Dagbani Wikipedia dagwiki https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Miidiya Diŋ'gahim Yɛltɔɣa Ŋun su Ŋun su yɛltɔɣa Wikipedia Wikipedia yɛltɔɣa Lahabali kɔligu Lahabali kɔligu yɛltɔɣa MiidiyaWiki MiidiyaWiki yɛltɔɣa Tɛmplet Tɛmplet yɛltɔɣa Sɔŋsim Sɔŋsim yɛltɔɣa Pubu Pubu yɛltɔɣa Salima Salima yɛltɔɣa TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk John Evans Fiifi Atta Mills 0 6172 41372 41369 2022-07-25T11:59:10Z Basiru amina 465 Correct double spacing wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naali, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prɔf pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP nim daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigo Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills ndaa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills ndaa zanti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] s65cryxvqnto0ofy8n8yr1m4cgn8lvg 41373 41372 2022-07-25T12:01:28Z Basiru amina 465 Change word spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naali, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP nim daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigo Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills ndaa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills ndaa zanti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 0ezs8gr8wywbgfn8vtqy1aeak65vc96 41374 41373 2022-07-25T12:12:56Z Basiru amina 465 Change word spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP nim daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigo Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills ndaa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills ndaa zanti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] h0nwst1wbhy1371eu0on1fac3aiu2av 41375 41374 2022-07-25T12:18:35Z Basiru amina 465 Change words spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills ndaa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills ndaa zanti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] eq9qhsfi0raffjc2sxoadowfkzap2mx 41376 41375 2022-07-25T12:21:28Z Basiru amina 465 Separation of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills ndaa zanti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 0yv080nf41xzis4hhf30q2965c5b0jz 41377 41376 2022-07-25T12:26:09Z Basiru amina 465 Correction of spelling and words separation wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 9ewiyqkkehglkfndb5xxkz2xn5yzb90 41378 41377 2022-07-25T12:29:09Z Basiru amina 465 Introduction of comma and correction of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bee mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 5nm6j01cmpsa9ai80atz6azvaf3im73 41379 41378 2022-07-25T12:34:17Z Basiru amina 465 Change word and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigo o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 5vch3bcqfplxgb4jyezlp9l0j5xnoe9 41380 41379 2022-07-25T12:39:55Z Basiru amina 465 Addition of a word and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills ndaa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 81esczkawoymzdx42d2joe74jo6bf3z 41381 41380 2022-07-25T12:42:25Z Basiru amina 465 Word separation wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills domini o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 78ythzore86bjrwg1ok2hduz3e5om7w 41382 41381 2022-07-25T12:51:20Z Basiru amina 465 Change word spelling and introduction of comma wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nim daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 3d7cl3o1ar3xd7t1yro6c3d3375gsiq 41383 41382 2022-07-25T12:55:11Z Basiru amina 465 Addition of a word and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa daamibahi bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] h59vtrizih39z49lp7xwv2sur09qdfd 41384 41383 2022-07-25T12:58:45Z Basiru amina 465 Change word spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim daa be tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] qxynfj21qgvxxcr5utlgplppvkygut4 41385 41384 2022-07-25T13:08:32Z Basiru amina 465 Change words spelling and introduction of apostrophe wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigo tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] oiew2fxzt1n6pdgak90xa0afg8sy3c3 41386 41385 2022-07-25T13:13:14Z Basiru amina 465 Addition of a word and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa Prɔfɛisa n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] hjak5vdtv3vqzi8zprhff1461i0mowx 41387 41386 2022-07-25T13:17:05Z Basiru amina 465 Addition of a word and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] l9t8txupq8lk9pukgfr3kncnvkl1rrl 41388 41387 2022-07-25T13:20:28Z Basiru amina 465 Separation of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru ti nim maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣili shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] opn9k9ga3pegmccreua2jspxgihyvwl 41389 41388 2022-07-25T13:27:22Z Basiru amina 465 Introduction of apostrophes wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] pzwmp2svlvfsiqrjl8ldxu1yaxr87yx 41390 41389 2022-07-25T13:45:57Z Basiru amina 465 Addition of a words and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 051jt8po031jr3crj6n5d9fu0xkcl86 41392 41390 2022-07-25T14:08:12Z Basiru amina 465 Addition of a words and correction of spellings wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July 1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 09yftqohna00e21e7eldfv893i3bogo 41393 41392 2022-07-25T14:53:22Z Basiru amina 465 Addition of comma wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋ la nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 7nfugc6s3ld9i4mxzamfk14p2jewcm7 41394 41393 2022-07-25T15:27:55Z Basiru amina 465 Change word spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  Ordinary shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 7doqdeqj7yk0u3ovbrjbz2rvzdf22nd 41395 41394 2022-07-25T15:38:55Z Basiru amina 465 Addition of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 5pxqd7g1uueok6u0po0pjyo91t97piq 41399 41395 2022-07-25T20:12:43Z Basiru amina 465 Addition of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] coxostu630zqm32n3k47hkam84007cw 41400 41399 2022-07-25T20:27:25Z Basiru amina 465 Correction of spelling and words separation wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 1xq9hyvvmx387i2azchxquys8o9zr99 41404 41400 2022-07-25T21:09:49Z Basiru amina 465 Addition of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == Mills ni daa nye ti?gbani zugulana,o daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] pgfcoglqd0e5w9kz9bp1x7p661l9a4f 41409 41404 2022-07-25T21:17:13Z Basiru amina 465 O Teebu ni o ni che shali wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] m59tn3czthjkp2tltlb1051qn7t8t8j 41419 41409 2022-07-25T21:33:23Z Basiru amina 465 Addition of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] r6rrpwfcz5cr49pgnk6z4ov7od9ic7u 41431 41419 2022-07-26T06:27:42Z Sir Amugi 124 /* Maŋmaŋa biɛhigu */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway), ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 73sz7fzvpkpg3q4s2z2k7cu2wliu5d6 41432 41431 2022-07-26T06:28:07Z Sir Amugi 124 /* Maŋmaŋa biɛhigu */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway), ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] t1vsy71rug5mtw2tyztll6wqninma2r 41433 41432 2022-07-26T08:03:48Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] ovk5zzuo3nenx4lmzefw90nyeu5fnp8 41434 41433 2022-07-26T08:06:27Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] cyd15huvx9zmlq0s164zvhc3hpdrb9b 41435 41434 2022-07-26T08:07:36Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] d66zi6hhzki7dyr8f2ecldbzo3bcv2v 41436 41435 2022-07-26T08:08:40Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] mti2y9rah5cjxem4vkij5vhjv3cihfy 41437 41436 2022-07-26T08:09:51Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party (New Patriotic Party) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] p05f2tzkbowyi01y3m7dwm0tl73mnfh 41438 41437 2022-07-26T08:10:36Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 0wy4lnh67devngllpggr3ewpvcxh5rs 41439 41438 2022-07-26T08:11:12Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, Jerry John Rawlings. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 4fvmwz0mmb0wvm6pnc5ucdwnup9cuts 41440 41439 2022-07-26T08:12:58Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] bo2zxgqbko676ozxzvoxfdmwwnneqmx 41441 41440 2022-07-26T08:12:59Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 Tarkwa tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] okqbwr8390u2spfuy7p6gwupenw5vjp 41442 41441 2022-07-26T08:14:42Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] cxo7pa7awxyj6x0m77o6jtru603rwtv 41443 41442 2022-07-26T08:14:58Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati (National Democratic Congress) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] blqmxgvp8lr9ehg86a7m9pmpdn7lhay 41444 41443 2022-07-26T08:15:45Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu). O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] gjn6171r8i8d6zbgccp7vojnvl0ok4r 41445 41444 2022-07-26T08:16:20Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 77bylkxwmvli7loxcf6ci70tz7blreq 41446 41445 2022-07-26T08:17:36Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, Central Region. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 6m9dgo1huy26k4q0ejq0c83m989qo6i 41447 41446 2022-07-26T08:18:17Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 9nhcuzxqf16r855503kmn5c7ysxeyn7 41448 41447 2022-07-26T08:18:40Z Sir Amugi 124 wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini [[National Democratic Congress (NDC)]]. Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant [[Jerry John Rawlings]] daa piila NCP nim kpɛma, Kow Nkensen Arkaah wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] sy94b5puulkiq4f20j19cil1et2qrcy 41449 41448 2022-07-26T08:23:29Z Alhaj Darajaati 22 Unlinked and link added wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  John Agyekum Kufuor ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] tf3wcfc57lzl09si59tfnl84o7khb9y 41450 41449 2022-07-26T08:25:30Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka Naawuni daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] nz9q51xmjnlly38kmskuisvgspo9qb6 41451 41450 2022-07-26T08:27:06Z Alhaj Darajaati 22 Added a link wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nyao ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] ps6mr2pqujw2trnjcqcxf7zsu1w68ls 41452 41451 2022-07-26T09:22:53Z Basiru amina 465 Separation of words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya o ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 2p7c8l2i9ywd2hkavshp8n7fpzepdhw 41453 41452 2022-07-26T09:26:06Z Basiru amina 465 Introduction of hyphen wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya o ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] emrkxeuxgx3yymnsdp4wzlst8h9m30k 41454 41453 2022-07-26T09:27:54Z Basiru amina 465 Introduction of hyphen wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya o ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa miyo la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] noqitkumbuwh2rt3jmdufe2gu6tibln 41455 41454 2022-07-26T09:30:53Z Basiru amina 465 Change word spelling wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya o ka o daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila o bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla o sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, o daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, o daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, o daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi o la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli o ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] liaig70e6rhb3u7h8vxnopebc5nyhl6 41456 41455 2022-07-26T09:37:04Z Basiru amina 465 Change letters to capitals wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi o Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 9x6l2io6il482tjj19foejbewgv0ari 41457 41456 2022-07-26T09:44:03Z Basiru amina 465 Introduction of hyphen and capital letters wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n daa zani n ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di o Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo ndaa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la o ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi o tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali o zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'o pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi o  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila o nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati ni daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi la yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yumaani mbala. Dinzuɣu, di yi lee ka Ghana shiri nyɛla din zoora, So if Ghana is a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi n niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n tiba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama o daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri o maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri o ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] tkc2f1uu4oqmdzt8ry8bbn05ajzkz2w 41458 41457 2022-07-26T10:08:03Z Basiru amina 465 Addition of words and hyphens,delete words, separate words and introduction of capital letters wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini o ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya o biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go, tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 3jwk4eklmfa426le12kwmeritlkw3qj 41459 41458 2022-07-26T10:11:59Z Basiru amina 465 Introduction of capital letters wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] dwnvmh7xuvi7el0prjx65dd88bebaug 41460 41459 2022-07-26T10:41:52Z Basiru amina 465 O Teebu ni o ni che shali wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 0wuuxv2o9u3xtmga88i70ebsg9bkirr 41461 41460 2022-07-26T11:16:12Z Basiru amina 465 Introduction of hyphen wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 7a6z7dlr9t88c9ddjzl8kbu1zb12rpc 41462 41461 2022-07-26T11:19:08Z Dnshitobu 19 /* O Doro ni O Kpibu */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani nti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] b91m8aj0ln6656ugacei6h5flrrbwvu 41463 41462 2022-07-26T11:19:32Z Basiru amina 465 Introduction of hyphen wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] tiaf2rpsbtrkpba7lda65usjdh9wx33 41464 41463 2022-07-26T11:21:49Z Dnshitobu 19 /* O Sabiri Shɛŋa */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toondana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] l0q1bwgadypmrkjf1nslhyqevuwxxc5 41465 41464 2022-07-26T11:23:14Z Basiru amina 465 Introduction of apostrophes wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toon’dana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] mzjdynq6qgwyzs3svsbsc07sruv28ot 41466 41465 2022-07-26T11:24:46Z Dnshitobu 19 /* O Teebu ni O Ni Che shali */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toon’dana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa daa n-nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == [[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]] O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] eyhcai27lkvz7sm6q4jc45ddbwh57fg 41467 41466 2022-07-26T11:28:54Z Basiru amina 465 Addition of words and hyphens,delete words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toon’dana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == [[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]] O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] 7l47bb9ulslgjmfze3qkn4hzi435k8s 41469 41467 2022-07-26T11:30:46Z Dnshitobu 19 /* Lahi Nyama */ wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toon’dana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi o mi tamla Methodist nim zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosim'o n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari o saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli o ni o pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka o zani piibupiibu mpai buta zuɣu ka nan tooi di piibupiibu ma<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana shah shɛli. O daa bɔri ko' duɣili pam. Ka daa ŋmɛ tim Gana Hockey team maa(o nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi o zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == [[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]] O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == [[Atta Mills Saha Minisita nima]] == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] g6j7y572xgt10qh1l80ebpcmgjckdlk 41470 41469 2022-07-26T11:54:29Z Basiru amina 465 Addition of words,introduction of apostrophe,introduction of capital letters and delete words wikitext text/x-wiki {{E-Class}} '''Professor John Evans Fiifi Atta Mills''' (21 July 1944 – 24 July 2012) daa nyɛla [[Ghana]] tingbaŋ zuɣulan' kuro ni Ghana alikaali baŋda ŋun daa di zuɣulan' tali<ref>https://archive.vn/20121209072058/http://www.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> yuuni 2009 hali ka kum daa ti wooi o yuuni 2012. O daa pɔla Ghana zuɣulantali pɔri January 7, 2009 saha shɛli O ni daa luhi Wabigu party ([[New Patriotic Party]]) toondana, [[Nana Addo Dankwa Akufo-Addo|Nana Akufo-Addo]] yuuni 2008<ref>https://usatoday30.usatoday.com/news/world/2009-01-03-ghana-election_N.htm</ref> piibu piibu ni la. Ŋuni n-daa nyɛ tingbani zuɣulan'paa yuuni 1997 hali ni 2001 n-ti tingbani zuɣulan'kuro, [[Jerry John Rawlings]]. O daa lɛbi la toon’dana n-ti Lɛm paati ([[National Democratic Congress]]) ka daa bɔ nam maa buyi zuɣu ka lu, yuuni 2000 mini 2004. Amaa O ni daa zani yuuni 2008, O daa di mi saha shɛli piibu-piibu ni daa va n-kpari ka ti lahi labi chaŋ piibu-piibu maani. Ŋuni na nyɛ Ghana zuɣulana tuuli ŋun daa kpi ka na be Nam ni. {{Infobox ninsala|honorific prefix=Prof|name=John Evans Fiifi Atta Mills|image=John Atta Mills.jpg|birth_date=21 July 1944|birth_place=Tarkwa, Gold Coast|death_date=24 July 2012 (Yum'pihiyobu ni anii) Accra, Ghana|resting place=Asomdwee Park, Accra, Ghana|party=National Democratic Congress(NDC)|spouse(s)=Ernestina Naadu Mills (nee Botchway)|children=Sam Kofi Atta Mills|alma mater=Achimota School University of Ghana(LLB, 1967) London School of economics(LLM, 1968) School of Oriental and African Studies School of Law University of London (PhD, 1971)|awards=Glo - CAF Platinum Award Lifetime Africa Achievement Prize The Fritz Redlich Alumni Award|occupation=Law Professor|employer=University of Ghana, Legon}} == Shikuru Baŋsim == Bɛ daa dɔɣila Mills silimiin goli 21 July,1944 [[Tarkwa]] tingbani din be Ghana wulinluhi polo ŋɔ, [[Western Region]]. [[Fante]] bila n nya O ka O daa zoola tiŋ yuli booni Ekumfi Otuam din be  [[Mfantsiman]] East piibu -piibu yaɣili din be Ghana sunsuuni la, [[Central Region]]. O daa pilila O bilim ni shikuru Huni Valley Methodist Primary School. Pirinla shikuru baŋsim yaligibu zuɣu, O daa chaŋla O sunsuuni shikuru la Komenda Methodist Middle School. O ni daa kariŋ siɣisi ni, O daa tugi la bikura shikuru shɛli be ni booni [[Achimota Secondary Schoo]]<nowiki/>l. O ni daa naai ni, O daa deela  O dahalali shahara gbaŋ yuuni 1961 ni Advanced-Level shahara gbaŋ yuuni 1963. O daa lahi zaŋla nimohi yo ka yoo maa n chaŋ ninkura shikuru sheli be ni booni [[University of Ghana, Legon]] la n-ti kariŋ siɣisi Zalisi ka daa deei Bachelor Law Degree, LLB ni Professional law shahara gbaŋ yuuni 1967. Mills daa lahi chaŋla London School of Economics and Political Science n-ti karim siɣisi ka daa deei LLM shahara gbaŋ yuuni 1968. Din nyaaŋa, O daa lahi deela Law Dɔkta Digrii, PhD  School of Oriental and African Studies School of Law din daa be federal University of London saha shɛli O ni daa sabi O Dokta tali buku din daa jandi farigu, kɔhimma ni damma lɛbigimsim (taxation and economic development) yuuni 1971. O daa nyɛla yum'pishi ni ayopɔi ka kariŋ naai dokta tali ŋɔ. O ni daa be siyaasa ni, kɔŋ ni zɔm kam daa mi O la Prof pirinla zaha gbalinŋ shɛli O ni daa zaŋ kpalim be shikuru baŋsim bɔbu ni maa zuɣu. O siyaasa salalaantaba gba daa booni O mi Asomdweehene Kabonsili ni din gbuni nyɛ 'Suhudoo Naa'. == Siyaasa Tali == === Ghana Zuɣulan' paa === Prinla beni daa bɔri ni bi po' tingbaŋ' zuɣulana nim’ pɔri maa zuɣu yuuni  1992, National Convention Party (NCP) daa zaŋla bi kpalanzuya na n-ti gbini National Democratic Congress (NDC). Provisional National Defence Council (PNDC) daambolo kuro ni tingbaŋ zuɣulana, Flight-Lieutenant Jerry John Rawlings daa piila NCP nim kpɛma, [[Kow Nkensen Arkaah]] wulana ni bi bo Nam maa. Be ni daa di 1992 piibu-piibu maa, Arkaah daa dila tingbaŋ zuɣulan' pa 1992–1996. Amaa, January 29, 1996, NCP Nima daa waligiya ka che NDC. Arkaah ŋun daa be National Convention Party daa lahi zaŋ bi kpalanzuya na ti gbini New Patriotic Party ka be daa lahi piigi O Nam-bɔri wulana nti  [[John Agyekum Kufuor]] ni bi zaŋ bi nyɔri n kpa National Democratic Congress. Rawlings daa piila Atta Mills ni O lԑbi O zuɣulana paa ka lahi labi n bo tingbaŋ zuɣulan' tali din pahiri ayi zuɣu ka [[Naawuni]] daa lahi tiba nasara ka bi di 1996-2000. Atta Mills n-daa nyɛ daambolo n-ti Police Council of Ghana ni daambolo n zaŋti  Economic Management Team. === Ghana Zuɣulan' tali piibu-piibu === Yuuni 2000, Mills n-daa zani n-ti Lem Paati (NDC) ni bi bo tingbaŋ Zuɣulan' tali saha shɛli Rawlings ni daa di O Nam saɣi,kaman Tingbaŋ maa zalikpana ni wuhi shɛm. Atta Mills nyintaa ŋun daa yipolo zaŋ chaŋ Nam maa bobu polo n-daa nyɛ John Agyekum Kufuor, ŋun daa zaniti Wabigi paati, New Patriotic Party (NPP). Dagbambi yɛliya ni buu lihiri la O ma noli ka ŋubiri mori, la la maa zuɣu, nyintahili daa kuli yiɣisi mi n wuɣiliŋ Atta Mills polo ni ka dama, be yi piigi O tingbaŋ zuɣulana, ŋun bi yen mali O zuɣu piibu naɣila Rawlings ni bɔri shɛli  bɛɣikulo kam. Piibu-piibu bɛɣu maa ni daa ti neegi December 7, 2000, Mills daa nyala 44.8% ka Kufuor di 48.4%. Din daa bi paai kobigi maa zuɣu, December 28, 2000, Ghana daa lahi labi mi niŋ piibu-piibu maa ka  Kufuor daa zaŋ vaabu  56.9% kobigi puuni n di Mills. Lala ŋɔ zuɣu, be daa piila Kufuor ka po'O pori n kpɛhi Nam ni January 7, 2001. Yuuni 2002, Lem Paati nima daa piila Mills ni O lԑbi bi paati maa toondana zaŋ chaŋ 2004 piibu-piibu la ni. Tɔ amaa,   tingbaŋ zuɣulana, John Agyekum Kufuor daa lahi diyoomi ni 52.45% kobigi puuni. December 21, 2006, Lem Paati nim daa lahi piigi O  mi be paati maa toondana zaŋ chaŋ yuuni 2008 tingbaŋ zuɣulana tali piibu-piibu ni. O daa dila O nyintahi maa ni  81.4% (1,362 votes) kobigi puuni. O nyintahi maa n-daa nyɛ Ekwow Spio-Garbrah, Alhaji Mahama Iddrisu, ni Eddie Annan. Yuuni 2008 piibu-piibu ni daa paagi, John Agyekum Kufuor daa dila o yuma nii nam naai dinzuɣu ka kulahi tooi zani yaha. Lala saha ŋɔ sunsuuni ka bi daa ŋuri BETTER GHANA AGENDA taachi. Yuuni 2008, Mills Nam nyintaa Wabigu Paati daa nyala Nana Akufo-Addo. Mills taachi yuuni maa piibu-piibu maa saha daa nyɛla "A Better Man for a Better Ghana". O daa yaliya: "Salo maa kuli fabindimi. Be yɛri mi ni be behisi kuli labiri la nyaanga zuŋɔ yuma anii mbala. Dinzuɣu, di yi nig ka Ghana shiri nyɛla din zoora, a salo maa ban nabi nyarili be behisi puuni". Tuuli piibu-piibu maa daa tila Akufo-Addo 49.13%, ka ti Mills' 47.92% kobigi puuni. Lala ŋɔ zuɣu, piibu-piibu tuma duu nim' daa lahi labimi n-kpa piibu-piibu palli 28th December 2008. Din daa naagi,  Mills daa kuli dila Nana Akufo Addo bela. To amaa yɛligola ni sangaya daa chɛmi ka Tain din be  piibu-piibu yaɣili Brong Ahafo Regionn nim’daa bi tooi niŋ bi piibu-piibu. Lala maa zuɣu, piibu-piibu tuma yili nim’daa lahi kpala piibu-piibu n-ti ba January 2, 2009. Di karikari ni di bahigu daa ʒila zuɣusuŋ n ti Mills, dama O daa nyɛla  50.23% ka Akufo-Addo nyɛ 49.77%. Mills n daa lԑbi tingbaŋ Zuɣulana ŋun pahi ata ni Ghana 4th Republic tali ni. Mills daa tooi zooi ka O buɣisiri O maŋa ni ŋun nyɛla "Salo buŋa  ŋun mali dihitabili ni salo bɛhisuŋ ka man Nkrumah buɣisibu ni". John Atta Mills daa pola Ghana tingbaŋ Zuɣulan' tali pɔri January 7, 2009 ni suhudoo. O daa dila O suɣulo nyɔri O ni daa ti di Nam maa. === Ghana Zuɣulan' tali === ==== Economy ==== ==== Shikuru Baŋsim ==== ==== Alaafeei ==== ==== Tiŋgbani gbubibu ni Tiŋduya Bɛhigu ==== ==== Bukparilim, Anegi nyabu ni Tiŋkpansi lɛbigimsim ==== == Tuma == Mills tuma piligu daa nyɛla chicha tali ka o daa wuhiri la Zalisi yɛltɔɣa din be Faculty of Law, University of Ghana. O daa kuli paagi yuuni pishinaanu n wuhiri Legon mini di tatabibti Ghana ni tiŋduya ni. O daa nyɛla Fulbright Scholar programme, Stanford Law School din be US yuuni 1971. O daa nyela Professor n chani  Temple University (Philadelphia, USA), yuuni 1978 hali ni 1979 ka daa lahi tuɣili yuuni 1986 hali ni 1987. O lahi chani la Leiden University din be Netherlands nti wuhira yuuni 1985 hali ni 1986. Kaman la zaha maa sunsuuni 1970-1980, o daa sabi buku nim mini gbana pam din jɛndi farigu deebu baŋsim yaɣili (taxation). Di bahibamdi o ni daa wuhiri shikuru nim’daa maa zaa yɔli, O daa nyɛla Komishina kpɛma nti yaɣ’ shɛli be ni booni Ghana Internal Revenue Service (1988-1993) saha  shɛli tiŋgbaŋ zuɣulana Jerry John Rawlings ni daa nyɛ sooja gomnanti la. Be daa lahi labimi piigo Komishina yaha yuuni 1993 hali ni 1996. Yuuni 1992, O daa lɛbi la  Zalisi Associate Prɔfɛisa University of Ghana. Yuuni 2002, O daa lɛbi la chani la Liu Institute for Global Issues din be  University of British Columbia, Vancouver, British Columbia din daa gbini kpalanzuya ni Canadian International Development Agency(CIDA) – International Development Research Centre (IDRC) fellowship programme. == Maŋmaŋa biɛhigu == O paɣa n-daa nyɛ Ernestina Naadu Mills (née Botchway),<ref>{{Cite web|date=2014-12-13|title=Ghana Districts - A repository of all districts in the republic of Ghana|url=https://web.archive.org/web/20141213033333/http://www.ghanadistricts.gov.gh/news/?read=21457|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=GhanaDot.com ....Profile of President-Elect Mills|url=http://www.ghanadot.com/personalities.mills.010309.html|access-date=2022-07-26|website=www.ghanadot.com}}</ref><ref>{{Cite web|date=2016-03-09|title=mijaku.com - Profiles of the NDC presidential and vice presidential candidates|url=https://web.archive.org/web/20160309154639/http://mijaku.com/index.php?id=728&itemid=2&option=com_content&task=view|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Meet Naadu Mills|url=https://www.modernghana.com/news/133520/meet-naadu-mills.html|access-date=2022-07-26|website=Modern Ghana|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Profile of President-Elect Mills|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Profile-of-President-Elect-Mills-155622|access-date=2022-07-26|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>ka o daa nyɛ karim'ma, ka mali bia ŋun yuli booni Sam Kofi Atta Mills. Be daa wumsi O mi tamla Methodist nim’ zali kpana<ref>{{Cite web|date=2016-01-11|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20160111033214/http://www.ghana.gov.gh/index.php/news/general-news/15277-veep-calls-nation-to-celebrate-life-of-president-mills-|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla cousin nti lala saha maa Gold Coast lawyer, Thomas Hutton-Mills, Jr. O zosimo n-daa nyɛ T. B. Joshua of The Synagogue, Church of All Nations in Lagos, Nigeria ka daa kaari O saha kam a asori duu maa ni. O daa yɛliya ni din daa niŋ ka Joshua yɛli O ni pɔi ka O lebi Tiŋgbani zuɣulana, sheela ka O zani piibupiibu m-paai buta zuɣu ka naai tooi di piibupiibu maa<ref>{{Cite web|date=2011-12-31|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111231191030/http://thepmnews.com/2009/01/12/tb-joshua-predicted-my-victory-%E2%80%94ghana%E2%80%99s-leader|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2011-10-07|title=Wayback Machine|url=https://web.archive.org/web/20111007010043/http://thenewsng.com/article/1613|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. Atta Mills daa nyɛla bɔlli ni yiɣ'jam yaɣili administrata, o daa tim nuu pam Ghana Hockey Association, National Sports Council of Ghana, Ghana Olympic Committee ni Accra Hearts of Oak Sporting Club. O daa min nyɛ bi kuɣilana saha shɛli. O daa bɔri ko'duɣili pam. Ka daa ŋmɛ n-ti Gana Hockey team maa(O nyɛla hockey ŋmeri biŋ Gana ŋɔ hali ka Naawuni daa ti bohi O zuɣu)<ref>{{Cite news|date=2009-01-03|title=Profile: Ghana President John Atta Mills|language=en-GB|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7804884.stm|access-date=2022-07-26}}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-02-01|title=attamills2008.com - attamills2008 Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20150201181245/http://www.attamills2008.com/site/?page_id=2|access-date=2022-07-26|website=web.archive.org}}</ref>. O daa nyɛla boards member Hearts of Oak, Kuɣulan kuro Black Stars management team ka lahi nyɛ Manchester United nyaan’dola<ref>{{Cite web|title=Obituary: Ghana’s John Atta Mills|url=https://www.aljazeera.com/news/2012/7/24/obituary-ghanas-john-atta-mills|access-date=2022-07-26|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref>. == O Doro ni O Kpibu == == O Sɔɣibu == [[File:JEAM Gravesite.JPG|thumb|right|Atta Mills' gballi din be Asomdwee Park, Accra tum yuuni 2013]] === O Tingbani Nam Sɔɣibu === === Salo Wumbu === == O Sabiri Shɛŋa == Mills' sabibu nima<ref name="ghananation1"/><ref name="pubs">{{cite web|url=http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |title=''Curriculum Vitae'' |access-date=2007-07-01 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701201728/http://www.attamills2008.com/johns_cv.htm |archive-date=1 July 2007}}, Prof. John Evans Atta Mills, 1 July 2007, ''[[Wayback Machine|Internet Archive]]''. Retrieved 3 August 2012.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |title=Misc – News |publisher=Idrc.ca |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141045/http://www.idrc.ca/EN/Misc/Pages/NewsDetails.aspx?NewsID=463 |archive-date=23 May 2013 }}</ref><ref name=":0" /> included: * ''Taxation of Periodical or Deferred Payments arising from the Sale of Fixed Capital'' (1974) * ''Exemption of Dividends from Income Taxation: A Critical Appraisal'' (1977) * ''Report of the Tax Review Commission, Ghana, parts 1 – 3'' (1977) * ''Ghana’s Income Tax Laws and the Investor'' (1978) * ''Ghana's New Investment Code: An Appraisal'' (1986) * ''Criminal Law Treatment of Sexual Activity'' * ''The role of the state in the evolution of the family in Anglophone countries of Africa: An overview'' * ''A survey of taxes on the individual in Ghana'' * ''Ghana's wealth tax: Some issues and problems'' * ''Africa in the World'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |title="Africa in the World". |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141048/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/Africa_in_the_World.pdf |archive-date=23 May 2013 }}</ref> * ''NEPAD and New International Relations'' (2002)<ref>{{cite web|url=http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130523141050/http://www.ligi.ubc.ca/sites/liu/files/Publications/1Oct2002_NEPAD.pdf |url-status=dead |archive-date=2013-05-23 |title="NEPAD and New International Relations". }}</ref> * ''The Decline of a Regional Fishing Nation: The Case of Ghana and West Africa'' (2004)<ref>{{cite journal|title=The decline of a regional fishing nation: The case of Ghana and West Africa |doi=10.1111/j.0165-0203.2004.00068.x |volume=28 |journal=Natural Resources Forum |pages=13–21 |year = 2004|last1 = Atta-Mills|first1 = John|last2=Alder |first2=Jackie |last3=Rashid Sumaila |first3=Ussif }}</ref> == O Teebu ni O Ni Che shali == [[File:J.E. Atta Mills' Bust in GIMPA (Accra).jpg|thumb|Bust of Atta Mills at the John Evans Atta Mills Centre for Law and Governance, GIMPA, Accra]] O ni nye ti?gbani zugulana,Mills daa nyela gun deei 2009 Glo-CAF platinum kpagmag pini O ni daa mali zaga ni tab’song n-ti diema ni yigijam toon’tibo ti?gbani maa ni zugu. Mills ni Kani naai, kpagmag pini din nye Gomnanti so gun zag yelimagli mini lebiginsim Gbagsabila tigbang yuuni(2012). Ban Daa ti kpagmaga pini go daa yeliya ni be nya O biehisug, kookali,zaga nti pahi nia sug zang kpa democracy Gomnanti ni lebiginsim zang ti Ghana ni Gbangsabila zaa. Lala biehigu din gahim go tu pagisibu. Ka Che di zang tagirisung na O niriba biehigu zugo kuli mali wara. O ni daa yihi O zugu ni O zabi ka tagi, ahdalchi daa yi polo duniya zaa, ka gbagsabila bag ni to zaa yi nye yim, to ni tooi beni ni suhudoo nti pahi biehigu tooni tibu. Lala nir’go toon’daan tali mali nuu timbu Ghana lebiginsim ni zoobu, ka Che Ghananima wum nyagsim di lugulikam.’’ == Lahi Nyama == [[Atta Mills Saha Minisita nima]] == Kundivihira == [[Pubu:Ghana]] [[Pubu:Ghana zuɣulananima]] [[Pubu:Ghana tingbani]] [[Pubu:Ninsala ŋun lahi ka o nyɛvuli ni]] [[Pubu:Doo]] e549fl1w97sf2splyq601d5uix41szf Ŋun su yɛltɔɣa:Masssly 3 8561 41396 41271 2022-07-25T17:24:51Z MediaWiki message delivery 274 /* Wikidata weekly summary #530 */ new section wikitext text/x-wiki # {{DISPLAYTITLE:User talk:<b><span style="color:yellow">Ma</span><span style="color:green">sss</span><span style="color:red">ly</span></b>}} {{User:Masssly/Nav}} | style="width:100%; margin:auto; background-color: #FFFFFF; border: 1px solid #{{User:Tiptoety/Color 2}}; border-right-width:4px; border-bottom-width:4px; vertical-align: top;" | {{User comment}} {{Usertalkback|me=watched|you=other}} {| style="background-color:transparent;border: 0px" |- |&nbsp;<div style="text-align:left; font-family:verdana; font-size:8pt; background:white;"> '''My local time is:''' '''{{Time|UTC}}'''. Click <span class="plainlinks" id="purgelink">[{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=purge}} <span style="color:black">'''here'''</span>] to refresh.</span></div>&nbsp; |} </div> {{Sidebar with collapsible lists | title = Talk page archive | image = [[File:A medium drum made in Northern Ghana.jpg|250px]] | caption = Luŋa | class = plainlist | navbar = none | style = width: 250px; font-family: 'Copperplate Gothic Light'; background-color: #F2F3F4; border: 1px solid #B31B1B; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); -moz-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); -webkit-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); border-radius: 1em; -moz-border-radius: 1em; -webkit-border-radius: 1em; padding: 1em 2em 0 2em; | list1title = 2021 | list1 = * [[User talk:Masssly/Archive/July 2021|Archive 1]] [[July 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/August 2021|Archive 2]] [[August 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/September 2021|Archive 3]] [[September 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/October 2021|Archive 4]] [[October 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/November 2021|Archive 5]] [[November 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/December 2021|Archive 6]] [[December 2021]] | list2title = 2022 | list2 = * [[User talk:Masssly/Archive/January 2022|Archive 7]] [[January 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/February 2022|Archive 8]] [[February 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/March 2022|Archive 9]] [[March 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/April 2022|Archive 10]] [[April 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/May 2022|Archive 11]] [[May 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/June 2022|Archive 12]] [[June 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/July 2022|Archive 13]] [[July 2022]] | belowclass = hlist | below = {{#tag:inputbox| bgcolor=transparent type=fulltext prefix={{FULLPAGENAME}}/ break=no width=15 searchbuttonlabel=Search }} }} == Books & Bytes – Issue 50 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <div style = "color: #936c29; font-size: 4em; font-family: Copperplate, 'Copperplate Gothic Light', serif"> [[File:Wikipedia Library owl.svg|80px|link=The Wikipedia Library]] '''The Wikipedia Library''' </div> <div style = "font-size: 1.5em; margin: 0 100px"> [[File:Bookshelf.jpg|right|175px]]</div> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size: 2em; font-family: Copperplate, 'Copperplate Gothic Light', serif">'''''Books & Bytes'''''</span><br /> Issue 50, March – April 2022 </div> <div style = "margin-top: 1.5em; border: 3px solid #ae8c55; border-radius: .5em; padding: 1em 1.5em; font-size: 1.2em"> * New library partner - SPIE * 1Lib1Ref May 2022 underway <big>'''[[:m:The Wikipedia Library/Newsletter/March-April_2022|Read the full newsletter]]'''</big> </div> </div> <small>Sent by [[m:User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] on behalf of The Wikipedia Library team --12:53, 1 Silimin gɔli June 2022 (GMT) (UTC)</small> <!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=The_Wikipedia_Library/Newsletter/Recipients&oldid=23303825 --> == Wikidata weekly summary #522 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ListedBuildingsUKBot|ListedBuildingsUKBot]]. Task/s: Add wikidata site links to appropriate wiki commons category pages for listed buildings with matching ID numbers. I've identified about 1000 entities that can be updated. e.g. [https://www.wikidata.org/wiki/Q26317428] should have a wiki commons link to [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Outhouse_to_Northeast_of_Red_House,_Bexleyheath] since they both refer to [https://historicengland.org.uk/listing/the-list/list-entry/1064204]. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** [https://www.twitch.tv/belett Live editing session on Twitch], in French, by Vigneron, July 5 at 19:00 CEST (UTC+2) *** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Wikidata Data Quality Days]], online, on July 8-10 *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/HN45PNQICAMLUR3XDWOSKSPS7RIPR5G3/ Invitation to Wikimedia Research Office Hours July 5, 2022] ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #48, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=48 Human rights] ** Past *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Videos *** Making Wiki work for Wales - [https://www.youtube.com/watch?v=b_BxfkX1fCI YouTube] *** Session on Wikibase - Wikimedia Deutschland and Wikipedians of Goa User Group (WGUG) - [https://www.youtube.com/watch?v=rE-ZXnTOG7M YouTube] *** Scribe: Wikidata-powered keyboard app for second language learners - [https://www.youtube.com/watch?v=4GpFN0gGmy4 YouTube] *** Linking OpenStreetMap and Wikidata A semi automated, user assisted editing tool - [https://www.youtube.com/watch?v=4fXeAlvbNgE YouTube] *** Wikidata MOOC (in French) by Wikimedia France - [https://www.youtube.com/channel/UCoCicXrwO5jBxxXXvSpDANw/videos 19 videos on YouTube] *** Wikidata Tutorials (in German) by OpenGLAM Switzerland - [https://www.youtube.com/playlist?list=PL-p5ybeTV84QYvX1B3xxZynfFWboOPDGy 7 videos on YouTube] ** Report *** [[c:User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2|User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2]] - rewriting the WikiCommons and Wikidata Infobox in Lua * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/AddStatement.js|User:Lectrician1/AddStatement.js]] is a userscript that can add values to properties that already exist on an item and new statements. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/IPRW3TAAZK3DPVGN5JKGVJRVPBUJDQNE/ Wikimedia Deutschland will be joining forces with the Igbo Wikimedians User Group and Wikimedia Indonesia to advance the technical capacities of the movement around Wikidata]. The goal of this collaboration is "to make our software more usable by cultures underrepresented in technology, people of the Global South and speakers of minority languages". ** Job openings in the software development team at Wikimedia Deutschland *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19886514?utm_campaign=google_jobs_apply&utm_source=google_jobs_apply&utm_medium=organic&l=en Junior Product Manager Wikidata] - ''"In this role you will be part of a cross-functional team, and be the product manager of product initiatives for Wikidata, the largest knowledge base of free and open data in the world."'' *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19887130/Product-Manager-Wikibase-Suite-m-f-d-?jobDbPVId=50403840&l=de Product Manager Wikibase Suite] - In this role ''"you will be part of an interdisciplinary team and the product team, and work closely with a broad variety of stakeholders in the Wikibase Ecosystem."'' * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10838|Survey of Scottish Witchcraft - Case ID]], [[:d:Property:P10839|Russia.travel object ID]], [[:d:Property:P10840|Yamaha Artists ID]], [[:d:Property:P10841|ifwizz ID]], [[:d:Property:P10842|IRFA ID]], [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Gitee username|Gitee username]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Punjabi tone|Punjabi tone]], [[:d:Wikidata:Property proposal/spoken by|spoken by]], [[:d:Wikidata:Property proposal/recordist|recordist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/part of molecular family|part of molecular family]], [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami artist ID|Anghami artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Boomplay artist ID|Boomplay artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MUSE publisher ID|MUSE publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/EU Knowledge Graph ID|EU Knowledge Graph ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kazakhstan.travel tourist spot ID|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique|identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Pbw Number of albums in Wikidata by language, in descending order] ([https://twitter.com/exmusica/status/1543663049491578881 source]) *** [https://w.wiki/5LNG Occupation about musicians in Wales] ([https://twitter.com/MusicNLW/status/1543846567387578369 source]) *** [https://w.wiki/5NH8 Map of tram depots in France] *** [https://w.wiki/5P8C Mountains higher than 2,500 meters in France] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543124319349477376 source]) *** [https://w.wiki/5P7u List of all Tour de France's stage winners by nationality from 1903 to 2022] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543119052951912449 source]) *** [https://w.wiki/5NvF French rugby teams according to the year of creation] ([https://twitter.com/belett/status/1542849367660548097 source]) *** [https://w.wiki/5NKA French members of parliament that were on the same legislature and are or have been married] ([https://twitter.com/ash_crow/status/1542173666162647040 source]) *** [https://w.wiki/5PH4 Number of countries on Wikidata where at least one pride parade has been held] ([https://twitter.com/jsamwrites/status/1543275391028236288 source]) *** [https://w.wiki/5Ne9 Football players whose birthday is today (different every day)] ([https://twitter.com/lubianat/status/1542556581753126913 source]) * '''Development''' ** Lexicographical data: *** We have finished most of the development on the new Special:NewLexeme page. You can try it at https://wikidata.beta.wmflabs.org/wiki/Special:NewLexemeAlpha. We will make this available on Wikidata for testing with real-world data on July 14th. *** We are continuing to work on the new search profile for languages to make setting the language of a new Lexeme easier ([[phab:T307869]]) ** REST API: We are putting finishing touches on the first version of the API route to add statements to an Item. It is still lacking support for automated edit summaries. ** We are working on word-level diffs to make it easier to see what changed in an edit ([[phab:T303317]]) ** We are investigating the issue of labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 04|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:23, 4 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 19:32, 4 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == ''This Month in GLAM'': June 2022 == {| style="width:100%;" | valign="top" align="center" style="border:1px gray solid; padding:1em;" | {| align="center" |- | style="text-align: center;" | [[File:This Month in GLAM logo 2018.png|350px|center|link=outreach:GLAM/Newsletter]]<br /> <hr /> <div style="font-size:12pt; font-family:Times New Roman; text-align:center;">[[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022|<span style="color:darkslategray;">This Month in GLAM – Volume XII, Issue VI, June 2022</span>]]</div> <hr /><br /> |- style="text-align: center;" | <span style="font-size:12pt; font-family:Times New Roman;"> '''<u>Headlines</u>'''</span> |- style="font-size:10pt; font-family:Times New Roman; text-align:center;" | <div style="text-align:left; column-count:2; column-width:28em; -moz-column-count:2; -moz-column-width:28em; -webkit-column-count:2; -webkit-column-width:28em; vertical-align:top;"> * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Albania report|Albania report]]: CEE Spring 2022 in Albania and Kosovo * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Argentina report|Argentina report]]: In the middle of new projects * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Australia report|Australia report]]: A celebration, a commitment, an edit-a-thon: Know My Name returns for 2022 * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Belgium report|Belgium report]]: Heritage and Wikimedian in Residence * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Brazil report|Brazil report]]: FIRST WikiCon Brazil & Three States of GLAM * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Croatia report|Croatia report]]: Network(ing) effect(s) * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/France report|France report]]: French open content report promotion * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Italy report|Italy report]]: Opening and closing projects in June * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Kosovo report|Kosovo report]]: Edit-a-thon with Kino Lumbardhi; DokuTech; CEE Spring 2022 in Albania and Kosovo * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/New Zealand report|New Zealand report]]: West Coast Wikipedian at Large and Auckland Museum updates * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Poland report|Poland report]]: Wikipedian in residence in the National Museum in Cracow; The next online meeting within the cycle of monthly editing GLAM meetings; Steps to communicate GLAM partnerships better and involve the Wikimedian community * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Sweden report|Sweden report]]: 100 000 memories from the Nordic Museum; Report from the Swedish National Archives * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Switzerland report|Switzerland report]]: Diversity in GLAM Program * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/UK report|UK report]]: Featured images and cultural diversity * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/USA report|USA report]]: Fifty Women Sculptors; Juneteenth Edit-a-thon; Juneteenth Photobooths 2022; Wiknic June 2022; New York Botanical Garden June 2022; LGBT Pride Month * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Structured Data on Wikimedia Commons report|Structured Data on Wikimedia Commons report]]: Structured data on Commons editing now possible with OpenRefine 3.6; file uploading with 3.7 * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Events|Calendar]]: July's GLAM events </div> |- | style="font-family:Times New Roman; text-align:center; font-size:85%;" | [[outreach:GLAM/Newsletter|Read this edition in full]] &bull; [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Single|Single-page]] |- | valign="top" colspan="2" style="padding:0.5em; font-family:Times New Roman;text-align:center; font-size:85%;" | To assist with preparing the newsletter, please visit the [[outreach:GLAM/Newsletter/Newsroom|newsroom]]. Past editions may be viewed [[outreach:GLAM/Newsletter/Archives|here]]. |- |} |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:GLAM/Newsletter/About|About ''This Month in GLAM'']] · [[m:Global message delivery/Targets/GLAM|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · [[:m:User:Romaine|Romaine]] 03:46, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT)</div> <!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/GLAM&oldid=23471794 --> == Wikidata weekly summary #528 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 12, 2022: Houcemeddine Turki will speak on "Enriching and Validating Wikidata from Large Bibliographic Databases." This call will be part of the 2022 LD4 Conference on Linked Data, “Linking Global Knowledge.” While you can attend the call directly via the links below without registering for the conference, we encourage everyone to check out the full conference program and all the excellent sessions on [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/ Sched] at [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/https://docs.google.com/document/d/19fWaod_qy2J5y6Mqjbnccen7nyb4nj6EnudCDouefQU/edit Agenda] *** 7/30 [[m:Wikimedia Taiwan/Wikidata Taiwan/COSCUP 2022|OpenStreetMap x Wikidata @ COSCUP 2022]] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/libraries@lists.wikimedia.org/thread/Z2UL7F4Y76VESAQY6JAXDPXXN7XWHXOP/ 2022 LD4 Conference on Linked data]. July 11th through July 15th, 2022 ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #49, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=49 Bastille day] ** Past: *** Presentation [https://doi.org/10.5281/zenodo.6807104 Integrating Wikibase into research workflows] at the monthly Wikibase Stakeholders Group meeting on July 7 *** Data Quality Days 2022 [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022/Outcomes|see outcomes]]. The recorded sessions will be published soon! *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://www.openstreetmap.org/user/Geonick/diary/399523 New quality checks in the Osmose QA tool for links from OpenStreetMap to Wikidata] *** [https://blog.nationalarchives.gov.uk/mind-your-manors-hacking-like-its-1399/ Wikidata used extensively in medieval hack weekend at the University of York] (UK National Archives) *** [https://blogs.bl.uk/digital-scholarship/2022/06/working-with-wikidata-and-wikimedia-commons-poetry-pamphlets-and-lotus-sutra-manuscripts.html Working With Wikidata and Wikimedia Commons: Poetry Pamphlets and Lotus Sutra Manuscripts] (British Library) *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/07/wikidata-at-the-detroit-institute-of-arts/ Wikidata at the Detroit Institute of Arts] ** Papers *** [https://peerj.com/articles/13712.pdf Wikidata and the bibliography of life] ([[d:Q112959127|Q112959127]]) ** Videos *** Live editing: create a Lua template using Lexemes on Wiktionary, with Mahir256 ([https://www.youtube.com/watch?v=y9ULQX9b5WI on Youtube]) *** Adding wikidata to plaques on OpenStreetMap - [https://www.youtube.com/watch?v=yL1_47roRcw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/discographies.js|User:Lectrician1/discographies.js]]: Shows chronological data about artist's discographies on music albums and provides functions to add new items. ** [[m:User:Xiplus/TwinkleGlobal|User:Xiplus/TwinkleGlobal]] is a userscript that is used to combat cross-wiki spam or vandalism. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Wikidata now has more than 10 million items about humans. ** [[d:Q113000000|Q113000000]] was created. ** [[:d:Template:Item documentation |Template:Item documentation]] now includes [[:d:Template:Generic queries for architects|Template:Generic queries for architects]] and [[:d:Template:Generic queries for transport network|Template:Generic queries for transport network]] ** Due to summer vacations and our current workloads the response times from the Wikidata communications team (Léa and Mohammed) to requests and queries may be delayed. We will resume full capacity by October. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10855|opus number]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]], [[:d:Property:P10851|Kultboy platform ID]], [[:d:Property:P10852|Kultboy controller ID]], [[:d:Property:P10853|Kultboy magazine ID]], [[:d:Property:P10854|Kultboy company ID]], [[:d:Property:P10856|National Archives of Australia entity ID]], [[:d:Property:P10857|snookerscores.net player ID]], [[:d:Property:P10858|Truth Social username]], [[:d:Property:P10859|Material UI icon]], [[:d:Property:P10860|Yarkipedia ID]], [[:d:Property:P10861|Springer Nature person ID]], [[:d:Property:P10862|Komoot ID]], [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ce module ou cette infobox utilise la propriété|ce module ou cette infobox utilise la propriété]], [[:d:Wikidata:Property proposal/release artist|release artist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Match TV people ID|Match TV people ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Accademia dei Georgofili author ID|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/64 Parishes encyclopedia ID|64 Parishes encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Applied Ecology Resources Document ID|Applied Ecology Resources Document ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Prophy author ID|Prophy author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/International Baccalaureate school ID|International Baccalaureate school ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Liquipedia ID|Liquipedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Instagram post ID|Instagram post ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5RNR Current list of French departments] ([[:d:User:PAC2/Query/List of current French departments|documentation]]) *** [https://w.wiki/5RAN Prime ministers of Japan whose manner of death is homicide] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1545351731495706626 source]) *** [https://w.wiki/5PyH 1st level administrative subdivisions with more than 10 million inhabitants] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1543991969931722756 source]) *** [https://w.wiki/5RTB List of globes and how many times they've been used] * '''Development''' ** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Data Quality Days]]! ** Making plans for improving EntitySchemas and integrate them more into editing and maintenance workflows ** Implemented word-level diffs of labels, descriptions, aliases and sitelinks ([[phab:T303317]]) ** Continuing the investigation about labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) ** Lexicographical data: *** Continuing work on making it easier to pick the right language for a new Lexeme ([[phab:T298140]]) *** Fixing a bug where `[object Object]` was shown in the gramatical feature field ([[phab:T239208]]) *** Fixing a number of places where labels for redirected Items were not shown even though the redirect target had labels ([[phab:T305032]]) ** REST API: *** Finished the first version of the API route for creating statements on an Item (excluding autosummaries so far) *** Started work on the API route for removing a statement from an Item [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** [[Wikidata:Project chat#Translator notice: Please update description of "of (P642)"|Update the description]] of the [[:d:Property:P642|"of" property]] in your language. ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 11|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 13:30, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 19:25, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == Event Registration Tool: Demo and Invitation to Test == Hello Subscribers! [[metawiki:Campaigns/Foundation Product Team|'''The Campaigns Product  Team''']] from the Wikimedia Foundation will be hosting two office hours to  demo the new [[metawiki:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']], and train organizers how to  use it. In these office hours, you will learn how to: * Create an event page in the new event namespace (as an event organizer) * Enable registration on your event page (as an event organizer) * Collect data on who registered for your event (as an event organizer) * Register for an event on the event page (as an event participant) You can attend one office hour or both, depending on your availability on the following dates: * Session 1: '''Thursday, July 21, 2022 at 5:00 PM UTC''' * Session 2: '''Saturday, July 23, 2022 at 12:00 PM UTC''' These events will be multilingual, with live interpretations in '''Arabic''', '''English''', '''French''', '''Italian''', and '''Portuguese''', and '''Swahili'''. Note that Portuguese will be available on the 21st, but not the 23rd. We strongly encourage you to join and share your feedback on the tool. Your feedback will help us improve the tool so that Wikimedians can have a better event experience. To register, please reply to this email or [[metawiki:Campaigns/Foundation Programs Team/Office Hours/2022 07|'''''sign-up to our page''''']], by adding your signature. Thank you! <nowiki>~~~~</nowiki> [[Ŋun su:IBrazal (WMF)|IBrazal (WMF)]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:IBrazal (WMF)|Yɛltɔɣa]]) 06:44, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) == Wikidata weekly summary #529 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New request for comments: *** [[:d:Wikidata:Requests for comment/Gender neutral labels for occupations and positions in French|Gender neutral labels for occupations and positions in French]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour|Wikidata Working Hour July 18, 2022]]: Working with diverse children's book metadata. The second Wikidata Working Hour in the series will cover reconciliation in OpenRefine, so we can identify which authors from our spreadsheet of children's book metadata already exist and/or need to be created in Wikidata. You are, as always, welcome to bring your own data to work on. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour Event page] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wiki-research-l@lists.wikimedia.org/thread/2UVESG4FRYOP5QENHFPA556H2UC5E5VG/ Assessing the Quality of Sources in Wikidata Across Languages] - Wikimedia Research Showcase, Wednesday, July 20, at 9:30 AM PST/16:30 UTC *** [https://twitter.com/wikimediatech/status/1547256861237268482 Mark your calendars for the Wikimania Hackathon!] The free, online, public event will take place from 16- 22 UTC August 12 and 12-17 UTC August 13, and include a final showcase on August 14. ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #50, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=50 Lexical categories] ** Past *** 2022 LD4 Conference on Linked data. ([https://www.youtube.com/watch?v=phyyNRsnU3k&list=PLx2ZluWEZtIAu6Plb-rY2lILjUj6zRa9l replay on YouTube]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://theconversation.com/the-barassi-line-a-globally-unique-divider-splitting-australias-footy-fans-185132 The Barassi Line: a globally unique divider splitting Australia’s footy fans] *** [https://medium.com/metadata-learning-unlearning/words-matter-reconciling-museum-metadata-with-wikidata-61a75898bffb Words Matter: Reconciling museum metadata with Wikidata] *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/14/leveraging-wikidata-for-wikipedia/ Leveraging Wikidata for Wikipedia] *** [https://diff.wikimedia.org/2022/06/30/my-glamorous-introduction-into-the-wikiverse/ My GLAMorous introduction into the Wikiverse] ** Papers *** [https://arxiv.org/pdf/2207.00143.pdf Enriching Wikidata with Linked Open Data] ** Videos *** Lexemes in Wikidata structured lexicographical data for everyone (by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]]) - [https://www.youtube.com/watch?v=7pgXqRXqaZs YouTube] *** Want a not-scary and low-key introduction to some of the more advanced behind-the-scenes topics around Wikidata? Check out the videos from the [[m:Wikipedia Weekly Network/Live Wikidata Editing|Wikidata Live Editing sessions]] by [[d:User:Ainali|Jan Ainali]], [[d:User:Abbe98|Albin Larsson]]. *** The videos of the [[d:Wikidata:Events/Data_Quality_Days_2022|Data Quality Days 2022]] have been published and you can find them [https://www.youtube.com/playlist?list=PLduaHBu_3ejOLDumECxmDIKg_rDSe2uy3 in this playlist] or linked from the schedule. *** Placing a scientific article on Wikidata (in Portuguese) - [https://www.youtube.com/watch?v=n3WFADJTKJk YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=91q6aMPqZz4 YouTube] ** Threads *** OpenSexism has created the [https://twitter.com/OpenSexism/status/1458841564818513926 Wednesday Index]: each wednesday, it show gender diversity in Wikipedia articles. Gender diversity is computed using a SPARQL query. * '''Tool of the week''' ** [https://tools-static.wmflabs.org/entityschema-generator/ EntitySchema Generator] - is a GUI to help create simple EntitySchemas for Wikidata. ** [[d:User:Jean-Frédéric/ExLudo.js|User:Jean-Frédéric/ExLudo.js]] - is a userscript that adds links expansions and mods on item pages for video games. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Job openings: *** AFLIA: [https://web.aflia.net/job-opening-wikidata-course-manager-facilitator/ Wikidata Course Manager/Facilitator] *** WMF: [https://boards.greenhouse.io/wikimedia/jobs/4388769?gh_src=dcc251241us Senior Program Officer, Libraries at Wikimedia Foundation] ** There is a [https://t.me/+Qc23Jlay6f4wOGQ0 new Telegram group for OpenRefine users]. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]], [[:d:Property:P10864|Bibale ID]], [[:d:Property:P10865|WW2 Thesaurus Camp List ID]], [[:d:Property:P10866|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Property:P10867|MUSE publisher ID]], [[:d:Property:P10868|France bleu journalist ID]], [[:d:Property:P10869|HATVP organisation ID]], [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]], [[:d:Wikidata:Property proposal/grade separated roadways at junction|grade separated roadways at junction]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Gauss notation|Gauss notation]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Crossing number|Crossing number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/URL for presentation/slide|URL for presentation/slide]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dictionnaire Favereau|Dictionnaire Favereau]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Depicts lexeme form|Depicts lexeme form]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GIE gas storage id|GIE gas storage id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Microsoft KLID|Microsoft KLID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PTS+ season ID|PTS+ season ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot company ID|RailScot company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot location ID|RailScot location ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SABRE wiki ID|SABRE wiki ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Scottish Buildings at Risk ID|Scottish Buildings at Risk ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PBDB ID|PBDB ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma video ID|Pad.ma video ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma person ID|Pad.ma person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Naturbasen species ID|Naturbasen species ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/kód dílu části obce|kód dílu části obce]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Base Budé person ID|Base Budé person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Sws List of recent heatwaves] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1547688117489938435 source]) *** [https://w.wiki/5S66 Most recent information leaks according to Wikidata] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1546734310761308160 source]) *** [https://w.wiki/5RwC Cause] and [https://w.wiki/5RwD mode of death] of ex-prime ministers ([https://twitter.com/theklaneh/status/1546513798814654464 source]) *** [https://w.wiki/5TVL Brazilian writers born in a city with less than 20000 inhabitants] ([https://twitter.com/lubianat/status/1548309266544570369 source]) *** [https://w.wiki/5U5B Lexical categories sorted by number of languages using them in Wikidata lexemes] ([https://twitter.com/envlh/status/1549003817383075842 source]) *** [https://w.wiki/5U5J People playing rugby union by number of Wikipages] ([https://twitter.com/belett/status/1548979202061471746 source]) ** Newest database reports: *** [[Wikidata:WikiProject Music/Albums ranked by number of sitelinks|Albums ranked by number of sitelinks]] * '''Development''' ** Lexicographical data: *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/TQTZXSMFRV47GDBKEYPN2PQF45JRJL6W/ The new Lexeme creation page is available for testing] *** Fixed an issue where the grammatical form of a Lexeme was rendered as `[object Object]` ([[phab:T239208]]) This also solves similar issues in other places. ** REST API: Continued working on the API route to replace or remove a statement of an Item ** We are making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in a lot more places; notably, this includes the wbsearchentities API. ([[phab:T312223]]) ** Mismatch Finder: We are discussing options for how to improve its handling of dates, specifically calendar model and precision. ** EntitySchemas: We are trying to figure out how to best technically go about implementing some of the most-needed features for version 2. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 18|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:42, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23529446 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 23:00, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == Campaign Product Team Office Hour - July 21, 2022 == Hello '''Campaign Product Newsletter''' subscribers! The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] will be having an office hour today, '''July 21, 2022 at 17:00 UTC''' via '''Zoom''' to demo the first release of the [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']]. You may join the office hour using this [https://wikimedia.zoom.us/j/83538569035 '''meeting link''']. We look forward to your participation. Thank you. Best, The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 14:46, 21 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=23512297 --> == Wikidata weekly summary #530 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/PangolinBot 1|PangolinBot 1]]. Task/s: Automatically adds author information to Wikidata scholarly articles (items where [[:d:Property:P31|instance of (P31)]] = [[d:Q13442814|scholarly article (Q13442814)]]) that have missing author information. Currently works for articles with the following references: [[:d:Property:P698|PubMed ID (P698)]], [[:d:Property:P932|PMCID (P932)]], [[:d:Property:P6179|Dimensions Publication ID (P6179)]], [[:d:Property:P819|ADS bibcode (P819)]]. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/BboberBot|BboberBot]]. Task/s: The "robot" will browse the latest VIAF Dump, select the lines with a Idref (P269) and a Qitem, and add a P269 when it doesn't already exist in Wikidata. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Paper|ADSBot English Paper]]. Task/s: Importing scholarly articles from ADS database to Wikidata, by creating Wikidata Item of a scholarly article (optionally author items) and adding statements and statements-related properties to the item. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Statement|ADSBot English Statement]]. Task/s: Adding missing statements and statement-related properties to existing scholarly articles on Wikidata from the ADS database. Part of Outreachy Round 24. ** New request for comments: *** [[d:Wikidata:Requests for comment/Documented and featured SPARQL queries|Documented and featured SPARQL queries]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** [Small wiki toolkits] [Upcoming bots & scripts workshop. "How to maintain bots" is coming up on [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/BEENRNTJPGHLJ2MXQI6XTQDVEJR7KYHM/ Friday, July 29th, 16:00 UTC] *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 26, 2022: Clair Kronk, Crystal Clements, and Alex Jung will be providing an update to Wikidata/gender discussions from the February 8 call with a focus on pronouns. Clair will introduce us to LGBTdb, a Wikibase instance created for and by LGBTQIA+ people from which we draw insight in Wikidata-related discussions. We also hope to discuss current pain points and share action items for future collaboration. Input from community members who are familiar with lexicographical data would be greatly appreciated. [https://docs.google.com/document/d/1fHqlQ9l0nriMkrZRFW7Wd1k53DZsvgxstzyxlhgbDq0/edit?usp=sharing Agenda] *** [https://twitter.com/wikidataid/status/1550011035112710144 Wikimedia Indonesia Wikidata meetup. 1300 WIB, July 30, 2022]. ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #51, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=51 Plants] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Papers *** [[d:Q113181609|The Lay of the Land: Data Visualizations of the Language Data and Domains of Wikidata (Q113181609)]] ** Videos *** Wikibase Ecosystem taking Wikidata further, by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]] - [https://www.youtube.com/watch?v=gl83YPGva7s YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices II (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=fh6xXXdq5Uw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Magnus Manske/referee.js|User:Magnus Manske/referee.js]] - is a userscript that automatically checks external IDs and URLs of a Wikidata item as potential references, and adds them with a single click. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [[Wikidata:Development plan|Wikidata and Wikibase 2022 development plan]] has been updated to include activity estimates for the third quarter (Q3). ** Fellowship: [https://medium.com/wanadata-africa/wikipedian-in-residence-wir-fellowships-to-help-fight-climate-denialism-in-africa-1380dd849ad7 Wikipedian-in-Residence (WiR) fellowships to improve climate info in African languages on Wikipedia and Wikidata.] ** [[d:phab:T66503|T66503]]: It is now possible to import dates from templates to Wikidata using Pywikibot's <code>[[mw:Manual:Pywikibot/harvest template.py|harvest_template.py]]</code> script. ** Number of wikidata-powered infoboxes on Commons now [[:c:Category:Uses of Wikidata Infobox|exceeds 4 million]] ** [https://openrefine.org/ OpenRefine 3.6.0] was released. It adds support for [[commons:Commons:OpenRefine|editing structured data on Wikimedia Commons]], features more configurable statement deduplication during upload, as well as the ability to delete statements. Head to the [https://github.com/OpenRefine/OpenRefine/releases/tag/3.6.0 release page] for a changelog and download links. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Property:P10871|Delaware Division of Corporations file number]], [[:d:Property:P10872|Palmares Cultural Foundation process number]], [[:d:Property:P10873|Mapping Museums ID]], [[:d:Property:P10874|gov.uk person ID]], [[:d:Property:P10875|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Property:P10876|CVX vaccine code]], [[:d:Property:P10877|Applied Ecology Resources document ID]], [[:d:Property:P10878|ClimateCultures Directory ID]], [[:d:Property:P10879|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Property:P10880|Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID]], [[:d:Property:P10881|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Property:P10882|Met constituent ID]], [[:d:Property:P10883|The Encyclopedia of Fantasy ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/chirality|chirality]], [[:d:Wikidata:Property proposal/UAE Street Code|UAE Street Code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/field of this award|field of this award]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami album ID|Anghami album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Model image|Model image]], [[:d:Wikidata:Property proposal/fishery for|fishery for]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IndExs Exsiccata ID|IndExs Exsiccata ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein|Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AIPD member ID|AIPD member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SecondHandSongs release ID|SecondHandSongs release ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Walther, Initia carminum ID|Walther, Initia carminum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Initia carminum Latinorum ID|Initia carminum Latinorum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Repertorium hymnologicum ID|Repertorium hymnologicum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/national-football-teams.com coach ID|national-football-teams.com coach ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/playmakerstats.com stadium ID|playmakerstats.com stadium ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/sambafoot team ID|sambafoot team ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/lila linked latin uri|lila linked latin uri]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Archivio della ceramica person ID|Archivio della ceramica person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID|TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru journal ID|elibrary.ru journal ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS private universities (1) IDs|IRIS private universities (1) IDs]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Arabic Ontology Lemma ID|Arabic Ontology Lemma ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Merchbar electronic dance music artist ID|Merchbar electronic dance music artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn album ID|JioSaavn album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn Artist ID|JioSaavn Artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Revised Mandarin Chinese Dictionary ID|Revised Mandarin Chinese Dictionary ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA subject keyword ID|AEDA subject keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA geographic keyword ID|AEDA geographic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA taxonomic keyword ID|AEDA taxonomic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Rare Plant Fact Sheets ID|Rare Plant Fact Sheets ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/100.histrf.ru ID|100.histrf.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru publisher ID|elibrary.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Livelib.ru publisher ID|Livelib.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YAPPY profile ID|YAPPY profile ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5UxU Map of driverless rapid transit railway lines worldwide] *** [https://w.wiki/5V7o An example of finding problematic references] *** [https://w.wiki/5Vvw Papers by University of Leeds researchers that might have figures suitable for Wikimedia Commons (with a CC-BY or CC-BY-SA licence, with full text online)] *** [https://w.wiki/5Udf People born on rivers] ([https://twitter.com/MagnusManske/status/1549684778579935235 source]) *** [https://w.wiki/5VLM Humans with "native language" "German"] * '''Development''' ** Lexicographical data: We went over all the feedback we received for teh testing of the new Special:NewLexeme page and started addressing it and fixing the uncovered issues. One issue already fixed is a bug that prevented it from working on mobile view. ([[phab:T313116]]) ** Mismatch Finder: investigated how we can make it work for mismatches in qualifiers instead of the main statement ([[phab:T313467]]) ** REST API: Continued working on making it possible to replace and remove a statement of an Item ** We enabled the profile parameter to the wbsearchentities API on Test Wikidata ([[phab:T307869]]) ** We continued making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in more places ([[phab:T312223]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 25|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 17:24, 25 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23558880 --> h6l17ybto0ge52we0zjruf48lv1bskv 41397 41396 2022-07-25T19:27:35Z MediaWiki message delivery 274 /* Tech News: 2022-30 */ new section wikitext text/x-wiki # {{DISPLAYTITLE:User talk:<b><span style="color:yellow">Ma</span><span style="color:green">sss</span><span style="color:red">ly</span></b>}} {{User:Masssly/Nav}} | style="width:100%; margin:auto; background-color: #FFFFFF; border: 1px solid #{{User:Tiptoety/Color 2}}; border-right-width:4px; border-bottom-width:4px; vertical-align: top;" | {{User comment}} {{Usertalkback|me=watched|you=other}} {| style="background-color:transparent;border: 0px" |- |&nbsp;<div style="text-align:left; font-family:verdana; font-size:8pt; background:white;"> '''My local time is:''' '''{{Time|UTC}}'''. Click <span class="plainlinks" id="purgelink">[{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=purge}} <span style="color:black">'''here'''</span>] to refresh.</span></div>&nbsp; |} </div> {{Sidebar with collapsible lists | title = Talk page archive | image = [[File:A medium drum made in Northern Ghana.jpg|250px]] | caption = Luŋa | class = plainlist | navbar = none | style = width: 250px; font-family: 'Copperplate Gothic Light'; background-color: #F2F3F4; border: 1px solid #B31B1B; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); -moz-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); -webkit-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(200,0,0,0.75); border-radius: 1em; -moz-border-radius: 1em; -webkit-border-radius: 1em; padding: 1em 2em 0 2em; | list1title = 2021 | list1 = * [[User talk:Masssly/Archive/July 2021|Archive 1]] [[July 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/August 2021|Archive 2]] [[August 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/September 2021|Archive 3]] [[September 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/October 2021|Archive 4]] [[October 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/November 2021|Archive 5]] [[November 2021]] * [[User talk:Masssly/Archive/December 2021|Archive 6]] [[December 2021]] | list2title = 2022 | list2 = * [[User talk:Masssly/Archive/January 2022|Archive 7]] [[January 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/February 2022|Archive 8]] [[February 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/March 2022|Archive 9]] [[March 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/April 2022|Archive 10]] [[April 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/May 2022|Archive 11]] [[May 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/June 2022|Archive 12]] [[June 2022]] * [[User talk:Masssly/Archive/July 2022|Archive 13]] [[July 2022]] | belowclass = hlist | below = {{#tag:inputbox| bgcolor=transparent type=fulltext prefix={{FULLPAGENAME}}/ break=no width=15 searchbuttonlabel=Search }} }} == Books & Bytes – Issue 50 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <div style = "color: #936c29; font-size: 4em; font-family: Copperplate, 'Copperplate Gothic Light', serif"> [[File:Wikipedia Library owl.svg|80px|link=The Wikipedia Library]] '''The Wikipedia Library''' </div> <div style = "font-size: 1.5em; margin: 0 100px"> [[File:Bookshelf.jpg|right|175px]]</div> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size: 2em; font-family: Copperplate, 'Copperplate Gothic Light', serif">'''''Books & Bytes'''''</span><br /> Issue 50, March – April 2022 </div> <div style = "margin-top: 1.5em; border: 3px solid #ae8c55; border-radius: .5em; padding: 1em 1.5em; font-size: 1.2em"> * New library partner - SPIE * 1Lib1Ref May 2022 underway <big>'''[[:m:The Wikipedia Library/Newsletter/March-April_2022|Read the full newsletter]]'''</big> </div> </div> <small>Sent by [[m:User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] on behalf of The Wikipedia Library team --12:53, 1 Silimin gɔli June 2022 (GMT) (UTC)</small> <!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=The_Wikipedia_Library/Newsletter/Recipients&oldid=23303825 --> == Wikidata weekly summary #522 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ListedBuildingsUKBot|ListedBuildingsUKBot]]. Task/s: Add wikidata site links to appropriate wiki commons category pages for listed buildings with matching ID numbers. I've identified about 1000 entities that can be updated. e.g. [https://www.wikidata.org/wiki/Q26317428] should have a wiki commons link to [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Outhouse_to_Northeast_of_Red_House,_Bexleyheath] since they both refer to [https://historicengland.org.uk/listing/the-list/list-entry/1064204]. * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** [https://www.twitch.tv/belett Live editing session on Twitch], in French, by Vigneron, July 5 at 19:00 CEST (UTC+2) *** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Wikidata Data Quality Days]], online, on July 8-10 *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/HN45PNQICAMLUR3XDWOSKSPS7RIPR5G3/ Invitation to Wikimedia Research Office Hours July 5, 2022] ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #48, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=48 Human rights] ** Past *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Videos *** Making Wiki work for Wales - [https://www.youtube.com/watch?v=b_BxfkX1fCI YouTube] *** Session on Wikibase - Wikimedia Deutschland and Wikipedians of Goa User Group (WGUG) - [https://www.youtube.com/watch?v=rE-ZXnTOG7M YouTube] *** Scribe: Wikidata-powered keyboard app for second language learners - [https://www.youtube.com/watch?v=4GpFN0gGmy4 YouTube] *** Linking OpenStreetMap and Wikidata A semi automated, user assisted editing tool - [https://www.youtube.com/watch?v=4fXeAlvbNgE YouTube] *** Wikidata MOOC (in French) by Wikimedia France - [https://www.youtube.com/channel/UCoCicXrwO5jBxxXXvSpDANw/videos 19 videos on YouTube] *** Wikidata Tutorials (in German) by OpenGLAM Switzerland - [https://www.youtube.com/playlist?list=PL-p5ybeTV84QYvX1B3xxZynfFWboOPDGy 7 videos on YouTube] ** Report *** [[c:User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2|User:LennardHofmann/GSoC 2022/Report 2]] - rewriting the WikiCommons and Wikidata Infobox in Lua * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/AddStatement.js|User:Lectrician1/AddStatement.js]] is a userscript that can add values to properties that already exist on an item and new statements. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/IPRW3TAAZK3DPVGN5JKGVJRVPBUJDQNE/ Wikimedia Deutschland will be joining forces with the Igbo Wikimedians User Group and Wikimedia Indonesia to advance the technical capacities of the movement around Wikidata]. The goal of this collaboration is "to make our software more usable by cultures underrepresented in technology, people of the Global South and speakers of minority languages". ** Job openings in the software development team at Wikimedia Deutschland *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19886514?utm_campaign=google_jobs_apply&utm_source=google_jobs_apply&utm_medium=organic&l=en Junior Product Manager Wikidata] - ''"In this role you will be part of a cross-functional team, and be the product manager of product initiatives for Wikidata, the largest knowledge base of free and open data in the world."'' *** [https://wikimedia-deutschland.softgarden.io/job/19887130/Product-Manager-Wikibase-Suite-m-f-d-?jobDbPVId=50403840&l=de Product Manager Wikibase Suite] - In this role ''"you will be part of an interdisciplinary team and the product team, and work closely with a broad variety of stakeholders in the Wikibase Ecosystem."'' * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10838|Survey of Scottish Witchcraft - Case ID]], [[:d:Property:P10839|Russia.travel object ID]], [[:d:Property:P10840|Yamaha Artists ID]], [[:d:Property:P10841|ifwizz ID]], [[:d:Property:P10842|IRFA ID]], [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Gitee username|Gitee username]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Punjabi tone|Punjabi tone]], [[:d:Wikidata:Property proposal/spoken by|spoken by]], [[:d:Wikidata:Property proposal/recordist|recordist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/part of molecular family|part of molecular family]], [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami artist ID|Anghami artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Boomplay artist ID|Boomplay artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/MUSE publisher ID|MUSE publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/EU Knowledge Graph ID|EU Knowledge Graph ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Kazakhstan.travel tourist spot ID|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique|identifiant organisation Haute Autorité pour la transparence de la vie publique]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Pbw Number of albums in Wikidata by language, in descending order] ([https://twitter.com/exmusica/status/1543663049491578881 source]) *** [https://w.wiki/5LNG Occupation about musicians in Wales] ([https://twitter.com/MusicNLW/status/1543846567387578369 source]) *** [https://w.wiki/5NH8 Map of tram depots in France] *** [https://w.wiki/5P8C Mountains higher than 2,500 meters in France] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543124319349477376 source]) *** [https://w.wiki/5P7u List of all Tour de France's stage winners by nationality from 1903 to 2022] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1543119052951912449 source]) *** [https://w.wiki/5NvF French rugby teams according to the year of creation] ([https://twitter.com/belett/status/1542849367660548097 source]) *** [https://w.wiki/5NKA French members of parliament that were on the same legislature and are or have been married] ([https://twitter.com/ash_crow/status/1542173666162647040 source]) *** [https://w.wiki/5PH4 Number of countries on Wikidata where at least one pride parade has been held] ([https://twitter.com/jsamwrites/status/1543275391028236288 source]) *** [https://w.wiki/5Ne9 Football players whose birthday is today (different every day)] ([https://twitter.com/lubianat/status/1542556581753126913 source]) * '''Development''' ** Lexicographical data: *** We have finished most of the development on the new Special:NewLexeme page. You can try it at https://wikidata.beta.wmflabs.org/wiki/Special:NewLexemeAlpha. We will make this available on Wikidata for testing with real-world data on July 14th. *** We are continuing to work on the new search profile for languages to make setting the language of a new Lexeme easier ([[phab:T307869]]) ** REST API: We are putting finishing touches on the first version of the API route to add statements to an Item. It is still lacking support for automated edit summaries. ** We are working on word-level diffs to make it easier to see what changed in an edit ([[phab:T303317]]) ** We are investigating the issue of labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 04|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:23, 4 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 19:32, 4 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == ''This Month in GLAM'': June 2022 == {| style="width:100%;" | valign="top" align="center" style="border:1px gray solid; padding:1em;" | {| align="center" |- | style="text-align: center;" | [[File:This Month in GLAM logo 2018.png|350px|center|link=outreach:GLAM/Newsletter]]<br /> <hr /> <div style="font-size:12pt; font-family:Times New Roman; text-align:center;">[[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022|<span style="color:darkslategray;">This Month in GLAM – Volume XII, Issue VI, June 2022</span>]]</div> <hr /><br /> |- style="text-align: center;" | <span style="font-size:12pt; font-family:Times New Roman;"> '''<u>Headlines</u>'''</span> |- style="font-size:10pt; font-family:Times New Roman; text-align:center;" | <div style="text-align:left; column-count:2; column-width:28em; -moz-column-count:2; -moz-column-width:28em; -webkit-column-count:2; -webkit-column-width:28em; vertical-align:top;"> * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Albania report|Albania report]]: CEE Spring 2022 in Albania and Kosovo * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Argentina report|Argentina report]]: In the middle of new projects * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Australia report|Australia report]]: A celebration, a commitment, an edit-a-thon: Know My Name returns for 2022 * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Belgium report|Belgium report]]: Heritage and Wikimedian in Residence * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Brazil report|Brazil report]]: FIRST WikiCon Brazil & Three States of GLAM * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Croatia report|Croatia report]]: Network(ing) effect(s) * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/France report|France report]]: French open content report promotion * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Italy report|Italy report]]: Opening and closing projects in June * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Kosovo report|Kosovo report]]: Edit-a-thon with Kino Lumbardhi; DokuTech; CEE Spring 2022 in Albania and Kosovo * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/New Zealand report|New Zealand report]]: West Coast Wikipedian at Large and Auckland Museum updates * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Poland report|Poland report]]: Wikipedian in residence in the National Museum in Cracow; The next online meeting within the cycle of monthly editing GLAM meetings; Steps to communicate GLAM partnerships better and involve the Wikimedian community * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Sweden report|Sweden report]]: 100 000 memories from the Nordic Museum; Report from the Swedish National Archives * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Switzerland report|Switzerland report]]: Diversity in GLAM Program * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/UK report|UK report]]: Featured images and cultural diversity * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/USA report|USA report]]: Fifty Women Sculptors; Juneteenth Edit-a-thon; Juneteenth Photobooths 2022; Wiknic June 2022; New York Botanical Garden June 2022; LGBT Pride Month * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Structured Data on Wikimedia Commons report|Structured Data on Wikimedia Commons report]]: Structured data on Commons editing now possible with OpenRefine 3.6; file uploading with 3.7 * [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Contents/Events|Calendar]]: July's GLAM events </div> |- | style="font-family:Times New Roman; text-align:center; font-size:85%;" | [[outreach:GLAM/Newsletter|Read this edition in full]] &bull; [[outreach:GLAM/Newsletter/June 2022/Single|Single-page]] |- | valign="top" colspan="2" style="padding:0.5em; font-family:Times New Roman;text-align:center; font-size:85%;" | To assist with preparing the newsletter, please visit the [[outreach:GLAM/Newsletter/Newsroom|newsroom]]. Past editions may be viewed [[outreach:GLAM/Newsletter/Archives|here]]. |- |} |} <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:GLAM/Newsletter/About|About ''This Month in GLAM'']] · [[m:Global message delivery/Targets/GLAM|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · [[:m:User:Romaine|Romaine]] 03:46, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT)</div> <!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/GLAM&oldid=23471794 --> == Wikidata weekly summary #528 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 12, 2022: Houcemeddine Turki will speak on "Enriching and Validating Wikidata from Large Bibliographic Databases." This call will be part of the 2022 LD4 Conference on Linked Data, “Linking Global Knowledge.” While you can attend the call directly via the links below without registering for the conference, we encourage everyone to check out the full conference program and all the excellent sessions on [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/ Sched] at [https://2022ld4conferenceonlinkedda.sched.com/https://docs.google.com/document/d/19fWaod_qy2J5y6Mqjbnccen7nyb4nj6EnudCDouefQU/edit Agenda] *** 7/30 [[m:Wikimedia Taiwan/Wikidata Taiwan/COSCUP 2022|OpenStreetMap x Wikidata @ COSCUP 2022]] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/libraries@lists.wikimedia.org/thread/Z2UL7F4Y76VESAQY6JAXDPXXN7XWHXOP/ 2022 LD4 Conference on Linked data]. July 11th through July 15th, 2022 ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #49, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=49 Bastille day] ** Past: *** Presentation [https://doi.org/10.5281/zenodo.6807104 Integrating Wikibase into research workflows] at the monthly Wikibase Stakeholders Group meeting on July 7 *** Data Quality Days 2022 [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022/Outcomes|see outcomes]]. The recorded sessions will be published soon! *** [[m:Celtic Knot Conference 2022|Celtic Knot Wikimedia Language Conference, 1-2 July 2022]]. See [[m:Celtic Knot Conference 2022/Videos pool|Videos pool]] (replay). * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://www.openstreetmap.org/user/Geonick/diary/399523 New quality checks in the Osmose QA tool for links from OpenStreetMap to Wikidata] *** [https://blog.nationalarchives.gov.uk/mind-your-manors-hacking-like-its-1399/ Wikidata used extensively in medieval hack weekend at the University of York] (UK National Archives) *** [https://blogs.bl.uk/digital-scholarship/2022/06/working-with-wikidata-and-wikimedia-commons-poetry-pamphlets-and-lotus-sutra-manuscripts.html Working With Wikidata and Wikimedia Commons: Poetry Pamphlets and Lotus Sutra Manuscripts] (British Library) *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/07/wikidata-at-the-detroit-institute-of-arts/ Wikidata at the Detroit Institute of Arts] ** Papers *** [https://peerj.com/articles/13712.pdf Wikidata and the bibliography of life] ([[d:Q112959127|Q112959127]]) ** Videos *** Live editing: create a Lua template using Lexemes on Wiktionary, with Mahir256 ([https://www.youtube.com/watch?v=y9ULQX9b5WI on Youtube]) *** Adding wikidata to plaques on OpenStreetMap - [https://www.youtube.com/watch?v=yL1_47roRcw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Lectrician1/discographies.js|User:Lectrician1/discographies.js]]: Shows chronological data about artist's discographies on music albums and provides functions to add new items. ** [[m:User:Xiplus/TwinkleGlobal|User:Xiplus/TwinkleGlobal]] is a userscript that is used to combat cross-wiki spam or vandalism. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Wikidata now has more than 10 million items about humans. ** [[d:Q113000000|Q113000000]] was created. ** [[:d:Template:Item documentation |Template:Item documentation]] now includes [[:d:Template:Generic queries for architects|Template:Generic queries for architects]] and [[:d:Template:Generic queries for transport network|Template:Generic queries for transport network]] ** Due to summer vacations and our current workloads the response times from the Wikidata communications team (Léa and Mohammed) to requests and queries may be delayed. We will resume full capacity by October. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: [[:d:Property:P10855|opus number]] *** External identifiers: [[:d:Property:P10843|DeSmog ID]], [[:d:Property:P10844|Teresianum authority ID]], [[:d:Property:P10845|AdoroCinema series ID]], [[:d:Property:P10846|CEU author ID]], [[:d:Property:P10847|Anime Characters Database tag ID]], [[:d:Property:P10848|Beamish peerage database peerage ID]], [[:d:Property:P10849|Beamish peerage database person ID]], [[:d:Property:P10850|Kultboy video game ID]], [[:d:Property:P10851|Kultboy platform ID]], [[:d:Property:P10852|Kultboy controller ID]], [[:d:Property:P10853|Kultboy magazine ID]], [[:d:Property:P10854|Kultboy company ID]], [[:d:Property:P10856|National Archives of Australia entity ID]], [[:d:Property:P10857|snookerscores.net player ID]], [[:d:Property:P10858|Truth Social username]], [[:d:Property:P10859|Material UI icon]], [[:d:Property:P10860|Yarkipedia ID]], [[:d:Property:P10861|Springer Nature person ID]], [[:d:Property:P10862|Komoot ID]], [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/official definition|official definition]], [[:d:Wikidata:Property proposal/ce module ou cette infobox utilise la propriété|ce module ou cette infobox utilise la propriété]], [[:d:Wikidata:Property proposal/release artist|release artist]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bibale ID|Bibale ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SZ topic ID|SZ topic ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS UNIMOL author ID|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Match TV people ID|Match TV people ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Accademia dei Georgofili author ID|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/64 Parishes encyclopedia ID|64 Parishes encyclopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Applied Ecology Resources Document ID|Applied Ecology Resources Document ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Prophy author ID|Prophy author ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/International Baccalaureate school ID|International Baccalaureate school ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Liquipedia ID|Liquipedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Instagram post ID|Instagram post ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5RNR Current list of French departments] ([[:d:User:PAC2/Query/List of current French departments|documentation]]) *** [https://w.wiki/5RAN Prime ministers of Japan whose manner of death is homicide] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1545351731495706626 source]) *** [https://w.wiki/5PyH 1st level administrative subdivisions with more than 10 million inhabitants] ([https://twitter.com/slaettaratindur/status/1543991969931722756 source]) *** [https://w.wiki/5RTB List of globes and how many times they've been used] * '''Development''' ** [[d:Wikidata:Events/Data Quality Days 2022|Data Quality Days]]! ** Making plans for improving EntitySchemas and integrate them more into editing and maintenance workflows ** Implemented word-level diffs of labels, descriptions, aliases and sitelinks ([[phab:T303317]]) ** Continuing the investigation about labels not being shown after some merges ([[phab:T309445]]) ** Lexicographical data: *** Continuing work on making it easier to pick the right language for a new Lexeme ([[phab:T298140]]) *** Fixing a bug where `[object Object]` was shown in the gramatical feature field ([[phab:T239208]]) *** Fixing a number of places where labels for redirected Items were not shown even though the redirect target had labels ([[phab:T305032]]) ** REST API: *** Finished the first version of the API route for creating statements on an Item (excluding autosummaries so far) *** Started work on the API route for removing a statement from an Item [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** [[Wikidata:Project chat#Translator notice: Please update description of "of (P642)"|Update the description]] of the [[:d:Property:P642|"of" property]] in your language. ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 11|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 13:30, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23439209 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 19:25, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == Event Registration Tool: Demo and Invitation to Test == Hello Subscribers! [[metawiki:Campaigns/Foundation Product Team|'''The Campaigns Product  Team''']] from the Wikimedia Foundation will be hosting two office hours to  demo the new [[metawiki:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']], and train organizers how to  use it. In these office hours, you will learn how to: * Create an event page in the new event namespace (as an event organizer) * Enable registration on your event page (as an event organizer) * Collect data on who registered for your event (as an event organizer) * Register for an event on the event page (as an event participant) You can attend one office hour or both, depending on your availability on the following dates: * Session 1: '''Thursday, July 21, 2022 at 5:00 PM UTC''' * Session 2: '''Saturday, July 23, 2022 at 12:00 PM UTC''' These events will be multilingual, with live interpretations in '''Arabic''', '''English''', '''French''', '''Italian''', and '''Portuguese''', and '''Swahili'''. Note that Portuguese will be available on the 21st, but not the 23rd. We strongly encourage you to join and share your feedback on the tool. Your feedback will help us improve the tool so that Wikimedians can have a better event experience. To register, please reply to this email or [[metawiki:Campaigns/Foundation Programs Team/Office Hours/2022 07|'''''sign-up to our page''''']], by adding your signature. Thank you! <nowiki>~~~~</nowiki> [[Ŋun su:IBrazal (WMF)|IBrazal (WMF)]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:IBrazal (WMF)|Yɛltɔɣa]]) 06:44, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) == Wikidata weekly summary #529 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New request for comments: *** [[:d:Wikidata:Requests for comment/Gender neutral labels for occupations and positions in French|Gender neutral labels for occupations and positions in French]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour|Wikidata Working Hour July 18, 2022]]: Working with diverse children's book metadata. The second Wikidata Working Hour in the series will cover reconciliation in OpenRefine, so we can identify which authors from our spreadsheet of children's book metadata already exist and/or need to be created in Wikidata. You are, as always, welcome to bring your own data to work on. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:WikiProject_LD4_Wikidata_Affinity_Group/Wikidata_Working_Hours/Wikidata_Working_Hour_Summer-Fall_Project_2022/2022-July-18_Wikidata_Working_Hour Event page] *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wiki-research-l@lists.wikimedia.org/thread/2UVESG4FRYOP5QENHFPA556H2UC5E5VG/ Assessing the Quality of Sources in Wikidata Across Languages] - Wikimedia Research Showcase, Wednesday, July 20, at 9:30 AM PST/16:30 UTC *** [https://twitter.com/wikimediatech/status/1547256861237268482 Mark your calendars for the Wikimania Hackathon!] The free, online, public event will take place from 16- 22 UTC August 12 and 12-17 UTC August 13, and include a final showcase on August 14. ** Ongoing *** Weekly Lexemes Challenge #50, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=50 Lexical categories] ** Past *** 2022 LD4 Conference on Linked data. ([https://www.youtube.com/watch?v=phyyNRsnU3k&list=PLx2ZluWEZtIAu6Plb-rY2lILjUj6zRa9l replay on YouTube]) * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Blogs *** [https://theconversation.com/the-barassi-line-a-globally-unique-divider-splitting-australias-footy-fans-185132 The Barassi Line: a globally unique divider splitting Australia’s footy fans] *** [https://medium.com/metadata-learning-unlearning/words-matter-reconciling-museum-metadata-with-wikidata-61a75898bffb Words Matter: Reconciling museum metadata with Wikidata] *** [https://wikiedu.org/blog/2022/07/14/leveraging-wikidata-for-wikipedia/ Leveraging Wikidata for Wikipedia] *** [https://diff.wikimedia.org/2022/06/30/my-glamorous-introduction-into-the-wikiverse/ My GLAMorous introduction into the Wikiverse] ** Papers *** [https://arxiv.org/pdf/2207.00143.pdf Enriching Wikidata with Linked Open Data] ** Videos *** Lexemes in Wikidata structured lexicographical data for everyone (by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]]) - [https://www.youtube.com/watch?v=7pgXqRXqaZs YouTube] *** Want a not-scary and low-key introduction to some of the more advanced behind-the-scenes topics around Wikidata? Check out the videos from the [[m:Wikipedia Weekly Network/Live Wikidata Editing|Wikidata Live Editing sessions]] by [[d:User:Ainali|Jan Ainali]], [[d:User:Abbe98|Albin Larsson]]. *** The videos of the [[d:Wikidata:Events/Data_Quality_Days_2022|Data Quality Days 2022]] have been published and you can find them [https://www.youtube.com/playlist?list=PLduaHBu_3ejOLDumECxmDIKg_rDSe2uy3 in this playlist] or linked from the schedule. *** Placing a scientific article on Wikidata (in Portuguese) - [https://www.youtube.com/watch?v=n3WFADJTKJk YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=91q6aMPqZz4 YouTube] ** Threads *** OpenSexism has created the [https://twitter.com/OpenSexism/status/1458841564818513926 Wednesday Index]: each wednesday, it show gender diversity in Wikipedia articles. Gender diversity is computed using a SPARQL query. * '''Tool of the week''' ** [https://tools-static.wmflabs.org/entityschema-generator/ EntitySchema Generator] - is a GUI to help create simple EntitySchemas for Wikidata. ** [[d:User:Jean-Frédéric/ExLudo.js|User:Jean-Frédéric/ExLudo.js]] - is a userscript that adds links expansions and mods on item pages for video games. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** Job openings: *** AFLIA: [https://web.aflia.net/job-opening-wikidata-course-manager-facilitator/ Wikidata Course Manager/Facilitator] *** WMF: [https://boards.greenhouse.io/wikimedia/jobs/4388769?gh_src=dcc251241us Senior Program Officer, Libraries at Wikimedia Foundation] ** There is a [https://t.me/+Qc23Jlay6f4wOGQ0 new Telegram group for OpenRefine users]. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10863|Springer Nature article ID]], [[:d:Property:P10864|Bibale ID]], [[:d:Property:P10865|WW2 Thesaurus Camp List ID]], [[:d:Property:P10866|IRIS UNIMOL author ID]], [[:d:Property:P10867|MUSE publisher ID]], [[:d:Property:P10868|France bleu journalist ID]], [[:d:Property:P10869|HATVP organisation ID]], [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/Grammatical number|Grammatical number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Error-report URL or e-mail|Error-report URL or e-mail]], [[:d:Wikidata:Property proposal/grade separated roadways at junction|grade separated roadways at junction]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Gauss notation|Gauss notation]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Crossing number|Crossing number]], [[:d:Wikidata:Property proposal/URL for presentation/slide|URL for presentation/slide]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Dictionnaire Favereau|Dictionnaire Favereau]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Depicts lexeme form|Depicts lexeme form]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Mapping Museums ID|Mapping Museums ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/GIE gas storage id|GIE gas storage id]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Microsoft KLID|Microsoft KLID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PTS+ season ID|PTS+ season ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot company ID|RailScot company ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/RailScot location ID|RailScot location ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SABRE wiki ID|SABRE wiki ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Scottish Buildings at Risk ID|Scottish Buildings at Risk ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/PBDB ID|PBDB ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma video ID|Pad.ma video ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Pad.ma person ID|Pad.ma person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Naturbasen species ID|Naturbasen species ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/kód dílu části obce|kód dílu části obce]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Base Budé person ID|Base Budé person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5Sws List of recent heatwaves] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1547688117489938435 source]) *** [https://w.wiki/5S66 Most recent information leaks according to Wikidata] ([https://twitter.com/WikidataThreads/status/1546734310761308160 source]) *** [https://w.wiki/5RwC Cause] and [https://w.wiki/5RwD mode of death] of ex-prime ministers ([https://twitter.com/theklaneh/status/1546513798814654464 source]) *** [https://w.wiki/5TVL Brazilian writers born in a city with less than 20000 inhabitants] ([https://twitter.com/lubianat/status/1548309266544570369 source]) *** [https://w.wiki/5U5B Lexical categories sorted by number of languages using them in Wikidata lexemes] ([https://twitter.com/envlh/status/1549003817383075842 source]) *** [https://w.wiki/5U5J People playing rugby union by number of Wikipages] ([https://twitter.com/belett/status/1548979202061471746 source]) ** Newest database reports: *** [[Wikidata:WikiProject Music/Albums ranked by number of sitelinks|Albums ranked by number of sitelinks]] * '''Development''' ** Lexicographical data: *** [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/TQTZXSMFRV47GDBKEYPN2PQF45JRJL6W/ The new Lexeme creation page is available for testing] *** Fixed an issue where the grammatical form of a Lexeme was rendered as `[object Object]` ([[phab:T239208]]) This also solves similar issues in other places. ** REST API: Continued working on the API route to replace or remove a statement of an Item ** We are making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in a lot more places; notably, this includes the wbsearchentities API. ([[phab:T312223]]) ** Mismatch Finder: We are discussing options for how to improve its handling of dates, specifically calendar model and precision. ** EntitySchemas: We are trying to figure out how to best technically go about implementing some of the most-needed features for version 2. [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 18|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 14:42, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23529446 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 23:00, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == Campaign Product Team Office Hour - July 21, 2022 == Hello '''Campaign Product Newsletter''' subscribers! The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] will be having an office hour today, '''July 21, 2022 at 17:00 UTC''' via '''Zoom''' to demo the first release of the [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']]. You may join the office hour using this [https://wikimedia.zoom.us/j/83538569035 '''meeting link''']. We look forward to your participation. Thank you. Best, The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 14:46, 21 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=23512297 --> == Wikidata weekly summary #530 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikidata-logo-en.svg|150px|right]] <div style="margin-top:10px; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">''Here's your quick overview of what has been happening around Wikidata over the last week.''</div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-width: 400px; -moz-column-width: 400px; column-width: 400px;"> * '''Discussions''' ** New requests for permissions/Bot: *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/PangolinBot 1|PangolinBot 1]]. Task/s: Automatically adds author information to Wikidata scholarly articles (items where [[:d:Property:P31|instance of (P31)]] = [[d:Q13442814|scholarly article (Q13442814)]]) that have missing author information. Currently works for articles with the following references: [[:d:Property:P698|PubMed ID (P698)]], [[:d:Property:P932|PMCID (P932)]], [[:d:Property:P6179|Dimensions Publication ID (P6179)]], [[:d:Property:P819|ADS bibcode (P819)]]. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/BboberBot|BboberBot]]. Task/s: The "robot" will browse the latest VIAF Dump, select the lines with a Idref (P269) and a Qitem, and add a P269 when it doesn't already exist in Wikidata. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Paper|ADSBot English Paper]]. Task/s: Importing scholarly articles from ADS database to Wikidata, by creating Wikidata Item of a scholarly article (optionally author items) and adding statements and statements-related properties to the item. Part of Outreachy Round 24. *** [[d:Wikidata:Requests for permissions/Bot/ADSBot English Statement|ADSBot English Statement]]. Task/s: Adding missing statements and statement-related properties to existing scholarly articles on Wikidata from the ADS database. Part of Outreachy Round 24. ** New request for comments: *** [[d:Wikidata:Requests for comment/Documented and featured SPARQL queries|Documented and featured SPARQL queries]] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Events|Events]]''' ** Upcoming: *** The next Wikidata+Wikibase office hours will take place on Wednesday, July 27th 2022 at 17:00 UTC (18:00 Berlin time) in the [https://t.me/joinchat/IeCRo0j5Uag1qR4Tk8Ftsg Wikidata Telegram group]. ''The Wikidata and Wikibase office hours are online events where the development team presents what they have been working on over the past quarter, and the community is welcome to ask questions and discuss important issues related to the development of Wikidata and Wikibase.'' *** [Small wiki toolkits] [Upcoming bots & scripts workshop. "How to maintain bots" is coming up on [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikidata@lists.wikimedia.org/thread/BEENRNTJPGHLJ2MXQI6XTQDVEJR7KYHM/ Friday, July 29th, 16:00 UTC] *** Next Linked Data for Libraries [[Wikidata: WikiProject LD4 Wikidata Affinity Group|LD4 Wikidata Affinity Group]] call July 26, 2022: Clair Kronk, Crystal Clements, and Alex Jung will be providing an update to Wikidata/gender discussions from the February 8 call with a focus on pronouns. Clair will introduce us to LGBTdb, a Wikibase instance created for and by LGBTQIA+ people from which we draw insight in Wikidata-related discussions. We also hope to discuss current pain points and share action items for future collaboration. Input from community members who are familiar with lexicographical data would be greatly appreciated. [https://docs.google.com/document/d/1fHqlQ9l0nriMkrZRFW7Wd1k53DZsvgxstzyxlhgbDq0/edit?usp=sharing Agenda] *** [https://twitter.com/wikidataid/status/1550011035112710144 Wikimedia Indonesia Wikidata meetup. 1300 WIB, July 30, 2022]. ** Ongoing: *** Weekly Lexemes Challenge #51, [https://dicare.toolforge.org/lexemes/challenge.php?id=51 Plants] * '''[[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Press coverage|Press, articles, blog posts, videos]]''' ** Papers *** [[d:Q113181609|The Lay of the Land: Data Visualizations of the Language Data and Domains of Wikidata (Q113181609)]] ** Videos *** Wikibase Ecosystem taking Wikidata further, by [[d:User:LydiaPintscher|Lydia Pintscher]] - [https://www.youtube.com/watch?v=gl83YPGva7s YouTube] *** Teaching Wikidata Editing Practices II (in Chinese) - [https://www.youtube.com/watch?v=fh6xXXdq5Uw YouTube] * '''Tool of the week''' ** [[d:User:Magnus Manske/referee.js|User:Magnus Manske/referee.js]] - is a userscript that automatically checks external IDs and URLs of a Wikidata item as potential references, and adds them with a single click. * '''Other Noteworthy Stuff''' ** [[Wikidata:Development plan|Wikidata and Wikibase 2022 development plan]] has been updated to include activity estimates for the third quarter (Q3). ** Fellowship: [https://medium.com/wanadata-africa/wikipedian-in-residence-wir-fellowships-to-help-fight-climate-denialism-in-africa-1380dd849ad7 Wikipedian-in-Residence (WiR) fellowships to improve climate info in African languages on Wikipedia and Wikidata.] ** [[d:phab:T66503|T66503]]: It is now possible to import dates from templates to Wikidata using Pywikibot's <code>[[mw:Manual:Pywikibot/harvest template.py|harvest_template.py]]</code> script. ** Number of wikidata-powered infoboxes on Commons now [[:c:Category:Uses of Wikidata Infobox|exceeds 4 million]] ** [https://openrefine.org/ OpenRefine 3.6.0] was released. It adds support for [[commons:Commons:OpenRefine|editing structured data on Wikimedia Commons]], features more configurable statement deduplication during upload, as well as the ability to delete statements. Head to the [https://github.com/OpenRefine/OpenRefine/releases/tag/3.6.0 release page] for a changelog and download links. * '''Did you know?''' <!-- NEW PROPERTIES DO NOT REMOVE --> ** Newest [[d:Special:ListProperties|properties]]: *** General datatypes: none *** External identifiers: [[:d:Property:P10870|Accademia dei Georgofili author ID]], [[:d:Property:P10871|Delaware Division of Corporations file number]], [[:d:Property:P10872|Palmares Cultural Foundation process number]], [[:d:Property:P10873|Mapping Museums ID]], [[:d:Property:P10874|gov.uk person ID]], [[:d:Property:P10875|Kazakhstan.travel tourist spot ID]], [[:d:Property:P10876|CVX vaccine code]], [[:d:Property:P10877|Applied Ecology Resources document ID]], [[:d:Property:P10878|ClimateCultures Directory ID]], [[:d:Property:P10879|Hamburger Professorinnen- und Professorenkatalog ID]], [[:d:Property:P10880|Catalogus Professorum (TU Berlin) person ID]], [[:d:Property:P10881|Kieler Gelehrtenverzeichnis ID]], [[:d:Property:P10882|Met constituent ID]], [[:d:Property:P10883|The Encyclopedia of Fantasy ID]] <!-- END NEW PROPERTIES --> <!-- NEW PROPOSALS DO NOT REMOVE --> ** New [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Property proposal|property proposals]] to review: *** General datatypes: [[:d:Wikidata:Property proposal/chirality|chirality]], [[:d:Wikidata:Property proposal/UAE Street Code|UAE Street Code]], [[:d:Wikidata:Property proposal/field of this award|field of this award]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Anghami album ID|Anghami album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Model image|Model image]], [[:d:Wikidata:Property proposal/fishery for|fishery for]] *** External identifiers: [[:d:Wikidata:Property proposal/Bilbaopedia ID|Bilbaopedia ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Disney+ Hotstar ID|Disney+ Hotstar ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IndExs Exsiccata ID|IndExs Exsiccata ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein|Objekt-ID für Kulturgut in Liechtenstein]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AIPD member ID|AIPD member ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/SecondHandSongs release ID|SecondHandSongs release ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Walther, Initia carminum ID|Walther, Initia carminum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Initia carminum Latinorum ID|Initia carminum Latinorum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Repertorium hymnologicum ID|Repertorium hymnologicum ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/national-football-teams.com coach ID|national-football-teams.com coach ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/playmakerstats.com stadium ID|playmakerstats.com stadium ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/sambafoot team ID|sambafoot team ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/lila linked latin uri|lila linked latin uri]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Archivio della ceramica person ID|Archivio della ceramica person ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID|TUBITAK Sosyal Bilimler Ansiklopedisi ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru journal ID|elibrary.ru journal ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/IRIS private universities (1) IDs|IRIS private universities (1) IDs]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Arabic Ontology Lemma ID|Arabic Ontology Lemma ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Merchbar electronic dance music artist ID|Merchbar electronic dance music artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn album ID|JioSaavn album ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/JioSaavn Artist ID|JioSaavn Artist ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Revised Mandarin Chinese Dictionary ID|Revised Mandarin Chinese Dictionary ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA subject keyword ID|AEDA subject keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA geographic keyword ID|AEDA geographic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/AEDA taxonomic keyword ID|AEDA taxonomic keyword ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Rare Plant Fact Sheets ID|Rare Plant Fact Sheets ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/100.histrf.ru ID|100.histrf.ru ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/elibrary.ru publisher ID|elibrary.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/Livelib.ru publisher ID|Livelib.ru publisher ID]], [[:d:Wikidata:Property proposal/YAPPY profile ID|YAPPY profile ID]] <!-- END NEW PROPOSALS --> ** Query examples: *** [https://w.wiki/5UxU Map of driverless rapid transit railway lines worldwide] *** [https://w.wiki/5V7o An example of finding problematic references] *** [https://w.wiki/5Vvw Papers by University of Leeds researchers that might have figures suitable for Wikimedia Commons (with a CC-BY or CC-BY-SA licence, with full text online)] *** [https://w.wiki/5Udf People born on rivers] ([https://twitter.com/MagnusManske/status/1549684778579935235 source]) *** [https://w.wiki/5VLM Humans with "native language" "German"] * '''Development''' ** Lexicographical data: We went over all the feedback we received for teh testing of the new Special:NewLexeme page and started addressing it and fixing the uncovered issues. One issue already fixed is a bug that prevented it from working on mobile view. ([[phab:T313116]]) ** Mismatch Finder: investigated how we can make it work for mismatches in qualifiers instead of the main statement ([[phab:T313467]]) ** REST API: Continued working on making it possible to replace and remove a statement of an Item ** We enabled the profile parameter to the wbsearchentities API on Test Wikidata ([[phab:T307869]]) ** We continued making Wikibase resolve redirects when showing Item labels and descriptions in more places ([[phab:T312223]]) [[phab:maniphest/query/4RotIcw5oINo/#R|You can see all open tickets related to Wikidata here]]. If you want to help, you can also have a look at [https://phabricator.wikimedia.org/project/board/71/query/zfiRgTnZF7zu/?filter=zfiRgTnZF7zu&order=priority the tasks needing a volunteer]. * '''Monthly Tasks''' ** Add labels, in your own language(s), for the new properties listed above. ** Comment on property proposals: [[d:Wikidata:Property proposal/Overview|all open proposals]] ** Contribute to a [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Showcase items|Showcase item]]. ** Help [[d:Special:LanguageStats|translate]] or proofread the interface and documentation pages, in your own language! ** [[d:User:Pasleim/projectmerge|Help merge identical items]] across Wikimedia projects. ** Help [[d:Wikidata:Status updates/Next|write the next summary!]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[:d:Special:MyLanguage/Wikidata:Status updates/2022 07 25|Read the full report]]''' · [[m:Global message delivery/Targets/Wikidata|Unsubscribe]] · [[:d:User:Mohammed Sadat (WMDE)|Mohammed Sadat (WMDE)]] 17:24, 25 Silimin gɔli July 2022 (GMT) </div> </div> <!-- Message sent by User:Mohammed Sadat (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikidata&oldid=23558880 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 19:27, 25 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> ca1krke7h0085jswwyv27ew1plaxcmb Ŋun su yɛltɔɣa:Alhassan Mohammed Awal 3 9606 41398 41269 2022-07-25T19:27:35Z MediaWiki message delivery 274 /* Tech News: 2022-30 */ new section wikitext text/x-wiki N yuli n booni Alhassan Mohammed Awal == Campaigns Product Update #1 == Hello Campaigns Newsletter recipients. We are ready to share our first updates: * '''We will be hosting our first Campaigns Product Office hour''' with the Product team on '''September 9, 2021 at 3 PM UTC''' (join us on Zoom: https://wikimedia.zoom.us/j/87427100681) . The Office hour will focus on the introduction of the Product team and its choice of of a first feature focused on Event Registration. For more information see: https://meta.wikimedia.org/wiki/Campaigns/Foundation_Programs_Team#Office_Hours * '''We have published our first document about the first feature''': '''event registration'''.  You can find the document on Meta: https://meta.wikimedia.org/wiki/Campaigns/Foundation_Product_Team/Registration . We provided first responses to initial feedback last week. If you responded before, consider reviewing the talk page and adding to the conversation. * '''We had several presentations at Wikimania:''' ** Ilana Fried presented the Campaign Product team as part of a larger conversation about Wikimedia Foundation Product Strategy. Campaigns product start at 18:12 time:[https://www.youtube.com/watch?v=57GzJ4GEvCQ&t=1103s&ab_channel=WikimediaFoundation https://www.youtube.com/watch?v=57GzJ4GEvCQ&t=1103] ** Alex Stinson facilitated a session on the role of partners in International Campaigns:  https://www.youtube.com/watch?v=OS1k8_6QWPY '''What is next?''' At the office hours, we will share our first version of the designs for the Registration feature, and be asking for feedback. Additionally we will be onboarding our engineering team who will be building the registration feature. Please invite  other organizers to subscribe to this newsletter or to unsubscribe at: https://meta.wikimedia.org/wiki/Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers   The Campaign Product Team <!-- Message sent by User:Astinson (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=21958270 --> == Campaigns Product Update #2 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello '''Campaigns Product Newsletter''' subscribers! We are excited to share our updates: *'''Request for Feedback''': We have shared our project principles, wireframes for the desktop version, and open questions for you about the team’s event registration project. See the latest status updates [https://meta.wikimedia.org/wiki/Campaigns/Foundation_Product_Team/Registration#Status_Updates '''here'''.] :Wireframes are design tools that imagine the future interface of the software. We haven’t built anything yet. We need your feedback on these designs so that we can make better product decisions. You can give feedback on the talk page regarding the design and features of the wireframes. We would love to hear your comments to help us establish the next necessary steps for the project. :[[m:Talk:Campaigns/Foundation_Product_Team/Registration#Feedback_on_project_principles_&_wireframes_(October_2021)|'''''Please share with us your feedback!''''']] *'''Presentations''': The Campaign Product team participated in [[m:WikiArabia/2021|WikiArabia 2021]] and [[m:WikiConference North America/2021|WikiConference North America 2021]] to give a brief introduction on how the team works. Senior Program Strategist [[User:Astinson (WMF)|Alex Stinson]] gave an overview about campaigns and how we can scale the organizing experience within the Movement. Senior Product Manager [[User:IFried (WMF)|Ilana Fried]] gave an introduction about the Product Team and the project wireframes of the first campaign software solution: the on-wiki registration tool. View the recorded presentation [https://www.youtube.com/watch?v=1AYknkmHGyI&t=751s '''here'''.] *'''Team update''': We have hired our first team engineer, [[User:JCarvalho (WMF)|JCarvalho]] and our campaign organizing fellow, [[User:IBrazal (WMF)|IBrazal]]. Newsletter updates will be done by [[User:IBrazal (WMF)|IBrazal]] and she will be coordinating with you! We hope to have the rest of the engineering team onboard soon! For those of who missed the last Campaign Office Hour, you may [https://www.youtube.com/watch?v=7jT8fRUWjfI watch the recording] to know more about the Campaign Product Team. '''What is next?''' :'''Testers Needed'''! We will be partnering with [https://yux.design/ '''YUX'''], a design research agency, to learn how our team can improve the experience of Wikimedia campaign organizers and participants in Africa. For this reason, we are looking for community members who are willing to be part of the rapid testing sessions. Preferably, we want organizers and editors who have worked in an African context. If you would like to participate in testing, please email {{email|ibrazal-ctr|wikimedia.org}}. :'''Upcoming Conferences'''. [[m:WikiIndaba conference 2021|'''Wiki Indaba 2021''']]. This year, the conference will be held virtually on November 5-7, 2021 with the theme "'''''Rethink + Reset : Visions of the future'''''". Read more about the conference [[m:WikiIndaba conference 2021|here]] or [[m:WikiIndaba conference 2021/Registration Information| register]] to join the event. We will be presenting the registration features on Sunday November 7. :We will also be attending [[m:Wikimedia CEE Online Meeting 2021/Programme/Submissions/Building Organizer Tools for the Future of Campaigns|'''Wikimedia CEE Online Meeting 2021''']], which will be held virtually again this year on November 5-7, 2021. We will be presenting the registration tool on November 6 as part of our communication and sharing process. :'''Translation Support'''. We are also beginning to translate the updates on Registration. If you think your language community would benefit from updates, please translate [[m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Registration#Status_Updates|here]]. ''Invite other organizers to [[m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers| subscribe]] to this newsletter for updates!'' The Campaign Product Team </div> [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 16:26, 28 Silimin gɔli October 2021 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=22200025 --> == Campaigns Product Update #3 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello '''Campaigns Product Newsletter''' subscribers! We are excited to share our updates: *'''Proposal to create new namespaces''': We have proposed to create two namespaces, which are “'''Event'''” and “'''Event talk'''.” This way, we can easily create an Event Center that pulls data from event pages. This Event Center may include tools to create event pages with registration support, a calendar of events, and event statistics, among other features. More importantly, the Event Center will highlight organizing as an essential part of the Wikimedia movement. Please give us feedback on [https://phabricator.wikimedia.org/T296280 Phabricator] or [[m:Talk:Campaigns/Foundation Product Team/Registration#Feedback_on_March_2022_update|Meta]] about our proposal to create two new namespaces. *'''Engineering updates''': We are excited that we have finished hiring for our engineering team! Three engineers and an engineering manager have joined our team since our last update. In the last few months, they have conducted technical planning and launched the building phase of the project. They are now building the registration tool. You can see the [[m:Campaigns/Foundation Product Team|updated team on meta]]. *'''Design updates''': We conducted usability tests with a small group of testers for early feedback on the desktop wireframes. After collecting this feedback, we have developed a new version for desktop wireframes, which will be ready to share in the next few weeks. These desktop wireframes display the user flow of two experiences: one for organizers who want to add registration to their event pages, and another for participants who want to register for an event. Additionally, the design team is also currently working on the first version of mobile wireframes, which will be shared during the next office hour. ::1. View the latest desktop wireframes in '''Figma''' for [https://www.figma.com/proto/h0iZo5Tj6LHpsFDsInWiG0/Pilot---Event-Registration?node-id=1899%3A44995&scaling=min-zoom&page-id=1472%3A36710&starting-point-node-id=1899%3A44995&show-proto-sidebar=1&hide-ui=1 Campaign Organizer Prototype] and [https://www.figma.com/proto/h0iZo5Tj6LHpsFDsInWiG0/Pilot---Event-Registration?node-id=1998%3A49612&scaling=min-zoom&page-id=1472%3A36710&starting-point-node-id=1998%3A49612&show-proto-sidebar=1&hide-ui=1 Participant Registration Prototype]. ::2. [[m:Talk:Campaigns/Foundation Product Team/Registration#Feedback_on_project_principles_&_wireframes_(October_2021)|Leave us some feedback]] on the desktop wireframes. Note that we haven’t posted the newest version of the desktop wireframes on the project page yet, but we will soon (and you can feel free to add feedback on any version you have seen). *'''Ambassador updates''': Three product ambassadors for the Arabic, French and Swahili communities have now joined our team! They will help us collect feedback from Wikimedia communities about the project and understand the needs of organizers, through gathering first-hand information. These ambassadors are immersed as actual members of these communities, so they will also help us identify the needs of the organizers in our pilot communities. The ambassadors are: [[m:User:Bachounda (WMF)|'''M. Bachounda''']] for Arabic communities, [[m:User:Geugeor-WMF|'''Georges Fodouop''']] for French communities, and [[m:User:AMtavangu (WMF)|'''Antoni Mtavangu''']] for Swahili communities. '''What is next?''' :'''Next Office Hour''': We will be holding an office hour on '''March 31, 2022''' at 15:00 UTC, which will be conducted via [https://wikimedia.zoom.us/j/82046580320 '''Zoom''']. We invite everyone to attend, and we really hope to see you! The focus will be on the Registration Tool. The team will also be providing community updates on the usability test findings and design highlights for the wireframes. We will also share our current Project timeline and answer any questions you may have. [[m:Campaigns/Foundation Programs Team/Office Hours/2022 03|Join us and share your thoughts on these developments!]] :In a few months, we are expecting to have the early testable version of the tool. By then, the team will be doing the first round of general testing and gathering feedback. We are looking forward to adding more features on the tool such as communication support, potentially by the end of this year. If you know other organizers that might be interested in following these developments, please recommend that they [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Subscribers|subscribe to the newsletter]]. We want to receive as much feedback as we can. Thank you! '''The Campaign Product Team''' </div> [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 17:26, 22 Silimin gɔli March 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=23033286 --> == Campaign Product Team Office Hour - March 31, 2022 == Hello '''Campaign Product Newsletter''' subscribers! The Campaign Product Team will be hosting the next office hour to share exciting updates on the Registration Tool and new proposed namespaces for events. We will also be sharing community updates on the usability tests and design highlights of the latest mobile and desktop wireframes. Join us and share your thoughts on these developments! :Date: '''March 31, 2022''' :Time: 15:00 UTC :Zoom Link: https://wikimedia.zoom.us/j/82046580320 You may also watch [https://www.youtube.com/watch?v=7jT8fRUWjfI Campaigns Office Hour: Introducing the Campaigns Product Team] to learn more about the Team and the previous wireframes. Feel free to send a message to '''ibrazal-ctr@wikimedia.org''' if you want to receive an email reminder for this meeting. Thank you. '''The Campaign Product Team''' [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 17:37, 30 Silimin gɔli March 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=23066888 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 22:53, 25 Silimin gɔli April 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> and 3 others. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 19:31, 2 Silimin gɔli May 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 15:20, 9 Silimin gɔli May 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 18:56, 16 Silimin gɔli May 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problems''' * The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 00:21, 24 Silimin gɔli May 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple <code dir=ltr>ip_in_range()</code> expressions joined by <code>|</code> into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the <code>uciprange</code> parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * A new parser function will be introduced: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. It will replace existing templates named "=". It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 20:28, 30 Silimin gɔli May 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 02:46, 7 Silimin gɔli June 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 16:59, 13 Silimin gɔli June 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 20:18, 20 Silimin gɔli June 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 20:03, 27 Silimin gɔli June 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 19:32, 4 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 --> == Thanks for organizing Feminism and Folklore == Dear Organiser/Jury Thank you so much for your enormous contribution during the [[:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] writing competition. We appreciate your time and efforts throughout the competition to bridge cultural and gender gap on Wikipedia. We are sending you a special postcard as a token of our appreciation and gratitude. Please fill out [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeZ5eNggLMULDNupu4LFuTIcDmEyCIRh0QLhElkhkZvAmg0wQ/viewform this form] by July 20th 2022 to receive a postcard from us. We look forward to seeing you in 2023 next year. Stay safe! Gaurav Gaikwad. International Team Feminism and Folklore [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 13:50, 10 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf1&oldid=23501899 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 19:25, 11 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 7</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:39, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Newsletter/Subscribe&oldid=23527297 --> == Event Registration Tool: Demo and Invitation to Test == Hello Subscribers! [[metawiki:Campaigns/Foundation Product Team|'''The Campaigns Product  Team''']] from the Wikimedia Foundation will be hosting two office hours to  demo the new [[metawiki:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']], and train organizers how to  use it. In these office hours, you will learn how to: * Create an event page in the new event namespace (as an event organizer) * Enable registration on your event page (as an event organizer) * Collect data on who registered for your event (as an event organizer) * Register for an event on the event page (as an event participant) You can attend one office hour or both, depending on your availability on the following dates: * Session 1: '''Thursday, July 21, 2022 at 5:00 PM UTC''' * Session 2: '''Saturday, July 23, 2022 at 12:00 PM UTC''' These events will be multilingual, with live interpretations in '''Arabic''', '''English''', '''French''', '''Italian''', and '''Portuguese''', and '''Swahili'''. Note that Portuguese will be available on the 21st, but not the 23rd. We strongly encourage you to join and share your feedback on the tool. Your feedback will help us improve the tool so that Wikimedians can have a better event experience. To register, please reply to this email or [[metawiki:Campaigns/Foundation Programs Team/Office Hours/2022 07|'''''sign-up to our page''''']], by adding your signature. Thank you! <nowiki>~~~~</nowiki> [[Ŋun su:IBrazal (WMF)|IBrazal (WMF)]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:IBrazal (WMF)|Yɛltɔɣa]]) 06:17, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) :I am interested to join. Kindly share the meeting link when it's ready. :Thank you :[[Ŋun su:Alhassan Mohammed Awal|Alhassan Mohammed Awal]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:Alhassan Mohammed Awal|Yɛltɔɣa]]) 07:10, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 23:00, 18 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 --> == Campaign Product Team Office Hour - July 21, 2022 == Hello '''Campaign Product Newsletter''' subscribers! The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] will be having an office hour today, '''July 21, 2022 at 17:00 UTC''' via '''Zoom''' to demo the first release of the [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|'''Event Registration Tool''']]. You may join the office hour using this [https://wikimedia.zoom.us/j/83538569035 '''meeting link''']. We look forward to your participation. Thank you. Best, The [[m:Campaigns/Foundation Product Team|'''Campaign Product Team''']] [[Ŋun su:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Ŋun su yɛltɔɣa:MediaWiki message delivery|Yɛltɔɣa]]) 14:46, 21 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:IBrazal (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Campaigns/Foundation_Product_Team/Subscribers&oldid=23512297 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 19:27, 25 Silimin gɔli July 2022 (GMT) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 --> 41zjkfx2gfy6oyz4l0m29ht5kzpijnf Tamale College of Education 0 9668 41401 40441 2022-07-25T20:45:32Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == == Taarihi == == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} jiujmdp235ojbgbfn9h4vh12aecyitr 41402 41401 2022-07-25T20:48:08Z Abubakari Khadijah 116 Added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} lf5721zw7p42s0qa0oq096ycwwtna4e 41403 41402 2022-07-25T21:01:24Z Abubakari Khadijah 116 added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 4vdtgblk1b91dhq7sfcbewli44wx2t9 41405 41403 2022-07-25T21:11:12Z Abubakari Khadijah 116 Added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 8cgd741cn7t2rsacnmqnlhlm1v9oy4t 41406 41405 2022-07-25T21:12:07Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 7hhw2t649uv6r7mcg9f5u97ve1tvuho 41407 41406 2022-07-25T21:13:14Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} rc7phcr2l26rnl16qosi9vqf5xc7kv6 41408 41407 2022-07-25T21:16:17Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} e6sib5bzuhkfwu94xwg93zeb8f4d2fi 41410 41408 2022-07-25T21:17:30Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable Alhassan Suhuyini<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} b6g0xatq3tnnyibs1rn5ma64cat7u9n 41411 41410 2022-07-25T21:18:10Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * C.K Tedam<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 26cqcdz2vorywd6vweazc1vz0lgj198 41412 41411 2022-07-25T21:18:45Z Abubakari Khadijah 116 Added a link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * Simon Diedong Dombo<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} fpr0ywdjq8nq7m47inhxwvtweg6tc0l 41413 41412 2022-07-25T21:19:41Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable Ibrahim Murtala Muhammed<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} h6hyqnz0hmrrch3vdunw6fjekfs189f 41414 41413 2022-07-25T21:20:20Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * Honorable [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * Honorable [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * Andrews Dari Chiwitey * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 3744smi7ti2w4itnaujvn5hkopa6d3o 41415 41414 2022-07-25T21:21:08Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey]] * William Atta Amoro * Iddrisu Bariham, PHD * Bukari Adama * Mosobila Kpamma * Silverster Emmanuel Sanziri * Ben Abdulai Yakubu-Tali * Ayamba Atia * Doris Asibi Seidu == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} tek73cw7stth56hyaa6r08u5cbkw9su 41416 41415 2022-07-25T21:23:02Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti Tamale North nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti Jirapa-Lambuisse District Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti Tamale Central zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey]] * [[William Atta Amoro]] * [[Iddrisu Bariham]], PHD * [[Bukari Adama]] * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} ob51wfn0i1ygoyohg3bpgvk1vrgju4d 41417 41416 2022-07-25T21:29:12Z Abubakari Khadijah 116 added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey]] [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]] * [[Iddrisu Bariham]], PHD * [[Bukari Adama]] * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} cqecttoajnz7hmtjgpg2ol7sy4tx5wo 41418 41417 2022-07-25T21:31:22Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]] * [[Iddrisu Bariham]], PHD * [[Bukari Adama]] * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} s18lz4vtr1xj1z4cat829qbtoam32fc 41420 41418 2022-07-25T21:44:18Z Abubakari Khadijah 116 added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ '''Sagnarigu Constituency''' yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 6m2sffo5zwlu5jdcg9li05lx2mfbyk7 41421 41420 2022-07-25T21:48:24Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ '''Sagnarigu Constituency''' yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} jym9q4by9jiwkyk5g361ggu8lt0u2x3 41422 41421 2022-07-25T21:49:24Z Abubakari Khadijah 116 Added link wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]] * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} qe4xwu4ycwxmneklklibuifj2kxxnn9 41423 41422 2022-07-25T21:57:53Z Abubakari Khadijah 116 added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]] * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 5e85mj5pgmazflegfhbrd8kkuivlyig 41424 41423 2022-07-25T22:01:51Z Abubakari Khadijah 116 Added content wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be Upper West Region ŋɔ tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]] * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} qodtoypibtnyp17v26tm8hgnikwf77j 41425 41424 2022-07-25T22:08:48Z Abubakari Khadijah 116 Added content, link, reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be Upper West Region ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]] * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} sh2s8sru0bext8lhh1bmhjo8zza2vtr 41426 41425 2022-07-25T22:10:09Z Abubakari Khadijah 116 Added reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be Upper West Region ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]]<ref>{{Cite web|title=Ayamba Atia, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ayamba-Atia-6088|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} f60r5l0hxbrhthcaipfen6g19yh08ul 41427 41426 2022-07-25T22:14:10Z Abubakari Khadijah 116 Added content, link, reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be [[Upper West Region]] ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]]<ref>{{Cite web|title=Ayamba Atia, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ayamba-Atia-6088|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Zebilla Constituency''' din be [[Upper East Region]] yaɣili ŋɔ, Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Doris Asibi Seidu]] == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} q9qyqzxsjqzd0d6msbtds8tblg8fbiq 41428 41427 2022-07-25T22:20:16Z Abubakari Khadijah 116 Added content, link, reference wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be [[Upper West Region]] ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]]<ref>{{Cite web|title=Ayamba Atia, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ayamba-Atia-6088|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Zebilla Constituency''' din be [[Upper East Region]] yaɣili ŋɔ, Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Doris Asibi Seidu]]<ref>{{Cite web|title=Seidu, Asibi Doris|url=https://ghanamps.com/mp/seidu-asibi-doris-2/|access-date=2022-07-25|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Cheriponi District''' din be tuduyaɣili ŋɔ yuuni 2005- 2009, Parliment din pahiri anahi zuɣu Ghana (Fourth parliment of Ghana). == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Karimbi' Kura == * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. * [[Doris Asibi Seidu]], former member of parliament for the [[Chereponi (Ghana parliament constituency)|Chereponi]] constituency. *[[Ibrahim Murtala Muhammed]], former deputy minister for Trade and Industry. == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} evmsoyolwgrgugkh2cp4sqk6eyfvfor 41429 41428 2022-07-25T22:27:40Z Abubakari Khadijah 116 Corrections wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be [[Upper West Region]] ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]]<ref>{{Cite web|title=Ayamba Atia, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ayamba-Atia-6088|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Zebilla Constituency''' din be [[Upper East Region]] yaɣili ŋɔ, Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Doris Asibi Seidu]]<ref>{{Cite web|title=Seidu, Asibi Doris|url=https://ghanamps.com/mp/seidu-asibi-doris-2/|access-date=2022-07-25|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Cheriponi District''' din be tuduyaɣili ŋɔ yuuni 2005- 2009, Parliment din pahiri anahi zuɣu Ghana (Fourth parliment of Ghana). * Mrs. Margaret Andan who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education. * Miss Alice Continua a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 17tmxj9dm2iqdq6cpdaxaigtygffovy 41430 41429 2022-07-25T22:28:55Z Abubakari Khadijah 116 Corrections wikitext text/x-wiki {{Databox}} {{E-Class}} '''Tamali chiicha nima wumisibu shikuru''' ŋɔ nyɛla shikuru shɛli bɛ ni booni [[Tamale College Of Education]]<ref>{{Cite web|date=2015-10-19|title=Home - Tamale College of Education|url=https://tace.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> la. Ka lee ŋmaali jia n- bɔli ni TACE. Shikuru ŋɔ nyɛla din be [[Tamali]] tingbani ni. [[Tuduu yaɣili]] palo tiŋ' zugu la ni m-bala. [[Shikuru]] ŋɔ nyɛla bɛ ni daa kpa shɛli 1958 yuuni la. Ban daa kpa shikuru ŋɔ niya daa nyɛla bɛ wumisi chichanima ban nyɛ [[Paɣaba Suurili|paɣiba]]. A maa zuŋɔ ti ni ʒiya ŋɔ paɣiba ni dabba zaa laɣim bela shikuru ŋɔ ni bɔhindi karimba tali ŋɔ ka di bira. == Di Taachi == '''‘Ora et Labora’''' == Taarihi == == Karim'bi kura == * [[Alhassan Suhuyini]]<ref>{{Citation|title=Alhassan Suhuyini|date=2022-06-18|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alhassan_Suhuyini&oldid=1093755220|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Parlimenti jintora zaŋ ti '''Tamale North''' nyaɣili * [[C.K Tedam]]<ref>{{Cite web|date=2018-06-11|title=Home - C. K. Tedam University Of Technology & Applied Sciences|url=https://cktutas.edu.gh/|access-date=2022-07-25|language=en-US}}</ref>, Ghana siyaasa nira * [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Citation|title=Simon Diedong Dombo|date=2022-02-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Simon_Diedong_Dombo&oldid=1071270280|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliament jintora zaŋ ti '''Jirapa-Lambuisse District''' Ghana tuuli Parliment * [[Ibrahim Murtala Muhammed]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=232|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref>, Ghana siyaasa nira. O nyɛla Parliament jintora zaŋ ti '''Tamale Central''' zaɣili * [[Andrews Dari Chiwitey|Andrews Dari Chiwitey,]]<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=238|access-date=2022-07-25|website=www.parliament.gh}}</ref> [[Ghana]] siyaasa nira. O nyɛla Parliment jintora zaŋ ti '''Sawla/Kalba/Tuna''' constituency din be [[Savannah Region|Savana Region]] yaɣili la. * [[William Atta Amoro]]<ref>{{Citation|title=William Atia Amoro|date=2021-05-11|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Atia_Amoro&oldid=1022529753|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref> Ghana siyaasa nira. O daa Nyɛla paliment jintora zaŋ ti '''Bongo Constituency''' yuuni 1954 zaŋ hali ni 1966 yuuni. * [[Iddrisu Bariham]], PHD. O daa nyɛla karimba kpɛma [[Bagabaga College of Education]], Karimbanima karim zɔŋ din bɛ [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu Municipal]] yaɣili la. O lahi nyɛla karimba kpɛma University for Development Studies saha ŋɔ<ref>https://www.researchgate.net/profile/Bariham-Iddrisu</ref>. * [[Bukari Adama]] O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Wa''' yaɣili yuuni 1969-1972<ref>{{Citation|title=Bukari Adama|date=2022-04-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bukari_Adama&oldid=1082913516|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-25}}</ref>. * [[Mosobila Kpamma]]<ref>{{Cite web|title=Mosobila Kpamma, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Mosobila-Kpamma-6076|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Talensi-Nabdam constituency''' din daa be '''Upper Region''' yaɣili la tuuli parliment din daa kpa second republic of Ghana la. * [[Silverster Emmanuel Sanziri]]<ref>{{Cite web|title=Sylvester Emmanuel Sanziri, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Sylvester-Emmanuel-Sanziri-6064|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti L'''awra-nandom Constituency''' din be [[Upper West Region]] ŋɔ Ghana tuuli parliament maa saha. * [[Ben Abdulai Yakubu-Tali]]<ref>{{Cite web|title=Ben Abdulai Yakubu -Tali, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ben-Abdulai-Yakubu-Tali-6031|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Tolon Constituency''' din be [[Northern Region]] Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Ayamba Atia]]<ref>{{Cite web|title=Ayamba Atia, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Ayamba-Atia-6088|access-date=2022-07-25|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O nyɛla Ghana siyaasa nira. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Zebilla Constituency''' din be [[Upper East Region]] yaɣili ŋɔ, Ghana tuuli parliment maa saha. * [[Doris Asibi Seidu]]<ref>{{Cite web|title=Seidu, Asibi Doris|url=https://ghanamps.com/mp/seidu-asibi-doris-2/|access-date=2022-07-25|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref> O nyɛla siyaasa nira Ghana. O daa nyɛla parliment jintora zaŋ ti '''Cheriponi District''' din be tuduyaɣili ŋɔ yuuni 2005- 2009, Parliment din pahiri anahi zuɣu Ghana (Fourth parliment of Ghana). * [[Margaret Andan]] who became a principal of the College and a Divisional Director for Secondary Education. * [[Alice Continua]] a former District Chief Executive of [[Lambussie Karni District]], and currently the Member of Parliament. == Karimba Kura == {| class="wikitable" |+Karimba kuri shɛba ban na min niŋ college maa kpamba n nyɛ: !Yuli !Yuun' Shɛŋa O ni niŋ == |- |Miss Frieda Mischler |Dec. 1957 – May 1966 |- |Miss Victoria Sackey |May 1966 – Feb. 1971 |- |Mr. Jacob Wayo Amankwa |Feb. 1971 – Mar. 1972 |- |Miss Roseline Shiata Mumuni |Mar. 1972 – Aug.1973 |- |Miss Fusein Katumi |Aug. 1973 – Oct. 1974 |- |Mrs Elizabeth Addabor |Oct. 1974 – Feb.1987 |- |Alhaji B.A. Fuseini |Feb. 1987 – Mar. 1988 |- |Mrs Margaret Andan |Mar. 1988 – Mar. 1997 |- |Mr. Salifu Sulemana |Mar. 1997 – Jul. 2003 |- |Alhaji Yakubu Bukari |Jul 2003 - 2015 |- |Alhaji Sulemana Iddrisu |2015 - Date |} == Karim baŋsim yaɣ' shɛŋa bɛ ni wuhira == * 4-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1957-1994 * 3-year Teacher's Certificate ‘A’ Post Middle 1990-2006 * 3-year Diploma in Basic Education post secondary 2004- * 4-year Diploma in Basic Education – UTDBE 2005 * 2-year Diploma in Basic Education post ‘A’ sandwich 2007 == Kundivihira == {{Reflist}} {{Colleges of Education in Ghana}} 6lpn6gangfb0nne4sqwxgowq8jhbffi Presby Senior High School, Tamale 0 12264 41391 41277 2022-07-25T13:47:41Z IDDRISU ABDUL-KADIR NINDOO 1815 /* Di ni Wuhuri Baŋsim yaɣa shɛli */ Added content wikitext text/x-wiki '''Presby bɛɛ Presbyterian Senior High School''' yɛla shikuru karimzɔŋ din bɛ [[Tamali|Tamale]]<ref>{{Cite web|title=Presby Senior High School Tamale|url=https://ghadmissionforms.com/presby-senior-high-school-tamale/|access-date=2022-07-22|website=2022/2023 Ghadmin|language=en-US}}</ref>. == Di Taarihi == == Di Taachi == == Di Niya == == Di ni Wuhuri Baŋsim yaɣa shɛli == Business General Arts Home Economics == Karim'ba Kpamba == == Karimbi' Kpamba == == Kundivihira == tvxf5sfv934ofb45mfb4t2l4o98dnk0 John Evans Atta Mills 0 12267 41371 41370 2022-07-25T11:59:08Z Iddi Manzah Suweidu 275 wikitext text/x-wiki == John Evans Atta Mills daa nyɛla Ghana tingb == == ani zuɣulan kuro. == == Piligu == == Kundivihira == 0grk86j41ofheq7bhev8tz7xb9byqfm Atta Mills Saha Minisita nima 0 12268 41468 2022-07-26T11:29:25Z Dnshitobu 19 Updated content wikitext text/x-wiki ==Minisita nima== {| class="wikitable" |- !Office(s) !!Officeholder !!Term |- |[[President of Ghana|President]]||'''[[John Atta Mills]]'''||2009 to 2012 |- |[[Vice President of Ghana|Vice President]]||'''[[John Dramani Mahama]]'''||2009&ndash;2012 |- ! colspan=3 bgcolor=ccccff |Cabinet Ministers |- !Office(s) !!Officeholder !!Term |- |[[Minister for Foreign Affairs (Ghana)|Minister for Foreign Affairs and Regional Integration]]||'''[[Muhammad Mumuni]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Minister for the Interior (Ghana)|Minister for the Interior]] ||'''[[Cletus Avoka]]'''&nbsp;(MP)<br />'''[[Martin Amidu|Martin A. B. K. Amidu]]'''<br />'''[[Benjamin Kunbuor]]'''<br/>'''[[ William Kwasi Aboah]]'''||2009 &ndash; 2010<br />2010 &ndash; 2011<br />2011<ref name="2011 reshuffle">{{cite news |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=200624 |title=Cabinet reshuffle: Zita dropped, Betty for education |accessdate=2011-01-28 |date=2011-01-04 |publisher=Ghana Home Page}}</ref> &ndash; 2012<br/>2012 |- |[[Minister for Finance and Economic Planning]] ||'''[[Kwabena Dufuor]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Minister for Defence (Ghana)|Minister for Defence]]||'''[[Joseph Henry Smith|Lt. Gen. Joseph Henry Smith]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Attorney General of Ghana|Attorney General and Minister for Justice]] ||''' Mrs. [[Betty Mould-Iddrisu]]'''<br/>'''[[Martin Amidu]]'''<br/>'''[[Benjamin Kunbuor]]'''||2009 &ndash; 2011<br/>2011<ref name="2011 reshuffle"/> &ndash; 2012<ref name=Amidu>{{cite news|title=Martin Amidu sacked|url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=228067|accessdate=25 January 2012|newspaper=Ghana Home Page|date=19 January 2012|archive-date=23 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120123202303/http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=228067|url-status=dead}}</ref><br/>2012<ref name=2012reshuffle>{{cite web |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=228495 |title=Full Text Of Reshuffle By President Mills |accessdate=27 January 2012|publisher =Ghana Home Page}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=228553 |title=Mills meets Council of State Members, Ministers |accessdate=27 January 2012 |date=24 January 2012|publisher=Ghana Home Page}}</ref> |- |[[Minister for Education (Ghana)|Minister for Education]]||'''[[Alex Tettey-Enyo]]'''&nbsp; (MP)<br/>''' Mrs. [[Betty Mould-Iddrisu]]'''<br/>'''[[ Lee Ocran]]'''||2009 &ndash; 2011<br/>2011<ref name="2011 reshuffle"/> &ndash; 2012<ref name=MouldIddrisu>{{cite web|url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=228426|title=E.T. Mensah Takes Over Education|work=General News|publisher=Ghana Home Page|accessdate=25 January 2012}}</ref><br/>2012 |- |[[Minister for Food and Agriculture (Ghana)|Minister for Food and Agriculture]]||'''[[Kwesi Ahwoi]]'''||2009 &ndash; 2012 |- | [[Minister for Trade and Industry (Ghana)|Minister for Trade and Industry]] ||'''[[Hanna Tetteh]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Minister for Health (Ghana)|Minister for Health]]||'''[[George Yankey|George Sipa-Adjah Yankey]]'''<br/>'''[[Benjamin Kunbuor]]'''<br/>'''[[Joseph Yieleh Chireh]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Alban Bagbin]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2009<ref name="Mabey and Johnson">{{cite news |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=170129 |title=President accepts resignation of two ministers |accessdate=2009-10-12 |work=General News |date=2009-10-11 |publisher=Ghana Home Page}}</ref><br/>2009 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/><br/>2012<ref>{{Cite web|last=Africa|first=Daily Guide|date=2012-01-26|title=4 Ministers Sacked In Cabinet Shake-up|url=https://newsghana.com.gh/4-ministers-sacked-in-cabinet-shake-up/|access-date=2021-01-08|website=News Ghana|language=en-US}}</ref> |- |Minister for Local Government and Rural Development||'''[[Joseph Yieleh Chireh]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Samuel Ofosu-Ampofo|Samuel Kwame Ofosu-Ampofo]]'''||2009 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/> |- |Minister for Tourism||'''[[Juliana Azumah-Mensah]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Zita Okaikoi]]'''<br/>'''[[Akua Dansua|Akua Sena Dansua]]'''&nbsp;(MP) ||2009 &ndash; 2010<br />2010 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/> |- |Minister for Energy||'''[[Joe Oteng-Adjei]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |Minister for Transport||'''[[Mike Hammah|Mike Allen Hammah]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Collins Dauda]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/> |- |Minister for Roads and Highways||'''[[Joe Gidisu|Joe Kwashie Gidisu]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2012 |- |Minister for Lands and Natural Resources||'''[[Collins Dauda]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Mike Hammah|Mike Allen Hammah]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/> |- |Minister for Women and Children's Affairs||'''[[Akua Dansua|Akua Sena Dansua]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Juliana Azumah-Mensah]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2010<br/>2010 &ndash; 2012 |- |Minister for Communications||'''[[Haruna Iddrisu]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |Minister for Environment, Science and Technology||'''[[Sherry Ayitey]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |Minister for Information||'''[[Zita Okaikoi]]'''<br/>'''[[John Tia]]''' &nbsp; (MP)<br/>'''[[Fritz Baffour]]''' &nbsp; (MP)||2009 &ndash; 2010<br />2010 &ndash; 2012<br/>2012 |- |Minister for Employment and Social Welfare||'''[[Stephen Amoanor Kwao]]''' &nbsp; (MP)<br/>'''[[Enoch Teye Mensah]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Moses Asaga]]''' &nbsp; (MP)||2009 &ndash; 2010<br/>2010 &ndash; 2012<br/>2012 |- |Minister for Water Resources, Works and Housing||'''[[Albert Abongo]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Alban Bagbin]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Enoch Teye Mensah]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2010<br/>2010 &ndash; 2012<br/>2012 |- |Minister for Youth and Sports||'''[[Muntaka Mohammed Mubarak]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Abdul-Rashid Pelpuo]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Akua Dansua|Akua Sena Dansua]]'''&nbsp;(MP)<br/>'''[[Clement Kofi Humado]]'''&nbsp;(MP) ||<br/>2009 &ndash; 2009<ref name=Muntaka>{{cite news |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=164334 |title=Embattled Sports Minister Muntaka resigns |accessdate=2009-06-26 |work=General News |date=2009-06-26 |publisher=Ghana Home Page}}</ref><br/>2009 &ndash; 2010<br/>2010 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012<ref name="2011 reshuffle"/> |- |Minister for Chieftaincy and Culture||'''[[Alexander Asum-Ahensah]]'''&nbsp;(MP)||2009 &ndash; 2012 |- ! colspan=3 bgcolor=ccccff |Regional Ministers |- !Region !! Officeholder !! Term |- |[[Ashanti Regional Minister]]|||'''Kofi Opoku-Manu'''<br/>'''Dr. Kwaku Agyemang-Mensah'''||2009 &ndash; 2011<br/>2011 &ndash; 2012 |- |[[Brong Ahafo Region]]||'''Kwadwo Nyamekye Marfo'''||2009 &ndash; 2012 |- ||[[Central Regional Minister]]||'''[[Ama Benyiwa-Doe]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Eastern Region, Ghana|Eastern Region]]||'''[[Samuel Ofosu-Ampofo|Samuel Kwame Ofosu-Ampofo]]'''<br />'''Dr Kwasi Akyem Apea-Kubi'''<br/>'''[[Victor Emmanuel Smith]]'''||2009 &ndash; 2011<ref name="2011 reshuffle"/><br/>2011 &ndash; 2012<ref>{{cite web|url=http://www.ghanadistricts.com/news/?read=39449 |title=(KOFORIDUA) NEW JUABEN : Ofosu-Ampofo hands-over to incoming Minister |accessdate=2011-02-23 |publisher=GhanaDistricts.com |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110711091652/http://www.ghanadistricts.com/news/?read=39449 |archivedate=2011-07-11 }}</ref><br/>2012 |- |[[Greater Accra Regional Minister]]||'''[[Nii Armah Ashitey]]'''||2009 &ndash;2012 |- |[[Northern Region, Ghana|Northern Region]]||'''S.S. Nanyina'''<br/>'''Moses Bukari Mabengba'''||2009 &ndash; 2010<br/>2010 &ndash; 2012 |- |[[Upper East Region]]||'''[[Mark Woyongo]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |[[Upper West Region]]||'''[[Mahmud Khalid]]'''<br/>'''Issaku Saliah'''<br/>'''[[Amin Amidu Sulemana]]'''||2009 &ndash; 2010<ref name=khalid>{{cite news |url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=181898 |title=My dismissal was orchestrated by NDC executives - Khalid |accessdate=2010-07-22 |date=2010-05-12 |work=General news |publisher=Ghana Home Page}}</ref><br/>2010 &ndash; 2012<br/>2012 |- |[[Volta Regional Minister]]||'''[[Joseph Amenowode]]'''&nbsp; (MP)<br/>'''[[Henry Ford Kamel]]'''&nbsp; (MP)||2009 &ndash; 2012<br/>2012 |- |[[Western Region, Ghana|Western Region]]||'''[[Paul Evans Aidoo]]'''&nbsp; (MP)||2009 &ndash; 2012 |- ! colspan=3 bgcolor=ccccff |Ministers of State |- !Office(s) !!Officeholder !!Term |- |rowspan=6 |Minister at the Presidency||'''[[Alhassan Azong]]'''||2009 &ndash; 2012 |- |'''Mrs Hautie Dubie Alhassan'''||2009 &ndash; 2012 |- |'''[[Amadu Seidu]]'''||2009 &ndash; 2009<ref name="Mabey and Johnson"/> |- |'''[[Stephen Amoanor Kwao]]''' &nbsp; (MP)|| 2010 &ndash; 2012 |- |'''Rafatu Halutie A. Dubie'''||? &ndash; 2012 |- |'''Dominic Azimbe Azumah''' &nbsp; (MP)|| 2012 |- |} j34jujog34limjneael2b0sf3b57eay