Википеди cvwiki https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%C4%95%D0%BF_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%C4%83 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Ятарлă Сӳтсе явасси Хутшăнакан Хутшăнаканăн канашлу страници Википеди Википеди сӳтсе явмалли Ӳкерчĕк Ӳкерчĕке сӳтсе явмалли MediaWiki MediaWiki сӳтсе явмалли Шаблон Шаблона сӳтсе явмалли Пулăшу Пулăшăва сӳтсе явмалли Категори Категорине сӳтсе явмалли TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 9111 751294 725917 2022-08-14T10:21:29Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Пăлакасси |тăван çĕлĕк = Пăлакасси [[File:Bulakovo Пăлакасси Булаково (Batyrevo, Chuvashia).jpg|thumb|300px|Bulakovo Пăлакасси]] |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 24 |lon_deg = 47|lon_min = 41|lon_sec = 47 |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1200&mapX=4109338&mapY=7027003&scale=7&descx=4109338&descy=7027003 |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Тури Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Тури Туçа |шалти пайлану = тăватă урам |пуçлăх = Углёв Константин Анатольевич |никĕсленĕ вăхăт = XIX ĕмĕр{{!}}XIX ĕмĕрĕн вĕçĕ |пĕрремĕш асăну = 1887 |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = 490632 кв.м<ref name="Демографи">[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2216093 Туçа ял тăрăхĕн паспорчĕ.]</ref> ~ 0,5 |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 199 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = пăлакассисем, плаккассисем |вăхăт тăрăхĕ =[[UTC+3]] |почтă индексĕ = 429364 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83532 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97 207 870 002 |категория Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=301 }} '''Пăлакасси''' (халăхра, кулленхи калаçусенче, ытларах чухне ''Плаккасси'' теççĕ<ref name="С">[[Салмин Антон Кириллович|Салмин А.К.]] [https://cyberleninka.ru/article/n/chuvashskiy-yazyk-v-tyurko-mongolskom-mire ЧУВАШСКИЙ ЯЗЫК В ТЮРКО-МОНГОЛЬСКОМ МИРЕ.] // Вестник Чувашского университета. [[2015]], №2. — С.222. (А.К.Салмин "Пăла" сăмах "пăлак" [[сăмах]]ран пулма пултарнине систерет. Анчах та çакăн пек куçăм, чăнах та пулнă пулсан та, Пăлакасси никĕсленнĕ вунтăххармĕш [[ĕмĕр]]те мар, чылай маларах сиксе тухнă, Çапла вара, асăннă [[XIX ĕмĕр]]те Пăла [[юханшыв]]ĕ "Пăлак" [[ят]]лă пулма пултарайман).</ref>; ку формăна хăшпĕр хыпар-хăнарлăхсенче те<ref name="П">Выйкин С.И., Трифонова З.А. БУЛАКОВО, Палакасси (Плаккасси, 1923).[http://enc.cap.ru/?t=world&lnk=636 Чăваш энциклопедийĕ]</ref> шута илнĕ; {{lang-ru|Булаково}}, {{lang-tt|Болак}}) — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. Ялта [[клуб]], фельдшер-акушер пункчĕ (ФАП), райпо [[лавкка|лавкки]] пур, — ку объектсене пурне те юнашарти [[Кословккă (Патăрьел районĕ)|Кословккăпа]] "пайлать" темелле, — Пăлакассин официаллăн çирĕплетнĕ территорийĕнчех<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2023599 Пăлакассин тĕплĕ картти.]</ref> вырнаçнă пулин те. Икĕ ял çав тери тачă çыхăннине кура, [[массăллă информаци хатĕрĕсем|массăллă информаци хатĕрĕсенче]] те<ref>Сăмахран, ак çакăнта пăхăр: [http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=306&id=66745&page=38 Публикации » Ача çулталăкне халалласа: Сцена çинче - фабрика çăлтăрĕсем.]</ref>, официаллă хутсенче те<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=155156 Организации, предприятия и учреждения.]</ref>, çавăн пекех йăла-йĕркере те, час-часах "Козловка-Пăлакасси" тесе асăнни пулать. Çавах та вĕсем уйрăм ялсем. Калăпăр, кашни ялта пĕрле усă курмалли пĕрер çыхăну вырăнĕ (телефон) вырнаçтарас кампани вăхăтĕнче çавна унта та, кунта та тунă. Кослаккăри — Мир урамĕнче (Лешкас), Пăлакассинчи — Канаш урамĕнче (Эрĕм касси). == Тавралăх == [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв|шывĕн]] сылтăм хĕрринче, унăн кивĕ [[юханшыв юхлăхĕ|юхлăхĕн]] (''Кивĕ Пăла'' теççĕ) тăршшĕпе, вырнаçнă. Хăçан, хăш вăхăтра Пăла уннченхи кивĕ çулне улăштарса çĕнĕ юхлăхпа кайни паллă мар. Кивĕ юхлăх тĕппипех типсе ларман, мĕншĕн тесен унта ''Хăмăшлă Вар'' текен çырма юхса кĕрет. Унта-кунта ĕлекхи пĕчĕк кÿлĕсен вырăнĕсем те палăраççĕ. Çавсенчен пĕринче, ''Ăвăслăх'' текенскерĕнче ([[Çĕнĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Çĕнĕ Ахпÿрт]] çĕрĕ шутланать), паянхи кун та [[çулталăк]]ĕпех шыв пур. Çавăн пекех ку тĕлти тепĕр кÿлле асăнни пур — ''Янтукан кÿлли''<ref>Казаков, Николай. [http://archive.ec/uPfaw Топонимика местного края.] 7-мĕш класра вĕренекенĕн ĕçĕ.</ref>. Тен, Ăвăслăх та, Янтукан кÿлли те пĕр объектах пулĕ, анчах та юлашкинчен асăнни пирки "çуркунне çеç шыв тăрать" тенĕ. [[Чĕмпĕр кĕперни]]нчи ялсен [[1913]]-мĕш çулхи пичетленсе тухнă йышĕнче Пăлакасси çывăхĕнче «Илле» текен çырма пуррине асăннă<ref>[http://elib.shpl.ru/ru/nodes/9031-spisok-naselennyh-mest-simbirskoy-gubernii-1913-simbirsk-1913 Список населенных мест Симбирской губернии. [1913]. - Симбирск, 1913.]</ref>. == Этимологи == Пĕр шутласан, "Пăлакасси" [[сăмах]]ăн пулăвĕ питĕ ансат пек: Пăла+Кас+И=Пăлакасси. Урăхла каласан, [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] шывĕн ячĕ тĕпре тăрать теме пулать. Анчах та "Пла'''кк'''асси" форма та пур, — паянхи [[кун]] та<ref name="С" />, [[историлле çăлкуç]]сенче те<ref name="П"/>. Çавна шута илмелле. Ахăртнех, ку чăнах та ахальтен мар-тăр. [[Тĕрĕк чĕлхисем|Тĕрĕк чĕлхисенче]], — ку шутра [[чăваш чĕлхи]]нче те, — ''пулак'' (булак, болак т.ыт.те) сăмах пур. Вăл '''çăлкуç''' тенине пĕлтерет<ref name="Ф">[http://этимолог.рф/фасмер/150/Булак/ Этимология слова Булак в этимологическом словаре Фасмера.]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Хурăнташ чĕлхесенчи çавăн пек пĕр [[тымар]]тан пыракан [[сăмах]]сене [[когнатсем (лингвистика)|когнатсем]] теççĕ. [[Фасмер, Макс|Фасмер]] сăмахсарĕнче каланине шута илсен<ref name="Ф" />, "пулак" тени [[алтай чĕлхисем|алтай чĕлхисен]] шайĕнчи когнат пулни курăнать (унашкал япала тĕрĕк чĕлхисенче çеç мар, [[монгол чĕлхи|монгол]], [[калмăк чĕлхи|калмăк]] чĕлхисенче те пур). [[Вырăс чĕлхи|Вырăсла]] [[ят]] та, авă, "Булаево", "Бульское", "Булино" мар. Чăннипе — Була'''к'''ово. Тутарла — Бола'''к'''. Çапла вара, ял ятне "çăлкуç" пĕлтерĕшлĕ "пулак" ("плак") сăмахпа çыхăнтарма май пур. [[Федотов Михаил Романович|М.Р.Федотов]] [[профессор]] каланинчен<ref>[[Федотов Михаил Романович|Федотов М.Р.]] ИСТОКИ БУЛЫ — В ГЛУБИНЕ ВЕКОВ? // «СЧ» № 142, 2 7 июля 1999 года. (Ку статьяна [http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/pers_0_0000048.pdf ак çак вырăнта вулама пулать]: Терентьев, В. М. Духовное и научное наследие академика М. Р. Федотова : [о жизнедеятельности известного ученого-языковеда, алтаиста, корифея чувашской тюркологии]. Кн. 2 / В. М. Терентьев ; [под ред. А. П. Хузангая]. - Чебоксары : Новое Время, 2011. -. - 575 с.// с.100-101)</ref>: {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru| Исходной формой "Булаково" является не Пăла (Була), а тюркское булак, зафиксированное в турецком (османском), киргизском (казахском), казанском (татарском) в следующих значениях: 1) источник, родник мутной воды; 2) ручеек, канал в Казани. Посмотрим в современный татарско-русский словарь: балак уст. речка, ручек, ручей; Болак (речка в Казани); Болак арты - Забулачье}}<Куçару: "Булаково" [[ят]]ăн малтанхи форми Пăла (Була) мар, тĕрĕк чĕлхисенчи '''булак''' пулса тăрать: [[турккă чĕлхи|турккăлла]] (османла), [[казах чĕлхи|кăркăсла]] (казахла), хусанла ([[тутар чĕлхи|тутарла]]) вăл çакнашкал пĕлтерĕшсемпе: 1)çăлкуç, пăтранчăк шыв тухакан вырăн; 2)[[Хусан]]ти юханшыв, канав. Хальхи тутарла-вырăсла [[сăмахсар]]а пăхăр ха тата: балак уст. речка, ручек, ручей; Болак (речка в Казани); Болак арты - Забулачье> {{Цитата вĕçĕ}} Чăн та, ку сăмахĕ [[чĕлхе]]ре ([[чăваш чĕлхи]]нче) паянчченех лайăх сыхланнă теме çук. Анчах та вăл сăмах чĕлхере чăнахах та пур. Е — пулнă. Калăпăр, [[Ахун, Валем|Валем Ахун]] [[сăвă|сăввинче]] тĕл пулать çавă<ref>Валем Ахун. [http://suvar.org/books/akhun_v._syula_tukhatahp_ep_iryekh.pdf Çула тухатăп эп ирех...]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Шупашкар]], [[1986]].— 51 С.</ref>: {{Цитата пуçламăшĕ}} <poem> ... Паян та эп хирте выртатап — Тинкеш '''пулакĕ*''' умĕнче. Кĕтÿç юрлать, эп, ак, çыратăп, Чейник ташлать кăвайт çинче. </poem> __________________________________ * Тинкеш пулакĕ — Тинкеш çăлĕ. {{Цитата вĕçĕ}} Каярахпа, "пулак" сăмахăн пĕлтерешĕ [[халăх]]ра тĕксĕмленнине пула, ял ятне "Пăла" тенипе çыхăнтарас йăла çирĕпленнĕ, - [[контаминаци]] йĕркипе. Кун çумне тата çакна хушса хумалла. Пăлакасси ялĕнче паянхи кунчченех çĕр айĕнчи шывсем çиелте выртакан тĕлсем пур. Шурлахлăрах, нÿрлĕрех вырăнсем. Шăпах çавăн пек тĕлсенче пулаççĕ те ĕнтĕ çăлкуçсем (пулаксем). ==Ял тытăмĕ, йышĕ. Экономика== Хальхи вăхăтра ялта тăватă [[урам]] шутланса тăрать. Канаш урамĕн халăхри официаллă мар ячĕ — ''Эрĕм касси.'' Унта чи малтан тухса ларакансем [[Пермь]] таврашĕнчен каялла куçса килнĕ Пăлакасси çыннисем пулнă тесе шутлаççĕ. Çавна кура ăна "Пермь касси" тенĕ, — чăвашлатсан "Перĕм касси" пулса тăнă. "Перĕм" [[сăмах]] [[Армути|"Эрĕм"]] сăмахпа [[контаминаци]]леннине пула "Эрĕм касси" тени патнелле пырса тухнă. Тепĕр кас — Аслă Пăла урамĕ ятлă<ref>Чăннипе каласан, ку урама ''Кив Пăла касси'' тесен вырăнлăрах пулмалла пек. Мĕншĕн тесен унчченхи [[юханшыв юхлăхĕ|юхлăх]] тахçантанпах пĕтнĕ, урăх çулпа кайнă.</ref>. Сăмахран, 27-мĕш [[çурт]] çине çапла çырса хунă. [[Вырăс чĕлхи|Вырăсла]] [[ят]] — тĕлĕнмелле пулин те, Набережная. Çав вăхăтрах асăннă 27-мĕш çурт çинче "ул. Запрудная" текен кивĕ табличка та çакăнса тăрать<ref>Ку табличка [[2016]]-мĕш çулхи августчен çакăнса тăнă. Унтан ăна çурт хуçи илсе пăрахнă пулмалла.</ref>. (Вăл табличка çинче урамăн асăннă [[ăнлав]]па тÿр килекен [[чăваш чĕлхи|чăвашла]] [[ят]]не палăртман пулнă). Чăн, урамăн пуçламăшĕнче [[ĕне]]сене шăвармалăх тунă пĕчĕк [[пĕве]] пур.| Ăна [[халăх]]ра ''Венькка кÿлли'' теççĕ. Хăшпĕр карттăсенче<ref>[https://www.google.ru/maps/place/Булаково,+Чувашская+Респ.,+429353/@55.0764041,47.6924157,14z/data=!4m2!3m1!1s0x415c9bcc5058f8cf:0xdd72f84db6575c24?hl=ru Пăлакассин чиккисене палăртакан карттă.]</ref> анатарх та тепĕр [[пĕве]]не палăртаççĕ, анчах та ăна хушăран-хушă çеç тăпра купаласа тăваççĕ, — темиçе çулта теплерен пĕрре. Çавăн пекех ял территорийĕнче палăртакан шыв пухăнмалли вырăнсем те (пĕчĕк [[кӳлĕ|кÿлĕсем]]) яланлăх мар. Виççĕмĕш урам — Луговая. Табличкăсем çине [[Чăваш чĕлхи|Чăвашла]] та çырса хунă: ''Çаран урамĕ''. Асăннă урамăн айккинелле юпленсе каякан турачĕ те пур. Вăл тĕлте — пилĕк çурт. Çав тĕлтен ятарлă ''пралукпа'' (çуран çÿремелли [[тăкăрлăк]]па) Эрĕм кассине тухма пулать. Çавăн пекех икĕ тĕлте Кив Пăла кассинчен Кив Пăла хĕррине тухмалли пралукcем пуррине те асăнас пулать. Çак виçĕ урамра, юлашкин айккинелле йӳпленкен турачĕсĕр пуçне, ятарлă проектпа тутарнă чул сарнă хытă [[çул]] пур. Кунсăр пуçне ялăн [[хĕвеланăç]] чиккипе тахçантанпах ĕнтĕ [[Патăрьел]]-[[Елчĕк]] автотрассăран Çĕнĕ Ахпÿрт еннелле йÿпленекен çул пырать. Çав тĕлтех [[кăнтăр]]алла, халĕ ĕнтĕ юхăннă [[пĕве]] патнелле тата Пăлакассипе Кословккăн [[масар]]ĕ еннелле, каякан хупмак çул та пур. Çапла вара унта çулсен хĕресленĕвĕ йĕркеленнĕ. Асăннă хĕресленÿ тĕлĕнче [[автобус]] чарăнăвĕсем те пур. Çав чарăнусен ячĕ — "Çĕнĕ Ахпÿрт пăрăнăçĕ". {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=16 | '''Пĕтĕмĕшле демографи кăтартăвĕсем'''<ref name="П" /> |--- class='bright' | colspan=16 | Пĕтĕмпе|| colspan=2 | |--- class='shadow' |çул || 1897 || 1910<ref name="Осипов">Влад Осипов пĕлтернисем тăрăх: [https://vk.com/wall-74597170_125?w=wall-74597170_125 3 авг 2014 в 10:53]</ref> || 1913<ref name="Осипов" /> || 1919<ref name="Осипов" /> || 1924<ref name="Осипов" /> || 1926 || 1927<ref name="Осипов" /> || 1939 || 1979 ||2002 || 2010 || 2013<ref name="Демографи" /> || 2014<ref name="Демографи" /> || 2015<ref name="Демографи" /> || 2016<ref name="Демографи" /> |--- |çын ||64 арçын<br> 60 хĕрарăм || 151 || 159 || <small>паллă мар</small> || 179 || 99 арçын<br> 96 хĕрарăм || 205 || 126 арçын<br> 147 хĕрарăм || 151 арçын<br> 156 хĕрарăм || 101 арçын<br> 113 хĕрарăм || 93 арçын<br> 106 хĕрарăм || 223 || 227 || 232 || 233 |--- |кил || 21 || <small>паллă мар</small> || 28 || 27 || <small>паллă мар</small> || 34 || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 70<ref name="Шут">Кунта, ахăртнех, çынсем ялан пурăнакан çуртсене çеç палăртнă пулмалла.</ref> || 65<ref name="Шут" /> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 79 |} Ĕлеххи тата хальтерехри чи анлă сарăлнă хушаматсем: Сурков(а), Баскаков (а), Осипов(а), Мазяков(а) Комаров(а), Хитров(а), Козлов(а), Кудрявцев(а), Волков(а), Журавлёв(а) Унччен "Юрма" агрохолдингăн пулнă [[сысна]] комплексĕ ялăн тĕп пайĕнчен 1,5 [[çухрăм]]ра вырнаçнă. Вăл Пăлакассин уйрăм пайĕ шутланать ([[Николаев Андриян Григорьевич|Николаев космонавт]] урамĕ, 1-мĕш çурт)<ref>[http://eurma.ru/zhivotnovodstvo Агрохолдинг "Юрма". От поля до прилавка. Свиноводство.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160224192922/http://eurma.ru/zhivotnovodstvo |date=2016-02-24 }}</ref>. Сысна комплексĕн çурчĕ-хуралтисен ушкăнĕ — Николаев космонавт урамĕнчи пĕртен-пĕр объект мар. Анчах та ыттисем (халлĕхе унта икĕ çурт) — ялăн тĕп пайĕнче. Хальхи вăхăтра ку йĕркелĕм "Ак Барс" агрохолдингăн "Авангард" ОООн "Батыревский бекон" ятлă филиалĕ шутланать<ref>[http://rabota.cap.ru/employer/detailvacancyspecial/?companyId=aec26ffc-1856-476d-9c98-13475c911204 Филиал ООО "Авангард" Батыревский бекон.] — Интерактивлă портал. Чăваш республикин ĕслев тата социаллă хÿтлĕх министăрлăхĕн.</ref>. Урăхла каласан, хуçи ([[бенефициар]]ĕ) унăн улшăннă. ==Историйĕ== Ку Патăрьел районĕнчи чи çĕнĕ [[ял]]сен шутне кĕрет. Кунта [[1870]]-[[1880]]-мĕш çулсенче [[Çĕнĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Çĕнĕ Ахпӳрт]] ялĕнчен куçнă [[Çын]]нсем никĕсленнĕ тесе шутлаççĕ. [[1887]]-мĕш çулхи [[кăрлач, 10|кăрлачăн 10-мĕшĕнче]] [[Чĕмпĕр]]ти [[кĕпĕрне палăрăмĕ]]<ref>Вырăсла: губернское присутствие.</ref> Пăлакассине Çĕнĕ Ахпÿртрен куçнисене уйрăм пĕрлĕхе уйăрма [[йышăну]] тунă. Кун пек информаци Çĕнĕ Ахпÿрт çынни К.Е.Лекарев çырнă "Тăван ялăм, савнă ял" кĕнекере те пур<ref>Лекарев К.Е. Тăван ялăм, савнă ял. [[Патăрьел]], [[1998]].</ref>. Ялĕ унта, чăннипе, маларах та пулма пултарнă. [[1868]]-мĕш çулхи астăвăм кĕнекинче ку яла асăнман. [[1911]]-мĕш çулхи кашни кил çырăвĕпе килĕшӳллĕн кунта 26 кил, вĕсенче 82 арçынпа 69 хĕрарăм пурăннă. [[1920]]-мĕш çулхи [[Çурла, 3|çурла уйăхĕн 3-мĕшĕччен]] [[Пăва уесĕ]]нче пулнă, ун хыççăн вара [[Çĕрпӳ уесĕ|Çĕрпӳ уесне]] кĕнĕ. [[1920]]-мĕш çулхи [[юпа, 5|юпа уйăхĕн 5-мĕшĕ]] хыççăн [[Çĕрпӳ уесĕ]]н [[Чăваш Енĕн Йĕпреç районĕ|Йĕпреç районне]] кĕнĕ. [[1921]]-мĕш çулхи [[Çĕртме, 22|çĕртме уйăхĕн 22-мĕшĕнчен]] [[1927]]-мĕш çулччен Патăръел уесне кĕнĕ. Ку асăннă пĕтĕм вăхăтсенче ял çак пайланăвсен [[Патăръел вулăсĕ|Патăръел вулăсне]] кĕнĕ. [[1927]]-мĕш çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1-мĕшенчен]] [[Чăваш Енĕн Аслă Патăръел районĕ|Аслă Патăръел районне]] кĕнĕ. [[1935]]-мĕш çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19-мĕшĕ]] хыççăн [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]]-мĕш çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22-мĕшĕ]] хыççăн [[Чăваш Енĕн Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]]-мĕш çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20-мĕшĕ]] хыççăн хальхи вăхăт таран [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/б.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180426144326/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%B1.htm |date=2018-04-26 }}</ref>. Ак çаканашкал уçăмсăр пĕлтерĕшлĕ тĕлĕнмелле [[юрă]] сыхланса юлнă: {{Цитата пуçламăшĕ}} <poem> Çĕнĕ Ахпӳрт çытăхнă, Вăтаел лачакара. Пăлакасси пул пуççи, Пул пуççине йытти çиет, Йытти пуçне хăй çиет.<ref>[http://yumah.ru/e/d092c483d0b9c4832028d183d18fd0b22920d18ed180d180d0b8d181d0b5d0bcd0bfd0b520d182d0b0d188c48320d182d0b0d0bad0bcd0b0d0bac495d181d0b5d0bc20283220d0bfd0b0d0b9c49529 Вăйă (уяв) юррисемпе ташă такмакĕсем (2 пайĕ)]</ref> </poem> {{Цитата вĕçĕ}} === Ĕлеххисене аса илни === Нумаях та пулмасть-ха Пăлакасси чылай урăхларах сăн-сăпатлă пулнă. Çавăн пирки каласа парасшăн. Анчах камран илтни пирки ятарласа палăртнисем пулмасса та пултарĕç. Мĕншĕн тесен чылайăшне астăвакансем çав тери нумайăн-ха. Чултан тунă [[лаша]] витипе кÿлмелли хатĕрсем усрамалли [[сарай]] халĕ те пур-ха. Чăн та, вĕсене паянхи кун пачах та урăх тĕллевсемпе усă кураççĕ. Кăшт маларах çав тĕлеллех йывăçран тунă лаша вити те (тĕрĕсрех, иккĕ те) пулнă. Унпа юнашар — конюх пÿрчĕ. Çав пÿрт чăннипе [[талăк]]ĕпех уçă пулнă, — эппин, вăл хăйне майлă ''хурал пÿрчĕ''. Ку вырăнтах [[пушар]] чухне усă курмалли хатĕр-хĕтĕр упраннă. Сăмахран, лашапа кÿлмелли урапа çинчи ал вăйĕпе ĕçлекен нассус. Çав нассусран юлнă уни-кунисем темиçе çул каялла кăна-ха фелдьдшер-акушер пункчĕ таврашĕнче выртса çÿретчĕç. Пăлакасси тата [[Кословккă (Патăрьел районĕ)|Кословккă]] хушшинчи çеремлĕхре кĕске тапхăрта пĕчĕкке [[ипподром]] та пулнă. Ун умĕнхи [[вăхăт]]ра, кăшт маларах — [[футбол]] тата [[волейбол]] [[лаптăк]]ĕсем. Çывăхрах вырнаçнă клуба, халь пачах урăх тĕлтескере, çав лаптăксен хуçи пулнă теме май пур. Ку вырăнта вăй-хал вăййисене вылясах ĕнтĕ [[Кословккă (Патăрьел районĕ)|Кословккăри]] И.Ф.Хитров, А.Н.Долгов тата Е.Н.Долгов [[район]] шайĕнчи паллă волейболистсем пулса тăнă. Хальхи [[лавкка]] тата клуб тĕлнелле [[1960]]-мĕш çулсенче тата, тен, ун хыççăн темиçе [[çул]] [[кантăр]] усрамалли вырăн пулнă. Çавна май унта [[йывăç]] тата [[тимĕр]] [[тылă]]сем те усраннă. Уçă тÿпе айĕнчех. Вăхăт çитсен ял хĕрарăмĕсем кантăра тылласа сÿс тунă. Тахăш çулхине упранакан кантăра тем сăлтавпа вут хыпса илнĕ, [[пушар]] тухнă. Çавăнтанпа вара кантăр ÿстерсе сÿс тăвассине те [[колхоз]]ра тек туса пыман. == Паллă çынсем, ытти харкамлăхсем == * Комаров Павел Степанович ([[XIX ĕмĕр]]-[[XX ĕмĕр]]), — [[Раççей империйĕ]]н Лăпкă океан флотĕнчи [[Владивосток]]ри моряксен пăлхавне ([[1907]]) активлă хутшăннăскер<ref>[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]] Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Ч., 1983. 23 с.</ref><ref>Матросов И. Ĕмĕрлĕхе халăх асĕнче. // Коммунизм ялавĕ (хаçат). [[1976]]. август, 26.</ref>. * Осипов Петр Григорьевич ([[1921]]-?), — [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Аслă Атилĕх вăрçин]] паттăрĕ, пилот, вăрçă хыççăн эскадрилья командирĕ пулнă<ref>Астăвăм — Память. Часть вторая, том III. Ч., 2005. 176-177 сс.</ref>. Хăшпĕр [[хыпар]]сем тăрăх, [[Одесса]] хулинче ([[Украина]]) ăна асăнса лартнă [[палăк]] та пур<ref>Ку палăкăн сăнне Патăрьел районĕн "Асăну кĕнекин" (Шупашкар, [[1997]]) 15-мĕш страницинче курма пулать. Анчах та унта палăка [[Одесса]] хулин хăш тĕлĕнче (урам? сквер?) лартнине палăртман. Палăк çинче мĕн çырнине, лупа витĕр пăхсан та, вуласа кăларма май çук.</ref>. * [[Мазяков Юрий Емельянович]] ([[1950]] çур.) — [[юрăç]], [[Чăваш Ен]]ĕн тава тивĕçлĕ артисчĕ ([[1994]]),тĕрлĕрен [[мусăк]] йĕркелĕмĕсен солисчĕ.<ref>[http://nasledie.nbchr.ru/personalii/deyateli-iskusstva/artisty-i-muzykanty/mazjakov-jurijj-emeljanovich/ Деятели культуры и искусства : Артисты и музыканты : Мазяков Юрий Емельянович]</ref>. * Колпакова<ref>Çуралнă чухнехи хушамат ''Журавлёва''.</ref> Светлана Георгиевна, [[Чăваш Ен]]ĕн тава тивĕçлĕ [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], [[1989]]-мĕш çултанпа [[Шупашкар районĕ]]нчи [[Толик Хураски]]нчи вăтам [[шкул]] директорĕ, [[патшалăх]] ĕçлевçин, Чăваш Енĕн пĕрремĕш президенчĕн [[Фёдоров Николай Васильевич|Николай Фёдоровăн]] вĕрентекенĕcенчен пĕри пулнă. * Волков Николай Семёнович, — фотожурналист. * Сурков Владимир Петрович - Чăвашрадио дикторĕ ([[1982]]-[[1992]])<ref>[http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=243&id=2637409 Публикации » Шупашкар калаçать.]</ref>. * [[Тарасов Арсений Алексеевич]] ([[1956]] çур.), — чăваш [[çыравçă|çыравçи]], [[драматург]]ĕ, журналист. * Фёдоров Владимир Фёдорович ([[1943]]-?), — [[вырăн]]ти [[сăвăç|поэт]], "Пăлакасси вальсĕ" текен [[хайлав]]ăн [[автор]]ĕсенчен пĕри ([[сăвă|сăввине]] çыраканĕ); энергетик (инженер-электрик) пулса ĕçленĕ<ref>Фёдоров, Владимир. Сăввăмсем — чĕрери шĕл-кăварăм. Патăрьел, [[2003]]. 94 С. Тираж 500 экз.</ref>. * [[Чумерин Алексей Николаевич]] ([[1972]] çур.) — [[сăвапçă|сăваплăхçă]], [[протоиерей]] ([[2006]]), [[Чăваш республики]]нчи [[Çĕмĕрле районĕ]]нчи [[Хутар]]ти Питĕ Сăваплă Турамăш Пукравĕн храмĕн Приххучĕн тытсатăравçи ([[1997]]), 11 (вунпĕр) ача ашшĕ<ref>[http://www.cheb-eparhia.ru/person.aspx?id=109 протоиерей Алексий Чумерин, настоятель храма Покрова Пресвятой Богородицы с. Ходары Шумерлинского района.]</ref>. * Комаров Родион Иванович, — усламçă, [[Шупашкар]]ти "Мозаика-К" ОООн ([[2001]]-[[2014]]) пуçлăхĕ<ref>[https://zachestnyibiznes.ru/company/ul/1022101144548_2128039492_OOO-FIRMAMOZAIKA-K ОБЩЕСТВО С ОГРАНИЧЕННОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТЬЮ "ФИРМА"МОЗАИКА-К".]</ref>. * Кудрявцев Вениамин Константинович([[1938]]-[[2018]]), — шохвĕр, вĕрентевçĕ, "Гвардеец" колхозăн тĕп инженерĕ тата Патăрьеленчи йĕркелĕмсенчи ертсе пыракан вырăнсенче те ĕçленĕ. [[1992]]-мĕш çулхи Чăваш президенчĕн суйлавĕнче Л.Прокопьевăн шаннă çынни пулнă. *Мазяков Пётр Васильевич — [[юханшыв]] карапĕн капитанĕ ([[Чулхула]]). ==Кăсăклă фактсем== [[1963]]-мĕш çулта [[Николаев Андриян Григорьевич|А.Г.Николаев космонавта]] илсе çÿрекен автомобильсен кортежĕ Пăлакасси çумĕпе иртсе кайнине [[Тарасов Арсений Алексеевич|А.А.Тарасов]] çапла аса илет: {{цитата пуçламăшĕ}} Пирĕн мухтавлă, Ленин орденлă «Гвардеец» колхоза /Патăрьел районĕ/ илсе килнĕ пулмалла ăна.<ref>Кунта калавçă кăштах йăнăшать: мухтавлă космонавт [[Елчĕк районĕ]]нчи [[Аслă Пăла Тимеш]] еннелле çул тытнă пулнă ун чухне. Паллах, çула май "Гвардеец" колхозăн [[Анат Туçа]]ри кантурне те кĕрсе тухма пултарнă. Каялла Шупашкара космонавт вертолётпа таврăннă.</ref> Манăн тăван Пăлакасси ялĕ çумĕпе иртсе каймалла Николаевпа хăнасен. Шкул ачисене чечексемпе аслă çул хĕрне тăратса тухнă. Пĕр арçын /вăл колхозри партком секретарĕ пулнине эпĕ ун чухне, паллах, пĕлмен/: «Эсĕ, ачи, кай-ха кунтан», - тесе мана яла хăваласа ячĕ. Пÿрт умĕнчи тусан çинче выляса вараланнăскер тата çĕтĕкрех çипуçлă шĕпĕн /чухăн пурăнаттăмăр çав/ хаклă хăнасен куçĕ умне курăнса мухтавлă пуян хуçалăхăн ятне яма пултарасран асăрханнă пулĕ-тĕр ĕнтĕ. Эпĕ куççуле çанă вĕçĕпе шăлса килелле танккарăм <...><ref>[http://hypar.ru/cv/chavashan-chan-chan-yuratave Хыпар, 15 апр., 2015]</ref> {{цитата вĕçĕ}} ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем|2}} == Каçăсем == * [http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=306&id=59200&page=33 Публикации » Тăван ялăм, савнă ял Пăлакасси.] * [https://new.vk.com/wall-74597170_125 Пăлакасси ялĕ.] * [http://www.podslushano-goroda.ru/podslushano-kozlovka/16765/74597170?offset=2 | Подслушано | Булаково | Козловка |]{{Ĕçлемен каçă|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] 9xhwsbol8jvqkbaaphq55pofo3tf8sq 0 9135 751296 714441 2022-08-14T10:31:36Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki ''Урăх пĕлтерĕшĕсене [[Çĕнĕ Ахпӳрт (пĕлтерĕшĕсем)]] статьяра вулăр.'' {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Çĕнĕ Ахпӳрт |тăван çĕлĕк = '''Çĕнĕ Ахпӳрт ''' [[File:Новое Ахпердино Çĕнĕ Ахпÿрт Novoe Ahperdino (Batyrevo, Chuvashia).jpg|thumb|300px|Çĕнĕ Ахпÿрт Novoe Ahperdino]] |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg =55 |lat_min =05|lat_sec =13 |lon_deg =47 |lon_min =41 |lon_sec =30 |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=2100&mapX=5301798&mapY=7333090&scale=8 |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Çĕнĕ Ахпӳрт ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Çĕнĕ Ахпӳрт ял тăрăхĕ{{!}}Çĕнĕ Ахпӳрт |шалти пайлану = |пуçлăх = Тукмаков Валентин Петрович |никĕсленĕ вăхăт = |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = |лаптăк = |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 1105 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = [[чăвашсем]] |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = çĕнĕахпÿртсем, çняхпÿртсем, çĕнахпÿртсем |вăхăт тăрăхĕ = |почтă индексĕ = 429353 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83532 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97207840001 |категория Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=299 }} '''Çĕнĕ Ахпӳрт'''({{lang-ru|Новое Ахпердино}}), — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. [[Пăла (юханшыв)|Пăла шывĕн]] сулахай çыранĕнче вырнаçнă. == Тавралăх == Ку тĕлте Пăлана [[Çăкал (юханшыв)|Çăкал]] тата Хулаçырми ятлă [[юханшыв|шывсем]] юхса кĕреççĕ. [[Ял]] хирĕнче, хĕвелтухăç еннелле кайсан, авалхи [[чул юпа]] пур (ăна карта тытса çавăрса тирпейленĕ). ==Ял тытăмĕ, халăх йышĕ== Ялта [[Çĕнĕ Ахпӳрт вăтам шкулĕ|вăтам шкул]], [[Çĕнĕ Ахпӳрт ял вулавăшĕ|ял вулавăшĕ]], [[Çĕнĕ Ахпӳрт фельдшер-аккушер пункчĕ|фельдшер-аккушер пункчĕ]], [[Çĕнĕ Ахпӳрт культура çурчĕ|культура çурчĕ]], "Çеçпĕл" ача-сачĕ, çыхăну уйрăмĕ вырнаçнă. ===Урамĕсем=== {{columns-list|2| * Аялти Аслă урам- Ленин урамĕ. *Çӳлти Аслă урам- Çĕнтерĕве 50 çул урамĕ. *Пикшик урамĕ - Карла Маркса урамĕ. *Урлă кассем: *Çăкал касси *Шакки касси - Гагарин касси. *Лекeр касси - Кооператив касси. * Маюр касси - Чăваш касси. *Малти кас- Спорт касси. *Шкул касси. *Бородовсен касси- Комсомол урамĕ. *Петуховсен касси - Ворошилов урамĕ. *Каштановсен касси- Николаев космонавт урамĕ. *Çĕнĕ кас. }} == Истори == "Ахпÿрт" сăмахăн этимологине [[Федотов Михаил Романович|М.Р.Федотов]] [[профессор]] ăнлантарса панă<ref name="Т2">Федотов М.Р. НЕУМЕСТНЫЕ СПОРЫ О ПЕРЕИМЕНОВАНИИ. // «СЧ» №224, 14 ноября 1996 г. (Ку статьяна [http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/pers_0_0000048.pdf ак çак вырăнта вулама пулать]: Терентьев, В. М. Духовное и научное наследие академика М. Р. Федотова : [о жизнедеятельности известного ученого-языковеда, алтаиста, корифея чувашской тюркологии]. Кн. 2 / В. М. Терентьев ; [под ред. А. П. Хузангая]. - Чебоксары : Новое Время, 2011. -. - 575 с.// с.96-97)</ref>. Чăн малта Ак Бэрдĕ тени тăрать. "Ак" кунта пĕр-пĕр лайăх (позитивлă) сăнара палăртать, чăвашла "Хак" тенипе танлаштарăр (арабизм: Турă, Чăнлăх, Сиплĕх тата ытти те). Бэрдĕ — стандартлă тĕрĕк чĕлхисенче — пачĕ. Çапла вара иккĕшне пĕрле тусан "Турă Пачĕ" тенине пĕлтерет. Çынсене çавнашкал ят панă тахçан. "Пÿрт" тени каярахпа çеç, контаминациленнине кура, сиксе тухнă. Çĕнĕ Ахпӳрте [[XVII ĕмĕр]] вĕçĕнче [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпӳрт]] ялĕнчен уйрăлса тухнисем никĕсленĕ.<ref>[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]] Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Чебоксары, 1983. — С. 9.</ref> Тĕрлĕ çулсенче Çĕнĕ Ахпӳртрен хăйĕнчен [[Пăлакасси]] тата [[Козловка (Патăръел районĕ)|Козловка]] ялĕсем уйрăлса тухнă. == Паллă çыннисем == * Волкова Ольга Ильинична — [[Раççей|РСФСР]] çутĕç отличникĕ . * Данилов Виктор Данилович ([[1897]]-[[1933]]) — [[Чăваш Ен]]ĕн [[çар]] комиссарĕ ([[1925]]), Чăваш АССРĕн территорилле çар округĕн пуçлăхĕ ([[1925]]-[[1926]]), Мари облаçĕн территорилле çар округĕн пуçлăхĕ ([[1926]]-мĕш çул хыççăн). * [[Каштанов Михаил Филиппович]], Чăваш [[комсомол]]ĕн чи малтанхи [[ертӳçĕ|ертӳçисенчен]] пĕри, каярахпа —полковник-инженер. Çамрăк чухне [[Теччĕ]]ре [[Çеçпĕл Мишши]]пе пĕрле (пĕр вăхăталла) вĕреннĕ. Паллă Раççей историкĕн [[Каштанов Сергей Михайлович|С.М.Каштановăн]] ([[1932]] çур.)<ref>[[Димитриев Василий Димитриевич|Димитриев В.Д.]] [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=2190 Чăваш энциклопедийĕнчи статья.]</ref> ашшĕ. * Каштанов Алексей Федотович ([[1919]]-?) — [[Раççей|РСФСР]] çутĕç отличникĕ ([[1974]]). * Лекарев Ксенофонт Емельянович — [[Раççей|РСФСР]] çутĕç отличникĕ ([[1979]]). * Люкина Елизавета Михайловна — [[Раççей]] çутĕç отличникĕ . * [[Сачкова Людмила Николаевна]], - [[çыравçă]]. * [[Силэм Юлия Александровна]] ([[1951]] çур.) — [[çыравçă]], [[философи]] [[ăслăх|ăславĕсен]] кандидачĕ. * [[Тукмаков Пётр Васильевич]] — нумай çул хушши вырăнти [[колхоз]]а ăнăçлă ертсе пынăскер. * Тукмакова Мария Александровна — [[Раççей|РСФСР]] çутĕç отличникĕ ([[1983]]). * [[Майоров Иван Григорьевич]] ([[1957]] çур.) — [[Куславкка районĕ]]н пуçлăхĕ ([[2002]]-[[2012]]). * Урукова Римма Николаевна — [[Раççей|РСФСР]] çутĕç отличникĕ . * Чумерин Николай Иванович — [[Раççей]] çутĕç отличникĕ ([[1996]]). == Кăсăклă фактсем == * [[Майков Евгений Иванович]] [[генерал-лейтенант]] ачалăхĕпе яшлăхĕ Çĕнĕ Ахпӳртре иртнĕ. * Çĕнĕ Ахпӳрт тахçан ĕлĕк пулнă "Шурă çухасем" текен хурахсен ушкăнĕпе паллă. Паллах, кунпа мухтанмаллисемех çук, анчах та çак пулăм хăйне майлă йĕр хăварнă; вăл хальхи ăрăва мĕнле пулмалла марри çинчен вĕрентет. Хурахсем хĕлле [[сурăх]] тирĕнчен тунă шурă çухасемлĕ тумтирсемпе çӳренĕ, ят шăпах çавăнтан пырать. Ушкăна, унпа çыхланнисене каярахпа тытса [[суд]] тунă, пысăк сроксем парса хасаланă. Кун пирки кăштах К.Е.Лекарев кĕнекинче çырса кăтартнă. ==Вуламалли== * Лекарев К.Е. Тăван ялăм, савнă ял. Патăрьел, 1998. * Казаков, Николай. [http://archive.ec/uPfaw Топонимика местного края.] 7-мĕш класра вĕренекенĕн ĕçĕ. ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем}} ==Каçăсем== *[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/н.htm Чăваш Енри пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171016014230/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%BD.htm |date=2017-10-16 }} {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] mmsslozk73yow2d2le72bf7h8bobox8 0 10168 751283 751272 2022-08-13T20:40:31Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{toc-right}} [[Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag.jpg|мини|[[Шăмăршă]] ялĕнчи Кăтрак пĕлÿкĕ (палăкĕ).]] '''Кăтра''', (историлле литературăра '''Котраг''', [[VII]] ĕмĕрте пурăннă), '''Кăтра Паттăр''' — Çурçĕр Кавказри аслă пăлхарсен пĕр пайне [[Атăл]] тата [[Кама|Шуратăл]] тăрăхĕ еннелле илсе килнĕ [[çын]], [[Кубрат]]ăн иккĕмĕш ывăлĕ; авалхи пăлхарсен (авалхи чăвашсен) патши. Купрат [[патша]] вилнĕ хыççăн пăлхар йăхĕсен пĕр пайĕн ĕмпĕвĕ (патши) пулса тăнă теме пулать. [[Историлле çăлкуç]]ра [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] ({{lang-el|Θεοφανής Ομολογητής}}, {{lang-la|Theophanes Confessor}}, [[760]] тĕлĕ —[[818]]) ун пирки çапла каланă<ref>[http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 Хронография Феофана Исповедника по переводу версии О. Бодянского, 1854 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927212842/http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 |date=2007-09-27 }}</ref>.: {{Цитата пуçламăшĕ}} Тепĕр ывăлĕ, Котраг ятлăскер, Танаис<ref>Дон шывне çапла каланă.</ref> урлă каçса аслă пиччĕшне хирĕçле вырнаçнă. {{Цитата вĕçĕ}} Асăннă [[пулăм]] [[671]]-мĕш çулта пулса иртнĕ. [[Атăл]]па [[Кама|Шуратăл]] тĕлне хăçан пырса тухни тĕп-тĕрĕссĕн паллă теме май çук. Çапла вара Котраг пирки, ун çинчен çăлкуçсенче асăнни шутсăр нумай теме çук пулин те, [[халап]]ри [[сăнар]] мар, чăн-чăн историлле çын темелле. [[File:Theophanes the Confessor bids farewell to patriarch Nikephoros.jpg|left|thumb|[[Феофан Пĕлтеревçĕ]]пе тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (иккĕмĕшне пуç янă май сывпуллашаççĕ, [[815]]-мĕш [[çул]])]] [[File:Exile of Patriarch Nikephoros.jpg|thumb|left|[[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (пуç яни, [[815]]-мĕш çул)]] Асăннă пулăм пирки [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] çеç мар, тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]] та ({{lang-el|Πατριάρχης Νικηφόρος}}; [[758|758]] тĕлĕ — [[828|828]]) хăйĕн "Бревиария" ятлă ĕçĕнче шăп та шай çапла пĕлтерет<ref>Дроздов, Юрий Николаевич. [https://books.google.ru/books?id=Prd4Ij5HGLQC&pg=PA411&lpg=PA411&dq=котраг+феофан+исповедник&source=bl&ots=6IRm1GsAnr&sig=3VOuXCaE3iGd7cp6yayfhZiQ8H4&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimvfjDqvLfAhVSqYsKHZBoAcUQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=котраг%20феофан%20исповедник&f=false Тюркскоязычный период европейской истории] — Литера, Moskva : Litera, [[2011]].</ref>. Кунсăр пуçне малтанхи автор, Феофан Пĕлтревçĕ, "котраг" тесе пăлхарсен пĕр йăхне те асăнать. Палăртас пулать, Никифор та, Феофан та Котраг Дон урлă каçса вырнаçни пирки çеç калаççĕ, Атăлпа Шуратăл патнех çитни пирки калани çук кунта (тен, хроникăсен урăх тĕлĕсенче пур пуль). Çапах та ку пурпĕрех [[çурçĕр]]елле тунă пĕрремĕш [[утăм]] пулать. Çапла вара, Византире пурăннă Никифор патриарх тата Феофан Пĕлтеревçĕ, иккĕшĕ те, Котраг пирки пĕлмелли тата пĕр-пĕринпе тачă çыхăннă тĕп историлле çăлкуçсем пулса тăраççĕ. == Ытти тĕрлĕрен ăпăр-тапăр "хыпар" пеккисем == Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем: [[сăкăтсем]], [[шăхальсем]], [[уписем]], [[сăварсем]], [[элшелсем]], [[эссекелсем]], [[чăвашсем]] тата ыттисем те çурçĕрелле кайса тапăнса пыракан хасарсенчен хӳтĕленме Танаис хĕрринче [[Саркел]] хулине туса хураççĕ. Анчах та хасарсем тапăнса килнине чăтма питĕ йывăр пулса пырать. Вара Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем тата çурçĕререх кайса тăватă Атăл — [[Чулман Атăл]], [[Шурă Атăл]], [[Нухрат Атăл]], тата Аслă Атăл — тăрăхне вырнаçаççĕ те хăйсен шĕкĕр хулине никĕслеççĕ. Ку — [[Аслă Пăлхар]] хули. Ытарайми хитре те пуян çĕршыв пулнă ку тăрăх: "... виçĕ тĕслĕ çĕршыв пулнă, — çырса кăтартать Тинехпи Петĕр Михалкки. — Чăн кăнтăрта — пуш-уйла хирсем, варринче — çеçенхирсем, Самартан çурçĕрелле тата вăрманлăхсем... Кай енче — Мăн Атăл, мал енче —[[Ейĕк]]. Çурçĕр енчерехрен Мăн Атăла чалăшăн Чулман Атăл юхса кĕрет. Варринче тата урлă та пирлĕ юхакан пĕчĕкрех шывсем пит нумай. Вĕсенĕ хушшинче чи паллăраххисем: [[Ирхис]], [[Самар]], [[Кинел]], [[Сук]], [[Çарăмсан]] — кусем Атăла юхса кĕреççĕ. Шуçăм (Шешма), [[Сай]], Ах (Ик), Шурă Атăл хăйĕн Тимпе йӳппипе Чулмана юхса кĕреççĕ. [[Сакмар]]па [[Салмаш]] тата Ейĕке шыв туртараççĕ. Купрат патша ывăлĕ Кăтра паттăр хăйĕн халăхне чунтан-вартан юратнă. Тăван халăхĕ çĕнĕ хăтлă çĕршывра лайăх ĕрчесе-хунаса телей курса пурантăр тенĕ ĕнтĕ вăл. == Халери == <gallery> Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 3.jpg|Кăтрак пĕлÿкне (палăкне) Шăмăршăраа уçни 12.07.2022 Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 2.jpg|Кăтрак пĕлÿкĕ (палăкĕ, Чăваш Ен, Шăмăршă я. </gallery>[[File:Bulgarians and Slavs VI-VII century.png|thumb|400px|Авалхи пăлхарсен çул-йĕрĕ]] == Вуламалли == * Феофан Пĕлтеревçĕ. [https://www.e-reading.club/book.php?book=73587 Хронографи (вырăсла куçару)]. Куçаруçă: Терновский Ф. — Электронла ресурс. * [[Бичурин Никита Яковлевич|Бичурин Н.Я.]], «Собрание сведений». * Попов А., «Обзор хронографов русской редакции», [[1866]]. * «Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта», [[1884]]-[[1887]]. * [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]], "Чăваш халахĕн историйĕ", [[Шупашкар]], "[[Ялав]]" библиотеки, [[1990]]. * Мизиев И.М., «История Карачаево-балкарского народа». * Артамонов М.И. * [[Иоахим Вернер]], "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" [[хаçат]], [[1985]], [[кăрлач, 9]] кунĕ. * Ю. Немет, венгр тĕпчевçи, "" * Ив. Шишманов, Дунайçи болгар тĕпчевçи, "" * К. Иречек, "История болгар", [[Варшава]], [[1877]]. * [[Гумилев Лев Николаевич|Гумилев Л.Н.]], "Древние тюрки" * [[Каховский Василий Филиппович|Каховский В.Ф.]], "Происхождение чувашского народа", [[2003]]. * Халиков А.Х., "Кто мы — булгары или татары". * "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, [[Мускав]], [[1987]]. * [[Евгени Константинов]], "Дрезговини" (Ӗнтрĕк), роман, [[София]], "Народна младеж" кĕнеке кăларăвĕ, [[1960]]. * [[Юхма Мишши]], «Авалхи чăвашсем», [[1996]], [[Шупашкар]]. * [[Тинехпи Петĕр Михалкки]], "Чăваш историйĕ çинчен", шупашкар, [[1928]]. == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * Савнеш, Софья. [https://chuvash.org/news/32090.html Культура: Шӑмӑршӑра Атӑлҫи Пӑлхар патшине халалланӑ палӑк лартнӑ] * [https://forum.na-svyazi.ru/?showtopic=3062043 В Шемурше установлен памятник основателю Волжской Булгарии] {{Аслă Пăлхар ĕмпĕвĕсем}} [[Категори:Аслă Пăлхар]] [[Категори:Атăлçи Пăлхар]] [[Категори:Истори]] [[Категори:Авалхи истори]] [[Категори:Чăваш историйĕ]] gd94flendeejunj2w33az7nvxd7mynt 751286 751283 2022-08-14T09:01:10Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Кăтра]] - [[Кăтрак]] wikitext text/x-wiki {{toc-right}} [[Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag.jpg|мини|[[Шăмăршă]] ялĕнчи Кăтрак пĕлÿкĕ (палăкĕ).]] '''Кăтра''', (историлле литературăра '''Котраг''', [[VII]] ĕмĕрте пурăннă), '''Кăтра Паттăр''' — Çурçĕр Кавказри аслă пăлхарсен пĕр пайне [[Атăл]] тата [[Кама|Шуратăл]] тăрăхĕ еннелле илсе килнĕ [[çын]], [[Кубрат]]ăн иккĕмĕш ывăлĕ; авалхи пăлхарсен (авалхи чăвашсен) патши. Купрат [[патша]] вилнĕ хыççăн пăлхар йăхĕсен пĕр пайĕн ĕмпĕвĕ (патши) пулса тăнă теме пулать. [[Историлле çăлкуç]]ра [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] ({{lang-el|Θεοφανής Ομολογητής}}, {{lang-la|Theophanes Confessor}}, [[760]] тĕлĕ —[[818]]) ун пирки çапла каланă<ref>[http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 Хронография Феофана Исповедника по переводу версии О. Бодянского, 1854 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927212842/http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 |date=2007-09-27 }}</ref>.: {{Цитата пуçламăшĕ}} Тепĕр ывăлĕ, Котраг ятлăскер, Танаис<ref>Дон шывне çапла каланă.</ref> урлă каçса аслă пиччĕшне хирĕçле вырнаçнă. {{Цитата вĕçĕ}} Асăннă [[пулăм]] [[671]]-мĕш çулта пулса иртнĕ. [[Атăл]]па [[Кама|Шуратăл]] тĕлне хăçан пырса тухни тĕп-тĕрĕссĕн паллă теме май çук. Çапла вара Котраг пирки, ун çинчен çăлкуçсенче асăнни шутсăр нумай теме çук пулин те, [[халап]]ри [[сăнар]] мар, чăн-чăн историлле çын темелле. [[File:Theophanes the Confessor bids farewell to patriarch Nikephoros.jpg|left|thumb|[[Феофан Пĕлтеревçĕ]]пе тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (иккĕмĕшне пуç янă май сывпуллашаççĕ, [[815]]-мĕш [[çул]])]] [[File:Exile of Patriarch Nikephoros.jpg|thumb|left|[[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (пуç яни, [[815]]-мĕш çул)]] Асăннă пулăм пирки [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] çеç мар, тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]] та ({{lang-el|Πατριάρχης Νικηφόρος}}; [[758|758]] тĕлĕ — [[828|828]]) хăйĕн "Бревиария" ятлă ĕçĕнче шăп та шай çапла пĕлтерет<ref>Дроздов, Юрий Николаевич. [https://books.google.ru/books?id=Prd4Ij5HGLQC&pg=PA411&lpg=PA411&dq=котраг+феофан+исповедник&source=bl&ots=6IRm1GsAnr&sig=3VOuXCaE3iGd7cp6yayfhZiQ8H4&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimvfjDqvLfAhVSqYsKHZBoAcUQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=котраг%20феофан%20исповедник&f=false Тюркскоязычный период европейской истории] — Литера, Moskva : Litera, [[2011]].</ref>. Кунсăр пуçне малтанхи автор, Феофан Пĕлтревçĕ, "котраг" тесе пăлхарсен пĕр йăхне те асăнать. Палăртас пулать, Никифор та, Феофан та Котраг Дон урлă каçса вырнаçни пирки çеç калаççĕ, Атăлпа Шуратăл патнех çитни пирки калани çук кунта (тен, хроникăсен урăх тĕлĕсенче пур пуль). Çапах та ку пурпĕрех [[çурçĕр]]елле тунă пĕрремĕш [[утăм]] пулать. Çапла вара, Византире пурăннă Никифор патриарх тата Феофан Пĕлтеревçĕ, иккĕшĕ те, Котраг пирки пĕлмелли тата пĕр-пĕринпе тачă çыхăннă тĕп историлле çăлкуçсем пулса тăраççĕ. == Ытти тĕрлĕрен ăпăр-тапăр "хыпар" пеккисем == Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем: [[сăкăтсем]], [[шăхальсем]], [[уписем]], [[сăварсем]], [[элшелсем]], [[эссекелсем]], [[чăвашсем]] тата ыттисем те çурçĕрелле кайса тапăнса пыракан хасарсенчен хӳтĕленме Танаис хĕрринче [[Саркел]] хулине туса хураççĕ. Анчах та хасарсем тапăнса килнине чăтма питĕ йывăр пулса пырать. Вара Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем тата çурçĕререх кайса тăватă Атăл — [[Чулман Атăл]], [[Шурă Атăл]], [[Нухрат Атăл]], тата Аслă Атăл — тăрăхне вырнаçаççĕ те хăйсен шĕкĕр хулине никĕслеççĕ. Ку — [[Аслă Пăлхар]] хули. Ытарайми хитре те пуян çĕршыв пулнă ку тăрăх: "... виçĕ тĕслĕ çĕршыв пулнă, — çырса кăтартать Тинехпи Петĕр Михалкки. — Чăн кăнтăрта — пуш-уйла хирсем, варринче — çеçенхирсем, Самартан çурçĕрелле тата вăрманлăхсем... Кай енче — Мăн Атăл, мал енче —[[Ейĕк]]. Çурçĕр енчерехрен Мăн Атăла чалăшăн Чулман Атăл юхса кĕрет. Варринче тата урлă та пирлĕ юхакан пĕчĕкрех шывсем пит нумай. Вĕсенĕ хушшинче чи паллăраххисем: [[Ирхис]], [[Самар]], [[Кинел]], [[Сук]], [[Çарăмсан]] — кусем Атăла юхса кĕреççĕ. Шуçăм (Шешма), [[Сай]], Ах (Ик), Шурă Атăл хăйĕн Тимпе йӳппипе Чулмана юхса кĕреççĕ. [[Сакмар]]па [[Салмаш]] тата Ейĕке шыв туртараççĕ. Купрат патша ывăлĕ Кăтра паттăр хăйĕн халăхне чунтан-вартан юратнă. Тăван халăхĕ çĕнĕ хăтлă çĕршывра лайăх ĕрчесе-хунаса телей курса пурантăр тенĕ ĕнтĕ вăл. == Халери == <gallery> Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 3.jpg|Кăтрак пĕлÿкне (палăкне) Шăмăршăраа уçни 12.07.2022 Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 2.jpg|Кăтрак пĕлÿкĕ (палăкĕ, Чăваш Ен, Шăмăршă я. </gallery>[[File:Bulgarians and Slavs VI-VII century.png|thumb|400px|Авалхи пăлхарсен çул-йĕрĕ]] == Вуламалли == * Феофан Пĕлтеревçĕ. [https://www.e-reading.club/book.php?book=73587 Хронографи (вырăсла куçару)]. Куçаруçă: Терновский Ф. — Электронла ресурс. * [[Бичурин Никита Яковлевич|Бичурин Н.Я.]], «Собрание сведений». * Попов А., «Обзор хронографов русской редакции», [[1866]]. * «Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта», [[1884]]-[[1887]]. * [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]], "Чăваш халахĕн историйĕ", [[Шупашкар]], "[[Ялав]]" библиотеки, [[1990]]. * Мизиев И.М., «История Карачаево-балкарского народа». * Артамонов М.И. * [[Иоахим Вернер]], "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" [[хаçат]], [[1985]], [[кăрлач, 9]] кунĕ. * Ю. Немет, венгр тĕпчевçи, "" * Ив. Шишманов, Дунайçи болгар тĕпчевçи, "" * К. Иречек, "История болгар", [[Варшава]], [[1877]]. * [[Гумилев Лев Николаевич|Гумилев Л.Н.]], "Древние тюрки" * [[Каховский Василий Филиппович|Каховский В.Ф.]], "Происхождение чувашского народа", [[2003]]. * Халиков А.Х., "Кто мы — булгары или татары". * "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, [[Мускав]], [[1987]]. * [[Евгени Константинов]], "Дрезговини" (Ӗнтрĕк), роман, [[София]], "Народна младеж" кĕнеке кăларăвĕ, [[1960]]. * [[Юхма Мишши]], «Авалхи чăвашсем», [[1996]], [[Шупашкар]]. * [[Тинехпи Петĕр Михалкки]], "Чăваш историйĕ çинчен", шупашкар, [[1928]]. == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * Савнеш, Софья. [https://chuvash.org/news/32090.html Культура: Шӑмӑршӑра Атӑлҫи Пӑлхар патшине халалланӑ палӑк лартнӑ] * [https://forum.na-svyazi.ru/?showtopic=3062043 В Шемурше установлен памятник основателю Волжской Булгарии] {{Аслă Пăлхар ĕмпĕвĕсем}} [[Категори:Аслă Пăлхар]] [[Категори:Атăлçи Пăлхар]] [[Категори:Истори]] [[Категори:Авалхи истори]] [[Категори:Чăваш историйĕ]] gd94flendeejunj2w33az7nvxd7mynt 751290 751286 2022-08-14T09:29:15Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Политик | Ят = Кăтрак | Тăван ят = Кăтрак | Ӳкерчĕк = [[File:Monument to Kotrag.jpg|thumb|300px|Чăваш Енти [[Шăмăршă]] ялĕнчи Кăтрак палăкĕ]] | Çуралнă вăхăт = [[630]] | Çуралнă вырăн = [[Çÿрçĕр Кавказ]] | Вилнĕ вăхăт = [[660]] | Вилнĕ вырăн = [[Вăталăх Атăл]] | Ĕçлев тĕсĕ = политик, патшалăх ĕçлевçи | Ĕçсен чĕлхи = авалхи пăлхар }} '''Кăтра''', (вырăсла историлле литературăра '''Котраг''', [[VII]] ĕмĕрте пурăннă), '''Кăтра Паттăр''' — Çурçĕр Кавказри аслă пăлхарсен пĕр пайне [[Атăл]] тата [[Кама|Шуратăл]] тăрăхĕ еннелле илсе килнĕ [[çын]], [[Кубрат]]ăн иккĕмĕш ывăлĕ; авалхи пăлхарсен (авалхи чăвашсен) патши. Купрат [[патша]] вилнĕ хыççăн пăлхар йăхĕсен пĕр пайĕн ĕмпĕвĕ (патши) пулса тăнă теме пулать. [[Историлле çăлкуç]]ра [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] ({{lang-el|Θεοφανής Ομολογητής}}, {{lang-la|Theophanes Confessor}}, [[760]] тĕлĕ —[[818]]) ун пирки çапла каланă<ref>[http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 Хронография Феофана Исповедника по переводу версии О. Бодянского, 1854 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927212842/http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 |date=2007-09-27 }}</ref>.: {{Цитата пуçламăшĕ}} Тепĕр ывăлĕ, Котраг ятлăскер, Танаис<ref>Дон шывне çапла каланă.</ref> урлă каçса аслă пиччĕшне хирĕçле вырнаçнă. {{Цитата вĕçĕ}} Асăннă [[пулăм]] [[671]]-мĕш çулта пулса иртнĕ. [[Атăл]]па [[Кама|Шуратăл]] тĕлне хăçан пырса тухни тĕп-тĕрĕссĕн паллă теме май çук. Çапла вара Котраг пирки, ун çинчен çăлкуçсенче асăнни шутсăр нумай теме çук пулин те, [[халап]]ри [[сăнар]] мар, чăн-чăн историлле çын темелле. [[File:Theophanes the Confessor bids farewell to patriarch Nikephoros.jpg|left|thumb|[[Феофан Пĕлтеревçĕ]]пе тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (иккĕмĕшне пуç янă май сывпуллашаççĕ, [[815]]-мĕш [[çул]])]] [[File:Exile of Patriarch Nikephoros.jpg|thumb|left|[[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (пуç яни, [[815]]-мĕш çул)]] Асăннă пулăм пирки [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] çеç мар, тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]] та ({{lang-el|Πατριάρχης Νικηφόρος}}; [[758|758]] тĕлĕ — [[828|828]]) хăйĕн "Бревиария" ятлă ĕçĕнче шăп та шай çапла пĕлтерет<ref>Дроздов, Юрий Николаевич. [https://books.google.ru/books?id=Prd4Ij5HGLQC&pg=PA411&lpg=PA411&dq=котраг+феофан+исповедник&source=bl&ots=6IRm1GsAnr&sig=3VOuXCaE3iGd7cp6yayfhZiQ8H4&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimvfjDqvLfAhVSqYsKHZBoAcUQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=котраг%20феофан%20исповедник&f=false Тюркскоязычный период европейской истории] — Литера, Moskva : Litera, [[2011]].</ref>. Кунсăр пуçне малтанхи автор, Феофан Пĕлтревçĕ, "котраг" тесе пăлхарсен пĕр йăхне те асăнать. Палăртас пулать, Никифор та, Феофан та Котраг Дон урлă каçса вырнаçни пирки çеç калаççĕ, Атăлпа Шуратăл патнех çитни пирки калани çук кунта (тен, хроникăсен урăх тĕлĕсенче пур пуль). Çапах та ку пурпĕрех [[çурçĕр]]елле тунă пĕрремĕш [[утăм]] пулать. Çапла вара, Византире пурăннă Никифор патриарх тата Феофан Пĕлтеревçĕ, иккĕшĕ те, Котраг пирки пĕлмелли тата пĕр-пĕринпе тачă çыхăннă тĕп историлле çăлкуçсем пулса тăраççĕ. == Ытти тĕрлĕрен ăпăр-тапăр "хыпар" пеккисем<ref>Тĕпрен илсен, сумлах мар çăлкуçсем çинче никĕсленнĕ калав. Анчах та хăшпĕр кăсăк пулнине кура ку татăка çак статьяна кĕртнĕ</ref> == Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем: [[сăкăтсем]], [[шăхальсем]], [[уписем]], [[сăварсем]], [[элшелсем]], [[эссекелсем]], [[чăвашсем]] тата ыттисем те çурçĕрелле кайса тапăнса пыракан хасарсенчен хӳтĕленме Танаис хĕрринче [[Саркел]] хулине туса хураççĕ. Анчах та хасарсем тапăнса килнине чăтма питĕ йывăр пулса пырать. Вара Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем тата çурçĕререх кайса тăватă Атăл — [[Чулман Атăл]], [[Шурă Атăл]], [[Нухрат Атăл]], тата Аслă Атăл — тăрăхне вырнаçаççĕ те хăйсен шĕкĕр хулине никĕслеççĕ. Ку — [[Аслă Пăлхар]] хули. Ытарайми хитре те пуян çĕршыв пулнă ку тăрăх: "... виçĕ тĕслĕ çĕршыв пулнă, — çырса кăтартать Тинехпи Петĕр Михалкки. — Чăн кăнтăрта — пуш-уйла хирсем, варринче — çеçенхирсем, Самартан çурçĕрелле тата вăрманлăхсем... Кай енче — Мăн Атăл, мал енче —[[Ейĕк]]. Çурçĕр енчерехрен Мăн Атăла чалăшăн Чулман Атăл юхса кĕрет. Варринче тата урлă та пирлĕ юхакан пĕчĕкрех шывсем пит нумай. Вĕсенĕ хушшинче чи паллăраххисем: [[Ирхис]], [[Самар]], [[Кинел]], [[Сук]], [[Çарăмсан]] — кусем Атăла юхса кĕреççĕ. Шуçăм (Шешма), [[Сай]], Ах (Ик), Шурă Атăл хăйĕн Тимпе йӳппипе Чулмана юхса кĕреççĕ. [[Сакмар]]па [[Салмаш]] тата Ейĕке шыв туртараççĕ. Купрат патша ывăлĕ Кăтра паттăр хăйĕн халăхне чунтан-вартан юратнă. Тăван халăхĕ çĕнĕ хăтлă çĕршывра лайăх ĕрчесе-хунаса телей курса пурантăр тенĕ ĕнтĕ вăл. [[File:Bulgarians and Slavs VI-VII century.png|thumb|400px|Авалхи пăлхарсен çул-йĕрĕ]] == Галерей == <gallery> Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 3.jpg|Кăтрак палăкне Шăмăршăраа уçни 12.07.2022 Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 2.jpg|Кăтрак палăкĕ (Чăваш Ен, Шăмăршă ялĕ) </gallery> == Вуламалли == * Феофан Пĕлтеревçĕ. [https://www.e-reading.club/book.php?book=73587 Хронографи (вырăсла куçару)]. Куçаруçă: Терновский Ф. — Электронла ресурс. * [[Бичурин Никита Яковлевич|Бичурин Н.Я.]], «Собрание сведений». * Попов А., «Обзор хронографов русской редакции», [[1866]]. * «Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта», [[1884]]-[[1887]]. * [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]], "Чăваш халахĕн историйĕ", [[Шупашкар]], "[[Ялав]]" библиотеки, [[1990]]. * Мизиев И.М., «История Карачаево-балкарского народа». * Артамонов М.И. * [[Иоахим Вернер]], "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" [[хаçат]], [[1985]], [[кăрлач, 9]] кунĕ. * Ю. Немет, венгр тĕпчевçи, "" * Ив. Шишманов, Дунайçи болгар тĕпчевçи, "" * К. Иречек, "История болгар", [[Варшава]], [[1877]]. * [[Гумилев Лев Николаевич|Гумилев Л.Н.]], "Древние тюрки" * [[Каховский Василий Филиппович|Каховский В.Ф.]], "Происхождение чувашского народа", [[2003]]. * Халиков А.Х., "Кто мы — булгары или татары". * "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, [[Мускав]], [[1987]]. * [[Евгени Константинов]], "Дрезговини" (Ӗнтрĕк), роман, [[София]], "Народна младеж" кĕнеке кăларăвĕ, [[1960]]. * [[Юхма Мишши]], «Авалхи чăвашсем», [[1996]], [[Шупашкар]]. * [[Тинехпи Петĕр Михалкки]], "Чăваш историйĕ çинчен", шупашкар, [[1928]]. == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * Савнеш, Софья. [https://chuvash.org/news/32090.html Культура: Шӑмӑршӑра Атӑлҫи Пӑлхар патшине халалланӑ палӑк лартнӑ] * [https://forum.na-svyazi.ru/?showtopic=3062043 В Шемурше установлен памятник основателю Волжской Булгарии] {{Аслă Пăлхар ĕмпĕвĕсем}} [[Категори:Аслă Пăлхар]] [[Категори:Атăлçи Пăлхар]] [[Категори:Истори]] [[Категори:Авалхи истори]] [[Категори:Чăваш историйĕ]] 4g83h811150tkdxw7mh5v61arf9xi5x 751291 751290 2022-08-14T09:30:45Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Политик | Ят = Кăтрак | Тăван ят = Кăтрак | Ӳкерчĕк = [[File:Monument to Kotrag.jpg|thumb|300px|Чăваш Енти [[Шăмăршă]] ялĕнчи Кăтрак палăкĕ]] | Çуралнă вăхăт = [[630]] | Çуралнă вырăн = [[Çÿрçĕр Кавказ]] | Вилнĕ вăхăт = [[660]] | Вилнĕ вырăн = [[Вăталăх Атăл]] | Ĕçлев тĕсĕ = политик, патшалăх ĕçлевçи | Ĕçсен чĕлхи = авалхи пăлхар }} '''Кăтра''', (вырăсла историлле литературăра '''Котраг''', [[VII]] ĕмĕрте пурăннă), тĕрлĕрен чăвашла беллетристикăлла литературăра '''Кăтра Паттăр''' — Çурçĕр Кавказри аслă пăлхарсен пĕр пайне [[Атăл]] тата [[Кама|Шуратăл]] тăрăхĕ еннелле илсе килнĕ [[çын]], [[Кубрат]]ăн иккĕмĕш ывăлĕ; авалхи пăлхарсен (авалхи чăвашсен) патши. Купрат [[патша]] вилнĕ хыççăн пăлхар йăхĕсен пĕр пайĕн ĕмпĕвĕ (патши) пулса тăнă теме пулать. [[Историлле çăлкуç]]ра [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] ({{lang-el|Θεοφανής Ομολογητής}}, {{lang-la|Theophanes Confessor}}, [[760]] тĕлĕ —[[818]]) ун пирки çапла каланă<ref>[http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 Хронография Феофана Исповедника по переводу версии О. Бодянского, 1854 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927212842/http://www.fictionbook.ru/author/feofan_ispovednik/hronografiya/feofan_ispovednik_hronografiya.html#TOC_id2715411 |date=2007-09-27 }}</ref>.: {{Цитата пуçламăшĕ}} Тепĕр ывăлĕ, Котраг ятлăскер, Танаис<ref>Дон шывне çапла каланă.</ref> урлă каçса аслă пиччĕшне хирĕçле вырнаçнă. {{Цитата вĕçĕ}} Асăннă [[пулăм]] [[671]]-мĕш çулта пулса иртнĕ. [[Атăл]]па [[Кама|Шуратăл]] тĕлне хăçан пырса тухни тĕп-тĕрĕссĕн паллă теме май çук. Çапла вара Котраг пирки, ун çинчен çăлкуçсенче асăнни шутсăр нумай теме çук пулин те, [[халап]]ри [[сăнар]] мар, чăн-чăн историлле çын темелле. [[File:Theophanes the Confessor bids farewell to patriarch Nikephoros.jpg|left|thumb|[[Феофан Пĕлтеревçĕ]]пе тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (иккĕмĕшне пуç янă май сывпуллашаççĕ, [[815]]-мĕш [[çул]])]] [[File:Exile of Patriarch Nikephoros.jpg|thumb|left|[[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]]па çыхăннă [[XIII ĕмĕр]]ти ÿкерчĕк (пуç яни, [[815]]-мĕш çул)]] Асăннă пулăм пирки [[Феофан Пĕлтеревçĕ]] çеç мар, тата [[Никифор (Константинополь патриархĕ)|Никифор патриарх]] та ({{lang-el|Πατριάρχης Νικηφόρος}}; [[758|758]] тĕлĕ — [[828|828]]) хăйĕн "Бревиария" ятлă ĕçĕнче шăп та шай çапла пĕлтерет<ref>Дроздов, Юрий Николаевич. [https://books.google.ru/books?id=Prd4Ij5HGLQC&pg=PA411&lpg=PA411&dq=котраг+феофан+исповедник&source=bl&ots=6IRm1GsAnr&sig=3VOuXCaE3iGd7cp6yayfhZiQ8H4&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimvfjDqvLfAhVSqYsKHZBoAcUQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=котраг%20феофан%20исповедник&f=false Тюркскоязычный период европейской истории] — Литера, Moskva : Litera, [[2011]].</ref>. Кунсăр пуçне малтанхи автор, Феофан Пĕлтревçĕ, "котраг" тесе пăлхарсен пĕр йăхне те асăнать. Палăртас пулать, Никифор та, Феофан та Котраг Дон урлă каçса вырнаçни пирки çеç калаççĕ, Атăлпа Шуратăл патнех çитни пирки калани çук кунта (тен, хроникăсен урăх тĕлĕсенче пур пуль). Çапах та ку пурпĕрех [[çурçĕр]]елле тунă пĕрремĕш [[утăм]] пулать. Çапла вара, Византире пурăннă Никифор патриарх тата Феофан Пĕлтеревçĕ, иккĕшĕ те, Котраг пирки пĕлмелли тата пĕр-пĕринпе тачă çыхăннă тĕп историлле çăлкуçсем пулса тăраççĕ. == Ытти тĕрлĕрен ăпăр-тапăр "хыпар" пеккисем<ref>Тĕпрен илсен, сумлах мар çăлкуçсем çинче никĕсленнĕ калав. Анчах та хăшпĕр кăсăк пулнине кура ку татăка çак статьяна кĕртнĕ</ref> == Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем: [[сăкăтсем]], [[шăхальсем]], [[уписем]], [[сăварсем]], [[элшелсем]], [[эссекелсем]], [[чăвашсем]] тата ыттисем те çурçĕрелле кайса тапăнса пыракан хасарсенчен хӳтĕленме Танаис хĕрринче [[Саркел]] хулине туса хураççĕ. Анчах та хасарсем тапăнса килнине чăтма питĕ йывăр пулса пырать. Вара Кăтра паттăр ертсе пыракан йăхсем тата çурçĕререх кайса тăватă Атăл — [[Чулман Атăл]], [[Шурă Атăл]], [[Нухрат Атăл]], тата Аслă Атăл — тăрăхне вырнаçаççĕ те хăйсен шĕкĕр хулине никĕслеççĕ. Ку — [[Аслă Пăлхар]] хули. Ытарайми хитре те пуян çĕршыв пулнă ку тăрăх: "... виçĕ тĕслĕ çĕршыв пулнă, — çырса кăтартать Тинехпи Петĕр Михалкки. — Чăн кăнтăрта — пуш-уйла хирсем, варринче — çеçенхирсем, Самартан çурçĕрелле тата вăрманлăхсем... Кай енче — Мăн Атăл, мал енче —[[Ейĕк]]. Çурçĕр енчерехрен Мăн Атăла чалăшăн Чулман Атăл юхса кĕрет. Варринче тата урлă та пирлĕ юхакан пĕчĕкрех шывсем пит нумай. Вĕсенĕ хушшинче чи паллăраххисем: [[Ирхис]], [[Самар]], [[Кинел]], [[Сук]], [[Çарăмсан]] — кусем Атăла юхса кĕреççĕ. Шуçăм (Шешма), [[Сай]], Ах (Ик), Шурă Атăл хăйĕн Тимпе йӳппипе Чулмана юхса кĕреççĕ. [[Сакмар]]па [[Салмаш]] тата Ейĕке шыв туртараççĕ. Купрат патша ывăлĕ Кăтра паттăр хăйĕн халăхне чунтан-вартан юратнă. Тăван халăхĕ çĕнĕ хăтлă çĕршывра лайăх ĕрчесе-хунаса телей курса пурантăр тенĕ ĕнтĕ вăл. [[File:Bulgarians and Slavs VI-VII century.png|thumb|400px|Авалхи пăлхарсен çул-йĕрĕ]] == Галерей == <gallery> Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 3.jpg|Кăтрак палăкне Шăмăршăраа уçни 12.07.2022 Ӳкерчĕк:Monument to Kotrag 2.jpg|Кăтрак палăкĕ (Чăваш Ен, Шăмăршă ялĕ) </gallery> == Вуламалли == * Феофан Пĕлтеревçĕ. [https://www.e-reading.club/book.php?book=73587 Хронографи (вырăсла куçару)]. Куçаруçă: Терновский Ф. — Электронла ресурс. * [[Бичурин Никита Яковлевич|Бичурин Н.Я.]], «Собрание сведений». * Попов А., «Обзор хронографов русской редакции», [[1866]]. * «Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта», [[1884]]-[[1887]]. * [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]], "Чăваш халахĕн историйĕ", [[Шупашкар]], "[[Ялав]]" библиотеки, [[1990]]. * Мизиев И.М., «История Карачаево-балкарского народа». * Артамонов М.И. * [[Иоахим Вернер]], "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" [[хаçат]], [[1985]], [[кăрлач, 9]] кунĕ. * Ю. Немет, венгр тĕпчевçи, "" * Ив. Шишманов, Дунайçи болгар тĕпчевçи, "" * К. Иречек, "История болгар", [[Варшава]], [[1877]]. * [[Гумилев Лев Николаевич|Гумилев Л.Н.]], "Древние тюрки" * [[Каховский Василий Филиппович|Каховский В.Ф.]], "Происхождение чувашского народа", [[2003]]. * Халиков А.Х., "Кто мы — булгары или татары". * "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", "Наука" кĕнеке кăларăвĕ, [[Мускав]], [[1987]]. * [[Евгени Константинов]], "Дрезговини" (Ӗнтрĕк), роман, [[София]], "Народна младеж" кĕнеке кăларăвĕ, [[1960]]. * [[Юхма Мишши]], «Авалхи чăвашсем», [[1996]], [[Шупашкар]]. * [[Тинехпи Петĕр Михалкки]], "Чăваш историйĕ çинчен", шупашкар, [[1928]]. == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * Савнеш, Софья. [https://chuvash.org/news/32090.html Культура: Шӑмӑршӑра Атӑлҫи Пӑлхар патшине халалланӑ палӑк лартнӑ] * [https://forum.na-svyazi.ru/?showtopic=3062043 В Шемурше установлен памятник основателю Волжской Булгарии] {{Аслă Пăлхар ĕмпĕвĕсем}} [[Категори:Аслă Пăлхар]] [[Категори:Атăлçи Пăлхар]] [[Категори:Истори]] [[Категори:Авалхи истори]] [[Категори:Чăваш историйĕ]] emchegyuurbmc1zq3d662jnxyljec4m 0 18335 751295 740281 2022-08-14T10:27:01Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Вăтаел |тăван çĕлĕк = |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg =55 |lat_min =05 |lat_sec =07 |lon_deg =47 |lon_min = 44|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Туçа |шалти пайлану = |пуçлăх = Перепелкин Николай Алексеевич |никĕсленĕ вăхăт = 1642 |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = |лаптăк = |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 413 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = |вăхăт тăрăхĕ = |почтă индексĕ = 429354 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83537 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97207870005 |категори Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=306 }} '''Вăтаел''', — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. Патăрьелтен 7 çухрăмра вырнаçнă. == Халăх йышĕ, ял тытăмĕ == Ялта [[Вăтаел (Патăръел районĕ)фельдшер пункчĕ|фельдшер пункчĕ]], [[Вăтаел (Патăръел районĕ) вулавăшĕ|вулавăш]] пур. Кунтах "Родник"ял хуçалăх фирми вырнаçнă. == Кунçул == [[1642]]-мĕш çулта хальхи [[Тăвай районĕ]]нчи [[Вăтаел (Тăвай районĕ)]] ялĕн çыннисем "Кив çурт вырăнĕнче" никĕсленĕ. Каярахпа урăх вырăна куçнă. '''Вăтаел''' ял çыннисене [[1742]]-мĕш çулта вăйпа тĕне кĕртнĕ. Патшалăх хресченĕсенчен удела куçарсан чи лайăх çĕрсепмсĕр тăрса юлнă. [[1868]] çулта ялта 60 кил пулнă. 151 арçын, 157 хĕрарăм пурăннă. [[1920]] çулхи [[Çурла, 3|çурла уйăхĕн 3-мĕшĕнче]] [[Пăва уесĕ|Пăва уесне]], кайран вара [[Çĕрпӳ уесĕ|Çĕрпӳ уесне]] кĕнĕ. [[1920]] çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1-мĕшĕ]] хыççăн [[Çĕрпӳ уесĕ]]н [[Чăваш Ен]]ĕн [[Йĕпреç районĕ|Йĕпреç районне]] кĕртнĕ. [[1921]] çулхи [[Çĕртме, 22|çĕртме уйăхĕн 22-мĕшĕнчен]] пуçласа [[1927]] çулчен Патăръел уесне кĕнĕ. Çак тапхăрти ял [[Патăръел вулăсĕ|Патăръел вулăсне]] кĕнĕ. [[1927]] çулхи [[юпа, 1|юпа уйăхĕн 1-мĕшĕнче]] [[Чăваш Ен]]ĕн [[Мăн Патăръел районĕ|Мăн Патăръел районне]] кĕнĕ. [[1935]] çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19-мĕшĕ]] хыççăн [[Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]] çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22-мĕшĕ]] хыççăн [[Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]] çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20-мĕшĕнчен]] пуçласа хальхи вăхăта çити [[Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/н.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171016014230/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%BD.htm |date=2017-10-16 }}</ref>. == Паллă çынсем, ытти харкамлăхсем == * Сабаева Анна Илларионовна ([[1918]]-27.12.[[1952]]), 1942-1947-мĕш çулсенче Тури Туçа шкулĕнче завуч, 1947-1952-мĕш çулсенче унтах директор пулнă. * [[Сорокин Валерий Трофимович]] — [[Хыпар (хаçат)|"Хыпар" хаçатра]] тата "Тăван Ен" хаçатра ([[Шупашкар районĕ]]) ĕçленĕ журналист. * [[Сорокин Владимир Степанович]] ([[1929]]-[[2007]]) — РСФСР тава тивĕçлĕ çурттăвăмçи ([[1966]])<ref>Н.Б. Малясова. [http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=4813 Сорокин Владимир Степанович] — Электронла чăваш энциклопедийĕ.</ref>. * Козлов Василий Владимирович — Раççей Федерайийĕн пĕтĕмĕшле вĕрентÿ хисеплĕ ĕçлевçи, чикĕçĕсен çарти виçĕ енлĕн ăмăртасси енĕпе СССР спорт маçтăрĕ, [[Патăрьел районĕ]]нчи паллă волейболçă<ref>А. Егорова. [Кăтартуллă пограничник, спортсмен, педагог-ветеран.] — Авангард, çу, 26, 2020. — с.3.</ref>. *Кадкин Иван Алексеевич ([[1955]]-[[2010]]), юрист<ref>Кадкин, И. Наци патшалҭхӗ / И. Кадкин // Хыпар. - 1996. - 28 ҫу.</ref>, патшалăх тата Конституцилле тивĕç-ирĕк енĕпе специалист, Мускаври Ломоносов ячĕллĕ университета хĕрлĕ дипломпа пĕтернĕ. *Шайкин Ванифатий Васильевич (1962 çур.) — Шупашкарти юханшыв порчĕн пуçлăхĕ (гендиректорĕ)<ref>[https://chuvash.org/a/news/2.html Юханшыв порчӗн гендиректорӗ тава тивӗҫлӗ ята тивӗҫнӗ]</ref>. == Вуламалли == * Валентина Яковлева, «Пăла шывĕ хĕрринче», [[2011]]. ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [http://gov.cap.ru/hierarhy.asp?page=./5029/11678/11700 Бахтиарово (Ватаяль)] {{Chuvash-geo-stub}} {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] j473msqrg46zwi0hq9snqywsyl14hld 0 40209 751292 746627 2022-08-14T10:11:42Z Ellodanis5 17302 /* Паллă çыннисем тата ытти харкамлăхсем */ wikitext text/x-wiki {{Пĕлтерĕшсем|Куславкка (пĕлтерĕшсем)}} {{Пĕлтерĕшсем|Козловка (пĕлтерĕшсем)}} {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Кословккă |тăван çĕлĕк = ''Кословккă'' |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 24 |lon_deg = 47|lon_min = 42|lon_sec = 21 |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1200&mapX=4109338&mapY=7027003&scale=7&descx=4109338&descy=7027003 |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Туçа |шалти пайлану = виçĕ [[урам]] |пуçлăх = Углёв Константин Анатольевич |никĕсленĕ вăхăт = 1929 |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = 280632 тăв.м<ref name="Демографи">[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2216093 Туçа ял тăрăхĕн паспорчĕ.]</ref> ~ 0,3 |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 143 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = [[чăвашсем]] |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = кословккăсем |вăхăт тăрăхĕ =[[UTC+3]] |почтă индексĕ =429354 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83532 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97 207 870 003 |категория Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=306 }} '''Кословккă''' ({{lang-ru|Козловка}}), — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. Ял [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв|шывĕн]] сылтăм çыранĕнче, [[Пăлакасси]] тата [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] хушшинче, вырнаçнă. Ялта [[клуб]], фельдшер-акушер пункчĕ (ФАП)<ref>[http://www.batyrevo-crb.med.cap.ru/structure/162 Козловка-Булаковский фельдшерско-акушерский пункт.] — БУ «Батыревская центральная районная больница» Минздрава Чувашии</ref>, райпо [[лавкка|лавкки]] пур, — ку объектсене пурне те юнашарти Пăлакассипе "пайлать" темелле. Вĕсем чăннипе юлашкинчен асăннă ялăн официаллăн çирĕплетнĕ территорийĕнче<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2023599 Пăлакассин тĕплĕ картти.]</ref> вырнаçнă. Икĕ ял çав тери тачă çыхăннине кура, [[массăллă информаци хатĕрĕсем|массăллă информаци хатĕрĕсенче]] те<ref>Сăмахран, ак çакăнта пăхăр: [http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=306&id=66745&page=38 Публикации » Ача çулталăкне халалласа: Сцена çинче - фабрика çăлтăрĕсем.]</ref>, официаллă хутсенче те<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=155156 Организации, предприятия и учреждения.]</ref>, çавăн пекех йăла-йĕркере те, час-часах "Козловка-Пăлакасси" тесе асăнни пулать. Çавах та вĕсем уйрăм ялсем. Калăпăр, кашни ялта пĕрле усă курмалли пĕрер çыхăну вырăнĕ (телефон) вырнаçтарас кампани вăхăтĕнче çавна унта та, кунта та тунă. Кослаккăри — Мир урамĕнче (Лешкас), Пăлакассинчи — Канаш урамĕнче (Эрĕм касси). == Тавралăх == Рельеф уйрăмлăхĕсене илсен, Кословккă [[хĕвелтухăç]] тата [[хĕвеланăç]] енсенчен икĕ пĕчĕк ятсăр [[çырма]]семпе чикĕленсе тăрать теме пулать. Асăннă çырмасем [[Пăла (юханшыв)|Пăлана]] юхса тухаççĕ теме май çук, мĕншĕн тесен вĕсем чăннипе Пăла çумĕнчи айлăм вырăнта хăйсем тĕллĕн вĕçленеççĕ, çухалаççĕ. Анчах та ик-виç теçетке çул каялла ятарлă дамба тунă хыççăн, хĕвеланăç енчи ятсăр çырма Пăланах тухма тытăннă теме пулать. [[2015]]-мĕш çулта çав дамба çумĕнче ятарласа ''пĕчĕк кÿлĕ'' пекки те чавнă. [[Экономика]] тĕллевĕсемпе теес пулать. Вăл [[вырăн]] хур-кăвакал усрама, ытти выльăх-чĕрлĕхе шăварма кирлĕ. Паллах, унта [[пулă]] ĕрчетесси пирки [[сăмах]] тăмасть. == Халăх йышĕ. Экономика == {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=15 | '''Пĕтĕмĕшле демографи кăтартăвĕсем'''<ref>[http://enc.cap.ru/?t=world&lnk=845 Чăваш энциклопедийĕ]</ref> |--- class='bright' | colspan=12 | Пĕтĕмпе|| colspan=2 | |--- class='shadow' |çул || 1939 || 1979 ||2002 || 2010 || 2012<ref>[http://gov.cap.ru/HOME/158/smo/msu-317.doc Чăваш республикин пурнакан вырăнĕсенчи йыш.] (Ку таблицăсенче шăпах [[2012]]-мĕш çулхи палăртавсем).</ref> || 2013<ref name="Демографи" /> || 2014<ref name="Демографи" /> || 2015<ref name="Демографи" /> || 2016<ref name="Демографи" /> |--- |çын ||118 арçын<br> 124 хĕрарăм || 104 арçын<br> 130 хĕрарăм || 74 арçын<br> 102 хĕрарăм || 69 арçын<br> 74 хĕрарăм || 170 || 157 || 156 || 154 || 153 |--- |кил || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 56<ref name="Шут">Кунта, ахăртнех, çынсем ялан пурăнакан çуртсене çеç палăртнă пулмалла.</ref> || 51<ref name="Шут" /> || 58<ref name="Шут" /> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 63 |} [[1929]]-мĕш [[çул]]та [[Пăлакасси]] ялĕпе пĕрле "Канаш" колхоз йĕркеленĕ. Çав колхозăн пĕрремĕш ертÿçи Никандр(ашшĕ ячĕ паллă мар) Мышин пулнă; ăна такамсем темшĕн çапса вĕлереççĕ те колхоз председателĕ пулма ял никĕслевçине А. Г. Козлова суйлаççĕ, вăл вара çичĕ çул хуçалăха ертсе пырать<ref>Матросов И. Çак яла Козловка теççĕ. // Патăрьел районĕн "Авангард" хаçачĕ, [[1984]], декабрь, 4. Ытларикун.</ref>. ==Ял урамĕсем== Хальхи вăхăтра ялта виçĕ урам. Мир урамĕ, Симĕс урам тата Лавкка<ref>Лавкки, каланă ĕнтĕ кунта, чăннипе [[Пăлакасси]] ялĕн официаллă территорийĕнче вырнаçнă.</ref> урамĕ. Лавкка урамне халăхра ''Хăрах кас'' теççĕ. Юлашкийĕ хăрах йĕрлĕ пулнипе çеç мар, ыттисенчен кĕскереххипе те уйрăлса тăрать. Вăл малтанхисенчен чылай каярах ([[1950]]-мĕш çулсенче) çĕкленнĕ. Симĕс урамăн мăшăрлă енĕ те [[1990]]-мĕш çулсенче [[çурçĕр]] еннелле кăштах (икĕ [[çурт]] чухлĕ) вăрăмланнă, — Козлов Л.Г. тата Мышин Н.В. хуçалахĕсем хушăннă. Мир (''Лешкас'') тата Симĕс урамсене чул сарнă, чăн та, пахалăхĕ пысăках мар. Хăрах кас еннелле аслă çултан (историлле "Пăва çулĕ") темиçе теçетке [[метр]] чухлĕ [[асфальт]] сарнă, малалла вара ним те сарман (çынсем хăйсем тĕллĕн, нимĕнле проектсăр уни-кунисем пăрахнисене шутламасан) ахаль [[çул]] каять. Çак асăннă виçĕ урама варринчен ''пралук'' (çуран çÿремелли [[тăкăрлăк]]) пĕрлештерсе тăрать. Симĕс урамра вăл, сăмахран, 13-мĕш тата 15-мĕш çуртсем хушшинче. Малалла асăннă пралук пĕр енчен Кивĕ Ахпÿртелле, тепĕр енчен Пăлакассинелле тăсăлать. ==Истори== Ку ял Патăрьел районĕнчи чи çĕнĕ [[пурăнакан вырăн]]сен шутне кĕрет. [[1929]]-мĕш çулта никĕсленнĕ шутланать. Çыннисем кунта [[Çĕнĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Çĕнĕ Ахпӳрт]] ялĕнчен куçнă. Çак ĕçĕ пуçарса яраканĕ Александр Григорьевич Козлов (?—[[1945]]) пулнă. Вăхăтĕнче икĕ çул хушши хĕрлисен майлă пулса [[граждан вăрçи]]не те хутшăннăскер, отходник шучĕпе [[нехтă]] кăларнă çĕрте ĕçленĕскер, коммунист. Шăпах ун [[хушамат]]не кура яла та çаканашкал [[ят]] панă. Каярахпа А.Г.Козлов [[лейтенант]] [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Аслă Аттелĕх вăрçинче]], Кёнигсбергшăн пынă çапăçусенче, пуç хунă<ref>[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]] Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Ч., 1983. 43 с.</ref>. Калас пулать, А.Г.Козлов фронтран янă пĕр çыру 1970-мĕш çулсемчченех упраннă. Унтан ăна, ĕмĕрлĕхе упранмалла тесе, Туçари выăтам шкула панă. Вара вăл çав ялти музее лекме пултарнă. Çыру хальхи вăхăтра упранни/упранманни паллă мар. Никĕсленнĕ хыççăнах ял [[Аслă Патăрьел районĕ|Аслă Патăрьел районне]] кĕнĕ. [[1935]]-мĕш çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]]-мĕш çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]]-мĕш çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20]]-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăт таран [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/к.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827185919/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%BA.htm |date=2016-08-27 }}</ref>. === Ĕлеххисене аса илни === Нумаях та пулмасть-ха Кословккă чылай урăхларах сăн-сăпатлă пулнă. Çавăн пирки каласа парасшăн. Анчах камран илтни пирки ятарласа палăртнисем пулмасса та пултарĕç. Мĕншĕн тесен чылайăшне астăвакансем çав тери нумайăн-ха. Акă Симĕс урамăн çурçĕр вĕçĕнче ÿсекен йывăçсен ушкăнне ([[тирек]]сем, Америка [[вĕрене|вĕренисем]]) ''шкул пахчи'' теççĕ. Тĕрĕс, унта пуçламăш [[шкул]] çурчĕ пулнă. Кословккă тата [[Пăлакасси]] ачисем вĕреннĕ çавăнта. Чи малтанхи [[вĕрентекен|вĕрентевçĕсем]] — В.И.Уруков тата унăн мăшăрĕ А.А.Урукова. Вăл шкула ĕлĕххи [[топографи]] [[карттă|карттисем]] çинче паян та курма май пур<ref>[http://www.etomesto.ru/tut121749/ Ĕлеххи карттăсем онлайн.]</ref>. Алкумлă, уçă верандăллă [[çурт]]. Шалти уçлăха хăмаран тунă урлăмпа икĕ пая уйăрнă. Урлăмне ятарлă çекĕлпе тата тăпсасем пулăшнипе маччаран çакса яма май пулнă кирлĕ чухне. Сăмахран, Çĕнĕ Çулхи савăнăçлă вăхăтсене паллă тунă чух. Пĕр хутчен вăл çуртра [[ял]] [[халăх]]не кино та килсе кăтартнă — Валентин Катаев [[хайлав]]ĕпе майлаштарнă "Сын полка" текенскерне. Тĕп çурт çумĕнче шкулăн хушма хуралтисем те пулнă. Тата — шыв илмелли пусă (унăн йĕррисем паянхи кун та пур). Ĕлеххи шкул çуртĕнчен аякрах мар выльăх-чĕрлĕх тытмалли вите пулнă. Унпа юнашар — ''"ферма хĕрĕсен" пÿрчĕ''. Кăштахран выльăх фермине пĕтернĕ. Вара "ферма хĕрĕсен" пÿртне [[шкул]] валли усă курмалла тунă — шăп пĕр вĕренÿ класĕ вырнаçмалăх. Пурăна-киле шкулăн тата тепĕр çурт та пулнă — пĕчĕк çырма леш енче, Пăлакасси еннерех. Мĕнпур ачасем [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿртре]] вĕренме пуçласан, çуртсем пурте майĕпен пĕтнĕ, çухалнă (урăх çĕре куçарса кайнă е вутта янă). Вылăх фермине асăннă пулсан, ''[[силос]] шăтăкĕсене'' те манса каймалла мар. Мĕнпурĕ тăваттă. Кайран вĕсене те экскаваторпа килсе хуплаттрнă. Кирпĕчрен тунă урлăмĕсене ахаль çынсем май килнĕ таран сÿтсе килĕсене илсе кайнă (апла тума никама та чарман). [[Лавкка]] пирки калас пулать. Хальхи Симĕс урамри 25-мĕш çуртăн пахчи хыçĕнче, çырма леш енче пулнă. Кăнтăр еннерех — [[цистерна]], унта сутмалли [[краççын]]а усранă. Цистернăна кăштах çĕр ăшнелле чавса вырнаçтарнă, çавăнпа вăл тĕлте путăк-шăтăксем халĕ те курăнаççĕ-ха. Анчах та вăл путăк-шăтăксем (валсемпе урсем) ăна кăна мар, килти пахчасен чи аякра пулнă чиккисене те палăртаççĕ. Каярахпа пĕчĕклетнĕ пахчасен чиккисене куçарнă, анчах пĕчĕкке валсемпе урсем (вĕсен йĕррисем) тăрса юлнă. Пĕчĕклетнĕ пахчасен вырăнĕнче йĕркеленнĕ тĕлте, лавккаран [[хĕвелтухăç]]нерех, сĕрмелли-çунтармалли япаласен çурма [[çĕрпÿрт]] евĕр йĕркеленĕ управĕ те пулнă пĕр [[вăхăт]]ра. Çав асăннă сивĕ, хутман лавккара чăн малтан С.М.Макаров ([[1903]]-[[1942]]) ĕçленĕ пулмалла. Вăл [[вăрçă|вăрçа]] кайсан — кĕске вăхăт хушши унăн ывăлĕ П.С.Макаров ([[1925]]-?) тăнă ĕç вырăнне, унтан — çак çынсен хĕрĕ тата йăмăкĕ Е.С.Макарова (Чернова) ([[1927]] çур.). Юлашкинчен асăнни вара лавккана пăрахăçличченех, ăна урăх çĕрте никĕсличченех тата ун хыççăн та пăртак вăй хунă суту-илÿре. Лавккапа хире-хирĕçех Кословккă тата [[Пăлакасси]] ялĕсен вулав çурчĕ тата клубĕ пулнă. Малтан пĕчĕкрех çуртра, кайран пысăкраххинче. Унта камсем тата хăçан ĕçленине çырса кăтартсан та пит аван пулмалла. Ĕлеххи ытти палăрăмсенчен Симĕс урам тĕлĕнчи (автоçул леш енче) çиларманне тата ун çумĕнчи кану çуртне асăнмалла асăнмалла. 1970-мĕш çулсенче çав çиларманне тепĕр хут ĕçлеттерсе яма та хăтланса пăхнă. Юлашки арманçă — Вячеслав (Вечча, ашшĕ ячĕ паллă мар) Самоваров. Хăрах кас тĕлĕнче вара, çул леш енчех, — колхоз йĕтемĕ. Хурал пÿрчĕ те пулнă унта. Халĕ унта нимех те çук, ахаль пуш вырăн çеç. Меттал конструкцисенчен тунă тăрăллă лаптăка сÿтсе илсе сутса яни те нумаях вăхăт иртмен-ха. ==Паллă çыннисем тата ытти харкамлăхсем== === Çĕнĕ Ахпÿртре çуралса кайран Кословккăра тĕпленнисем === * Наташкин Николай Александрович, — РСФСР тава тивĕçлĕ [[механизатор]]ĕ<ref>Колхоз "Гвардеец" в девятой пятилетке (1971-1975 годы). Ч., 1976. — С. 9.</ref><ref>Çĕнĕ Ахпÿртре çуралнă, çамрăклах килйышĕпе Кословккăна куçса килнĕ.</ref>. === Кословккăрах çуралса çитĕннисем === * Румянцев Владимир Федорович (1934 çур.) — педагогика ăславĕсен кандидачĕ (1978), доцент (1983); икчĕлхелех тата виçчĕлхелĕх енĕпе специалист<ref>[http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/kkni_0_0000998.pdf Румянцев Владимир Федорович] — ЧЕБОКСАРСКИЙ КООПЕРАТИВНЫЙ ИНСТИТУТ РОССИЙСКОГО УНИВЕРСИТЕТА КООПЕРАЦИИ. УЧЕНЫЕ ИНСТИТУТА. Информационный сборник. Чебоксары. 2007 — с.116.</ref>. * Хитров Арсентий Иванович, — [[вĕрентекен|вĕрентевçĕ]]-ветеран ([[мусăк]] тата [[чăваш чĕлхи]]пе [[литература|литературине]] вĕрентнĕ), "Пăлакасси вальсĕ" текен [[хайлав]]ăн (юррăн) [[автор]]ĕсенчен пĕри (кĕввине çырнă); хальхи [[вăхăт]]ра кÿршĕлле Пăлакассинче пурăнать<ref>[http://www.obrazov-gkan.edu21.cap.ru/?t=hry&eduid=4266&hry=./4111/14606/17407/17588 ХИТРОВ АРСЕНТИЙ ИВАНОВИЧ.]</ref>. * Хитрова Василиса Васильевна ([[1941]] çур.), — ялти [[вулав çурчĕ|вулав çуртĕнче]], клубра, каярахпа [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Кивĕ Ахпӳртри]] культура çуртĕнче нумай вăхăт ăнăçлă ĕçленĕскер; купăсçă-баянçă, тĕрлĕ пĕрлĕхлĕ ĕçсен йĕрекелевçи. * Хитров Иван Фёдорович, Патăрьеленчи пульниццара рентгенолог пулса ĕсленĕ. Район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пурăнать. * [[Долгов Анатолий Николаевич]] ([[1948]] çур.) , [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], милици ĕçлевçи ([[1979]]-[[1997]]-мĕш çулсенче [[Патăрьел районĕ]]н шалти ĕçсен пайĕн пуçлăхĕн çумĕ пулнă), [[1997]]-[[2003]]-мĕш çулсенче районти вĕрентÿ ĕслевçисен профсоюзне ертсе пынă, район шайĕнчи волейболист; Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пуранать<ref>[http://21310s12.edusite.ru/p88aa1.html Мусăк вĕрентевçисем]</ref>. * Долгов Евгений Николаевич, [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Тури Туçа]] япĕнче пурăнать. * Мякин Алексей Николаевич ([[1956]] çур.), — Патăрьел районĕнчи ЧРОООО ВОИн ертÿçи (хăш тапхăрта пулни паллă мар)<ref>[http://www.soc.cap.ru/news/details/29750#.WZSv1IgVzIU Спортивные соревнования, посвященные Дню Защитника Отечества среди людей с ограниченными возможности, прошли в Батеревском ЦСОН.]</ref>, Чăваш республикинчи ВОИ йĕркелĕмĕн тĕрĕслевпе ревизи комиссийĕн ертÿçи<ref>[http://www.voi.ru/organizations/regionalnye_organizaci/chuvahskaya_respublikanskaya_org Чувашская республиканская организация ВОИ.]</ref>, * [[Хитров Георгий Геннадиевич]], — [[сăвапçă|сăваплăхçă]], [[протоиерей]], [[Карапай Шăмăршă]]ри Микулай Сăваплавçăн храмĕн, [[Палтиел]]ĕнчи Михаил Архангелăн храмĕн тытсатăравçи<ref>[http://alat-eparhia.ru/states.aspx?id=4 Чăваш-Шупашкар митрополийĕ, Улатăр епархийĕ, Шăмăршă благочиннăйлăхĕ.]</ref>. ==Кăсăклă фактсем== [[Ял]] ячĕ, пурте пĕлсе тăракан çыннăн тата унăн пурне те паллă [[тăхăм]]ĕсен хушамачĕпе çыхăннине кура, нихçан та "чăвашланман". Ку тĕлĕшпе ак çакăн пек [[сăвă]]лла [[текст]] та пур: {{цитата пуçламăшĕ}} <poem> Кословккă ятлă пĕчĕкçеççĕ ял. Ăна никам та Куславкка темен-тĕр. Эппин, сипетлĕ пулĕ çак халал: Суя ята никам та ан илентĕр. </poem> {{цитата вĕçĕ}} ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем|2}} == Каçăсем == * [http://www.cheb.ru/chuvashia/batyrevo/kozlovka_3.htm Кословккă пирки Шупашкар хулин сайтĕнче.] {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] pjynwrcb75jc3ewhcmu3qk45j1bpujx 751293 751292 2022-08-14T10:16:53Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{Пĕлтерĕшсем|Куславкка (пĕлтерĕшсем)}} {{Пĕлтерĕшсем|Козловка (пĕлтерĕшсем)}} {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Кословккă |тăван çĕлĕк = ''Кословккă'' [[File:Kozlovka Batyrevsky Chuvashia.jpg|thumb|300px|Kozlovka Batyrevsky Chuvashia]] |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg = 55|lat_min = 04|lat_sec = 24 |lon_deg = 47|lon_min = 42|lon_sec = 21 |CoordAddon = |CoordScale = |ЯндексКарта = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1200&mapX=4109338&mapY=7027003&scale=7&descx=4109338&descy=7027003 |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Патăрьел районĕ |район тапăлра = Патăрьел районĕ{{!}}Патăрьел |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Туçа ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Тури Туçа ял тăрăхĕ{{!}}Туçа |шалти пайлану = виçĕ [[урам]] |пуçлăх = Углёв Константин Анатольевич |никĕсленĕ вăхăт = 1929 |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = 280632 тăв.м<ref name="Демографи">[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2216093 Туçа ял тăрăхĕн паспорчĕ.]</ref> ~ 0,3 |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = 143 |халăх çыравĕн çулĕ = 2010<ref>Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, населенных пунктов Чувашской Республики по итогам Всероссийской переписи населения 2010 года. Стат. сборник / Чувашстат - Чебоксары, 2012 – 82 с.</ref> |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = [[чăвашсем]] |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = кословккăсем |вăхăт тăрăхĕ =[[UTC+3]] |почтă индексĕ =429354 |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83532 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97 207 870 003 |категория Commons-ра = |сайт = http://gov.cap.ru/main.asp?govid=306 }} '''Кословккă''' ({{lang-ru|Козловка}}), — [[Чăваш Ен]]ĕн [[Патăрьел районĕ]]нчи [[ял]]. Ял [[Пăла (юханшыв)|Пăла]] [[юханшыв|шывĕн]] сылтăм çыранĕнче, [[Пăлакасси]] тата [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿрт]] хушшинче, вырнаçнă. Ялта [[клуб]], фельдшер-акушер пункчĕ (ФАП)<ref>[http://www.batyrevo-crb.med.cap.ru/structure/162 Козловка-Булаковский фельдшерско-акушерский пункт.] — БУ «Батыревская центральная районная больница» Минздрава Чувашии</ref>, райпо [[лавкка|лавкки]] пур, — ку объектсене пурне те юнашарти Пăлакассипе "пайлать" темелле. Вĕсем чăннипе юлашкинчен асăннă ялăн официаллăн çирĕплетнĕ территорийĕнче<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=2023599 Пăлакассин тĕплĕ картти.]</ref> вырнаçнă. Икĕ ял çав тери тачă çыхăннине кура, [[массăллă информаци хатĕрĕсем|массăллă информаци хатĕрĕсенче]] те<ref>Сăмахран, ак çакăнта пăхăр: [http://gov.cap.ru/Publication.aspx?gov_id=306&id=66745&page=38 Публикации » Ача çулталăкне халалласа: Сцена çинче - фабрика çăлтăрĕсем.]</ref>, официаллă хутсенче те<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=306&id=155156 Организации, предприятия и учреждения.]</ref>, çавăн пекех йăла-йĕркере те, час-часах "Козловка-Пăлакасси" тесе асăнни пулать. Çавах та вĕсем уйрăм ялсем. Калăпăр, кашни ялта пĕрле усă курмалли пĕрер çыхăну вырăнĕ (телефон) вырнаçтарас кампани вăхăтĕнче çавна унта та, кунта та тунă. Кослаккăри — Мир урамĕнче (Лешкас), Пăлакассинчи — Канаш урамĕнче (Эрĕм касси). == Тавралăх == Рельеф уйрăмлăхĕсене илсен, Кословккă [[хĕвелтухăç]] тата [[хĕвеланăç]] енсенчен икĕ пĕчĕк ятсăр [[çырма]]семпе чикĕленсе тăрать теме пулать. Асăннă çырмасем [[Пăла (юханшыв)|Пăлана]] юхса тухаççĕ теме май çук, мĕншĕн тесен вĕсем чăннипе Пăла çумĕнчи айлăм вырăнта хăйсем тĕллĕн вĕçленеççĕ, çухалаççĕ. Анчах та ик-виç теçетке çул каялла ятарлă дамба тунă хыççăн, хĕвеланăç енчи ятсăр çырма Пăланах тухма тытăннă теме пулать. [[2015]]-мĕш çулта çав дамба çумĕнче ятарласа ''пĕчĕк кÿлĕ'' пекки те чавнă. [[Экономика]] тĕллевĕсемпе теес пулать. Вăл [[вырăн]] хур-кăвакал усрама, ытти выльăх-чĕрлĕхе шăварма кирлĕ. Паллах, унта [[пулă]] ĕрчетесси пирки [[сăмах]] тăмасть. == Халăх йышĕ. Экономика == {| class='standard' style='text-align: center;' | colspan=15 | '''Пĕтĕмĕшле демографи кăтартăвĕсем'''<ref>[http://enc.cap.ru/?t=world&lnk=845 Чăваш энциклопедийĕ]</ref> |--- class='bright' | colspan=12 | Пĕтĕмпе|| colspan=2 | |--- class='shadow' |çул || 1939 || 1979 ||2002 || 2010 || 2012<ref>[http://gov.cap.ru/HOME/158/smo/msu-317.doc Чăваш республикин пурнакан вырăнĕсенчи йыш.] (Ку таблицăсенче шăпах [[2012]]-мĕш çулхи палăртавсем).</ref> || 2013<ref name="Демографи" /> || 2014<ref name="Демографи" /> || 2015<ref name="Демографи" /> || 2016<ref name="Демографи" /> |--- |çын ||118 арçын<br> 124 хĕрарăм || 104 арçын<br> 130 хĕрарăм || 74 арçын<br> 102 хĕрарăм || 69 арçын<br> 74 хĕрарăм || 170 || 157 || 156 || 154 || 153 |--- |кил || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 56<ref name="Шут">Кунта, ахăртнех, çынсем ялан пурăнакан çуртсене çеç палăртнă пулмалла.</ref> || 51<ref name="Шут" /> || 58<ref name="Шут" /> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || <small>паллă мар</small> || 63 |} [[1929]]-мĕш [[çул]]та [[Пăлакасси]] ялĕпе пĕрле "Канаш" колхоз йĕркеленĕ. Çав колхозăн пĕрремĕш ертÿçи Никандр(ашшĕ ячĕ паллă мар) Мышин пулнă; ăна такамсем темшĕн çапса вĕлереççĕ те колхоз председателĕ пулма ял никĕслевçине А. Г. Козлова суйлаççĕ, вăл вара çичĕ çул хуçалăха ертсе пырать<ref>Матросов И. Çак яла Козловка теççĕ. // Патăрьел районĕн "Авангард" хаçачĕ, [[1984]], декабрь, 4. Ытларикун.</ref>. ==Ял урамĕсем== Хальхи вăхăтра ялта виçĕ урам. Мир урамĕ, Симĕс урам тата Лавкка<ref>Лавкки, каланă ĕнтĕ кунта, чăннипе [[Пăлакасси]] ялĕн официаллă территорийĕнче вырнаçнă.</ref> урамĕ. Лавкка урамне халăхра ''Хăрах кас'' теççĕ. Юлашкийĕ хăрах йĕрлĕ пулнипе çеç мар, ыттисенчен кĕскереххипе те уйрăлса тăрать. Вăл малтанхисенчен чылай каярах ([[1950]]-мĕш çулсенче) çĕкленнĕ. Симĕс урамăн мăшăрлă енĕ те [[1990]]-мĕш çулсенче [[çурçĕр]] еннелле кăштах (икĕ [[çурт]] чухлĕ) вăрăмланнă, — Козлов Л.Г. тата Мышин Н.В. хуçалахĕсем хушăннă. Мир (''Лешкас'') тата Симĕс урамсене чул сарнă, чăн та, пахалăхĕ пысăках мар. Хăрах кас еннелле аслă çултан (историлле "Пăва çулĕ") темиçе теçетке [[метр]] чухлĕ [[асфальт]] сарнă, малалла вара ним те сарман (çынсем хăйсем тĕллĕн, нимĕнле проектсăр уни-кунисем пăрахнисене шутламасан) ахаль [[çул]] каять. Çак асăннă виçĕ урама варринчен ''пралук'' (çуран çÿремелли [[тăкăрлăк]]) пĕрлештерсе тăрать. Симĕс урамра вăл, сăмахран, 13-мĕш тата 15-мĕш çуртсем хушшинче. Малалла асăннă пралук пĕр енчен Кивĕ Ахпÿртелле, тепĕр енчен Пăлакассинелле тăсăлать. ==Истори== Ку ял Патăрьел районĕнчи чи çĕнĕ [[пурăнакан вырăн]]сен шутне кĕрет. [[1929]]-мĕш çулта никĕсленнĕ шутланать. Çыннисем кунта [[Çĕнĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Çĕнĕ Ахпӳрт]] ялĕнчен куçнă. Çак ĕçĕ пуçарса яраканĕ Александр Григорьевич Козлов (?—[[1945]]) пулнă. Вăхăтĕнче икĕ çул хушши хĕрлисен майлă пулса [[граждан вăрçи]]не те хутшăннăскер, отходник шучĕпе [[нехтă]] кăларнă çĕрте ĕçленĕскер, коммунист. Шăпах ун [[хушамат]]не кура яла та çаканашкал [[ят]] панă. Каярахпа А.Г.Козлов [[лейтенант]] [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Аслă Аттелĕх вăрçинче]], Кёнигсбергшăн пынă çапăçусенче, пуç хунă<ref>[[Мулюков Геннадий Фёдорович|Г.Ф.Мулюков.]] Ордена Ленина колхоз "Гвардеец". Ч., 1983. 43 с.</ref>. Калас пулать, А.Г.Козлов фронтран янă пĕр çыру 1970-мĕш çулсемчченех упраннă. Унтан ăна, ĕмĕрлĕхе упранмалла тесе, Туçари выăтам шкула панă. Вара вăл çав ялти музее лекме пултарнă. Çыру хальхи вăхăтра упранни/упранманни паллă мар. Никĕсленнĕ хыççăнах ял [[Аслă Патăрьел районĕ|Аслă Патăрьел районне]] кĕнĕ. [[1935]]-мĕш çулхи [[çу, 19|çу уйăхĕн 19]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]], [[1939]]-мĕш çулхи [[нарăс, 22|нарăс уйăхĕн 22]]-мĕшĕ хыççăн [[Чăваш Енĕн Чкаловски районĕ|Чкаловски районне]], [[1957]]-мĕш çулхи [[чӳк, 20|чӳк уйăхĕн 20]]-мĕшĕ хыççăн хальхи вăхăт таран [[Чăваш Енĕн Патăръел районĕ|Патăръел районне]] кĕрет<ref>[http://zakupki.cap.ru/kladr/book/к.htm Чăваш Ен пурăнан вырăнсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827185919/http://zakupki.cap.ru/kladr/book/%D0%BA.htm |date=2016-08-27 }}</ref>. === Ĕлеххисене аса илни === Нумаях та пулмасть-ха Кословккă чылай урăхларах сăн-сăпатлă пулнă. Çавăн пирки каласа парасшăн. Анчах камран илтни пирки ятарласа палăртнисем пулмасса та пултарĕç. Мĕншĕн тесен чылайăшне астăвакансем çав тери нумайăн-ха. Акă Симĕс урамăн çурçĕр вĕçĕнче ÿсекен йывăçсен ушкăнне ([[тирек]]сем, Америка [[вĕрене|вĕренисем]]) ''шкул пахчи'' теççĕ. Тĕрĕс, унта пуçламăш [[шкул]] çурчĕ пулнă. Кословккă тата [[Пăлакасси]] ачисем вĕреннĕ çавăнта. Чи малтанхи [[вĕрентекен|вĕрентевçĕсем]] — В.И.Уруков тата унăн мăшăрĕ А.А.Урукова. Вăл шкула ĕлĕххи [[топографи]] [[карттă|карттисем]] çинче паян та курма май пур<ref>[http://www.etomesto.ru/tut121749/ Ĕлеххи карттăсем онлайн.]</ref>. Алкумлă, уçă верандăллă [[çурт]]. Шалти уçлăха хăмаран тунă урлăмпа икĕ пая уйăрнă. Урлăмне ятарлă çекĕлпе тата тăпсасем пулăшнипе маччаран çакса яма май пулнă кирлĕ чухне. Сăмахран, Çĕнĕ Çулхи савăнăçлă вăхăтсене паллă тунă чух. Пĕр хутчен вăл çуртра [[ял]] [[халăх]]не кино та килсе кăтартнă — Валентин Катаев [[хайлав]]ĕпе майлаштарнă "Сын полка" текенскерне. Тĕп çурт çумĕнче шкулăн хушма хуралтисем те пулнă. Тата — шыв илмелли пусă (унăн йĕррисем паянхи кун та пур). Ĕлеххи шкул çуртĕнчен аякрах мар выльăх-чĕрлĕх тытмалли вите пулнă. Унпа юнашар — ''"ферма хĕрĕсен" пÿрчĕ''. Кăштахран выльăх фермине пĕтернĕ. Вара "ферма хĕрĕсен" пÿртне [[шкул]] валли усă курмалла тунă — шăп пĕр вĕренÿ класĕ вырнаçмалăх. Пурăна-киле шкулăн тата тепĕр çурт та пулнă — пĕчĕк çырма леш енче, Пăлакасси еннерех. Мĕнпур ачасем [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăрьел районĕ)|Кивĕ Ахпÿртре]] вĕренме пуçласан, çуртсем пурте майĕпен пĕтнĕ, çухалнă (урăх çĕре куçарса кайнă е вутта янă). Вылăх фермине асăннă пулсан, ''[[силос]] шăтăкĕсене'' те манса каймалла мар. Мĕнпурĕ тăваттă. Кайран вĕсене те экскаваторпа килсе хуплаттрнă. Кирпĕчрен тунă урлăмĕсене ахаль çынсем май килнĕ таран сÿтсе килĕсене илсе кайнă (апла тума никама та чарман). [[Лавкка]] пирки калас пулать. Хальхи Симĕс урамри 25-мĕш çуртăн пахчи хыçĕнче, çырма леш енче пулнă. Кăнтăр еннерех — [[цистерна]], унта сутмалли [[краççын]]а усранă. Цистернăна кăштах çĕр ăшнелле чавса вырнаçтарнă, çавăнпа вăл тĕлте путăк-шăтăксем халĕ те курăнаççĕ-ха. Анчах та вăл путăк-шăтăксем (валсемпе урсем) ăна кăна мар, килти пахчасен чи аякра пулнă чиккисене те палăртаççĕ. Каярахпа пĕчĕклетнĕ пахчасен чиккисене куçарнă, анчах пĕчĕкке валсемпе урсем (вĕсен йĕррисем) тăрса юлнă. Пĕчĕклетнĕ пахчасен вырăнĕнче йĕркеленнĕ тĕлте, лавккаран [[хĕвелтухăç]]нерех, сĕрмелли-çунтармалли япаласен çурма [[çĕрпÿрт]] евĕр йĕркеленĕ управĕ те пулнă пĕр [[вăхăт]]ра. Çав асăннă сивĕ, хутман лавккара чăн малтан С.М.Макаров ([[1903]]-[[1942]]) ĕçленĕ пулмалла. Вăл [[вăрçă|вăрçа]] кайсан — кĕске вăхăт хушши унăн ывăлĕ П.С.Макаров ([[1925]]-?) тăнă ĕç вырăнне, унтан — çак çынсен хĕрĕ тата йăмăкĕ Е.С.Макарова (Чернова) ([[1927]] çур.). Юлашкинчен асăнни вара лавккана пăрахăçличченех, ăна урăх çĕрте никĕсличченех тата ун хыççăн та пăртак вăй хунă суту-илÿре. Лавккапа хире-хирĕçех Кословккă тата [[Пăлакасси]] ялĕсен вулав çурчĕ тата клубĕ пулнă. Малтан пĕчĕкрех çуртра, кайран пысăкраххинче. Унта камсем тата хăçан ĕçленине çырса кăтартсан та пит аван пулмалла. Ĕлеххи ытти палăрăмсенчен Симĕс урам тĕлĕнчи (автоçул леш енче) çиларманне тата ун çумĕнчи кану çуртне асăнмалла асăнмалла. 1970-мĕш çулсенче çав çиларманне тепĕр хут ĕçлеттерсе яма та хăтланса пăхнă. Юлашки арманçă — Вячеслав (Вечча, ашшĕ ячĕ паллă мар) Самоваров. Хăрах кас тĕлĕнче вара, çул леш енчех, — колхоз йĕтемĕ. Хурал пÿрчĕ те пулнă унта. Халĕ унта нимех те çук, ахаль пуш вырăн çеç. Меттал конструкцисенчен тунă тăрăллă лаптăка сÿтсе илсе сутса яни те нумаях вăхăт иртмен-ха. ==Паллă çыннисем тата ытти харкамлăхсем== === Çĕнĕ Ахпÿртре çуралса кайран Кословккăра тĕпленнисем === * Наташкин Николай Александрович, — РСФСР тава тивĕçлĕ [[механизатор]]ĕ<ref>Колхоз "Гвардеец" в девятой пятилетке (1971-1975 годы). Ч., 1976. — С. 9.</ref><ref>Çĕнĕ Ахпÿртре çуралнă, çамрăклах килйышĕпе Кословккăна куçса килнĕ.</ref>. === Кословккăрах çуралса çитĕннисем === * Румянцев Владимир Федорович (1934 çур.) — педагогика ăславĕсен кандидачĕ (1978), доцент (1983); икчĕлхелех тата виçчĕлхелĕх енĕпе специалист<ref>[http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/kkni_0_0000998.pdf Румянцев Владимир Федорович] — ЧЕБОКСАРСКИЙ КООПЕРАТИВНЫЙ ИНСТИТУТ РОССИЙСКОГО УНИВЕРСИТЕТА КООПЕРАЦИИ. УЧЕНЫЕ ИНСТИТУТА. Информационный сборник. Чебоксары. 2007 — с.116.</ref>. * Хитров Арсентий Иванович, — [[вĕрентекен|вĕрентевçĕ]]-ветеран ([[мусăк]] тата [[чăваш чĕлхи]]пе [[литература|литературине]] вĕрентнĕ), "Пăлакасси вальсĕ" текен [[хайлав]]ăн (юррăн) [[автор]]ĕсенчен пĕри (кĕввине çырнă); хальхи [[вăхăт]]ра кÿршĕлле Пăлакассинче пурăнать<ref>[http://www.obrazov-gkan.edu21.cap.ru/?t=hry&eduid=4266&hry=./4111/14606/17407/17588 ХИТРОВ АРСЕНТИЙ ИВАНОВИЧ.]</ref>. * Хитрова Василиса Васильевна ([[1941]] çур.), — ялти [[вулав çурчĕ|вулав çуртĕнче]], клубра, каярахпа [[Кивĕ Ахпӳрт (Патăръел районĕ)|Кивĕ Ахпӳртри]] культура çуртĕнче нумай вăхăт ăнăçлă ĕçленĕскер; купăсçă-баянçă, тĕрлĕ пĕрлĕхлĕ ĕçсен йĕрекелевçи. * Хитров Иван Фёдорович, Патăрьеленчи пульниццара рентгенолог пулса ĕсленĕ. Район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пурăнать. * [[Долгов Анатолий Николаевич]] ([[1948]] çур.) , [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], милици ĕçлевçи ([[1979]]-[[1997]]-мĕш çулсенче [[Патăрьел районĕ]]н шалти ĕçсен пайĕн пуçлăхĕн çумĕ пулнă), [[1997]]-[[2003]]-мĕш çулсенче районти вĕрентÿ ĕслевçисен профсоюзне ертсе пынă, район шайĕнчи волейболист; Хальхи вăхăтра [[Патăрьел]]ĕнче пуранать<ref>[http://21310s12.edusite.ru/p88aa1.html Мусăк вĕрентевçисем]</ref>. * Долгов Евгений Николаевич, [[мусăк]] [[вĕрентекен|вĕрентевçи]], район шайĕнчи волейболист. Хальхи вăхăтра [[Тури Туçа]] япĕнче пурăнать. * Мякин Алексей Николаевич ([[1956]] çур.), — Патăрьел районĕнчи ЧРОООО ВОИн ертÿçи (хăш тапхăрта пулни паллă мар)<ref>[http://www.soc.cap.ru/news/details/29750#.WZSv1IgVzIU Спортивные соревнования, посвященные Дню Защитника Отечества среди людей с ограниченными возможности, прошли в Батеревском ЦСОН.]</ref>, Чăваш республикинчи ВОИ йĕркелĕмĕн тĕрĕслевпе ревизи комиссийĕн ертÿçи<ref>[http://www.voi.ru/organizations/regionalnye_organizaci/chuvahskaya_respublikanskaya_org Чувашская республиканская организация ВОИ.]</ref>, * [[Хитров Георгий Геннадиевич]], — [[сăвапçă|сăваплăхçă]], [[протоиерей]], [[Карапай Шăмăршă]]ри Микулай Сăваплавçăн храмĕн, [[Палтиел]]ĕнчи Михаил Архангелăн храмĕн тытсатăравçи<ref>[http://alat-eparhia.ru/states.aspx?id=4 Чăваш-Шупашкар митрополийĕ, Улатăр епархийĕ, Шăмăршă благочиннăйлăхĕ.]</ref>. ==Кăсăклă фактсем== [[Ял]] ячĕ, пурте пĕлсе тăракан çыннăн тата унăн пурне те паллă [[тăхăм]]ĕсен хушамачĕпе çыхăннине кура, нихçан та "чăвашланман". Ку тĕлĕшпе ак çакăн пек [[сăвă]]лла [[текст]] та пур: {{цитата пуçламăшĕ}} <poem> Кословккă ятлă пĕчĕкçеççĕ ял. Ăна никам та Куславкка темен-тĕр. Эппин, сипетлĕ пулĕ çак халал: Суя ята никам та ан илентĕр. </poem> {{цитата вĕçĕ}} ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем|2}} == Каçăсем == * [http://www.cheb.ru/chuvashia/batyrevo/kozlovka_3.htm Кословккă пирки Шупашкар хулин сайтĕнче.] {{Патăрьел районĕ}} [[Категори:Патăрьел районĕн ялĕсем]] o7qew26iexaewam8dhigvlk3ucdxpvm 0 58766 751285 650459 2022-08-13T23:22:57Z 109.168.200.7 wikitext text/x-wiki {{Литература хайлавĕ |Ячĕ= Салампи |Тăван ячĕ = |Ӳкерчĕк = |Алпусни = |Жанр = [[роман]] |Автор = [[Артемьев Александр Спиридонович|Александр Артемьев]] |Тăван чĕлхи = чăваш |Хайланă = <[[1956]]> |Пичетленĕ = [[1956]] |Уйрăм кăларăм = [[1966]], [[1969]], [[1983]], [[2012]] |Куçару = Ытти чĕлхесене куçарни-куçарманни паллă мар |Викивулавăш-текст= }} '''"Салампи"''' — [[Артемьев Александр Спиридонович|Александр Артемьев]] ([[1924]]-[[1998]]) çырнă [[чăваш чĕлхи|чăвашла]] лирикăлла [[роман]]. [[1969]]-мĕш çулхи кăларăмра ăнлантарнинче "Çĕнĕ çынсем" [[трилоги]]н пĕр [[кĕнеке|кĕнеки]] тесе палăртнă<ref>[http://chuvash-lib.blogspot.ru/2015/09/salampi-aleksandr-atemiev.html Год: 1969]</ref>. Трилогин ытти кĕнекисем кун çути курни-курманни паллă мар. == Хайлав çуралса кун çути курни == [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи|Аслă Атилĕх вăрçи]] хыççăн çуралнă роман. === Ят çăлкуçĕсем === Салампи — хĕрарăм ячĕ. Кун пек ята суйласа илесси [[Петĕр Хусанкай]] [[сăвăç]]па туслă пулни витĕм кÿме пултарнă, мĕншĕн тесен лешĕн чăнах та çав ятлă хĕр пур. Тепĕр енчен, хранццус [[çыравçă|çыравçин]] [[Гюстав Флобер]]ăн ([[1821]]-[[1880]]) «Саламбо» (Salammbô) [[ят]]лă историлле роман пур<ref>[http://briefly.ru/flober/salambo/ Французская литература / Г. Флобер Саламбо]</ref>. Унта та "Саламбо" тени хĕрарам ятне пĕлтерет. Çак япала та [[автор]]а витĕм кÿме пултарнă. === Повеç е роман? === Авторĕ хăй пурăннă чухне те, халĕ те, апла та, капла та калани-палăртни тĕл пулать. == Тытăм, сюжет тата фабула == Романăн сюжечĕ кăткăс мар. Унта, тĕрĕссипе, ним тĕлĕнмеллиех те пулса иртмест. == Хаклавсем == [[Айхи Геннадий Николаевич|Геннадий Айхи]] "Салампи" роман авторне халалланă сăввинче çапла çырнă: {{Цитата пуçламăшĕ}} <poem> чĕр пурнăç чĕртнĕ пек эс куртăн хальхи ачаш нарспилĕхе.<ref>Геннадий Айхи. [http://chuvash.org/lib/haylav/6953.html Лирикăллă проза çыравçине]</ref> </poem> {{Цитата вĕçĕ}} == Чыславсем == == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * [https://chuvash.org/news/19683.html Чӑваш чӗлхи: «Салампипе» кӗҫех турккӑлла та паллашма май пулӗ.] {{book-stub}} [[Категори:Чăваш литератури]] [[Категори:Паллă чăваш романĕсем]] oas1vnyg0yd3gb4k5myw9tbzvip34nw 1 77802 751288 651272 2022-08-14T09:01:11Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Сӳтсе явасси:Кăтра]] - [[Сӳтсе явасси:Кăтрак]] wikitext text/x-wiki Котраг теме тивет. Тахçан авал пурăннă çынна паянхи сăмахпа асăнни вырăнлах мар пек. --[[Хутшăнакан:Ellodanis5|Ellodanis5]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Ellodanis5|сӳтсе явни]]) 06:19, 16 Кăрлач уйăхĕн 2019 (UTC) 4isd6zwhkzz1fe62dsyqysbalaepdes 0 80114 751284 723413 2022-08-13T22:55:21Z 109.168.200.7 wikitext text/x-wiki {{Юрă |Ячĕ = Вĕç, вĕç, куккук |Хуплашка = |Шăрантаракан = Мефодий Денисов, Иван Христофоров тата ыттисем те |Альбом = паллă мар |Кăларнă = паллă мар |Çырнă = паллă мар |Жанр = хăна [[юрă|юрри]] |Вăрăхлăх = |Лейбл = |Автор = [[фольклор|фольклорла]] [[хайлав]] (авторĕ паллă мар) |Продюсер = паллă мар |Унченхи = |Номер1 = |Номер2 = |Çитесси = |Номер3 = }} '''Вĕç, вĕç, куккук''' — [[Чăваш]] [[халăх]] [[юрă|юрри]]. == Юррăн сăвви пирки == [[Фольклор]] [[хайлав]]ĕ пулнăран, ку сăввăн варианчĕсем те пулнă, халĕ те пур. {{Цитата пуçламăшĕ}} <poem> </poem> {{Цитата вĕçĕ}} {{Цитата пуçламăшĕ}} <poem> </poem> {{Цитата вĕçĕ}} == Юррăн кĕвии == Халăх кĕвви темелле. == Кăсăклă самантсем == "Вĕç, вĕç, куккук" Андриян Григорьевич Николаев вĕçевçĕ-космонавтăн, икĕ хутчен [[Совет Союзĕн Паттăрĕ]]н юратнă юрри пулнă<ref>Степанов Юрий, Валентина Багадерова. [http://hypar.ru/ru/node/4711 Андриян Николаев чăваш халăхĕн асĕнчех]. — 6 Сен, 2014 | Хыпар | Культура | Ас тăвăм</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=wPqCWwb2gdg Андриян Григорьевич Николаев. 2000-й год. Речь. Любимая песня - Вĕç вĕç куккук]</ref> [[File:Stalin portrait 1937.jpg|thumb|left|Stalin portrait 1937]] Чăваш патшалăх хорĕ Мусквра "Вĕç, вĕç куккук" юрра пушкарнă хыççăн [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталин юлташ]] ăна тепĕр хут юрласа пама ыйтнă. Галина Степановна Максимова аса илнинчен<ref>[http://pravdapfo.ru/blogs/ulpravdaru/92043-koncert-udivitelnoy-zhizni КОНЦЕРТ УДИВИТЕЛЬНОЙ ЖИЗНИ].</ref>: {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|Интересной была поездка хора в Москву, где после выступления в Большом театре на сцену вышел М.Калинин и поздравил участников хора с успехом. После этого хор выступал в Кремле перед Сталиным, с которым было всего несколько слушателей в небольшом зале. Я хорошо разглядела Сталина, так как пианино, на котором я аккомпанировала хору, стояло на краю эстрады. Сталину понравилась песня "Кукушка", которую по его просьбе повторили.}}<Куçару: Хор [[Мускав]]а кайса килни кăсăклă иртнĕ, Пысăк театрти пушкарав хыççăн М. Калинин сцена çине тухса артистсене саламланă. Кун хыççăн Кремĕлте Сталин умĕнче пушкарнă. Унпа пĕрле унта пĕчĕк залра тата темиçе [[çын]] çеç пулнă. Эпĕ Сталина пит аван курса ĕлкĕртĕм, мĕншĕн тесен калакан [[пианино]] эстрада хĕрринчехчĕ. Сталина "Куккук" юрă<ref>"Вĕç, вĕç, куккук" пирки кунта сăмах пырать, паллах.</ref> килĕшрĕ, вăл ыйтнипе ăна тепре юрласа пачĕç.> {{Цитата вĕçĕ}} {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|}} {{Цитата вĕçĕ}} {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|}} {{Цитата вĕçĕ}} == Юррăн кунçулĕ == === Хайлав — юрăçсен, пултарулăх ушкăнĕсен репертуарĕнче === == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Каçăсем == * [https://www.youtube.com/watch?v=Un9vVRhFJB0 Иван Христофоров - ВĔÇ, ВĔÇ, КУККУК/ Лети, лети, кукушка] * [https://www.youtube.com/watch?v=i5vy2QBocXE В.Осипов - Вěç, вěç, куккук/ Лети, лети, кукушка] * [https://www.youtube.com/watch?v=3E_UufGMWnU "Пĕчĕк çеç путене" юрă, Комсомольски 3-мĕш ача садне çÿрекенсем юрлаççĕ] * [https://chuvash.org/news/29932.html «Вӗҫ, вӗҫ, куккук» юрра тишкерӗҫ] * [https://www.youtube.com/watch?v=fYFVKypdo-Y Грузины спели чувашскую песню «Вĕç-вĕç куккук»] [[Категори:Чăвашла юрăсем]] [[Категори:Чăваш халăх юррисем]] [[Категори:Чăваш юррисем]] ptoqo4yhsak2sd6xf2rcy7no7v9luum 4 103658 751280 751277 2022-08-13T18:38:06Z Ymblanter 7764 wikitext text/x-wiki {{delete|Misplaced, not in Chuvash}} Эриванов сочинил около 400 произведений, песни,инструментальная музыка, симфония, сюиты, обработки народной музыки. 11rwpgidyry7m2a344g4v20rbb63w3z 10 103659 751281 2022-08-13T18:38:34Z Ymblanter 7764 Çĕнĕ страница "Dülmen, Merfeld, Volvo PV 544 B18 -- 2021 -- 0075-9.jpg" wikitext text/x-wiki Dülmen, Merfeld, Volvo PV 544 B18 -- 2021 -- 0075-9.jpg 2mi47pwt7u9usco5myi7o6iht15vos0 10 103660 751282 2022-08-13T18:38:56Z Ymblanter 7764 Çĕнĕ страница "Volvo PV544 B18 производства 1961 года, Дюльмен, Северный Рейн - Вестфалия, Германия" wikitext text/x-wiki Volvo PV544 B18 производства 1961 года, Дюльмен, Северный Рейн - Вестфалия, Германия sv3ovugbpebcedodl98j124nj8nqz9y 0 103661 751287 2022-08-14T09:01:10Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Кăтра]] - [[Кăтрак]] wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Кăтрак]] 13a1lvxfla5ckz83vbo49r0ecj8xif9 1 103662 751289 2022-08-14T09:01:11Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Сӳтсе явасси:Кăтра]] - [[Сӳтсе явасси:Кăтрак]] wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Сӳтсе явасси:Кăтрак]] ny1442zg31pbhfy5a93rint2ryx67tj 0 103663 751297 2022-08-14T10:47:09Z Ellodanis5 17302 Çĕнĕ страница "{{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Выборненовка |тăван çĕлĕк = Выборненовка |герб = Coat of arms of Omsk Oblast (2003-2020).svg |ялав = Flag of Omsk Oblast.svg. |lat_deg =56 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_deg =75 |lon_min =43 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |Я..." wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Выборненовка |тăван çĕлĕк = Выборненовка |герб = Coat of arms of Omsk Oblast (2003-2020).svg |ялав = Flag of Omsk Oblast.svg. |lat_deg =56 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_deg =75 |lon_min =43 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăккăшĕ = |район карттин пысăккăшĕ = |регион = Омск облаçĕ |регион тапăлра = Омск облаçĕ |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Любински районĕ |район тапăлра = Любински районĕ{{!}}Любински |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял хутлăхĕ |пурăнан тăрăх = Листвяги ял хутлăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Листвяги ял хутлăхĕ{{!}}Листвяги |шалти пайлану = урамсем |пуçлăх = |никĕсленĕ вăхăт = |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = паллă мар |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |Пурăнан халăх = |халăх çыравĕн çулĕ = 2012 |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = христиансем |этнохороним = выборненовка |вăхăт тăрăхĕ = UTC+8 |почтă индексĕ = |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = +7 |автомобиль кочĕ = |цифрăллă идентификатор = |категори Commons-ра = |сайт = }} '''Выборненовка''' — Омск районĕн [[Любински районĕ]]нчи ял, Листвяги ял хутлăхне кĕрет. == Тавралăхĕ == Чебачиха юханшыв çинче вырнаçнă. Урамсем: Вăрман, Юханшывлешьен. == Халăх йышĕ, ял тытăмĕ == 1926 çулта 322 çын (161 арçын, 161 хĕрарăм) пурăннă. 1979 çулта — 70 çын. 1989 çулта вырăссем 50 %, чăвашсем — 42 %. 2002 çул тĕлне ялта 30 чăваш пурăннă. 2011 çул тĕлне ялта шкул ĕçленĕ. == Истори == Яла 1908 çулта никĕсленĕ. 1913 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕнче поçолăка анчах йĕркеленĕ Савиново вулăсне панă. 1926 çул тĕлне кунта 65 хуçалăх тытса 322 çын пурăннă. 1991 çул тĕлне «Савиновский» совхозĕнче шутланнă<ref>Административно-территориальное деление на 1 марта 1991 года. Президиум Омского областного Совета народных депутатов. Справочник. Редакционно-издательский отдел. Омск. 1991</ref>. == Литература == * Список переселенческих участков Тобольской губернии (приложение к 20 вёрстной карте Тобольской губернии, издания 1913 года). Типография епархиального братства. Тобольск. 1913. * Справочная книга Омской епархии. Составил по поручению VII епархиального съезда, священник села Новоселья Тюкалинского уезда Иоанн Голошубин. Типография «Иртыш». Омск. 1914. * Сибирская земская деревня. № 4. 3 марта (18 февраля) 1919 год. Выпуск 2. Тобольск. * Список населённых мест Сибирского края. Том 1. Округа Юго-Западной Сибири. Сибирский краевой исполнительный комитет. Новосибирск. 1928. * Чуваши в Западной Сибири: расселение и численность в конце XIX-начале XXI веков. Д. Г. Коровушкин. Издательство института археологии и этнографии СО РАН. Новосибирск. 2009. == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [https://pravdapfo.ru/blogi/baba-zoya-vozrasta-ne-chuvstvuet/#comment-346922 Баба Зоя возраста не чувствует] — Правда ПФО * [https://12-kanal.ru/news/142144/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D Жительница деревни Выборненовки Любинского района стала номинантом на премию «Народный телегерой»] — Омское областное телевидение. {{omsk-obl-geo-stub}} {{Любински районĕ}} [[Категори:Любински районĕнчи пурăнан вырăнсем]] bjjce09hmdlfg41kajna2muz1isrgi6 751298 751297 2022-08-14T10:49:03Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Выборненовка |тăван çĕлĕк = Выборненовка |герб = Coat of arms of Omsk Oblast (2003-2020).svg |ялав = Flag of Omsk Oblast.svg |lat_deg =56 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_deg =75 |lon_min =43 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăккăшĕ = |район карттин пысăккăшĕ = |регион = Омск облаçĕ |регион тапăлра = Омск облаçĕ |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Любински районĕ |район тапăлра = Любински районĕ{{!}}Любински |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял хутлăхĕ |пурăнан тăрăх = Листвяги ял хутлăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Листвяги ял хутлăхĕ{{!}}Листвяги |шалти пайлану = урамсем |пуçлăх = |никĕсленĕ вăхăт = |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = Ял |лаптăк = паллă мар |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |Пурăнан халăх = |халăх çыравĕн çулĕ = 2012 |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = христиансем |этнохороним = выборненовка |вăхăт тăрăхĕ = UTC+8 |почтă индексĕ = |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = +7 |автомобиль кочĕ = |цифрăллă идентификатор = |категори Commons-ра = |сайт = }} '''Выборненовка''' — Омск районĕн [[Любински районĕ]]нчи ял, Листвяги ял хутлăхне кĕрет. == Тавралăхĕ == Чебачиха юханшыв çинче вырнаçнă. Урамсем: Вăрман, Юханшывлешьен. == Халăх йышĕ, ял тытăмĕ == 1926 çулта 322 çын (161 арçын, 161 хĕрарăм) пурăннă. 1979 çулта — 70 çын. 1989 çулта вырăссем 50 %, чăвашсем — 42 %. 2002 çул тĕлне ялта 30 чăваш пурăннă. 2011 çул тĕлне ялта шкул ĕçленĕ. == Истори == Яла 1908 çулта никĕсленĕ. 1913 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕнче поçолăка анчах йĕркеленĕ Савиново вулăсне панă. 1926 çул тĕлне кунта 65 хуçалăх тытса 322 çын пурăннă. 1991 çул тĕлне «Савиновский» совхозĕнче шутланнă<ref>Административно-территориальное деление на 1 марта 1991 года. Президиум Омского областного Совета народных депутатов. Справочник. Редакционно-издательский отдел. Омск. 1991</ref>. == Литература == * Список переселенческих участков Тобольской губернии (приложение к 20 вёрстной карте Тобольской губернии, издания 1913 года). Типография епархиального братства. Тобольск. 1913. * Справочная книга Омской епархии. Составил по поручению VII епархиального съезда, священник села Новоселья Тюкалинского уезда Иоанн Голошубин. Типография «Иртыш». Омск. 1914. * Сибирская земская деревня. № 4. 3 марта (18 февраля) 1919 год. Выпуск 2. Тобольск. * Список населённых мест Сибирского края. Том 1. Округа Юго-Западной Сибири. Сибирский краевой исполнительный комитет. Новосибирск. 1928. * Чуваши в Западной Сибири: расселение и численность в конце XIX-начале XXI веков. Д. Г. Коровушкин. Издательство института археологии и этнографии СО РАН. Новосибирск. 2009. == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [https://pravdapfo.ru/blogi/baba-zoya-vozrasta-ne-chuvstvuet/#comment-346922 Баба Зоя возраста не чувствует] — Правда ПФО * [https://12-kanal.ru/news/142144/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews%2Fsearch%3Ftext%3D Жительница деревни Выборненовки Любинского района стала номинантом на премию «Народный телегерой»] — Омское областное телевидение. {{omsk-obl-geo-stub}} {{Любински районĕ}} [[Категори:Любински районĕнчи пурăнан вырăнсем]] 73zv9xpztwdy16i3cu0b1plgx1p92lh