Википеди cvwiki https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%C4%95%D0%BF_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%C4%83 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Ятарлă Сӳтсе явасси Хутшăнакан Хутшăнаканăн канашлу страници Википеди Википеди сӳтсе явмалли Ӳкерчĕк Ӳкерчĕке сӳтсе явмалли MediaWiki MediaWiki сӳтсе явмалли Шаблон Шаблона сӳтсе явмалли Пулăшу Пулăшăва сӳтсе явмалли Категори Категорине сӳтсе явмалли TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 1181 751299 725249 2022-08-14T18:16:41Z Lysenko97 28885 wikitext text/x-wiki '''Чӑваш ҫырулӑхӗ''' ({{lang-ru|чувашский алфавит}}) — авалхи тата хальхи [[чăваш çырăвĕ|чăваш çырăвĕнче]] сасăсене палăртма шутласа кăларнă тата усă курнă алфавитсен пĕрлехи ячĕ. Тĕрлĕ тапхăрта шутласа кăларнă алфавитсем: * [[руна чăваш алфавичĕ]]; * [[арап графиллĕ чăваш алфавичĕ]]; * кириллица чăваш алфавичĕ; * латинница чăваш алфавичĕ. ==Кириллица чăваш алфавичĕ== Паянхи кун [[Раççей Федерацийĕ]]нче чăваш чĕлхи валли [[кириллица]] тăрăх тунă алфавит официаллă шутланать. Чăваш чĕлхин 37 [[сасă палли]]ллĕ хальхи кириллица алфавичĕпе [[1949]] çултанпа усă кураççĕ. Ăна [[ватă славян азбуки]]нчен пулса тухнă [[вырăс алфавичĕ]]н никĕсĕпе туса хунă. Хальхи чăваш алфавичĕ: {{чăваш алфавичĕ}} === Кунçул === {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Чăваш сăмахĕсене çырнă чухне усă курмалли кириллица сасă паллисен таблиц (фонетика транскрипципе)<ref>{{статья | автор = Н. П. Петров | пуçелĕк = Чăваш алфавичĕ | каçă = | чĕлхе = | кăларăм авторĕ = | кăларăм = Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР | тĕс = | вырăн = М. | издательство = «Наука» | çул = 1972 | том = | страницăсем = 199—201 | isbn = }}</ref> |- style="background:#eee;" ! width="120" | Авторĕ паллă мар<br />1769 çул ! width="120" | Н. И. Золотницкий<br />1867 çул ! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул ! width="120" | И. Я. Яковлев<br />В. А. Белилин<br />1872 çул ! width="120" | И. Я. Яковлев<br />1873 çул ! width="120" | Н. И. Ашмарин<br />1910 çул ! width="120" | <br />1949 çултанпа ! width="120" | Фонетика транскрипцийĕ<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Help:IPA Wikipedia:IPA</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/chuvash.htm Omniglot — writing systems and languages of the world. Chuvash language and alphabet]</ref> ! width="120" | Тĕслĕхсем |- | А а | А а | А а | А а | А а | А а | А а | [ a ] | ала |- | | | Ъ ъ | Ъ ъ | Ӑ ӑ | Ӑ ӑ | Ӑ ӑ | [ ə ] | ăшă |- | Б б | Б б | Б б | | | | Б б | [ b ]<br />[ p̬ ] (b) | баобаб<br /> |- | | | Б̀ б̀ | | | | | *[ bʲ ]<br />*[ p̬ʲ ] (bʲ) | <br /> |- | В в | В в | В в | В в | В в | В в | В в | [ ʋ ]<br />[ ʋː ] | ăвă<br />ăвăн |- | | | В̀ в̀ | | | | | *[ ʋʲ ] | |- | G g | Г г | Г г | | | | Г г | [ g ] (k̬) | газ |- | | | Г̀ г̀ | | | | | [k̬ʲ] (gʲ) | |- | Г г | Г̇ г̇ | Ҕ ҕ | | | | | [ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>) | |- | | | Ҕ̀ ҕ̀ | | | | | [ x̬ʲ ] (ɣʲ) | |- | Д д | Д д | Д д | | | | Д д | [ t̬ ] (d) | домен |- | | | Д̀ д̀ | | | | | [ t̬ʲ ] (dʲ) | |- | Е е | Е е | Е е | Е е | Е е | Е е | Е е | [ je ]<br />[ʲe] | евĕк<br /> |- | IÔ | Йо | | | | | Ёё |[jo]<br />[ʲo] |- | | | Ь ь | Ь ь | Ӗ ӗ | Ӗ ӗ | Ӗ ӗ | [ɘ] (ɘ~ø) | ӗҫ |- | Жж | Жж | Жж | | | Жж | Жж | [ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>) | журнал |- | | | Ж̀ж̀ | | | | | [ ʂ̬ʲ ] (ʐʲ) | |- | Зз | Зз | Зз | | | | Зз | [ s̬ ] (z) | завод, зоопарк |- | | | З̀з̀ | | | | | *[ s̬ʲ ] (zʲ) | |- | Ии | Ии | Ии | Ии | Ии | Ии | Ии | [ i ]<br />[ ɨ ] | ир<br />савни, грамматика |- | Іі | Ii | | | | Іі | | [ ɨ ] | революци |- | Йй | Йй | Йй | Jj | Йй | Йй | Йй | [ j ]<br />[ jː ] | йăва, ейĕл<br />ийя |- | Кк | Кк | Кк | Кк | Кк | Кк | Кк | [ k ]<br />[ kː ]<br />[ kʲ ] (c)<br />[ kʲː ]<br />[ k̬ ] (g)<br />[ k̬ʲ ] (gʲ, ɟ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_palatal_plosive ɟ]</ref>) | кăк<br />акка<br />кĕрĕк<br />лекке<br />ака<br />пĕкĕ |- | | | К̀к̀ | | | | | [ kʲ ] (c) | |- | Лл | Лл | Лл | Лл | Лл | Лл | Лл | [ l ]<br />[ lː ]<br />[ lʲ ]<br />[ lʲː ] | лайăх, ала<br />аллă<br />выля<br />иллюминатор |- | | | Л̀л̀ | Ԡԡ | Ԡԡ | Ԡԡ | | [ lʲ ] | |- | Мм | Мм | Мм | Мм | Мм | Мм | Мм | [ m ]<br />[ mː ] | мăйăр, ама<br />амма |- | | | М̀м̀ | | | | | *[ mʲ ] | |- | Нн | Нн | Нн | Нн | Нн | Нн | Нн | [ n ]<br />[ nː ]<br />[ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ]</ref>)<br />[ nʲː ] | наян, ана<br />вуннă<br />ĕне<br />анне |- | | | Н̀н̀ | Ԣԣ | Ԣԣ | Ԣԣ | | [ nʲ ] (ɲ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Palatal_nasal ɲ] </ref>) | |- | Оо | Oo | Оо | Оо | Оо | Оо | Оо | [ o ] | океан |- | ЬÔ | Öö | | | | Ӧӧ | | [ ø ] | |- | Пп | Пп | Пп | Пп | Пп | Пп | Пп | [ p ]<br />[ pː ]<br />[ p̬ ] (b) | пăр<br />аппа<br />апат |- | | | П̀п̀ | | | | | *[ pʲ ] | |- | Рр | Рр | Рр | Рр | Рр | Рр | Рр | [ r ]<br />[ rː ] | ара<br />пĕрре |- | | | Р̀ р̀ | | | Þ þ | | [ rʲ ] | |- | С с | С с | С с | С с | С с | С с | С с | [ s ]<br />[ s̬ ] (z)<br />[ sː ] | сас, ăс<br />асам, усă<br />ассă |- | | | С̀ с̀ | Ҫ ҫ | Ҫ ҫ | Ҫ ҫ | Ҫ ҫ | [ ɕ ]<br />[ ɕː ] <br />[ ɕ̬ ] | çӳç<br />виççĕ<br />уçă |- | Тт | Тт | Тт | Тт | Тт | Тт | Тт | [ t ]<br />[ tː ]<br />[ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ] (dʲ)<br />[ tʲː ]<br />[ t̬ ] (d) | тыт<br />паттăр<br />тив, тевет<br />вĕтĕ<br />тетте<br />атă |- | | | Т́т́ | Ťт̌ | Ťт̌ | Ťт̌ | | [ tʲ ]<br />[ t̬ʲ ] | <br /> |- | У у | У у | У у | У у | У у | У у | У у | [ u ] | усă |- | | Ӳ Ӳ | | Ӳ ӳ | Ӳ ӳ | Ӳ ӳ | Ӳ ӳ | [ y ] | ӳс |- | | | Ӱ ӱ | | | | | [ y ] | ӳс |- | | | Ф ф | Ф ф | | Ф ф | Ф ф | [ f ]<br />[ f̬ ] (v) | штраф<br />шкафа |- | Х х | Х х | Х х | Х х | Х х | Х х | Х х | [ x ]<br />[ xː ]<br />[ xʲ ]<br />[ xʲː ]<br />[ x̬ ] (ɣ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_velar_fricative ɣ]</ref>)<br />[ x̬ʲ ] (ɣʲ) | хух<br />аххан<br />хевте<br />ĕххĕм<br />ахах<br />мехел |- | | | Х̀ х̀ | | | | | [xʲ]<br />[ xʲ ] (ɣʲ) | <br /> |- | | | | | | | Ц ц | [ ʦ ]<br />[ ʦː ]<br />[ ʦ̬ ] (ʣ) | цирк<br />революци<br />абзацĕ |- | Ч ч | Чч | Т́т́ | Ꚋ ꚋ | Ꚋ ꚋ | Ч ч | Ч ч | [ ʨ ]<br />[ ʨː ]<br />[ ʨ̬ ] (ʥ) | чун<br />каччă<br />ача |- | Дч дч | | Д́ д́ | | | Ђ ђ | | [ ʨ̬ ] (ʥ) | ача |- | Ш ш | Ш ш | Ш ш | Ш ш | Ш ш | Ш ш | Ш ш | [ ʂ ]<br />[ ʂː ]<br />[ ʂ̬ ] (ʐ<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Voiced_retroflex_fricative ʐ]</ref>) | шăршлă<br />ăшши<br />ăшă, лаша |- | | | Ш̀ш̀ | | | | | *[ ʂʲ ], | |- | | | | | | | Щ щ | [ ʂʨ ]<br />[ ɕ ] | |- | ъ | | | | | | ъ | | |- | Ы ы | Ы ы | Ы ы | Ы ы | Ы ы | Ы ы | Ы ы | [ ɯ ]<br />[ ɨ ] | ырă<br />çын |- | ь | ь | | | | | ь | [ ʲ ] | |- | Ѣ ѣ | | | | | | | | |- | Э э | Э э | Е е | Е е | Е е | Е е | Э э | [ e ]<br />[ ɛ ] | этем, элем<br /> |- | Ю ю | Ю ю | | | | | Ю ю | [ ju ]<br />[ ʲu ]<br />[ u ] | |- | Я я | Я я | | | | | Яя | [ ja ]<br />[ ʲa ]<br />[ a ] | |} == Латинница чăваш алфавичĕ == == Арап графииллĕ чăваш алфавичĕ == {{also|Пăлхар чĕлхи}} [[Ӳкерчĕк:Ashmarin N. I. Bolgar and Chuvash Page 103.gif|thumb|200px|right|Н. И. Ашмарин 1902 çулта кăларнă «Болгары и чуваши» кĕнеке 103-мĕш страницин ӳкерчĕкĕ<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512125929/http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ |date=2012-05-12 }}</ref>]] [[Атăлçи Пăлхар|Кĕмĕл Пăлхар]] тапхăрĕнче чăвашсем, уйрăмах мăсăльмансем хушшинче, арап графики никĕсĕпе йĕркеленĕ çырулăх анлă саралнă пулнă. Вилтăпра чулĕ çине [[арап графики]]пе пăлхарла çырнă<ref>[http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ Ашмарин Н. И. Болгары и чуваши. — Казань: Типо-литографiя Императорскаго Университета, 1902 г.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512125929/http://www.cap.ru/cap/foto/ashmarin/ |date=2012-05-12 }}</ref><ref>[http://gov.cap.ru/hierarhy_cap.asp?page=./86/3743//1046 Иванов В. П., Николаев В. В., Димитриев В. Д. Чуваши: этническая история и традиционная культура. — Чебоксары: ДИК, 2000.]</ref> (таблицăна диалектла тата çыхăннулла вариантсене те кĕртме тăрашнă): {| class="wikitable" border="1" |- !width="100"|[[Пăлхар чĕлхи|пăлхарла]] сăмах !width="100"|Тĕслĕхлĕ транслитераци !width="125"|Хальхи [[Чăваш чĕлхи|чăваш]] аналогĕ !width="125"|Хальхи [[Тутар чĕлхи|тутар]] аналогĕ !width="100"|Сăмах пĕлтерĕшĕ |- | ﻫﻴﺮ | хир | хĕр | кыз | дочь, девушка |- | ﺍﻭﻝ | авл | ывăл | ул | сын |- | ﺁﻳﺢ | айх | уйăх (ойăх) | ай | месяц |- | ﺟﺎﻝ | джал | çул (çол, ~кăçал) | ел | год |- | ﺗﻮﺍﺗﻮ، ﺗﻮﺍﺗﺔ | туату, туата | тăват(ă), тват | дүрт | четыре |- | ﺁﻟﻄﻰ، ﺁﻟﻂ | алты, алт | улт(ă), олт(ă) | алты | шесть |- | ﺟﻴﺎﺕ، ﺟﺘﻰ | джиат, дж-ти | çич(ĕ) | җиде | семь |- | ﺳﻜﺮ | с-к-р | сак(к)ăр | сигез | восемь |- | ﻃﺤﻮﺭ، ﻃﺤﺮ | т-хур, т-х-р | тăх(х)ăр | тугыз | девять |- | ﻭﺍﻥ | ван | вун(ă), вон(ă) | ун | десять |- | ﺟﻴﺮﻳﻢ، ﺟﺮﻡ | джирим, дж-р-м | çирĕм | егерме | двадцать |- | ﻭﻭﻃﺮ | вут-р | вăтăр | утыз | тридцать |- | ﺟﻮﺭ | джур | çĕр | йөз | сто |} ==Рунă чăваш алфавичĕ== {{main|Чăваш рунисем}} {{also|Авалхи тĕрĕк рунисем|Пăлхар рунисем}} [[Ӳкерчĕк:Kubrats ring.jpg|thumb|150px|right|[[Кубрат]]ăн çĕрри]] Авалхи чăваш рунă алфавичĕ авалхи тĕрĕк тата авалхи пăлхар рунă алфавичĕсемпе тăван пулать, вĕсемпе чăвашсем [[XIX ĕмĕр]]ченех усă курнă. == Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ == Вĕсене пĕр чăваш алфавитĕнчен тепĕрне «куçару» йĕрки: рунăран кириллицăна, кириллицăран латиницăна === Чăваш алфавичĕн кириллицăран латиницăна куçаракан транслитераци === {| class="wikitable" style="text-align:center;" |+ Чăваш алфавичĕн транслитерацийĕ<ref>[http://transliteration.eki.ee/pdf/Chuvash.pdf Transliteration of Chuvash writing system]</ref> |- style="background:#eee;" ! colspan=2 | Кириллица ! KNAB<br />1995 ! ALA-LC<br />1997 ! Allworth<br />1971 ! colspan=2 | ISO 9<br />А системи ! colspan=2 | ISO 9<br />Б системи ! colspan=4 | Юникод ! Название |- style="background:#eee;" ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! colspan=2 | Hex ! colspan=2 | Dec ! |- | А | а | a | a | a | A | a | A | a | | | | | |- | Ӑ | ӑ | ä | ă | ă | Ă | ă | A` | a` | 102 | 103 | | | a breve |- | Б | б | b | b | b | B | b | B | b | | | | | |- | В | в | v | v | v | V | v | V | v | | | | | |- | Г | г | g | g | g | G | g | G | g | | | | | |- | Д | д | d | d | d | D | d | D | d | | | | | |- | Е | е | ye-, -e- | e | e, je | E | e | E | e | | | | | |- | Ё | ё | yo | ë | ë | Ë | ë | Yo | yo | 00CB | 00EB | 203 | 235 | e diaeresis |- | Ӗ | ӗ | ĕ | ĕ | ö | Ӗ | ĕ | E` | e` | 114 | 115 | | | e breve |- | Ж | ж | zh | zh | ž | Ž | ž | Zh | zh | 017D | 017E | 381 | 382 | z caron |- | З | з | z | z | z | Z | z | Z | z | | | | | |- | И | и | i | i | i | I | i | I, I` | i, i` | | | | | |- | Й | й | y | ĭ | j | J | j | J | j | | | | | |- | К | к | k | k | k | K | k | K | k | | | | | |- | Л | л | l | l | l | L | l | L | l | | | | | |- | М | м | m | m | m | M | m | M | m | | | | | |- | Н | н | n | n | n | N | n | N | n | | | | | |- | О | о | o | o | o | O | o | O | o | | | | | |- | П | п | p | p | p | P | p | P | p | | | | | |- | Р | р | r | r | r | R | r | R | r | | | | | |- | С | с | s | s | s | S | s | S | s | | | | | |- | Ҫ | ҫ | s' | ś | ś | Ş | ş | S` | s` | 015E | 015F | | | s cedilla |- | Т | т | t | t | t | T | t | T | t | | | | | |- | У | у | u | u | u | U | u | U | u | | | | | |- | Ӳ | ӳ | ü | u̇ | ü | Ű | ű | U` | u` | 170 | 171 | | | u double acute, u hungarumlaut |- | Ф | ф | f | f | f | F | f | F | f | | | | | |- | Х | х | kh | kh | h | H | h | X | x | | | | | |- | Ц | ц | ts | t͡s | c | C | c | Cz, C | cz, c | | | | | |- | Ч | ч | ch | ch | č | Č | č | Ch | ch | 010C | 010D | 268 | 269 | c caron (háček) |- | Ш | ш | sh | sh | š | Š | š | Sh | sh | 160 | 161 | 352 | 353 | s caron (háček) |- | Щ | щ | shch | shch | šč | Ŝ | ŝ | Shh | shh | 015C | 015D | 348 | 349 | s circumflex |- | Ъ | ъ | | `` | `` | colspan="2" | `` | colspan="2" | `` | colspan="2" | 02BA | colspan="2" | 698 | модифицирующий 2-ой штрих |- | Ы | ы | ï | y | y | Y | y | Y` | y` | | | | | |- | Ь | ь | ` | ` | ', j | colspan="2" | ` | colspan="2" | ` | colspan="2" | 02B9 | colspan="2" | 697 | модифицирующий 1-й штрих |- | Э | э | ë | ė | è, e | È | è | E` | e` | 00C8 | 0,00E+000 | 200 | 232 | e grave |- | Ю | ю | yŭ | ͡iu | ju | Û | û | Yu | yu | 00DB | 00FB | 219 | 251 | u circumflex |- | Я | я | yă | ͡ia | ja | Â | â | Ya | ya | 00C2 | 0,00E+000 | 194 | 226 | a circumflex |} ==== Диакритика ==== ГОСТ 7.79-2000 ([[ISO 9]]:1995) килĕшӳллĕ чăваш алфавичĕн латиница транслитерацинче 12 сасă палли, вĕсене çырнă чухне çиччĕ диакритика паллипе усă кураççĕ: * breve (Ă ă, Ӗ ĕ сасă паллисенче); * diaeresis («Ë, ë» сасă паллинче); * cedilla («Ş, ş» сасă паллинче); * double acute («Ű, ű» сасă паллинче); * [[caron]] («Ž, ž», «Č, č», «Š, š» сасă паллисенче); * [[grave]] («È, è» сасă паллинче); * [[circumflex]] («Ŝ, ŝ», «Û, û», «Â, â» сасă паллисенче). == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Çавăн пекех == * [[Чăваш чĕлхи]] * [[Чăваш цифрисем]] * [[Чăваш пускăч хăмин калăпĕсем]] == Вуламалли == * Алексеев А. А. Паллă чăваш чĕлхеçисем. — Шупашкар, 1982. — С. 2-7. * Алексеев А. А. Заметки о первых грамматических трудах по чувашскому языку // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 49. Филология. — Шупашкар, 1970. — С. 203—220. * Алексеев А. А. Иккĕмĕш грамматика (В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кенеки тухнăранпа 150 çул çитрĕ) // Ялав. — 1987. № 1. — С. 25. * Алексеев А. А. Кто автор первой чувашской грамматики. // Сов. Чувашия. — 19 апреля 1991 г. * Алексеев А. А. Урхас Кушкă ачи [Н. И. Золотницкий тĕпчевçĕ çинчен] // Ялав. — 1991. — № 9. — С. 22. * Алексеев А. А. Чăваш чĕлхе наукин никĕсне хываканĕ [Осноположник чувашского языкознания], — Чăваш календарĕ. 1969. — Шупашкар, 1968. — 183 с. * Алексеев А. А. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики, [1769-мĕш çулта кĕнеке магазинĕнче «Сочинения принадлежащие к грамматике чувашского языка» ятлă кĕеке тухни çинчен] // Коммунизм ялавĕ. — 1990. — июлĕн 7-мĕшĕ. * Алексеев А. А. Чăвашсен ылтăн кĕнеки, [Чăваш чĕлхин XVIII ĕмĕрте пичетленсе тухнă 1-мĕш грамматики çинчен] // Тăван Атăл. — 1992. — № 4. — С. 64-67. * Алексеев А. А. Ырă ĕç манăçа тухмасть, В. П. Вишневскин «Начертание правил чувашского языка» кĕнеки тухăранпа 150 çул çитрĕ // Коммунизм ялавĕ, 1986. 13 октябрь. * Алексеев А. А., Сергеев Л. П. Памятник чувашского языка 1836 года // Исследования по этимологии и грамматике чувашского языка. — Чебоксары, 1989. — С. 78-103. * Алексеев А. А. Пирĕн çыруллă культурăн çулĕ-йĕрĕ, [Çырулăх аталанăвĕ çинчен] // Тăван Атăл. — 1994. — 2 №. — С. 66-72. * Горский С. П. Очерки по истории чувашского литературного языка дооктябрьского периода. — Чебоксары, 1959. — 49 с. * Данилов С. И. Чувашская книга до 1917 г.// Книж. палата Чуваш АССР: Библиография. — Чебоксары, 1950. — 96 с. * Димитриева В. Д. Документы об издании книги «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» // Уч. зап. ЧНИИ, вып. 34. Филология. — Чебоксары, 1967. — С. 153—162. * Егоров В. Г. Первая печатная грамматика чувашского языка 1769 г. // Тюркологический сборник. В. 1. — М.-Л., 1959. — С. 85-92. * Егоров В. Г. Современный чувашский литературный язык в сравнительно-историческом освещении. Второе, исправленное издание. — Чебоксары, 1971. — С. 37-39. * Егоров В. Г. Чăваш чĕлхин пĕрремĕш грамматики // Коммунизм ялавĕ. — 1952. — декабрĕн 24-мĕшĕ. * Егоров В. И. Паллă тĕпчевçĕн пархатарлă ĕçĕ [Н. И. Золотницкий словарĕ тухнăранпа 100 çул çитрĕ] // Ялав. — 1976. — № 3. — 27с. * Егоров В. П. Деятельность Н. И. Золотницкого по исследованию чувашского языка // О дореволюционной культуре чувашского народа. Уч. зап. ЧНИИ. Вып. 15. — Чебоксары, 1957. — С. 39-102. * Золотницкий Н. И. Заметки для ознакомления с чувашским наречием. Отдел звуковой. — Казань, 1871. — Вып. 1. — 64 с. * Золотницкий Н. И. Особенности чувашского языка, зависящие от изменения и выпуска согласных гортанных звуков, Из лекций в Казанском миссионерском ин-те Н. И. Золотницкого. — Казань, Изд-во Казан. ун-та, 1877. — 16 с. * Золотницкий Н. И. По поводу статьи о «Чуваш кнеге». — Казань, 1867. — 15 с * Каховский В. Ф. Была ли письменность у чувашей в древности?// Учен. записки ЧНИИ. — Чебоксары,1962. -Вып. 21. — C. 201—225; * Каховский В. Ф. О рунической письменности древних чувашей//100 лет новой чувашской письменности.- Чебоксары, 1972. — С. 23 −24. * Комиссаров Г. И. Письменность на чувашском языке в XVIII веке, Архивный материал Проблемы письменности и культуры. — Чебоксары, 1992. — С. 85-104. * Налимова С. Чăваш чĕлхин паллă тĕпчевçи — пирĕн ентеш, [Н. И. Золотницкий çинчен] // Пирĕн сăмах (Сĕнтĕрвăрри р-нĕ). — 1999. — раштавăн 18-мĕшĕ. * Павлов И. П. Золотницкий Н. И. графики çинчен [Чăвашсен çĕнĕ çырулăхĕ 100 çул тултарас умĕн] // Коммунизм ялавĕ, 1971, ноябрĕн 4-мĕшĕ. * Павлов И. П. Н. И. Золотницкий пурнăçĕпе ĕçĕсем. — Шупашкар, 1958. — 63 с. * Петров Н. П. Чăваш литература чĕлхин историйĕ. Яковлевченхи тапхăр. Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1978. — 109 с. (И. Н. Ульянов ячĕпе хисепленекен Чăваш патшалăх университечĕ. Чăваш чĕлхи кафедри). * Сергеев Л. П. XVIII ĕмĕрти чăваш çырулăхĕн палăкĕсем, учеб.-хрестомати Ӳ Л. П. Сергеев. — Шупашкар, Чăв. ун-чĕн изд-ви, 2004. — 106 с. * Сергеев Л. П. Кивĕ чăваш çырулăхĕ, Вĕренӳ пособийĕ. — Шупашкар, 1988. — 84 с. * Сергеев Л. П. Первые печатные грамматики чувашского языка, Учебное пособие. — Чебоксары, Чувашгоспедуниверситет им. И. Я. Яковлева, 2003. — 100 с. * Соловьева Г. Чĕри пуласлăхшăн тапнă, [Паллă чĕлхеçĕ, этнограф, фольклорист, педагог Н. И. Золотницкий çинчен] // Хыпар. — 2000. — 20 кăрлач. * Трофимов А. А. Древнечувашская руническая письменность: Памятники, алфавит, дешифровка. — Чебоксары, 1993.- 51 с. * Ушинский К. Д. Избранные произведения. в. I. — М., 1946. — С. 81-82; Н. И. Золотницкий. Разбор упращенного способа обучению черемисских детей горного населения, сост. И. Кедровым «Справочный листок», г. Казань, 1867, № 135—136. * Федотов М. Р. Исследователи чувашского языка. — Чебоксары, Чувашское книжное изд-во, 1959. — 49 с. == Каçăсем == * [http://www.lib.cap.ru/date_apr_05_2.asp Петров Н. П. Çĕнĕ чăваш çырулăхĕ] * [https://chuvash.org/news/16243.html Элтепере чӑваш чӗлхин латинла саспаллийӗсене ҫирӗплетме ыйтнӑ] * [https://chuvash.org/news/28452.html Чӑвашсен ҫӗнӗ ҫырулӑхӗ: 150 ҫул] [[Категори:Кириллица алфавичĕсем]] [[Категори:Чăваш чĕлхи]] [[Категори:Чăваш алфавичĕ]] [[Категори:Тĕрĕк халăхĕсен çыпулăхĕсем]] [[Категори:Алфавитсем]] ae657w3i4ydq9zzppg517dpu0vzf0k4 0 3329 751306 747502 2022-08-15T08:45:34Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Пĕлтерĕшсем|Кивĕ Ахпӳрт (пĕлтерĕшсем)}} {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Кивĕ Ахпӳрт |тăван çĕлĕк = ''Кивĕ Ахпÿрт'' [[File:Small river Baibarys, Batyrevsky district.jpg|thumb|285px|Кивĕ Ахпÿрт ялĕ Пайпарăс çырминчи пĕве енчен пăхсан]] |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg =55 |lat_min = 4|lat_sec = 23 |lon_deg =46 |lon_min = 43|lon_sec =29 |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Тури Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Тури Туçа |шалти пайлану = урамсем |пуçлăх = Углёв Константин Анатольевич |никĕсленĕ вăхăт = XVII ĕмĕр |пĕрремĕш асăну = 1634 |малтанхи ятсем = Ахпÿрт |статус = Ял |лаптăк = |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 697 |халăх çыравĕн çулĕ = [[2010]]<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = [[чăвашсем]] |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = кивĕахпÿртсем, кивахпÿртсем |вăхăт тăрăхĕ = |почтă индексĕ = 429354 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83537 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 097 207 870 006 |категори Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=306 }} [[File:Старое Ахпердино Батыревского района Кивĕ Ахпÿрт Staroe Ahperdino map.jpg|thumb|300px|[[Карттă]]. Ун çинче çыравсене, тĕпрен илсен, вырăсла хатĕрленĕ]] '''Кивĕ Ахпӳрт''' ([[Вырăс чĕлхи|вырăс.]] ''Старое Ахпердино'', [[Тутар чĕлхи|тутар.]] ''Иске Ахпүрт''), — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи чиркÿсĕр [[ял]]. ==Ял тытăмĕ, халăх йышĕ== Ялта [[Кивĕ Ахпӳрт вăтам шкулĕ|вăтам шкул]], [[Кивĕ Ахпӳрт ял вулавăшĕ|кĕнекесар-вулавăш]], [[Кивĕ Ахпӳрт фельдшер-аккушер пункчĕ|фельдшер-аккушер пункчĕ]], [[Кивĕ Ахпӳрт культура çурчĕ|культура çурчĕ]] вырнаçнă. ===Урамĕсем=== Тĕпри Калинин урамĕ ятлă. Халăхри ячĕ халлĕхе паллă мар. [[Урам]]сен вырăсла ячĕсем: Восточный переулок, Улица Калинина, Луговая улица, Наречная улица, Южная улица<ref>[http://mapdata.ru/chuvashiya/batirevskiy-rayon/derevnya-staroe-ahperdino/ Урамсем.]</ref>. Паллах, чăвашла тата халăхри ятсем те пур: Калинина—Çÿлти кас, Наречная улица—Аялти кас, Южная улица—Çĕнĕ кас; Восточный переулок текенни ''Турчка касси'' ятпа паллă. ==Тавралăх== Кивĕ Ахпӳрт [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв|шывĕн]] вăтам юхăмĕнче, сылтăм çыранра вырнаçнă. Ку тĕлте Пăлана [[Пайпарăс]]<ref>Хăшпĕр чухне, [[гиперкоррекци (лингвистика)|гиперкоррекци]] хыççăн хăваласа, "Байбарус" е тата урăхларах та çырни тĕл пулкалать.</ref> тата [[Пучивар]] шывĕсем юхса кĕреççĕ. Малтанхи пирки çапла калани пур: {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|Овраг Пайпарaс- Для защиты укреплённых мест на Буле, Московское государство нанимало и ахпердинцев. Для защитников южных рубежей выделялись земли около Ногайского перевоза, что и послужило появлению населённых пунктов, считавшихся Диким полем. Вдоль Ногайского перевоза были выставлены сторожевые посты. Для предупреждения о надвигающейся опасности применяли своеобразный «телеграф». При помощи сигнальных флажков и костров предупреждали о передвижении неприятелей. Не раз защитники Ногайского перевоза вступали в схватку с врагами. Защищая родную землю, они защищали и Московское государство. В одном из сражений они убили вражеского военачальника по имени Пайпарaс и закопали в овраге за деревней. В настоящее время этот овраг называют «Пайпарaс»<ref>Казаков, Николай.[http://archive.ec/uPfaw#selection-965.0-973.100 Топонимика местного края.] 7-мĕш класра вĕренекенĕн ĕçĕ.</ref>.}}.<small><Куçару: Пăла çинчи çирĕплетнĕ вырăнсене хÿтĕлемешкен Мускав патшалăхĕ ахпÿртсене те явăçтарнă. Кăнтар чикĕсене хÿтелекенсем валли Нухай каççи тĕлĕнчи çĕрсене уйăрнă, çапла вара "Тискер уйсем" шутланакан вырăна çынсем килсе лекнĕ. Нухай каççи тăршшĕпе хурал станĕсене вырнаçтарса тухнă. Хăрушлăхсене сирме хăйне майлă "телеграфпа" усă курнă. Палăртав кăвайчĕсемпе тата ялавсемпе систернĕ пĕрне-пĕри. Нухай каççине сыхлакансем пĕрре мар хĕрÿ тытаçăва кĕнĕ тăшманпа. Тăван çĕре сыхласа вĕсем Мускав патшалăхне те сыхланă. Пĕр çапăçура тăшманăн Пайпарăс ятлă çарпуçне вĕлернĕ те ял тулашĕнчи<ref>Çĕнĕ Ахпÿрт пирки сăмах пырать кунта.</ref> çырмара пытарнă. Асăннă çырмана паян та Пайпарăс теççĕ.</small> {{Цитата вĕçĕ}} ==Истори== "Ахпÿрт" сăмахăн этимологине [[Федотов Михаил Романович|М.Р.Федотов]] [[профессор]] ăнлантарса панă<ref name="Т2">Федотов М.Р. НЕУМЕСТНЫЕ СПОРЫ О ПЕРЕИМЕНОВАНИИ. // «СЧ» №224, 14 ноября 1996 г. (Ку статьяна [http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/pers_0_0000048.pdf ак çак вырăнта вулама пулать]: Терентьев, В. М. Духовное и научное наследие академика М. Р. Федотова : [о жизнедеятельности известного ученого-языковеда, алтаиста, корифея чувашской тюркологии]. Кн. 2 / В. М. Терентьев ; [под ред. А. П. Хузангая]. - Чебоксары : Новое Время, 2011. -. - 575 с.// с.96-97)</ref>. Чăн малта Ак Бэрдĕ тени тăрать. "Ак" кунта пĕр-пĕр лайăх (позитивлă) сăнара палăртать, чăвашла "Хак" тенипе танлаштарăр ([[арап чĕлхи|арабизм]]: Турă, Чăнлăх, Сиплĕх, Тивĕç-ирĕк; <big>حق</big> haq ). Бэрдĕ — стандартлă тĕрĕк чĕлхисенче — пачĕ. Çапла вара иккĕшне пĕрле тусан "Турă Пачĕ" тенине пĕлтерет. Çынсене çавнашкал ят панă тахçан. Стандартлă тĕрĕк чĕлхинчи [э] сасă [и] сасса куçиччен пулса иртнĕ (хальхи [[тутарсем]], сăмахран, «бэрдĕ» мар, «бирдĕ» теççĕ). "Пÿрт" тени каярахпа çеç, контаминациленнине кура, сиксе тухнă. Калас пулать, '''-пердино/-бердино/-пирдино/-бярдино''' формантпа вĕçленекен ытти ял ячĕсене те (сăмахран, Тяжбердино, Тябердино, Акпердино т.ыт.те) çакăн пекех ăнлантараççĕ. Вĕсем хăйсен малтанхи компоненчĕсемпе çеç уйрăлса тăраççĕ. Кунта çырса кăтартакан яла илес пулсан, малтан Ахпӳрт ятлă пулнă. ''Кивĕ'' текен сăмах каярах, [[XVII ĕмĕр]] вĕçĕнче 9 кил-йыш ялтан куçса кайса [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв]]ăн тепĕр енче çĕнĕ ял туса хунă хыççăн хутшăннă. Çĕнĕ яла Çĕнĕ Ахпӳрт теме пуçланă. Яла никĕслекенсем халĕ Канаш районне кĕрекен [[Кивĕ Ахпӳрт (Канаш районĕ)|Кивĕ Ахпӳрт]] ялăн çыннисем пулнă. [[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф. Мулюков]] краевед тĕпчесе пĕлнĕ тăрăх яла [[1634]] çулта никĕсленĕ.<ref>''[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]]'' Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Ч., 1983. 9 с.</ref> Вăлах яла никĕсленĕ çынсен ячĕсене тĕпчесе пĕлнĕ. Ялти халапсем тăрах яла Еливан, Салма, тата Кăтра ятлă çынсем никĕсленĕ. Çаван пекех Сеприхана асăнаççĕ.<ref>''[[Димитриев Василий Димитриевич|В.Д.Димитриев]]''. Чувашские исторические предания. Ч., 1993. 190 с.</ref> [[Столыпин реформисем]] вăхăтĕнче ялти пĕрлĕхрен уйрăлса тухакансем пулнă. [[1910]]-мĕш çулта Кивĕ Ахпÿрт [[хуттăр]]ĕнчи 6 килте 30 [[çын]] пурăннă. Каярахпа вăл хуттăра Пĕчĕк Ахпÿрт [[ят]] панă. Паянхи кун асăннă [[пурăнакан вырăн]] çук. [[1920]] çулхи [[Çурла, 3|çурла уйăхĕн 3]] [[Пăва уесĕ|Пăва уесне]], ун хыççăн вара [[Çĕрпӳ уесĕ|Çĕрпӳ уесне]] кĕнĕ. [[1920]] çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1]] хыççăн [[Çĕрпӳ уесĕ]]н [[Чăваш Енĕн Йĕпреç районĕ|Йĕпреç районне]] кĕртнĕ. [[1921]] çулхи [[Çĕртме, 22|çĕртме уйăхĕн 22-пе]] [[1927]] çулчен Патăръел уесне кĕнĕ. Ку пĕтĕм вăхатра ял çак пайланăвсен [[Патăръел вулăсĕ|Патăръел вулăсне]] кĕнĕ. [[1927]] çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1]] [[Чăваш Енĕн Аслă Патăръел районĕ|Аслă Патăръел районне]] кĕнĕ. [[1935]] çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19]] хыççăн [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]] çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22]] хыççăн [[Чăваш Енĕн Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]] çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20]] хыççăн хальхи вăхăт таран [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/с.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170104092055/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D1%81.htm |date=2017-01-04 }}</ref>. [[File:Staroe Ahperdino village Chuvashia.jpg|thumb|left|Аялти кас]] == Ял ячĕ тата ытти пĕрлĕх паллисемпе символика == [[2016]]-мĕш çулхи [[авăн, 12|сентябрĕн 12-мĕшĕнче]] Кивĕ Ахпÿртри клубра ял пухăвĕ пулса иртнĕ. Унта, ытти ыйтусемпе пĕрлех, ялăн [[вырăс чĕлхи|вырăсла]] [[ят|ячĕн]] ыйтăвне те хускатнă. Чăн та, ку ыйтăва "илемсĕр" [[ят]]сен контекстĕнче те пăхса тухма пулать<ref>[http://pikabu.ru/story/neprilichnyie_nazvaniya_naselennyikh_punktov_rossii_1316030 Неприличные названия населенных пунктов России.]</ref>.Кивĕ Ахпÿрте илес-тĕк, тĕрĕсипе каласан, кун пирки халиччен никамах та пит шутласах та кайман. Ахăртнех, ку проблема пеккине хăйсем [[вырăс чĕлхи]]не "шутсăр лайăх" пĕлнине кăтартас текенсем шутласа кăларнă пулмалла. [[Ят]]а улаштармасăр хăварма хистекен сăлтавсем: * "Ахпердино" сăмахра [[пусăм]] пĕрремĕш сыпăк çине ÿкет: "Ахп'''е́'''рдино" мар! * Чăвашла ятра та нимĕн начарри те çук. Хуть те мĕн каласан та, чăн малтан чăвашла ят пирки шутлас пулать. * "Илемсĕрлĕх" текенни чăннипе [[сăмах]]ăн пĕртен-пĕр сыпăкне çеç пырса тивет. Ытти сыпăксенче уни-куни ним те çук. * Пит хытă шырасан кашни сăмахра тенĕ пекех кун пек "илемсĕрлĕх" паллисене чакаласа тупма пулать. Вара вĕсене пурне те улăштарса тухмалла-ши? Тахçан "хуйхă" сăмаха [[чăваш чĕлхи]]нчен катертес текенсем те пулнă... * Çĕнетнĕ ят "лайăхрах" пуласса никам та шантарма пултараймасть. Çук унашкал гаранти. * Ята çĕнетни кивви тĕппипех манăçасса пĕлтермест-ха вăл! Аса илтерсе тăракансем пурпĕрех пулаççĕ! Халиччен "...перд..." элемент пирки никамах та пит шутласах кайман пулсан, ят чăннипех улшăнсан вара кун пирки сÿпĕлтетекенсен шучĕ темиçе хут йышланать. Кама кирлĕ вăл "тĕлĕрекен [[аçтаха]]на" вăратни? * Кивĕ ятсем кирек мĕнле пулсан та [[культура]] тата [[истори]] пуянлăхĕ, хаклă [[еткер]] шутланаççĕ, çавăнпа та вĕсене çăмăллăн та çăмăлттайла катертме май çук. [[Тури Туçа вăтам шкулĕ]]н çуртĕнче пулса иртнĕ ăславсемпе ÿнерсен Чăваш халăх академийĕн ларăвĕнче те ([[2016]]) [[ял]] [[ят|ячĕн]] ыйтавне хускатнă. Ят ятне улăштарма юрамасси пирки çавăн пекех [[Федотов Михаил Романович|М.Р.Федотов]] [[профессор]] та каласа хăварнă<ref name="Т2"/>. === Кивĕ Ахпÿртĕн гимнĕ те пур === {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|13 февраля 2015 года в Староахпердинском СДК Батыревского района состоялось открытие Года литературы в деревне Старое Ахпердино. <...> В рамках праздничного концерта состоялась презентация Гимна д. Старое Ахпердино. Текст гимна написал наш земляк, уроженец д. Старое Ахпердино Владимир Рыбкин. Музыку написал известный чувашский композитор Юрий Кудаков (есть тест песни на чувашском и русском языках, ноты, плюсовка и минусовка). Зрители с восхищением слушали гимн в исполнении народных артистов Чувашии Тамары Гурьевой и Зои Лисицыной<ref>[http://gov.cap.ru/info.aspx?gov_id=306&type=news&id=2951485 Новости » Открытие года литературы и презентация гимна деревни Старое Ахпердино.]</ref>.}}<small><Куçару: 2015-мĕш çулхи февралĕн 13-мĕшĕнче Патăрьел районĕнчи Кивĕ Ахпÿртре, СДКра, ялта Литература çулталăкĕ уçăлнине палăртрĕç.<..> Уяв концертĕнче Кивĕ Ахпÿртĕн гимнне хăтларĕç. Гимн сăввине çыраканĕ — Кивĕ Ахпÿртре çуралнă пирĕн ентеш Владимир Рыбкин. Кĕввине паллă чăваш композиторĕ Юрий Кудаков çырнă (юррăн чăвашла тата вырăсла тексчĕсем, нотăсем, плюсовка, минусовка — пурте ал айĕнче). Куракансем гимна Чăваш халăхĕн артисчĕсем Тамара Гурьева тата Зоя Лисицына юрланине савăнса итленĕ.></small> {{Цитата вĕçĕ}} Гимна мĕнле те пулин çирĕплетнĕ-и е çирĕплетмен-и, çакă халлĕхе паллă мар. [[File:Outskirts of the village Staroe Ahperdino.jpg|thumb|285px|Кивĕ Ахпÿртĕн хĕвелтухăç хĕрри]] === Кивĕ Ахпÿртĕн гербĕ пирки === Хальхи вăхăтра Кивĕ Ахпÿртĕн [[герб]]ĕ — çирĕплетни те, çирĕплетменни те, — çук. [[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков]] [[таврапĕлÿçĕ]] унăн [[сăнар]]ĕн никĕсĕнче хулкан çине илемлĕх мелĕсемпе ÿкернĕ "1634" (яла никĕсленĕ çул) пулмалла тесе шутланă<ref>Хăй пурăннă чух пулнă уйрăм калаçуран.</ref>. ==Паллă çынсем тата ытти харкамлăхсем== * Кудрявцев Иосиф Андреевич, — [[1895]]-[[1901]]-мĕш çулсенче [[Чĕмпĕрти чăваш вĕрентӳçисен шкулĕ|Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче]] вĕреннĕ, Кивĕ Ахпÿртри [[вĕрентекен|вĕрентевçĕсен]] паллă пĕр династине пуçласа яракансенчен пĕри<ref>Александров, Геннадий. Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнчен вĕренсе тухнисем (1868-1919). — "Хыпар" хаçат, 1996, çурла, 3.</ref>. *[[Арланов Михаил Михайлович]], [[Хыпар (хаçат)|"Хыпар" Кăларавăш çурчĕн]] директорĕ — тĕп редакторĕ ([[2015]]-[[2016]]-мĕш çулсенче). *[[Брусова Галина Фёдоровна]] ([[1955]] çур.), — [[педагогика]] [[ăслăх|ăславĕсен]] кандидачĕ ([[2002]]). * [[Вăрăм Палюк]] (Рыбкин Владимир Николаевич) — Кивĕ Ахпÿртĕн "официаллă мар" гимнĕн [[автор]]ĕсенчен пĕри. *[[Каргин Николай Васильевич]], [[Социаллă Ĕç Паттăрĕ|Социализмлă Ĕç Паттăрĕ]]. *Карягин Арсентий Афанасьевич ([[1921]]-[[1986]]) — [[Раççей Федерациллĕ Социализмлă Совет Республики|РСФСР]] тава тивĕçлĕ [[вĕрентекен|вĕрентевçи]]<ref>Иванова Л.Н. [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=448 Чăваш энциклопедийĕнчи статья.]</ref><ref>[[Пĕчĕк Ахпӳрт]] ялĕнче çуралнă. Ун пирки çак статьяри "истори" секцине пăхăр.</ref>. *Карягин Сергей Афанасьевич ([[1932]] çур.) — журналист, вĕрентевçĕ, парти (КПСС) функционерĕ, [[Раççей Федерациллĕ Социализмлă Совет Республики|РСФСР]] тава тивĕçлĕ [[культура]] ĕçлевçи ([[1996]])<ref>Михайлов А.И. [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=2179 Чăваш энциклопедийĕнчи статья.]</ref>. *[[Карягин Фёдор Александрович]], [[Чăваш республики]]н экологи тата [[çутçанталăк]] ресурсĕсен министрĕ ([[1992]]-[[1996]]), [[географи]] [[ăслăх|ăславĕсен]] кандидачĕ. *[[Карягина Марина Фёдоровна]], — чăваш [[сăвăç]]ĕ, тележурналист. * Мареева Мария Николаевна ([[1954]] çур.) — журналист (пичетре тата телекуравра)<ref>[http://gov.cap.ru/Memorials.aspx?gov_id=12&id=177447 Памятные даты » 60 лет назад родилась Мареева Мария Николаевна - журналист, заслуженный работник культуры Чувашской Республики.]</ref>. *[[Мукина Ираида Васильевна]], — филологи ăслăлăхĕсен кандидачĕ. * Пыркин Николай Васильевич ([[1935]]-[[2007]]) — совет саманинче [[парти]] ([[КПСС]]) ĕçлевçи, [[истори]] [[ăслăх|ăславĕсен]] кандидачĕ<ref>Бойко И.И. [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=195 Чăваш энциклопедийĕнчи статья.]</ref>. *[[Салмин Антон Кириллович]], истори ăслăлăхĕсен докторĕ, [[Этнологи|этнолог]]. ==Вуламалли== * Астраханцева, А. Вěсем пурте пěр кăкран : [Патăрьел районěнчи Кивě Ахпÿрт ялěнче пурăнакан вунă ача амăшě, М. А. Кошкина çемйи çинчен] / А. Астраханцева // Авангард (Патăрьел районě). - 2008. - 29 чÿк (№ 135-136). * Салмин А.Н., Павлова А.А. [Кĕнеке: ячĕ халлĕхе паллă мар] Шупашкар, [[1999]]. * Салмин А.Н., Павлова А.А. [Кĕнеке: ячĕ халлĕхе паллă мар] Шупашкар, [[2010]] * Салмин, А. Н. Ты в памяти у всех, родная сторона-2 : [родословное древо известных фамилий, проживающих в Ахпердино] / Александр Салмин, Алевтина Павлова ; [предисл. Ю. М. Салмина]. - Чебоксары : Новое Время, 2013. - 231 с. * Салмин А.Н., Павлова А.А. Их имена прославили деревню. Шупашкар, [[2016]]. * Михайлов, Юрий. [http://www.hypar.ru/cv/malalla-talpanakan-ceme-0 Кивĕ Ахпÿрт ялĕнчи Гавриловсем.] — 20 Jun, 2014 | Хыпар | [[File:Старое Ахпердино Staroe Ahperdino Открытие нового ФАП.jpg|thumb|300px|Кивĕ Ахпÿрт [[халăх]]ĕ [[ял]]та ФАПăн (фельдшер-акушер пункчĕн) çĕнĕ çуртне уçнă чухне]] ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем}} ==Каçăсем== * [http://www.uchitel.21310s08.edusite.ru/p12aa1.html Казаков. Н. Топонимика местного края] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111202193528/http://uchitel.21310s08.edusite.ru/p12aa1.html |date=2011-12-02 }} * [https://ok.ru/group/55571943587872 Пĕркласрисем. "Кивĕ Ахпÿрт" ушкăн.] * [http://cheboksari.smizz.ru/art/sostoyalis-sorevnovaniya-po-ohotnichemu/42334910/ На живописном берегу реки Булла около деревни Старое Ахпердино Батыревского района состоялись соревнования по охотничьему биатлону.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161003120035/http://cheboksari.smizz.ru/art/sostoyalis-sorevnovaniya-po-ohotnichemu/42334910/ |date=2016-10-03 }} {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] crojki9yatjhple4il9qv3qkbx1zm3v 0 40209 751304 751293 2022-08-15T08:37:57Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Пĕлтерĕшсем|Куславкка (пĕлтерĕшсем)}} {{Пĕлтерĕшсем|Козловка (пĕлтерĕшсем)}} {{Пĕлтерĕшсем|Кословккă (пĕлтерĕшсем)}} {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Кословккă |тăван çĕлĕк = ''Кословккă'' [[File:Kozlovka Batyrevsky Chuvashia.jpg|thumb|300px|Kozlovka Batyrevsky Chuvashia]] |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 24 |lon_deg = 47|lon_min = 42|lon_sec = 21 |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1200&mapX=4109338&mapY=7027003&scale=7&descx=4109338&descy=7027003 |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Туçа |шалти пайлану = виçĕ [[урам]] |пуçлăх = Углёв Константин Анатольевич |никĕсленĕ вăхăт = 1929 |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = 280632 тăв.м<ref name="Демографи">[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2216093 Туçа ял тăрăхĕн паспорчĕ.]</ref> ~ 0,3 |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 143 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = [[чăвашсем]] |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = кословккăсем |вăхăт тăрăхĕ =[[UTC+3]] |почтă индексĕ =429354 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83532 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97 207 870 003 |категория Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=306 }} '''Кословккă''' ({{lang-ru|Козловка}}), — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. Ял [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв|шывĕн]] сылтăм çыранĕнче, [[Пăлакасси]] тата [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] хушшинче, вырнаçнă. Ялта [[клуб]], фельдшер-акушер пункчĕ (ФАП)<ref>[http://www.batyrevo-crb.med.cap.ru/structure/162 Козловка-Булаковский фельдшерско-акушерский пункт.] — БУ «Батыревская центральная районная больница» Минздрава Чувашии</ref>, райпо [[лавкка|лавкки]] пур, — ку объектсене пурне те юнашарти Пăлакассипе "пайлать" темелле. Вĕсем чăннипе юлашкинчен асăннă ялăн официаллăн çирĕплетнĕ территорийĕнче<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2023599 Пăлакассин тĕплĕ картти.]</ref> вырнаçнă. Икĕ ял çав тери тачă çыхăннине кура, [[массăллă информаци хатĕрĕсем|массăллă информаци хатĕрĕсенче]] те<ref>Сăмахран, ак çакăнта пăхăр: [http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=306&id=66745&page=38 Публикации » Ача çулталăкне халалласа: Сцена çинче - фабрика çăлтăрĕсем.]</ref>, официаллă хутсенче те<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=155156 Организации, предприятия и учреждения.]</ref>, çавăн пекех йăла-йĕркере те, час-часах "Козловка-Пăлакасси" тесе асăнни пулать. Çавах та вĕсем уйрăм ялсем. Калăпăр, кашни ялта пĕрле усă курмалли пĕрер çыхăну вырăнĕ (телефон) вырнаçтарас кампани вăхăтĕнче çавна унта та, кунта та тунă. Кослаккăри — Мир урамĕнче (Лешкас), Пăлакассинчи — Канаш урамĕнче (Эрĕм касси). == Тавралăх == Рельеф уйрăмлăхĕсене илсен, Кословккă [[хĕвелтухăç]] тата [[хĕвеланăç]] енсенчен икĕ пĕчĕк ятсăр [[çырма]]семпе чикĕленсе тăрать теме пулать. Асăннă çырмасем [[Пăла (юханшыв)|Пăлана]] юхса тухаççĕ теме май çук, мĕншĕн тесен вĕсем чăннипе Пăла çумĕнчи айлăм вырăнта хăйсем тĕллĕн вĕçленеççĕ, çухалаççĕ. Анчах та ик-виç теçетке çул каялла ятарлă дамба тунă хыççăн, хĕвеланăç енчи ятсăр çырма Пăланах тухма тытăннă теме пулать. [[2015]]-мĕш çулта çав дамба çумĕнче ятарласа ''пĕчĕк кÿлĕ'' пекки те чавнă. [[Экономика]] тĕллевĕсемпе теес пулать. Вăл [[вырăн]] хур-кăвакал усрама, ытти выльăх-чĕрлĕхе шăварма кирлĕ. Паллах, унта [[пулă]] ĕрчетесси пирки [[сăмах]] тăмасть. == Халăх йышĕ. Экономика == {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=15 | '''Пĕтĕмĕшле демографи кăтартăвĕсем'''<ref>[http://enc.cap.ru/?t=world&lnk=845 Чăваш энциклопедийĕ]</ref> |--- class='bright' | colspan=12 | Пĕтĕмпе|| colspan=2 | |--- class='shadow' |çул || 1939 || 1979 ||2002 || 2010 || 2012<ref>[http://gov.cap.ru/HOME/158/smo/msu-317.doc Чăваш республикин пурнакан вырăнĕсенчи йыш.] (Ку таблицăсенче шăпах [[2012]]-мĕш çулхи палăртавсем).</ref> || 2013<ref name="Демографи" /> || 2014<ref name="Демографи" /> || 2015<ref name="Демографи" /> || 2016<ref name="Демографи" /> |--- |çын ||118 арçын<br> 124 хĕрарăм || 104 арçын<br> 130 хĕрарăм || 74 арçын<br> 102 хĕрарăм || 69 арçын<br> 74 хĕрарăм || 170 || 157 || 156 || 154 || 153 |--- |кил || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 56<ref name="Шут">Кунта, ахăртнех, çынсем ялан пурăнакан çуртсене çеç палăртнă пулмалла.</ref> || 51<ref name="Шут" /> || 58<ref name="Шут" /> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 63 |} [[1929]]-мĕш [[çул]]та [[Пăлакасси]] ялĕпе пĕрле "Канаш" колхоз йĕркеленĕ. Çав колхозăн пĕрремĕш ертÿçи Никандр(ашшĕ ячĕ паллă мар) Мышин пулнă; ăна такамсем темшĕн çапса вĕлереççĕ те колхоз председателĕ пулма ял никĕслевçине А. Г. Козлова суйлаççĕ, вăл вара çичĕ çул хуçалăха ертсе пырать<ref>Матросов И. Çак яла Козловка теççĕ. // Патăрьел районĕн "Авангард" хаçачĕ, [[1984]], декабрь, 4. Ытларикун.</ref>. ==Ял урамĕсем== Хальхи вăхăтра ялта виçĕ урам. Мир урамĕ, Симĕс урам тата Лавкка<ref>Лавкки, каланă ĕнтĕ кунта, чăннипе [[Пăлакасси]] ялĕн официаллă территорийĕнче вырнаçнă.</ref> урамĕ. Лавкка урамне халăхра ''Хăрах кас'' теççĕ. Юлашкийĕ хăрах йĕрлĕ пулнипе çеç мар, ыттисенчен кĕскереххипе те уйрăлса тăрать. Вăл малтанхисенчен чылай каярах ([[1950]]-мĕш çулсенче) çĕкленнĕ. Симĕс урамăн мăшăрлă енĕ те [[1990]]-мĕш çулсенче [[çурçĕр]] еннелле кăштах (икĕ [[çурт]] чухлĕ) вăрăмланнă, — Козлов Л.Г. тата Мышин Н.В. хуçалахĕсем хушăннă. Мир (''Лешкас'') тата Симĕс урамсене чул сарнă, чăн та, пахалăхĕ пысăках мар. Хăрах кас еннелле аслă çултан (историлле "Пăва çулĕ") темиçе теçетке [[метр]] чухлĕ [[асфальт]] сарнă, малалла вара ним те сарман (çынсем хăйсем тĕллĕн, нимĕнле проектсăр уни-кунисем пăрахнисене шутламасан) ахаль [[çул]] каять. Çак асăннă виçĕ урама варринчен ''пралук'' (çуран çÿремелли [[тăкăрлăк]]) пĕрлештерсе тăрать. Симĕс урамра вăл, сăмахран, 13-мĕш тата 15-мĕш çуртсем хушшинче. Малалла асăннă пралук пĕр енчен Кивĕ Ахпÿртелле, тепĕр енчен Пăлакассинелле тăсăлать. ==Истори== Ку ял Патăрьел районĕнчи чи çĕнĕ [[пурăнакан вырăн]]сен шутне кĕрет. [[1929]]-мĕш çулта никĕсленнĕ шутланать. Çыннисем кунта [[Çĕнĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Çĕнĕ Ахпӳрт]] ялĕнчен куçнă. Çак ĕçĕ пуçарса яраканĕ Александр Григорьевич Козлов (?—[[1945]]) пулнă. Вăхăтĕнче икĕ çул хушши хĕрлисен майлă пулса [[граждан вăрçи]]не те хутшăннăскер, отходник шучĕпе [[нехтă]] кăларнă çĕрте ĕçленĕскер, коммунист. Шăпах ун [[хушамат]]не кура яла та çаканашкал [[ят]] панă. Каярахпа А.Г.Козлов [[лейтенант]] [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Аслă Аттелĕх вăрçинче]], Кёнигсбергшăн пынă çапăçусенче, пуç хунă<ref>[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]] Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Ч., 1983. 43 с.</ref>. Калас пулать, А.Г.Козлов фронтран янă пĕр çыру 1970-мĕш çулсемчченех упраннă. Унтан ăна, ĕмĕрлĕхе упранмалла тесе, Туçари выăтам шкула панă. Вара вăл çав ялти музее лекме пултарнă. Çыру хальхи вăхăтра упранни/упранманни паллă мар. Никĕсленнĕ хыççăнах ял [[Аслă Патăрьел районĕ|Аслă Патăрьел районне]] кĕнĕ. [[1935]]-мĕш çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]]-мĕш çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]]-мĕш çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20]]-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăт таран [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/к.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827185919/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%BA.htm |date=2016-08-27 }}</ref>. === Ĕлеххисене аса илни === Нумаях та пулмасть-ха Кословккă чылай урăхларах сăн-сăпатлă пулнă. Çавăн пирки каласа парасшăн. Анчах камран илтни пирки ятарласа палăртнисем пулмасса та пултарĕç. Мĕншĕн тесен чылайăшне астăвакансем çав тери нумайăн-ха. Акă Симĕс урамăн çурçĕр вĕçĕнче ÿсекен йывăçсен ушкăнне ([[тирек]]сем, Америка [[вĕрене|вĕренисем]]) ''шкул пахчи'' теççĕ. Тĕрĕс, унта пуçламăш [[шкул]] çурчĕ пулнă. Кословккă тата [[Пăлакасси]] ачисем вĕреннĕ çавăнта. Чи малтанхи [[вĕрентекен|вĕрентевçĕсем]] — В.И.Уруков тата унăн мăшăрĕ А.А.Урукова. Вăл шкула ĕлĕххи [[топографи]] [[карттă|карттисем]] çинче паян та курма май пур<ref>[http://www.etomesto.ru/tut121749/ Ĕлеххи карттăсем онлайн.]</ref>. Алкумлă, уçă верандăллă [[çурт]]. Шалти уçлăха хăмаран тунă урлăмпа икĕ пая уйăрнă. Урлăмне ятарлă çекĕлпе тата тăпсасем пулăшнипе маччаран çакса яма май пулнă кирлĕ чухне. Сăмахран, Çĕнĕ Çулхи савăнăçлă вăхăтсене паллă тунă чух. Пĕр хутчен вăл çуртра [[ял]] [[халăх]]не кино та килсе кăтартнă — Валентин Катаев [[хайлав]]ĕпе майлаштарнă "Сын полка" текенскерне. Тĕп çурт çумĕнче шкулăн хушма хуралтисем те пулнă. Тата — шыв илмелли пусă (унăн йĕррисем паянхи кун та пур). Ĕлеххи шкул çуртĕнчен аякрах мар выльăх-чĕрлĕх тытмалли вите пулнă. Унпа юнашар — ''"ферма хĕрĕсен" пÿрчĕ''. Кăштахран выльăх фермине пĕтернĕ. Вара "ферма хĕрĕсен" пÿртне [[шкул]] валли усă курмалла тунă — шăп пĕр вĕренÿ класĕ вырнаçмалăх. Пурăна-киле шкулăн тата тепĕр çурт та пулнă — пĕчĕк çырма леш енче, Пăлакасси еннерех. Мĕнпур ачасем [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿртре]] вĕренме пуçласан, çуртсем пурте майĕпен пĕтнĕ, çухалнă (урăх çĕре куçарса кайнă е вутта янă). Вылăх фермине асăннă пулсан, ''[[силос]] шăтăкĕсене'' те манса каймалла мар. Мĕнпурĕ тăваттă. Кайран вĕсене те экскаваторпа килсе хуплаттрнă. Кирпĕчрен тунă урлăмĕсене ахаль çынсем май килнĕ таран сÿтсе килĕсене илсе кайнă (апла тума никама та чарман). [[Лавкка]] пирки калас пулать. Хальхи Симĕс урамри 25-мĕш çуртăн пахчи хыçĕнче, çырма леш енче пулнă. Кăнтăр еннерех — [[цистерна]], унта сутмалли [[краççын]]а усранă. Цистернăна кăштах çĕр ăшнелле чавса вырнаçтарнă, çавăнпа вăл тĕлте путăк-шăтăксем халĕ те курăнаççĕ-ха. Анчах та вăл путăк-шăтăксем (валсемпе урсем) ăна кăна мар, килти пахчасен чи аякра пулнă чиккисене те палăртаççĕ. Каярахпа пĕчĕклетнĕ пахчасен чиккисене куçарнă, анчах пĕчĕкке валсемпе урсем (вĕсен йĕррисем) тăрса юлнă. Пĕчĕклетнĕ пахчасен вырăнĕнче йĕркеленнĕ тĕлте, лавккаран [[хĕвелтухăç]]нерех, сĕрмелли-çунтармалли япаласен çурма [[çĕрпÿрт]] евĕр йĕркеленĕ управĕ те пулнă пĕр [[вăхăт]]ра. Çав асăннă сивĕ, хутман лавккара чăн малтан С.М.Макаров ([[1903]]-[[1942]]) ĕçленĕ пулмалла. Вăл [[вăрçă|вăрçа]] кайсан — кĕске вăхăт хушши унăн ывăлĕ П.С.Макаров ([[1925]]-?) тăнă ĕç вырăнне, унтан — çак çынсен хĕрĕ тата йăмăкĕ Е.С.Макарова (Чернова) ([[1927]] çур.). Юлашкинчен асăнни вара лавккана пăрахăçличченех, ăна урăх çĕрте никĕсличченех тата ун хыççăн та пăртак вăй хунă суту-илÿре. Лавккапа хире-хирĕçех Кословккă тата [[Пăлакасси]] ялĕсен вулав çурчĕ тата клубĕ пулнă. Малтан пĕчĕкрех çуртра, кайран пысăкраххинче. Унта камсем тата хăçан ĕçленине çырса кăтартсан та пит аван пулмалла. Ĕлеххи ытти палăрăмсенчен Симĕс урам тĕлĕнчи (автоçул леш енче) çиларманне тата ун çумĕнчи кану çуртне асăнмалла асăнмалла. 1970-мĕш çулсенче çав çиларманне тепĕр хут ĕçлеттерсе яма та хăтланса пăхнă. Юлашки арманçă — Вячеслав (Вечча, ашшĕ ячĕ паллă мар) Самоваров. Хăрах кас тĕлĕнче вара, çул леш енчех, — колхоз йĕтемĕ. Хурал пÿрчĕ те пулнă унта. Халĕ унта нимех те çук, ахаль пуш вырăн çеç. Меттал конструкцисенчен тунă тăрăллă лаптăка сÿтсе илсе сутса яни те нумаях вăхăт иртмен-ха. ==Паллă çыннисем тата ытти харкамлăхсем== === Çĕнĕ Ахпÿртре çуралса кайран Кословккăра тĕпленнисем === * Наташкин Николай Александрович, — РСФСР тава тивĕçлĕ [[механизатор]]ĕ<ref>Колхоз "Гвардеец" в девятой пятилетке (1971-1975 годы). Ч., 1976. — С. 9.</ref><ref>Çĕнĕ Ахпÿртре çуралнă, çамрăклах килйышĕпе Кословккăна куçса килнĕ.</ref>. === Кословккăрах çуралса çитĕннисем === * Румянцев Владимир Федорович (1934 çур.) — педагогика ăславĕсен кандидачĕ (1978), доцент (1983); икчĕлхелех тата виçчĕлхелĕх енĕпе специалист<ref>[http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/kkni_0_0000998.pdf Румянцев Владимир Федорович] — ЧЕБОКСАРСКИЙ КООПЕРАТИВНЫЙ ИНСТИТУТ РОССИЙСКОГО УНИВЕРСИТЕТА КООПЕРАЦИИ. УЧЕНЫЕ ИНСТИТУТА. Информационный сборник. Чебоксары. 2007 — с.116.</ref>. * Хитров Арсентий Иванович, — [[вĕрентекен|вĕрентевçĕ]]-ветеран ([[мусăк]] тата [[чăваш чĕлхи]]пе [[литература|литературине]] вĕрентнĕ), "Пăлакасси вальсĕ" текен [[хайлав]]ăн (юррăн) [[автор]]ĕсенчен пĕри (кĕввине çырнă); хальхи [[вăхăт]]ра кÿршĕлле Пăлакассинче пурăнать<ref>[http://www.obrazov-gkan.edu21.cap.ru/?t=hry&eduid=4266&hry=./4111/14606/17407/17588 ХИТРОВ АРСЕНТИЙ ИВАНОВИЧ.]</ref>. * Хитрова Василиса Васильевна ([[1941]] çур.), — ялти [[вулав çурчĕ|вулав çуртĕнче]], клубра, каярахпа [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Кивĕ Ахпӳртри]] культура çуртĕнче нумай вăхăт ăнăçлă ĕçленĕскер; купăсçă-баянçă, тĕрлĕ пĕрлĕхлĕ ĕçсен йĕрекелевçи. * Хитров Иван Фёдорович, Патăрьеленчи пульниццара рентгенолог пулса ĕсленĕ. Район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пурăнать. * [[Долгов Анатолий Николаевич]] ([[1948]] çур.) , [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], милици ĕçлевçи ([[1979]]-[[1997]]-мĕш çулсенче [[Патăрьел районĕ]]н шалти ĕçсен пайĕн пуçлăхĕн çумĕ пулнă), [[1997]]-[[2003]]-мĕш çулсенче районти вĕрентÿ ĕслевçисен профсоюзне ертсе пынă, район шайĕнчи волейболист; Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пуранать<ref>[http://21310s12.edusite.ru/p88aa1.html Мусăк вĕрентевçисем]</ref>. * Долгов Евгений Николаевич, [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Тури Туçа]] япĕнче пурăнать. * Мякин Алексей Николаевич ([[1956]] çур.), — Патăрьел районĕнчи ЧРОООО ВОИн ертÿçи (хăш тапхăрта пулни паллă мар)<ref>[http://www.soc.cap.ru/news/details/29750#.WZSv1IgVzIU Спортивные соревнования, посвященные Дню Защитника Отечества среди людей с ограниченными возможности, прошли в Батеревском ЦСОН.]</ref>, Чăваш республикинчи ВОИ йĕркелĕмĕн тĕрĕслевпе ревизи комиссийĕн ертÿçи<ref>[http://www.voi.ru/organizations/regionalnye_organizaci/chuvahskaya_respublikanskaya_org Чувашская республиканская организация ВОИ.]</ref>, * [[Хитров Георгий Геннадиевич]], — [[сăвапçă|сăваплăхçă]], [[протоиерей]], [[Карапай Шăмăршă]]ри Микулай Сăваплавçăн храмĕн, [[Палтиел]]ĕнчи Михаил Архангелăн храмĕн тытсатăравçи<ref>[http://alat-eparhia.ru/states.aspx?id=4 Чăваш-Шупашкар митрополийĕ, Улатăр епархийĕ, Шăмăршă благочиннăйлăхĕ.]</ref>. ==Кăсăклă фактсем== [[Ял]] ячĕ, пурте пĕлсе тăракан çыннăн тата унăн пурне те паллă [[тăхăм]]ĕсен хушамачĕпе çыхăннине кура, нихçан та "чăвашланман". Ку тĕлĕшпе ак çакăн пек [[сăвă]]лла [[текст]] та пур: {{цитата пуçламăшĕ}} <poem> Кословккă ятлă пĕчĕкçеççĕ ял. Ăна никам та Куславкка темен-тĕр. Эппин, сипетлĕ пулĕ çак халал: Суя ята никам та ан илентĕр. </poem> {{цитата вĕçĕ}} ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем|2}} == Каçăсем == * [http://www.cheb.ru/chuvashia/batyrevo/kozlovka_3.htm Кословккă пирки Шупашкар хулин сайтĕнче.] {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] fnwpr9rk0gjjpyhnu3i0tvrk9os8ha2 0 78133 751305 682786 2022-08-15T08:41:45Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Юханшыв |Ячĕ = Пучивар |Нацилле ячĕ = Пучивар |Ӳкерчĕк = |Ӳкерчĕк анлăшĕ = |Алпусни = |Тăршшĕ = |Шыв пуçламăшĕн çӳллĕшĕ = |Шыв тăкакĕ = |Бассейн лаптăкĕ = |Шыв пуçламăшĕ = [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] ялĕн историлле çĕрĕнче |Шыв вăрри = [[Пăла (юханшыв)|Пăла]], [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] ялĕ |m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |Юхав территори = [[Чăваш Ен]] }} '''Пучивар''' — [[Чăваш Ен]]ĕн çĕрĕ тăрăх юхакан [[юханшыв]], [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] шывĕн сылтăм юппи. Ятăн этимологийĕ паллă мар. Чи пулма пултараясла верси — антропоним (çын ячĕ) çумне '''-вар''' топоформант хутшăнни. ==Тавралăхĕ== [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] ялĕнчен кăнтăрарах пуçланать те, ял витĕр тухса [[Пăла (юханшыв)|Пăлана]] юхса кĕрет. ==Ялсем== *[[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] == Çавăн пекех пăхăр == * [[Кепе (юханшыв)]] * [[Пайпарăс]] * [[Çĕрпÿрт (юханшыв)]] == Вуламалли == * Иванова А.С. [http://www.dissercat.com/content/tipologiya-chuvashskikh-gidronimov Типология чувашских гидронимов.] — Диссертаци (филологи ăславĕсен кандидачĕ) автореферачĕ. ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем}} == Каçăсем == {{Chuvash-geo-stub}} [[Категори:Чăваш Енĕн юханшывĕсем]] exmx7vpg9n1265a9fit5ytle88h5ulo 0 98762 751302 736238 2022-08-14T18:36:49Z Lysenko97 28885 wikitext text/x-wiki {{Фильм |ЧăвЯчĕ = Пушхирĕн шурă хĕвелĕ |ТăвЯчĕ = Белое солнце пустыни |Ӳкерчĕк = |Жанр = [[драма]] |Режиссёр = [[Владимир Мотыль]] | Сценарист = [[Ежов Валентин Иванович (кинодраматург)|Валентин Ежов]]<br>[[Ибрагимбеков Рустам Мамед Ибрагим оглы|Рустам Ибрагимбеков]]<br>[[Захаров Марк Анатольевич|Марк Захаров]] | Актёрсем = [[Кузнецов Анатолий Борисович|Анатолий Кузнецов]]<br>[[Луспекаев Павел Борисович|Павел Луспекаев]]<br>[[Мишулин Спартак Васильевич|Спартак Мишулин]]<br>[[Кавсадзе Кахи Давидович|Кахи Кавсадзе]]<br>[[Годовиков Николай Львович|Николай Годовиков]] | Оператор = [[Розовский Эдуард Александрович|Эдуард Розовский]] | Композитор = [[Шварц Исаак Иосифович|Исаак Шварц]] |Патшалăх = {{USSR}} |Çул = 1970 |Компани = [[Мосфильм]] |Вăхăт = | imdb_id = 0066565 }} '''Пушхирĕн шурă хĕвелĕ''' ({{lang-ru|Белое солнце пустыни}}) — [[Мосфильм]] киностудире [[Владимир Мотыль]] режиссёр 1970 çулта ӳкернĕ совет мусăк илемлĕ камичĕ. == Сюжет == {{Çырмалла}} == Рольсенче == == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * {{imdb title | id=0066565 | title=«Белое солнце пустыни»}} mirrruv3v0lzuwqjl4n3b4tqoktisg3 0 103538 751303 750976 2022-08-14T18:37:36Z Lysenko97 28885 wikitext text/x-wiki {{Фильм |ЧăвЯчĕ = Çамрăк арăм |ТăвЯчĕ = Молодая жена |Ӳкерчĕк = |Жанр = [[драма]] |Режиссёр = [[Леонид Менакер]] |Сценарист = [[Велембовская Ирина Александровна|Ирина Велембовская]] |Актёрсем = [[Каменкова Анна Семёновна|Анна Каменкова]]<br>[[Бирюков Владлен Егорович|Владлен Бирюков]]<br>[[Макарова Галина Климентьевна|Галина Макарова]]<br>[[Проханов Сергей Борисович|Сергей Проханов]] |Оператор = [[Ковзель Владимир Прохорович|Владимир Ковзель]] |Композитор = [[Вайсбурд Яков Исаевич|Яков Вайсбурд]] |Патшалăх = {{USSR}} |Çул = 1978 |Компани = [[Ленфильм]] |Вăхăт = |imdb_id = 0179985 }} '''Çамрăк арăм''' ({{lang-ru|Молодая жена}}) — [[Ленфильм]] киностудире [[Леонид Менакер]] режиссёр 1978 çулта ӳкернĕ совет мусăк илемлĕ камичĕ. == Сюжет == {{Çырмалла}} == Рольсенче == == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * {{imdb title | id=0179985 | title=«Молодая жена»}} tjvjbm50wnwg88y7t5ylzl09jvscmhx 0 103663 751307 751298 2022-08-15T08:56:13Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Выборненовка |тăван çĕлĕк = Выборненовка |герб = Coat of arms of Omsk Oblast (2003-2020).svg |ялав = Flag of Omsk Oblast.svg |lat_deg =55 |lat_min =11 |lat_sec = 19 |lon_deg =72 |lon_min =30 |lon_sec = 54 |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăккăшĕ = |район карттин пысăккăшĕ = |регион = Омск облаçĕ |регион тапăлра = Омск облаçĕ |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Любински районĕ |район тапăлра = Любински районĕ{{!}}Любински |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Тĕп Любински ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тĕп Любински ял тăрăхĕ{{!}}Тĕп Любински |шалти пайлану = урамсем |пуçлăх = |никĕсленĕ вăхăт = |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = паллă мар |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |Пурăнан халăх = |халăх çыравĕн çулĕ = 2012 |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = христиансем |этнохороним = выборненовка |вăхăт тăрăхĕ = UTC+8 |почтă индексĕ = |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = +7 |автомобиль кочĕ = |цифрăллă идентификатор = |категори Commons-ра = |сайт = }} '''Выборненовка''' — Омск районĕн [[Любински районĕ]]нчи ял, Тĕп Любински ял тăрăхне кĕрет. == Тавралăхĕ == Омск хулинчен хĕваланăç еннелле вырнаççнă. Транссибран аякра мар. == Халăх йышĕ, ял тытăмĕ == 1928-мĕш çулта 66 кил шутланнă, пуринче те [[чăвашсем]] пурăннă. 2011 çул тĕлне ялта шкул ĕçленĕ. == Истори == Яла 1903 çулта никĕсленĕ<ref>Административно-территориальное деление на 1 марта 1991 года. Президиум Омского областного Совета народных депутатов. Справочник. Редакционно-издательский отдел. Омск. 1991</ref>. == Литература == * Список переселенческих участков Тобольской губернии (приложение к 20 вёрстной карте Тобольской губернии, издания 1913 года). Типография епархиального братства. Тобольск. 1913. * Справочная книга Омской епархии. Составил по поручению VII епархиального съезда, священник села Новоселья Тюкалинского уезда Иоанн Голошубин. Типография «Иртыш». Омск. 1914. * Сибирская земская деревня. № 4. 3 марта (18 февраля) 1919 год. Выпуск 2. Тобольск. * Список населённых мест Сибирского края. Том 1. Округа Юго-Западной Сибири. Сибирский краевой исполнительный комитет. Новосибирск. 1928. * Чуваши в Западной Сибири: расселение и численность в конце XIX-начале XXI веков. Д. Г. Коровушкин. Издательство института археологии и этнографии СО РАН. Новосибирск. 2009. == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [https://pravdapfo.ru/blogi/baba-zoya-vozrasta-ne-chuvstvuet/#comment-346922 Баба Зоя возраста не чувствует] — Правда ПФО * [https://12-kanal.ru/news/142144/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D Жительница деревни Выборненовки Любинского района стала номинантом на премию «Народный телегерой»] — Омское областное телевидение. {{omsk-obl-geo-stub}} {{Любински районĕ}} [[Категори:Любински районĕнчи пурăнан вырăнсем]] [[Категори:Чăвашсем]] [[Категори:Чăваш ялĕсем]] lotgby9defdkj10pee3ffbzsqj125qp 10 103664 751300 2022-08-14T18:35:20Z Ymblanter 7764 Çĕнĕ страница "The Ardabil Carpet - Google Art Project.jpg" wikitext text/x-wiki The Ardabil Carpet - Google Art Project.jpg 4fkjb0l9snofso9k1s05s25agxzcc4a 10 103665 751301 2022-08-14T18:35:37Z Ymblanter 7764 Çĕнĕ страница "Ардабильский ковёр, музей Виктории и Альберта, Лондон, Великобритания" wikitext text/x-wiki Ардабильский ковёр, музей Виктории и Альберта, Лондон, Великобритания 0cxn3xv3q5k5vfi008in6qh2kxv6yb4 0 103666 751308 2022-08-15T09:29:31Z Ellodanis5 17302 Çĕнĕ страница "'''Утăм''': * '''Утăм''' — урасем пулăшнипе куçни. * [[Утăм (фигурăлла ярăнасси)]] * [[Утăм (журнал)]] — 1928-1931-мĕш çулсенче [[Хусан]]та [[чăваш чĕлхи|чăвашла]] тухса тăнă [[журнал]]. * '''Утăм''' — хăтлавра: хавпавсен, çурт-йĕрсен черетленекен пĕр пайне кăтартмалли тĕршшĕн в..." wikitext text/x-wiki '''Утăм''': * '''Утăм''' — урасем пулăшнипе куçни. * [[Утăм (фигурăлла ярăнасси)]] * [[Утăм (журнал)]] — 1928-1931-мĕш çулсенче [[Хусан]]та [[чăваш чĕлхи|чăвашла]] тухса тăнă [[журнал]]. * '''Утăм''' — хăтлавра: хавпавсен, çурт-йĕрсен черетленекен пĕр пайне кăтартмалли тĕршшĕн виçи. * [[Утăм (тăршшĕн пĕрчи)]] * [[Утăм (аллюр)]] {{disambig}} [[Категори:Тĕрлĕ пĕлтерĕшлисем]] [[Категори:Нумай пĕлтерĕшлисем]] 7lb4x7nnb8whi5y2n2okkolkqnm2its