Википеди cvwiki https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%C4%95%D0%BF_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%C4%83 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Ятарлă Сӳтсе явасси Хутшăнакан Хутшăнаканăн канашлу страници Википеди Википеди сӳтсе явмалли Ӳкерчĕк Ӳкерчĕке сӳтсе явмалли MediaWiki MediaWiki сӳтсе явмалли Шаблон Шаблона сӳтсе явмалли Пулăшу Пулăшăва сӳтсе явмалли Категори Категорине сӳтсе явмалли TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 954 751047 746077 2022-07-30T20:36:23Z Max Tenche 25572 /* Пайăр çынсем */ Added links wikitext text/x-wiki '''Чăваш Респу́блики / Чăваш Ен''', Çovaş Respupliki, ({{lang-ru|Чувашская Республика}}) (кĕскен) ({{lang-ru|Чувашия}}) <ref>{{статья |автор = |пуçелĕк = Чувашия |каçă = http://gramota.ru/slovari/dic/?lop=x&bts=x&zar=x&ag=x&ab=x&sin=x&lv=x&az=x&pe=x&word=чувашия |кăларăм авторĕ = Ф. Л. Агеенко |кăларăм = Словарь собственных имён русского языка |тĕс = сăмахсар |вырăн = М. |издательство = «Мир и Образование» |çул = 2010 }}</ref><ref>[http://constitution.garant.ru/region/cons_chuvash/chapter/1/ Конституция Чувашской Республики. Глава 1. Основы конституционного строя Чувашской Республики]. Статья 1, пункт 2. Наименования Чувашская Республика и Чувашия равнозначны.</ref><ref name=autogenerated4>[http://gov.cap.ru/hierarhy.asp?page=./2135/13678/56394/56395 Конституция Чувашской Республики. Статья 8]</ref>, [[Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ|Раççей Федерацин субъекчĕ]], унăн йышĕнчи [[Республика (Раççей Федерацийĕ)|республика]]<ref>[[s:Конституция Российской Федерации#Статья 5|Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2]]</ref>. Тĕп хула — [[Шупашкар]]<ref name=autogenerated5> [http://gov.cap.ru/hierarhy.asp?page=./2135/13678/56394/56395 Конституция Чувашской Республики. Статья 10]</ref>. Республикăн патшалăх чĕлхисем: [[чăваш чĕлхи|чăваш]], [[вырăс чĕлхи|вырăс]]. {{РФ субъекчĕ |RuNm = Чăваш Республики <br /> (Чăваш Ен) |OfNm1 = Чувашская Республика |OfNm2 = &nbsp; |FSFlag = Flag of Chuvashia.svg |FSCoA = Coat of Arms of Chuvashia.svg |FlagLnk = Чăваш Ен ялавĕ |CoALnk = Чăваш Ен гербĕ |FSMap = Map of Russia - Chuvashia.svg |FSCtrWhat = Тĕп хули |FSCtrNm = [[Шупашкар]] |AreaRnk = 81 |TotArea = 18&nbsp;300 |WaterPrcnt = кăштах кăна |PopRnk = 41 |PopQty = 1 207 875 |PopCtDate = 2021 |PopDens = 83,5 |FedDistrNm = [[Атăлçи федераци тăрăхĕ]] |EcRegNm = [[Атăл-Вятка экономика районĕ]] |CadNo = 21 |LangLangs = s |OfLangs = [[чăваш чĕлхи|чăваш]], [[вырăс чĕлхи|вырăс]] |HeadTtl = [[Чăваш Республикин Пуçлăхĕ|Элтепер]] |HeadNm = |ViceTtl = [[Чăваш Республикин Министрсен кабинечĕ|Министрсен кабинечĕн]] [[Чăваш Республикин Министрсен кабинечĕн Ертӳçи|Ертӳçи]] |ViceNm = [[Николаев Олег Алексеевич|Олег Николаев]] |LegislTtl = [[Чăваш Республикин Патшалăх Канашĕ|Патшалăх Канашĕн]] [[Чăваш Республикин Патшалăх Канашĕн Председателĕ|Председатель]] |LegislNm = [[Егорова Альбина Егоровна|Альбина Егорова]] |FSAnthem = |FSUTC = +0300 }} [[Чăваш Республикин Пуçлăхĕ|Республика]] пуçлăхĕ — [[Николаев Олег Алексеевич]]. Республика [[Мари Республики]]пе çурçĕрте, [[Чулхула облаçĕ]]пе анăçра, [[Чĕмпĕр облаçĕ]]пе кăнтăрта, [[Тутарстан]]па тухăçра, [[Мордва республики]]пе кăнтăрта чикĕ тытать. [[Атăлçи федераци тăрăхĕ|Атăлçи федераци тăрăхне]], [[Атăл-Вятка экономика районĕ|Атăл-Вятка экономика районне]] кĕрет. [[Республика кунĕ (Чăваш Ен)|Республика кунне]] [[Çĕртме, 24|çĕртме уйăхĕн 24-мĕшĕнче]] уявлаççĕ. Чăваш Республикин влаç органĕсен официаллă порталĕ - [[cap.ru]]. == Этимологи == "Чӑваш Ен" е "Чӑваш Республики" ят "чӑваш" этнонимран пулса тухать. "Чӑвашсем" сӑмах Хусан ханлӑхӗн территоринче çуралнă темелле. Пирĕн ламтайсене (мӑн асаттесене) Хусан тутарӗсемпе тата вырӑссем чăвашсем тенĕ, çапла вара вăл экзоэтноним шутланать. Экзоэтноним XVI—XVII ӗмӗрти соционимпа ҫыхӑннӑ, ҫакӑ вӑл ял хуҫалӑхне уҫӑмлӑ тата унта ӗҫлекен ҫынсен сословиллӗ пайӗ пулнине кӑтартса парать. Чӑваш ен этноним халӑх пурнӑҫӗнчен, урӑхла каласан, тахçанхи социум ăшĕнче ҫуралма пултарнине чи малтан [[Кури Вантер|Г.И. Комиссаров]] публицист каласа панă. == Республика ятне улăштарасси пирки == Халӑх кăмăл-шухăшне шута илсе, 1920 ҫулхи çĕртмен 24-мӗшӗнче РСФСР ПРТĔК тата Халăх Комиссарĕсен Канашĕ Чăваш автономи облаçĕ РСФСР пайĕ пулать текен çирĕплетĕве В. И. Ленин тата М. И. Калинин алӑ пуснă. 1924 ҫулăн вӗҫӗнче вара Чӑваш автономи ертӳҫисем ЧАССР шайне хăпартмалли проекта хатĕрленĕ. 1925 ҫулхи акан 21-мӗшӗнче Пӗтӗм Раҫҫейри Ӗҫ Тӑвакан Тӗп комитет [[Чăваш Автономи Облаçĕ|Чӑваш Автономи Облаҫне]] [[Чăваш Автономин Совет Социализм Республики]] шайне çити улӑштарма палӑртнӑ. Унтан ВИКК постановление июнӗн 20-мӗшӗнчен пуҫласа Чӑваш АССР ҫумне Чӗмпӗр кӗпӗрнинчи Улатӑр уесӗнчи ҫак вулӑссем хутшӑннӑ: Улатӑр, Пӑрачкав тата Кувакин хулипе, 121 464 ҫын халӑхӗпе. 1920-мĕш çулсенче Чăваш АССР ята Пăлхар АССР çине тата чăвашсем этнонима пăлхарсем çине куçарас пирки сăмах хускатнă<ref>[http://сувары.рф/ru/node/154 Денисов П. В. Этнокультурные параллели дунайских болгар и чувашей / авт. предисл. И. Д. Кузнецов. — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 1969. — 176 с.: рис.]</ref>, унчен çармăссем мари халăхĕ çине куçнă май<ref>В феврале 1918 года национальный съезд мари принял решение об отмене наименования «черемисы» ввиду его ненационального происхождения и замене его историческим национальным самоназванием «марий» (Образование Марийской автономной области — Йошкар-Ола, 1966. — С. 39).</ref>. Тăван ене тĕпчекенсем сĕнни республикăна ертсе пыракансем тата вырăнти халăх йышăнман. 1920 ҫулсенче пичетлесе кӑларнӑ ӗҫсенче чӑвашсем Атӑл тата Чулман Атăл пӑлхарĕсен пӗртен-пӗр тӳрӗ те таса тӑхӑмӗсем пулни ҫинчен калакан ҫирӗплетӗве буржуази-национализм идеализациленĕ Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑхӗн тапхӑрӗсене пурнӑҫланӑ. Д.П. Петрова (Юман), М. П. Петрова, А. П. Прокопьева-Миллие тата пӑлхарти ытти таврапӗлӳҫӗсен тапхӑрӗнче чӑваш халӑх историйӗнче "ылтӑн ӗмӗр" тесе сӑнласа панӑ, социаллӑ-класс хирӗҫӗвӗсем тата ҫак патшалӑхра эксплуататорсен пусмӑрӗ пурри пирки шута илмен. Ҫав ҫулсенчех буржуази националисчӗсем чӑвашсене пӑлхара ят парас кампание уҫнӑ, Чӑваш АССР вара "Пӑлхар"теме сӗннӗ. ''— Денис П.В. Этнокультура параллелӗсем дунай пӑлхарӗсемпе чӑвашсем.— Шупашкар, 1969.''</blockquote>1990 ҫулхи октябрӗн 24-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Аслӑ Канашӗ республика суверенитечӗ ҫинчен декларацие йышӑннӑ тата ӑна ҫӗнӗ ят — Чӑваш СССР-ҫирӗплетнӗ. 1991 ҫулхи май уйӑхӗн 24-мӗшӗнче РСФР халӑх депутачӗсен Съезчӗ ку ята рсфср 1978 ҫулхи конституцийӗн 71 статйине юсаса ҫирӗплетнӗ. 1992 ҫулхи февралӗн 13-мӗшӗнчен пуҫласа Чӑваш СССР ятне улӑштарасси Ҫинчен "Саккун йышӑннӑ хыҫҫӑн Чӑваш Республики теме пуҫларӗ. 2001 ҫулччен чӑваш Республикин "Чӑваш Республикин" чӑваш Республикин конституцийӗнче вырӑсла субъектӑн тулли официаллӑ ятне РФ Конституцийӗнче (65 ст.) кӗртнӗ. Раҫҫей Федерацин Президент Хутайĕпе килӗшӳллӗн 2001 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 9-мӗшӗнченпе Раҫҫей Федерацири субъект ячӗ "Чӑваш Республики-Чӑваш Ен"ҫине куҫарнӑ. 2007 ҫулта В. Л. Болгари адвокат-Васильев тата Юхма Мишша çыравçă Чӑваш Ене Атӑл тӑрӑхӗнчи Пӑлхарла улӑштарма сӗннӗ.:<blockquote>Чӑваш ен ятне улӑштармалла, ӑна "Атӑлҫи Пӑлхар Республики"темелле. Ку ят-истори капиталӗ. Пирӗн республикӑна урӑхла пӑхаҫҫӗ. ''— Чӑваш ен "Атӑл Пӑлхарӗ" ятлӑ пулмалла»''</blockquote><blockquote>...ҫак варианта халӗ пӗтӗмпех пӑхса тухма пулать, ман шутпа, вырӑнлӑ та законлӑ. Пирӗн Атӑл Тӑрӑхӗнчи Пӑлхар Республики теме те право пур. ''— М. Юхма: историе Пӗлни-кирлӗ''</blockquote>В. Д. Димитриев тата Г. И. Тафаев историксем, М. Н. Юм тата Ю. В. Дадюков ҫыравҫӑсем, В. Л. Болгарский адвокат-Васильев 2012 ҫулхи октябрь уйӑхӗнче Шупашкарта "ҫаврака сӗтел" ирттернӗ вӑхӑтра Раҫҫей наци конгресӗн 20 ҫул ҫитнине уявланӑ шайра иртнӗ Чӑваш наци конгресӗн делегацийӗсен тата Ют ҫӗршывсен ертӳҫисемпе пӗрле чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗ М. В. Игнатьев, РФ ПАТШАЛӐХ Депутачӗсем А. Г. Аксаков патне хутшӑнчӗҫ. в. С. Шурчанова, А. И. Аршинов, ЧР Патшалӑх Канашӗн депутачӗсем патне Чӑваш Республикин "Чӑваш Ен — Атӑл Болгари Республики-историллӗ Ятне ҫӗнӗрен чӗртме сӗнӳ паратӑп.» 2013 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗн 16-мӗшӗнче чӑваш Республикин Патшалӑх Канашне чӑваш Республикин "Чӑваш Ен — Атӑлҫи Болгари" историллӗ ят ҫине чӑвашла-"Чӑваш Ен — Атӑлҫи Болгари" — чӑваш Республикин Поллхарӗ", г. И. Тафаев, М. Н. Юм, В. Л. Пӑлхар-Васильев, Ю. В. Дадюков, Р. И. Шевлеби, Н. И. Заводсков, А. В. Павлов алӑ пуснӑ пуҫарусемпе коллективлӑ хутшӑнса хутшӑнчӗ. == Тавралăхĕ == Чăваш Республики çĕрĕсем [[Тухăç-Европа тӳремĕ]]н тухăçĕнче, ытларах [[Атăл]]ăн сылтăм енĕнче, унăн [[Сăр (юханшыв)|Сăрпа]] [[Сĕве (юханшыв)|Сĕве]] юпписем хушшинче выртаççĕ. Республикăн чи çӳллĕ вырăнĕ [[Чăваш Енĕн Улатăр районĕ|Улатăр районĕнчи]] Шумы ял çывăхĕнче вырнаçнă. Çӳллĕшĕ — [[тинĕс]] шайĕнчен шутласан 271 метр. === Тăпра === Паха [[хура тăпра]]ллă çĕрсем республикăн кăнтăр-тухăçĕнче, [[Тутарстан]]па юнашар çĕрĕсенче, кăнтăр-анăçĕнче, [[Сăр (юханшыв)|Сăртан]] тата [[Мăн Çавал (юханшыв)|Мăн]] тата [[Кĕçĕн Çавал (юханшыв)|Кĕçĕн Çавалтан]] анăçалла вырнаçнă. === Шыв усравĕсем === [[Атăл]]ăн [[Шупашкар шыв усравĕ|гидроэлектропотенциалне]] республикăра [[Шупашкар ГЭСĕ]]нче пĕтĕмпех пурнăçа кĕртмен. === Çĕр айĕнчи усăллă минералсем === [[Фосфорит]] минералĕсен янтă пурлăхĕ 148,7 млн т, [[çунăк сланец]]сен — 199,1 млн т, [[торф]]. === Ҫутҫанталӑк === * Наци паркӗ «Чӑваш Вӑрмане» * Присур заповедникӗ === Климат === Чӑваш ен виҫеллӗ континентлӑ климатпа зонӑра тӑрать тата вӑрманпа вӑрманти ҫутҫанталӑк зонисене кӗрет. Январьти вӑтам ҫул ӳсекен сывлӑш температури-113°С; утӑ уйӑхӗнче +20°с. осадков тапӑннӑ вӑтам калӑпӑшӗ-530-570 мм. === Климатограмма === * Вӑтам ҫул хӑвӑртлӑхӗ. — 3.6 м/с * Вӑтам ҫул нӳрӗ сывлӑш. — 75 % Чӑваш Ен температурин температурин нумай пайне XX ӗмӗрте регистрациленӗ тата 2 минимума XIX ӗмӗрте регистрациленӗ, 3 абсолютлӑ максимм пирӗн ӗмӗр пуҫламӑшӗ тӗлне лекнӗренпе XIX ӗмӗрте регистрациленӗ. {| class="wikitable" style="text-align:center;" !Ҫулталӑк !'''кăрлач''' !'''нарăс''' !'''пуш''' !'''ака''' !'''çу''' !'''çĕртме''' !'''утă''' !'''çурла''' !'''авăн''' !'''юпа''' !'''чÿк''' !'''раштав''' |- !Абсолютлӑ максимум |'''2001''' |1990 |1937 |1950 |1921 |1921 |1971 |'''2010''' |1951 |1915 |1998 |'''2008''' |- !Абсолютлӑ минимум |1942 |1930 |1963 |1963 |1918 |'''1892''' |1926 |1932 |1996 |1920 |'''1890''' |1978 |- |} == Кун-çул == [[Ӳкерчĕк:Flag of Chuvash ASSR.svg|thumb|left]] [[Ӳкерчĕк:Чувашская автономная область, 1922 год.jpg|thumb|left|240px|Чăваш автономи облаçĕ. 1922 çул]] [[Ӳкерчĕк:Shupashkar panorama.jpg|thumb|left|240px|Пулас Шупашкар панорами, 1960-мĕш çулĕсен проекчĕ (кӳлмек панорами)]] :''Тĕплĕнрех [[Чăваш Ен историйĕ|Чăваш Ен кун-çулĕ]], [[Чăваш Ен хронологийĕ]] статьясене пăхăр.'' Ку тăрăха çынсем 80 пин çул каялла пурăнма килнĕ. [[Археологи|Археологсем]] Чăваш Енре [[апаш культури|апаш]], [[анань культури|анань]], [[хулаш культури]]н вырăнĕсене тупса палартнă. Чăвашсен мăн аслашшĕсем ку тăрăха [[VII ĕмĕр]]те çитнĕ. Кунта вĕсене [[Кăтра Паттăр]] ертсе килнĕ. Атăлпа [[Чулман Атăл]] хушшинчи çĕрсем çине çитнĕ хыççăн çĕнĕ патшалăх йĕркеленме тытăнать — вăл историре [[Атăлçи Пăлхар]] ятпа юлнă. Атăлçи Пăлхар питĕ вăйлă патшалăх пулнă. Унăн çĕрĕсем хальхи [[Чулхула]]па [[Урал тăвĕсем]] таран саралса выртнă. Патшалăх культура енĕпе вăйлă аталаннă — паллă çыравçăсем, ăсчахсем пурăннă. [[XIII ĕмĕр]]те монголсем пĕтĕм тĕнчене кисретме тытăнаççĕ, пĕр халăх хыççăн тепĕр халăха хăйсене пăхăнтараççĕ. [[1223]] çулта Атăлçи Пăлхар тапăнса кĕнĕ монголсене чи малтан çапса аркатнă. [[1229]], [[1232]] çулсенче вĕсем каллех Атăлçи Пăлхара тытса илес шухăшпа килеççĕ, анчах та вĕсене çăпса аркатаççĕ. Темле вăйлă патшалăх пулсан та [[1236]] çулта Атăлçи Пăлхар тутар-монголсене парăнать. Çапах та вĕсем ку тăрăхра канлĕ хуçаланайман — çăлăнса юлнă халăх темиçе хут та пăлхав çĕкленĕ. [[1241]] çулта вара тутар-монголсен ку çĕрсене иккĕмĕш хут çĕнтерсе илме тивет. [[1242]] çулта [[Ылтăн Урта]] йĕркеленет, ку çĕрсем вăл патшалăха кĕреççĕ. 1361 çулта ку çĕрсем çине Ылтăн Уртапа хирĕçсе кайнă Уксак Тимур килсе кĕрет — нумай халăха касса тухать. [[1437]]–[[1445]] çулсенче ку çĕрсем çинче [[Хусан ханлăхĕ]] йĕркеленет, Чăваш Ен çĕрĕсем унта кĕреççĕ. [[1552]] çулта [[вырăссем]] Хусана çĕнсе илеççĕ, [[чăвашсем]] те вĕсене самай пулăшаççĕ. Чăвашсем хăйсен патшалăхне туса хума ĕмĕтленĕ пулнă, анчах та вырăссене çак шухăш пачах килĕшмен — вара вĕсем чăваш çĕрĕсене Раççей çумне хушаççĕ. Раççей шутĕнче пурăннă вăхăтра Чăваш Енĕн çĕрĕсенче темиçе вăрçă тухать — пурĕ те çĕрĕçтешсене пусмăрланинчен хăтарассипе çыхăннă. [[Степан Разин]], [[Пугачёв Емельян Иванович|Емельян Пугачёв]] ертсе пыракан вăрçăсене чăвашсем уйрăмах хастар хутшăннă. [[1917]] çулта Раççей империнче революци пулса иртет — хура халăх влаçа хăй аллине илет, совет тапхăрĕ пуçланать. Совет тапхăрĕнче чăвашсен автономи облаçĕ, каярахпа автономи республики йĕркеленет. [[1992]] çулхи [[нарăс, 19|нарăсăн 19-мĕшĕнче]] Чăваш Республикине туса хунă. == Халăх йышĕ == [[1920]] çулхи [[халăх çыравĕ]]пе нумаях вăхăт кăна мар каялла туса хунă Чăваш автономлă облаçĕнче 4 хула тата 1738 ял пулнă, 805 пин çын пурăннă, вĕсенчен хула çыннисем 19,7 пин, ял çыннисем 785.1 пин çын шутланнă. [[Чăвашсем]] 80, 5%, [[вырăссем]] 11, 5%, [[тутарсем]] 3,9%, [[марисем]] 3,6% [[ирçĕсем]] 0,5% шутланнă. [[1989]] çулхи [[халăх çыравĕ]]пе республикăра 55 тĕрлĕ [[халăх]] çынни пурăннă. Вĕсенчен иккĕ виççĕмĕш пайĕ чăвашсем пулнă, чĕрĕкрен ытларах — вырăссем: {| class="standard" !Халăх ||Йышĕ, [[1989]] çул, пин |- |[[Чăвашсем]] | 67,8 % |- |[[Вырăссем]] | 26,7 % |- |[[Тутарсем]] | 2,6 % |- |[[Ирçĕсем]] | 1,4 % |- |[[Марисем]] | 0,3 % |- |Ыттисем | 1,2 % |- |<small> 1000 çын ытла йышлă халăха кăтартнă</small> |}[[2002]] çулхи [[халăх çыравĕ]] вара республикăра 106 тĕрлĕ халăх таран пурăннине палăртнă. Çавăн пекех иккĕ виççĕмĕш пайĕнчен ытларах чăвашсем, чĕрĕкрен ытла вырăссем пурăннă: {| class="standard" !Халăх ||Йышĕ, [[2002]] çул, пин ([http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *]) |- |[[Чăвашсем]] | 889,3 (67,69 %) |- |[[Вырăссем]] | 348,5 (26,53 %) |- |[[Тутарсем]] | 36,4 (2,77 %) |- |[[Ирçĕсем]] | 16,0 (1,22 %) |- |[[Украинсем]] | 6,4 (0,49 %) |- |[[Марисем]] | 3,5 (0,27 %) |- |[[Белоруссем]] | 1,9 |- |[[Эрменсем]] | 1,3 |- |<small> 1000 çын ытла йышлă халăха кăтартнă</small> |} [[2005]] çулхи кăрлачăн 1 тĕлне республикăра 1299.3 пин çын пурăннă, вĕсенчен виççĕ тăваттăмĕш пайĕ (71,8%) [[Шупашкар]]па [[Çĕнĕ Шупашкар]] хулисенче пурăннă. == Патшалăх тытăмĕ == Республика хӑйӗн конституцийӗпе саккунсем пур. Хӑйӗн право тӗлӗшӗнчен йӗркелесе тӑрассине, ҪАВ шутра РФ конституцийӗ палӑртнӑ шайра политика, экономика тата культура сферисенче хутшӑну йӗркелекен саккунсемпе ытти нормативлӑ право акчӗсене йышӑнассине те, РФ Конституцийӗ палӑртнӑ шайра пурнӑҫлать === Конституци === Республика тӗп саккунӗ-2000 ҫулта йышӑннӑ Чӑваш Республикин Конституцийӗ. === Пуҫлӑх === Чӑваш Республикинче должноҫри чи аслӑ ҫын-2012 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗччен-Президент) шутланать. 1994 ҫулта чӑваш Енӗн пӗрремӗш Президенчӗ Николай Васильевич Федоров пулчӗ. 2010 ҫулхи август уйӑхӗнче иккӗмӗш президент, малалла Чӑваш Ен пуҫлӑхӗ Михаил Васильевич Игнатьев пулчӗ.Кӑрлач уйӑхӗн 29-мӗшӗнчен пуҫласа 2020-мӗш тивӗҫсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлакан Николаев Олег Алексеевич пулчӗ. === Саккун кӑларакан влаҫ === Патшалӑх Канашӗ (парламент) чӑваш Ен патшалӑх влаҫӗн чи представительлӗ, саккунсемпе тӗрӗслев органӗ шутланать. === Ӗҫ тӑвакан влаҫ === Республика Министрсен кабинечӗ патшалӑх влаҫӗн ӗҫ тӑвакан тата хушакан органӗ пулса тӑрать тата премьер-министр ертсе пырать. == Пайăр çынсем == * [[Элмен Даниил Семёнович|Д. С. Элмен]] — Чӑваш революци комитечӗн председателӗ, чӑваш автономи облаҫӗнчи ӗҫтӑвком председателӗ; * С. П. Петров — ВКП(б) Чӑваш обкомӗн пӗрремӗш секретарӗ * Л. С. Спасов — чӑваш АССР халӑх комиссарӗсен Канашӗн председателӗ, Горький крайри ӗҫтӑвкомӑн пӗрремӗш заместителӗ; * Т. А. Ахазов — Чӑваш АССР Аслӑ Канашӗн Президиумӗн председателӗ * С. М. Ислюков — КПСС Чӑваш обкомӗн пӗрремӗш секретарӗ ; иккӗмӗш тата виҫҫӗмӗш созыври чӑваш АССР Верховнӑй Совечӗн председателӗ , Чӑваш АССР Верховнӑй Совечӗн Президиумӗн председателӗ чӑваш АССР Верховнӑй Совечӗн Председателӗ * М. В. Зайцев— Чӑваш АССР Министрсен Совечӗн председателӗ * И. П. Прокопьев — КПСС Чӑваш обкомӗн пӗрремӗш секретарӗ (1974-1988), чӑваш АССР Улттӑмӗш созыври Аслӑ Канашӗн председателӗ (1963-1967); * Л.П. Прокопьев — Чӑваш АССР Министрсен Совечӗн председателӗ (1975-1989). * Н. А. Зайцев — чӑваш Республикин Министрсен Совечӗн председателӗ (1989-1993)); * Н. В. Федоров — Чӑваш Республикин Президенчӗ (1993-2010)); * М.В. Игнатьев — Президент (2012 ҫулччен) тата Чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗ * О.А. Николаев — Чӑваш Республикин пуҫлӑхӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлаканĕ. == Администрациллĕ пайлану == Чӑваш Республикинче 21 администрациллĕ-территориллĕ район, 9 хула (ҫав шутра республика шайĕнчи 5 хулапа район шутĕнчи 4 хула), хула<nowiki/>[[ХЕП]], 1700 яхăн [[ялти пурăнан вырăн]]. ; Тĕп хула Республика тĕп хули — [[Шупашкар]] ( 495 317 çын пурăнать). 2001 çулта хула [[Раççейри чи чи хăтлă хула]] ятне çĕнсе илнĕ. Республика шайĕнчи хуласем халĕ хула хутлăхĕ статусĕнчи муниципаллă йĕркеленӳсем, районсем — муниципаллă районĕсем статусĕнчи муниципаллă йĕркеленӳсем. [[File:Admin-map-Chuvashia-region.gif|600px|thumb|Чăваш Енĕн администрациллĕ картти.]] {| class="standard" !№ !Район !Халӑх, ҫын !Территори, км² !Халӑх йышлăхӗ, ҫын/км² !Центр |- style="background:#ffefef;" |- bgcolor="#e6eaec" | colspan="7" |'''Республика шайĕнчи (хула хутлăхĕсем)''' |- |1 |[[Улатăр]] | align="right" |↘35 298 | align="right" | | |[[Улатăр]] хули |- |2 |[[Канаш]] | align="right" |↘45 501 | align="right" | | |[[Канаш]] хули |- |3 |[[Çĕнĕ Шупашкар]] | align="right" |↗126 382 | align="right" | | |[[Çĕнĕ Шупашкар]] хули |- |4 |[[Шупашкар районĕ]] | align="right" |↗500 052 | align="right" | | |[[Шупашкар]] хули |- |5 |[[Çĕмĕрле]] | align="right" |↘29 553 | align="right" | | |[[Çĕмĕрле]] хули |- |- style="background:#ffefef;" |- bgcolor="#e6eaec" | colspan="6" |'''Районсем (муниципаллă районӗсем)''' |- |1 |[[Улатăр районĕ]] | align="right" |↘14 875 | align="right" |1940 |7,67 |[[Улатăр]] хули |- |2 |[[Элĕк районĕ]] | align="right" |↘15 882 | align="right" |554.1 |28,66 |[[Элĕк (Элĕк районĕ)]] ялӗ |- |3 |[[Патăрьел районĕ]] | align="right" |↘34 496 | align="right" |994 |34,7 |[[Патăрьел]] ялӗ |- |4 |[[Вăрнар районĕ]] | align="right" |↘32 221 | align="right" |1012.6 |31,82 |[[Вăрнар]] поçолăкĕ |- |5 |[[Йĕпреç районĕ]] | align="right" |↘23 519 | align="right" |1201.2 |19,58 |[[Йĕпреç]] поçолăкĕ |- |6 |[[Канаш районĕ]] | align="right" |↘35 698 | align="right" |981.4 |36,37 |[[Канаш]] хули |- |7 |[[Куславкка районĕ]] | align="right" |↘19 273 | align="right" |516.8 |37,29 |[[Куславкка]] хули |- |8 |[[Комсомольски районĕ]] | align="right" |↘25 217 | align="right" |630.3 |40,01 |[[Каçал|Комсомольски (Каçал)]] ялӗ |- |9 |[[Трак ен районĕ|Трак ен]] | align="right" |↘14 279 | align="right" |456.3 |31,29 |[[Красноармейски]] ялӗ |- |10 |[[Хĕрлĕ Чутай районĕ]] | align="right" |↘14 426 | align="right" |691.6 |20,86 |[[Хĕрлĕ Чутай]] ялӗ |- |11 |[[Сĕнтĕрвăрри районĕ]] | align="right" |↘22 411 | align="right" |686.1 |32,66 |[[Сĕнтĕрвăрри]] хули |- |12 |[[Муркаш районĕ]] | align="right" |↘33 009 | align="right" |845.3 |39,05 |[[Муркаш]] ялӗ |- |13 |[[Пăрачкав районĕ]] | align="right" |↘12 606 | align="right" |1116.9 |11,29 |[[Пăрачкав]] ялӗ |- |14 |[[Вăрмар районĕ]] | align="right" |↘22 992 | align="right" |598.3 |38,43 |[[Вăрмар]] поçолăкĕ |- |15 |[[Çĕрпӳ районĕ]] | align="right" |↘36 023 | align="right" |790.8 |45,55 |[[Çĕрпӳ]] хули |- |16 |[[Шупашкар районĕ]] | align="right" |↘62 242 | align="right" |1331.7 |46,74 |[[Кӳкеç]] поçолăкĕ |- |17 |[[Шăмăршă районĕ]] | align="right" |↘12 569 | align="right" |799.1 |15,73 |[[Шăмăршă]] ялӗ |- |18 |[[Çĕмĕрле районĕ]] | align="right" |↘9127 | align="right" |1047.6 |8,71 |[[Çĕмĕрле]] хули |- |19 |[[Етĕрне районĕ]] | align="right" |↘26 065 | align="right" |897.5 |29,04 |[[Етĕрне]] хули |- |20 |[[Елчĕк районĕ]] | align="right" |↘17 329 | align="right" |567.2 |30,55 |[[Елчĕк]] ялӗ |- |21 |[[Тăвай районĕ]] | align="right" |↘14 818 | align="right" |524.4 |28,26 |[[Тăвай]] ялӗ |} == Экономика == Чӑваш Республики Атӑл-Вятка экономика районне кӗрет. Чăваш Республикин экономики РФ субъекчӗсен хушшинче "вӑтаммисемпе" аутсайдерсем хушшинче тӑрать. Регионти пурнӑҫ хакне хӑвӑртлатнӑ чун ВРПӖ вӑтам раҫҫейри пурнӑҫран 54 процентпа танлашать. Атӑлҫи тăрăхĕнче Пензӑпа Киров облаҫӗсен тата Атӑл-Вятка районӗнчи (Мордвапа Мари Эл) вӑйсӑртарах аталанакан республикӑсен кӑтартӑвӗсем кӑна япӑхрах. Чӑваш Ен экономикинче впп тытӑмӗнчи ял отраçлĕн тӳпи РФ вӑтамран икӗ хут ҫӳллерех (9,4 тата 4,9 %), ВПП 31 проценчӗ промышленноҫ (РФ вӑтамран — 33,2%) парать.<br />Республика промăçлăхĕ, тӗпрен илсен, Шупашкарта тата Ҫӗнӗ Шупашкарта вырнаҫнӑ (агломерацире промăçлăх продукцин виҫӗ пайне кăлараççĕ)."Промтрактор" АУО-Раҫҫейри тата ҫӗршывсенчи Пĕртен-пĕр СНГ савучӗ, вӑл бульдозерпа кӑпӑшка тата мӑрьеукладка техникин пысӑк производствипе тӗнчери предприяти-лидерсен тӑваттӑмӗш пайне кӗрет. Предприятисем туса кӑларакан машинӑсемпе нефтегаз, горнорудной тата строительство отраслӗсенче усӑ кураҫҫӗ. Шупашкарти прибор тӑвакан савут (хальхи официаллӑ ячĕ - "ЭЛАРА" Ăслăхпа производство комплексӗ — АУО Ильенко", ӗлӗкхи ячӗ — "Элара" ЧПППП —АУО) - Раҫҫейри пысӑк предприяти, граждан тата ҫар отраслӗ валли кӑткӑс электронлӑ приборсем кӑларакан пысӑк предприяти. Предприятисенче производство конверсийӗ иртет, продукцин ҫӗнӗ тӗсӗсем уҫӑлаҫҫӗ: автомобиль промăçлăхӗ валли приборсем туса хатӗрлесси, медицинăри компьютер томографисене туса кӑларасси. "Шупашкарти агрегат савучӗ "АУО-раҫҫейри промышленноҫ предприятийӗ — ӑна автотрактор промышленноҫпа ял хуҫалӑх техники валли хатӗрленӗ чаҫсем кӑларма специализациленӗ. Раҫҫейри лидер трактор техникин ҫул-йӗр системисем валли саппас пайĕсене туса кӑларать. "Шупашкарти электроаппарат савучӗ" ("ЧЭАЗ" ЗОО) акционерсен хупӑнчăк пĕрлĕхĕ — Раҫҫейри электротехника профилӗнче аслӑ тата пысӑк предприятисенчен пӗри. Сахал вольтлӑ управлени аппарачӗсене, микропроцессор хатӗрӗсене, электричество энергине напряженийӗпе 0,4-110 кВ таран электричество энергине валеҫмелли хатӗрсене туса кӑларакан предприяти. Ҫӗнӗ Шупашкарти электроэнергетика - Шупашкар ГЭСӖ, ҫавӑн пекех "Химпром" савучĕ — Раҫҫейре хӑйӗн отраçлӗнче Раҫҫейре чи пысӑккисенчен пӗри — электростанцисемпе кĕçĕн станцисем валли хатӗрсем кирлӗ. 2007 ҫулта "Химпром" АУО "Ренова Оргсинтез" холдингĕ илнĕ, химсавучĕн базинче хӗвел батарейисен модулӗсене туса кӑларма техникӑпа ӗҫе кӗртмелли зона йӗркеленĕ. Канашра автоагрегат тăвакан тата вагон юсакан савутсем ӗҫлеҫҫӗ, Улатӑрта прибор тăвакан савутсе пур, Ҫӗмӗрлере автофургонсемпе ятарлӑ автомобильсем туса кӑларассине йӗркеленӗ. Вӑрнар поçолăкӗнче ĕлӗк хими савучӗ ӗҫленӗ, халӗ ун вырӑнӗнче хутӑш препаратсен савучӗ ӗҫлет. Ытти 20 муниципалитета промышленноҫ производствин 6 проценчӗ кӑна тивет. == Транспорт, инфраструктура, ҫыхăну == === Телефони === * «Ростелеком» * «NetByNet (WiFire)» (до 2015 года «ЧебNet») * «Инфанет-Орионет» * «Инфолинк» * «Билайнт» * «Эр-телеком» («Дом. Ru») * «Etherway» * «Энфорта» === Мобиллĕ ҫыхӑну === * МТС (GSM/UMTS/LTE) * Билайн (GSM/UMTS/LTE) * Мегафон (GSM/UMTS/LTE) * Tele2 Раҫҫей (GSM/UMTS/LTE)[[Ӳкерчĕк:Chuvashia03.png|thumb|250px|right]] * Уоta (LTE) === Почта === * АО Раҫҫей Почти === Интернет === * «Ростелеком» * «NetByNet (WiFire)" (2015 ҫулччен «ЧебNet ») * «Эр-телеком" («Ҫурт. Ru») * «Инфолинк» * «Etherway» * «Нкв "("NovoNet", «Аквилон») * «Инфанет-Орионет» * «Энфорта» * «ВИП-технологи» == Сывлăх сыхлавĕ == Чӑваш Енре сывлӑх сыхлавӗн 4 учрежденийӗпе сывлӑх сыхлавӗн Министерствине пӑхӑнса тӑракан 68 учреждение регистрациленӗ, вӗсенче 30 000 ытла ҫын ӗҫлет, ҫав шутра 5 пин ытла врач, 13 пин ытла медицина сестрипе арҫын тӑвансем тата кӗҫӗн медицина ӗҫченӗсем 12 пин ытла ҫын. == Вĕренӳпе ăслăлăх == Чӑваш Республикинче вӗренӳ аталанӑвӗн 2040 ҫулччен Чӑваш Республикин Президенчӗн Указӗпе ҫирӗплетнӗ 21.03-2008 № - лӗ ҫуртран пуҫласа 25 № - лӗ ҫурт таран: "хальхи вӑхӑтра республикӑра 344 чӑваш, 177 вырӑс, тутар наци шкулӗ, пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан 4 учрежденире вӗренекенсем мордов чӗлхине вӗренеҫҫӗ. Хальхи сеть ачасене лайӑх пӗлӳ илме тата политикӑпа ҫыхӑннӑ анлӑ условисенче лайӑх пӗлӳ илме май парать " [46]. Чӑваш Ен Вӗренӳ Министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх,2009 ҫулта республикӑра чӑвашла шкулсен 65 проценчӗ, 31 проценчӗ-вырӑсла, 3 % - тутар чӗлхисемпе. Чӑваш чӗлхи тӑван чӗлхене 344 чӑваш шкулӗнче тата патшалӑх чӗлхи пек — ытти 198 шкулта вӗрентнӗ. Чӑваш, тутар наци шкулӗсен 1-5-мӗш класӗсенче тӑван чӗлхепе вӗрентӳ пуҫланнӑ. == Тĕне тытни == * [[Чăваш митрополийĕ]] == Культурăпа ӳнер == === [[Литература]] === ==== Чӑваш ҫыравҫисем ==== * * Леонид Агаков *Василий Алентей * Александр Артемьев * Пурхи Ахван * Влас Иванов-Паймен * Илле Тахти * Краснов, Георгий Васильевич * Крысин, Павел Афиногенович * Ларионов, Никита Ларионович[[Ӳкерчĕк:Дом крестьянина Чебоксары Чувашия.jpg|мини|300x300пкс|Хресчен ҫурчӗ, Шупашкар, Чӑваш ен]] * Леонид Маяксем * Лисина, Ева Николаевна * Николаева, Юлия Фёдоровна * Орлов, Георгий Фёдорович * Осипов, Пётр Николаевич * Пилеш, Герасим Дмитриевич * Рзай, Виктор Ефремович * Савельев-Сас, Александр Сергеевич * Садай, Владимир Леонтьевич * Синичкин, Виссарион Вениаминович * Уйп Мишши * Чичканов, Пётр Николаевич * Юхма Мишши * Айзман, Николай Спиридонович * Чиндыков, Борис Борисович * Иванов, Константин Васильевич * Кириллов, Тарас Кириллович * Ҫеҫпĕл Мишши * Илле Тукташ * Яков Ухсай * Петĕр Хусанкай * Çемен Элкер {{main|Чăваш литератури}} === Театрсем === {{main|Чăваш Енĕн театрĕсем}} [[Ӳкерчĕк:TOB-2017.jpg|мини|300x300пкс|Оперӑпа балет Чӑваш театрӗ]] <br /> * [[Ӳкерчĕк:Чувашский драматический театр имени К. В. Иванова.JPG|мини|300x300пкс|К. В. Иванов ячӗллӗ чӑваш драма театрӗ]] * [[Чăваш патшалăх К.В. Иванов ячĕллĕ академи драма театрĕ]] * [[Чăваш патшалăх оперăпа балет театăрĕ]] * [[Çеçпĕл Мишши ячĕллĕ Чăваш патшалăх çамрăксен театрĕ]] * [[Чăваш патшалăх пукане театрĕ]] === Музейсем === {{main|Чăваш Енĕн музейĕсем}} * Чӑваш наци музейӗ, ҫавӑн пекех унӑн филиалӗсем: * Вӗсен литература музейӗ. К. В. Иванов (Шупашкар) * Ҫеҫпӗл М. Музейӗ (Шупашкар) * В. И. Чапаев (Шупашкар) Музей); * Шуршӑлти А. Г. Николаев космонавтика музейӗ; * Йӗпреҫ этнографи музейӗ; * Чӑваш патшалӑх художество музейӗ; * Чӑваш Республикин ҫар Мухтавӗн музейӗ; * Улатӑр таврапӗлӳ музейӗ; * Элӗк районӗнчи литературӑпа таврапӗлӳ музейӗ * Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи краеведени музейӗ; * М. С. Спиридонов хваттерӗ мемори музейӗ; * Ҫӗнӗ Шупашкарти Н. И. Лобачевский (Ҫӗнӗ Шупашкар) музейӗ) * Геологи музейӗ (Шупашкар) * Хальхи искусство центрӗ (Шупашкар) * Сӑра музейӗ); * Ҫӗнӗ шупашкарти художество музейӗ; * Гидроэнергетика музейӗ (Ҫӗнӗ Шупашкар). === Вулавăшсем === * [http://www.nbchr.ru/ Чӑваш Республикин "Чӑваш Республикин наци библиотеки"] * Чӑваш республикинчи ача-пӑча-ҫамрӑк библиотеки * Чӑваш Республикин " Чӑваш республикин ятарлӑ библиотеки. Л. Н. Толстой " === Массăллă информаци хатĕрĕсем === * «Советская Чувашия» — ежедневная общественно-политическая газета; * «Хыпар» — ежедневная газета на чувашском языке; * «Тӑван Атӑл» — литературный журнал на чувашском языке. * Ҫамрӑксен хаҫачӗ; * Хресчен сасси; * Тӑван Атӑл; * Капкăн; * ЛИК; * Вести Чувашии; * Собрание законодательства Чувашской Республики; * Тантӑш; * Самант; * Грани; * «Ялав»; * «Канаш» {{main|Чăваш Республикин массăллă хыпар хатĕрĕсем}} === Радио === * Чӑваш Ен наци радиовӗ; * Раҫҫей Радио-Чӑваш Ен Радио; * Тӑван Радио (Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар) * Тӑван Ҫулсен Радиовӗ. * Радио Дачи (105 тата 7 ФМ) == Çутĕç, ăслăх == Пурĕ Республикăра 1062 вĕренӳ заведенийĕ. Вĕсен шутĕнче 430 [[шкул]] çулне çитмен ачасем валли, 564 шкул, 16 [[интернат шкулĕ]], 4 [[ача çурчĕ]], 27 [[професси училищи]], 32 вăтам пĕлӳллĕ професси илмелли заведени, 21 [[аслă вĕренӳ заведенийĕ]]. == Спорт == * [[Чăваш Енĕн футбол чемпионачĕ]] == Литература == * Т.Н. Таймасова, В.В. Степанов, «Краткая история Чувашии и чувашского народа», Чăваш кĕнеке издательстви. Шупашкар, 2019. *[[Филиппов, Василий Рудольфович|Филиппов В. Р.]] [https://xn--80ad7bbk5c.xn--p1ai/node/921 Чувашия девяностых. Этнополитический очерк.] — М.: Центр цивилизац. и регион. исслед. РАН, 2001. — 250 с. *[http://gov.cap.ru/hierarhy_cap.asp?govid=&page=.%2F86%2F3743%2F5383%2F5388&pageup=.%2F86%2F3743%2F5383&Cmd=%C2%E2%E5%F0%F5 Исследования социально-политической истории Чувашии XX столетия. Сборник статей.] — Чебоксары: ЧГИГН, 2002. — 106, [3] c. *[http://www.enc.cap.ru/ Краткая чувашская энциклопедия] == Çав. пекех == * [[Авалхи чăваш сăвăçисемпе юрăçисем]]. * [[Авалхи чăваш ламтайĕсем]] (авалхи паллă чăваш çыннисем) * [[Чăваш наци юхăмĕ]] == Каçăсем == {{Commons|Category:Chuvashia}} * [http://www.gcheb.cap.ru/chuv/ Чăваш Республики власть органĕсен официаллă порталĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170807141204/http://www.gcheb.cap.ru/chuv/ |date=2017-08-07 }} * [http://www.cap.ru/ Портал органов власти чувашской республики] *[http://chuvashia100let.nbchr.ru/ Чувашская Республика: летопись столетия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200419132823/http://chuvashia100let.nbchr.ru/ |date=2020-04-19 }} : Проект Национальной библиотеки ЧР к 100-летию образования Чувашской автономной области * [http://www.nbchr.ru/index.php?option=com_irbis&view=irbis&Itemid=1408 История чувашского народа] : электронная коллекция * [http://www.nbchr.ru/index.php?option=com_irbis&view=irbis&Itemid=1409 История населенных пунктов Чувашии] : электронная коллекция * [http://www.nbchr.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=12913 Чебоксары: история и современность] : электронная коллекция *[http://maps.google.ru/maps?g=%D0%A7%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%8F&hl=ru&ie=UTF8&ll=56.016808,46.933594&spn=2.247707,7.075195&z=7 «Карты Google» çинчи Чăваш Ен картти]; *[http://www.enc.cap.ru/ Кĕске чăваш энциклопедийĕ]. *[http://www.chuvashia.ws/ Чăваш Ен картти]; *[http://gps21.ath.cx/maponline Чăваш Енĕн интерактивлă картти тата gps-навигатор картти] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090814220943/http://gps21.ath.cx/maponline |date=2009-08-14 }}; *[http://www.4kg.ru/index.php?wt=1&id=188 Перекрестный каталог чувашских сайтов]; *[http://www.chebinfo.ru/ Чăваш Енĕн регион хыпар интернет-порталĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091210004725/http://chebinfo.ru/ |date=2009-12-10 }}. *[http://www.tppchr.ru/index.php?Mn=2&sMn=2 Торгово-промышленная палата: о Чувашии] *[http://cvlat.blogspot.com/2010/11/blog-post.html Эктор Алос-и-Фонт. Оценка языковой политики в Чувашии] *[http://anticor-21.livejournal.com/209000.html 15 июня 2012 года в Чебоксарах состоялся пикет в защиту чувашского языка] * Эктор Алос-и-Фонт, «Преподавание чувашского языка и проблема языкового поведения родителей», Чувашский государственный институт гуманитарных наук, 2015, Шупашкар. *[https://www.idelreal.org/a/27902182.html Почему чуваши не говорят по-чувашски?] *[https://www.idelreal.org/a/29546401.html "Как это в Чувашии не нужен чувашский?!"] {{Чăваш Ен}} {{Чăвашсем}} {{Чăваш Ен темăсенче}} {{Раççей Федераци субъекчĕсем}} {{Тĕрĕк патшалăхĕсем}} {{Атăлçи федераци тăрăхĕ}} <!--Categories--> [[Категори:Чăваш Ен| ]] 207vzad1atf6l2sm20moqayyvcoqs3m 0 959 751029 751020 2022-07-30T13:13:26Z Max Tenche 25572 /* Раҫҫей Федерацийӗн тытӑмӗ */ Fixed typo wikitext text/x-wiki {{cleanup}} {{Патшалăх |ChNm = Раҫҫей Патшалăхĕ |NationName = Россия |FlagTitle = [[Раҫҫей ялавĕ]] |PicFlag = [[Ӳкерчĕк:Flag of Russia.svg|125px]] |LctCn = [[Ӳкерчĕк:Russian Federation (orthographic projection) - only Crimea disputed.svg|250px]] |CoA = [[Ӳкерчĕк:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|125px]] |CoATitle = [[Раҫҫей гербĕ]] |LNGs = [[вырăс чĕлхи|вырăс]] |CapCn = [[Мускав]] |BigCity = [[Мускав]] |TitleGl = Президент |PrezName = [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] |MinList = Премьер-министр |MName = [[Мишустин Михаил Владимирович|Михаил Мишустин]] |SqNumb = 1 |SqAll = 17 075 200 |YearP = 2004 |NasPop = 145 537 200 |NasPlot = 8,5 |NasNum = 7 |Valuta = (RUB) |GTOt = +02 |GTDo = +12 |GimnName = Раҫҫей гимнĕ |Domen = .ru, .su, .рф |Tel = 7 }} '''Раҫҫей Патшалăхĕ''', '''Раҫҫей''' ([[вырăс чĕлхи|вырăс]] Российская Федерация, Россия) — [[Европа|Европăн]] хĕвелтухăҫ енĕпе [[Ази]]н ҫурҫĕр енĕнче вырнаҫнă патшалăх. Раҫҫейре 180 ытла ([[2002]] ҫулхи шутлавĕпе) яхăн халăх пурăнать. Тĕп чĕлхе — [[вырăс чĕлхи]]. == Раҫҫейри чĕлхесем == :''Тĕплĕнрех '''[[Раҫҫей халăхĕсен чĕлхисем]]''' статьяна вулăр''. Раҫҫей Федерацийĕ — нумай нациллĕ ҫĕршыв. Тĕпчевҫĕсем каланă тăрăх, Раҫҫейри халăхсем 176 [[чĕлхе]]пе калаҫаҫҫĕ. Вĕсен кашнин хăйсен историйĕ, шăпи, аталану ҫул-йĕрĕ, пуласлăхĕ. Генеалоги енчен (пулса кайни, хурăнташлăх енчен) илсессĕн Раҫҫей халăхĕсен чĕлхисем тĕрлĕ чĕлхе ҫемйине кĕреҫҫĕ: [[инди-европа чĕлхисем|инди-европа]], [[алтай чĕлхисем|алтай]], [[ибери кавказ чĕлхисем|ибери-кавказ]], [[урал чĕлхисем|урал]], [[палеоази чĕлхисем|палеоази]]. Кашни чĕлхе ҫемйи каллех уйрăм ушкăнсене пайланать. == Раҫҫей историйĕ == Раҫҫей патшалăхне историн тапхăрĕсенче темиҫе ятпа асăннă. {{Раççей кун-çулĕ}} == Халăх йышĕ == Раççейре 143,8 млн. çын, ытларахăшĕ, 4/5 пайĕ [[Европа]] енĕнче пурăнать: [[вырăссем]] (79,8 %), [[тутарсем]] (3,8 %), [[украинсем]] (3 %), [[чăвашсем]] (1,2 %), [[пушкăртсем]] (0,9 %), [[чеченсем]] (0,9 %), [[эрменсем]] (0,8 %)<ref name="census2010">[https://rg.ru/2011/12/16/stat.html Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года] {{Wayback|url=https://rg.ru/2011/12/16/stat.html |date=20220412055611 }} // [[Российская газета]] — Федераллӑ выпуск № 5660 (284). 22.12.2011</ref>. Хула çыннисем 73%. == Раҫҫей Федерацийӗн тытӑмӗ == {{main|Раççейĕн федераци тытăмлăхĕ}} Раҫҫей Федерацийӗ субъектсенче пайланӑ. РФра 6 субъектсен тӗсӗсем пур, [[республика|республикӑ]]сем, [[ен]]сем, [[облаҫ]]сем, [[автономи тăрăх]]сем, [[автономи облаҫ]]ӗ тата [[федераллӑ пӗлтерӗшпе хула|федераллӑ пӗлтерӗшпе хулӑ]]сем. <br><gallery> Map of federal subjects of Russia (2014).svg|900px </gallery> === Субъектсен ят-йышӗ === ==== Республикӑсем ==== * [[Адыгей|Адыгей Республики]] - [[Майкоп]] * [[Алтай|Алтай Республики]] - [[Горно-Алтайск]] * [[Буряти|Буряти Республики]] - [[Улан-Удэ]] * [[Дагестан Республики]] - [[Махачкала]] * [[Ингушети|Ингушети Республики]] - [[Магас]] * [[Кабарда-Балкар Республики]] - [[Нальчик]] * [[Калмăк Республики|Калмыки Республики]] - [[Элиста]] * [[Карачай-Черкес Республики]] - [[Черкесск]] * [[Карели Республики]] - [[Петрозаводск]] * [[Коми Республики]] - [[Сыктывкар]] * [[Крым Республики]]<ref>Раҫҫей конституцийӗн версийӗпе Крым ку Раҫҫейӗн пайӗ, анчах Украинӑн конституцийӗн версийӗпе Крым ку Украинӑн пайӗ </ref> - [[Симферополь]] * [[Мари Республики|Мари Эл Республики]] - [[Йошкар-Ола]] * [[Мордва Республики|Мордови Республики]] - [[Саранск]] * [[Пушкăртăстан|Пушкӑртӑстан Республики]] - [[Ӗпхӳ]] * [[Якути|Саха (Якути) Республики]] - [[Якутск]] * [[Çурçĕр Осети|Ҫурҫӗр Осети - Алани Республики]] - [[Владикавказ]] * [[Тутарстан|Тутарстан Республики]] - [[Хусан]] * [[Тыва|Тыва Республики]] - [[Кызыл]] * [[Удмурт Республики]] - [[Ижевск]] * [[Хакаси|Хакаси Республики]] - [[Абакан]] * [[Чăваш Ен|Чӑваш Республики - Чӑваш Ен]] - [[Шупашкар]] * [[Чечен Республики]] - [[Грозный]] ==== Енсем ==== * [[Алтай Ен]] - [[Барнаул]] * [[Байкал лешьен|Байкал Леш Ен]] - [[Чита]] * [[Камчатка Ен]] - [[Петропавловск-Камчаткăри]] * [[Краснодар Ен]] - [[Краснодар]] * [[Красноярск Ен]] - [[Красноярск]] * [[Перĕм Ен]] - [[Перĕм]] * [[Ставрополь Ен]] - [[Ставрополь]] * [[Тинĕсçум ен|Тинĕсçум Ен]] - [[Владивосток]] * [[Хабаровск Ен]] - [[Хабаровск]] ==== Облаҫсем ==== * [[Амур облаçĕ]] - [[Благовещенск]] * [[Архангельск облаçĕ]] - [[Архангельск]] * [[Аçтăрхан облаçĕ]] - [[Аçтăрхан (хула)|Аçтăрхан]] * [[Оренбург облаçĕ|Ӑренпур облаçĕ]] - [[Ăренпур]] * [[Белгород облаçĕ]] - [[Белгород]] * [[Брянск облаçĕ]] - [[Брянск]] * [[Волгоград облаçĕ]] - [[Волгоград]] * [[Вологда облаçĕ]] - [[Вологда]] * [[Воронеж облаçĕ]] - [[Воронеж]] * [[Иваново облаçĕ]] - [[Иваново]] * [[Иркутск облаçĕ]] - [[Иркутск]] * [[Калининград облаçĕ]] - [[Калининград]] * [[Калуга облаçĕ]] - [[Калуга]] * [[Кемерово облаçĕ|Кемерово облаçĕ - Кузбасс]] - [[Кемерово]] * [[Киров облаçĕ]] - [[Киров]] * [[Рязань облаçĕ|Кисан облаҫӗ]] - [[Рязань|Кисан]] * [[Кострома облаçĕ]] - [[Кострома]] * [[Курган облаçĕ]] - [[Курган]] * [[Курск облаçĕ]] - [[Курск]] * [[Ленинград облаçĕ]] - [[Санкт-Петербург]] * [[Липецк облаçĕ]] - [[Липецк]] * [[Магадан облаçĕ]] - [[Магадан]] * [[Мускав облаçĕ]] - [[Мускав]] * [[Мурманск облаçĕ]] - [[Мурманск]] * [[Новгород облаçĕ]] - [[Новгород]] * [[Омск облаçĕ]] - [[Омск]] * [[Орёл облаçĕ]] - [[Орёл]] * [[Пенза облаçĕ]] - [[Пенза]] * [[Псков облаçĕ]] - [[Псков]] * [[Ростов облаçĕ]] - [[Тан-çинчи-Ростов]] * [[Самар облаçĕ]] - [[Самар]] * [[Сарăту облаçĕ]] - [[Сарăту]] * [[Сахалин облаçĕ]] - [[Кӑнтӑр-Сахалинск]] * [[Свердловск облаçĕ]] - [[Екатеринбург]] * [[Смулен облаçĕ]] - [[Смулен]] * [[Тамбов облаçĕ]] - [[Тамбов]] * [[Тĕвер облаçĕ]] - [[Тĕвер]] * [[Томск облаçĕ]] - [[Томск]] * [[Тула облаçĕ]] - [[Тула]] * [[Тюмень облаçĕ]] - [[Тюмень]] * [[Владимер облаçĕ|Улатимӗр облаçĕ]] - [[Владимир (хула)|Улатимĕр]] * [[Челепи облаçĕ]] - [[Челепи]] * [[Чĕмпĕр облаçĕ]] - [[Чĕмпĕр]] * [[Чулхула облаçĕ]] - [[Чулхула]] * [[Ярославль облаçĕ]] - [[Ярославль]] ==== Автономи тăрăхсем ==== * [[Ненец автономи тăрăхĕ]] - [[Нарьян мар]] * [[Хантă-Манси автономи тăрăхĕ — Югра]] - [[Ханты-Мансийск]] * [[Чукотка автономи тăрăхĕ]] - [[Анадырь]] * [[Ямал-Ненец автономи тăрăхĕ ]] - [[Салехард]] ==== Автономи облаҫ ==== * [[Еврей автономи облаçĕ]] - [[Биробиджан]] ==== Федераллӑ пӗлтерӗшпе хулӑсем ==== * [[Мускав]] * [[Санкт-Петербург]] * [[Севастополь]]<ref>Раҫҫей конституцийӗн версийӗпе Севастополь ку Раҫҫейӗн пайӗ, анчах Украинӑн конституцийӗн версийӗпе Севастополь ку Украинӑн пайӗ </ref> == Раҫҫейӗн чи пысӑк хулисем == * [[Мускав]], [[Санкт-Петербург]], [[Çĕн Çĕпĕр]], [[Чулхула]], [[Екатеринбург]], [[Самар]], [[Омск]], [[Хусан]], [[Челепи]], [[Тан-çинчи-Ростов]], [[Ĕпхӳ]], [[Волгоград]], [[Перĕм]] == Вуламалли == * Kniivilä, Kalle. La strato de Tanja: Vivo en Rusio 1917-2017, Novjorko, eld. Mondial, 2017, 159 paĝoj. == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [http://constitution.kremlin.ru/#article-65 Раҫҫей Федерацийӗн конституцийӗ. 65мӗш статья ]- унта Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсен ят-йышӗ ҫырнӑ * [http://geostudy.ru/regions.html Картта — РФ субъекчӗсем те вӗсен тӗп хулисем] {{commons|Category:Russia}} {{Европа патшалăхĕсем}} {{Раççей Федерацийĕ}} {{Russia-geo-stub}} [[Категори:Патшалăхсем]] [[Категори:Раççей|*]] [[Категори:Патшалӑхсем, алфавитпа]] [[Категори:Патшалăхсем — ПНО пайташĕсем]] hiob9y5zsude4isou5kzusvljzva6bx 0 2360 751031 751028 2022-07-30T17:20:33Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Тăнлă çын]] - [[Ăс-тăнлă этем]] wikitext text/x-wiki '''Тăнлă çын''', (лат. Homo sapiens) — приматсен тĕсĕ, çын йăхне кĕрекен [[гоминид]] ушкăнĕнче тăрать. Хăй пурнăçĕпе Çĕр çинче хăйĕн оболочкине, [[антропосфера|антропосферăна]], туса хунă. Вăл мĕн туни, материллĕ тата интелектуаллĕ ĕçĕсене [[культура]] теççĕ. Çын тĕсĕ, ытти [[биологи]] тĕсĕсем пекех икĕ [[арлăх]] пур: ар тата ама. == Этимологи == Çын сăмах [[Япон чĕлхи|ниппунçын]]<nowiki/>сен чĕлхипе пĕртан 人 (jin) - люди (çынсем), 人間 (jinkan) - человек (çын), 外人 (gaijin) - «иностранец, человек извне» (ютçын). [[Ӳкерчĕк:Human.svg|thumb|"Пионер" космос аппаратсенче пулнă хăмин арçынпа хĕрарăм ӳкерчĕкĕ]] == Çына тĕпчекен ăслăхсем == * [[Антропологи]] * [[Генеалоги]] * [[Истори]] * [[Лингвистика]] * [[Медицина]] * [[Психологи]] * [[Социологи]] * [[Философи]] * [[Этногенез]] * [[Этнографи]] == Вуламалли == * ''[[Капица Сергей Петрович|Капица С. П.]]'' [http://www.i-u.ru/biblio/archive/capica%5Fskolko/ Общая теория роста человечества: Сколько людей жило, живёт и будет жить на Земле.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160217121320/http://www.i-u.ru/biblio/archive/capica%5Fskolko/ |date=2016-02-17 }} М.: Наука, 1999. ISBN 5-02-008299-6 == Каçăсем == * [http://www.evolbiol.ru/human.htm Происхождение и эволюция человека], evolbiol.ru {{тĕрĕсленĕ|14|12|2009}} * [http://selfire.com/2009/10/2583/ Фотографии развивающегося человеческого плода под микроскопом] * [http://evolution-of-man.info Предыстория человека] * [http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-sapiens Фотографии] * [http://antropogenez.ru/derevo/ Родословная Homo sapiens] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150413062624/http://antropogenez.ru/derevo/ |date=2015-04-13 }} * [http://etnograf.professorjournal.ru/lb/prehistoparc-tursac Рекострукция культуры кроманьонцев Ж.-Л. Хейма в парке первобытной истории Тюрсак] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140104033206/http://etnograf.professorjournal.ru/lb/prehistoparc-tursac |date=2014-01-04 }} на [http://etnograf.professorjournal.ru/home сайте преподавателя А. В. Туторского] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131224222944/http://etnograf.professorjournal.ru/home |date=2013-12-24 }} {{Антропогенез}} {{Хӳтĕлев механизмĕсем}} {{Çын евĕрлĕ упăтесем}} [[Категори:Homo sapiens|*]] [[Категори:1758 çулта çырнă чĕрчунсем]] [[Категори:Çын]] sgbm6kwt4u4vwrhbg5e6pjeqfb2xdgq 1 3729 751030 9047 2022-07-30T17:20:02Z Ellodanis5 17302 wikitext text/x-wiki ЭТЕМ тесен лайăхрах мар - ши ° : [[Ăслăлăх]]ра вăл термина (человек разумный) мĕнле куçараççĕ? Енчен те '''Этем''' теççĕ пулсан '''Этем''' темелле. [[Хутшăнакан:PCode|PCode]] 12:31, 17 Раштав 2005 (UTC) Ăс-тăнлă этем темелле [[Хутшăнакан:Ellodanis5|Ellodanis5]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Ellodanis5|сӳтсе явни]]) 17:20, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) 1h4ldweju5z37cvu2ab7442hsstgvr1 751033 751030 2022-07-30T17:20:33Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Сӳтсе явасси:Тăнлă çын]] - [[Сӳтсе явасси:Ăс-тăнлă этем]] wikitext text/x-wiki ЭТЕМ тесен лайăхрах мар - ши ° : [[Ăслăлăх]]ра вăл термина (человек разумный) мĕнле куçараççĕ? Енчен те '''Этем''' теççĕ пулсан '''Этем''' темелле. [[Хутшăнакан:PCode|PCode]] 12:31, 17 Раштав 2005 (UTC) Ăс-тăнлă этем темелле [[Хутшăнакан:Ellodanis5|Ellodanis5]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Ellodanis5|сӳтсе явни]]) 17:20, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) 1h4ldweju5z37cvu2ab7442hsstgvr1 0 8716 751039 751026 2022-07-30T20:15:42Z Max Tenche 25572 /* Администрациллӗ пайлани */ Fixed typo wikitext text/x-wiki {{РФ субъекчĕ |RuNm = Сарăту облаçĕ <br /> |OfNm1 = Саратовская область |OfNm2 = &nbsp; |FSFlag = Flag_of_Saratov_Oblast.svg |FSCoA = Coat_of_Arms_of_Saratov_oblast.svg |FlagLnk = Сарăту облаçĕн ялавĕ |CoALnk = Сарăту облаçĕн гербĕ |FSMap = Map_of_Russia_-_Saratov_Oblast.svg |FSCtrWhat = Тĕп хули |FSCtrNm = [[Сарăту]] |AreaRnk = 32 |TotArea = 101&nbsp;240 |WaterPrcnt = кăштах кăна |PopRnk =32 |PopQty = 2 421 895 |PopCtDate = 2020 |PopDens = 23,92 |FedDistrNm = [[Атăлçи федераци тăрăхĕ]] |EcRegNm = [[Атăлçи экономика районĕ]] |CadNo = 64 |LangLangs = s |OfLangs = [[вырăс чĕлхи|вырăс]] |HeadTtl = [[Сарăту облаçĕн Пуçлăхĕ|Пуçлăх]] |HeadNm = [[Бусаргин Роман Викторович|Бусаргин Роман Виктор ывӑлӗ]] |ViceTtl = [[Сарăту облаçĕн Министрсен кабинечĕ|Министрсен кабинечĕн]] [[Сарăту облаçĕн Министрсен кабинечĕн председателĕ|председателĕ]] |ViceNm = |LegislTtl = [[Сарăту облаçĕн думи|Облаç думин]] [[Сарăту облаçĕн думин Председателĕ|председателĕ]] |LegislNm = [[Романов Александр Сергеевич|Александр Романов]] |FSAnthem = [[Сарăту облаçĕн гимнĕ]] |FSUTC = }} [[Ӳкерчĕк:Outline_Map_of_Saratov_Oblast.svg|right|300px]] '''Сарăту облаçĕ''' ({{lang-ru|''Саратовская Область''}})— [[Раççей Федерацийĕ|Раççей Федерацин]] [[Европа]] пайĕн кăнтăр-тухăçĕнче, Анат [[Атăлçи]]н çурçĕрĕнче вырнаçнă федераци субъекчĕ. Лаптăкĕ 100,2 пин тв.çм. Çĕрĕсем анăçран тухăмалла çити 575 çухрăм, çурçĕртен кăнтăра — 330 çухрăм сарăлса выртаççĕ. [[Атăлçи федераци тăрăхĕ|Атӑлҫи Федераци тӑрӑхӗнче]] йышне кӗртет. Облаçе [[1936]] çулхи [[раштав, 5]] [[Сарăту Ен]]не улăштарса туса хунă. == Тавралăхĕ == Сарăту облаçĕ Раççей Федерацин Евроăри кăнтăр-тухăç çĕрĕнче, Анат Атăлçин çурçĕрĕнче, вырнаçнă. Анăçран тухăçалла 575 çм, çурçĕртен кăнтăралла — 330 çм территори. Чикĕ вăрăммăшĕ 3500 çухрăмран чылай. Хĕвелтухăçĕнче [[Казахстан]]па, кăнтăрта — [[Волгоград облаçĕ|Волгоград]] облаçĕпе, хĕвеланăçĕнче [[Воронеж облаçĕ|Воронеж]]па [[Тамбов облаçĕ|Тамбов]] облаçĕсемпе, çурçĕрте- [[Пенза облаçĕ|Пенза]], [[Самар облаçĕ|Самар]], [[Чĕмпĕр облаçĕ|Чĕмпĕр]] тата [[Ăренпур облаçĕ|Ăренпур]] çĕрĕсемпе юнашар. Сарăту çĕрĕсем витĕр мăн [[Атăл]] юхать. вăл облаçе иккĕне пайлать: ''Сулахай çыран ен'' тата ''Сылтăм çыран ен''. == Кун-çулĕ == [[1780]] çулта [[Сарăту енпуçлăхĕ|Сарăту енпуçлăхне]] тăххăр уесе (Сарăту, Хвалынь, Воль, Кузнец, Сердоб, Аткар, Петĕр, Балашов тата Камышин) пуçтарса йĕркеленĕ, [[1797]] çулта вăл — [[Сарăту кĕперни]] пулса тăрать, [[1934]] çулхи [[кăрлач, 10|кăрлачăн 10-мĕшĕнче]] — [[Сарăту Ен]]не куçарнă, [[1936]] çулхи [[раштав, 5|раштавăн 5-мĕшĕнче]] — облаç шайне çитернĕ. Хальхи чикĕсене [[1957]] çулта çирĕплетнĕ. == Облаçри влаç == [[2005]] çулхи [[пуш, 3]] Сарăту облаç думи кĕпернеттĕр ĕç вырăнне [[Раççей Федерацийĕ]]н [[Президент|Президенчĕ]] [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Путин]] сĕннипе [[Балаково АЭС-ĕ]]н директорне [[Ипатов Павел Леонидович|Павел Ипатова]] лартнă. Ӗçе вăл официаллă [[2005]] çулхи [[ака, 3]] кĕнĕ. Маларах Сарăту облаçĕн кĕпернеттĕр ĕç вырăнне йышăннисем: * [[1992]]—[[1996]] — [[Белых Юрий Васильевич|Юрий Белых]] * [[1996]]—[[2005]] — [[Аяцков Дмитрий Фёдорович|Дмитрий Аяцков]] Облаç думин ертӳçи — [[Радаев Валерий Васильевич|Валерий Радаев]] ([[Пĕрлĕ Раççей]], [[2007]] çулхи раштавăн 12-мĕшĕнче суйланă). Сарăту облаçĕнчен [[Федераци Канашĕ]]н пайташĕ — [[Шувалов Сергей Алексеевич|Сергей Шувалов]] (малтан облаç думин ертӳçи, [[2005]] çулхи , [[ака, 5]]). Маларах çак ĕç вырăнĕнче [[Абдулатипов Рамазан Гаджимурадович|Рамазан Абдулатипов]] ([[2000]] çулхи [[раштав, 19]] — [[2005]] çулхи [[ака]]) пулнă. === Çут çанталăк пурлăхĕ === Облаç гидроэнергопотенциалне [[Сарăту ГЭСĕ]] çулсерен вăтамран 5,4 млрд [[киловатт-сехет|кВт·с]] электроэнерги тупăçлать. Ял хуçалăхра уйрăмах ахаль тата кăнтăрти [[хура тăпра]]ллă, анлă саралнă [[каштан тăпри]]ллĕ çĕрсем хаклă шутланаççĕ. Облаç тĕплĕнех тенĕ пекех шывпа тулăх, Атăлпа чылай юханшывсăр пуçне çăлкуçсемпе çĕрай минерал шывĕ нумай. ==== Усăллă çĕрай управĕсем ==== Облаçре тупса тĕпченĕ 40 ытла пĕчĕк нефть тата газ (Степновское тата Урицкое уйрăмах калăплă) çĕрай управĕсем, ытти нумай пуян пуласлăхлă районсене тишкермен. Шыраса тĕпченĕ Озинкское пысăк [[çунăк сланец]] çĕрай управĕ, паха цемент чĕр таварĕ, фосфорит, çурт-йĕр тăвас, балласт тата кантăк хăйăрĕ, çурт-йĕр тумалли тăм тата чул управĕ нумай. === Климат === [[Климат]] облаçре вăтам континентлă: типĕ вăрăм [[çулла|çу]], ''Сулахайçырĕнче'' 30&nbsp;°C температурăллă кун чылай, сивĕ [[Хĕлле|хĕлсем]], нӳрĕклĕ кунсем уйăхне 12—15, тĕтреллисем уйăхне 4—10 кун, уйăхра 4 — 10 кун çил-тăвăл вĕçтерет. [[Çуркунне]] кĕске иртет. [[Пуш]] уйăхĕнче те çилсем вĕркеççĕ, çул çине юр тултарать – вăтамран уйăхра 5—7 кун. Пуш уйăхĕнче тĕтреллĕ кунсем, вăтамран, 5—9 кун. [[Кĕркунне]] пĕрпек çанталăк килмест. Тăнăç юр витĕмĕ çĕре çурçĕр районĕсенче чӳкĕн 25-мĕшĕ тĕлне, вар тата кăнтăр районĕсенче — чӳкĕн 29-мĕшĕ — раштавăн 8-мĕшĕсенче хупăрлать. == Халăх == Облаçре 2 млн 625,7 пин çын (2005) пурăнать. Халăх-çын тăвăрлăхĕ: 26,2 çын/тв.çм. [[2006]] çулхи хыпарпа облаç халăх йышĕ 2608,3 пин çын (2625,7 — [[2005]]). [[Хула халăхĕ]] ытларах: 73,7 %, ялти халăх 26,3 % çеç. === Наци йышĕ === {| class="standard" !Халăх ||Йышĕ [[2002]] çулта, пин ([http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *]) |- |[[Вырăссем]] |2293,1 (85,9 %) |- |[[Казахсем]] |78,3 (2,9 %) |- |[[Украинсем]] |67,3 (2,5 %) |- |[[Тутарсем]] |57,6 (2,2 %) |- |[[Эрменсем]] |25,0 |- |[[Мордвасем]] |16,5 |- |[[Азербайджансем]] |16,4 |- |[[Чăвашсем]] |16,0 |- |[[Белоруссем]] |12,7 |- |[[Нимĕçсем]] |12,1 |- |[[Чеченсем]] |8,5 |- |[[Лезгинсем]] |5,3 |- |[[Пушкăртсем]] |4,0 |- |[[Çармăссем]] |4,0 |- |[[Молдавансем]] |3,8 |- |[[Еврейсем]] |3,4 |- |[[Чикансем]] |2,7 |- |[[Корейсем]] |2,5 |- |<small> 2500 çын ытла йышлă халăха кăтартнă </small> |} === Украинсем === Украин ялĕсем Сарăту облаçĕн çĕрĕнче [[XVIII ĕмĕр]]ĕн пуçламăшĕнче çирĕпленеççĕ. В. Даль çырнипе Сарăту кĕпернин виççĕмĕш пайне украинсем йышăннă пулнă. Çаплах пурăну вырăнĕсен виççĕмĕш пайне украинсем никĕслесе ят панă, тĕслĕхрен, район тĕпĕсем: [[Калининск]] хули (малтан - Баланда), [[Хĕрлĕ Кут]] хули, хеп [[Екатериновка (Сарăту облаçĕ|Екатериновка]], пос.[[Дергачи]], чиркӳллĕ ялсем [[Самойловка]], [[Романовка]], урăх нумай пурăну вырăнĕсем. Сарăту облаçĕнче тăвар промăçласси Кĕçĕн Раççей хетьмăнлăхĕн [[Полтава облаçĕ|Полтавăпа]] [[Харьков облаçĕ|Харьков]] çĕрĕсенчен куçса килнĕ чумаксем аталантарса янă, вĕсемех çĕнĕ вырăнсенче, çав шутра Пукрав слободи (кайран Покровск хули, халĕ Атăлăн сулахай çыранĕнчи Сарăтăва хирĕç [[Энгельс (хула)|Энгельс]] хули), пурнăç никĕсне хунă. [[1989]] çулхи çыравпа облаçре 100 пинрен кăшт ытларах украин çынни пурăннă. 2002 çулта вара — 67,3 пин кăна. Çакă вара украинсем вырăссемпе хутăшса кайса хăйсен украинлăхне çухатнине кăтартать. Украинсем [[Польша|Польшăра]], [[Словаки|Словакире]] тата [[Канада|Канадара]] çеç вырăссемпе хутăшса каймаççĕ. Хальхи самантра [[Фёдоров районĕ|Фёдоровпа]] [[Самойлов районĕ]]сенче украинсем халĕ те нумайрахăш шутланасçĕ. Сарăту облаçĕн 30% халăхăн украин кăк хушамачĕсем. === Тутарсем === {{main|Тутарсем Раççейре вырнаçăнни}} [[Тутарсем]] пĕрçуммăн Сарӑту облаҫӗн [[Пасарлă Карабулак районĕ|Пасарлӑ Карабулак]], [[Дергачи районĕ|Дергачи]], [[Ершов районĕ|Ершов]], [[Петровск районӗ|Петровск]], [[Сарăту районĕ|Сарӑту]] 10 [[тутарсем|тутар]], 19 хутăш ялĕсенче пурăнаççĕ. Тутар гимназийĕ ([[Сарăту|Сарӑтура]], 1992), тутар ача-пăча сачĕ ([[Сарăту]]). Тутарсен наци-культура автономийĕ (1997 çултанпа), Тутар культура центрĕ, Атăлçи ислам центрĕ «Дава», культура-çутĕç пĕрлĕхĕ «Ислам йыхравĕ», облаçри тутар-пушкăрт культура-çутĕç пĕрлĕхĕ «Идель» ĕçлет. «Мăсăльман хыпарçи» (Сарăту), телекăларăм «Аллаху акбар» тухаççĕ. Пултарулăх ансамблĕ ([[Сафаровка (Сарăту облаçĕ)|Сафаровка]], [[Дергачи районĕ]]) пур. === Пушкăртсем === [[Пушкăртсем|Пушкӑрт]] ялĕсем Сарăту çĕрĕнче XVIII ĕмĕртенпе пулни паллă. Вĕсем [[Камелик (юханшыв)|Камелик]] юханшыв айлăмĕнче вырнаçнă, çаванпа та кунти пушкăртсене камелик пушкăрчĕсем теççĕ. Çак пурăну вырăнĕсем каярах [[Самар кĕперни|Самар кĕпернин]] Куçапай вулăсне кĕреççĕ. Халĕ самар пушкăрчĕсем ытларах Перелюба тата Пугачев районĕсенче пурăнаççĕ. Сарăту пушкăрчĕсен мăн асаттисем, самар пушкăрчĕсем пекех, [[Пушкăрт Республики|Пушкăртăстанăн]] кăнтăр-тухăçĕнчен куçса килнĕ. Тăван чĕлхи — [[пушкăрт чĕлхи]]. === Чӑвашсем === Чӑвашсем Сарӑту ҫӗрӗнче XVIII ӗмӗртен пур. Сарӑту облаҫӗре икӗ чӑваш ялӗ пур: [[Ĕшнеуй]] та [[Шурту]], хӑшӗ [[Пасарлă Карабулак районĕ|Пасарлӑ Карапулак районӗнче]] вырнаҫнӑ<ref>[https://ru.chuvash.org/wiki/Шняево Шняево — Ĕшнеуй.]</ref>. == Администрациллӗ пайлани == Облаç 38 района пайланать, вĕсенчен 20 - ''Сылтăм çыран енче'', 18 — ''Сулахай çыран енче''. Облаçре 1805 ял, посёлок, 18 хула ([[2005]]), 4 хула тӑрӑхӗсем<ref name="АТУ">{{Cite web |url=http://docs.cntd.ru/document/977400114 |title=Закон Саратовской области от 3 апреля 2000 года № 21-ЗСО «Об административно-территориальном устройстве Саратовской области» |access-date=2016-09-29 |archive-date=2020-11-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201105040713/http://docs.cntd.ru/document/977400114 |deadlink=no }}</ref>. [[2020]] ҫулта Сарӑту облаҫӗнче ҫӗнӗ Администрацилӗ пайлани йышӑннӑ. Киввӗ [[Сарăту районĕ]] [[Сарăту]] хулипе ҫӗнӗ [[Гагарин районӗ]] хушшинче пайланӑ. * 1 облаҫри пӗлтерӳпе хули ([[Сарăту]]), * 1 ХАТЙ<ref>(ХАТЙ, хупнӑ администрациллӗ территориаллӑ йӗркеленӳ, вырӑсла ''ЗАТО, закрытое административно-территориальное образование'')</ref>([[Светлый (Сарӑту облаҫӗ)|Светлый]] посёлокӗ), * 37 район, * 1 административлӑ район ([[Гагарин районӗ (Сарӑту облаҫӗ)|Гагарин районӗ]]), * 2 административлӑ округ — [[Шӑхан]]<ref>вырӑсла ''Шиханы''</ref> хули те [[Михайловский]] — вӗсем ХАТЙ пулнӑ.<ref name="реестр">[http://docs.cntd.ru/document/467707743 Реестр административно-территориального деления Саратовской области] {{Wayback|url=http://docs.cntd.ru/document/467707743 |date=20201113004522 }} // Постановление Правительства Саратовской области от 29 октября 2015 года N 545-П «Об утверждении реестра административно-территориального деления Саратовской области»</ref> === Хула тӑрӑхӗсем тата районсем === ==== Хула тӑрӑхӗсем ==== * [[Сарăту]] хули * [[Шӑхан]] хули * [[Михайловский]] ялӗ * [[Светлый (ХАТЙ)]] посёлокӗ ==== Районсем ==== {{Div col|cols=2}} * [[Александров-Гай районӗ]] * [[Аркадак районӗ]] * [[Аткарск районӗ]] * [[Балаково районӗ]] * [[Балашов районӗ]] * [[Балтай районӗ]] * [[Вольск районӗ]] * [[Воскресенское районӗ]] * [[Дергачи районӗ]] * [[Духовницкое районӗ]] * [[Гагарин районӗ (Сарӑту облаҫӗ)|Гагарин районӗ]] * [[Ершов районӗ]] * [[Ивантеевка районӗ]] * [[Калининск районĕ (Сарăту облаçĕ)|Калининск районĕ]] * [[Екатериновка районӗ|Кӗтерне районӗ]] * [[Красноармейск районӗ]] * [[Краснопартизански районӗ]] * [[Маркс районӗ]] * [[Озинки районӗ]] * [[Пасарлă Карабулак районĕ]] * [[Перелюб районӗ]] * [[Петровск районӗ]] * [[Питерка районӗ]] * [[Пугачёв районӗ]] * [[Ровное районӗ]] * [[Романовка районӗ]] * [[Ртищево районӗ]] * [[Самойловка районӗ]] * [[Советски районӗ]] * [[Ҫара Сӑрт районӗ]] * [[Ҫӗнӗ Бурас районӗ|Ҫӗнӗ Пурас районӗ]] * [[Ҫӗнӗ Уҫӗн районӗ]] * [[Татищево районӗ]] * [[Турки районӗ]] * [[Фёдоровски районӗ]] * [[Хвалынск районӗ]] * [[Хӗрлӗ Кут районӗ]] * [[Энгельс районӗ]] {{Div col end}} === Пурăнан вырăнсем === {{main|Сарăту облаçĕн ял-хули}} <div align="center"> {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em" |- | bgcolor="#C0C0C0" | '''10 пин ытла çынлă пурăну вырăнĕсем'''<br /> [[2007]] çулăн кăрлач, 1 тĕлне |- | <table width="600" border="0" cellspacing="1" cellpadding="0"> <tr align="left"> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Сарăту]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">841,4</td> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Красноармейск (Сарăту облаçĕ)|Красноармейск]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">24,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Энгельс (хула)|Энгельс]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">200,8</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Ершов (хула)|Ершов]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">23,5</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Балаково]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">200,5</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Калининск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">18,7</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Балашов (хула)|Балашов]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">93,4</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Новоузенск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">16,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Вольск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">68,9</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Красный Кут]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">14,7</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Ртищево]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">43,3</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Аркадак]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">13,8</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Пугачёв (хула)|Пугачёв]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">42,4</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Хвалынск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">13,7</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[Приволжский (Сарăту облаçĕ)|Приволжский]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">33,1</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[Степное (Сарăту облаçĕ)|Степное]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">13,4</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Маркс (хула)|Маркс]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">32,8</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[Светлый (Сарăту облаçĕ)|Светлый]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">12,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Петровск (Сарăту облаçĕ)|Петровск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">32,6</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Базарный Карабулак]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">10,3</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold;"> [[Аткарск]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">27,6</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"> [[Озинки]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;">10,2</td> </tr> </table> |} </div> == Культура == Сарăту облаçĕнчи музейсем: [[Сарăту облаçĕн тăван ен тĕпчев музейĕ]], [[Сарăту А. Н. Радищев ячĕллĕ ӳнер музейĕ]], [[Н.Г. Чернышевский музей-пӳрчĕ]], [[К. Федин музей-пӳрчĕ]], [[Балашов]], [[Вольск]], [[Петровск]], [[Хвалынск]], [[Энгельс (хула)|Энгельс]] тăван ен тĕпчев музейĕсем, [[Пугачёв (хула)|Пугачёври]] [[В. И. Чапаев астăвăм музей-пӳрчĕ]]<ref name="bse22">Большая Cоветская Энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 22. Ремень — Сафи. 1975. 628 стр., илл.; 37 л. илл. и карт.</ref>. Облаçри театрсем: [[Балаков драма Е.А. Лебедев ячĕллĕ театрĕ]], [[Балашов драма театрĕ]], [[Вольск драма театрĕ]], [[Сарăту академи драма И. А. Слонов ячĕллĕ театрĕ]], [[Сарăту академи оперăпа балет театрĕ]], [[Сарату академи çамрăк куравçă театрĕ]], [[Сарăту пуканетеатрĕ «Теремок»|Пукане театрĕ «Теремок»]], [[Сарăту муниципаллă çĕнĕ драма театрĕ «Версия»]], [[Сарăту муниципаллă драма театрĕ «АТХ»]], [[Сарăту облаç оперетта театрĕ]], [[Сарăту пластика драма театрĕ]], [[Сарăту вырăс камит театрĕ]]<ref name="bse22" /> == Экономика == === Промăçлăхĕ === Сарăту облаçĕ промăçлăхĕ тупăшласси [[Атăлçи экономика регионĕ]]нче малта пыраканни шутланать. Облаçĕн [[промăçлăхĕ]]н шутĕнче 2000 ытла пысăк тата вăтам йĕркеленӳлĕх. Кунта [[троллейбус]]сем ([[Тролза]]), чукун çул техникине ([[Энгельс транспорт машинăтавакан завочĕ]]) чĕртекен çуртасем, тĕп-тĕрĕс приборсем, [[холодильник]]сем тата [[морозильник]]сем, шĕвек çунăк япала тата нефтехими япалисене ([[Сарăту НТЗ]] хăвачĕ 10 млн т. нефть/çул, «Сарăтунефтеоргсинтез»), [[минерал имçамĕ]], [[пăхăр прокачĕ]], çурт-йĕр [[кантăк]]ĕ, [[цемент]] кăлараççĕ. Промăçлăх структуринче чи нумай пайли — хăват-çунăк япала комплексĕ (45,5 %), çаплах машинăтăваслăх (19,1 %), хими тата нефтехими (15,6 %), апат-çимĕç (9,2 %) промăçлăхĕ палăрать. Облаçре пысăк [[электростанци]]сем — [[Балаково АЭСĕ]] тата [[Сарăту ГЭСĕ]] — электрохăват тупăшлаççĕ, вĕсен суммă хăвачĕ 4000 МВт тата 1360 МВт. Çак электростанцисем Атăлçи регионĕн чĕрĕк пайне тата Раççейĕн 3 % электрохăватне тăваççĕ. Унсăр пуçне, хăватçăсен хулинче [[Балаково|Балаковăра]] [[Балаково ТЭЦ-4|ТЭЦ-4]] (465 МВт, 1532 Гкал/сех), [[Сарăту]]ра [[Сарăту ТЭЦ-5|ТЭЦ-5]] (440 МВт, 1260 Гкал/сех), [[Сарăту ТЭЦ-2|ТЭЦ-2]] (296 МВт, 1077 ГКал/сех), [[Сарăту ГРЭСĕ|ГРЭС]] (54 МВт, 506 Гкал/сех) тата [[Сарăту ТЭЦ-1|ТЭЦ-1]] (22 МВт, 255 Гкал/сех), [[Энгельс (хула)|Энгельсре]] [[Энгельс ТЭЦĕ|ТЭЦ-3]] (202 МВт, 844 Гкал/сех) хăват парать. === Транспорт === Облаçре тĕрлĕ тĕслĕ транспорт ĕçлет. Автомобиль çулĕсен тăсăлăвĕ — 9940 км, хытă витĕмли — 9540 км (çав шутра 741 км федерации шайĕнчи автотрасса) ([[2000]]). Транспорт инфраструктуринче паллă вырăн [[чукун çул]] йышăнать, унăн пайне 90 % ытла япала- тата 40 % яхăн пассажир турттаракан транспорт. Облаç территорипе пыракан [[чукун çул]] тăсăлăвĕ 2326 çм. Вĕсенчен чылайăшĕ [[Атăлçи чукун çулĕ]]н ([[Атăлçи чукун çулĕн Сарăту уйрăмĕ|Сарăту уйрăмĕ]]) тата пĕчĕкреххи, облаçĕн анăçĕнчи [[Кăнтăр-Тухăç чукун çулĕ]] ([[Кăнтăр-Тухăç чукун çулĕн Ртищево уйрăмĕ|Ртищево уйрăмĕ]]). Облаçре [[ансăр чукун çул]] пур — [[Красноармейски керамика завочĕн ансăр чукун çулĕ]]. Юханшыв транспорчĕ аталаннă, [[Сарăту]] хули Атăл çинчи пысăк порт шутланать. Атăл урлă каçма виççĕ автомобиль кĕперĕ ( [[Сарăту]], [[Балаково]] тата [[Сарăту кĕперĕ (çĕнĕ)|Сарăтуран çурçĕрелле]], виççĕмĕшĕ çăмăл тата маршрут хула транспорче валли çеç). == Çар объекчĕсем == * Виççĕ авиаци бази: [[Авиабаза Балашов|Балашов]], [[Авиабаза Сенная|Сенная]] тата [[Авиабаза Энгельс|Энгельс]] * [[Тамань ракета дивизийĕ]] [[РВСН]] [[Светлый (Сарату облаçĕ)| Светлый]] ХАТЙ<ref>(ХАТЙ, хупнӑ администрациллӗ территориаллӑ йӗркеленӳ, вырӑсла ''ЗАТО, закрытое административно-территориальное образование)</ref> * [[Хими тата биологи радиаци хӳтĕлев ĂТИ]], 1 ХБРХ мобиллĕ бригади, асăрхав тата разведка полкĕ тата [[Шăхан]] хули таврашĕнчи хими полигонĕ. == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} == Каçăсем == * [http://saratov.gov.ru/ Сарăту облаç ертӳçлĕхĕ] * [http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=64 Сарату облаçĕ «Вся Россия» хыпар кĕнеке-каталогра] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610073422/http://www.terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=64 |date=2009-06-10 }} * [http://www.sarat.ru/ Сарăту облаç хулисем çинчен хыпарсем] * [http://saratov-kultura.ru/ Сарăтун культурăллă пурнăçĕ] {{Сарăту облаçĕ}} {{Раççей Федераци субъекчĕсем}} [[Категори:Сарăту облаçĕ| ]] 5mvfb8afr3hm30sf3z3pm4ad0woxug4 0 14829 751048 716476 2022-07-30T21:02:53Z Max Tenche 25572 Added links wikitext text/x-wiki '''Ленинград облаçĕ''' ({{lang-ru| Ленинградская область}}) - [[Раççей Федерацийĕ|Раççей Федерацин]] субъекчӗ. [[Тĕп хула|Тĕп хули]] - [[Санкт-Петербург]] ==Кун-çулĕ== == Тăванла регионсем == * {{Итали ялавĕ}} [[Ломбарди]], [[Итали]] * {{Китай ялавĕ}} [[Хэбэй]], [[КХР]] * {{Норвеги ялавĕ}} [[Нурланн]], [[Норвеги]] * {{Корей Республики ялавĕ}} [[Чхунчхон-Намдо]], [[Корей Республики]] * {{Болгари ялавĕ}} [[Софи облаçĕ]], [[Болгари]] * {{Чехи ялавĕ}} [[Кăнтăр Морави ен]], [[Чехи]] * {{Раççей ялавĕ}} [[Карели Республики]], [[Раççей]] * {{Беларуç ялавĕ}} [[Гомель облаçĕ]], [[Беларуç]] * {{Польша ялавĕ}} [[Анат Силези воеводстви]], [[Польша]] * {{Германи ялавĕ}} [[Мекленбург — Малти Померани]], [[Германи]] * {{Раççей ялавĕ}} [[Ставропăль Ен]], [[Раççей]] * {{Дани ялавĕ}} [[Орхус]], [[Дани]] * {{Раççей ялавĕ}} [[Калуга облаçĕ]], [[Раççей]] * {{Беларуç ялавĕ}} [[Могилёв облаçĕ]], [[Беларуç]] * {{Беларуç ялавĕ}} [[Витебск облаçĕ]], [[Беларуç]] * {{Раççей ялавĕ}} [[Санкт-Петербург]], [[Раççей]]<ref>[http://www.lenobl.ru/economics/foreign/21_24_06/22_06_06 Программа пленарного заседания Форума регионов-побратимов Ленинградской области «Межрегиональное экономическое сотрудничество: вчера, сегодня, завтра»]</ref> * {{Словаки ялавĕ}} [[Банскобистрица ен]], [[Словаки]]<ref>[http://www.lenoblzaks.ru/content/news/default.asp?shmode=2&ida=1043 Схожие проблемы регионов-побратимов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928085241/http://www.lenoblzaks.ru/content/news/default.asp?shmode=2&ida=1043 |date=2007-09-28 }}</ref> == Паллă çынсем == === Облаçре çуралнăскерсем === * [[Ахтисаари Мартти]] (1937) — финн дипломачĕ тата политикĕ, [[Финлянди]] президенчĕ (1994—2000 çç.) * [[Белоусов Владимир Павлович (олимп чемпионĕ)|Белоусов Владимир Павлович]] ([[1946]]) — спортсмен, Олимп чемпионĕ. * [[Быстров Владимир Сергеевич]] (1984), футболист. * [[Вашуков Михаил Юрьевич]] ([[1958]]) — артист, кулăшăç. * [[Васильев Федор Александрович]] (1850—1873), сăрăçă * [[Горшенёв Михаил Юрьевич]] (1973), вокалист «Король и Шут» ушкăна йĕркелекенĕ. * [[Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), театрпа кино актёрĕ, [[СССР халăх артисчĕсен ят-йышĕ|СССР халăх артисчĕ]] (1989). * [[Кержаков Александр Анатольевич]] (1982), футболист. * [[Кипренский Орест Адамович]] (1782—1836), сăрăçă. * [[Мостовой Александр Владимирович]] (1968), совет тата раççей футболисчĕ. * [[Петров Виталий Александрович]] (1984), автогонщик. * [[Римский-Корсаков Николай Андреевич]] (1844—1908), паллă вырăс композиторĕ. * [[Рылеев Кондратий Федорович]] (1795—1826), сăвăç, [[декабрист]]. * [[Томберг Елизавета Степановна]] (1909—1988), театр актриси, [[СССР халăх артисчĕсен ят-йышĕ|СССР халăх артисчĕ]] (1959). * [[Чихачёв Пётр Александрович]] (1808—1890), географ, [[Кузнецк çĕр кăмрăкĕн бассейнĕ|Кузбасса]] пĕрремĕш уçаканĕ == Вуламалли == * {{кĕнеке |автор = Даринский А. В. |пуçелĕк = Ленинградская область |кăларăм = 2-мĕш кăл., тӳрл. тата хуш. |вырăн = {{Л}} |издательство = Лениздат |çул = 1975 |страниц = 384 |тираж = 55000 }} * {{кĕнеке |пуçелĕк = Достопримечательности Ленинградской области |яваплă = Орлова И. А пуçт. |вырăн = {{Л}} |издательство = Лениздат |çул = 1977 |страниц = 480 |тираж = 25000 }} * {{кĕнеке |автор = Гоголицын Ю. М., Гоголицына Т. М. |пуçелĕк = Памятники архитектуры Ленинградской области |вырăн = {{Л}} |издательство = [[Стройиздат]] |çул = 1987 |страниц = 304 |тираж = 66000 }} * {{кĕнеке |автор = Даринский А. В. |пуçелĕк = География Ленинградской области |вырăн = {{СПб}} |издательство = Глагол |çул = 2001 |страниц = 128 |isbn = 5-88729-025-0 }} * {{кĕнеке |автор = Шевчук Ю. С. |пуçелĕк = Ленинградская область. Иллюстрированный путеводитель |вырăн = {{СПб}} |издательство = Дискус-Медиа |çул = 2003 |страниц = 132 |isbn = 5-94059-025-X }} * {{кĕнеке |пуçелĕк = Ленинградская область: знаете ли вы? |nodot=1 |яваплă = Уланов В. А пуçт. |вырăн = {{СПб}} |издательство = Паритет |çул = 2007 |страниц = 320 |isbn = 978-5-93437-281-2 }} * {{кĕнеке |пуçелĕк = Туристский путеводитель по Ленинградской области |яваплă = Биржакова М. Б редакц. |кăларăм = 2-мĕш кăл., юсанă тата хуш. |вырăн = {{СПб}} |издательство = Герда |çул = 2007 |страниц = 384 |isbn = 978-5-94125-144-5 |тираж = 5000 }} * {{кĕнеке |автор = Гуревич И. |пуçелĕк = Ленинградская область. Путеводитель для автомобилистов |кăларăм = 1-мĕш кăл. |вырăн = {{СПб}} |издательство = ЗАО «Карта» Лтд |çул = 2008 |страниц = 192 |сери = Окно в Россию |isbn = 978-5-7678-0021-6 }} * {{кĕнеке |пуçелĕк = Страницы истории Ленинградской области |яваплă = Автор-составитель Е. Н. Кулагина |вырăн = {{СПб}} |издательство = Лики России |çул = 2011 |том = 1. Санкт-Петербургская губерния |страниц = 312 |isbn = 978-5-87417-354-8 |тираж = 2000 }} * {{кĕнеке |автор = Александрова Е. Л. |пуçелĕк = Санкт-Петербургская губерния. Историческое прошлое |вырăн = {{СПб}} |издательство = Гйоль |çул = 2011 |страниц = 792 |isbn = 978-5-904790-09-7 |тираж = 2000 }} ==Асăрхавсем== {{асăрхавсем}} ==Каçăсем== [[Категори:Ленинград облаçĕ]] a8164ucfwedkkpoec1k4e0f6dw3jxsb 0 15132 751049 717153 2022-07-30T21:06:21Z Max Tenche 25572 Fixed typo, Added links wikitext text/x-wiki {{cleanup}} {{РФ субъекчĕ |RuNm = Калмăк Республики |OfNm1 = Хальмг Таңһч<br> |OfNm2 = Республика Калмыкия |FSFlag = Flag of Kalmykia.svg |FSCoA = Coat of Arms of Kalmykia.svg |FlagLnk = Калмăк Республикин ялавĕ |CoALnk = Калмăк Республикин гербĕ |FSMap = Map of Russia - Kalmykia.svg |FSCtrWhat = Тĕп хули |FSCtrNm = [[Элиста]] |AreaRnk = 42 |TotArea = 74&nbsp;731 |WaterPrcnt = кăштах кăна |PopRnk = 80 |PopQty = 271&nbsp;135 |PopCtDate = 2020 |PopDens = 3,63 |FedDistrNm = [[Атăлçи Федераци тăрăхĕ]] |EcRegNm = [[Атăлçи]] |CadNo = 08 |LangLangs = s |OfLangs = [[вырăс чĕлхи|вырăс]], [[калмăк чĕлхи|калмăк]] |HeadTtl = Пуçлăхĕ |HeadNm = [[Хасиков Бату Сергеевич|Бату Хасиков]] |ViceTtl = Премьер-министр |ViceNm = [[Зайцев Юрий Викторович|Юрий Зайцев]] |LegislTtl = Патшалăх Канашĕн Председателĕ |LegislNm = |FSAnthem = [[Калмăк Республикин гимнĕ]] |FSUTC = +0300 }} '''Калмăк Республики''' ({{lang-xal|Хальмг Таңһч}}, {{lang-ru|Республика Калмыкия}}) — [[Раççей Федерацийĕ]]н субъекчĕ. [[чӳк, 4|Чӳк 4-мӗшӗнче]] [[1920]] никĕсленĕ. [[Тĕп хула|Тĕп хули]] — [[Элиста]]. == Географи == [[Ӳкерчĕк:Kalmykia03.png|thumb|250px|right]] === Климачĕ === == Истори == Республика Калмыкия располагается на крайнем юго-востоке европейской части России. Протяженность территории с севера на юг — 448 км, с запада на восток — 423 км. Граничит Калмыкия на юге со Ставропольским краем, на юго-востоке — с Республикой Дагестан, на севере — с Волгоградской областью, на северо-востоке — с Астраханской областью, на западе — с Ростовской областью. Регион расположен в зонах степей, полупустынь и пустынь и занимает территорию с общей площадью 75,9 тыс. кв. км., что больше территории таких государств в Западной Европе как Бельгия, Дания, Швейцария и Нидерланды. Республика находится на юго-востоке европейской части Российской Федерации. Ее координаты составляют 44°50' и 40°10' восточной долготы и 41°40' и 47°35' северной широты. На территории Калмыкии условно выделяются три природно-хозяйственные зоны: западная, центральная и восточная. Западная зона охватывает территории Городовиковского и Яшалтинского районов, центральная зона — территории Малодербетовского, Сарпинского, Кетченеровского, Целинного, Приютненского и Ики-Бурульского районов, восточная — территории Октябрьского, Юстинского, Яшкульского, Черноземельского и Лаганского районов. Наиболее благоприятной по почвенно-климатическим условиям является западная зона. Весьма крупной специфической территорией восточной зоны являются так называемые Черные земли. С юга территория Калмыкии ограничена Кумо-Манычской впадиной и реками Маныч и Кума, в юго-восточной части омывается Каспийским морем, на северо-востоке на незначительном участке граница республики подходит к реке Волге, а на северо-западе расположена Ергенинская возвышенность. В пределах территории республики северная часть Прикаспийской низменности называется Сарпинской низменностью, а в ее южной части находятся Черные земли. Господствующим типом рельефа республики, занимающим большую часть ее территории, являются равнины. == Халăх йышĕ == {| class="standard" !Халăх |Йышĕ [[2002]] çулта, пин ([http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17 *]) |- |[[Калмăксем]]|| 155,9 (53,4 %) |- |[[Вырăссем]]|| 98,1 (33,6 %) |- |[[Даргинсем]]|| 7,3 (2,5 %) |- |[[Чеченсем]]|| 6,0 (2,0 %) |- |[[Турккăсем]]|| 3,1 (1,1 %) |- |[[Украинсем]]|| 2,5 |- |[[Аварсем]]|| 2,3 |- |[[Нимĕçсем]]|| 1,6 |- |[[Тутарсем]]|| 1,1 |- |[[Корейсем]]|| 1,0 |- | colspan="2" | <small> показаны народы c численностью более 1000 человек </small> |- |} == Административлă пайланăвĕ == == Хуçалăхĕ == == Этеплĕхĕ == == Çавăн пекех пăхăр == * [[Конституция (Степное Уложение) Республики Калмыкия]] == Каçăсем == * [http://r08.info Калмăк Республика. Хыпар сайчĕ] * [http://kalm.ru/ru/ Республика Калмыкин Ертӳлĕхĕн официаллă сайчĕ] * [http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=8 Республика Калмыкия в справочнике-каталоге «Вся Россия»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927182406/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=8 |date=2007-09-27 }} * [http://kalmportal.ru/ Портал органов власти Правительства Республики Калмыкия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090410183134/http://www.kalmportal.ru/ |date=2009-04-10 }} * [http://www.bumbinorn.ru/ Калмыки хыпарĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181029193755/http://djangar.bumbinorn.ru/ |date=2018-10-29 }} * [http://kalmikiya.spektr.info/ Республика Калмыки. Открытый портал Юга России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080907094346/http://kalmikiya.spektr.info/ |date=2008-09-07 }} * [http://forum.kalmykia.ru Форум Калмыкия.ру] * [http://halmg.ru Форум Хальмг.ру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170921111806/http://halmg.ru/ |date=2017-09-21 }} * [http://harada.ru Калмык порталĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180415114142/http://harada.ru/ |date=2018-04-15 }} * [http://dictionary.bumbinorn.ru/ Вырăс-калмык сăмахсарĕпе калаçу кĕнеки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130817065444/http://dictionary.bumbinorn.ru/ |date=2013-08-17 }} * [http://djangar.bumbinorn.ru/ Калмыцкий героический эпос Джангар и народные сказки/«Сокровищница калмыцкого народа»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181029193755/http://djangar.bumbinorn.ru/ |date=2018-10-29 }} {{Раççей Федераци субъекчĕсем}} {{stub}} [[Категори:Калмăк Республики]] 0u47m1yeqvq4tzh126ka6jj9c1uso8c 0 18809 751052 654994 2022-07-31T11:42:11Z 176.52.101.85 wikitext text/x-wiki {{ПВ-Раççей |статус = Ял |чăвашла çĕлĕк = Ямурсавар |тăван çĕлĕк = |герб = Coat of Arms of Chuvashia.svg |ялав = Flag of Chuvashia.svg |lat_deg =55 |lat_min = |lat_sec = |lon_deg =46 |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city(100)_region:RU |CoordScale = |ЯндексКартти = |регион карттин пысăкăшĕ = |район карттин пысăкăшĕ = |регион = Чăваш Ен |регион тапăлра = Чăваш Ен |район тĕсĕ = Муниципаллă район |район = Канаш районĕ |район тапăлра = Канаш районĕ{{!}}Канаш |пурăнан тăрăх тĕсĕ = Ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх = Хучел ял тăрăхĕ |пурăнан тăрăх тапăлра = Хучел ял тăрăхĕ{{!}}Хучел |шалти пайлану = |пуçлăх = |никĕсленĕ вăхăт = |пĕрремĕш асăну = |малтанхи ятсем = |статус = |лаптăк = |ПВ центрĕн çӳллĕшĕ = |пурăнан халăх = |халăх çыравĕн çулĕ = 2006 |йышлăх = |агломераци = |наци йышĕ = чăвашсем |конфесси йышĕ = православсем |этнохороним = çĕнĕ тăрмăшсем |вăхăт тăрăхĕ = |почтă индексĕ = |почтă индексĕсем = |телефон кочĕ = 83535 |автомобиль кочĕ = 21, 121 |цифрăллă идентификатор = 97205873001 |категори Commons-ра = |сайт = }} '''Ямурсавар''' ({{lang-ru|Ямурза}}), — [[Чăваш Ен|Чăваш Республикин]] [[Канаш районĕ]]нчи [[ял]]. ==Кунçулĕ== Хучел ял тăрăхĕн официаллă сайтĕнче çапла çырнă<ref>[http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=358&id=1230110 Ямурсавар (истори).]</ref>: {{Цитата пуçламăшĕ}} {{oq|ru|В 1929 году под руководством Никифорова Антона Н., Петрова Спиридона П., Иванова Федора И., Яковлева Андрея Я. началось переселение жителей из села Ухманы на новые земли. Из - за нехватки земли выделяли только по 25 соток. Деревню назвали выселок Биболдино, которое шло от название колхоза села Ухманы. Около деревни имелся овраг под названием Мурза. Впоследствии от него пошло название деревни Ямурза. Землю вспахивали и сеяли с помощью лошадей. 1939 году образовался колхоз. Председателем колхоза был избран Яковлев Андрей Я., он был членом партии ВКПБ. После него председателем колхоза выбрали Никифорова Антона Н.. Он переместил мельницу из села Ухманы, которая работала с помощью лошадей. Для селян этот перевод был большим достижением. После этого Иванов Ф.И. и Петров С.П. съездили в г. Барнаул и приобрели молотилку, которая работает на четырех лошадях. Построили конюшню для лошадей, затем ферму для коров, развели овец, птиц. Благодаря сплоченной, дружной работы сельчан, колхоз вышел на передовое место, за которое колхозу подарили пожарный насос « Челенш». В деревне было 35 лошадей. Во время войны половина лошадей забрали на фронт. Из деревни на фронт ушли 23 жителя. Из Спиридонова Мария работала телеграфисткой по Ленинградом. Благодаря сельчанам в деревне построили большой клуб. Во время строительства Хучельской школы, здание клуба переместили для помещения классов. В этом помещении Лука Семенов обучал учащихся всех 4-х классов. Под руководством второго секретаря района Соколова началось объединение колхозов. Председателем объединенного совхоза стал житель деревни Сиделево. Зерновые склады собрали в одно место – колхозный ток, туда – же переместили мельницу. Но во время войны совхоз распался. В настоящее время большинство домов д. Ямурза газифицировано. Многие жители пользуются спутниковыми антеннами, телефонами, некоторые жители подключили домашние компьютеры к Интернету. С каждым годом д. Ямурза хорошеет, появляются новые дома, улицы, улучшаются условия жизни. Жители населённого пункта проживают в дружбе и согласии. }}<Куçару:> {{Цитата вĕçĕ}} == Ойконим == Тĕрĕк чĕлхинче ''Ямурса - Çумăрçă'' палăртат, иккĕмĕш сăмах пайĕ ''вар = овраг.'' Мурза́ (также мирза, мырза; от перс. ﺍﻣﻴﺮ ﺰﺍﺩﻩ‎, ами́р-задэ́ — принц) — персидский аристократический титул в иранских и тюркских государствах ==Вуламалли== == Асăрхавсем == {{асăрхавсем}} ==Каçăсем== {{Каçă çук}} {{Chuvash-geo-stub}} {{Хучел ял тăрăхĕ}} [[Категори:Канаш районĕн ялĕсем]] azm5yu9l5jv81lwd5ttuumn47dfk3rq 0 38841 751045 710420 2022-07-30T20:29:57Z Andreevart 11295 wikitext text/x-wiki [[Ӳкерчĕк:Kleopatra-VII.-Altes-Museum-Berlin1.jpg|250px|справа|Клеопатра]] '''Клеопа́тра VII Филопа́тор''' ({{lang-grc|Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ}}, [[П. эрч. 69|п. эрч. 69]]-[[П. эрч. 30|п. эрч.30 гг. п. э]]) ҫҫ. — Птоломейсен йăхĕнчи юлашки майра патши . Рим çарпуçне - Марк Антоние юратнипе паллă. Вăл патша пулнă вăхăтра Египета [[Авалхи Рим]] пăхăнтарнă. Пĕрремĕш Рим императорне [[Октавиан Август|Октавиан Август]] парăнас пулманнипе хăйне хăй вĕлернĕ. [[Ӳкерчĕк:Cleopatra VII from Hermitage Peterburg.jpg|thumb|left|160px|Базальтран тунă Клеопатра VII кулепи]] VII-мĕш Клеопатра VII пĕртăван XIII-мĕш Птолемей тата XIV-мĕш Птолемейсемпе пĕрле Египета 21 çул хушши ертсе пынă. Каярах Авалхи Рим çарпуçĕн Марк Антонийĕн арăмĕ пулнă. [[Гай Юлий Цезарь|Юлий Цезарпе]] [[Марк Антоний|Марк Антонийпе]] юрату çыхăнăвĕнче пулнипе паллĕ пулса юлнă. Цезартен ывăл, Антонирен икĕ ывăлпа хĕр пулнă. [[Ӳкерчĕк:Benczur-kleopatra.jpg|thumb|left|200px|''Клеопатра вилĕмĕ'', венгри ӳнерçи Дюла Бенцурăн ӳкерчĕкĕ, [[1911]]]] == Клеопатра искусствора == * Сăвăсем «[[s:Клеопатра|Клеопатра]]» ([[Пушкин Александр Сергеевич|Пушкин]], Брюсов, [[Александр Блок|Блок]], [[Ахматова Анна Андреевна|Ахматова]]) * [[Шекспир|Уильям Шекспир]] «[[Антоний и Клеопатра (пьеса)|Антоний и Клеопатра]]» * [[Бернард Шоу]] «Цезарь и Клеопатра» * [[Эберс Георг|Георг Эберс]] «Клеопатра» * [[Хаггард Генри Райдер|Генри Райдер Хаггард]] «Клеопатра» * Давтян Лариса. «Клеопатра» (поэтический цикл). М., Река времен, 2010 * А. Владимиров «[[Правило Клеопатры]]» (музыкальная драма) === Клеопатра кинора === {{main|Клеопатра (фильм)}} Клеопатра çинчен нумай фильм ӳкернĕ. Чи паллисем: * [[Клеопатра (фильм, 1899)]] — сассăр хура-шурă фильм, режиссёр [[Мельес, Жорж|Жорж Мельес]], тĕп рольте [[Д'Альси Жанна|Жанна Д’альси]] * [[Клеопатра (фильм, 1912)]] — сассăр хура-шурă фильм, рольте [[Хелен Гарднер]] * [[Клеопатра (фильм, 1917)]] — сассăр хура-шурă фильм, рольте [[Теда Бара]] * [[Клеопатра (фильм, 1934)]] — Оскар номинанчĕ, рольте [[Клодетт Колбер]] * [[Цезарь и Клеопатра (фильм, 1945)]] — рольте [[Вивьен Ли]] * [[Антоний и Клеопатра (фильм, 1951)]] — рольте [[Паулин Летс]] * [[Две ночи с Клеопатрой (фильм)]] (1953) — рольте [[Софи Лорен]] * [[Клеопатра (фильм, 1963)]] — Оскар номинанчĕ, Клеопатра рольĕнче [[Тейлор Элизабет|Элизабет Тейлор]] * [[Я, Клеопатра и Антоний (фильм)]] (1966) — рольте [[Ставрас Паравас]] * [[Легионы Клеопатры]] (1959) — рольте [[Линда Кристал]] * [[Астерикс и Клеопатра (мультфильм, 1968)]] — Клеопатра [[Мишлин Дэкс]] сассипе калаçать * [[Антоний и Клеопатра (фильм, 1973)]] —рольтеи [[Джанет Сазман]] * [[Цезарь и Клеопатра (телеспектакль)|Цезарь и Клеопатра]] (1979) — рольте [[Елена Коренева]] * [[Безумные ночи Клеопатры (фильм)]] (1996) — рольте [[Марчелла Петрелли]] * [[Клеопатра (фильм, 1999)]] — рольте [[Варела Леонор|Леонор Варела]] * [[Астерикс и Обеликс: Миссия Клеопатра (фильм)|Астерикс и Обеликс: Миссия Клеопатра (фильм, 2002)]] — Клеопатра рольĕнче [[Беллуччи Моника|Моника Беллуччи]] * [[Римская империя. Август (фильм)]] (2003) — рольте [[Анна Валле]] * [[Рим (телесериал)|Рим]] (2005—2007) — теледрама [[HBO]]/[[BBC]], Клеопатра рольĕнче Линдсей Маршал. == Клеопатра астрономинче == * [[астероид]] [[(216) Клеопатра]]. [[Вена обсерваторийĕ|Вена обсерваторийĕнче]] австри астрономĕ [[Пализа Иоганн]] [[1880 çул]]хи [[ака, 10]] уçнă. * [[Венера|Венера]] çинче [[Ударный кратер|кратер]] [[Клеопатра (кратер)|Клеопатра]]. == Асăрхавсем == {{Асăрхавсем}} == Вуламалли == * {{ВТ-ЭСБЕ|Клеопатра}} * [http://ec-dejavu.ru/c/Cleopatra.html А. Петров. '''Несколько страниц в защиту Клеопатры'''] // Восток-Запад-Россия. Сб. статей. — М.: «Прогресс-Традиция», 2002, с. 383—390. * [http://www.sno.pro1.ru/lib/kravchuk/ А Кравчук. '''Закат Птолемеев'''] — М.: «Наука», Гл. ред. вост. литературы, 1973, 217 с. == Каçăсем == При написании статьи использован материал из французской Википедии. Также использовались: * [[Плутарх]], [http://ancientrome.ru/antlitr/plutarch/sgo/caesar-f.htm «Цезарь»]; [http://ancientrome.ru/antlitr/plutarch/sgo/antonius-f.htm «Антоний»] * [[Аппиан]], [http://ancientrome.ru/antlitr/appian/index.htm «Гражданские войны», кн. II, V] * [[Гай Светоний Транквилл|Светоний]], «Божественный Юлий», «Август» * [http://wars175x.narod.ru/f2/Html/Pervoistochnik3_1.htm «Записки об Александрийской войне»] неизвестного автора * [[Бенгтсон Герман|Бенгтсон Г.]], Правители эпохи эллинизма, М., 1982 * Александр Кравчук, [http://annales.info/egipet/small/kleop.htm#7994 Закат Птолемеев] * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/51*.html#11.5 Roman History], by Cassius Dio, Book 51 {{Авалхи икĕпатсем}} [[Категори:Авалхи Египет]] [[Категори:Птолемейсем]] [[Категори:Авалхи Египет майра патшисем]] [[Категори:Авалхи Икĕпатри майра патшасем]] 4heoteq7qs9br4lfhv8rtzf01oxhpo6 2 80544 751037 751027 2022-07-30T19:58:33Z Max Tenche 25572 Fixed typo wikitext text/x-wiki '''Макс Тӗнче''' ({{lang-cv|тӗнче}}) == Статьйӑсем == [[Чăваш википедийĕ|Чӑвашла википедире]] ҫак статьясене ҫыртӑм </br> [[Алтай|Алтай Республики]] (какӑрмалла урӑхлӑ википедисем патне) </br> [[Горно-Алтайск]] </br> [[Идолга (ял)]] </br> [[Магас]] </br> [[Татищево районӗ]] == Шаблонсем == {{Userbox |id = [[File:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45px|Чăваш Енĕн гербĕ]] |id-c = yellow |id-fc = |id-s = |info = {{gender switch|{{{1|}}}|Хутшăнакан |Хутшăнакан }} {{nobr|1='''[[Чăвашсем|чăваш]]'''}} |info-c = #FF9999 |info-fc = |border-c = blue }} {{babel|cv|en-3|ru}} {{Раççейре пурăнакан хутшăнакан}} {{userpage|rounded=yes}} 87rec19331nv1k3n73qgqwgifcxtxxv 0 85496 751043 716533 2022-07-30T20:26:28Z Andreevart 11295 wikitext text/x-wiki {{Пайăр çын |ят = Марк Антоний |тăван ят = |портрет = Marcus Antonius marble bust in the Vatican Museums.jpg |анлăшĕ = |портрета ăнлантарни = |çуралнă чухнехи ят = |ĕçлев тĕсĕ = |çуралнă вăхăт = |çуралнă вырăн = |гражданлăх = |пăхăнулăх = |вилнĕ вăхăт = |вилнĕ вырăн = |амăшĕ = |ашшĕ = |упăшка = |арăм = |ачасем = |парнесемпе чыславсем = |сайт = |викиампар = }} [[Ӳкерчĕк:Marcus Antonius marble bust in the Vatican Museums.jpg|мини]] '''Марк Антоний''' (лат. Marcus Antonius; 14 кӑрлач [[П. эрч. 83|п. эрч. 83]] — 1 ҫурла [[П. эрч. 30|п. эрч. 30]], Египет Александрийӗ) — Авалхи Рим политикӗ тата ҫарпуҫӗ, иккӗмӗш триумвират пайташӗ, виҫӗ хут консул пулнӑ. == Кун-ҫулӗ == == Вуламалли == * == Каҫӑсем == * [http://www.markantony.org Марк Антоний] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200106112309/https://markantony.org/ |date=2020-01-06 }} на ''MarkAntony.org'' [[Категори:Птолемейсем]] [[Категори:Истори]] [[Категори:Политиксем|*Патшалăхсем]] [[Категори:Политика, патшалăхсемпе|*Политиксем]] [[Категори:Авалхи Рим]] mrnbzz3n2h2ls3xusimnijv3rsn7669 0 103461 751042 751022 2022-07-30T20:25:45Z Max Tenche 25572 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Администрациллĕ виçе |Тĕс1 = {{Тĕс|Раççей}} |Тĕс2 = |Чăвашла ячĕ = Татищево районĕ |Тăван ячĕ = Татищево район |Герб = ГербТатищевскогоРайона.jpg |Ялав = Flag_of_Tatishchevsky_rayon_(Saratov_oblast).png |Ялава ăнлантарни = Татищево районĕн ялавĕ |Герба ăнлантарни = Татищево районĕн гербĕ |Патшалăх = {{RUS}} |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg =44 |lon_min =27 |lon_sec = |Гимн = |Статус = [[муниципаллă район]] |Кĕрет = [[Сарăту облаçĕ]] |Тытăмĕ = {{nobr|7 муниципаллă йĕркеленӳ}} |Тĕп хула = [[Татищево]] хула |Вăхăт = [[1928]], [[утă, 23]] |Пуçлăх = Сурков Павел Васильевич |Пуçлăх тĕсĕ = Муниципаллă районăн пуçлăхĕ |Пуçлăх2 = Новикова Алефтина Сергеевна |Пуçлăх тĕсĕ2 = Район администрацин пуçлăхĕ |ШВП = |ШВП çулĕ = |ШВП вырăнĕ = |ШВП пурăнан кашни çынна = |ШВП пурăнан кашни çынна вырăнĕ = |Чĕлхе = вырăс |Чĕлхесем = |Пурăнан халăх = 28968 |Çырав çулĕ = 2018 |Пурăнан халăх проценчĕ = |Пурăнан халăх вырăнĕ = |Йышлăх = |Йышлăх вырăнĕ = |Наци йышĕ = |Конфесси йышĕ = |Лаптăк = 2077 |Лаптăк проценчĕ = |Лаптăк вырăнĕ = |Максималлă çӳллĕш = |Вăтам çӳллĕшĕ = |Минималлă çӳллĕш = |Карттă = [[File:Tatishchevsky district locator map.svg|500px]] |Администрациллĕ виçен картти = |АВ карттин пысăкăшĕ = 500px |ВăхăтТăрăхĕ = {{s|{{MSK+1}}}} |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон кочĕ = +74549 |Почтă индексĕсем = |Тетел-домен = |Автомобиль номерĕсен кочĕсем = 64, 164 |Сайт = http://tatishevo.saratov.gov.ru |Commons-ри категори = |Асăрхавсем = }} '''Татищево районӗ''' - [[Сарăту облаçĕ]]н [[муниципаллă йĕркеленӳ]] ([[муниципаллă район]]). [[Администраци центрĕ]] - [[Татищево]] [[хула евĕр паçулкă|ӗҫ посёлокӗ]]. == Администраци пайлану == Татищево районӗнче 7 муниципаллӑ йӗркеленӳ пур, 1 хула тӑрӑхӗ те 6 ял тӑрӑхӗсем. * [[Татищево хула тăрăхĕ]] - [[Татищево]] ӗҫ посёлокӗ * [[Вязовка ял тăрăхĕ]] - [[Вязовка (Татищево районӗ)|Вязовка]] * [[Идолга ял тăрăхĕ]] - [[Идолга (ял)|Идолга]] * [[Садовый ял тăрăхĕ]] - [[Садовый]] * [[Сторожовка ял тăрăхĕ]] - [[Сторожовка]]<ref>[[2023]] ҫулта ҫапла ял тăрăхĕ Сарӑту хула округӗнче йышне кӗрет</ref> * [[Октябрьски ял тăрăхĕ]] - [[Октябрьски хулачӑк]] * [[Ягодная Поляна ял тăрăхĕ]] - [[Ягодная Поляна]] == Вуламалли == Атлас автомобильных дорог Саратовской области. Саратов, 2000. 56gabo5b2fc840nlyuj1iz7uvxh8s7c 751044 751042 2022-07-30T20:28:53Z Max Tenche 25572 /* Администраци пайлану */ wikitext text/x-wiki {{Администрациллĕ виçе |Тĕс1 = {{Тĕс|Раççей}} |Тĕс2 = |Чăвашла ячĕ = Татищево районĕ |Тăван ячĕ = Татищево район |Герб = ГербТатищевскогоРайона.jpg |Ялав = Flag_of_Tatishchevsky_rayon_(Saratov_oblast).png |Ялава ăнлантарни = Татищево районĕн ялавĕ |Герба ăнлантарни = Татищево районĕн гербĕ |Патшалăх = {{RUS}} |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg =44 |lon_min =27 |lon_sec = |Гимн = |Статус = [[муниципаллă район]] |Кĕрет = [[Сарăту облаçĕ]] |Тытăмĕ = {{nobr|7 муниципаллă йĕркеленӳ}} |Тĕп хула = [[Татищево]] хула |Вăхăт = [[1928]], [[утă, 23]] |Пуçлăх = Сурков Павел Васильевич |Пуçлăх тĕсĕ = Муниципаллă районăн пуçлăхĕ |Пуçлăх2 = Новикова Алефтина Сергеевна |Пуçлăх тĕсĕ2 = Район администрацин пуçлăхĕ |ШВП = |ШВП çулĕ = |ШВП вырăнĕ = |ШВП пурăнан кашни çынна = |ШВП пурăнан кашни çынна вырăнĕ = |Чĕлхе = вырăс |Чĕлхесем = |Пурăнан халăх = 28968 |Çырав çулĕ = 2018 |Пурăнан халăх проценчĕ = |Пурăнан халăх вырăнĕ = |Йышлăх = |Йышлăх вырăнĕ = |Наци йышĕ = |Конфесси йышĕ = |Лаптăк = 2077 |Лаптăк проценчĕ = |Лаптăк вырăнĕ = |Максималлă çӳллĕш = |Вăтам çӳллĕшĕ = |Минималлă çӳллĕш = |Карттă = [[File:Tatishchevsky district locator map.svg|500px]] |Администрациллĕ виçен картти = |АВ карттин пысăкăшĕ = 500px |ВăхăтТăрăхĕ = {{s|{{MSK+1}}}} |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон кочĕ = +74549 |Почтă индексĕсем = |Тетел-домен = |Автомобиль номерĕсен кочĕсем = 64, 164 |Сайт = http://tatishevo.saratov.gov.ru |Commons-ри категори = |Асăрхавсем = }} '''Татищево районӗ''' - [[Сарăту облаçĕ]]н [[муниципаллă йĕркеленӳ]] ([[муниципаллă район]]). [[Администраци центрĕ]] - [[Татищево]] [[хула евĕр паçулкă|ӗҫ посёлокӗ]]. == Администраци пайлану == Татищево районӗнче 7 муниципаллӑ йӗркеленӳ пур, 1 хула тӑрӑхӗ те 6 ял тӑрӑхӗсем<ref name="МО">[http://docs.cntd.ru/document/933006800 Сарӑту облаҫӗн Саккунӗ 27мӗшӗ раштавӑн 2004 ҫулӑн № 108-ЗСО «О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района»]</ref><ref>{{cite web |url = http://tatishevo.sarmo.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=174 |title = Татищево районӗн уставӗ |deadlink = yes}}</ref>. * [[Татищево хула тăрăхĕ]] - [[Татищево]] ӗҫ посёлокӗ * [[Вязовка ял тăрăхĕ]] - [[Вязовка (Татищево районӗ)|Вязовка]] * [[Идолга ял тăрăхĕ]] - [[Идолга (ял)|Идолга]] * [[Садовый ял тăрăхĕ]] - [[Садовый]] * [[Сторожовка ял тăрăхĕ]] - [[Сторожовка]]<ref>[[2023]] ҫулта ҫапла ял тăрăхĕ Сарӑту хула округӗнче йышне кӗрет</ref> * [[Октябрьски ял тăрăхĕ]] - [[Октябрьски хулачӑк]] * [[Ягодная Поляна ял тăрăхĕ]] - [[Ягодная Поляна]] == Вуламалли == Атлас автомобильных дорог Саратовской области. Саратов, 2000. hh2gtflsi4tbm7zo5xmhsqjko9y5kf2 751046 751044 2022-07-30T20:33:55Z Max Tenche 25572 Fixed typo, Added links wikitext text/x-wiki {{Администрациллĕ виçе |Тĕс1 = {{Тĕс|Раççей}} |Тĕс2 = |Чăвашла ячĕ = Татищево районĕ |Тăван ячĕ = Татищево район |Герб = ГербТатищевскогоРайона.jpg |Ялав = Flag_of_Tatishchevsky_rayon_(Saratov_oblast).png |Ялава ăнлантарни = Татищево районĕн ялавĕ |Герба ăнлантарни = Татищево районĕн гербĕ |Патшалăх = {{RUS}} |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =30 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg =44 |lon_min =27 |lon_sec = |Гимн = |Статус = [[муниципаллă район]] |Кĕрет = [[Сарăту облаçĕ]] |Тытăмĕ = {{nobr|7 муниципаллă йĕркеленӳ}} |Тĕп хула = [[Татищево]] хула |Вăхăт = [[1928]], [[утă, 23]] |Пуçлăх = Сурков Павел Васильевич |Пуçлăх тĕсĕ = Муниципаллă районăн пуçлăхĕ |Пуçлăх2 = Новикова Алефтина Сергеевна |Пуçлăх тĕсĕ2 = Район администрацин пуçлăхĕ |ШВП = |ШВП çулĕ = |ШВП вырăнĕ = |ШВП пурăнан кашни çынна = |ШВП пурăнан кашни çынна вырăнĕ = |Чĕлхе = вырăс |Чĕлхесем = |Пурăнан халăх = 28968 |Çырав çулĕ = 2018 |Пурăнан халăх проценчĕ = |Пурăнан халăх вырăнĕ = |Йышлăх = |Йышлăх вырăнĕ = |Наци йышĕ = |Конфесси йышĕ = |Лаптăк = 2077 |Лаптăк проценчĕ = |Лаптăк вырăнĕ = |Максималлă çӳллĕш = |Вăтам çӳллĕшĕ = |Минималлă çӳллĕш = |Карттă = [[File:Tatishchevsky district locator map.svg|500px]] |Администрациллĕ виçен картти = |АВ карттин пысăкăшĕ = 500px |ВăхăтТăрăхĕ = {{s|{{MSK+1}}}} |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон кочĕ = +74549 |Почтă индексĕсем = |Тетел-домен = |Автомобиль номерĕсен кочĕсем = 64, 164 |Сайт = http://tatishevo.saratov.gov.ru |Commons-ри категори = |Асăрхавсем = }} '''Татищево районӗ''' - [[Сарăту облаçĕ]]н [[муниципаллă йĕркеленӳ]] ([[муниципаллă район]]). [[Администраци центрĕ]] - [[Татищево]] [[хула евĕр паçулкă|ӗҫ посёлокӗ]]. == Администраци пайлану == Татищево районӗнче 7 муниципаллӑ йӗркеленӳ пур, 1 [[хула тăрăхĕ]] те 6 [[ял тăрăхĕ]]сем<ref name="МО">[http://docs.cntd.ru/document/933006800 Сарӑту облаҫӗн Саккунӗ 27мӗшӗ раштавӑн 2004 ҫулӑн № 108-ЗСО «О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района»]</ref><ref>{{cite web |url = http://tatishevo.sarmo.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=106&Itemid=174 |title = Татищево районӗн уставӗ |deadlink = yes}}</ref>. * [[Татищево хула тăрăхĕ]] - [[Татищево]] [[хула евĕр паçулкă|ӗҫ посёлокӗ]] * [[Вязовка ял тăрăхĕ]] - [[Вязовка (Татищево районӗ)|Вязовка]] [[ял]]ӗ * [[Идолга ял тăрăхĕ]] - [[Идолга (ял)|Идолга]] [[ял]]ӗ * [[Садовый ял тăрăхĕ]] - [[Садовый]] [[ял]]ӗ * [[Сторожовка ял тăрăхĕ]]<ref>[[2023]] ҫулта ҫапла ял тăрăхĕ [[Сарăту|Сарăту хула округӗ]]нче йышне кӗрет</ref> - [[Сторожовка]] [[ял]]ӗ * [[Октябрьски ял тăрăхĕ (Татищево районӗ)|Октябрьски ял тăрăхĕ]] - [[Октябрьски хулачӑк]] [[ял]]ӗ * [[Ягодная Поляна ял тăрăхĕ]] - [[Ягодная Поляна]] [[ял]]ӗ == Вуламалли == Атлас автомобильных дорог Саратовской области. Саратов, 2000. lb83h5kmv9qg8vf5oj5xrzsxznfcn6p 0 103566 751032 2022-07-30T17:20:33Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Тăнлă çын]] - [[Ăс-тăнлă этем]] wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Ăс-тăнлă этем]] 2c8kntry5qiz1q5qgeomqmvhzy1ozm5 1 103567 751034 2022-07-30T17:20:33Z Ellodanis5 17302 Ellodanis5 страницă ятне улăштарчĕ [[Сӳтсе явасси:Тăнлă çын]] - [[Сӳтсе явасси:Ăс-тăнлă этем]] wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Сӳтсе явасси:Ăс-тăнлă этем]] pqedx3wahajtzvxvf5bsev92f96h66p 0 103568 751035 2022-07-30T18:54:46Z 176.52.111.99 Çĕнĕ страница "[[Ӳкерчĕк:Epidermis-delimited.JPG|мини|Ӱт е Тир]] '''Ӱт''' (выр.''кожа,'' лат. ''cutis;'' др.-греч. ''δέρμα [ˈdɛrmə])'') - чӗрчунсепе çынсен тул енчен ашне хуплакан витӗмӗ - тулти орган. == Этимологи == Тĕрĕк ушкăнĕн чĕлхинче ''ИТ - аш (мясо)'' пĕлтерет: казах. ''ет - аш (мясо)'', турец. ''et - аш (мя..." wikitext text/x-wiki [[Ӳкерчĕк:Epidermis-delimited.JPG|мини|Ӱт е Тир]] '''Ӱт''' (выр.''кожа,'' лат. ''cutis;'' др.-греч. ''δέρμα [ˈdɛrmə])'') - чӗрчунсепе çынсен тул енчен ашне хуплакан витӗмӗ - тулти орган. == Этимологи == Тĕрĕк ушкăнĕн чĕлхинче ''ИТ - аш (мясо)'' пĕлтерет: казах. ''ет - аш (мясо)'', турец. ''et - аш (мясо)'', азер. ət - мясо, башк. ит - мясо, кирг. эт - мясо, тут. ит - мясо, якут. эт - мясо, чăвашăн ''ÿт - кожа'' пĕлтерет тата чăваш чĕлхинче тепĕр сăмах пур ''ÿте'' пĕлтерекенни: ''тир - шкура/кожа,'' тĕрĕк ушкăнĕн чĕлхинче: ''турец. deri, казах. терi, др.-греч. дерма δέρμα, якут. тирии, азерб. dəri, башк. тире, казах. тери, тут. тире, узб. тери.'' Чăвашсен ''аш (мясо)'' сăмахĕ тĕрĕксен чĕлхисенче ''çимĕç (еда)'' палăртат: башк. ''аш - çимĕç (еда),'' тут. ''аш - пища, еда (çимĕç), азак - суп (яшка),'' пирĕн ''çимĕç'' сăмах тĕрĕк чĕлхинче ''фрукты: тур. yemiş, башк. емеш-еләк, казах. жемістер, кирг. жемиштер, тут. җимеш.'' Сăмахсем кăштах пăтранса пĕтне, çавăнпа ÿт сăмах маларах ĕлĕк авал - ''аш'' пĕлтернĕ, унтан ''яшка'' сăмах пулат. 9x5u0gjhbjwcvg7y71ae9vq4w97dms6 3 103569 751036 2022-07-30T19:39:07Z Andreevart 11295 /* Салам! */ Çĕнĕ тема wikitext text/x-wiki == Салам! == Чăваш Википедийĕ статья пур. Сирӗн Алтай статьине ытти чӗлхесемпе ҫыхӑнтартӑм. [[Хутшăнакан:Andreevart|Andreevart]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Andreevart|сӳтсе явни]]) 19:39, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) 07vbfrrb6o31p1xsbh1i4n00irfozqc 751038 751036 2022-07-30T20:06:12Z Max Tenche 25572 /* Салам! */ Ответ wikitext text/x-wiki == Салам! == Чăваш Википедийĕ статья пур. Сирӗн Алтай статьине ытти чӗлхесемпе ҫыхӑнтартӑм. [[Хутшăнакан:Andreevart|Andreevart]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Andreevart|сӳтсе явни]]) 19:39, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) :[[Хутшăнакан:Andreevart|@Andreevart]] Салам, ку питӗ лайӑх, тавтапуҫ сире. :[[Хутшăнакан:Max Tenche|Max Tenche]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Max Tenche|сӳтсе явни]]) 20:06, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) qhzs26e90tfenogswr513kac7j01n4q 751040 751038 2022-07-30T20:19:26Z Andreevart 11295 /* Салам! */ wikitext text/x-wiki == Салам! == Чăваш Википедийĕ статья пур. Сирӗн Алтай статьине ытти чӗлхесемпе ҫыхӑнтартӑм. [[Хутшăнакан:Andreevart|Andreevart]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Andreevart|сӳтсе явни]]) 19:39, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) :[[Хутшăнакан:Andreevart|@Andreevart]] Салам, ку питӗ лайӑх, тавтапуҫ сире. :[[Хутшăнакан:Max Tenche|Max Tenche]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Max Tenche|сӳтсе явни]]) 20:06, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) Хаваспах! Ӑнӑҫу сунатӑп! --[[Хутшăнакан:Andreevart|Andreevart]] ([[Хутшăнаканăн канашлу страници:Andreevart|сӳтсе явни]]) 20:19, 30 Утӑ уйӑхӗн 2022 (UTC) sm71m8357zzqupzkr26qd3ms2ovqrko 0 103570 751041 2022-07-30T20:24:13Z Andreevart 11295 Çĕнĕ страница "{{Пайăр çын |ят = Клавдий |тăван ят = лат. Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |портрет = |портрета ăнлантарни = Клавдий |ĕçлев тĕсĕ = император |çуралнă вăхăт = |çуралнă вырăн = |гражданлăх = |пăхăнулăх = |вилнĕ вăх..." wikitext text/x-wiki {{Пайăр çын |ят = Клавдий |тăван ят = лат. Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus |портрет = |портрета ăнлантарни = Клавдий |ĕçлев тĕсĕ = император |çуралнă вăхăт = |çуралнă вырăн = |гражданлăх = |пăхăнулăх = |вилнĕ вăхăт = |вилнĕ вырăн = |амăшĕ = |ашшĕ = |упăшка = |арăм = |ачасем = |парнесемпе чыславсем = |сайт = |викиампар = }} [[Ӳкерчĕк:41 n. Chr. Büste Kaiser Claudius.png|мини]] '''Тиберий Клавдий Цезарь А́вгуст Германик''' (лат. Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus), ҫуралнӑ чухнехи ячӗ Тибе́рий Кла́вдий Друз (лат. Tiberius Claudius Drusus), 41 - 54 ҫулсенче астулта пулнӑ — Тибе́рий Кла́вдий Неро́н Герма́ник (лат. Tiberius Claudius Nero Germanicus), хӑш чух — Клавдий I (10 п. эрч. 1 ҫурла — 54 ҫ. 13 юпа) — Юлийсен-Клавдийсен династийӗн Рим императорӗ. == Кун-ҫулӗ == == Вуламалли == *Клавдий, римский император // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. == Каҫӑсем == * [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/557176-echo/ Император Клавдий — нетипичный римлянин] — передача [[Басовская, Наталия Ивановна|Н. Басовской]] «[[Всё так]]» на радиостанции «[[Эхо Москвы]]» (''аудиозапись и текст'') {{Рим императорĕсем}} [[Категори:Пайăр çынсем, алфавитпа]] [[Категори:Рим императорĕсем]] d47h5bwhmm8jh7l1rpzk0mmpf8de351 0 103571 751050 2022-07-31T04:36:19Z 1.42.124.33 Çĕнĕ страница "[[Ӳкерчĕк:Lynda Carter Wonder Woman.JPG|мини]] '''Вондер Вомен''' ('''Wonder Woman'''). DC Comics. 1941." wikitext text/x-wiki [[Ӳкерчĕк:Lynda Carter Wonder Woman.JPG|мини]] '''Вондер Вомен''' ('''Wonder Woman'''). DC Comics. 1941. 5xk1mpx94b1g3bzjqnc5angfd9ee720 0 103572 751051 2022-07-31T09:36:44Z Andreevart 11295 Çĕнĕ страница "{{Пайăр çын |ят = Тиберий Юлий Цезарь Август |тăван ят = лат. Tiberius Claudius Nero. лат. Tiberius Iulius Caesar |портрет = |портрета ăнлантарни = Тиберий Юлий Цезарь Август |ĕçлев тĕсĕ = император |çуралнă вăхăт = |çуралнă вырăн = |гражд..." wikitext text/x-wiki {{Пайăр çын |ят = Тиберий Юлий Цезарь Август |тăван ят = лат. Tiberius Claudius Nero. лат. Tiberius Iulius Caesar |портрет = |портрета ăнлантарни = Тиберий Юлий Цезарь Август |ĕçлев тĕсĕ = император |çуралнă вăхăт = |çуралнă вырăн = |гражданлăх = |пăхăнулăх = |вилнĕ вăхăт = |вилнĕ вырăн = |амăшĕ = |ашшĕ = |упăшка = |арăм = |ачасем = |парнесемпе чыславсем = |сайт = |викиампар = }} [[Ӳкерчĕк:Tiberius NyCarlsberg01.jpg|мини]] '''Тиберий Ю́лий Цезарь А́вгуст''' (лат. Tiberius Iulius Caesar Augustus; ҫуралнӑ чухнехи ячӗ Тиберий Клавдий Нерон, лат. Tiberius Claudius Nero, 16 чӳк 42 год п. эрч. — 16 пуш 37 года) — Юлийсен-Клавдийсен династийӗн иккӗмӗш Рим императорӗ (14-мӗш ҫултан). == Кун-ҫулӗ == == Вуламалли == * == Каҫӑсем == * {{Рим императорĕсем}} [[Категори:Пайăр çынсем, алфавитпа]] [[Категори:Рим императорĕсем]] aocxtvrd3g4t7ra2gyvdoknhy9dz8su