Dagbani Wikipedia
dagwiki
https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u
MediaWiki 1.39.0-wmf.21
first-letter
Miidiya
Diŋ'gahim
Yɛltɔɣa
Ŋun su
Ŋun su yɛltɔɣa
Wikipedia
Wikipedia yɛltɔɣa
Lahabali kɔligu
Lahabali kɔligu yɛltɔɣa
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki yɛltɔɣa
Tɛmplet
Tɛmplet yɛltɔɣa
Sɔŋsim
Sɔŋsim yɛltɔɣa
Pubu
Pubu yɛltɔɣa
Salima
Salima yɛltɔɣa
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Bachinamdizaandili
0
1749
41298
39044
2022-07-24T02:46:18Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
'''Bachinamdizaandil'''i nyɛla bachi shɛli ŋan ni tooi zani bachinamdili zaani yɛltɔɣa puuni.Shɛhiranima n nyɛ:
1) Asana nyɛla paɣa.
'''O''' nyɛla paɣa.
O zani ti Asana din nyɛ bachinamdili yɛltɔɣa maa ni
2) Ndinyɔri mini Baba chaŋ Nyohini.
''Bɛ'' chaŋ Nyohini. Bɛ, zanila Ndinyɔri mini Baba zaa shee yɛltɔɣa maa ni. Shɛhiranima ŋan pahi n nyɛ : ti, a, m, yi,
== Kundivihira ==
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
409afxavyo7cr1bo3yshfot33qi5tlz
Bachiniŋda
0
1755
41299
39045
2022-07-24T02:49:08Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
<u>{{E-Class}}</u>
=== '''Bachiniŋda gbuuni''' ===
'''Bachiniŋda''' nyɛla bachi shɛŋa din wuhiri niŋsim yɛltɔɣili puuni. Di Shɛhiranima shɛŋa n-nyɛ bu, ʒi, chaŋ, ni din pahi pahi.<ref>http://www.gingersoftware.com/content/grammar-rules/verbs</ref>
=== Bachiniŋda Balibu ===
bachiniŋda maali niŋsim deera bee ka di ka niŋsim deera yɛltɔɣili puuni. Di zuɣu bachiniŋda pula buyi zuɣu. Dina n-nyɛ:
==== '''Bachiniŋdili din maali niŋsim deera''' ====
di nyɛla bachiniŋdili shɛli din maali niŋsim deera yɛltɔɣa puuni.
Shɛhiranima;
> Mba <u>da</u> la cheche.
> Bia maa <u>nyu</u> kukɔɣili maa zaa.
> Azindoo <u>du</u> tia
==== '''Bachiniŋdili din ka niŋsim deera''' ====
di nyɛla bachiniŋdili shɛli din ka niŋsim deera yɛltɔɣili puuni.
Shɛhiranima;
> Paɣa la <u>kuna.</u>
> Bia maa <u>gbihirimi.</u>
> Bitamsimli na <u>dirimi</u>
2. Bachiniŋda ŋan mali niŋsim deera; di nyɛla Bachiniŋda ŋan mali niŋsim deera yɛltɔɣa puuni. Shɛhiranima n-nyɛ; di, ba, du, kpe, kuli, chaŋ ni ŋan pahi pahi.
== Kundivihira ==
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
6r7xf73r7j3jx061rp3eqrwc7ryfxrn
Bachiniŋdipahira
0
1757
41300
35578
2022-07-24T02:52:13Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
'''Bachiniŋdipahira''' nyɛla bachi shɛŋa ti ni mali kpaŋsiri bachiniŋda tuma yɛltɔɣa ni.
Bachi shɛŋa ti ni tooi mali kpaŋsiri bachiniŋda n-nyɛ belabela, Pam, pampam, yom, yomyom, sɔhila, biɛɣuni, zam, zamzam, ni ŋan pahi.
Shɛhiranima:
* Adam chanila belabela.
* O toorila zim maa pampam.
*Iddrisu sa da loori sɔhila
=== '''Bachiniŋdipahira Balibu:''' ===
1. Bachiniŋdipahira din wuhiri saha: di wuhiri la bachiniŋdili ni niŋ saha shɛli.
Shɛhiranima;
* <u>Wuntaŋ</u> maa ni ka o di kana.
* O ku lahi labi na kpe shee <u>biɛɣuni.</u>
2. Bachiniŋdipahira di n wuhira biɛhigu shee: di wuhiri la bachiniŋdili biɛhigu shee.
Shɛhiranima;
* O dini maa m-be <u>zuɣusaa.</u>
* ŋun be <u>sunsuuni</u> maa ka m bɔra.
3. Bachiniŋdipahira din wuhiri niŋsim kotomsi: di wuhiri ti mi niŋsim ni niŋ shɛm.
Shɛhira nim n bɔŋɔ.
* O diri la <u>jɛrilimjɛrilim.</u>
* paɣasaribila maa be nyam <u>pam.</u>
*Bia maa chanila nyamnyam
*4 Bachiniŋdi pahira din wuhiri biɛhigu. Shɛhiranima viɛnyɛlinga, yomyom/yoma, biɛla, biɛlabiɛla yiriŋ, yiriŋyirin, kaɣiŋli
*5 Bachiniŋdipahira din wuhiri kalinli. Shehiranima yim buyi pam ʒii buyɔbu bushem bula biɛla yaha
*6 Bachiniŋdipahira din wuhiri daliri. Shɛhiranima dinzuɣu zuɣu lala lala zuyu
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
89uudprm0tui82myje6q19nsc91kjsc
Bachizaana
0
1772
41302
41153
2022-07-24T02:56:34Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
{{Reflist}}
==Piligu==
[[Bachizaanili]] nyɛla bachi shɛli din zaani [[Bachinamda|bachinamdili]] bee bachinamdili yɛltɔɣiŋmasɔɣu zaani. Ti malila bachizaana n-yihiri ti maŋa bachinamdili bolibu nyɛnyɔnigu ni. [[Dagbanli|Dagbani]], bachizaanili ni tooi dɔni bachikpani bee niŋsimdeera dooshee yɛltɔɣili ni. Dagbani, bachizaana ŋan dooni bachikpani dooshee mini niŋsimdeera dooshee bi ŋmani taba. Bachikpani mini sulinsi n-naɣi ŋmani taba amaa ka di tuma naɣi woli taba. Bachizaanikpaŋsira maa n-naɣi be di ko. Ŋa bi ŋmani dimbala maa. Ti yi lahi lihi bachizaana ŋan dooni bachikpani mini dooshɛhi maa, shɛŋa ŋmanila taba. Vaawuli shɛŋa ŋan nyɛ bachizaana maa n-ŋmani taba maa. Adaka shɛli din do gbunni ŋɔ kahigi Dagbani bachizaana ni ŋa ni dooni shɛli yɛltɔɣa sɔŋ ti. Din kpalim nyɛla ti zaŋ lala bachizaana n-tum tuma n-nya di paliya ti yɛltɔɣa ni.
==Shɛhiranima==
'''Fig. 1: Bachizaana balibu'''
{| class="wikitable"
|Ninsala
|Bachikpani
|Din kpaŋsira
|Niŋsimdeera
|sulinsi
|-
|1
2
3
3 [pa binniɛŋ]
|n/m
a o di
|mani
nyini ŋuna dina
|ma
a o li
|n/m
a o di
|-
|1
2
3
3 [binniɛŋ]
|ti
yi bɛ ŋa
|tinima
yinima bana ŋana
|ti
ya ba ŋa
|ti
yi ba ŋa
|}
Ti yi lihi zuɣusaa adaka maa ni, ti ni nya ka tuuli nira maa nyɛla ŋun yɛri maa. Nira kam ŋun diri alizama bee n-yɛri so yɛltɔɣa ka ti booni tuuli nira maa. ŋun yɛri maa ni yɛri tiri so maa n-nyɛ ŋun pahiri ayi. Bɛ ni yɛri so yɛltɔɣa maa n-nyɛ ŋun pahiri ata. Ŋun pahiri ata maa tɔmmi piri buyi zuɣu; binniɛŋ mini din pa binniɛŋ. Piribu buta maa zaa mali zaɣ’ gansi mini zaɣ' bɔbigu kamani adaka maa ni wuhi shɛm.
'''Bachizaanili din dooni bachikpani dooshee'''
Zuliya kam malila bachizaana ŋan dooni bachikpani dooshee. Dagbani gba malila
{| class="wikitable"
|
{| class="wikitable"
|
{| class="wikitable"
|[7.1]
|N da bua
|Ti da bua
|-
|
|A da nahu
|Yi da nahu.
|-
|
|O bu bia.
|Bɛ kuli yiŋa.
|}
|}
|}
bachizaana ŋan dooni bachikpani dooshee. Lala bachizaana ŋɔ maa bela ŋa ko ka che ŋambala maa. Lala bachizaana ŋɔ ku lahi dɔni yɛltɔɣili ni luɣ’ shɛli polo m-pahila bachikpani dooshee. Ti lihimi shɛhiranima ŋɔ.
Ti ni nya shɛm zuɣusaa ŋɔ wuhiya ni bachizaana shɛŋa ŋan do bachikpani dooshee maa nyɛla bachikpani dooshee bachizaana. Ti yi taɣi ŋa dooshee, yɛltɔɣa maa ni gbiligi kamani ti ni yɛn nya shɛm tiŋli ŋɔ.
[1.2] *Adam ti n.
<nowiki>*</nowiki>Bia maa nya bɛ
'''Bachizaanili din tumdi niŋsimdeera tuma'''
Bachizaana ŋɔ doonila niŋsimdeera dooshee. Lala maa chɛmi ka ŋa biɛhigu be ŋa ko ka
che ŋambala maa. Bachizaana ŋɔ zaa nyɛla bachizaana ŋan tumdi niŋsimdeera tuma.
[1.3] Abu nya '''ma'''. Amina nya ''' ti'''.
Kofi tu '''a''' mi. Bia maa tun '''ya''' mi.
M ba ŋme '''o'''. Amina bu '''ba'''
'''Sulinsi bachizaana'''
Bachizaana shɛŋa beni n-wuhiri sulinsi. Lala bachizaana maa doonimi miri bachinamda
n-wuhiri sulinsi. Lala bachizaana maa ŋmanila bachikpani dooshee bachizaana maa. Lihimi shɛhira ŋɔ.
[1.4] M ba ti bua a paɣa yi puu
o tuma bɛ yiŋa
'''Bachizaanikpaŋsira'''
Bachizaana ŋɔ bela ŋa ko ka che din kpalim maa. Ŋa biɛhigu gba bela ŋa ko. Di yɛltɔɣa
ni benibu jɛndila kpaŋsibu. Din bi kpaŋsiri maa yi ku tooi dɔni shɛli, di saha ka ti zaŋdi din kpaŋsiri maa na ka di ti tum kpaŋsibu tuma yɛltɔɣa maa ni. Shɛli ni din kpaŋsiri maa ni tooi labisi bɔhigu. Amaa din bi kpaŋsiri maa din ku tooi niŋ lala. Di tooi dooni bachikpani mini niŋsimdeera dooshee gba.
[1.5] Mani m-bu o. Tinima n-daa kpuɣi li.
Lala bachizaanili maa yi yina yɛltɔɣili ni, bachiniŋdili maa gba nyarila kpaŋsibu. Lala ka shɛhira [6.17] maa wuhi. Lala bachizaanili maa ko ni tooi labisi bɔhigu kamani shɛhira din do tiŋli ŋɔ ni wuhi shɛm.
[1.6] a. Ŋuni n-lee bu bia maa?
b. Mani!
'''Maŋa Bachizaana'''
Maŋa bachizaana namdimi ni bachinamdili din bi kpaŋsira ni maŋa. Lala bachi dibaayi maa mi bi laɣindi taba n-namdi maŋa bachizaana. Maŋa bachizaanili mini bachikpani maa yɛrila bin’ yini yɛla. Olawsky (1999:24) wuhiya ni nira yi nam bachizaanili ŋɔ, ti zaŋdila bachizaanili din bi kpaŋsira maa m-pahi ''maŋa'' ka gbunni naan yi yi polo. O ti shɛhira ŋɔ.
'''[1.7] Maŋa shɛhira'''
a. O ŋmaagi o maŋa sua
b. Adam yɔɣi o maŋa kom.
Lala bachizaanili maa zaanila bachiniŋdili nyaaŋa kamani ti nya shɛm zuɣusaa maa. Lala bachizaana maa gbunni m-booi maa.
'''Toli bachizaana'''
Toli bachizaana ŋmanila maŋa bachizaa. Bachizaana ŋan bi kpaŋsiri maa mini toli n-
chana. Di ku tooi woligi taba bee ka di niŋ ka bachi shɛli kpe shɛbisi di folinsi ni. Olawsky (1999) mini Yahaya (1979) ni Bawa (1980, 1988) zaa so bi yɛli shɛli zaŋ kpa lala bachizaana ŋɔ polo. Chɛliya ka ti lihi shɛhira ŋɔ.
'''[1.8] Toli shɛhira'''
a. O ʒi o toli.
b. O su cheche maa kom o toli.
Luɣ’ shɛli polo, di ni tooi chaŋ ti ŋmani ''maŋa'' bachizaana maa amaa di tu ka ti kahigi taba ni di pa yim. Di gbunni chaŋmi ti yɛri kɔŋko yɛltɔɣa. Di yi niŋ ka lala nira bi nya sɔŋsim so sani ka tum tuuni din di bɔri sɔŋsim, di saha o ni tooi yɛli lala.
Shɛli ni ka bachizaana dibaayi ŋɔ zaa nyɛla ti ni yɛn labi boli shɛŋa kamani ti ni yɛn nya shɛm shɛhira din do gbunni ŋɔ ni.
[1.9] '''maŋa mini toli labiboli'''
a. O maŋmaŋa n-da li.
b. Adam, nyini maŋmaŋa n-tum tuma maa?
c. Nyini, m-me yili maa a tolitoli?
Ti yi lihi [6.21] ti lahi nya ka bachizaanikpaŋsirili mini maŋa ni tooi doli, amaa lala bachizaanili maa mini toli ku doli. Di yi niŋ lala, ti ni nya ka yɛligu maa gbuligi. Chɛliya ka ti nya shɛhira ŋɔ.
[1.10] *Nyini tolitoli ni tooi daai duu maa luhi?
<nowiki>*</nowiki>Ŋun tolitoli n-kana?
<nowiki>*</nowiki>Ban toli kɔbu m-bala.
'''Bachizaanitirita'''
Bachizaana ŋɔ tiritimi n-wuhiri luɣ’ shɛŋa, niriba ni binyahiri. Di zaɣ’ yini kam ni tooi
zani di gama zuɣu bee ka di pahi yɛltɔɣili ni bachinima zuɣu. Di doonila bachikpani dooshee bee niŋsimdeera dooshee. Ti yi ti bɔri ni ti vooi yɛltɔɣili gurim, di kanila tooni na di nyaaŋa ka ''ka'' paaya. Di yi niŋ lala, bachinamdili maa bi lahi yirina yɛltɔɣa maa ni. Shɛhira,
'''Fig 2: Bachizaana ŋan tirita'''
{| class="wikitable"
|Yini
|bɔbigu
|-
|ŋɔ
dina dimbɔŋɔ dimbala
|ŋɔnima
dinnima dimbɔŋɔnima dimbalanima
|}
[1.11] Ŋɔ ka m bɔra.`
Dini ka a da?
M bɔrila dimbɔŋɔ.
Di yi ti doli bachinamda, di bi tumdi bachizaana tuma yaha kamani tiŋli ŋɔ ni wuhi shɛm maa.
[1.12] Bia ŋɔ bi yɛri wumda.
'''Dɔɣim baachizaana'''
Di nyɛla bachizaanili din kpini bachinamdili shɛli zuɣu di ni paani yɛltɔɣili ni maa. Di yi niŋ ka ti mali yɛltɔɣiŋmaa ka yɛltɔɣiŋma’ shɛli kpe n-shɛbi lala yɛltɔɣiŋmaa maa ni m-buɣisiri bachinamdili shɛli di ni, yɛltɔɣiŋma’ shɛli din buɣisiri maa yɛn pilimi ni dɔɣim bachizaanili. Bachizaana ŋɔ dibaayi ka ti mali Dagbani, din zaani tiri ninsalinima mini din pa ninsalnima. Shɛhira n-do tiŋli ŋɔ.
'''Fig.3: Dɔɣim bachizaana'''
{| class="wikitable"
|
|Yini
|Bɔbigu
|-
|Ninsala
|ŋun
|ban
|-
|Pa ninsala
|din
|ŋan
|}
[1.13] Bia '''ŋun''' kani ŋɔ na nyɛla n ŋahiŋga.
Niriba '''ban''' ʒɛya ŋɔ ha boli bɛ taba yoli.
'''Bɔhigu Bachizaana'''
Ti malila bachizaana ŋɔ bɔhiri bɔhisi. Ŋan m-be yɛltɔɣa ni saha shɛŋa ka ti baŋdi ni
bɔhigu m-bala. Di zaanila yɛltɔɣili maa ni bachinamdili zaani. Di ni tooi lahi kana yɛltɔɣili tooni di yi niŋ ka bachizaani vooi kana yɛltɔɣili tooni. Ti malila lala bachizaana maa m-bɔhiri bɔhisi. Ŋa shɛhira m-be adaka ŋɔ ni maa.
'''Fig.4: Bɔhisi bachizaana'''
{| class="wikitable"
|'''YINI'''
|'''BƆBIGU'''
|-
|ŋuni
|bannima
|-
|dini
|dinnima
|-
| colspan="2" |bɔ
ya
|}
[1.14] '''Ya''' ka a sa chaŋ?
'''Dini''' ka a bɔra?
'''Wula''' ka o bi kana?
'''Bachizaaniyari'''
Di nyɛla bachizaana ŋan yɛri ninsalnima, luɣ’ shɛŋa bee binyara zaani amaa ka bi jɛndi
wuhiri di yɛri shɛli bee shɛŋa. Lala bachizaana maa nyɛla ŋan mali zaɣ’ bɔbigu Dagbani ka ŋa biɛhigu ŋmani bachinamda biɛhigu. Di pula buyi zuɣu: ninsalnima mini binnɛma ni din pa binnɛma. Lala bachizaana maa shɛhira m-be adaka din do tiŋli ŋɔ ni maa.
'''Fig.5: Bachizaaniyari'''
{| class="wikitable"
|
|YINI
|BƆBIGU
|-
|[binnɛma]
|so
|shɛba
|-
|[pa binnɛma]
|shɛli
|shɛŋa
|-
|
|
|
|}
Di yi niŋ ka di do bachikpani dooshee di kɔŋko, di nyɛla bachizaanili kamani shɛhira ŋan do gbunni ni ŋɔ ni wuhi shɛm maa. Chɛliya ka ti lihi shɛhira ŋɔ.
[1.15] So kana.
Timi ma shɛli.
'''Bachizaana yɛltɔɣa ni yibu na'''
Ti pun yɛli ni bachizaana zaanila bachinamda zaani. ŋa zaani ninsalinima mini binkɔbiri
ni ŋan pa binnɛma zaa zaani. Ninsalinima mini binnɛma zaa mali ŋa bachizaana ka lala
bachizaana maa zaani ŋa zaani yɛltɔɣa ni. Lihimi shɛhira ŋɔ.
[1.16] Bua kpe o duu. O kpe duu
Tia maa sa luya. Di sa luya.
[o] zanila bua zaani ka [di] mi zani tia zaani yɛltɔɣa maa ni. Ti yi lihi bachizaana maa, ti nya ka ŋa pirila bushɛm zuɣu ka yɛltɔɣa ni, ka ti piiri ŋa zaɣ’ yiniyini ka ŋa yirina. Luɣ’ shɛli di ni yɛn dɔni maa n-yɛn wuhi ti ni yɛn zaŋ shɛli ka di dɔni ni ka yɛltɔɣa maa bi gbuligi. Bachikpani dooshee bachizaana bela ŋa ko ka niŋsimdeera dooshee bachizaana. Lihimi shɛhira ŋɔ.
[1.17] Bɛ da loori.
Bia maa ti ma loori.
Yɛltɔɣa maa ni '''bɛ''' nyɛla bachizaanili din dooni bachikpani dooshee. Ka '''''ma''''' mi nyɛ bachizaanili din gba dooni niŋsimdeera dooshee. Di yi niŋ ka ŋa zaɣ’ yini kam yɛn taɣi dooshee, di yɛn taɣila nahiŋgbana. Yaɣili ŋɔ ti nia nyɛla ti lihi yɛltɔɣa ni n-nya bachizaana maa ni yirina shɛm ka sokam nya ka baŋ ni di yibu na bi doli zuliya shɛli bee di dola? Lala zuɣu, ti bolila adaka maa yaɣ’ shɛŋa A mini B. Di yi niŋ ka bachizaanili zaɣ’ yini ko yɛn yina yɛltɔɣili ni, muɣisigu kani.
{| class="wikitable"
|
| colspan="3" |GAŊA
| colspan="3" |BƆBIGU
|-
|
|'''Bachikpani'''
'''(A)'''
|'''Bi woligi'''
|'''Niŋsimdeera'''
'''(B)'''
|'''Bachikpani'''
'''(A)'''
|'''Bi woligi'''
|'''Niŋsimdeera'''
'''(B)'''
|-
|1
|n/m
|
|ma
|
|ti
|
|-
|2
|
|a
|
|yi
|
|ya
|-
|3
|
|o
|
|bɛ
|
|ba
|-
|3
|di
|
|li
|di
|ŋa
|li
|}
Di yi nyɛla bachizaana ayi n-yɛn dɔni bachikpani bee niŋsimdeera dooshee yɛltɔɣili ni
bee bachinamdili yɛltɔɣiŋmasɔɣu ni, zaligu ka di doli. Tuuli bachizaanili maa yirila bachikpani ni na ka din bahindi nyaaŋa maa mi yiri niŋdeeri ni na. Chɛliya ka ti lihi shɛhira ŋɔ.
[1:18] a. M mini o n-chaŋ daa maa.
b. Ti mini ba ku di saɣim maa.
Ti yi lihi tuuli shɛhira ŋɔ, ti mi ka ''m'' nyɛla bachizaanili din dooni bachikani dooshee ka ''o'' gba nyɛla bachizaanili din ni tooi dɔni bachikpani mini niŋsimdeera dooshee. Lala zuɣu, di to pam ni ti baŋ ''o'' maa ni yi shɛli polo na. Lala zuɣu ka ti pahi shɛhira din pahiri ayi maa ni di kahigi wuhi ti bachizaani din doli ''mini'' maa ni yiri shɛli na. Din kahigi viɛnyɛla ka neei ti nina zaŋ kpa bachizaani yi ti doli mini ni yiri shɛli na Dagbani.
Di yi lahi niŋ ka bachizaanili yɛn paai dibaata ka bachigbunda yɛn be ŋa sunsuuni, wula ka ŋa yɛn be. Lihimi shɛhira ŋɔ.
[1:19] M mini ba ni ŋuna n-yɛn kpe loori maa.
Ti ka nya ka bachizaanili din pahiri ata yirila bachizaanikpaŋsira la ni na kamani shɛhira maa ni wuhi shɛm. Bachizaana maa ni tooi taɣi dooshɛhi amaa pɛbu maa ni nyɛ shɛm din kuli ku taɣi. Di ni lahi tu ni baŋ shɛm nyɛla, di yi niŋ ka bachizaanili beni ti ŋun yɛri maa bee ka o pahi shɛba zuɣu ka di yɛn zaŋ di bachizaanili, lala bachizaana maa n-daŋdina kamani [7:18] ni wuhi shɛm maa.
Di yi niŋ ka bachizaani yɛn pahi dibaata maa zuɣu. Dagbani lahi mali bɛ ni laɣindi ŋa
shɛm.
[1:20] M mini ba ni ŋuna nti pahi o zuɣu ni chaŋ.
M mini o ni ban anti pahi bɛ mini o ni chaŋ.
'''Antisidɛnti'''
Antisidɛnti ni tooi nyɛ bachinamdili, bachinamdili yɛltɔɣiŋmasɔɣu bee bachizaani’ shɛli
bachizaanili ni zani ti. Dimbɔŋɔ niŋdimi di yi niŋ ka di daŋ boli so bee binshɛli yuli, ti lahi labiri booni lala bini maa yuli yaha, bachizaanili ka ti kpalim mali zaani di yuli maa zaani. Bachizaanili maa ni za yu’ shɛli zaani maa ka bɛ booni antisidɛnti maa. Baŋmi ni yuli maa nyɛla yupaŋdili.
[1:21] a. ''Abu'' labi ''o'' namda.
b. ''Adam'' yi ka yiŋa, ''o'' ni be puu polo.
d. ''Tuuni kam'' malila ''di'' tumbu saha.
'''Antisidɛnti mini di bachizaanili'''
Bachizaanili yi mali antisidɛnti, lala bachizaanili maa doli li mi. Dimbɔŋɔ wuhiya ni
antisidɛnti m-be tooni ka bachizaanili maa doli. Di ku tooi niŋ ka bachizaanili be tooni ka
antisidɛnti doli. Chɛliya ka ti lihi shɛhira ŋɔ.
[1:22] a. *O yi ka puu polo, Adam ni be yiŋa.
b. A yi nya Adam, nyin bumi o.
Ti yi lihi [1:22a] ti nya ka di gbiligi, dama bachizaanili maa n-daŋna pɔi ka naan yi ti antisidɛnti maa. Lala che ka di bi doli soli. Din pahi ayi maa din luhiya dama di dolila soli kamani Dagbamba ni yɛri li shɛm. Ti nya ka ''nyin'' antisidɛnti nyɛ ''A'' ka ''o'' antisidɛnti mi nyɛ ''Adam''.
'''Bachizaana ŋan buɣisira'''
Bachizaana mali tuma pam kamani ti ni pun nya ŋa shɛm maa. Di simdi ka ti lahi nya ka baŋ ni bachizaana nyɛla bachi shɛŋa ŋan buɣisira. Bachizaana shɛŋa ŋan buɣisiri maa biɛhigu ka ŋa ko ka che ti ni pun mali shɛŋa maa. Chɛliya ka ti lihi shɛhira ŋɔ.
[1.23] o buku
bɛ liɣiri
Lala bachizaana biɛhigu ŋmanila bachikpani dooshee bachizaana la. Ti mi ku tooi yɛli ni bachikpani dooshee bachizaana maa m-bala.
'''Bachizaana''' nyɛla bachi shɛŋa ŋan zaani bachinamda zaani yɛltɔɣa ni.<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.learngrammar.net/english-grammar/pronoun|title=Pronoun: Definition & Types|publisher=learngrammar.net|language=English}}</ref>
'''Shɛhiranima'''
o, m, bɛ, ba, ti, ŋuna, ni ŋan pahi.<ref name=":0" />
== '''Bachizaana Balibu''' ==
'''Bachizaani Tiritili''': Di tiritimi wuhiri bachinamdili yɛltɔɣili puuni bee yɛltɔɣa yɛlibu ni. Shɛhiranima Kamani ŋɔ, ŋɔloŋɔ, dimboŋɔ, dimbala.
Shɛhiranima n do gbunni ŋɔ.
* Piɛɣu <u>ŋɔ</u> maa nyaŋ piɛ' yoli pam.
* <u>Bambɔŋɔ</u> n-sa kpuɣi li.
* <u>Dimbɔŋɔ</u> maa bi viɛla.
* <u>Dimbala</u> maa bi naai.
Bachi shɛŋa ŋan gbunna ni boobooi maa nyɛla bachizaanitirita.
2. '''Bɔhigu Bachizaanili''': Di nyɛla bachi shɛli din be yɛltɔɣili puuni n wuhiri ni yɛltɔɣili maa nyɛla bɔhigu. Shɛhiranima kamani, bɔ, wula, ya, ŋuni, dini.
* <u>Bɔ</u> ka a sɔɣira?
* <u>Wula</u> ka a yuuni ma?
* <u>Ya</u> ka a sa gbe?
* <u>Ŋuni</u> ka a lee yari maa?
* <u>Dini</u> ka a bɔra?
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
r2kpj64q08uzgqk1i1s6h081fxm84xn
Badali
0
1799
41303
12159
2022-07-24T02:58:29Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
<span style="background-color:fuchsia;">'''E-Class'''</span>[[Lahabali kɔligu:Symbol_e_class.svg|20px]]
{{Databox}}
[[Lahabali kɔligu:Torsac 16 Porte&treille 2008.jpg|thumbnail|''Badali, ka di miri yiŋ' duu nɔli mini takoro'']]
'''Badali''' (Bɔbgu: Badaya) nyԑla mɔri din zɔri duri binyara kamani tihi, dukpuna bee binsheli din kuli zaya. Di mali gbali di gbunni. Bɛ malili tibiri yiŋ' binkɔbri gbaya zuɣu yuma<ref name="Roger">{{cite web| url=http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Plants/General/Dagbani%20plant%20names.pdf | title=DAGBANI PLANT NAMES | publisher=Kay Williamson Educational Foundation | date=4 February 2012 | accessdate=July 25, 2015 | author=Roger Blench | pages=36}}</ref>
== Kundivihira ==
{{reflist}}
[[Pubu:Mɔɣu]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
0t4j7eotm63iia49yl9tgslwknphs1j
Batandali
0
1910
41320
21582
2022-07-24T03:44:00Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
{{Reflist}}
'''Batandali''' nyɛla puuni yaɣi shɛli zaŋ ti [[Pupkara]]. Dini n-nyɛ pukpari yi ko nyuya(pina) luɣi shɛli, hali ka wuuni ti du, ka o chɛhi nyuya maa,lala bɔbli maa ka dagbamba booni batandali. Pukpariba zooya ka bɛ kɔri kawana, chi, ni bindira din pahi pahi batandali ni. Pukpariba too zooi ka bɛ kɔri nyuya batandali ni, naɣila bɛ zaŋ li mi ko bindira shɛŋa dabam ka di yuui ka bɛ naai yi ti zaŋli ko nyuya yaha.
== Kundivihira ==
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
erc8gd6g0tn3yrafh6kdoqmrvryb0nx
Baa
0
8621
41296
41194
2022-07-24T02:40:42Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Baa'''<ref>Naden, Tony. 2020. [https://www.webonary.org/dagbani/pictures-and-words/ Pictures and words], ''Dagbani Dictionary''.</ref> Baa nyɛla binkɔb' so mogɔriba ni tooi wubisiri bɛ dundona ni. Baa kumsi nyɛla wahibu. Baa lahi nyɛla binkɔb' so ŋun guuri pam ka gbahira mogɔriba ni tooi bɔri binkɔb' shɛbi nimdi, kamani soonsi, dayuri, ŋɔŋa kparibuhi nti pahi sashirisi zaa. Shɛba tooi lahi wumisiri baa ka di nyɛla yili bee binkɔbiri gulibu zuɣu<ref>{{Citation|title=Dog|date=2022-07-15|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Dog&oldid=1098440899|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-07-16}}</ref>.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Biŋkɔbigu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
{{stub}}
k6mzlz384g7jwpro7y9iv96j126bigf
Abe tia
0
8832
41309
39668
2022-07-24T03:16:55Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abe tia'''<ref>Naden, Tony. 2014 .[https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> / '''Bakpa''' / '''Kpaakpa'''<ref name="Blench">{{cite web|url=http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Plants/General/Dagbani%20plant%20names.pdf|title=Dagbani plant names|location=Cambridge|publisher=Kay Williamson Educational Foundation|date=4 February 2012|accessdate=July 23, 2021|first=Roger|last=Blench}}</ref>
==Kundivihira==
{{Reflist}}
[[Pubu:Tia]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
{{stub}}
0tupcpye350houokcxc9ilv5e9jmful
Annabi Yisifu Suurili
0
8853
41290
40388
2022-07-24T02:21:59Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Annabi Yisifu Suurili''' (Yusuf يُوسُف)<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni]. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref>
Suurili ŋɔ maa wuhirila [[ninsala]] [[Dunia]] ʒia biεhigu ni nyε shεm, ni di ni tu kamaata ni o be shεm o mini ban be sunsuuni, halli kam puuni.
==Aaya nima==
Aaya nima:<ref>[https://quranenc.com/en/browse/dagbani_ghatubo Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation], by Muhammad Baba Gutubu.</ref>
*1. Alif-Laam-Ra (A.L.R). [Bachi gaŋ gaŋ ŋɔ maa wuhirimi ni [[Alikuraan|Alkur’aani]] nyɛla Muɣujiza (lahiʒibsi din ka ŋmali), dama so ʒi di fasara naɣila Naawuni. Dimbɔŋɔ maa nyɛla aayanima, litaafi (Alkur’aani) shεli din kahigiri yɛllikam la puuni.
*2. [[Achiika]]! Ti (Tinim’ Naawuni) nsiɣisi li (Alkur’aani) na, ka di nyɛla bɛ ni karindi shεli ni Larbu zinli, domin achiika! Yi (Larbunim’) niŋ haŋkali.
*3. (Yaa nyini Annabi)! Ti (Tinim’ Naawuni) n-tiri a lahibali shɛŋa din gahim ni Ti ni siɣisiri Alkur’aani ŋɔ maa wahayi shɛli n-tira na. Yaha! Achiika! A daa bela ninvuɣu shɛba ban ʒi puuni pɔi ni dina.
*4. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Yisifu ni daa yεli o ba: “Yaa nyini m ba! Achiika! N-nyala saŋmarsi pia ni yini, ni wuntaŋ’ mini goli, ka n-nya ba (n zahinli puuni) ka bɛ nyɛla ban luri ma suzuuda.”
*5. Ka o (Annabi Yisifu ba) yεli: “Yaa nyini m bia! Di zaŋ zahinli maa yεli a mabihi maa, ka bɛ ti na a nabiεri. Achiika! Shintaŋ nyɛla ninsala dim’ polo ni.”
*6. Yaha! Lala ka a [[Naawuni|Duuma]] yɛn gahim a, ka baŋsi a zahima fassara, ka pali O yolisigu a zuɣu, n-ti pahi Annabi Ya’akuba yiŋ nima, kamani O ni daa pali li a banima, [[Annabi Ibrahima Suurili|Annabi Ibrahima]] mini Annabi Is’haaka zuɣu shɛm. Achiika! A Duuma (Naawuni) nyɛla Baŋda, Yεmgoliŋgalana.
*7. Achiika! Annabi Yisifu mini o mabihi yεltɔɣa puuni mali kpahimbu n-zaŋ ti ninvuɣu shɛba ban bɔhira.
*8. Saha shεli bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) ni daa yεli: “Achiika! Yisifu mini o mabia (Bunyaamin’) mali yurlim ti ba sani n-gari ti, ka ti mi nyɛ salo ban galsi. Achiika! Ti ba shiri be birginsim din be polo ni.”
*9. (Ka bɛ yεli): “Kum ya Yisifu, bee ka yi zaŋ o n-ti labi tiŋgbani shɛli ni, ka yi ba maa yurlim kpalim yi koŋko zuɣu, din nyaaŋa ka yi leei ninvuɣu maŋa.”
*10. Ka bɛ puuni so (Yahuuza) yεli: “Di kun ya Yisifu, amaa! Zaŋmi ya o n-labi kobilga lɔɣisima ni, sochandiba ni kana n-ti pihi o, yi yi nyɛla ninvuɣu shɛba ban yɛn niŋ lala.”
*11. Ka bɛ yεli: “Yaa nyini ti ba! Bo nleei chɛ kaa bi niŋ ti yεdda nzaŋ chaŋ Yisifu polo? Achiika! Tinim’ nyɛla pupɛlimnima n-zaŋ ti o.”
*12. “Sa chɛli o n-ti ti biɛɣuni,ka o ti wum nyεɣisim, ka jɛmda. Achiika! Ti mi nyɛla ban yɛn gu o.”
*13. Ka o yεli: “Achiika! Di niŋdi mala suhusaɣingu ni yizaŋ o chaŋ, ka n-lahi zɔri dabiɛm ni kuduŋ’ ti ŋubi o, ka yi ti nyɛla ban tam o yεla.”
*14. Ka bɛ yεli: “Achiika! [[Kunduŋ|Kunduŋ’]] yi ŋubi o, ka ti nyɛ ti salo ŋɔ, din ŋuna, ti nyɛla ban niŋ ashaara ni achiika.”
*15. Saha shεli bɛ ni zaŋ o chaŋ, ka bɛ ti laɣim ni bɛ zaŋ o niŋ kobilga lɔɣisima ni, ka Ti (Tinim’ Naawuni) tim na ni wahayi o sani (ka yεli o): “Achiika! A nyɛla ŋun yɛn ti ti ba lahibali ni bɛ yɛli shɛli dimbɔŋɔ maa, ka bɛ ti ku lahi mi.”
*16. Ka bɛ kana bɛ ba sani Zaawuni n-ti kuhira.
*17. Ka bɛ yεli: “Yaa nyini ti ba! Achiika! Tinim’ chaŋ mi n-ti guuri daŋadaŋa, ka chɛ Yisifu ti nyεma shee ka kunduŋ’ ŋubi o, a mi pala ŋun yɛn ti tiyεlimaŋli, hali ti yi nyɛla yεlimaŋlinima.”
*18. Ka bɛ zaŋ o (Yisifu) daliya na ni ʒim din nyɛʒiri dini, ka o (bɛ ba maa) yεli: “Chɛli gba! Yi suhiri ni ka yi kuli tɛhika yɛli yεltɔɣa ŋɔ maa. Dinzuɣu suɣulo nyɛla din vεla. Yaha! Naawuni n-nyɛ bɛ ni bɔri sɔŋsim so sani ni yi ni buɣisiri shɛli ŋɔ maa.”
*19. Ka sochandiba ti kana (mɔɣu maa ni), ka tim bɛ kotoora na, ka o ti labi o guuga niŋ (kobilga maa ni, ka nya Yisifu di puuni). ka o yεli: “Yaa ni n suhupiɛlli, bidibga m-bɔŋɔ, ka bɛ zaŋ osɔɣi, ka zaŋ o n-leei dampaa (biŋkɔhirigu). Naawuni mi nyɛla Ŋun mi bɛ tuuntumsa.”
*20.Ka bɛ zaŋ o n-kɔhi alaha, ka di nyɛla dirhami shεŋa din mali kalinli, ka nyɛla ban bi kali o n-kpɛhi niriba ni.
*21. Ka ninvuɣu so ŋun da o Misra tiŋgbani ni maa yεli o paɣa (Zulaiha): “Gbibi o ni viɛnyɛla, di yi pa shεli o ni niŋ ti anfaani, bee ka ti zaŋ o n-leei ti bia.” Lala mi ka Ti (Tinim’ Naawuni) ti Yisifu yiko tiŋgbani yaaŋa zuɣu, dama Ti baŋsi o zahima fasara. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun nyɛŋ O yɛla, amaa! Ninsalinim’ pam bi mi.
*22. Yaha! Saha shεli o (Annabi Yisifu) ni ti bi doo, ka Ti (Tinim’ Naawuni) ti o yεmgoliŋga (Annabitali) mini baŋsim. Lala mi ka Ti yɔri ninvuɣusuma samli.
*23. Ka paɣa so o ni be oyiŋ maa (Misra Naa paɣa maa) ti niŋ o kore (ni ninvuɣu yolim), ka kpari kpari yili maa dindoya, ka naan yεli: “Di yi pa kpalim la a sani.” Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “M-bɔri Naawuni taɣibu.” Achiika! Ŋuna n yiŋlana maa gbibi ma ni viɛnyɛla, achiika! Zualindiriba ku tilgi.”
*24. Achiika! O (Paɣa maa) daa niŋ o (Annabi Yisifu) kore, o mi gba haŋkali naan ŋmalgi kpa o polo, di yi di daa pala o ni nya o Duuma (Naawuni) daliri shɛli zuɣu. Ŋɔ maa daliri nyɛla domin Ti (Tinim’ Naawuni) ŋmalgi tuumbɛɣu mini zina ka chɛ o. Achiika! O daa shiri be Ti daba gahinda puuni.
*25. Ka bɛ niriba ayi maa (Yisifu mini paɣa maa) kpaɣi taba n kana dindoli ni, ka o (paɣa maa) cheei o gɔɣali (daliya) o nyaaŋa polo, ka bɛ (niriba ayi maa) chirigi o yiŋlana (paɣa maa yidana) dindoli ni, ka o (paɣa maa) yεli: “Tɔ! Bo n-leei nyɛ ninvuɣu so ŋun tεhi a paɣa ni zaɣibɛɣu sanyoo m-pahila bɛ niŋ o sarika, bee ka bɛ dargi o tibli dargiri kpeeni.”?
*26. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Ŋuna nnyɛŋun niŋ ma kore.” Ka shɛhiralana so o (paɣa maa) niriba puuni di shɛhira, ka yεli: “(Yulimi viεnyεla), di yi nyɛla o (Yisifu) gɔɣili cheeila o tooni, tɔ! O (paɣa maa) yεli yεlimaŋli, ka o leei ʒirilana.
*27. Amaa! Di yi nyɛla o (Yisifu) gɔɣali maa cheeila o nyaaŋa polo, tɔ! O (paɣa maa) ŋmala ʒiri, ka o (Yisifu) mi shiri yεli yεlimaŋli.”
*28. Saha shεli o (paɣa maa yidana) ni nya ka o (Annabi yisifu) gɔɣali cheeila o nyaaŋa polo, ka o yεli: “Achiika! Ŋɔ maa nyɛla yipaɣaba nabiεri puuni shεli, dama achiika! Yi paɣaba nabεri nyɛla din bara.”
*29. Ka o (paɣa maa yidana yεli): “Yaa nyini Yisifu! Yim ŋɔ maa yεla ni. A mi (Zulaiha) bom gaafara ni a taali shɛli dimbɔŋɔ maa. Achiika! A shiri be ninvuɣu shɛba ban tum taali ni.”
*30. Ka tiŋ’ puuni paɣaba yεli: “Ka Aziizi (Misra naa) mammaŋ’ paɣa ti niŋ o dabli kore? Achiika! O suhi yu o n-ti lahi yεɣi. Achiika! Ti shiri nya o ka o be birginsim din be polo ni.”
*31. Saha shεli o (paɣa maa) ni wum bɛ nabɛri, ka o tim boli ba, ka mali bindira shɛli bɛ ni ŋmaari ni suhi shili n-ti ba, ka ti bɛ zaɣiyino kam suwa, ka naan yεli(ka o yɛli Annabi Yisifu): “Tɔ! Yima nchaŋ bɛ (paɣaba maa) sani.” Saha shεli bɛ (paɣaba maa) ni nya o, ka bɛ tibgi o, ka zaŋ suhi ŋmahi ŋmahi bɛ nuhi, ka yεli: “Naawuni nam niŋ kasi, ŋumbɔŋɔ pala ninsala, ŋumbɔŋɔ maa pa so naɣila Malaaika so ŋun nyɛ jilmalana.”
*32. Ka o (Napaɣa maa) yεli: “Tɔ! Ŋuna n-nyɛ (nachimbila so) yi ni galim ma o zuɣu la, tɔ!Yɛlimaŋli, mani n-daa shiri niŋ o kore, ka o zaɣisi. M-mi poya ni o yi bi tum n-ni puhi o shɛli maa, tɔ!Bɛ ni niŋ o sarika. Yaha! Achiika! O ni pahi ninvuɣu shɛba ban filiŋ puuni.”
*33. Ka o (Annabi Yisifu) Yεli: “Yaa n Duuma (Naawuni)! Sarika n-nyɛ ni bɔri shɛli n-gari bɛ (paɣaba maa) ni boondi ma n-zaŋ chaŋ shɛli ni maa. Dinzuɣu,Ayi bi ŋmalgi bɛ nabεri ka chɛ ma, n-ni dalim bɛ polo, ka pahi ninvuɣu shεba ban ʒi puuni.”
*34. Ka o Duuma (Naawuni) deegi o suhigu maa, ka gu o ka chɛ bɛ nabεri. Achiika! O nyɛla Wumda, Baŋda.
*35. Din nyaaŋa, ka di yi na polo ni n-ti ba alaama shɛŋabɛ ni nya maa nyaaŋa kadama bɛ kuli ni niŋ o (Annabi Yisifu) sarika hali ni saha shɛli.
*36. Ka nachimbihi ayi ti kpe m-pahi o (Annabi Yisifu) zuɣu na sarika maa ni, ka bɛ puuni yino ti yεli: “Achiika! Mani nyɛla m maŋ’ zahinli ni ka n-kahindi Inabi dam, ka yino maa mi yεli: “Mani nyɛla m maŋ’ zahinli puuni ka n-ʒiri boroboro n zuɣu ni ka noombihi diri di puuni, wuhimi ti di fasara, achiika! Ti nya a la ninvuɣu suma puuni.
*37. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Bindir’ shεli bi kani ya na (sarika duu ŋɔ ni) ka di nyɛla bɛ ni yolsi ya shɛli, naɣila n-tin ya di lahibali poi ka di naan kan ya na. Lala maa bela n Duuma ni baŋsi ma shɛli ni. Dinzuɣu, mani chɛ ninvuɣu shεba ban bi ti Naawuni yεlimaŋli daadiini, ka nyɛla ban niŋdi chεfuritali ni Chiyaama.”
*38. “Yaha! Mani dolila m banim’ daadiini, (bana n-nyɛ) Annabi Ibrahima mini Annabi Is’haaka, n-ti pahi Annabi Ya’akuba. Di bi tu ni ti laɣim Naawuni mini shɛli jεm. Ŋɔ maa nyɛla Naawuni pini ti zuɣu, ni ninsalinim’ zuɣu. Amaa! Ninsalinim’ pam bi paɣira (Naawuni).”
*39. (Ka Annabi Yisifu ŋmalgi yεli): “Yaa yinim’ n zo dansarikanim’ ayi! Dini bɔŋɔ, duuma koŋkoba n-leei gari bee Naawuni so Ŋun nyɛ Nagaŋ, Nyεŋda la?
*40. “Yibi jɛmda shɛli din pa O (Naawuni) m-pahila yuli shεŋa (buɣa) ka yi mini yi banim’ kuli boli li. Naawuni bi siɣisi daliri shεli na n-ti ti li. Fukumsi shɛli n-kani naɣila Naawuni dini, O puhi ya mi ni yi di jεm shɛli naɣila O ko. Dina n-nyɛ adiini shɛli din tuhi, amaa! Ninsalinim’ pam bi mi.”
*41. (Ka Annabi Yisifu yɛli): “Yaa yinim’ n zo dansarika nima ayi! Yi niriba ayi maa puuni so yɛn ti boorila Inabi dam n-tiri o duuma (Misra naa), amaa! Yi ni zaɣiyino maa, bɛ yɛn ti kpahi o mi yili, ka noombihi kana n-ti diri o zuɣu ni nimdi. Dinzuɣu bɛ (Naawuni) pun naai yɛltɔɣa shɛli yi ni bɔrini bɛ kahigi ya ŋɔ maa.”
*42. Ka o (Annabi Yisifu) naan yεli bɛ puuni so o ni dihitabli kadama o ni tilgi maa: “Teemi n yεla a duuma (Misra naa) sani,” ka shintaŋ chɛ kaotam oyiŋlana di yɛla teebu, ka o labi ʒini sarika duu maa ni yuma biɛla.
*43. Ka o (Misra naa) ti yεli (o kpambaliba): “Achiika! Mani zahimla zahinli, ka nya naɣigɔba ayɔpoin, ka naɣikɔri ayɔpoin gbaari ba nvaanda, ni kayola ayɔpoin din nyɛ zaɣimaha, ka shεŋa mi nyɛ zaɣikuma, yaa yinim’ m kpambaliba! Wuhimi ya ma n zahinli maa fasara ni nyɛ shεli, yi yi nyɛla ban mi zahinli fasara.
*44. Ka bɛ (kpambaliba maa) yεli: “Di nyɛla zahiŋgabra, ti mi pala ban mi zahima fasara.”
*45. Ka ninvuɣu so (dansari kanima ayi la puuni) ŋun daa tilgi maa teei saha biɛla nyaaŋa ka yɛli: “Mani ni tin ya di fasara, amaa! Timmi ya ma (chεli ya ka n-chaŋ ninvuɣu so ŋun mi zahinli fasara sani ka kana).”
*46. (Ka o chaŋ n-ti yεli Annabi Yisifu sarika maa ni): “Yaa nyini Yisifu ŋun nyɛ yεlimaŋli lana! Wuhimi ti fasara nzaŋ chaŋ naɣigoba ayɔpoin, ka naɣikɔri ayɔpoin gbaari ba vaanda, ni kayola ayɔpɔin din nyɛ zaɣimaha, ka shεŋa mi nyɛ zaɣikuma, (a yi wuhi ma li), achiika! N-ni zaŋ li labi niriba sani, achiika! Bɛ nyɛla ban yɛn baŋ.”
*47. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Yi ni ko n-kpiɣi bindira yuma ayɔpoin m-pa taba, dinzuɣu yi ni nya bindir’ shɛli, yin chεli ya li di yola ni, naɣila bɛla yi ni diri shɛli puuni.”
*48. “Din nyaaŋa, yuma ayɔpɔin ni kana, ka bɛhigu yɛn ti niŋ kpɛŋ di puuni, ka bɛ (ninsalinim’) yɛn ti diri bɛ ni daŋsi shɛli n-zali, naɣila di puuni bɛla shεli yini yɛn chɛ n-zali.”
*49. “Din nyaaŋa, yuun’ shεli ni kana, ka alibarika saa yɛn ti mi ninsalinima, di puuni yaha ka bɛ yɛn ti kahindi Inabi (sinsaba) dam.”
*50. KaNaa yεli: “Zaŋmi ya o (Yisifu) n-ti ma na,” Saha shεli (nayili) tumo ni kana o (Annabi Yisifu) sani, ka o yεli: “Labmi a yiŋlana (Misra naa) sani, n-ti bɔhi o kadama: “Wula n-nyɛ paɣ’ shεba ban daa ŋmahi bɛ nubihi la yɛltɔɣa? Achiika! N Duuma (Naawuni) nyɛla Ŋun mi bɛ nabiεri yεla.”
*51. Ka o (Naa maa) yεli:“Ka yiyɛltɔɣa n-leei nyɛ dini n-zaŋ chaŋ yi ni daa niŋ Yisifu kore la? Ka bɛ yεli: “Ti Duuma Naawuni nam simsiya. Tinim’ bi mi o ni hali shεli din be, ka Aziizi (Misra naa) paɣa maa yεli: “Pumpɔŋɔ yεlimaŋli yi na polo ni, mani n-daa shiri niŋ o kore, amaa! Achiika! O nyɛla ŋunbe yɛlimaŋlinim’ puuni.”
*52. Di daliri nyɛla o (Naa maa) baŋ ni achiika! M (Mani Yisifu) bi sɔɣi niŋ o bilkɔŋsi. Yaha! Achiika! Naawuni bi dolsiri bilkɔŋsinim’ nabiεri.
*53. “Yaha! M-bi yihiri m maŋa nuu, dama nyɛvuli nyɛla din puhiri ninsala ni zaɣibiεɣu tumbu, naɣila n Duuma (Naawuni) ni zo so nambɔɣu, achiika! N Duuma nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.”
*54. KaNaayεli: “Zaŋmi ya o (Yisifu) na, ka n-ti zaŋ o tabli m maŋa, saha shεli o (Annabi Yisifu) ni tɔɣisi o (Naa maa) yεltɔɣa,ka o yεli: “Zuŋɔ,a nyɛla jilmalana, yɛmbahigalana ti sani.”
*55. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Zaŋmi maniŋ ka n-guli tiŋgbani ŋɔ daarzichi (bindaira) ni do shɛli kam. Achiika! N-nyɛla ŋun yɛn tooi gu li, ka lahi nyɛ di Baŋda.”
*56. Yaha! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) zaŋ yiko ti Annabi Yisifu tiŋgbani yaaŋa zuɣu, ka o sheeri di ni luɣulikam o ni bɔra. Ti zaŋdila Ti nambɔzɔbo n-tiri Ti ni bɔri so. Yaha! Ti bi bahiri ninvuɣu suma sanyoo yoli.”
*57. Yaha! Achiika! Zaadali sanyoo nnyɛ din gari n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli ka nyɛla ban mali wuntia.
*58. Ka Annabi Yisifu mabihi ti kana kpe o sani, ka o baŋ ba, ka bɛ nyɛla ban bi baŋ o.
*59. Yaha! Saha shεli o ni mali bɛ shili nti ba (o ni daa zahim bindira n-tiba naai), ka o yεli: “Zaŋmi ya yi mabia so (Bunyaaminu) ŋun kpalim yi ba sani la na. Di ni bɔŋɔ, yi bi nya n-ni zahindi ya bindira ka di paandi shεm? Yaha! Mani n-nyɛŋun sheeri saamba vεnyεla shee.”
*60. “Dinzuɣu, yiyi bi zaŋ o n-ti ma na, yi ka bindirigu zahimbu n sani, yi mi di lahi miri ma.”
*61. Ka bɛ yεli: “Ti ni kpaŋ ti maŋa ndeegi o na o ba sani na, achiika! Timi nyɛla ban yɛn tooi niŋ lala.”
*62. Ka o (Annabi Yisifu) yεli o nachimba: “Zaŋmi yabɛ liɣiri ti niŋ bɛ nyεma ni, achiika! Bɛ nyɛla banyɛn baŋ li bɛ yi ti labi bɛ niriba sani, achiika! Bɛ nyɛla ban yɛn labi na.”
*63. Saha shεli bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) ni labi bɛ ba sani, ka bɛ yεli: “Yaa nyini ti ba! Bɛ mɔŋ ti bindira zahimbu (ni naɣila ti zaŋ Bunyaamin na), dinzuɣu zaŋmi ti mabia maa m-pahi ti zuɣu,ka ti chaŋ ti zahim bindirigu maa na, achiika! Ti nyɛla ban yɛn gu o.”
*64. Ka o (Annabi Ya’akuba) yεli: “Dini bɔŋɔ, n-yaa niŋmi ya yεda kamani n-ni daa niŋ ya yεda ka yizaŋ o mabia la chaŋ shεm? Tɔ! Naawuni n-nyɛŊun gari sokam gulibu. Yaha! Ŋuna nyɛŊun gari sokam nambozɔbo.”
*65. Yaha! Saha shεli bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) ni ti yooi bɛ nyεma, ka bɛ nya ka bɛ zaŋ bɛ liɣiri n-labsi ti ba, ka bɛ yεli: “Yaa nyini ti ba! Bo ka ti leei lahi bɔra? Ti liɣiri m-bɔŋɔ ka bɛ labsi nti ti na, dinzuɣu ti ni lahi zaŋ li m-bo bindirigu ti ti niriba, ka gu ti mabia maa, ka lahi zahim laakumi yini binirigu mpahi. Di nyɛla zahimbu di nyɛ soochi.
*66. Ka o (Annabi Ya’akuba) yεli: Di kariya ka n-zaŋ o m-pahi yi zuɣu ka yi chaŋ timsim maa, naɣila yi gbaai ma la alikauli Naawuni sani kadama yi ni zaŋ o n-ti ma na, naɣila bɛ ti nyɛŋ ya mi.” Saha shεli bɛ ni gbaagi o bɛ daalikauli maa, kaoyεli: “Naawuni n-nyɛ ti ni zaŋ ti maŋ’ dalim So ni ti ni yɛri shɛli ŋɔ maa.”
*67. Kao yεli: “Yaa yinim’ m bihi! Di kpen ya li (tiŋ’ maa ni) dindoyini polo, kpεm ya dindo koŋkoba ni, amaa! N-ku tooi taɣi ya ka chɛ Naawuni ni zaliya shɛli, fukumsi shɛli n-kani naɣila Naawuni sani. O zuɣu ka n-dalim. Yaha! Ban dalinda, bɛ dalimmi O ko zuɣu.”
*68. Saha shεli bɛ ni daa kpe (tiŋ’ maa ni) luɣushεli polo bɛ ba ni daa puhi ba maa, di daa naan ku tooi niŋ ba anfaani ka chɛ Naawuni ni zali ni shεli paai ba, amaa! Di daa nyɛla bukaata (ashili) shεli Annabi Ya’akuba suhi ni, ka o daa yihi li polo ni. Yaha! Achiika! O daa nyɛla baŋda, dama Ti (Tinim’ Naawuni) n-daa baŋsi o li. Amaa! Ninsalinim’ pam bi mi.
*69. Saha shεli bɛ ni daa kpe Annabi Yisifu sani, ka o gbaai o tuzobila n-tabli o maŋa, ka (sɔɣi) yεli o: “Achiika! Mani n-nyɛ a mabia (Yisifu), dinzuɣu di niŋ suhusaɣiŋgu ni bɛ ni niŋda shɛli maa.”
*70. Saha shεli o (Annabi Yisifu) ni chɛ ka bɛ zahim bɛ bindirigu n-ti ba, ka o zaŋ salima binzahindigu n-niŋ o tuzobila maa nyεma ni. Din nyaaŋa, ka mololana so moli (ka yɛli): “Yaa yinim’ kɔhigɔriba achiika! Yi nyɛla nayiɣisi.”
*71. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) ŋmalgi kpa ba ka yεli: “Yi bimbo ka yi leei kɔŋ?
*72. Ka bɛ yεli: “Ti kɔŋla Naa salima binzahindigu, dinzuɣu ŋun tahi li na, tɔ! O sula laakumi muni zahimbu. Mani (Yisifu) mi n-nyɛŋun zani ti li (alikauli maa).”
*73. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) yεli: “Naawuni zuɣu, achiika! Yi mi ni ti bi kana ni ti ti saɣim tiŋgbani ni, ti mi pala nayiɣisi.”
*74. Ka bɛ yεli: “Ka di yi niŋ ka yi ŋma ʒiri, di sanyoo yɛn nyɛla dini?”
*75. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) yεli: “Bɛ yi kuli nya li so nyεma ni, tɔ! Di lana sanyoo nyɛla o dini. Lala ka ti yɔri zualindiriba samli.”
*76. Ka o (Annabi Yisifu) pili bɛ nyεma ni vihibu pɔi ni o tuzobila maa nyɛma. Din nyaaŋa, ka o ti yihi li o tuzobila maa nyεma ni. Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) daa baŋsi Annabi Yisifu, o pala ŋun yɛn saɣi gbaai o mabia maa ni Misra Naa daadiini puuni zalsi, naɣila Naawuni ni yu shɛli, Ti (Tinim’ Naawuni) duhirila Ti ni bɔri so ni darzanima. Yaha! Baŋda kam zuɣu ni, Baŋda (Naawuni) beni.”
*77. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi) yεli: “Di yi niŋ ka o shiri zu, tɔ!O mabi’ so gba daa min pun zu, ka Annabi Yisifu sɔɣi li o suhi ni, ka bi yihi li polo ni nyεli ba, ka yεli (o suhu ni): “Yinim nleei be n-gari lala, amaa! Naawuni mi yi ni buɣisiri shɛli ŋɔ maa.”
*78. Kabɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) yεli: “Yaa nyini Aziiz (Misra naa)! Achiika! O malila ba ka o nyɛ niŋkurumaŋli ŋun mali darza, dinzuɣu gbaami ti puuni yino n-zali o zaani. Achiika! Tinim’ nya a ka a bela ninvuɣusuma ni.”
*79. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Ti bɔri taɣibu Naawuni sani ni ti gbaai so kadi pa tini nya tinyεma so sani, (ti yi niŋ lala) din’ ŋuna, ti nyɛla zualindiriba.”
*80. Saha shεli bɛ ni ti yihi tamaha ni ŋuna, ka bɛ yi kpaŋa n-ti gbaari saawɔra bɛ sunsuuni, ka bɛ kpεm sani (Yahuuza) yεli: “Di ni bɔŋɔ, yi bi mi ni achiika! Yi ba daa gbaai yala alikauli Naawuni sani, ka naan chɛ yi ni daa pun niŋ fawaɣili n-zaŋ chaŋ Yisifu yεltɔɣa la ni? Dinzuɣu,mani bi yɛn chɛ (Misra) tiŋgbani ŋɔ ni, naɣilam ba ti saɣi ti ma (ni yiŋ’ kundi), bee ka Naawuni ti ŋmaai fukumsi maa n-ti ma (ka bɛ chɛ Bunyaaminu). Yaha! Ŋuna (Naawuni) n-nyɛŊun gari sokam fukumsi.”
*81. Labmi ya yi ba sani n-ti yεli: “Yaa nyini ti ba! Achiika! A bia maa zuya, ti mi bi di shɛhira naɣila ti ni nya shεli, ti mi daa pala ban mi din sɔɣi.”
*82. “Yaha! Bɔhimi tiŋsheenim’ ti ni daa be di puuni maa, ni kɔhigɔri shεba ti mini ba ni yoli paai na. Yaha! Achiika! Tinim’ nyɛla ban yɛri yεlimaŋli.”
*83. Ka o (Annabi Ya’akuba) yεli: “Chɛli gba! Yi suhiri n-viɛlgi li n-tin ya, amaa! Suɣulo nyɛla din viεla, tamaha beni kadama Naawuni ni labsi bɛ zaasa n-ti ma na namgbaniyini. Achiika! O nyɛla Baŋda, Yεmgoliŋgalana.”
*84. Ka o lԑbi biri ba, ka yεli: “Yaa ni n suhusaɣiŋgu ni Yisifu,” ka o nina ayi paligi (ka zom) domn suhusaɣiŋgu zuɣu, ka nyɛla ŋun vali biεrim.
*85. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) yεli): “Naawuni zuɣu,a ku milgi ka chɛ Yisifu yεla teebu, hali ti leei ŋun gbargi, bee ka a pahi ban niŋ hallaka puuni.”
*86. Ka o (Annabi Ya’akuba) yεli: “Achiika! M ŋmɛrila n suhusaɣiŋgu mini n nandahima kuŋa n-tiri Naawuni. Yaha! M-mi binshɛɣu yi ni ʒi n-zaŋ jɛndi Naawuni.”
*87. (Ka Annabi Ya’akuba yεli): “Yaa yinim’ m bihi! Cham ya ti vihi baŋ Yisifu mini o tuzobila maa shee, ka miri ya ka yi yihi tamaha ni Naawuni nambɔzɔbɔ. Achiika! So bi yihiri tamaha ni Naawuni nambɔzɔbo naɣila ninvuɣu shεba ban nyɛ gutulunima.”
*88. Saha shεli bɛ ni kpe o (Annabi Yisifu) sani, ka bɛ yεli: “Yaa nyini Aziz (Misra Naa)! Biɛrim gbaai ti mini ti niriba, ka ti kana ni liɣiri din bi galsi, dinzuɣu palmi ti zaɣa, ka mali ti sara. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun yɔri ban maandi sara sanyoviɛlli.”
*89. Ka o (Misra naa) yεli: “Dini bɔŋɔ, yimiyini daa niŋ Yisifu mini o tuzobila (Bunyaaminu) shɛm saha shεli yi ni daa be ʒilinsi puuni la?”
*90. Ka bɛ yεli: “Dini bɔŋɔ, nyini n-nyɛ Yisifu? Ka o yεli: “Mani n-nyɛ Yisifu, ŋumbɔŋɔ maa mi (Bunyaaminuu) n-nyɛ n tuzobila. Achiika! Naawuni ti ti pini. Di ni nyɛ shɛm, ninvuɣu so ŋun zo Naawuni ka niŋ suɣulo, tɔ! Achiika! Naawuni bi bahiri ninvuɣu suma sanyoo yoli.”
*91. Ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) yεli: “Naawuni zuɣu, achiika! Naawuni shiri gahimma tam ti zuɣu, timidaa nyɛla ban tum taali.”
*92. Ka o (Annabi Yisifu) yεli: “Galime ka yi zuɣu zuŋɔ, Naawuni ni chε m-paŋ ya. Yaha! Ŋuna n-nyɛŊun gari sokam nambɔzɔhigu.”
*93. (Ka Annabi Yisifu yɛli): “Zaŋmi yan gɔɣali (daliya) ŋɔ maa n-ti bahi m ba ninni, o ni leei ŋun ne, din nyaaŋa ka yi zaŋ yi niriba zaasa namgbaniyini n-ti ma na.”
*94. Saha shεli kɔhigɔrba maa ni yiɣisi na (Misra tiŋgbani ni), ka bɛ ba yεli: “Achiika! Mani nyɛla ŋun wumdi Yisifu ʒiεɣu, yi yidi naan ku zaŋ ma leei ŋun ka haŋkali.”
*95. Ka bɛ (bihi maa) yεli: “Naawuni zuɣu, achiika! A kuli bela a kurumbuni birginsim ma puuni.”
*96. Saha shεli ŋun ʒiri suhupɛlli lahibali maa ni paai na, ka o zaŋ li (gɔɣali maa) m-bahi o (Annabi Ya’akuba) ninni, ka o leei ninvuɣu so ŋun ne, kayεli: “Di nibɔŋɔ, n-daa bi yεli ya ni m-mi din be Naawuni sani ka yi ʒi li?”
*97. Ka bɛ (bihi maa) yεli: “Yaa nyini ti ba! Suhimi ti taya chεmpaŋ (Naawuni sani) n-ti ti. Achiika! Ti daa shiri nyɛla ban tum taali.”
*98. Ka o (Annabi Ya’akuba) yεli: “Ni baalim, n-nyɛla ŋun yɛn suhi chεmpaŋ n-tin ya n Duuma (Naawuni) sani. Achiika! O nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
*99. Saha shεli bɛ ni ti kpe Annabi Yisifu sani, ka o gbaai o ba mini o ma n-tabli o maŋa, ka yεli: “Naawuni yi saɣi, kpεm ya Misra tiŋgbani ni na, kanyɛla ban mali suhudoo.”
*100. Ka o (Annabi Yisifu) kpiɣio ba minioma ʒili o nam garo zuɣu, ka bɛ kurum n-ti o jilma, ka o yεli: “Yaa nyini m ba ! Ŋɔ maa n-nyɛ n zahinli shεli n-ni daa zahimla fasara. Achiika! N Duuma (Naawuni) zaŋ li leei yɛlimaŋli. Yaha! Achiika! O da viεlgi biɛhigu n-ti ma, dama O ni daa yihi ma sarika ni, ka yihi ya tiŋkpaŋ’ maa tahi na, shintaŋ ni daa saɣim m mini m mabihi sunsuuni maa nyaaŋa. Achiika! N Duuma (Naawuni) nyɛla Ŋun balgira n-tiri O ni bɔri so. Achiika! O nyɛla Baŋda, Yεmgoliŋgalana.”
*101. (Ka Annabi Yisifu yεli): “Yaa n Duuma (Naawuni)! Achiika! A shiri ti ma nam puuni shɛli, ka lahi baŋsi ma zahima fasara, Ŋun pili nambu sagbana mini tiŋgbani ni, nyini n-nyɛŊun guli ma Dunia ni Chiyaama, deemi n nyɛvuli ka n-nyɛ Muslimi, ka ti zaŋ ma m-pahi ninvuɣu suma puuni (Zaadali).”
*102. (Yaa nyini Annabi Muhammadu)! Lala maa be lahibali shεŋa din sɔɣi ni, ka Ti (Tinim’ Naawuni) siɣisiri li n-tira na. Yaha! A daa ka bɛ (Annabi Yisifu mabihi maa) sani saha shεli bɛ ni daa laɣim gbaai bɛ yɛltɔɣa ka nyɛla ban nari nabiɛri.
*103. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Ninsalinim’ pam pala ban yɛn ti Naawuni yεlimaŋli halia yiniŋdi lala kore.
*104. A mi bibɔhiri ba sanyo’ shεli. Di (Alkur’aani) pa shεli naɣila teebu nnyɛli zaŋ ti binnamda.
*105. Yaha! Di zooiya ka alaama shεli be sagbana ni tiŋgbani ni, ka bɛ (ninsalinimi) kuli gariti di zuɣu, ka nyɛla ban lebri biriti ka chɛri li.
*106. Yaha! Bɛ pam bi tiri Naawuni yεlimaŋli, naɣila bɛ nyɛla ban jɛmdi binyɛr’ shɛŋa m-pahi Naawuni zuɣu.
*107. Di nibɔŋɔ,bɛ niŋla yεmbahiga ni mushiiba din yi Naawuni daazaaba puuni ti kaba na, bee ka Chiyaama yiɣisibu ti kaba na yim, ka bɛ nyɛla ban bi mi?
*108. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Ŋɔ maa nyɛla n soli ka m boondi zaŋ chaŋ Naawuni sani ni suhunɛli (baŋsim), m mini ŋun doli ma. Yaha! Naawuni nam niŋ kasi. Mani ka ninvuɣu shεba ban bo nyintahi m-pahi Naawuni zuɣu n-jɛmda maa ni.”
*109. (Yaa nyini Annabi)! Ti (Tinim’ Naawuni) daa bi tim (tuun’ shεba) ban daa kana pɔi ni nyini naɣila bɛ daa nyɛla dobba, ka Ti siɣisiri wahayi n-tiri ba na tiŋgbananim’ puuni. Di ni bɔŋɔ,bɛ (Maka chεfurinim’) bi gola tiŋgbani yaaŋa zuɣu ka nya ninvuɣu shεba ban daa kana pɔi ni bana maa bahigu ni daa nyɛ shεm? Achiika! Bahiguyili n-nyɛ din gari n-zaŋ ti ninvuɣu shɛba ban mali wuntia. Di ni bɔŋɔ, yi ku niŋ haŋkali?
*110. (Bɛ daa naɣisi mi ti ba) Hali ka Naawuni tuumba maa ti yihi tamaha, ka tεhi ni bɛ labsi bala ʒirinima, dinsaha ka Ti (Tinim’ Naawuni) nasara naan yi kaba na, ka Ti tilgi Ti ni bɔri so, so mi ku tooi taɣi Ti daazaaba ka chɛ ninvuɣu shεba ban nyɛ bibɛhi.
*111. Achiika! Bɛ (Annabi Yisifu mini o mabihi maa) lahibaya puuni nyɛla din mali kpahimbu n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban mali haŋkali. Di (Alkur’aani) pala lahibali n-nyɛ li ka bɛ kpirti li, amaa! Di nyɛla din tiri yεlimaŋli ni litaafi shεŋa din kana pɔi ni dina, ka nyɛ din kahigiri yεllikam, ni dolsigu mini nambɔzɔbo n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli.
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
[[Pubu:Alikuraan]]
e52si8h3k32xxo8i21rs5l2v5dj7t47
Annabi Ibrahima Suurili
0
8855
41289
40990
2022-07-24T02:18:53Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Annabi Ibrahima Suurili''' (Ibrahim إِبْرَاهِيم)<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni]. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref> ŋɔ maa baŋsirila di ni tu kamaata ni bɛ niŋ wa’azu shεm, ni dolsigu n-zaŋ chaŋ binyεr’ shεŋa din daa paai ali’umma shaba ban pun gari la, di puuni din viεla ni din bi viεla.
==Aaya nima==
Aaya nima:<ref>[https://quranenc.com/en/browse/dagbani_ghatubo Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation], by Muhammad Baba Gutubu.</ref>
*1. Alif-Laam-Ra (A.L.R.). [[Bachigahinda din be Dagbanli Kur'aani puuni|Bachi]] gaŋ gaŋ ŋɔ maa wuhirimi ni Alkur’aani nyɛla Muɣujiza (lahiʒibsi din ka ŋmali), dama so ʒi di gbinni naɣila [[Naawuni]]. Di (Alkur’aani) nyɛla litaafi shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni siɣisi na n-ti ti a (Annabi Muhammadu), domin a zaŋ li yihi ninsalinim’ zimsim ni n-zaŋ chaŋ neesim puuni ni bɛ Duuma (Naawuni) yεda, n-zaŋ chaŋ Nyεŋda, Duuma paɣirigu la soli.
*2. Naawuni n-nyɛŊun su din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani ni.Yaha! Chεfurinim’ mali ashaara din nyɛ azaabakpeeni.
*3. Ninvuɣu shεba ban yuri Dunia bεhigu n-gari Chiyaama, ka taɣiri ninsalinim’ ka chɛ Naawuni soli, ka bɔri di gɔŋbu. Tɔ! Bannim’ maa be birginsim din niŋ katiŋ’ (ka chɛ dolsigu) ni.
*4. Yaha! Ti (Tinim’ Naawuni) na ʒin tim tuun’ so na naɣila ni o niriba zilli zuɣu, domin o kahigi neei ba. Din nyaaŋa, ka Naawuni birgi O ni bɔri so, ka dolsi O ni bɔri so. Yaha! Ŋuna (Naawuni) n-nyɛ Nyεŋda, Yεmgoliŋgalana.
*5. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) daa tim Annabi Musa na ni ti dalirinima, (ka yεli o): “Yihimi a niriba zimsim ni n-zaŋ chaŋ neesim ni. Yaha! Teemi ba ni Naawuni dabsa. Achiika! Dinnim’ maa puuni mali kpahimbu n-zaŋ ti ŋun kam nyɛ suɣulolana, ŋun paɣira.
*6. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Musa ni daa yεli o niriba: “Teemi ya Naawuni ni’ima shɛli O ni niŋ ya, saha shεli Oni daa tilgi ya ka chɛ Fir’auna niriba, ka bɛ lamdi ya azaaba bεɣu, bɛ daa kɔrtila yi bidibsi, ka chɛri yi bipuɣinsi, di lala maa daa shiri nyɛla dahimbu zaɣititali din yi yi Duuma (Naawuni) sani na.”
*7. Yaha! Teemi ya saha shεli yi Duuma (Naawuni) ni daa moli molo (ka yɛli): “Achiika! Yi yi paɣi, achiika! N (Mani Naawuni) ni pahi ya, amaa! Yi yi niŋ gutulunsi, achiika! N daazaaba nyɛla din kpɛma.”
*8. Ka Annabi Musa yεli: “Yi yi niŋ chɛfuritali, yi mini ban be tiŋgbani ni namgbaniyini, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Bundana (ka chɛ yi jɛma), Duuma paɣirigu.
*9. Di ni bɔŋɔ, ninvuɣu shεba ban daa kana pɔi ni yinim’ maa lahibali bi paai ya, bana n-nyɛ Annabi Nuhu niriba, ni Aadunim’ mini Samuudunima, ni ban daa kana bɛ nyaaŋa ka so ʒi ba m-pahila Naawuni, bɛ tuumba daa kaba na ni dalirinim’ polo ni, ka bɛ labsi bɛ nuhi nniŋ bɛ noya ni (n-dimda domin suli zuɣu). Yaha! Ka bɛ yεli: “Achiika! Ti niŋ chεfuritali ni bɛ ni tim ya shɛli zuɣu maa na. Yaha! Achiika! Tinim’ bela zilsigu din zilgi puuni ni yi ni boondi ti nzaŋ chaŋ shɛli ni maa.”
*10. Ka bɛ tuumba maa yεli:“Dini bɔŋɔ, zilsigu be Naawuni yεltɔɣa ni? Ŋuna nnyɛŊun pili sagbana mini tiŋgbani nambu. O boondi ya mi ni O ti chɛ yi taya m-paŋ ya, ka lahi naɣisi n-tin ya hali ni saha shεli O ni zali ya (yi Dunia ʒia puuni). Ka bɛ yɛli: “Yi pa shεli mpahila ninsalinim’ ka ti ni kuli be shεm ŋɔ, yi bɔrimi ni yi taɣi ti ka chɛ ti banim’ ni daa jεmdi shεli, dinzuɣu tahimi ya ti alaama shεli na polo ni.”
*11. Ka bɛ tuumba yεli ba: “Ti shiri pala shɛli pahila ninsalinim’ ka yi ni be shεm, amaa! Naawuni tirila O ni bɔri so pini O daba puuni. Di mi bi tu ni ti tahi ya alaama shεli na naɣila ni Naawuni yεda, Yaha! Ban ti Naawuni yɛlimaŋli dalimmila Naawuni ko zuɣu.”
*12. Yaha! Bozuɣu ka ti ku zaŋ ti yεla ndalim Naawuni, ka di nyɛla achiika! O dolsi ti ti soya. Yaha! Achiika! Ti ni niŋ suɣuloni bɛrim shεli yini niŋdi ti maa. Yaha! Ban ti Naawuni yɛlimaŋli dalimmila Naawuni ko zuɣu.
*13. Ka ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa yεli bɛ tuumba: “Achiika! Ti ni yihi ya ti tiŋgbani ni, bee ka yi labi na ti daadiini puuni, ka bɛ Duuma tim na ni wahayi bɛ (tuumba maa) sani (ka yεli): “Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) nyɛla ban yɛn niŋ zualindiriba maa hallaka.”
*14. Yaha! Ti (Tinim’ Naawuni) ni ʒili ya tiŋgbani maa ni bɛ (chɛfurinim’) hallaka niŋbu nyaaŋa. Di (nasara maa) nyɛla ʒe mi n-ti ninvuɣu so ŋun zɔri dabiεm ni N (Mani Naawuni) laɣimbu, ni ŋun zɔri N daazaaba.
*15. Kabɛ (tuumba maa) suhi nasara, ka ŋun kam tibgi o maŋa, ka nyɛ tipawumli lana niŋ ashaara.
*16. O (tipawumlilana maa) nyaaŋayɛn ti nyɛla ʒahannama buɣum, ka bɛ lahi nyuhi o ko’ shεli din nyɛʒim ni mari.
*17. Ka o nyuri li parinda, o mi pala ŋun yɛn tooi vali li ni tuŋ (soochi), ka kpibu ka o na luɣulikam, o mi pala ŋun kpi, ka azaaba timsili be o nyaaŋa.
*18. Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali ni bɛ Duuma (Naawuni) maa tuuntumsa ŋmanila tampliŋ shεli pɔhim ni ʒe n-gari di zuɣu, (ka di nyɛ)pɔhimʒepiliŋga dabsili, bɛ ku tooi nya anfaani bɛ ni bo shɛli nzali maa ni, dina n-nyɛ birginsim din niŋ katiŋ’ ni dolsigu.
*19. (Yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Di nibɔŋɔ, a bi nya kadama Naawuni nam la sagbana mini tiŋgbani ni yεlimaŋli,O yi bɔra, kaO nyεhi ya, ka tahi binnamda pala na.
*20. Yaha! Lala maa pala din yɛn nyεŋ Naawuni.
*21. Ka bɛ (binnamda) ti yiɣisi (bɛ gbala ni) namgbaniyini n zani Naawuni tooni (Zaadali), ka tarimba yεli asanzanima: “Achiika! Tinim’ daa nyɛla ban doli ya (Dunia puuni). Di ni bɔŋɔ, zuŋɔ yi nyɛla ban yɛn tooi taɣi ti shɛli ka chɛ Naawuni daazaaba? Ka bɛ (asanzanim’) yεli: “Naawuni yi di daa dolsi ti (Dunia puuni), ti gba naan dolsi ya, di nyɛlayim tizuɣu, ti yi kɔŋ suɣulo, bee ka ti niŋ suɣulo maa, ti ka sɔɣibu shee.”
*22. Yaha! Shintaŋ yɛli (ninsalinim’) saha shεli bɛ ni kari saliya n-ti naai: “Achiika! Naawuni daa shiri niŋ ya alikauli ni yεlimaŋli, ka m mi gba niŋ ya alikauli, ka niŋ ya bilkɔɣino. M mi daa ka yiko shεli yi zuɣu m-pahila n-daa boli ya mi, ka yi mi gba saɣi ti ma. Dinzuɣu, di galim ya ma, ka galim ya yi maŋa. Mani pa ŋun yɛn tooi sɔŋ ya, yi mi gba ku tooi sɔŋ ma. Mani nuu ka yi ni daa laɣim m mini Naawuni jεma la ni. Achiika! Azaabakpeeni be zulindiriba zuɣu.”
*23. Ka bɛ zaŋ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli ka tum tuunviεla n-kphεhi Alizanda yili shεŋa din kulibɔnati yɛnzɔri gindi di gbinni, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni ni bɛ Duuma (Naawuni) yεda. Di puuni, bɛ puhigu yɛn ti nyɛla “Salaamun (suhudoo).”
*24. (Yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Di nibɔŋɔ, a bi nya Naawuni ni ti ŋmahinli ni yεltɔɣa suŋ, di ŋmanila ti’ shεli din viεla, ka di nyεbli mali yaa tiŋgbani ni, ka di wula be zuɣusaa.
*25. Ka di yihiri di bindirigu (binwola) saha shɛli kam ni di Duuma yεda. Yaha! Naawuni tirila ninsalinim’ ŋmahinli, domin achiika! Bɛ teei Naawuni yεla.
*26. Yεltɔɣa biεɣu mi ŋmanila tibiɛɣu, ka bɛŋooi yihi li tiŋgbani ni na, dinzuɣu di ka yaa di gbinni.
*27. Naawuni kpaŋsirila ninvuɣu shεba ban tiyεlimaŋli ni yεltɔɣa kpeeni (Laailaaha illallaahu) Dunia bεhigu puuni, ni Zaadali dali, ka Naawuni lahi birgiri zualindiriba. Naawuni mi tumdila O ni bɔri shεli.
*28. (Yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Di nibɔŋɔ, a bi nya ninvuɣu shεba ban zaŋ Naawuni ni’ima taɣi chεfuritali ka zaŋ bɛ niriba n-ti niŋ kɔhilu yili ni?
*29. Bɛ yɛn ti kpela ʒahannama buɣumni, bɛ biεhigu shee maa mi niŋ din be.
*30. Ka bɛ (chεfurinim’ maa) naan bo nyintahi ti Naawuni domin bɛ birigi (ninsalinim’) ka chɛ O soli. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Wummi ya nyɛɣisim biɛla, achiika! Yi labbu shee n- nyɛ buɣum.”
*31. (Yaa nyini Annabi)! Yεlimi n daba shεba ban tiyεlimaŋli maa ni bɛ puhimi jiŋli, ka zaŋ Ti ni largi ba shεli puuni ndihi sɔɣisinli mini polo ni, pɔi ka dabsi’ shεli kɔhimma, bee simli ni yɛn ti kani na bi kana.
*32. Naawuni n-nyɛŊun nam sagbana mini tiŋgbani, ka siɣisi kom na zuɣusaa, ka zaŋ li n-yihi binwola, ka di nyɛ arzichi n- tin ya. Yaha! Ka O balgi ŋarim tin ya, domin di chana kom zuɣu ni O zaligu, ka lahi balgi kulibɔna n-tin ya.
*33. Yaha! Ka O balgi wuntaŋ’ mini goli n-tin ya ka bɛ chana di soli zuɣu, ka balgi yuŋ mini dabsili n-tin ya.
*34. Ka O tin ya binshɛɣu kam yi ni suhi O. Yi mi yi kali Naawuni ni tin ya ni’ima shεli, yi ku tooi baŋ di tariga. Achiika! Ninsala nyɛla ŋun zooi zualinsi dibu, (ka lahi nyε) gutulu.
*35. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Ibrahima ni daa yεli: “Yaa n Duuma (Naawuni)! Zaŋmi tiŋ’ ŋɔ maa (Maka) n-leei suhudoo shee, ka niŋ m mini m bihi katiŋ’ ka chɛ buɣajεma.”
*36. “Yaa n Duuma! Achiika! Di (Buɣa maa) birigi ninsalinim’ pam. Dinzuɣu, ŋun ti doli ma, tɔ! O be n ni. Amaa! Ŋun zaɣisi n yɛltɔɣa, tɔ! Achiika! A nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.”
*37. “Yaa ti Duuma Naawuni! Achiika! N-zaŋla n zuliya ʒili luɣushεli (Maka) din ku tooi yihi bindirigu, ka di be a yili shεli (Ka’aba) din niŋ kasi la shee, domin bɛ puhimi jiŋli, dinzuɣu zaŋmi ninsalinim’ punni shɛba suhiri ka bɛ yuri li ka niŋdi yomyoma n-zaŋ kana di polo, ka largi ba ni binwola, achiika! Bɛ nyɛla ban yɛn paɣi.”
*38. Yaa ti Duuma (Naawuni)! Achiika! A mi ti (ninsalinim’) ni sɔɣiri shɛli, ni ti ni yihiri shɛli polo ni. Yaha! Binshɛɣu ku tooi sɔɣi Naawuni tiŋgbani ni bee sagbana ni.
*39. (Ka Annabi Ibrahima yεli): “Paɣibu balibu kam dihitabli ti Naawuni So Ŋun ti ma Isma’ila mini Is’haaka dɔɣim, ka di nyɛla n kurginsim saha. Achiika! N Duuma (Naawuni) nyɛla Ŋun wumdi suhigu.”
*40. “Yaa n Duuma Naawuni! Zaŋmima zalika n nεyla ŋun puhiri jiŋli, n-ti pahi n zuliya. Yaa ti Duuma Naawuni! Deemi n suhigu.”
*41. “Yaa ti Duuma (Naawuni)! Chεli paŋ ma, n-ti pahi m ba mini m ma, ni ban ti A yɛlimaŋli, saliya karibu ni yɛn ti zani dabsi’ shɛli.”
*42. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Di tεhiri kadama Naawuni nyɛla Tamda ni zualindiriba ni tumdi tuun’ shɛŋa. Achiika! O (Naawuni) naɣisirimi n-tiri ba hali ni dabsi’ shεli puuni (ninsalinim’) nimbihi ni yɛn ti mirimiri.
*43. Bɛ (ninsalinim’) nyɛla ban yɛn ti bɔri yomyoma, ka bɛ nyɛ ban kpiɣi zuɣuri saazuɣu, bɛ yuligu bɛ lahi labri bɛ sani na, ka bɛ suhiri leei zaɣiyɛri.
*44. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Valsim ninsalinim’ n-zaŋ chaŋ dabsi’ shεli azaaba ni yɛn ti kaba na, ka ninvuɣu shεba ban di zualinsi maa yεli: “Yaa ti Duuma Naawuni! Naɣisim ti ti hali ni saha bɛla, ka ti saɣi A boligu maa, ka doli A tuumba.” (ka bɛ yɛli ba): “Di nibɔŋɔ, yi daa pala ban po Naawuni kadama yi ku milgi ka chɛ Dunia maa?
*45. Ka yi (Maka chɛfurinim’) ʒini ninvuɣu shɛbaban di maŋ’ zualinsi maa yiŋsi puuni, ka di yina polo n-tin ya Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa niŋ ba (hallaka) shεm. Ka Ti lahi tin ya ŋmahinli balibu kam.
*46. Yaha! Achiika! Bɛ (Maka chεfurinim’) daa na bɛ nabεri (ni bɛ ku Annabi Muhammdu), bɛ mi nabɛri maa (sanyoo) be Naawuni sani. Yaha! Achiika! Bɛ nabiεri maa di saɣiya ka zoya vuui ka chɛ di zaashɛli.
*47. Dinzuɣu (yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Miri ka a tεhi ni Naawuni nyɛla Ŋun yɛn yiɣisi O tuumba O daalikauli. Achiika! Naawuni nyɛla Nyεŋda, Tibdargibo lana.
*48. Dabsi’ shεli bɛ ni yɛn ti zaŋ tiŋgbani shεli n-taɣi tiŋgbani shεli dimbɔŋɔ maa, ni sagbana ayɔpɔin,ka bɛ (ninsalinim’) yi gbala ni na n-ti zani Naawuni tooni, Ŋuna n-nyɛ Nagaŋ, Nyεŋda.
*49. Dindali maa, ka a yɛn-tinyaka bɛ laɣim bibɛhi, kaga ba niŋ bandi (ankufunima) ni.
*50. Bɛ sitira yɛn ti nyɛla dalima, ka buɣum ŋari bɛ nina.
*51. Domin Naawuni yo nyɛvuli kam samli ni di ni tum shεli. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun valim ni saliya karibu.
*52. Ŋɔ maa nyɛla tuuntali n-zaŋ ti ninsalinima, domin bɛ (Naawuni) zaŋ li kpɛhi ba dabiɛm, ka bɛ lahi baŋ ni achiika! O (Naawuni) nyɛla Duuma yino, ka haŋkayanim’ lahi zaŋ li teei Naawuni yɛla.
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
[[Pubu:Alikuraan]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
ax2t6kisnfu8f8mvzngv3mxjd777qbz
Ban Ʒe N-ʒe Safu Ni Suurili
0
8878
41313
25214
2022-07-24T03:25:17Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ban Ʒe N-ʒe Safu Ni Suurili''' (As-Saaffaat ٱلصَّافَّات)<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref>
Suurili ŋɔ maa wuhirila [[Naawuni]] ni dolisi binyεr’ shεŋa din taɣiri tuumbεrinim’ ka chɛri bɛ tεhibεri O binnamda puuni shεm.
==Aaya nima==
Aaya nima:<ref>[https://quranenc.com/en/browse/dagbani_ghatubo Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation], by Muhammad Baba Gutubu.</ref>
*1. M (Mani Naawuni) po Malaaika shɛba ban ʒe n-ʒe safu ni.
*2. Yaha! M-po Malaaika shɛba ban daari sagbaŋ (hali ni luɣushɛli saa ni yɛn mi), daabu ni yεlimaŋli.
*3. Yaha! M-po Malaaika shɛba ban karindi binshεɣu din nyɛ teebu (Alkur’aani nyεla teebu n-zaŋ ti ninsalinima).
*4. Achiika! Yi Duuma (Naawuni) nyɛla zaɣiyino.
*5. Sagbana ni tiŋgbani, ni din be di sunsuuni Duuma, n-ti pahi wuntaŋ’ ni puhiri yεɣ’ shɛŋa Duuma.
*6. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) dihila sagbana yim zuɣu ŋɔ maa nachinsi ka di nyɛla saŋmarsi n-nyɛ di nachintɛri.
*7. Ka di lahi nyɛ gulibu ka chɛ shintaŋ kam ŋun nyɛ tipawumli lana.
*8. Ka bɛ ku tooi gbilsi tibli n-wum zamaatu shɛba ban tibgi (Malaaikanim’) maa yεltɔɣa, ka bɛ (Malaaikanim’) labri ba (alizinnim’ maa) ni (ni saŋmarsi) luɣulikam.
*9. Kadinyɛla bɛ taɣiri ba mi (ka chɛ zuɣusaa yɛltɔɣa wumbu), ka azaaba shɛli din bi ŋmaara be bɛ zuɣu (Zaadali)
*10. Naɣila (alizin’ so) ŋun ti to n-fubgi yɛltɔɣa shɛli n-vaai guui, ka buɣum mokpalli din kuli neeri doli o.
*11. Dinzuɣu (Yaa nyini Annabi)! Bɔhimi ba. Di ni bɔŋɔ,bɛ (chεfurinim’ maa) nambu n-nyɛ din to, bee Ti (Tinim’ Naawuni) ni nam binyεr’ shεŋa (kamani sagbana ni zoya ni din kam kpalim)? Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) nam ba mi (Annabi Adam) ni yεɣiri din gabi taba.
*12. Chɛli gba! (Yaa nyini Annabi)! A niŋla lahiʒiba (domin bɛ zaŋ Chiyaama leei ʒiri zuɣu), ka kuli maanda ansarsi?
*13. Yaha! Bɛ yi teei ba Naawuni yɛla, bɛ bi wumdi teebu maa.
*14. Yaha! Bɛ yi ti nya yɛlikpahindili, ka bɛ maandi li ansarsi.
*15. Ka bɛ yεli: “Ŋɔ maa (Alkur’aani) pa shɛli m-pahila sihira n- nyɛ li polo ni.”
*16. (Ka bɛ lahi yɛli): “Di ni bɔŋɔ, ti yi kpi, ka leei taŋkpaɣu mini koba, bɛ ni ti lahi yiɣisi ti (ti gbala ni)?
*17. “Bee ti banim’ ban daŋ tooni maa?”
*18. (Yaa nyini Annabi)! “Yεlima: “Di nyɛla pali (bɛ ni yiɣisi ya), ka yi nyɛla ninvuɣu shεba ban filiŋ.”
*19. “Dinzuɣu, achiika! Di nyɛla tahigu yim zuɣu, ka a nya (ninsalinim’) ka bɛ kpalim lihiri taba.
*20. Ka bɛ (chεfurinim’) naan yεli: “Yaa ni ti yolitɛm, zuŋɔ n- nyɛ sanyoo dali.”
*21. (Ka bɛ yεli ba): “Zuŋɔ n-nyɛ Saliya karibu dabsi’ shεli yi ni daa zaŋ leei ʒiri la.”
*22. (Ka Naawuni yεli Malaaika nima): “Laɣimmi ya ninvuɣu shɛba ban daa di zualinsi mini bɛ zonima, n-ti pahi bɛ ni daa jεmdi binyεra shεŋa maa.”
*23. “(Bɛ ni daa jɛmdi shɛli) Ka di pa ni Naawuni maa, ka wuhi ya ba ʒehiimi buɣum soli.”
*24. “Yaha! Taɣimi ya ba zali, achiika! Bɛ nyɛla bɛ ni yɛnbɔhi shεba.”
*25. (Ka bɛ bɔhi ba): “Bozuɣu ka yi bi lahi sɔŋdi taba?”
*26. Chɛli gba! Zuŋɔ,bɛ nyɛla ninvuɣu shεba ban yɛn zaŋ bɛ maŋ’ n-ti (ni bɛ niŋ ba fukumsi).
*27. Ka bɛ (buɣum bihi) shɛba ŋmalgi lihiri taba, ka bɔhira.
*28. (Ka bɛ tarimba yεli bɛ asanzanima): “Achiika! Yi daa nyɛla ninvuɣu shεba ban kani ti na ti nudirgu polo (n-ti taɣiri ti ka chɛri yεlimaŋli dolibu).”
*29.Ka bɛ (asanzanim’ maa) yεli: “Chɛli gba! Yi gba daa pala ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli.”
*30. “Yaha! Ti daa ka yiko shεli yi zuɣu (Dunia puuni). Chɛli gba! Yi daa kuli nyɛla ninvuɣu shεba ban kpahi yεɣi tariga.”
*31. “Dinzuɣu ka ti Duuma (Naawuni) yɛltɔɣali (azaaba) niŋ talahi ti zuɣu, achiika! Ti nyɛla ban yɛn lam azaaba.”
*32. “Dinzuɣu, ka ti daa birgi ya. Di paliya! Ti gba daa nyɛla ninvuɣu shεba ban bɔrgi.”
*33. Achiika! Dindali maa, bɛ daa nyɛla ban yɛn ti laɣim azaaba puuni.
*34. Achiika! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) niŋdi bibɛhi.
*35. Achiika! Bɛ daa yiyεli ba (Dunia puuni): “Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Naawuni,” bɛ malila ninchini (ka yuundi bɛ maŋ’ lahiʒiba).
*36. Ka Bɛ (chεfurinim’) lahi yεra: “Dini bɔ ŋɔ, ti nyɛla ban yɛn chɛ ti buɣa ŋɔ domin ŋun nyɛ yiliyinda ka nyɛ yinyaa ŋɔ maa zuɣu?
*37. Chɛli gba! O (Muhammadu) kami na ni yεlimaŋli, ka ti tuumba yɛlimaŋli.
*38. Achiika! Yi nyɛla ban yɛn lam azaabakpeeni.
*39. Yaha! Bɛ ku yon ya samli, naɣila yi tuuntumsa ni daa nyɛ shɛli.
*40. Naɣila Naawuni dabgahinda.
*41. Bannim’ mali bindirmirili (ka bɛ yɛn ti tiri ba li Alizanda puuni Asiba ni Zaawuni),
*42. Ka dinyɛ binwola, ka bɛ nyɛla bɛ ni tibgi shɛba.
*43. Alizanda yili shɛŋa din nyɛ yolsigu yiya la puuni.
*44. Ka bɛ nyɛla ban do gariti zuɣu,ka nyɛla ban nina kpa taba.
*45. Ka bɛ zaŋ dagaɣa pe n-gili ba ka di yiri (Alizanda puuni) bili’ shɛli puuni na.
*46. Ka di (dam maa) nyɛ din piεla, ka nyεɣisa n-zaŋ ti ban nyuri li.
*47. Biɛrim shεli ka di puuni, bɛ mi pala ban buɣira.
*48.Ka bɛ lahi mali amiliya paɣa shɛba ban bi lihiri katiŋa (bɛ bi lihiri dobba, naɣila bɛ yidaannima), ka bɛ lahi mali nimbihi kara din viεla.
*49. Ka bɛŋmani gala shεŋabɛ ni pɔbi.
*50.Ka bɛ (Alizanda bihi maa) naan ŋmalgi kpa taba ka bɔhira.
*51.Ka bɛ puuni so yεli: “Achiika! N-daa min mali zo so (Dunia puuni).”
*52. Kaodaa yiyεra: “Dinibɔŋɔ, a be ban ti (Chiyaama yiɣisibu) yεlimaŋli maa puuni?”
*53. (Ka bɛ lahi yɛli): “Di ni bɔŋɔ, ti yi ti kpi ka leei taŋkpaɣu mini koba, ti shiri nyɛla bɛ ni yɛn ti shɛba sanyoo?”
*54. Ka o (ŋun yɛri maa) yɛli: “Di nibɔŋɔ, yi ku ŋmalgi yuli (buɣumni ka ti nya o ni be hali shεli ni zuŋɔ)?”
*55. Ka o ŋmalgi yuli ka nya o (o zo maa) ka o be ʒehiimi buɣum sunsuuni.
*56. Ka o (Alizanda bia maa) yεli (o zo maa): “Naawuni zuɣu, a daa chɛ biɛla ni a niŋ ma hallaka (Dunia puuni).”
*57. “Yaha! Di yi di daa pala n Duuma (Naawuni) yolsigu zuɣu, bɛ naan zaŋ ma m-pahi (buɣum bihi ni).”
*58. (Ka Alizanda bihi) yεli: “Dinibɔŋɔ, ti lahi pala ban yɛn kpi?”
*59. “Naɣila ti tuuli kpibu (Dunia puuni) la. Ti mi pala bɛ ni yɛn niŋ shεba azaaba.”
*60. Achiika! Ŋɔ maa nyɛla tarli din galsi.
*61. Ŋɔ maa tatabo zuɣu, tɔ! Ban tumdi tuunviɛla yim zani.
*62. Di ni bɔŋɔ, dina (Alizanda maa) n-nyε din gari ni bε zaŋ li niŋ nira saani, bee zakkuumi tia?
*63. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) zaŋ li (zakkuumi) mi n-leei dahimbu n-zaŋ ti zualindiriba.
*64. Achiika! Di (zakkuumi tia maa) nyɛla tia shεli din puhiri ʒehiimi buɣum gbinni na.
*65. Di binwolli kam ŋmanila alizin’ shintana zuɣuri.
*66. Achiika! Bɛ (buɣum bihi maa) nyɛla ban yɛn di di (binwola maa) m-pali bɛ puya.
*67. Di nyaaŋa, achiika! Ka bɛ gabi kotulum n-ti ba, (ka bɛ nyu m-pa di zuɣu).
*68. Di nyaaŋa, achiika! Bɛ labbu shee n-nyɛʒehiimi buɣum ni.
*69. Achiika! Bɛ nyɛla ban daa paai bɛ banim’ (Dunia puuni), ka bɛ nyɛla ban daa bɔrgi.
*70. Dinzuɣu,ka bɛ daa niŋ yoma n-doli bɛ bɔba.
*71. Yaha! Achiika! Ninvuɣu shεba ban daa kana poi ni bana maa pam daa bɔrgi ya.
*72. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) daa tim ban niŋdi wa’azu na bɛ puuni.
*73. Dinzuɣu, (yaa nyini Annabi)! Yulimi ninvuɣu shεba bɛ ni daa niŋdi wa’azu maa bahigu ni daa nyɛ shεm.
*74. (Bɛ zaa daa niŋ hallaka) Naɣila Naawuni dab’ shɛba Oni daa gahim.
*75. Yaha! Achiika! Annabi Nuhu daa boli Ti (Tinim’ Naawuni) yuli. M-bo ni ban deeri suhigu.
*76. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) daa tilgi o ka chɛ suhusaɣiŋgu din galsi.
*77. Ka Ti lahi zaŋ o (Annabi Nuhu) zuliya leei ban kpalim (bana n-nyɛ Sam, ni Ham, mini Yaafus)
*78. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) chɛ ka o yuviεlli kpalim ban yεn ti kana Dunia bahigu puuni.
*79. Suhudoo be Annabi Nuhu zuɣu binnamda puuni.
*80. Achiika! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) yɔri ninvuɣu suma samli.
*81. Achiika! O be Ti (Tinim’ Naawuni) dab’ shεba ban ti Ti yεlimaŋli puuni.
*82. Di nyaaŋa, ka Ti chɛ ka kom di ninvuɣu shεba ban kpalim.
*83. Yaha! Achiika! Annabi Ibrahima daa be o (Annabi Nuhu) niriba puuni.
*84. Saha shεli o (Annabi Ibrahima) ni daa kana o Duuma (Naawuni) sani ni suhu shɛli din niŋ kasi.
*85. Saha shεli o (Annabi Ibrahima) ni daa yεli o ba mini o niriba: “Bimbo ka yi leei jεmdi ŋɔ maa?”
*86. Di ni bɔŋɔ,yi bɔrila ʒiri duumanim’ ka pa ni Naawuni?
*87. Ka wula n-leei nyɛ yi tɛha ni binnamda Duuma?
*88. Ka o (Annabi Ibrahima) ŋmalgi yuli saŋmarsi puuni yim zuɣu.
*89. Ka yεli: “Achiika! N-nyɛla ŋun ka alaafee.”
*90. Ka bɛŋmalgi chaŋ, ka nyɛla ban lԑbi biri ka chɛ o (Annabi Ibrahima).
*91. Ka o (Annabi Ibrahima) ŋmalgi kpa bɛ buɣa maa polo, ka yεli: “Di ni bɔŋɔ, yi ku di bindirigu?
*92. Bo n-leei chɛ ka yi bi yεri yεltɔɣa?
*93. Ka o ŋmalgi kpa ba (buɣa maa), ka nyɛla ŋun zaŋ o nudirigu ŋmɛri li.
*94. Ka bɛ (buɣujɛmdiba maa) tuhi o soli na ni yomyoma.
*95. Ka o (Annabi Ibrahima) yεli: “Dini bɔŋɔ, yijεmdila yi ni kpenkpe binyɛr’ shɛŋa ni yi nuhi.”
*96. “Yaha! Naawuni n-nyɛŊun nam ya, n-ti pahi binshɛɣu yi ni niŋdi maa.”
*97. Kabɛ yεli: “Miεm ya goondaa n-gili o (ka mali buɣum niŋ di puuni), ka zaŋ o labi buɣum maa ni.”
*98. Ka bɛ daa na o nabiεri, ka Ti (Tinim’ Naawuni) zaŋ ba leei ban filiŋ.
*99. Ka o (Annabi Ibrahima) yεli: “Achiika! Mani nyɛla ŋun yɛn chaŋ n Duuma sani, achiika! Ni baalim, O ni wuhi ma dolsigu soli.
*100. (Ka lahi yεli): “Yaa n Duuma (Naawuni)! Tim ma (zuliya) ka bε yi ninvuɣu suma puuni na.”
*101. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) ti o suhupiεlli lahibali ni bidibbila so ŋun nyɛ suhumahili lana (Annabi Ismaila).
*102. Saha shεli o (Ismaaila) ni ti saɣi ni o mini o (Annabi Ibrahima) chana, ka o yεli: “Yaa nyini m bia! Achiika! Mani nyala n zahinli puuni ka Naawuni yεli ni n-korgi ma, dinzuɣu lihima, bo ka a nya? ka o (Ismaaila) yεli: “Yaa nyini m ba! Tummi bɛ (Naawuni) ni puhi a shɛli maa, Naawuni yi saɣi, a ninyamakam-besuɣulonim’ ni.”
*103. Saha shεli bɛ niriba ayi maa ni saɣi ti Naawuni zaligu maa, ka o lebgi o m-pili o gbεɣu zuɣu.
*104. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) boli o: (kadama) “Yaa nyini Ibrahima.”
*105. “Achiika! A shiri pali a zahinli maa daalikauli, achiika! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) yɔri ninvuɣu suma samli.”
*106. Achiika! Ŋɔ maa nyɛla dahimbu din be polo ni.
*107. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) yo o zuɣu ni biŋkob’ titali.
*108. Ka Ti chɛ ka o yuviɛlli kpalim ban yεn ti kana Dunia bahigu puuni.
*109. Suhudoo be Annabi Ibrahima zuɣu.
*110. Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) yɔri ninvuɣu suma samli.
*111. Achiika! O daa be Ti daba ban ti yɛlimaŋli puuni.
*112. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) ti o (Annabi Ibrahima) suhupiεlli lahibali ni Is’haka dɔɣim,ka o yɛn ti nyɛ Annabi, ka be ninvuɣu suma puuni.
*113.Yaha! Ka Ti niŋ alibarka niŋ o ni, n-ti pahi Annabi Is’haka. Amaa! Bɛ niriba ayi maa zuliyanim’ puuni, so beni n-yɛn ti viεlgi o tuma, ka so mi beni n-yɛn tidi omaŋ’ zualinsi polo ni.
*114. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) daa ti Annabi Musa mini Annabi Haruna pini.
*115. KaTigu ba (bɛ niriba ayi maa), n-ti pahi bɛ niriba ka chɛ suhusaɣiŋgu zaɣititali.
*116. Yaha! Ka Ti ti ba nasara (Fir’auna zuɣu), ka bana n-daa nyɛ ban nyɛŋ.
*117. Ka Ti lahi ti ba litaafi shεli din kahigiri yɛllikam.
*118. Ka Ti lahi dolsi ba sochibga.
*119. Yaha! Ka Ti chɛ ka o yuviɛlli kpalim ban yεn ti kana Dunia bahigu puuni.
*120. Suhudoo be Annabi Musa mini Annabi Haruna zuɣu.
*121. Achiika! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) yɔri ninvuɣu suma samli.
*122. Achiika! Bɛ niriba ayi maa daa be Ti daba ban ti Ti Naawuni yεlimaŋli ni.
*123. Yaha! Achiika! (Annabi) Iliyasu daa be Naawuni tuumba ni.
*124. Saha shεli o ni daa yεli o niriba: “Di ni bɔŋɔ, yi ku zo Naawuni?”
*125. “Di ni bɔŋɔ, yi jεmdi la ba’al, ka chεri (Duuma so) Ŋun gari sokam nambu?”
*126. “Naawuni n-nyɛ yi Duuma, ni yi banim ban daa daŋ yi tooni maa gba Duuma.”
*127. Ka bɛ labsi o ʒirilana, achiika ! Bɛ nyɛla bɛ ni yɛn ti zaŋ ninvuɣu shεba na (n-ti niŋ azaaba ni).
*128. Naɣila Naawuni dabgahinda.
*129. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) chɛ ka o yuvɛlli kpalim bahigu nim’ puuni.
*130. Suhudoo be Annabi Iliyaasin zuɣu.
*131. Achiika! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) yɔri ninvuɣu suma samli.
*132. Achiika! O daa be Ti (Tinim’ Naawuni daba ban ti yɛlimaŋli puuni.
*133. Yaha! Annabi Lutu daa be Naawuni tuumba ni.
*134. Saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa tilgi o mini o yiŋnim’ zaa namgbanyini.
*135. Naɣila paɣakpeen’ so (Annabi Lutu paɣa) n-daa ti kpalim (m-pahi azaaba ni daa paai shεba maa ni).
*136. Din nyaaŋa ka Ti (Tinim’ Naawuni) niŋ ninvuɣu shεba ban kpalim hallaka.
*137. Yaha! Achiika! Yi (Maka nima) nyɛla ban gariti bɛ (tiŋ’ maa nim’) zuɣu Asibaasi (ka nyari Naawuni ni daa niŋ ba hallaka ka chɛ bɛ yiya zali shɛm).
*138. Ni yuŋ. Di ni bɔŋɔ, yi pala ban yɛn niŋ haŋkali?
*139. Yaha! Achiika! Annabi Yinusa daa be Naawuni tuumba ni.
*140. Saha shεli o (Annabi Yinusa) ni daa guui n-ti kpe ŋarim shεli din pali (ni niriba la ni).
*141. Ka o niŋ piibupiibu, ka pahi bɛ ni di shɛba ni (ka zaŋ o n- ti labi kom ni).
*142. Ka zahim vali o (Annabi Yinusa), ka o lahi nyɛ ninvuɣuso bɛ ni galinda.
*143. Di yi di daa pala o ni be ninvuɣu shɛba ban niŋdi Naawuni kasi puuni zuɣu.
*144. O naan kpalim di (zahim maa) puli ni hali ni Chiyaama yiɣisibu dali.
*145. Ka Ti (Tinim Naawuni) yihi o labi polo shɛli ni, ka o nyɛla ŋun gbaai doro.
*146. Ka Ti (Tinim Naawuni) chε ka yaktiini tia bili o (Annabi Yinusa) zuɣusaa.
*147. Ka Ti (Tinim Naawuni) tim o ninvuɣu tuhi kobgu sani na, bee ka bɛ gari lala.
*148. Ka bɛ ti Naawuni yεlimaŋli, dinzuɣu ka Ti (Tinim Naawuni) chε ka bɛ wum nyɛɣisim, hali ni saha shɛli.
*149. Dinzuɣu (Yaa nyini Annabi)! Bɔhimi ba: “Di ni bɔŋɔ, a Duuma n-nyɛŊun su bipuɣinsi ka bɛ su bidibsi?
*150. Bee Ti (Tinim’ Naawuni) daa shiri namla Malaaikanim’ maa ka bɛ nyɛ paɣaba, ka bɛ nyɛla ban diri di shɛhira?
*151. Wumma! Di nyɛla bɛ ni kpiriti ʒiri shεŋa puuni, ka bɛ yεra:
*152. “Naawuni dɔɣiya.” Achiika! Bɛ shiri nyɛla ʒirinima.
*153. Di ni bɔŋɔ, O (Naawuni) gahimla bipuɣinsi ka bɛ gari bidibsi?
*154. Bo n-leei mali ya? Wula ka yi leei zaandi fukumsi ŋɔ maa tatabo?
*155. Di ni bɔŋɔ, yi ku teei Naawuni yɛla?
*156. Bee yi malila daliri shεli din be polo ni?
*157. Tɔ! Tahimi ya yi litaafi na, yi yi nyɛla yεlimaŋli nima.
*158. Ka bɛ (chεfurinim’ maa) naan zaŋ dɔɣim n-kpεhi O (Naawuni) mini alizinnim’ sunsuuni. Achiika Alizin’ shintana maa mi ni bɛ yɛn ti zaŋ ba mi na (n-ti kari ba di saliya).
*159. Naawuni nam niŋ kasi ka chɛ bɛ ni mali O ŋmahindi binyɛr’ shɛŋa maa.
*160. Naɣila Naawuni dabgahinda.
*161. Dinzuɣu achiika! Yi (chɛfurinim’) mini yi ni jεmdi binyɛri shɛŋa maa.
*162. Yi pala ban yɛn tooi zo m-bɔrgi ka chɛ O (Naawuni).
*163. Naɣila ŋun yɛn kpe ʒehiimi buɣum ni.
*164. “Yaha! So ka ti (Malaaikanim’) puuni, naɣila o malila o zaashemirili.”
*165. “Yaha! Achiika! Ti (Malaaikanim’) nyɛla ban zaandi safu ni (njɛmdi Naawuni).”
*166. “Yaha! Achiika! Ti nyɛla ban niŋdi Naawuni kasi.”
*167. Yaha! Achiika! Bɛ (Maka chεfurinim’) daa nyɛla ban yεra:
*168. “Ti yi di mali litaafi shεli din teeri ti kamani ban daa daŋ ti tooni maa gba ni daa mali shεm.
*169. “Ti gba naan leei Naawuni dabgahinda.”
*170. Amaa! Ka bɛ labsi li (Alkur’aani) ʒiri (saha shɛli di ni kaba na). Dinzuɣu ni baalim, bɛ ni ti baŋ.
*171. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) yɛltɔɣali (zaligu) pun daŋsi ti tuumba zuɣu.
*172. Kadama achiika! Bɛ nyɛla ban yɛn nya nasara.
*173. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) tobbihi n-nyɛ ban yɛn nya nasara.
*174. Dinzuɣu (Yaa nyini Annabi)! Yim bɛ yɛla na hali saha biɛla.
*175. Yaha! Yulimi ba, ni baalim bɛ ni ti nya.
*176. Di ni bɔŋɔ, Ti (Tinim’ Naawuni) daazaaba ka bɛ (chεfurinim’) bɔri ni yomyoma?
*177. Dinzuɣu, di (azaaba maa) yi ti shee bɛ (chɛfurinim’) dindoŋ puuni na, tɔ!Bɛ ni saɣisiri shεba maa bekaali ni leei zaɣibɛɣu.
*178. Dinzuɣu (yaa nyini Annabi)! Yim bɛ yɛla ni hali ni saha shɛli.
*179. Yaha! Yulimi ba, ni baalim, bɛ ni ti nya.
*180. A Duuma (Naawuni) nam simsiya, Ŋuna n-nyɛ nyɛŋsim Duuma ka chɛ bɛ (chεfurinim’) ni mali O ŋmahindi shεli maa.
*181. Yaha! Suhudoo be ni Naawuni tuumba.
*182. Yaha! Paɣibu balibu kam dihitabli n-ti Naawuni So Ŋun nyε binnamda Duuma.
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
[[Pubu:Alikuraan]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
bhqzsvrbng46m827cbkaj6az8we3u3p
Ban Ʒɛ M-pa Taba Zuɣu Suurili
0
8902
41314
21275
2022-07-24T03:26:11Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ban Ʒɛ M-pa Taba Zuɣu Suurili''' (As-Saff ٱلصَّفّ)<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni]. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref>
Suurili ŋɔ maa wuhirila di ni tu kamaata ni ninsala yεltɔɣa mini o tuma saɣisi taba shεm. Di bi tu kamaata ni ninsala yεltɔɣa mini o tuma wolgi ka chɛ taba.
==Aaya nima==
Aaya nima:<ref>[https://quranenc.com/en/browse/dagbani_ghatubo Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation], by Muhammad Baba Gutubu.</ref>
*1. Binshɛɣu din be sagbana ni, ni binshɛɣu din be tiŋgbani ni simsirila [[Naawuni]]. Yaha! Ŋuna n-nyɛ Nyɛŋda, Yεmgolingu lana.
*2. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Bozuɣu ka yiyεriyi ni bi mali shɛli n-tumdi tuma?
*3. Di nyɛla din sujee galsi Naawuni sani, ni yi yεriyini bi mali shɛli tumdi tuma.
*4. Achiika! Naawuni bɔri ninvuɣu shεba ban tuhiri tobu O soli zuɣu ka nyɛla ban ze safu ni m-pa taba, bɛŋmanila mee din tam taba zuɣu.
*5. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Musa ni daa yεli o niriba: “Yaa yinima n niriba! Bozuɣu ka yi niŋdi ma biɛrim, ka nyɛla ban mi ni n-nyɛla Naawuni tumo zaŋ kana yi sani, saha shεli bɛ ni lԑbi biri, ka Naawuni lebgi bɛ suhiri. Yaha! Naawuni bi dolsiri ninvuɣu shεba ban kpeeri yira.
*6. Yaha (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Issa Mariam bia ni daa yεli: “Yaa yinim’ Israaila bihi! Achiika! Mani nyɛla Naawuni tumo n-zaŋ kana yi sani, ka nyɛla Ŋun tiri yεlimaŋli ni Attaura (Old Testament) din daŋ n tooni na maa, ka lahi tiri suhupiεlli lahibali ni tuun’ so ŋun yɛn ti kana n nyaaŋa, o yuli n-yɛn ti nyɛ Ahmadu.” Saha shεli o (tumo maa) ni ti ka ba na ni dalirinima, ka bɛ yεli: “Ŋɔ maa nyɛla sihira din be polo ni.”
*7. Yaha! Ŋuni n-leei nyɛ zualindira n-ti lahi paai ŋun ŋma ʒiri m-pa Naawuni, ka di nyɛla bɛ boondi o mi n-zaŋ chaŋ Muslinsi daadiini polo. Yaha! Naawuni bi dolsiri ninvuɣu shεba ban nyɛ zualindiriba.
*8. Bɛ bɔrimi ni bɛ pobsi kpihim Naawuni neesim ni bɛ noya, ka Naawuni mi nyɛŊun yɛn pali O neesim, hali chεfurinim’ yi je.
*9. Ŋuna n-nyɛŊun tim O tumo (Annabi Muhammadu) na ni dolsigu, n-ti pahi yεlimaŋli daadiini, domin O ti li nasara adiini kam zuɣu ni, hali di yi niŋ ka buɣujɛmdiba je.
*10. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Di ni bɔŋɔ, n-wuhimi ya daabilim din yɛn ti tilgi ya ka chɛ azaaba kpeeni (Zaadali)?
*11. Tim ya Naawuni mini O tumo yεlimaŋli, ka tuhi tobu Naawuni daadiini zuɣu ni yi daarzichi, n-ti pahi yi mammaŋ’ zuɣu, dina n-nyɛ din gari nzaŋ tin ya, yi yi nyɛla ban mi.
*12. O (Naawuni) ni chɛ yi taya m-paŋ ya, ka zaŋ ya kpεhi Alizanda yili shεŋa kulibona ni yɛn ti zɔri gindi di gbinni, ni ʒiishɛhi din gahim ka di be ʒinahigu Daalizanda puuni. Dina n-nyɛ tarli din galsi.
*13. O ni lahi tin ya nasara shɛli, ka yini bɔri li, ka di nyɛla sɔŋsim din yi Naawuni sani na, ni nasara shɛli din be yoma, dinzuɣu, (yaa nyini Annabi)! Tim ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli suhupiεlli lahibali.
*14. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Leemi ya Naawuni sɔŋdiba, kamani Annabi Issa Mariam bia ni daa yεli Hawariyyiina nima: “Banima n-nyɛ nsɔŋdiba n-zaŋ chaŋ Naawuni sani? Ka Hawariyinanim’ yεli: “Tinima n-nyɛ Naawuni sɔŋdiba.” Ka Israaila bihi puuni zamaatu shεba ti yεlimaŋli, ka zammatu shεba miniŋ chεfuritali, ka Ti ti ban ti yεlimaŋli maa yiko bɛ dimba zuɣu,ka bɛ leei ban nyɛ nasara.
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
[[Pubu:Alikuraan]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
451597htjto8v96i7a53zmjikv5g6tz
Ban Tɔhigiri Deeri Nyɛvuya Suurili
0
8920
41312
21273
2022-07-24T03:23:03Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ban Tɔhigiri Deeri Nyɛvuya Suurili''' (An-Naazi'aat ٱلنَّازِعَات)<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni]. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref>
Suurili ŋɔ baŋsiri ti mi ni azaaba naɣisibu n-zaŋ kana tuumbetumdiba sani pala Naawuni chɛ ba mi, bee O tamila bɛ yɛla, [[Naawuni]] naɣisiri mi tiri ba ni O ti gbaai ba gbaari kpeeni.
==Aaya nima==
Aaya nima:<ref>[https://quranenc.com/en/browse/dagbani_ghatubo Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation], by Muhammad Baba Gutubu.</ref>
*1. M (Mani Naawuni) po Malaaikanim’ ban tɔhigiri deeri (chɛfurinim’) nyɛvuya ni suli.
*2. Yaha! M-po Malaaikanim’ ban deeri ninvuɣu shɛba ban ti Naawuni yɛliamaŋli nyɛvuya ni baalim.
*3. Yaha! M-po Malaaikanim’ ban chani ka labri sagbana mini tiŋgbani sunsuuni.
*4. Yaha! M-po Malaaikanim’ ban kpaɣiri taba n-zaŋ chaŋ Naawuni ni puhi ba shɛli tumbu.
*5. Yaha! M-po Malaaikanim’ ban gbibi binnamda yɛligola.
*6. Dabsi’ shɛli din sɔhigiri binyɛra ni yɛn ti sɔhigira.
*7. Ka kikaa piɛbsibu (din pahiri ayi) doli di nyaaŋa.
*8. Dindali maa, ninvuɣu shɛba suhiri nyɛla din yɛn ti dam.
*9. Ka bɛ (ninsalinim’) nina ba tiŋgbani ni.
*10. Ka bɛ yɛra: “Di ni bɔŋɔ, ti nyɛla bɛ ni yɛn labsi shɛba ti tuuli bɛhigu la ni?
*11. Hali di yi niŋ ka ti yi leei koba din bursi bursi?
*12. Ka bɛ yɛli: “Din ŋuna, di labbu maa nyɛla ashaara dini.”
*13. Achiika! Di nyɛla tahigu yim zuɣu.
*14. Ka a nya ba (ninsalinima) ka bɛ ʒe tiŋgbani yaaŋa zuɣu.
*15. (Yaa nyini Annabi)! Di nibɔŋɔ, Annabi Musa lahibali ka a na?
*16. Saha shɛli o Duuma ni daa boli o biɛŋ din nyɛ kasi la shee.
*17. (Ka yɛli o): “Cham Fir’auna sani, dama o nyɛla ninvuɣu so ŋun kpahi yεɣi.”
*18. Ka yɛli o: “Di ni bɔŋɔ, a ku niŋ a maŋ’ kasi?”
*19. Ka n-dolsi a n-zaŋ kana a Duuma sani, ka a zo o dabɛm?”
*20. Ka o (Annabi Musa) wuhi o alaama titali (dina n-nyɛ o jaangbee la).
*21. Ka o (Fir’auna) labsi o ʒirilana, ka kpe Naawuni taali puuni.
*22. Din nyaaŋa, ka o lԑbi biri, ka be o tummbiɛri ni.
*23. Ka o laɣim o niriba, ka moli.
*24. Ka yɛli: “Mani n-nyɛ yi duuma so ŋun gari duma kam.”
*25. Ka Naawuni niŋ o azaaba ni o bahigu yɛltɔɣa ŋɔ maa mini tuuli dini la .
*26. Achiika! Ŋɔ maa puuni mali kpahimbu n-ti ninvuɣu so ŋun zɔri Naawuni.
*27. Di ni bɔŋɔ, yi (ninsalinim’) nambu n-kpɛm gari sagbana shɛli O (Naawuni) ni me ŋɔ maa?
*28. O (Naawuni) duhila di mee, ka chɛ ka di saɣisi.
*29. Ka zibgi di yuŋ, ka chɛ ka di wuntaŋ’ ne.
*30. Din nyaaŋa, ka o yɛrgi tiŋgbani.
*31. Ka O yihi di kom mini di biŋkobri ŋubbu shee di puuni na.
*32. Ni zoya, ka O (Naawuni) kpaŋkpa li.
*33. Ka di nyɛ nyεɣisim wumbu n-tin ya, ni yi biŋkɔbri.
*34. Dinzuɣu, mushiiba titali (Chiyaama yiɣisibu) yi ti kana.
*35. Dabsi’ shɛli ninsala ni yɛn ti teei o ni daa tum shɛli.
*36. Ka bɛ yihi ʒehiimi buɣum polo ni, n-zaŋ ti ŋun yɛn nya li.
*37. Amaa! Ninvuɣu so ŋun kpahi yεɣi.
*38. Ka gahim Dunia biɛhigu.
*39. Tɔ! Achiika! Ʒehiimi buɣum n-nyɛ o labbu shee.
*40. Amaa! Ninvuɣu so ŋun zo o Duuma (Naawuni) tooni zanibu, ka mɔŋ o maŋ’ suhuyurlim.
*41. Tɔ! Achiika! Alizanda n-nyɛ o labbu shee.
*42. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhira n-zaŋ chaŋ saha (Chiyaama yiɣisibu), ni bondali ka di yɛn ti niŋ?
*43. Yapolo ka a yɛn nyɛ di baŋsim yɛli ba?
*44. Di baŋsim kpaliŋkpaa bela a Duuma (Naawuni) sani.
*45. Achiika! A nyɛla valsigulana n-ti ŋun zɔri li.
*46. Dabsi’ shɛli bɛ (chɛfurinim’) ni yɛn ti nya li, di yɛn ti ŋmanila bɛ na ʒin ʒinila Dunia puuni, naɣila dabsili puuni Zaawuni bee di Wuntaŋ’ palli.
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
[[Pubu:Alikuraan]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
fnb9a54tek2sl2htr71pani0nmf8xc1
Bagabaga College of Education
0
9480
41305
34235
2022-07-24T03:06:35Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bagabaga College of Education'''<ref>{{Cite web|date=2021-11-17|title=Bagabaga college of education 2022/2023 Admission List|url=https://smiletimegh.com/bagabaga-college-of-education-2020-2021-admission-list/|access-date=2021-12-06|website=SmileTimes|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Teachers asked to motivate students to learn Mathematics|url=https://www.graphic.com.gh/news/education/teachers-asked-to-motivate-students-to-learn-mathematics.html|access-date=2021-12-07|website=Graphic Online|language=en-gb}}</ref> (bɛ ni daa mi shɛli [[Bagabaga Training College]], bee BATCO la) nyɛla [[karimzɔŋ]] karili din be [[Tamali|Tamale]] ([[Sagnarigu Municipality]], [[Northern Region|Northern region]], Ghana) n-wumisiri karimbanima<ref>{{Cite book|last=Tetteh|first=Ransford|url=https://books.google.com.gh/books?id=ruowzlREnygC&pg=PA22&dq=Bagabaga+College+of+Education&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjRharW25v1AhUM4YUKHY8HBocQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Bagabaga%20College%20of%20Education&f=false|title=Daily Graphic: Issue 1,8176 March 16 2010|date=2010-03-16|publisher=Graphic Communications Group|language=en}}</ref>. Karimzɔŋ maa nyɛla din be [[Northern Region|Northern]] zone la ni. Di nyɛla Ghana [[Tiŋgbani|tingbani]] ŋɔ ni karimbanima karim zɔndi din kalinli yiɣisi kaman pihinahi ni ayɔbu (46) la puuni yini. [[Silimiingoli]] January biɛɣu pihita ni yini dali (31 st),1944 yuuni ka bɛ daa kpa lala karimzɔŋ ŋɔ. Bɛ daa zaŋ la [[shikuru]]bihi pia ni ayopɔin (17) m-pili [[shikuru ŋɔ, ka zaŋ tɛhisuma din nyɛ [[Baŋsim dunoli:Alaafei mini Tilahi|baŋsim]] lɛbu dini ni di che ka bɛ lee [[Karimba nima dabisili|karimba]] maŋa n-wuhiri m mayaankalɛhi shikuriti.<ref>{{Cite web|title=Ghana Education Service – GES|url=https://ges.gov.gh/|access-date=2021-12-07|language=en-US}}</ref> Bagabaga College of Education nyɛla shikuru shɛli din ba daansi ni [[Sagnarigu Municipal Education]] duu la yaɣili ni [[Tamale Senior High School]] nti pahi Tamale Technical University karimzɔŋ kara la. Bagabaga College of Education (BACE), [[Tamale Technical University]] [[(TaTU)]], [[Tamale College of Education(TACE)|Tamale College of Education (TACE)]], [[Bagabaga Demonstration KG/PRIMARY/JHS]] zaa ka bɛ laɣim boli [[Education Ridge]] la [[Sagnarigu Municipality|Sagnarigu]] yaɣili la. Bagabaga College of Education nyɛla karimzɔŋ shɛli din bɛ [[University of Education, Winneba]]nima fukumsi ni. Bagabaga College of Education nyɛla karimzɔŋ shɛli ban wumsi karimbanima pam ka bɛ be bolli ni yiɣ'jam yaɣili Northern tudu yaɣili. Bagabaga College of Education nyɛla ban kpaŋdi bɛ maŋ pam zaŋ chaŋ karimba mini karimmanima bɔhimbu polo<ref>{{Cite book|last=Johann|first=Mouton|url=https://books.google.com.gh/books?id=gKGgCgAAQBAJ&pg=PA70&dq=Bagabaga+College+of+Education&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjRharW25v1AhUM4YUKHY8HBocQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Bagabaga%20College%20of%20Education&f=false|title=Leadership and Management: Case Studies in Training in Higher Education in Africa|last2=Lauren|first2=Wildschut|date=2015-08-06|publisher=African Minds|isbn=978-1-920677-89-3|language=en}}</ref>.
==Taarihi==
Bɛ daa kpala Bagabaga College of Education (BACE) la Silimiingoli [[January]] biɛɣu pihita ni yini (31) dali, 1944 yuuni ka di taachi daa nyɛ "[[ADVANCE]] WITH THE [[SCIENCES]]"; waato [[Tabibi Baŋsim]] Toontibo". Karimbi' shɛba bɛ ni daa tuui kpuɣi niŋ [[karimzɔŋ]] ŋɔ ni daa nyɛla pia ni ayopɔin (17); bi zaa daa nyɛla [[bidibisi]]. Di tuuli [[karimba]] kpɛm n-daa nyɛ [[Mr.K. J Dickens]]. [[Abu Wemah]] mini [[J. C. Annan]] n daa nyɛ tuuli karimba shɛba ban daa pahi Mr. Dickens zuɣu n-wuhi kolaji ŋɔ ni.
[[BATCO]] nia nyɛla di wumsi karimbanima ban mali [[Baŋsim dunoli:Saŋmarisi baŋsim|baŋsim]], nimmɔhi ni [[bilichiinsi]], ka bɛ ni tooi wuhi Ghana karimzɔŋ bihi la ni [[viɛnyɛla]].
Karimzɔŋ maa ni na min mali yu'sheŋa n-nyɛ:
* [[Tamale Government Training College]]
* [[Government Training College]]
* [[Bagabaga Specialist Training College]]
* [[Bagabaga Training College]]
*Bagabaga College of Education
===Karimbihi Duri Yuya===
# [[Dickens]]
#[[Guggisberg]]
#[[Candler]]
#[[Fergusson]]
*
==Bɛ ni Bɔhindi Shɛli==
* 1944 yuuni, [[shikuru]] ŋɔ daa tirila bɛ shikurubihi shɛhira gbaŋ shɛli din yuli daa booni "[[Certificate]] B" la, nti pahi "Certificate A post B course", ŋɔ maa daa nyɛla yuma ayi [[bɔhimbu]] shɛhira gbaŋ.
*1961 yuuni, bɛ daa kpuɣi shikurubihi ka bɛ bɔhim bɔhimbu shɛli din yuli daa booni "[[Rural]] [[Agricultural Science]]" lala bɔhimbu ŋɔ daa jandila [[Pupkarilim|pukparilim]] mini di yɛli gola. Bɛ daa ti lahi taɣili niŋ yuma ayi bɔhimbu ka pii yuli [[bolli|boli]] li"Agricultural Science Specialist Course" ka di na ku jandila [[Pupkarilim|pukparilim]] [[tuma]].
*1967 yuuni, bɛ daa yihi yuma ayi bɔhimbu ka pii yuli m-boli li "[[Post]] [[Secondary]] [[Teacher]] [[Training course]]".
*1972-1973 yuuni, shikuru ŋɔ daa pahi bɔhimbu shɛli din yuli booni "Post Secondary Teacher traning couse" la yuuni ka di lɛbi yuma ata bɔhimbu. Bɛ daa lahi piligi bɔhimbu zaɣ'palli m-pahi zaɣ'kurli maa zuɣu ka boli li "Specialist course in [[Mathematics]] and [[General Science"]] ka din nyɛ yuma ayi bɔhimbu.
*1983/84 yuuni, shikuru ŋɔ daa piligi bɔhimbu shɛli bɛ ni daa boli "Post-Middle Modular Programme" la.
*1987/88 yuuni, bɛ daa lahi piligi bɔhimbu shɛli din yuli daa booni "Certificate A post modular teacher training program" ka di daa Lee bi chaŋ tooni.
*Yuuni 2004/2005, shikuru ŋɔ daa yihi shikuru bɔhimbu shɛli bɛ ni boli "[[Diploma in Basic Education]] la, ka di daa nyɛla Regular mini Distance bɔhimbu di mini "Certificate A" yuma anahi bɔhimbu.
*Saha ŋɔ, bɛ mali bɔhimbu shɛŋa ti ni booni: [[1.General Science]], 2. [[General programme]], 3. [[Technical]] nti pahi 4. [[French]] bɔhimbu karimzɔŋ ŋɔ ni.
*
*
==Karimbi' Kura ==
[[Karimzɔŋ]] maa tooi wumsi [[Karimba nima dabisili|karimbanima]] ban kalinli yaɣi 7,000 zuɣu zaŋ ti [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]]. Di zuɣu bi [[Karimba|karimbikura]] tooi nyɛ zaashɛhi din niŋ kamaata [[Ghana]] bɔba ni yaɣa zaa. Bi puuni shɛba ban gahim n-nyɛ:
* Dr. [[Hilla Limann]]<ref>{{Citation|title=Hilla Limann|date=2021-11-09|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hilla_Limann&oldid=1054384103|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-12-06}}</ref> [[Ghana]] [[tiŋgbani]] zuɣulaankuro
* Alhaj [[Mumuni Bawumia]]<ref>{{Cite journal|last=Grischow|first=Jeff|date=2007-05|title=Alhaji Mumuni Bawumia, A Life in Political History: memoirs of Alhaji Mumuni Bawumia. Accra: Ghana Universities Press (pb £17.95 – 9964 3 0335 1). 2004, 279 pp (distributed by the African Books Collective Ltd, Oxford).|url=https://www.cambridge.org/core/journals/africa/article/abs/alhaji-mumuni-bawumia-a-life-in-political-history-memoirs-of-alhaji-mumuni-bawumia-accra-ghana-universities-press-pb-1795-9964-3-0335-1-2004-279-pp-distributed-by-the-african-books-collective-ltd-oxford/AD9926605229A9574A0F12D291F9A818|journal=Africa|language=en|volume=77|issue=2|pages=302–303|doi=10.3366/afr.2007.77.2.302|issn=1750-0184}}</ref> Ghana looyanima naa zaŋ ti kpɛriga din bɛ [[Walewale]] yaɣili.
* [[Jatoe Kaleo]]<ref>{{Cite web|last=Online|first=Peace FM|title=Jatoe Kaleo�s Family Denies Defecting To NDC|url=https://www.peacefmonline.com/pages/politics/politics/201211/148080.php|access-date=2021-12-06|website=Peacefmonline.com - Ghana news}}</ref> o daa nyɛla minista of state.
* Mr [[B. K Adama]]<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=B. K. Adama died a pauper - MPs|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/B-K-Adama-died-a-pauper-MPs-46277|access-date=2021-12-06|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> ([[minister]] of defense of the Second [[Republic of Ghana]]).
* Chief [[Simon Diedong Dombo]]<ref>{{Cite web|title=Simon Diedong Dombo, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Simon-Diedong-Dombo-6061|access-date=2021-12-06|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref> - Kpɛm zaŋ ti Ghana jina duu ban bi galisi yuuni 1960.
*Chief [[Abeifaa Karbo]]<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=House pays tribute to Naa Abeifaa Karbo|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/House-pays-tribute-to-Naa-Abeifaa-Karbo-75646|access-date=2021-12-06|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> [[nazuɣu]] zaŋ ti [[Lawra]] din be [[Upper West Region|Upper West]], Wa yaɣili.
*[[A. A Asumda]]<ref>{{Cite web|date=-001-11-30T00:00:00+00:00|title=Asumda laid to rest|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Asumda-laid-to-rest-27647|access-date=2021-12-06|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> [[Fukumsi kpambal]] kpeen'kuro zaŋ ti tuuli gɔmnanti.
*Alhaji [[Inusah Fuseini]] - jintɔrikuro n-zaŋ ti [[Tamali Central Constituency]] yaɣili.
== Kpaŋmaŋ pina ==
Bagabaga College of Education deei yuli pam [[Ghana]] mini tiŋduya ka di bi yi shɛli pahila bɛ kpaŋmaŋ zaŋ jandila [[shikuru]]bihi karimbu kpaŋmaŋ, diɛma ni yiɣi jam polo ni din pahi pahi.
# 2020 yuuni, bɛ daa pahila [[teacher]] colegi di baa anii bin' pia shɛŋa ban kpaŋ bɛ maŋa Ghana.<ref>{{Cite web|last=Series|date=2020-02-01|title=BEST TEACHER TRAINING COLLEGES RANKINGS 2020|url=https://allghschools.com/best-teacher-training-colleges-rankings-2020/|access-date=2021-12-06|language=en-US}}</ref>
#Colegi ŋɔ n-daa lahi di kpaŋmaŋ colegi ti tudi yaɣili ŋɔ Northern Region.<ref>{{Cite book|last=Isoda|first=Masami|url=https://books.google.com.gh/books?id=r4dBIX_YgNsC&pg=PA225&dq=Bagabaga+College+of+Education&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjRharW25v1AhUM4YUKHY8HBocQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Bagabaga%20College%20of%20Education&f=false|title=Japanese Lesson Study in Mathematics: Its Impact, Diversity and Potential for Educational Improvement|date=2007|publisher=World Scientific|isbn=978-981-270-747-5|language=en}}</ref>
#[[Shikuru]] ŋɔ daa lahi pahi shikuriti bin pia ban kpaŋ bɛ maŋ karim baŋsim polo Ghana yuuni 2021 puuni. Ban daa nyɛ shikuru dibaa awɔi bin pia maa ni.<ref>{{Cite web|title=COEWJ lists Top 10 Best Colleges of Education in Ghana 2021 - Georgeweb|url=https://georgeweb.org/education/10-best-colleges-of-education-in-ghana-2021/|access-date=2021-12-06|language=en-US}}</ref> Bɛn daa lahi di karim [[baŋsim]] kpaŋ maŋ [[Northern Region]].
== Di Karimbakpeen' Kura ==
{| class="wikitable"
|+Yuuni 1944 zaŋ kana zuŋɔ, kɔleegi maa karimbakpeen' kura paai pishi yinka. Bana n-nyɛ:
!Name
!Years served
|-
|K. J. Dickens
|1944 – 1946
|-
|Lt. Col. Wentworth
|1946 – 1951
|-
|A. G. Page
|1951 – 1953
|-
|D. M. Walsh
|1953 – 1956
|-
|H. O. A. Mcwilliams
|1956 – 1963
|-
|A. F. Menka
|1963 – 1964
|-
|D. Gave
|1964 – 1965
|-
|E. I. Benyarku
|1965 – 1968
|-
|G. J. Agyeman
|1968 – 1969
|-
|S. Aberdie Asante
|1969 – 1971
|-
|A. Anaara
|1971 – 1972
|-
|J. A. Braimah (Jnr)
|1972 – 1974
|-
|J. N. Diakpieng
|1974 – 1987
|-
|J. E. Bawa
|1987 – 1988
|-
|J. A. Braimah (Jnr)
|1988 – 1989
|-
|J. A. Ali
|1989 – 1991
|-
|M. M. Mahama
|1991 – 1995
|-
|S. M. Safo
|1995 – 1998
|-
|S. Seini
|1998 – 2001
|-
|A. Zakaria
|2001-
|}
==Kundivihira==
{{Reflist}}
{{Colleges of Education in Ghana}}
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Lahabaya Zaa]]
[[Pubu:Shikuriti]]
[[Pubu:Shikuru]]
[[Pubu:Northern Region]]
[[Pubu:Tamale]]
nsp5uiodzhnedn3t4lgy3q5ahwr2yzg
Bakɔi
0
9541
41310
41187
2022-07-24T03:18:11Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bakɔi''' (''week'')<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla dabaa ayɔpɔi din gahim doli taba. Dabisa din be bakɔi puuni n-nye; Alahari,Atani,Atalaata,Alaaba,Alaamishi,Alizuma ni Asibiri.
{| class="wikitable sortable"
! [[Dagbanli]] !! [[Siliminsili]] !! [[Laribu]]
|-
| [[Atani]] || Monday || Thulāthāʾ
|-
| [[Atalaata]] || Tuesday || ʾArbiʿāʾ
|-
| [[Alaaba]] || Wednesday || ʾArbiʿāʾ
|-
| [[Alaamishi]] || Thursday || Khamīs
|-
| [[Alizumma]] || Friday || Jumʿah
|-
| [[Asibiri]] || Saturday || Sabt
|-
| [[Alahari]] || Sunday || ʾAḥad
|}
==Kundivihira==
<references/>
{{Bakɔi}}
[[Pubu:Bakɔi|Bakɔi]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
{{stub}}
lmzyz0quwpq864y94dh2j6sh8dv2u9l
Bachigahinda din be Dagbanli Kur'aani puuni
0
9720
41297
25490
2022-07-24T02:43:13Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
'''Bachigahinda din be [[Dagbanli]] [[Alikuraan|Kur'aani]] puuni''':<ref name=quran>[https://www.islamic-invitation.com/book_details.php?bID=2014 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni]. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).</ref>
==A==
*[[Aadalsi]]: Yɛlimaŋli zaŋ tumtuma
*[[Aadunima]]: Annabi Hudu niriba
*[[Aaya]]: Yɛlikpahindili
*[[Achiika]]: Pali n-nyɛli
*[[Aduwa]]: Naawuni suhigu
*[[Aksa jiŋli]]: Jiŋ shɛli din be Palestine tiŋgbani ni la
*[[Alaama]]: Lahindi
*[[Alahichi]]: Naawuni taali ni kpɛbu
*[[Al-A'araab]]: [[Laribu]] tiŋkpannima
*[[Al-A'araaf]]: Goondaa din wolgi Alizanda mini buɣum sunsuuni
*[[Al-Anfaal]]: Tobbuna
*[[Al-Arshi]]: Naawuni nam garo
*[[Albarika]]: Bɛrisuŋ
*[[Alchibla]]: Bɛ ni zaandi kpari shɛli n-jɛmdi Naawuni
*[[Aliheeri]]: Vɛnyɛliŋga
*[[Ali'umma]]: Nyaandoliba
*[[Alizanda]]: Naawuni yolsibu yili
*[[Alizini]]: Naawuni binnamda shɛŋa O ni nam ni buɣum
*[[Aliwolla]]: Maŋ kasi niŋbu
*[[Alkalimi]]: Binsabrigu
*[[Alkunuutu]]: Maŋ gbargi ti Naawuni
*[[Al-Kursiyyu]]: Naawuni nam kuɣa
*[[Amaana]]: Ŋarigu bee bɛ ni zaŋ shɛli m-puhi gulibu
*[[Anfaani]]: Binshɛɣu din mali sɔŋsim n-ti bɛhigu
*[[Arafa]]: Polo shɛli Arafa zoli ni be di puuni la
*[[Arzichi]]: Buni
*[[Ashaara]]: Kɔhilu
*[[Azaaba]]: Naawuni tibli dargibu
==B==
*[[Badar tobu]]: Tobu shɛŋa puuni Annabi Muhammadu ni daa tuhi
*[[Baitul Ma'amuur]]: Yili shɛli Malaaikanim' ni gindi zuɣusaa
*[[Baitul Mukaddas]]: Aksa jiŋli
*[[Banii Israaila]]: Annabi Ya'akuba bihi
*[[Barzahu]]: Saɣili / Limsibu / Gballi ni bɛhigu
*[[Basiira]]: Suhunɛli /Niŋkpali
*[[Bayaani]]: Yɛltɔɣa kahigibu
*[[Bushaara]]: Suhupɛlli lahibali
==C==
*[[Chɛfura]]: Ŋun niŋ gutulunsi ni Naawuni yolsa
*[[Chiyaama]]: Zaadali
==D==
*[[Darza]]: Tibginsim
*[[Diinaari]]: Salima liɣiri
*[[Dirham]]: Woya (anʒilfa liɣiri)
*[[Diyya]]: Nyɛvuli yihibu samli
*[[Dunia]]: Bɛhigu din miri
==F==
*[[Faaris]]: Iran tiŋgbani ni
*[[Faasichi]]: Ninvuɣu so ŋun kpeeyi ka chɛ Naawuni soli
*[[Fahim]]: Karim gbaabu, bee tuma Baŋbu
*[[Farilla]]: Naawuni ni niŋ shɛli talahi O daba zuɣu
*[[Fassara]]: Yɛltɔɣa gbinni
*[[Fidaawu]]: Maŋ zuɣu yɔbu
*[[Fidiya]]: Nandaamba dihibu
*[[Fitina]]: Damli / Furminsi / Bobli / Dahimbu
==G==
*[[Gaafara]]: Chɛ m-paŋ
==H==
*[[Hachi]]: Talahi din ʒe ninsala zuɣu
*[[Haddi]]: Muslinsi daadiini tibli dargibu
*[[Hadiisi]]: Annabi yɛltɔɣa
*[[Haila]]: Paɣa sɔrlim
*[[Halali]]: Bɛ ni saɣi ti shɛli
*[[Hallaka]]: Bahiyoli
*[[Haliifa]]: Gbaŋlana
*[[Haraamu]]: Bɛ ni mɔŋ shɛli
*[[Haʒi]]: Naawuni duu kaabu din niŋ talahi
*[[Hichima]]: Yɛmgoliŋga
*[[Hijaabi]]: Saɣili
*[[Hisaabi dali]]: Saliya karibu dabsili
*[[Hiʒira]]: Muslim zaŋ o daadiini yi n-zo n-labi Muslinsi tiŋgbani ni
*[[Hudaibiyya maligu]]: Annabi mini chɛfurinim' sunsuuni maligu
*[[Hutuba]]: Naawuni daba saɣisibu
==I==
*[[Ibaada]]: Naawuni jɛma
*[[Idda]]: Paɣa ʒini chira shɛŋa ka bi miri doo
*[[Ihlaasi]]: Ninsala tum ka di nyɛla Naawuni zuɣu
*[[Ihraami]]: Haʒi bee Umra niyya
*[[Iimaani]]: Yɛlimaŋtibo
*[[I'itikaafi]]: Ninsala kahi labi jiŋli ni n-ti jɛmdi Naawuni
*[[Ikaama]]: Jiŋli yiɣisibu
*[[Ilhaami]]: Naawuni baŋsibu
*[[Injiila]]: Annabi Issa litaafi
*[[Israaila]]: Annabi Ya'akuba
*[[Istbraa'i]]: Bɛ wolgi paɣa ni o yidana sunsuuni chira shɛŋa, ka o naan miri o
*[[Istabrak]]: Silki din bala
*[[Istijraaji]]: Naawuni puɣisibu
*[[Istidraaki]]: Baŋbu
*[[Istigfaari]]: Gaafara bɔbu Naawuni sani
*[[Izibli]]: Alkur'aani pubu bupihiyobu vaabu yim
==J==
*[[Jamaraat]]: Shintaŋ kuɣa labbu shee
*[[Jidaali]]: Namgbankpeeni
*[[Jihaadi]]: Naawuni daadiini zuɣu tuhibu
*[[Jifa]]: Biŋkpiŋ
*[[Jizya]]: Tiŋgbani farku
*[[Juudiyyi]]: Annabi Nuhu ŋarim ni daa zani zoli shɛli zuɣu maa
*[[Juzu'i]]: Alkur'aani pubu bupihita vaabu yim
==K==
*[[Kabara]]: Allaahu Akbar yɛlibu
*[[Kadara]]: Naawuni zaligu
*[[Kafaara]]: Ninsala ni yɛn tum shɛli ka Naawuni nyɛhi o zunubsi
*[[Karaama]]: Naawuni dabasuma ni tumdi lahiʒibsi shɛŋa
*[[Kintaari]]: Buni pam
*[[Kisaasi]]: Niŋlabsi
*[[Kuraishinima]]: Annabi Muhammadu zuliya
==L==
*[[Laahira]]: Zaadali
*[[Lauhul-Mahfuuzu]]: Woli shɛli puuni Naawuni ni sabi din kam yɛn niŋ Dunia hali ni Zaadali
*[[Limam]]: Adiini toondana
==M==
*[[Makruuhi]]: Bɛ ni zaɣisi shɛli
*[[Malaaika]]: Naawuni ni zaŋ neesim nam binnamdi shɛŋa
*[[Maniyyi]]: Dablim kom
*[[Marjaani]]: Kpantana
*[[Miikaati]]: Bɛ ni kpiɣiri haʒi niyya shɛli polo
*[[Miizaani]]: Naawuni daba tuuntumsa binzahindigu
*[[Mina]]: Bɛ ni labri shintaŋ kuɣa shɛli polo
*[[Miskiini]]: Nandana
*[[Miɣiraaji]]: Annabi Muhammadu zuɣusaa dubu
*[[Mubaah]]: Din niŋbu nyɛ halalsi
*[[Mubaahala]]: Ka n-ti taba
*[[Mubaaya'a]]: Doligu daalikauli kpiɣibu
*[[Munaafasa]]: Taba kpaɣibu n-zaŋ kana aliheeri tuma shee
*[[Munaakasha]]: Taba vihibu
*[[Mushriki]]: Ŋun jɛmdi shɛli m-pahi Naawuni zuɣu
*[[Muslimi]]: Ŋun zaŋ o maŋ zaa n-ti Naawuni
*[[Mustahabi]]: Bɛ ni yu shɛli
*[[Mutuaraha]]: Karimbihi taba sunsuuni bɔhisi
*[[Muumini]]: Ŋun ti Naawuni yɛlimaŋli
*[[Muzaahara]]: Ayirimo tobu
*[[Muzdalifa]]: Luɣushɛli alahiʒinim' ni gahindi shintaŋ kuɣa
*[[Muɣujiza]]: Lahiʒibsi din ka ŋmali
==N==
*[[Naafila]]: Naawuni jɛma din pa talahi
*[[Nasara]]: Ninsala nyɛŋ o dima
*[[Nashaaranima]]: Annabi Issa nyaandoliba
*[[Ni'ima]]: Naawuni yolsigu
*[[Nifaas]]: Paɣdɔɣiso ʒim
==R==
*[[Rahama]]: Naawuni Nambɔzɔbo
*[[Rajab]]: kpini goli
*[[Rajm]]: kuɣulabli
*[[Riba]]: laɣinyɔri
*[[Ridda]]: Ninsala zaɣisi Muslinsi ka labi chɛfuritali ni
*[[Rubu'i]]: Izibli vaabu yim bunahi puui
*[[Ruhubaani]]: Dolodolo limamanima
*[[Rukuu'i]]: jiŋli puhibu shee kurumbu
==S==
*[[Saawɔra]]: Jina tobu
*[[Sadaachi]]: Paɣa zuɣu liɣiri
*[[Samuudunima]]: Annabi Salihu niriba
*[[Shariyya]]: Muslinsi daadiini zalikpana
*[[Shahawa]]: Kɔrsi
*[[Shirku]]: Ninsala bo nyintaa ti Naawuni
*[[Sidratul Muntaha (naɣatibchɛriga)]]: Ti' shɛli din be sagbana ayɔpoin bahigu la
*[[Siraati]]: Daribo (kodoriko) shɛli din be Alizanda mini buɣum sunsuuni la
*[[Sulhu]]: Maligu
*[[Sumuni]]: Izibli vaabu yim Bunii puuni
*[[Sundus]]: Ago (silki) sitiri shɛli din timsa
*[[Sunna]]: Annabi Muhammadu Soli
*[[Suurili]]: Aayanim' pilgu ni di bahigu
*[[Suzuuda]]: Gbɛɣu ŋme n-ti Naawuni
*[[Sahibenima]]: Annabu Muhammadu zonima
==T==
*[[Tabuuka]]: Tobu shɛŋa puuni Annabi Muhammadu ni daa tuhi
*[[Tahajjud]]: Yuŋtisuɣu jiŋli puhibu
*[[Tahliili]]: Laailaaha illallaahu yɛlibu
*[[Taimama]]: Taŋkpaɣu zaŋ niŋ kasi ka tooi jɛm Naawuni
*[[Takbiiri]]: Naawuni yuli tibgibu
*[[Taraawihi]]: Asam jiŋli
*[[Tasbiihi]]: Naawuni simsibu
*[[Tauhiidi]]: Naawuni gaŋsibu
*[[Tuuba]]: Zo n-yi tuumbɛri ni
*[[Tuufaani]]: kokpɛɣu
==U==
*[[Uhdu tobu]]: Muslinsi tobu shɛŋa puuni Annabi ni daa tuhi
*[[Ummiyyi]]: Ŋum bi karim, ka mi ku tooi sabi
*[[Umra]]: Naawuni duu kaabu din kpɛŋ bi paai Haʒi
==W==
*[[Wa'azu]]: Naawuni daba saɣisibu
*[[Wahayi]]: Naawuni tuuntali n-zaŋ kana Annabinim' sani
*[[Waajibi]]: Din niŋ talahi
*[[Waliyyi]]: Naawuni sima
*[[Wokati]]: Saha
*[[Woluusa]]: Naafila jiŋ shɛli din puhiri wuntaŋ palli
==Y==
*[[Yaakuutu]]: ŋmanamsi
*[[Yadda]]: Saɣi ti
*[[Yahuudunima]]: Annabi Musa nyandoliba
==Z==
*[[Zaamani]]: Saha
*[[Zabaaniya]]: Buɣum Malaaikanima
*[[Zakka]]: Faranim' tarli din be bundannim' arzichi puuni
*[[Zamzam]]: Alibarka ko' shɛli din be Makka la
*[[Zihaari]]: Doo yi yɛli ni o yi doni o paɣa, o doni o ma
*[[Zina]]: Doo ni paɣa laɣimbu ka di pa ni amiliya soli
*[[Zindiichi]]: Ŋun sɔɣiri o chɛfuritali ka yihiri Muslinsi polo ni
*[[Zualinsi]]: ŋarigu
*[[Zunubsi]]: Naawuni taali ni kpɛbu
==Ʒ==
*[[Ʒaahiliyya]]: Ʒemana shɛŋa din daa gari pɔi ni Muslinsi kandi na
*[[Ʒahannama]]: Buɣum yili shɛli
*[[Ʒenaba]]: Dotali ni paɣatali daɣiri
*[[Ʒewaabi]]: Bɔhigu labsibu
==Kundivihira==
<references/>
{{Alikuraan}}
{{Musulunsi}}
[[Pubu:Alikuraan|Alikuraan]]
[[Pubu:Musulunsi|Musulunsi]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
l974tb2o7xrx8c5xrupqkijpdzb9o5w
Wikipedia:AutoWikiBrowser/CheckPageJSON
4
9750
41285
40607
2022-07-23T20:04:13Z
Din-nani1
39
self enabled as AWB user
json
application/json
{
"enabledusers": [
"Masssly",
"Dnshitobu",
"Sir Amugi",
"Din-nani1"
],
"enabledbots": []
}
4wwigla672qg21vsypha25kxc11y4va
Bachituɣira
0
10288
41301
39046
2022-07-24T02:52:44Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Bachituɣira''' nyɛla bachi shɛŋa din laɣindi bachinima, yɛltɔɣiŋmasɔri, yɛltɔɣiŋmahi, bee yɛltɔɣa.<ref>https://www.lexico.com/grammar/conjunctions</ref>
== Kundivihira ==
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
0e53fwzr0ofiwr2cfc66yb902a4y2zb
Ba
0
10433
41295
32340
2022-07-24T02:37:27Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Ba''' nyɛla doo ŋun dɔɣi bia<ref>{{Cite web|title=Definition of father {{!}} Dictionary.com|url=https://www.dictionary.com/browse/father|access-date=2021-10-11|website=www.dictionary.com|language=en}}</ref>.
== Ba Zaa Shee ==
Ba n nyɛ [[Naa]] n ti o mulchi (paɣaba mini bihi). O nyɛla kpɛma n zaŋ ti o maŋa, paɣaba mini bi yino kam. Ŋuni n-nyɛ ŋun laɣindi o dundɔŋ zaa yini. O biɛhigu ni o mulchi ŋɔ wuhiri o mini o mulchi maa nasara biɛhigu ni.
== Hachinima din be Ba zuɣu ==
# Ba n simdi ni o bɔ taɣibu n ti o mulichi<ref>{{Cite web|date=2018-10-12|title=The Five Responsibilities of a Father|url=https://authenticmasculinity.com/responsibilities-of-a-father/|access-date=2021-11-14|website=Authentic Masculinity|language=en-US}}</ref>.
#Ba n bori dimma tiri o mulchi.
#Hachi n nyɛli ni o bɔ baŋsim ti o bihi
#Ba n su o mulchi biɛhigu shee yikɔ.
#Ba su situra bon ti o mulchi.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Ninsala buɣusibu]]
39yyjba1y8gxdha1ol2nx84wd9c1109
Akwambo Chuɣu
0
10448
41287
40883
2022-07-24T02:13:11Z
Din-nani1
39
/* top */Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Akwambo Chuɣu''' nyɛla Agona Nyankrom nim mini Agona Swedru nim ban be Ghana tinŋgban sunsuunila [[Central Region]] la ni.Bi puhiri la silimin goli [[August]] yuuni kam.
==Dini pili sham==
==Di Anfaani==
==Kundi vihira==
[[Pubu:Chuɣu]]
[[Pubu:Central Region]]
hzfss29r58vqu1itirewscjekuejb3g
Bayere Afahye chuɣu
0
10468
41321
39060
2022-07-24T03:50:00Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{Reflist}}
{{E-Class}}
'''Bayere Afahye chuɣu''' niribi ni lan mi shɛli yuli chehibula kwafie nim ni maanili zanchɛn bɛ daamiliya soli bɛɛ suuna gba soli buy ka by lan nindi apoo malibu
== Di ni pili shɛm ==
== Di anfaani ==
== Kundi vihira ==
[[Pubu:Chuɣu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
39en2xd2crpz5tg3bfrrj8kyed5buud
Bagri chuɣu
0
10527
41307
40868
2022-07-24T03:12:24Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Bagri chuɣu''' di nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhira ka wuhira suhupiɛlli ka dira dari. Nanima mini bɛ mulichi zaa wuhira suhupiɛlli din dali maa ka bindira yam luɣuili kam n-ti pahi bin nyura. Tiŋa shɛŋa ban puhiri li n nyɛ [[Jirapa]], [[Lawra]] n ti pahi [[Nandom]] din be [[Upper West Region]] yaɣili.
== Di anfaani ==
Di nyɛla chuɣu shɛli bɛ ni puhira ka di chɛ ka ban di ka puhiri taaba ni ti yuun' palli ka yɛri kali nɛma.
==Kundivihira==
{{Reflist}}
{{Chuɣu}}
[[Pubu:Chuɣu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
3hmybtf3ah6vzteu6p26fuerm8yl41g
Adalchi
0
10722
41286
38991
2022-07-24T02:08:54Z
Din-nani1
39
/* top */Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
[[Lahabali kɔligu:Justice Statue Iran.jpg|thumb|Adalchi]]
'''Adalchi,''' nyɛla hankali parigu,di nyɛla biɛhi sheli niriba ni deeri shɛli ka di nyɛla bi simdi di mi, ni gbaabu shɛli din nyɛ din laɣindi " deebu"din beni zaŋ kpa yaɣi bobli ni,
== Kundivihira ==
[[Pubu:Hankali zinli baŋsim]]
ev8ftg8ct6v24zen4g5fb4va8408mik
Anzilfa (Silver)
0
10731
41291
39032
2022-07-24T02:24:13Z
Din-nani1
39
/* top */Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
[[Anzilfa]] nyɛla [[Kurugu|kur]]<ref>{{Cite web|title=What is a Metal ?|url=https://depts.washington.edu/matseed/mse_resources/Webpage/Metals/metals.htm|access-date=2021-11-13|website=depts.washington.edu}}</ref>Kurugu diŋ mali anfaani Karen di ŋmahim gbaŋ velipam kalahi nyelisera pigpigu, ka siliminsi boondi li "[[Silver]]".
[[Pubu:Kuriti]]
266y6kqi7kobztommdt8yvfig8r3cyj
Alaafee ( Health)
0
10859
41288
29139
2022-07-24T02:14:31Z
Din-nani1
39
/* top */Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
[[Lahabali kɔligu:World Health Organization Logo.svg|thumb|WHO]]
[[Lahabali kɔligu:World Health Organisation headquarters, Geneva, north and west sides.jpg|thumb|World Health Organization]]
'''Alaafee(Health)''' , zaŋ chaŋ [[dunia]] alaafee tuma du zuɣu [[World Health Organization]](WHO), nyɛla daadam yi mali ningbiŋ , [[zuɣupuri]] ni biɛhigu hankali pali amaa ka ni daadam yi ka doro<ref>{{Cite web|date=2020-04-20|title=What is health?: Defining and preserving good health|url=https://www.medicalnewstoday.com/articles/150999|access-date=2021-11-19|website=www.medicalnewstoday.com|language=en}}</ref>. Ŋɔ wuhiri mi ni alaafee nyɛla buni shɛli din yɛn soŋdi daadam, o bukaatanima ni biɛhigu puuni, pa n-gari di nai di toli. Di nyɛla [[doriti]] yi ka daadam niŋgbuna ni bee biɛrima biɛrima ka o mali gɔ suŋ gbihira<ref>{{Cite web|title=Definition of health {{!}} Dictionary.com|url=https://www.dictionary.com/browse/health|access-date=2021-11-19|website=www.dictionary.com|language=en}}</ref>.
== Alaafee Nahingbana ==
== Alaafee Anfaaninima ==
== Alaafee Kalinsi Bar'nanima ==
== Kundivihira ==
<references />
[[Pubu:Alaafee]]
[[Pubu:Lahabaya Zaa]]
0qy4a4ufrmwj10sd02q2yk82x2xlgu1
Mahmud Mohammed Nurudeen
0
10876
41282
40783
2022-07-23T18:34:45Z
Abubakari Khadijah
116
ADDED LINK
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Mahmud Mohammed-Nurudeen Wina'amzua''' nyɛla washika gbaŋ'sabra. o lahi nyɛla tabibi baŋda ŋun mali saha taɣibu baŋsim ka lahi nyɛ pukpara. Mohammed-Nurudeen nyɛla Kusaa ŋun yina [[Bawku]] din be [[Bawku Municipal District]] yaɣili la.
== O Piligu ==
== O Shikuru Baŋsim bɔbu ==
== O Tuma ni Jɛndi yaɣ'shɛŋa ==
=== Lɛbginsim ===
=== Pukparlim ===
=== Alaafee Bɔmma ===
=== Sabta Bɔmma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:Class E]]
[[Pubu:Ninsala]]
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Washika gbaŋ ŋmara]]
[[Pubu:Pukpara]]
5km22tx25y01vnkp17gi2xrf18rm3xv
41283
41282
2022-07-23T18:39:15Z
Abubakari Khadijah
116
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Mahmud Mohammed-Nurudeen Wina'amzua''' nyɛla washika gbaŋ'sabra. o lahi nyɛla tabibi baŋda ŋun mali saha taɣibu baŋsim ka lahi nyɛ pukpara. Mohammed-Nurudeen nyɛla Kusaa ŋun yina [[Bawku]] din be [[Bawku Municipal District]] yaɣili la.
O nyɛla '''Winnam''' yaaŋa, O pahila '''Bawkuzua''' zuliya maa puuni.
== O Piligu ==
== O Shikuru Baŋsim bɔbu ==
== O Tuma ni Jɛndi yaɣ'shɛŋa ==
=== Lɛbginsim ===
=== Pukparlim ===
=== Alaafee Bɔmma ===
=== Sabta Bɔmma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:Class E]]
[[Pubu:Ninsala]]
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Washika gbaŋ ŋmara]]
[[Pubu:Pukpara]]
m3s0vreqvw0td6kavb2h7rekj2qwabp
41284
41283
2022-07-23T18:44:27Z
Abubakari Khadijah
116
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Mahmud Mohammed-Nurudeen Wina'amzua''' nyɛla washika gbaŋ'sabra. o lahi nyɛla tabibi baŋda ŋun mali saha taɣibu baŋsim ka lahi nyɛ pukpara. Mohammed-Nurudeen nyɛla Kusaa, Bɛ dɔɣi o la Seng-Nateng din be [[Bawku Municipal District|Bawku Central Constituency]] yaɣili la.
O nyɛla '''Winnam''' yaaŋa, O pahila '''Bawkuzua''' zuliya maa puuni.
== O Piligu ==
== O Shikuru Baŋsim bɔbu ==
== O Tuma ni Jɛndi yaɣ'shɛŋa ==
=== Lɛbginsim ===
=== Pukparlim ===
=== Alaafee Bɔmma ===
=== Sabta Bɔmma ===
== Kundivihira ==
[[Pubu:Class E]]
[[Pubu:Ninsala]]
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Washika gbaŋ ŋmara]]
[[Pubu:Pukpara]]
eagpkqataoo566tramdoyu94nsftkig
Bara
0
10922
41316
39057
2022-07-24T03:31:58Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Bara''' nyɛla ŋun ka a [[Alaafee (Health)|alaafee(Health)]] ka [[dɔɣite]] nima tibiri o <ref>{{Cite web|title=Definition of PATIENT|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/patient|access-date=2021-11-26|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=sick person|url=https://www.thefreedictionary.com/sick+person|access-date=2021-12-10|website=TheFreeDictionary.com}}</ref>.
== Barinima balibu ==
== Doriti ==
== Tima ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Alaafee]]
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
tislwhq04o5h37nebd182aztikylgh8
Bagabaga Training College
0
10987
41306
39051
2022-07-24T03:09:25Z
Din-nani1
39
/* top */Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Bagabaga Training College''' nyɛla shikuru shɛli bɛ ni pa boondi Bagabaga College Of Education
[[Pubu:Sagnarigu Municipal Shikuruti]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
5wgf5ca4x538d5rdx5g64flb20fvpx9
Bagurugu
0
11112
41308
32344
2022-07-24T03:15:57Z
Din-nani1
39
Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
{{Reflist}}
'''Bagurugu''' nyɛla tiŋa din be [[Kumbungu District]] mini [[Karaga District]] [[Northern Region]] yaɣili [[Ghana]] tingbani ni.
== Di taarihi ==
== Di tuma ==
== Dini Pili shem ==
==Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Northern Region Tinsi]]
[[Pubu:Ghana tinsi]]
kax6uqpy4v01wi3do7i1rvn0pinpq3h
Basic Education Certificate Examination
0
11140
41319
39058
2022-07-24T03:41:06Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
{{Reflist}}
'''Basic Education Certificate''' nyɛla shɛhira gbanshɛli bɛ ni tira bihi ban naai bi'sarinsi shikuru karili [[Junior High School]] kpalinkpaa dahambu.
[[Pubu:Zahimbu]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
prbo17gmqvwiolvmyjhg7u5x1k25rde
Banvim
0
11238
41315
34029
2022-07-24T03:29:11Z
Din-nani1
39
Find and replace issues, replaced: nyela → nyɛla using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Banvim''' nyɛla tiŋ'shɛli din be [[Tamale Metropolitan Assembly]], [[Northern Region]], [[Ghana]] tingbani puuni. Banvum lahi nyɛla Yaan naa kpari bogu.
==Taarihi==
==Tarisi==
==Salima==
==Di Nanima==
==Di Shikuru==
==Kundivihira==
{{Reflist}}
{{Tamale tinsi}}
[[Pubu:Tinsi]]
[[Pubu:Dagbaŋ tinsi]]
[[Pubu:Tamale Metropolis Tinsi]]
[[Pubu:Ghana tinsi]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
snx2q8uvv8zbljw45b5f7kn6ogp3fvd
Balishei
0
11391
41311
34046
2022-07-24T03:20:52Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
{{Reflist}}
'''Balishei''' nyɛla tiŋ'shɛli din be [[Savelugu District|Nanton District]] , [[Northern Region]]<ref>{{Cite web|title=https://ghana.travel/places-to-visit/regions/northern/|url=https://ghana.travel/places-to-visit/regions/northern/|access-date=2021-12-23|website=ghana.travel}}</ref> [[Ghana]] tiŋ gbaŋ ni.
== Taarihi ==
== Tarisi ==
== Salima ==
== Di Nanima ==
== Di Shikuru ==
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Northern Region Tinsi]]
[[Pubu:Ghana Tinsi]]
[[Pubu:E-Class]]
ieufkm3k9s4u12wcj7vdkz9qk5zucc7
Ashanti Yaɣili Rediyo Adaka Nima
0
11645
41293
39037
2022-07-24T02:28:21Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{D-Class}}
{| class="wikitable sortable" style="width:80%;"
|-
! Di Yuli !! Frequency (MHz)!! Tiŋ Shεli Dini Be
|-
|[[Angel FM]]<ref>{{Cite web|url=https://yen.com.gh/120428-dr-kwaku-oteng-opens-sale-angel-fm.html|title=Dr. Kwaku Oteng opens up on the 'sale' of Angel FM|last=Quartey|first=Daniel|date=2018-12-24|website=Yen.com.gh - Ghana news.|language=en|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 96.1 || Kumasi
|-
| Y FM<ref>{{Cite web|url=https://www.yfmghana.com/|title=YFM Ghana|website=YFM Ghana|language=en|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 102.5 || Kumasi
|-
| Ashh FM<ref>{{Cite web|url=http://www.myashhfmonline.com/|title=Ashh Fm, Ghana's Most Reliable News Source|website=www.myashhfmonline.com|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 101.1|| Kumasi
|-
| Boss FM<ref>{{Cite web|url=https://www.modernghana.com/entertainment/7891/boss-fm-outdoored.html|title=Boss FM Outdoored|website=Modern Ghana|language=en|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 93.7 || Kumasi
|-
| Sikka FM || 89.5 || Kumasi
|-
|[[Focus FM (Ghana)|Focus FM]]<ref>{{Cite web|url=http://focusfmonline.com/|title=FocusFmOnline - Ghana News, Business, Ghana Sports, Ghana Politics|website=FocusFmOnline|language=en-US|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 94.3 || Kumasi
|-
| Fox FM<ref>{{Cite web|url=https://foxfmonline.com/|title=Fox FM|website=Fox FM|language=en-US|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 97.9 || Kumasi
|-
| Akoma FM || 87.9 || Kumasi
|-
| Silver FM || 98.3 || Kumasi
|-
| Garden City Radio || 92.1 || Kumasi
|-
| Hello FM || 101.5 ||[[Kumasi]]
|-
| Dess FM || 90.3 ||[[Bekwai]]
|-
| Kapital Radio<ref>{{Cite web|url=https://kapital971.com/|title=Kapital Radio - The Heart of Music|website=Kapital Radio|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 97.1 || Kumasi
|-
| RFI || 92.9 || Kumasi
|-
| Kessben FM<ref>{{Cite web|url=http://kessbenfm.com/|title=Kessben FM|website=Kessben FM|language=en-US|access-date=2019-07-30}}</ref>|| 93.3 || Kumasi
|-
| Solid FM || 103.7 || Kumasi
|-
| Kings Radio || 100.3 ||[[Konongo, Ghana|Konongo]]
|-
| Light FM || 94.9 || Kumasi
|-
| Luv FM || 99.5 || Kumasi
|-
| Ezra FM || 94.1 || Ejisu
|-
| New Mercury || 91.5 || Kumasi
|-
| Nhyira FM || 104.5 || Kumasi
|-
| Bohye FM || 95.3 || Kumasi
|-
| Otec FM || 102.9 || Kumasi
|-
| Radio Lynk || 90.5 || Kumasi Technical University
|-
| Spirit FM || 88.3 || Kumasi
|-
| Ultimate FM || 106.9 || Kumasi
|-
| Zuria FM || 88.7 || Kumasi
|-
| Price FM || 107.3 || Kumasi
|-
| Gye Nyame FM || 94.5 || Kumasi
|-
| Sunsum FM || 98.7 || Kumasi
|-
| Cash FM || 91.1 ||Kumasi
|-
| Tyme FM ||96.9 ||[[Obuasi]]
|-
| Shaft FM || 98.1 || Obuasi
|-
| Mynd FM || 105.1 || AAM-USTED, Kumasi
|-
| Alpha Radio || 104.9 || Kumasi
|-
| Okese FM || 106.5 ||[[Ejisu]]
|-
| Cruz FM || 96.9 || Akomadan
|-
| Sea FM || 102.1 || Kumasi
|-
| Okese FM || 106.5 || Ejisu
|-
| O FM || 107.7 || Obuasi
|-
| Asempa Radio || 103.1 || Agogo
|-
| Virgin City Radio || 105.3 || Konongo
|-
| Kings Radio || 100.3 || Konongo
|-
| Abusua fm || 96.5 || Kumasi
|-
|[[Pure FM (Ghana)|Pure FM]]|| 95.7 || Kumasi
|-
|Adehye
|99.1
|Kumasi
|-
|Adwenpa
|99.9
|Nkawie
|-
|Oyerepa Fm
|100.7
|Kumasi
|-
|[[Orange FM (Ghana)|Orange Fm (Ghana)]]
|107.9
|Kumasi
|-
|Edubiaseman FM
|97.5
|New Edubiase
|-
|Holy FM
|105.7
|Kumasi
|-
|Aben FM
|103.3
|Kumasi
|-
|Time FM
|105.3
|Akomadan
|-
|Kumasi Fm
|104.1
|Kumasi
|-
|Sweet FM
|106.1
|Kumasi
|-
|Anidaso FM
|87.5
|Kumasi
|-
|Agyenkwa FM
|101.9
|Kumasi
|-
|Ahoto FM
|92.5
|Kumasi
|-
|Sikapa
|100.5
|Obuasi
|-
|Naagyei FM
|90.3
|Ejura
|-
|Today's Radio
|101.7
|Ejura
|-
|Haske FM
|91.7
|Kumasi
|-
|Life FM
|94.7
|Offinso
|-
|Salt FM
|95.9
|Agogo
|-
|Kingdom FM
|100.1
|Kumasi
|-
|Wontumi Radio
|101.3
|Kumasi
|-
|Opemsuo FM
|104.7
|Kumasi
|-
|Glory FM
|89.7
|New Edubiase
|-
|Nice FM
|94.3
|Tepa
|-
|Adanse3 FM
|98.9
|Asante Akim Agogo
|-
|Ahwenepa FM
|95.5
|Juaso
|-
|Aseda FM
|92.3
|Obuasi
|-
|AMC Radio
|89.7
|Asokore Mampong
|-
|Fish FM
|88.5
|Boaman, Afigya Kwabre
|-
|Duapa FM
|93.5
|Konongo
|-
|Promise FM
|105.9
|Kumasi
|-
|Asaase Radio
|98.5
|Kumasi
|-
|Heaven FM
|90.1
|Kumasi
|-
|Rock FM
|97.3
|Kumasi
|-
|Nkomo FM
|91.7
|Anwia Nkwanta
|}
== Lahi Nyama ==
== Kundivihira ==
[[Pubu:Ashanti Yaɣili Rediyo Adaka Nima]]
cs0ol0alt1l1l31wbhlte48liigzzhk
Barbara Serwaa Asamoah
0
11718
41317
41190
2022-07-24T03:32:43Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Barbara Serwaa Asamoah''' [[Ghana]] looya ni siyaayasa nira. O nyɛla [[National Democratic Congress]] paati nim puuni yino, ŋuni nyɛ Lem paati maa gbaŋ ŋmara wulana (Deputy General Secretary).<ref>{{Cite web|title=Barbara Serwaa Asamoah, Biography|url=https://mobile.ghanaweb.com/person/Barbara-Serwaa-Asamoah-5689|access-date=2022-02-14|website=mobile.ghanaweb.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Lawyer Barbara Serwaa Asamoah Archives|url=https://yagbonradioonline.com/tag/lawyer-barbara-serwaa-asamoah/|access-date=2022-02-14|website=Yagbon Radio Online|language=en-US}}</ref>
== Piligu biɛhigu mini Shikuru Baŋsim ==
== Tuma ==
== Siyaayasa ==
Yuuni 2013 ka bɛ daa pii o [[fukumsi kpambali]] paa ti tingbani ni namatiɛri (Deputy Minister of Lands and Natural Resources), dini ka o daa be hali ka o paati maa lu nam ni yuuni 2016 piibupiibu [[saha]].
== O daŋ ==
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Paɣa]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
kh7k6i3o6nch5bygoz527fb0v8w9egr
Axim Girls Senior High School
0
11745
41294
40994
2022-07-24T02:34:12Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
[[Lahabali kɔligu:Axim Girls Senior High School.jpg|thumb|Axim Girls Senior High School]]
'''Axim Girls Senior High School''' [[Nzema East]] district yaɣili din be [[Western Region]] ka Axim Girls Senior High School be, di nyɛla bipuɣiŋsi shikuru mbe [[Ghana]]<ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High School|url=https://myhealthbasics.site/axim-girls-senior-high-school/|access-date=2022-02-21|website=2022/2023|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High School, Jomoro, Western(+233 24 478 9793)|url=https://cumaps.net/en/GH/axim-girls-senior-high-school-p38111|access-date=2022-02-23|website=cumaps.net}}</ref>.
== Taarihi ==
Axim tiŋgbani toondanima n-daa yina n-ti kpa Axim Girls Senior High School yuuni 2009 Ghana ŋɔ, [[Ghana Education service (GES)|Ghana Education Service]] daa zaŋ ba pahi ti tiŋgbani ŋɔ secondary education puuni yuuni 2012<ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High School , Western(+233 24 478 9793) , Ghana|url=https://mapsus.net/GH/axim-girls-senior-high-school-38111|access-date=2022-02-23|website=mapsus.net|language=en-US}}</ref>.
== Di Niya ==
== Di Taachi ==
== Di Kpabu Yuuni ==
Shikuru ŋɔ daa kpa la yuuni 2009
== Di Pubu Yaɣili ==
Shikuru ŋɔ doola katigori C<ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High School|url=https://ghadmissionforms.com/axim-girls-senior-high-school/|access-date=2022-02-23|website=2022/2023 Ghadmin|language=en-US}}</ref>
== Di Zaashee ==
Shikuru ŋɔ nyɛla salo bee gɔmnanti shikuru<ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High {{!}} SchoolsInGh.com|url=https://schoolsingh.com/pages/senior-high-schools/public-senior-high-schools/axim-girls-senior-high/axim-girls-senior-high|access-date=2022-02-23|website=schoolsInGh|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-01-01|title=Axim Girls Senior High . prospectus: What is required by Every SHS Student - Georgeweb|url=https://georgeweb.org/prospectus/axim-girls-senior-high-prospectus-what-is-required-by-every-shs-student/|access-date=2022-02-23|language=en-US}}</ref>.
== Bi Mali karimduri shɛŋa ==
Shikuru bihi karimbu duri nyɛla pihishi ayi ka(18)
Tabibu karimduri(computer laboratory) nyɛla di baa ayi<ref>{{Cite web|last=Ghana|first=Skynews|date=2022-02-11|title=Axim Girls Senior High School Courses And Details|url=https://skynewsgh.com/axim-girls-senior-high-school-courses-and-details/|access-date=2022-02-23|website=Skynewsgh|language=en-US}}</ref>
== Karimbihi Kalinli ban bɛ Shikuru ==
SHS du'tuuli bihi(SHS1) kalinli nyɛla 263
SHS dura'ayi bihi(SHS2) kalinli nyɛla 223
SHS dur'ata(SHS3 bihi kalinli nyɛla 211
== Karim Bihi Duri Yuya ==
== Bi Kpaŋmaŋ Pina ==
== Baŋsim Yaɣi sheŋa bin wuhira ==
* General Art: literature in English,geographic, history,French,economics,government,religious studies
* Science: biology,physics,chemistry,elective mathematics
* Home Economics: management in living,food and nutrition,general knowledge in Art
* Visual Arts: general knowledge in Art,literature in English,economics,leather work,graphic design,textile,French,ceramics and sculpture,picture making,basketry
* Business: Business management,accoun-ting,principal of costing,elective mathematics,economics,French<ref>{{Cite web|title=Axim Girls Senior High School|url=https://myhealthbasics.site/axim-girls-senior-high-school/|access-date=2022-02-23|website=2022/2023|language=en-US}}</ref>
== Karim bikura ==
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:C-Class]]
[[Pubu:Ghana Shikuriti]]
[[Pubu:Ghana Shikutti Yɛltɔɣa]]
[[Pubu:Ghana bipuɣinsi ko shikuru]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Shikutti]]
4h0rpwp4xd4p0ez9yg32o4u9alwjijf
Baduli
0
11886
41304
39049
2022-07-24T03:00:14Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Baduli''' nyɛla tiŋ'shɛli din be [[Nanumba South District]], [[Northern Region]], [[Ghana]] tiŋ gbaŋ ni.
==Taarihi==
==Tarisi==
==Salima==
==Di Nanima==
==Di Shikuru==
==Kundivihira==
[[Pubu:Nanumba South District]]
[[Pubu:Tinsi]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:E-Class]]
59ectx3yu35np1whkooat9mpwxun4dp
Aseda Owusua Addai-Deseh
0
11912
41292
37540
2022-07-24T02:26:16Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Aseda Owusua Addai-Deseh''' nyɛla la [[Ghana]] Data science tabibi baŋda<ref>{{Cite web|title=About the Accra Team|url=http://wimlds.org/about-the-accra-team/|access-date=2022-03-28|website=WiMLDS|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Alumni 2017 Year – Maxim Nyansa IT Solutions|url=https://maximnyansa.com/alumni-2017-year/|access-date=2022-03-27|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Python Ghana|url=https://www.pythonghana.org/|access-date=2022-03-28|website=Python Ghana}}</ref>. O nyɛla ŋun be o kpalinkpaa yuuni n bɔhindi kompiita science tabibi [[Stevens Institute of Technology, Hoboken,NJ .|Stevens Institute of Technology, Hoboken,NJ]]<ref>{{Cite web|last=Follow|first=Following|last2=SlideShares|first2=10|last3=Followers|first3=2|last4=Clipboard|first4=1|title=Aseda Owusua Addai-Deseh|url=https://www.slideshare.net/AsedaDeseh|access-date=2022-03-28|website=www.slideshare.net|language=en}}</ref> Stevens Institute of Technology, Hoboken,NJ
O daa nyɛla Data science tabibi baŋda n-ti Wave-2 Analytics shɛli polo o ni yooi soli zaŋ jɛndi bindariba,bandari kohira ni daabilim zambu zambu<ref>{{Cite web|title=Ghana Data Science Summit - IndabaX Ghana (2022)|url=https://www.schoolandcollegelistings.com/XX/Unknown/220778151832185/Ghana-Data-Science-Summit---IndabaX-Ghana|access-date=2022-03-28|website=www.schoolandcollegelistings.com|language=en}}</ref>. Ko'o daa laa saha maa,O daa nyɛla software yinjiniya tumtumda m bɛ MinoHealth Al Labs luɣ'shɛli o ni daa mali tuuli KaraAgro agricultural App<ref>{{Cite web|title=African Women in Tech Look to Artificial Intelligence|url=https://www.voanews.com/a/africa_african-women-tech-look-artificial-intelligence/6177457.html|access-date=2022-03-29|website=VOA|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=karaAgro AI - Apps on Google Play|url=https://play.google.com/store/apps/details?id=com.gudra.karaagro&hl=en_US&gl=US|access-date=2022-03-28|website=play.google.com|language=en}}</ref> la.
== O Piligu mini shikuru ==
Aseda Owusua Addai-Deseh nyɛla ŋun pili o shikuru Ridge Churchi School yuuni 2001 hali ni yuuni 2010, ni ka o daa sabi o dahimbu kpalinkpaa ko'o daa BECE. Di nyaaŋa o daa tuɣila o karim baŋsim bɔbu la [[Wesley Girls' High School]] n daa ti bɔhim General science yuuni 2010 hali ni yuuni 2013. O ni daa naai Wesley Girls'High School, o daa chaŋla [[Kwame Nkrumah University of Science and Technology]]<ref>{{Cite web|title=About the Accra Team|url=http://wimlds.org/about-the-accra-team/|access-date=2022-03-31|website=WiMLDS|language=en-US}}</ref> (KNUST), Kumasi n-ti bɔhim Bachelor's degree, Computa tabibi baŋsim. KNUST maa yaha o daa nyɛla Shikurubihi nangbanyini laɣingu Ko'o daa SRC IT committee niriba puuni yino, kpema zaŋ ti Biɛhisuŋ yaɣili n-ti ICGC-KNUST, gbaŋ ŋmari n daa lahi nyɛ o lahabali wuligibu dema yaɣili. Yaha, yuuni 2020 zaŋ na hali ni 2022, O nyɛla ŋun bɔhindi o Masters degree, kompiita tabibi baŋsim la Stevens Institute of Technology, Hoboken NJ.
== O Tuma milinsi ==
Aseda Owusua Addai-Deseh nyɛla ŋun mali milinsi zaŋ kpa tuma pam o biɛhigu ni, di shɛŋa n-nyɛ;
. Dunia yili baŋsim bɔhimbu sochibiga
- Delta zambu zambu baŋsim
. Data tabibi baŋsim
. Data tabibi yolisira
. Yolisira, baŋsim bɔbu laɣingu (TaHuf) Volta yaɣili
. Laɣim laɣindigu paa n-ti Data yɛltɔɣa, tinsi mini dalirinima<ref>{{Cite web|last=Mabou|first=Ulrich|date=2019-05-02|title=A Tale of Data, Communities and Opportunities:|url=https://medium.com/@ulrichmabou/a-tale-of-data-communities-and-opportunities-f390ee123ac1|access-date=2022-03-29|website=Medium|language=en}}</ref>
. Ghana Data Science tabibi laɣingu niriba puuni yino<ref>{{Cite web|title=Ghana Data Science Summit - IndabaX Ghana (2022)|url=https://www.schoolandcollegelistings.com/XX/Unknown/220778151832185/Ghana-Data-Science-Summit---IndabaX-Ghana|access-date=2022-03-30|website=www.schoolandcollegelistings.com|language=en}}</ref>.
. Zuɣulana ti Lab 13 tabibi tuma baŋsim bɔhimbu zaŋ tum tuma, Kumasi Hive
== O Kpaŋmaŋ Pina ==
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Ninsala]]
[[Pubu:Paɣa]]
[[Pubu:Kɔmpiwuta tabibi baŋda]]
46if33n4ihm3ffs000fhr0phnaln58w
Basel Convention
0
12048
41318
40999
2022-07-24T03:36:42Z
Din-nani1
39
Find and replace issues using [[Project:AWB|AWB]]
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
{{Reflist}}
[[Lahabali kɔligu:United Nations Environment Programme Drowning in Plastics – Marine Litter and Plastic Waste Vital Graphics.pdf|thumb|Basel Laɣingu Anfooni]]
'''Basel Laɣingu''' di nyεla laɣingu shεli ban taɣiri ban ʒiri barina nεma n yiri tingba’ shεla kpεri tingban’ shεŋa, sokam tooi mi li la Basel conven-tion, di nyεla tinduli zaligu din daa yinani ti baligi barina nεma ʒi n-looi tingban’ shεŋa ka nia kuli nyεla di ni gu ka taɣi barina nεma ʒin yi tingban’ shεŋa din pun lεbigi zaŋ kpe tingban’ shεŋa din lεbigi ni (LDCs). Amaa di bi maani bee guri binyεra din saɣindi pɔhim zuɣu tuma (Radioactive waste). Di lahi nyεla laɣingu nia ni di baligi binyεra din tahiri barina na, ni che ka tingbani namatεri be viεnyεla ka di nyε di nyabili zaŋ ti di ʒamana , ka lahi sɔn LDCs ka bε tooi gbubi tingbana namatεri saɣimbu soya viεnyεla.
Laɣingu ŋɔ daa kpala silimiingoli March biεɣu pishi ni yin dali yuuni 1989, amaa ka daa pili tuma la silimiin goli May daabaanu dali yuuni 1992<ref>{{Citation|title=Basel Conven-tion|date=2022-03-21|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Basel_Conven-tion&oldid=1078425832|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web|date=2012-09-09|title=UNTC|url=https://web.archive.org/web/20120909184223/http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-3&chapter=27&lang=en|access-date=2022-04-15|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|date=2013-06-14|title=Basel Conven-tion > Countries > Status of Ratifications > Parties & Signatories|url=https://web.archive.org/web/20130614191851/http://www.basel.int/Countries/StatusofRatifications/PartiesSignatories/tabid/1290/Default.aspx|access-date=2022-04-15|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=180 nations agree UN deal to regulate export of plastic waste|url=https://phys.org/news/2019-05-nations-export-plastic.html|access-date=2022-04-15|website=phys.org|language=en}}</ref>
==Taarihi==
Zalisi ni kpaŋsira zaŋ chaŋ namatεri polo tiŋ’ shεŋa din pun lεnigi la 1070s yuuni, binyεra labbu yiriŋ din tahihiri barina binyεra na daa nyε din du pam. Yaha ka lahi che ka binyεra ʒi n-looi tinduya yεla bi lahi to ka che LDCs suhu ye tinduyanima laɣiri zuɣu. saha ŋɔ barina biinyεra di bahibamdi LDCs kuli zoola yoma.
==Talahi tuma==
Yεl’ shεŋa m-beni zaŋ chaŋ nεma ʒi n-kpe mini di ʒi n-yi tingban’ shεŋa ni, binshεŋa n tu ni di baŋ, dina n-nyε binyεra ʒi n-kpe mini di yibu zuɣu yulibu tingbani kam. Dimbɔŋɔ zuɣu ka zaligu zaɣisi binkura bee neenkura ʒi n-yi mini di kpεbu na tingbana sunsuuni.
OECD laɣingu gba malila di gba ni mali so’ shεli n-yuuni binkura din mali barina zaŋ kpe bee n-yi kpe tingban’ shεŋa ŋan OECD niriba. Dimbɔŋɔ chεmi ka OECD tingbana che ka bε tuɣi niŋdi daabilim tingbana kamani Amarika ban na bi saɣi ti Basel laɣingu ŋɔ.
Tingban’ shεŋa ŋan be laɣingu ŋɔ tu ni bε ti zali’ shεŋa ŋan din gbubi binkura ʒi n-yi tingban’ shεli din ka bε laɣingu ŋɔ ni n-kpe na.
Zaligu din pahiri anahi Basel laɣingu zalikpana kundi ni wuhiya ban yεra ni di tu ni bε baligi daa ti binkura maalibu. Bε niŋdila ŋɔ n-kpaŋsiri bε tingbana maa ni bε di ʒiri binkura yiri kpεra tingban’ shεŋa, ka lahi che bo soya n-kpaŋsi binyεra maalibu, ka di tu ni tabi sɔŋ beni zaŋ chaŋ binkura baligibu ni saɣiri taribu. Basel laɣingu ŋɔ bε saɣi ni bε ʒi binkura n-yi bee n-kpena tingban’ shεŋa din ka Basel laɣingu ŋɔ ni.
Laɣingu ŋɔ wuhiya ni barina binkura ʒi n-yi bee n-kpe tingban’ shεli zuɣu yulibu nyεla taali amaa di bi wuhi di ni yεn doli tum tuma.
Basel laɣingu ŋɔ zalikpana din pahiri pia ni ayi wuhiya ni, tingban’ shεŋa din be laɣingu ŋɔ nit u bε doli milinsi soya din yεn che ka bε tooi zali zalisi ni so’ shεŋa din tuhi zaŋ ti barina binkura ʒi n-yi kpe tingban’ shεŋa ni.
==Baselnima Karibu/Zaɣisibu soya Taɣibu==
Bε ni daa tuui deei laɣingu ŋɔ, tingban’ bihi ban na bε lεbigi mini namatεri laɣinsi daa ŋmε nangbankpeeni wuhi ni din a bi chaŋ katiŋa. Tingbana mini ʒengama zuɣu laɣinsi daa yεliya ni tu ka ni bε zaɣisi barina neen’ kura ʒi n-kpe LDCs tinsi ni.
Bε ni daa tuui deei laɣingu ŋɔ, tingban’ bihi ban na bε lεbigi mini namatεri laɣinsi daa ŋmε nangbankpeeni wuhi ni din a bi chaŋ katiŋa. Tingbana mini ʒengama zuɣu laɣinsi daa yεliya ni tu ka ni bε zaɣisi barina neen’ kura ʒi n-kpe LDCs tinsi ni.
Gbaabu din daa gbaai 1995 Basel ʒia ka di daa nyεla LDC nima n daa ʒini li,Greenpeace n-ti pahi Europea tingban’ bɔbigu kamani Denmark, n daa che ka bε saɣiti ni bε taɣimi 1995 Basel Ban Amendment ka di pa lεbi Basel convetion. Lala taɣibu ŋɔ, tingbana phiniii ni ayɔbu n daa saɣi ti li n-ti pahi European Union.<ref>{{Cite web|title=Ratification of the Basel Conven-tion Ban Amendment|url=http://www.basel.int/Countries/StatusofRatifications/BanAmendment/tabid/1344/Default.aspx|access-date=2022-04-16|website=www.basel.int}}</ref>
== Lɔbanima mini binkura zuɣu Yulibu ==
==Kundivihira==
{{Reflist}}
[[Pubu:WikiForHumanRights 2022 in Northern Ghana]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
d7f3fk4nhf7xgzt2qfww6a3zutfptcz
Senior High Shikuriti din bɛ Tamale
0
12265
41281
41280
2022-07-23T17:53:36Z
154.160.22.117
updated the content of this article
wikitext
text/x-wiki
■ [[Tamale Senior High School|TAMALE SENIOR HIGH SCHOOL]]
▪[[Anbariya Senior High School|AMBARIYA SENIOR HIGH SCHOOL]]
■ [[Bimbila Senior High School|BIMBILA SENIOR HIGH SCHOOL]]
▪ BUSINESS SENIOR HIGH SCHOOL, [[Tamali|TAMALE]]
▪ DABOKPA VOC/TECHNICAL INSTITUTE
▪ DAGBON STATE SENIOR HIGH/TECH SCHOOL▪ E. P. AGRIC SENIOR HIGH/TECH SCHOOL
▪ GHANA SENIOR HIGH SCHOOL, TAMALE
▪ GUSHEGU SENIOR HIGH SCHOOL
▪ ISLAMIC SCIENCE SENIOR HIGH SCHOOL,TAMALE
▪ KALPOHIN SENIOR HIGH SCHOOL
▪ KARAGA SENIOR HIGH SCHOOL (KASSEC)
▪ [[Kasuliyili Senior High School|KASULIYILI SENIOR HIGH SCHOOL]] (KASEC)
▪ KPANDAI SENIOR HIGH SCHOOL
▪ [[Kumbungu Senior High School|KUMBUNGU SENIOR HIGH SCHOOL]]
▪ NORTHERN SCHOOL OF BUSINESS, TAMALE<ref>{{Cite web|last=Ghana|first=Skynews|date=2022-06-12|title=Full List Of Senior High Schools In the Northern Region-Education Ghana - Skynewsgh|url=https://skynewsgh.com/full-list-of-senior-high-schools-in-the-northern-region-education-ghana/|access-date=2022-07-22|language=en-US}}</ref>
▪ PONG-TAMALE SENIOR HIGH SCHOO
== KUNDIVIHIRA ==
bfme9g3wrkxy4aq8ue9hdf96hr70sov
Eleutherococcus sieboldianus
0
12266
41322
2022-07-24T11:12:48Z
Dnshitobu
19
Creation of new article
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Eleutherococcus sieboldianus''' nyɛla Eleutherococcus sieboldianus la puuni zaɣa yini.
{{stub}}
succoo9inecnkx6qn9so9q7m4se8mje
41323
41322
2022-07-24T11:14:19Z
Dnshitobu
19
Updated content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Eleutherococcus sieboldianus''' nyɛla Eleutherococcus sieboldianus la puuni zaɣa yini.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
{{stub}}
5rws094jq1yzmq6bsm49ldgp9xxgyd3