Вікікрыніцы bewikisource https://be.wikisource.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мультымедыя Адмысловае Размовы Удзельнік Размовы з удзельнікам Вікікрыніцы Размовы пра Вікікрыніцы Файл Размовы пра файл MediaWiki Размовы пра MediaWiki Шаблон Размовы пра шаблон Даведка Размовы пра даведку Катэгорыя Размовы пра катэгорыю Аўтар Размовы пра аўтара Старонка Размовы пра старонку Індэкс Размовы пра індэкс TimedText TimedText talk Модуль Размовы пра модуль Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 102 98 87401 81618 2022-08-14T10:04:55Z VasyaRogov 1510 /* Вершы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Купала | Імёны = Янка | Першая літара прозвішча = К | Варыянты імёнаў = сапр.: Іван Дамінікавіч Луцэвіч | Апісанне = клясык беларускай літаратуры, паэт, драматург, публіцыст, выбітны дзяяч беларускага Адраджэньня пачатку XX стагодзьдзя | Іншае = | ДН = 7 ліпеня (25 чэрвеня) 1882 | Месца нараджэння = фальв. Вязынка былой Радашковіцкай вобласці (цяпер Маладзечанскі раён, Мінская вобласць) | ДС = 28 чэрвеня 1942 | Месца смерці = Масква | Выява = Yanka Kupala.jpg | Вікіпедыя = :be:Янка Купала | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Янка Купала | Вікіцытатнік = Янка Купала | Вікісховішча = Category:Yanka Kupala | Вікіліўр = Yanka Kupala | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Янка Купала | Google = }} == Творы == {{Усе творы|Безназоўнае‎|Гусьляр‎|Жалейка‎|Публіцыстыка Янкі Купалы|Спадчына‎|Шляхам жыцьця‎}} * [[Збор твораў (Купала, 1925—1932)|Збор твораў]] (1925—1932) === Вершы === * [[Янка Купала/Вершы 1904—1908|Вершы 1904—1908]] * [[Янка Купала/Вершы 1909—1911|Вершы 1909—1911]] * [[Янка Купала/Вершы 1912—1921|Вершы 1912—1921]] * [[Янка Купала/Вершы 1922—1942|Вершы 1922—1942]] === Зборнікі вершаў === * «[[Жалейка (1908)|Жалейка]]» (1908) * «[[Гусьляр (1910)|Huślar]]» (1910) * «[[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]» (1913) * «[[Спадчына (1922)|Спадчына]]» (1922) * «[[Безназоўнае (1925)|Безназоўнае]]» (1925) * «[[Адцьвітаньне (1930)|Адцьвітаньне]]» (1930) * «[[Песня будаўніцтву (1936)|Песня будаўніцтву]]» (1936) * «[[Беларусі ардэнаноснай (1937)|Беларусі ардэнаноснай]]» (1937) * «[[Ад сэрца (1940)|Ад сэрца]]» (1940) * «[[Беларускім партызанам (1942)|Беларускім партызанам]]» (1942) === Паэмы === * [[Зімою]] * [[Нікому]] * [[Калека]] * [[Адплата каханьня]] * [[У Піліпаўку]] * [[За што?.. (Купала - Ой, мае вы песьні...)|За што? («Ой, мае вы песні…»)]] * [[Уступ да паэмы (Купала)|Уступ да паэмы]] * [[Курган (Купала)|Курган]] * [[Урывак з паэмы (Купала)|Урывак з паэмы]] * [[На Куццю (Купала)|На Куццю]] * [[Гарыслава (Купала)|Гарыслава]] * [[На Дзяды (Купала)|На Дзяды]] * [[Бандароўна]] * [[Магіла льва]] * [[Яна і я]] * [[Безназоўнае (Купала, паэма)|Безназоўнае]] * [[З угодкавых настрояў (Купала)|З угодкавых настрояў]] * [[Над ракой Арэсай]] * [[Барысаў (Купала)|Барысаў]] * [[Тарасова доля (Купала)|Тарасова доля]] * [[Андрэй Баболя]] (Dubia) === Драматычныя паэмы === * [[Адвечная песьня]] * [[Сон на кургане]] * [[На папасе]] * [[Урывак з драматычнай паэмы (Купала)|Урывак з драматычнай паэмы]] === П’есы === * [[Паўлінка (Купала)|Паўлінка]] * [[Прымакі]] * [[Раскіданае гняздо]] * [[Тутэйшыя]] === Публіцыстыка === '''1907''' * [[Беніцкая воласць Ашмянскага павету…]] * [[Старыя праўды на новы лад]] * [[Хто к лесу, а хто к бесу]] * [[Прапаўшае дзіця]] * [[Ніхто і нішто не выцягае…]] '''1908''' * [[Мястэчка Мір…]] * [[Мястэчка Астрашыцкі Гарадок…]] * [[Мястэчка Гарадок…]] '''1909''' * [[Мястэчка Здарэнне…]] '''1910''' * [[З Фінляндыі (Купала)]] * [[У рэдакцыю газеты "Наша ніва" (Купала)]] '''1911''' * [[Беларуская вечарынка ў Пецярбургу (Купала)]] * [[З гуты "Залессе"]] '''1912''' * [[Святкаванне Купалы ў Вільні]] '''1913''' * [[Чаму плача песня наша?]] * [[Як яны ваююць]] * [[Чым чорт не шуціць]] * [[Агляд кніг]] '''1914''' * [[Ці маем мы права выракацца роднай мовы?]] * [[Уладыслаў, сын Ігната Эпімах-Шыпілы]] * [[А ўсё ж такі мы жывём!..]] * [[За "А ўсё ж такі мы жывём!.."]] * [[Вера і нацыянальнасць]] * [[Хай рунь красуе…]] * [[Вайна і самапомач]] * [[Вайна і налогі]] * [[Чвэрць года вайны]] '''1915''' * [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] '''1919''' * [[Як у казцы (Купала)]] * [[Уваскрашэнне польскага ўніверсітэта ў Вільні]] * [[Адбудова Беларусі]] * [[Больш самачыннасці]] * [[Зямельная спекуляцыя]] * [[Беларускае войска]] * [[Беларускі сцяг уваскрос!]] * [[Забабон]] * [[Моладзь ідзе!]] * [[Торжышча]] * [[Настаўніцкая вечарынка (Купала)]] * [[Антанта]] * [[Незалежнасць (Купала)]] * [[Незалежная дзяржава і яе народы]] '''1920''' * [[Справа незалежнасці Беларусі За мінулы год]] * [["Страхі жыцця", драма ў 3-х актах Ф. Аляхновіча]] * [[Справа беларускага нацыянальнага гімна]] * [[Думка за думкай]] * [[Дарагія Грамадзяне і Грамадзянкі зямлі Беларускай!..]] (Прамова на юбілейным вечары, прысвечаным 15-годдзю літаратурнай працы) '''1923''' * [[Выдавецкая справа ў Савецкай Беларусі за 1923 год]] == Пераклады == === З польскай === * [[Тры Будрысы (Міцкевіч/Купала)]] * [[Мужык і вужака]] (Міцкевіч/Купала) * [[На Палессі (Кандратовіч/Купала)]] * [[Пара (Канапніцкая/Купала)]] * [[Каму (Канапніцкая/Купала)]] * [[На жалейцы (Канапніцкая/Купала)]] * [[Як кароль ў паход выходзіў (Канапніцкая/Купала)]] * [[Жальба дзяўчыны (Яскулка/Купала)]] * [[Сон на куцьцю]] (Пілецкая/Купала) * [[Воўк і баран (Балінскі/Купала)]] * [[Каралі (Сыракомля/Купала)|Каралі]] * [[Доля (Сыракомля/Купала)|Доля]] * [[Груган (Сыракомля/Купала)|Груган]] === З рускай === * [[Галадоўліца]] (Някрасаў/Купала) * [[Соленая]] (Някрасаў/Купала) * [[Што ні год, памяншаюцца сілы (Някрасаў/Купала)]] * [[У людзей і ў нас (Някрасаў/Купала)]] * [[Агароднік]] (Някрасаў/Купала) * [[Лебедзь, Шчупак і Рак (Крылоў/Купала)]] * [[З песень барацьбы за волю (Цэнзар/Купала)]] * [[Елачка (Кудашава/Купала)]] === З украінскай === * [[Кацярына (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Гайдамакі (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Сон (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Пажоўкнуў ліст... Прыгаслі вочы... (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Нашто чорныя мне бровы... (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Прычынна (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Вецер буйны, вецер буйны!.. (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Цяжка-цяжка жыць на свеце... (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Ой вы, думы, мае думы! (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Перабендзя (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Таполя (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Вецер з гаем размаўляе (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Каўказ (Шаўчэнка/Купала)]] * [[Ленін (Паляшчук/Купала)]] === Са стараславянскай === * [[Слова аб палку Ігаравым]] === Лісты === * [[Ліст да Чарвякова (Купала)|Да Аляксандра Чарвякова (1930)]] * [[Адкрыты ліст Янкі Купалы]] * [[Ліст у рэдакцыю газеты «Савецкая Беларусь»]] ''(1932)'' == Пра аўтара == ===Вершы=== * [[Купалле (Леўчык)]] * [[Янкові Купалу (Янчук)]] * [[Януку Купале]] * [[Бяздольны]] * [[Ноч на Івана Купалу]] * [[Янку Купалу]] * [[Янку Купалу (Была непаўторная восень...)]] * [[Янку Купалу (Была пара — марнелі нашы гоні...)]] * [[Янку Купалу (Узышоў юнак калісьці...)]] * [[Янку Купалу (Я не ведаю, дружа мой Янка...)]] * [[Янку Купалу (Грамыка)]] * [[Янка Купала (Чорны)]] * [[Хрыстовы Золак/Янцы Купале|Янцы Купале]] * [[Янку Купалу (Пушча)]] * [[Плач]] * [[Поплеч Пушкін і Купала]] * [[Наш Купала, наш пясняр вялікі]] ===Апавяданні=== * [[Ноч, калі папараць цвіце]] ===Артыкулы=== * [[«Жалейка» — песні Янука Купалы]] * [[«Шляхам жыцьця»]] * [[Янка Купала (Луцкевіч)]] * [[«Безназоўнае»: Зборнік вершаў Янкі Купалы]] * [[Асноўныя этапы ў разьвіцьці лірыкі Янкі Купалы]] (1925) * [[20-лецьце паэтыцкае працы Янкі Купалы]] * [[Напевы ліры Янкі Купалы: Публічная лекцыя]] * [[Янка Купала: К 25-лецьцю яго літаратурнае працы]] * [[Крытычныя мамэнты ў жыцьці купалы і коласа — паводле іх твораў]] * [[Ян Луцэвіч—Янка Купала (1882—25.VІ.—1932)]] * [[Янка Купала як прарок адраджэньня]] * [[Зь нязнаных рукапісаў Янкі Купалы]] * [[Янка Купала ў крывым люстры]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] p240lli3dwotv3zk3bk1ocbcucuiicv 0 276 87407 51963 2022-08-14T10:21:09Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{disambig-be}} [[File:Stanisław Masłowski - Wschód księżyca (ol n pł 1884).jpg|right|250px]] * [[Вечар (Багдановіч)]] * [[Вечар (Купала)]] * [[Вечар (Явар)]] * [[Вечар (Гурло)]] '''Глядзіце таксама''' *[[Вечарам]] [[en:Evening]] [[pl:Wieczór]] [[ru:Вечер]] jkxll6viujhcfds9z7mcxuv4weea8om 0 704 87416 69678 2022-08-14T11:09:36Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{disambig-be}} [[File:Alfons Mucha - 1896 - Summer.jpg|right|150px]] * [[Лета (Купала — Эх ты, лета гарачае, бурнае)]] * [[Лета (Купала — Лета ты, лета прыгожа-квяцістае)]] * [[Лета (Цётка)]] * [[Лета (Пушча)]] * [[Лета (Чарнышэвіч)]] '''Глядзіце таксама''' * [[Летняя раса]] * [[Летам]] * [[Ўсюды лета…]] [[pl:Lato]] [[en:Summer]] [[ru:Лето]] 2gtucjcuqcs3ueibig301lg20l6daxm 0 1025 87411 76483 2022-08-14T10:36:33Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{disambig-be}} [[File:Hendrik ter Brugghen - Het duet.jpg|right|200px]] *[[Песьня (Гарун)]] *[[Песьня (Купала)]] *[[Песьня (Чарот)]] *[[Песня (Журба)]] '''Глядзіце таксама''' *[[Песьня I. Удава]] *[[Песьня II. Гора]] *[[Песьня III. Песьня]] *[[Песьня IV. Сватаны]] *[[Песьня IX. Песьня]] *[[Песьня V. Сватаная]] *[[Песьня VI. Песьня]] *[[Песьня VII. Песьня]] *[[Песьня VIII. Калыханка]] *[[Песьня X. Хмаркі]] *[[Песьня і сіла]] *[[Песьня-казка]] *[[Песьня-звон]] *[[Песьня жнеяў]] *[[Песьня званара]] *[[Песьня мая]] *[[Песьня сіроткі]] *[[Песьня сонцу]] *[[Песьняй толькі]] *[[Асеньняя песьня]] [[en:Song]] [[pl:Pieśń]] [[ru:Песня]] lcs9h6cgyotadxpsnnrpl118nnx55b0 102 1500 87116 85595 2022-08-14T04:03:16Z VasyaRogov 1510 /* Іншае */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Ш. | Імёны = Ядвігін | Першая літара прозвішча = Ш | Варыянты імёнаў = сапр. Антон Іванавіч Ляві́цкі | Апісанне = беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт, перакладчык, літаратуразнавец, палітык | Іншае = | ДН = 4 студзеня 1869 | Месца нараджэння = маёнт. Добасна, цяпер агр. Добасна Кіраўскага раёна Магілёўскай вобласці | ДС = 24 лютага 1922 | Месца смерці = Вільня | Выява = Jadvihin Š.jpg | Вікіпедыя = :be:Ядвігін Ш. | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Ядвігін Ш. | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ядвігін Ш. | Google = }} '''Ядвігін Ш.''' (сапраўднае імя ''Антон Іванавіч Лявіцкі''; 4 студзеня 1869, маёнт. Добасна, цяпер в. Добасна Кіраўскага р-на Магілеўскай вобл. — 24 лютага 1922, Вільня) — беларускі празаік, публіцыст, фельетаніст, драматург, паэт і літаратуразнавец. = Творы = {{All works‎}} == Апавяданні == * [[Бярозка]] * [[Баба]] * [[Заморскі звер]] * [[Пазыка]] * [[З маленькім білецікам]] * [[Вучоны бык]] * [[Падласенькі]] * [[Рабы]] * [[Дачэсныя]] * [[Васількі (Ядвігін Ш.)|Васількі]] * [[Раны]] * [[Жывы нябожчык]] * [[Чортава ласка]] * [[Дуб-дзядуля]] * [[Чалавек]] * [[З бальнічнага жыцця]] * [[Зарабляюць]] * [[Зарабіў]] * [[Сабачча служба]] (1909) * [[Цырк]] * [[Гаротная]] * [[Шчаслівая]] * [[Вяселле]] * [[Сіло]] * [[Павук]] * [[Гадунец]] * [[Суд]] (20 верасня 1906)) * [[Важная фіга]] * [[Сакатушка]] * [[Што сказаў певень]] (казка) * [[Хлеб]] (з народнага апавядання) * [[Награда]] * [[Пратэст]] * [[Варона]] * [[«При исполнении служебных обязанностей»]] * [[Чаму? (Ядвігін Ш.)|Чаму?]] * [[Заведзеная надзея]] == Зборнікі == * [[Дзед Завала]] (1910) * [[Бярозка (зборнік)|Бярозка]] (1912) * [[Васількі (зборнік Ядвігіна Ш.)|Васількі]] (1914) * [[Беларускія жарты]] (1914) == Паэма == * [[Дзед Завала]] == Іншае == * [[Лісты з дарогі]] (нарысы, 1910) * [[Думкі з падарожы]] * [[Успаміны]] (мемуары, 1921) * [[Золата]] (незакончаны раман, 1920) * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [[Хто чым можа – хай дапаможа!]] == Выданне == * ''Ядвігін Ш.'' Выбраныя творы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2006. — 293 с. Цв. вокл. ISBN 985-02-0812-0 = Пра аўтара = * [[Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.): У пятыя ўгодкі сьмерці Яго]] * [[Ядвігін Ш. (Краўцоў)]] == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіпэдыя|Ядвігін Ш.|Ядвігін Ш.}} * [http://knihi.com/Jadvihin_S/ Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Беларуская палічка». * [http://rv-blr.com/biography/view/38 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Родныя вобразы». * [http://http://karotkizmest.by/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D1%8F%D0%B4%D0%B2%D1%96%D0%B3%D1%96%D0%BD-%D1%88 Ядвігін Ш.] — эл. рэсурс «Кароткі змест». [[Катэгорыя:Ядвігін Ш.| ]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] qav9j6uqp1hrt6j6idfmkcsh1soruno 102 1604 87233 85897 2022-08-14T08:19:17Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багушэвіч | Імёны = Францішак | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава | Апісанне = беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык | Іншае = | ДН = 21 сакавіка 1840 | Месца нараджэння = фальварак Свіраны Віленскага павету Віленскай губерні (цяпер Літва) | ДС = 28 красавіка 1900 | Месца смерці = в. Кушляны (цяпер Смаргонскі раён) | Выява = Franciszak Bahuszewicz.jpg | Вікіпедыя = be:Францішак Багушэвіч | Вікіпедыя2 = be-tarask:Францішак Багушэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = Category:Francišak Bahuševič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Францішак Багушэвіч | Google = }} == Бібліяграфія == * Творы. Мн., 1967; * Вершы. Мн., 1976; * Творы. Мн., 1991. == Зборнікі == * [[Дудка беларуская (1891)]], Кракаў ** [[Прадмова (Бурачок)]] ** [[Мая дудка]] ** [[Дурны мужык, як варона]] ** [[Як праўды шукаюць]] ** [[У судзе (Багушэвіч)|У судзе]] ** [[Воўк і авечка]] ** [[Мая хата]] ** [[Праўда]] ** [[Здарэнне]] ** [[Немец]] ** [[Думка]] ** [[З кірмашу]] ** [[Падарожныя жыды]] ** [[Хрэсьбіны Мацюка]] ** [[Бог не роўна дзеле]] ** [[Хцівец і скарб на святога Яна]] ** [[Гдзе чорт не можа, там бабу пашле]] ** [[Кепска будзе!]] ** [[У астрозе]] ** [[Быў у чысцы!]] * [[Смык беларускі (1894)]], Познань ** [[Прадмова (Рэўка)]] ** [[Смык (Багушэвіч)]] ** Песні ***[[Песьня I. Удава]] ***[[Песьня II. Гора]] ***[[Песьня III. Песьня]] ***[[Песьня IV. Сватаны]] ***[[Песьня V. Сватаная]] ***[[Песьня VI. Песьня]] ***[[Песьня VII. Песьня]] ***[[Песьня VIII. Калыханка]] ***[[Песьня IX. Песьня]] ***[[Песьня X. Хмаркі]] ** [[Панская ласка (верш)|Панская ласка (Багушэвіч)]] ** [[Афяра]] ** [[Скацінная апека]] ** [[Баляда (Багушэвіч)]] ** [[Жыдок]] ** [[Не ўсім адна смерць]] ** [[Не цурайся]] ** [[Панскае ігрышча]] ** [[Адказ Юрцы на «Панскае ігрышча»]] ** [[Свая зямля]] ** [[Сьвіньня і жалуды]] == Творы == {{All works‎}} === Паэзія=== * [[Мая душа (Багушэвіч)]] * [[Малімончык наш Тадэўка]] * [[Праўдзівая гісторыя аб замучаным дукаце (Багушэвіч)]] * [[Kouna]] * [[Chto nad żaleznaj strunoj zapanuje]] * [[Kamu dudka pasіuszna]] === Апавяданні === * [[Дзядзіна (Багушэвіч)]] * [[Палясоўшчык (Багушэвіч)]] * [[Сведка (Багушэвіч)]] * [[Тралялёначка (Багушэвіч)]] === Байкі === * [[Воўк і авечка (Багушэвіч)]] == Пра аўтара== * [[Эпіграма (Абуховіч)]] * [[Дзякуй табе, браце, Бурачок Мацею]] * [[На памяць зычліваму для сям’і]] * [[Скрыпка беларуская — Прадмова]] * [[Памяці Ф. Багушэвіча]] * [[Ф. Багушэвіч — пясняр беларускі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Мацей_Бурачок_(Пранцішак_Багушэвіч).|Мацей Бурачок (Ігнатоўскі)]] *[[«Чысцец» у Мацея Бурачка]] *[[На магіле Пр. Багушэвіча]] * [[Францішак Багушэвіч (Бядуля)]] *[[Успамін аб Мацею Бурачку]] *[[Абмылкі ў выданьнях твораў Багушэвіча]] *[[Ксяндзоўская «цэнзура» твораў Ф. Багушэвіча]] *{{Скан|[[Fr. Bahušewič : jaho žyćcio i tworčaść]]|Fr. Bahušewič jaho žyćcio i tworčaść.pdf}} *[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] *[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] *[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]] *[[Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў]] *[[Смех і слёзы Ф. Багушэвіча]] == Літаратура == * [[Сцяпан Александровіч|Александровіч С.]] Пуцявіны роднага слова. Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мн. 1971. с. 91 — 105. * Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001 * Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957. * [[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]] Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006. * [[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г]]. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184. * Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69. * [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64. * [[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]]. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173. * Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1 * Содаль У. Сцежкамі Мацея Бурачка. — Мн., 1991. * Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009. * Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową. Białorusini na tle przemian narodowościowych w Europie Srosdkowo-Wschodniej XIX stulecia. Lublin, 2000. S. 237—242. * Romanowski A. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. Krakòw: Universitas, 2003. S. 40 — 43, 287, 298, 308—309, 314, 402, 404—405, 408, 420. [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] qsdutn6zeta1p0wqgs3y8eohkiuv7xt 87240 87233 2022-08-14T08:26:00Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багушэвіч | Імёны = Францішак | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава | Апісанне = беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык | Іншае = | ДН = 21 сакавіка 1840 | Месца нараджэння = фальварак Свіраны Віленскага павету Віленскай губерні (цяпер Літва) | ДС = 28 красавіка 1900 | Месца смерці = в. Кушляны (цяпер Смаргонскі раён) | Выява = Franciszak Bahuszewicz.jpg | Вікіпедыя = be:Францішак Багушэвіч | Вікіпедыя2 = be-tarask:Францішак Багушэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = Category:Francišak Bahuševič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Францішак Багушэвіч | Google = }} == Бібліяграфія == * Творы. Мн., 1967; * Вершы. Мн., 1976; * Творы. Мн., 1991. == Зборнікі == * [[Дудка беларуская (1891)]], Кракаў ** [[Прадмова (Бурачок)]] ** [[Мая дудка]] ** [[Дурны мужык, як варона]] ** [[Як праўды шукаюць]] ** [[У судзе (Багушэвіч)|У судзе]] ** [[Воўк і авечка]] ** [[Мая хата]] ** [[Праўда]] ** [[Здарэнне]] ** [[Немец]] ** [[Думка]] ** [[З кірмашу]] ** [[Падарожныя жыды]] ** [[Хрэсьбіны Мацюка]] ** [[Бог не роўна дзеле]] ** [[Хцівец і скарб на святога Яна]] ** [[Гдзе чорт не можа, там бабу пашле]] ** [[Кепска будзе!]] ** [[У астрозе]] ** [[Быў у чысцы!]] * [[Смык беларускі (1894)]], Познань ** [[Прадмова (Рэўка)]] ** [[Смык (Багушэвіч)]] ** Песні ***[[Песьня I. Удава]] ***[[Песьня II. Гора]] ***[[Песьня III. Песьня]] ***[[Песьня IV. Сватаны]] ***[[Песьня V. Сватаная]] ***[[Песьня VI. Песьня]] ***[[Песьня VII. Песьня]] ***[[Песьня VIII. Калыханка]] ***[[Песьня IX. Песьня]] ***[[Песьня X. Хмаркі]] ** [[Панская ласка (верш)|Панская ласка (Багушэвіч)]] ** [[Афяра]] ** [[Скацінная апека]] ** [[Баляда (Багушэвіч)]] ** [[Жыдок]] ** [[Не ўсім адна смерць]] ** [[Не цурайся]] ** [[Панскае ігрышча]] ** [[Адказ Юрцы на «Панскае ігрышча»]] ** [[Свая зямля]] ** [[Сьвіньня і жалуды]] == Творы == {{All works‎}} === Паэзія=== * [[Мая душа (Багушэвіч)]] * [[Малімончык наш Тадэўка]] * [[Праўдзівая гісторыя аб замучаным дукаце (Багушэвіч)]] * [[Kouna]] * [[Chto nad żaleznaj strunoj zapanuje]] * [[Kamu dudka pasіuszna]] === Апавяданні === * [[Дзядзіна (Багушэвіч)]] * [[Палясоўшчык (Багушэвіч)]] * [[Сведка (Багушэвіч)]] * [[Тралялёначка (Багушэвіч)]] === Байкі === * [[Воўк і авечка (Багушэвіч)]] == Пра аўтара== * [[Эпіграма (Абуховіч)]] * [[Дзякуй табе, браце, Бурачок Мацею]] * [[На памяць зычліваму для сям’і]] * [[Скрыпка беларуская — Прадмова]] * [[Памяці Ф. Багушэвіча]] * [[Ф. Багушэвіч — пясняр беларускі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Мацей_Бурачок_(Пранцішак_Багушэвіч).|Мацей Бурачок (Ігнатоўскі)]] *[[«Чысцец» у Мацея Бурачка]] *[[На магіле Пр. Багушэвіча]] * [[Францішак Багушэвіч (Бядуля)]] *[[Успамін аб Мацею Бурачку]] *[[Абмылкі ў выданьнях твораў Багушэвіча]] *[[Ксяндзоўская «цэнзура» твораў Ф. Багушэвіча]] *{{Скан|[[Fr. Bahušewič : jaho žyćcio i tworčaść]]|Fr. Bahušewič jaho žyćcio i tworčaść.pdf}} *[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] *{{Скан|[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]]|Царскі суд.pdf}} *[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]] *[[Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў]] *[[Смех і слёзы Ф. Багушэвіча]] == Літаратура == * [[Сцяпан Александровіч|Александровіч С.]] Пуцявіны роднага слова. Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мн. 1971. с. 91 — 105. * Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001 * Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957. * [[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]] Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006. * [[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г]]. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184. * Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69. * [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64. * [[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]]. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173. * Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1 * Содаль У. Сцежкамі Мацея Бурачка. — Мн., 1991. * Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009. * Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową. Białorusini na tle przemian narodowościowych w Europie Srosdkowo-Wschodniej XIX stulecia. Lublin, 2000. S. 237—242. * Romanowski A. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. Krakòw: Universitas, 2003. S. 40 — 43, 287, 298, 308—309, 314, 402, 404—405, 408, 420. [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] lpk6sx8rldju5a5sd716tjue4hfk02c 87318 87240 2022-08-14T09:11:08Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багушэвіч | Імёны = Францішак | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава | Апісанне = беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык | Іншае = | ДН = 21 сакавіка 1840 | Месца нараджэння = фальварак Свіраны Віленскага павету Віленскай губерні (цяпер Літва) | ДС = 28 красавіка 1900 | Месца смерці = в. Кушляны (цяпер Смаргонскі раён) | Выява = Franciszak Bahuszewicz.jpg | Вікіпедыя = be:Францішак Багушэвіч | Вікіпедыя2 = be-tarask:Францішак Багушэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = Category:Francišak Bahuševič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Францішак Багушэвіч | Google = }} == Бібліяграфія == * Творы. Мн., 1967; * Вершы. Мн., 1976; * Творы. Мн., 1991. == Зборнікі == * [[Дудка беларуская (1891)]], Кракаў ** [[Прадмова (Бурачок)]] ** [[Мая дудка]] ** [[Дурны мужык, як варона]] ** [[Як праўды шукаюць]] ** [[У судзе (Багушэвіч)|У судзе]] ** [[Воўк і авечка]] ** [[Мая хата]] ** [[Праўда]] ** [[Здарэнне]] ** [[Немец]] ** [[Думка]] ** [[З кірмашу]] ** [[Падарожныя жыды]] ** [[Хрэсьбіны Мацюка]] ** [[Бог не роўна дзеле]] ** [[Хцівец і скарб на святога Яна]] ** [[Гдзе чорт не можа, там бабу пашле]] ** [[Кепска будзе!]] ** [[У астрозе]] ** [[Быў у чысцы!]] * [[Смык беларускі (1894)]], Познань ** [[Прадмова (Рэўка)]] ** [[Смык (Багушэвіч)]] ** Песні ***[[Песьня I. Удава]] ***[[Песьня II. Гора]] ***[[Песьня III. Песьня]] ***[[Песьня IV. Сватаны]] ***[[Песьня V. Сватаная]] ***[[Песьня VI. Песьня]] ***[[Песьня VII. Песьня]] ***[[Песьня VIII. Калыханка]] ***[[Песьня IX. Песьня]] ***[[Песьня X. Хмаркі]] ** [[Панская ласка (верш)|Панская ласка (Багушэвіч)]] ** [[Афяра]] ** [[Скацінная апека]] ** [[Баляда (Багушэвіч)]] ** [[Жыдок]] ** [[Не ўсім адна смерць]] ** [[Не цурайся]] ** [[Панскае ігрышча]] ** [[Адказ Юрцы на «Панскае ігрышча»]] ** [[Свая зямля]] ** [[Сьвіньня і жалуды]] == Творы == {{All works‎}} === Паэзія=== * [[Мая душа (Багушэвіч)]] * [[Малімончык наш Тадэўка]] * [[Праўдзівая гісторыя аб замучаным дукаце (Багушэвіч)]] * [[Kouna]] * [[Chto nad żaleznaj strunoj zapanuje]] * [[Kamu dudka pasіuszna]] === Апавяданні === * [[Дзядзіна (Багушэвіч)]] * [[Палясоўшчык (Багушэвіч)]] * [[Сведка (Багушэвіч)]] * [[Тралялёначка (Багушэвіч)]] === Байкі === * [[Воўк і авечка (Багушэвіч)]] == Пра аўтара== * [[Эпіграма (Абуховіч)]] * [[Дзякуй табе, браце, Бурачок Мацею]] * [[На памяць зычліваму для сям’і]] * [[Скрыпка беларуская — Прадмова]] * [[Памяці Ф. Багушэвіча]] * [[Ф. Багушэвіч — пясняр беларускі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Мацей_Бурачок_(Пранцішак_Багушэвіч).|Мацей Бурачок (Ігнатоўскі)]] *[[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/III/Ф. Багушэвіч|Ф. Багушэвіч (Гарэцкі)]] *[[«Чысцец» у Мацея Бурачка]] *[[На магіле Пр. Багушэвіча]] * [[Францішак Багушэвіч (Бядуля)]] *[[Успамін аб Мацею Бурачку]] *[[Абмылкі ў выданьнях твораў Багушэвіча]] *[[Ксяндзоўская «цэнзура» твораў Ф. Багушэвіча]] *{{Скан|[[Fr. Bahušewič : jaho žyćcio i tworčaść]]|Fr. Bahušewič jaho žyćcio i tworčaść.pdf}} *[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] *{{Скан|[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]]|Царскі суд.pdf}} *[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]] *[[Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў]] *[[Смех і слёзы Ф. Багушэвіча]] == Літаратура == * [[Сцяпан Александровіч|Александровіч С.]] Пуцявіны роднага слова. Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мн. 1971. с. 91 — 105. * Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001 * Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957. * [[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]] Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006. * [[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г]]. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184. * Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69. * [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64. * [[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]]. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173. * Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1 * Содаль У. Сцежкамі Мацея Бурачка. — Мн., 1991. * Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009. * Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową. Białorusini na tle przemian narodowościowych w Europie Srosdkowo-Wschodniej XIX stulecia. Lublin, 2000. S. 237—242. * Romanowski A. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. Krakòw: Universitas, 2003. S. 40 — 43, 287, 298, 308—309, 314, 402, 404—405, 408, 420. [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] faqbv0sgfq3p04d1cwm3a7j4jw5k05d 87328 87318 2022-08-14T09:17:54Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багушэвіч | Імёны = Францішак | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава | Апісанне = беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык | Іншае = | ДН = 21 сакавіка 1840 | Месца нараджэння = фальварак Свіраны Віленскага павету Віленскай губерні (цяпер Літва) | ДС = 28 красавіка 1900 | Месца смерці = в. Кушляны (цяпер Смаргонскі раён) | Выява = Franciszak Bahuszewicz.jpg | Вікіпедыя = be:Францішак Багушэвіч | Вікіпедыя2 = be-tarask:Францішак Багушэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = Category:Francišak Bahuševič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Францішак Багушэвіч | Google = }} == Бібліяграфія == * Творы. Мн., 1967; * Вершы. Мн., 1976; * Творы. Мн., 1991. == Зборнікі == * [[Дудка беларуская (1891)]], Кракаў ** [[Прадмова (Бурачок)]] ** [[Мая дудка]] ** [[Дурны мужык, як варона]] ** [[Як праўды шукаюць]] ** [[У судзе (Багушэвіч)|У судзе]] ** [[Воўк і авечка]] ** [[Мая хата]] ** [[Праўда]] ** [[Здарэнне]] ** [[Немец]] ** [[Думка]] ** [[З кірмашу]] ** [[Падарожныя жыды]] ** [[Хрэсьбіны Мацюка]] ** [[Бог не роўна дзеле]] ** [[Хцівец і скарб на святога Яна]] ** [[Гдзе чорт не можа, там бабу пашле]] ** [[Кепска будзе!]] ** [[У астрозе]] ** [[Быў у чысцы!]] * [[Смык беларускі (1894)]], Познань ** [[Прадмова (Рэўка)]] ** [[Смык (Багушэвіч)]] ** Песні ***[[Песьня I. Удава]] ***[[Песьня II. Гора]] ***[[Песьня III. Песьня]] ***[[Песьня IV. Сватаны]] ***[[Песьня V. Сватаная]] ***[[Песьня VI. Песьня]] ***[[Песьня VII. Песьня]] ***[[Песьня VIII. Калыханка]] ***[[Песьня IX. Песьня]] ***[[Песьня X. Хмаркі]] ** [[Панская ласка (верш)|Панская ласка (Багушэвіч)]] ** [[Афяра]] ** [[Скацінная апека]] ** [[Баляда (Багушэвіч)]] ** [[Жыдок]] ** [[Не ўсім адна смерць]] ** [[Не цурайся]] ** [[Панскае ігрышча]] ** [[Адказ Юрцы на «Панскае ігрышча»]] ** [[Свая зямля]] ** [[Сьвіньня і жалуды]] == Творы == {{All works‎}} === Паэзія=== * [[Мая душа (Багушэвіч)]] * [[Малімончык наш Тадэўка]] * [[Праўдзівая гісторыя аб замучаным дукаце (Багушэвіч)]] * [[Kouna]] * [[Chto nad żaleznaj strunoj zapanuje]] * [[Kamu dudka pasіuszna]] === Апавяданні === * [[Дзядзіна (Багушэвіч)]] * [[Палясоўшчык (Багушэвіч)]] * [[Сведка (Багушэвіч)]] * [[Тралялёначка (Багушэвіч)]] === Байкі === * [[Воўк і авечка (Багушэвіч)]] == Пра аўтара== * [[Эпіграма (Абуховіч)]] * [[Дзякуй табе, браце, Бурачок Мацею]] * [[На памяць зычліваму для сям’і]] * [[Скрыпка беларуская — Прадмова]] * [[Памяці Ф. Багушэвіча]] * [[Ф. Багушэвіч — пясняр беларускі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Мацей_Бурачок_(Пранцішак_Багушэвіч).|Мацей Бурачок (Ігнатоўскі)]] *[[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/III/Ф. Багушэвіч|Ф. Багушэвіч (Гарэцкі)]] *[[«Чысцец» у Мацея Бурачка]] *[[На магіле Пр. Багушэвіча]] * [[Францішак Багушэвіч (Бядуля)]] *[[Успамін аб Мацею Бурачку]] *[[Абмылкі ў выданьнях твораў Багушэвіча]] *[[Ксяндзоўская «цэнзура» твораў Ф. Багушэвіча]] *{{Скан|[[Fr. Bahušewič : jaho žyćcio i tworčaść]]|Fr. Bahušewič jaho žyćcio i tworčaść.pdf}} *{{Скан|[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]]|Царскі суд.pdf}} *[[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]] *[[Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў]] *[[Смех і слёзы Ф. Багушэвіча]] == Літаратура == * [[Сцяпан Александровіч|Александровіч С.]] Пуцявіны роднага слова. Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мн. 1971. с. 91 — 105. * Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001 * Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957. * [[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]] Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006. * [[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г]]. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184. * Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69. * [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64. * [[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]]. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173. * Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1 * Содаль У. Сцежкамі Мацея Бурачка. — Мн., 1991. * Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009. * Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową. Białorusini na tle przemian narodowościowych w Europie Srosdkowo-Wschodniej XIX stulecia. Lublin, 2000. S. 237—242. * Romanowski A. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. Krakòw: Universitas, 2003. S. 40 — 43, 287, 298, 308—309, 314, 402, 404—405, 408, 420. [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] 8wjiv6vders5ps2qs3k0uqne8ndfa0l 102 1645 87385 84885 2022-08-14T09:44:28Z VasyaRogov 1510 /* Прысвячэнні */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Колас | Імёны = Якуб | Першая літара прозвішча = К | Варыянты імёнаў = <small>Агарак; К.Адзінокі; К.Альбуцкі; Андрэй «сацыяліст»; К.Белорус; Тамаш Будава; Ганна Груд; Тарас Гушча; Дземяноў Гуз; Пятрусь Дзягель; Дзядзька Карусь; Дубовы Ліст; Ганна Крум; Кудесник; Карусь Лапаць; Левы; Лесавік; Марцін з-за рэчкі; Мікалаевец; М.Міцкевіч; Наднёманец; Народный учитель; Свой чалавек; Стары шут; Иван Торба і іншыя</small> | Апісанне = пісьменнік, паэт, перакладчык | Іншае = | ДН = 3 лістапада 1882 | Месца нараджэння = засценак Акінчыцы, Мінскі павет, Мінская губерня, Беларусь, Расійская імперыя | ДС = 13 жніўня 1956 | Месца смерці = Мінск, БССР, СССР | Выява = Yakub Kolas in office.jpg | Вікіпедыя = :be:Якуб Колас | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Якуб Колас | Вікіцытатнік = Якуб Колас | Вікісховішча = Category:Yakub Kolas | Вікіліўр = Yakub Kolas | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Якуб Колас | Google = }} == Творы == {{Усе творы|Песьні жальбы‎|Мой дом|Пераклады Якуба Коласа‎|Якуб Колас (Тарас Гушча). Збор твораў}} {{clear}} === Апавяданні === * [[Апаведаньня (1912)]] **[[Васіль Чурыла]] **[[Чорт]] **[[Калодка пчол]] **[[Кантракт]] **[[Імяніны]] **[[Соцкі падвёў]] **[[Калядны вечар]] **[[Зоркі-Анёлы]] **[[Кірмаш]] **[[Андрэй-выбаршчык]] * [[Тоўстае палена]] (1913, Пецярбург) * [[Родныя зьявы (1914)]] **[[Думкі ў дарозе]] **[[Дудар (Колас)]] **[[Кірмаш]] **[[Старасць не радасць]] **[[У старых дубах]] **[[Дзеравеншчына]] **[[Адгукнуўся]] **[[Бунт]] **[[Малады дубок]] **[[Трывога]] **[[На начлезе]] **[[Старыя падрызнікі]] **[[«Сацыяліст»]] **[[Недаступны]] **[[Дзяліцьба]] **[[Знайшлі]] **[[Выстагнаўся]] **[[Злавіў]] **[[З днеўніка пана Жылака]] **[[Стараста]] **[[Так і трэба ашуканцу]] **[[Выбар старшыны]] **[[Злучыліся]] * '''Казкі жыцця (1921, Коўна)''' {|width="100%" |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[Адзінокае дрэва]] : [[Адзінокі курган]] : [[Асінае гняздо]] : [[Балотны агонь]] : [[Вадаспад]] : [[Гусі (апавяданне)|Гусі]] : [[Даль]] : [[Жывая вада (Колас)|Жывая вада]] : [[Залаты прамень]] : [[Зло — не заўсёды зло]] : [[Кажух старога Анісіма]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[Камень (Колас)|Камень]] : [[Крыніца]] : [[Купальскія светлякі]] : [[Кучаравае дрэва]] : [[На ўсё ёсць прычына]] : [[На чужым грунце]] : [[Над прасторамі зямлі]] : [[Ноч, калі папараць цвіце]] : [[Стары лес]] : [[Страказа]] : [[Супраць вады]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[У балоце]] : [[У чым іх сіла]] : [[Хвароба]] : [[Хмарка]] : [[Цвіркун]] : [[Чортаў камень]] : [[Чыя праўда]] : [[Што лепей]] : [[Што яны страцілі]] : [[Як птушкі дуб ратавалі]] |} ===П'есы=== * [[Антось Лата]] * [[Вайна вайне]] * [[Забастоўшчыкі]] * [[На дарозе жыцця]] * [[У пушчах Палесся]] ===Аповесці=== * [[Адшчапенец]] * [[Дрыгва]] * [[Зямля заве]] * [[На прасторах жыцця]] ===Раманы=== * [[На ростанях]] === Паэмы === * [[Новая зямля (паэма)|Новая зямля]] * [[Сымон-музыка]] * [[Рыбакова хата]] * [[Суд у лесе]] * [[Адплата]] * [[На шляхах волі]] === Зборнікі вершаў === * '''[[Песьні жальбы (1910)]]''' {|width="100%" |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[Адлёт жураўлёў]] : [[Асеньні дождж]] : [[Вёска (Колас)|Вёска]] : [[Восень (Колас)|Восень]] : [[Вясна (Колас — Вясна, вясна…)| Вясна (''Вясна, вясна…'')]] : [[Вясна (Колас — Йдзе вясна ўжо, дзякуй Богу!..)|Вясна (''Йдзе вясна ўжо, дзякуй Богу!..'')]] : [[Гусі (верш)|Гусі]] : [[Дарога]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[Зіма (Колас, 1909)|Зіма]] : [[Кіньце смутак]] : [[Маці (Колас)|Маці]] : [[Месяц]] : [[Могілкі]] : [[Якуб Колас (Тарас Гушча). Збор твораў/МУЖЫК| Мужык (''Я — мужычы сынок…'')]] : [[Наш родны край]] : [[Не бядуй!]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| : [[Не пытайце, не прасеце…]] : [[Ноч (Колас)| Ноч]] : [[Рана вам журыцца…]] : [[Родныя вобразы]] : [[Рольнік]] : [[Усход сонца]] |} * '''[[Мой дом, зборнік|Мой дом (1946)]]''' === Вершы === {|width="100%" |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| * [[«Асадзі назад!»]] * [[Беларусам]] * [[Беларускаму люду]] * [[Будзе навальніца]] * [[Будзь цвёрды]] * [[Вандроўнікі]] * [[Вецер (Колас)|Вецер]] * [[Вобразы самаўладдзя]] * [[Водгулле]] * [[Вораг не дрэмле]] * [[Ворагам (Колас — Багачы і панства…)|Ворагам (''Багачы і панства…'')]] * [[Ворагам (Колас — За што лілася кроў людская?..)|Ворагам (''За што лілася кроў людская?..)'']] * [[Вусце]] * [[Вярбіна]] * [[Вясною]] * [[Да працы!]] * [[Дзед і мядзведзь]] * [[Дзед Мароз (Колас)|Дзед Мароз]] * [[Дзяўчыне (Колас)|Дзяўчыне]] * [[Дуб (Колас)|Дуб]] * [[Думкі салдата]] * [[Жніво]] * [[Жураўліны вырай]] * [[Жыве Руставелі]] * [[З песень адзінокага]] * [[Забытая магіла]] * [[Запытай ты сябе, чалавеча…]] * [[Згнанніку]] * [[Каля акна ў астрозе]] * [[Канстытуцыя]] * [[Каханне (Колас)|Каханне]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| * [[Лес (Колас)|Лес]] * [[Ліпы старыя]] * [[Люд стогне, гаруе пад цяжарам меча…]] * [[Людскія слёзы]] * [[Май (Колас)|Май]] * [[Майму другу]] * [[Малебен]] * [[Якуб Колас (Тарас Гушча). Збор твораў/МУЖЫК 2|Мужык (''Я — мужык, бядак пахілы…'')]] * [[Мы маўчалі, як нямыя…]] * [[На восеньскі лад]] * [[На гасьцінцы]] * [[На новай зямлі]] * [[На полі вясною]] * [[На ростанках]] * [[На рэчцы]] * [[На рэчцы зімою]] * [[Над магілай партызана]] * [[Надыход зімы]] * [[Наперад!]] * [[Наша возьме]] * [[Не дай Божа сэрцам знікнуць…]] * [[Не ў аднэй толькі нашай душы…]] * [[Нёман (Колас)|Нёман]] * [[Ноч перад навальніцай]] * [[Пасля навальніцы]] * [[Першае знаёмства]] * [[Першы гром]] * [[Песні вясны]] * [[Песня аб вясне]] * [[Песня на сон у бяссонне]] * [[Песня над калыскай]] * [[Песня няволі]] * [[Песняру]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| * [[Покліч (Колас — Гэй, чуеце, хлопцы? Дзе вы, адкажэце?..)|Покліч (''Гэй, чуеце, хлопцы? Дзе вы, адкажэце?..'')]] * [[Покліч (Колас — Гэй, чулыя сэрцам! Гэй, душы жывыя!..)|Покліч (''Гэй, чулыя сэрцам! Гэй, душы жывыя!..'')]] * [[Поле (Колас)|Поле]] * [[Пясняр]] * [[Раздум’е]] * [[Раніца вясною]] * [[Роднаму краю]] * [[Ручэй]] * [[Савось-распуснік]] * [[Салар]] * [[Сам сабе]] * [[Скора ў полі забушуе…]] * [[Стары гасцінец]] * [[Старыя дубы]] * [[Сябрам]] * [[Тры жаданні]] * [[У бярлозе ты радзіўся…]] * [[У няволі]] * [[У родных мясцінах]] * [[У судзе (Колас)|У судзе]] * [[У школку]] * [[Усё, што поўніла мне сэрца…]] * [[Хмаркі]] * [[Чыгунка]] * [[Чымган]] * [[Школьная работніца]] * [[Якуб Колас (Тарас Гушча). Збор твораў/Што, брат Грышка|Што, брат Грышка, папраўляйся…]] * [[Эй, скажы мне, небарача…]] * [[Я жыву]] * [[Я хачу аб табе…]] * [[Як і калісь]] |} === Казкі === * [[Даняў]] * [[Рак-вусач]] === Публіцыстыка === * [[Беларуская мова ў казённай школе]] * [[Шануйце і любіце сваю родную мову]] * [[Ліст у ЦК КПБ]] === Пераклады === {|width="100%" |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| ==== З украінскай ==== * [[Утопленка (Шаўчэнка/Колас)]] — ''[[Аўтар:Тарас Шаўчэнка|Тарас Шаўчэнка]]'' * [[Гамалія]] * [[Раскапаная магіла (Шаўчэнка/Колас)|Раскапаная магіла]] * [[Чыгрыне, Чыгрыне]] * [[Сава]] * [[Дзявочыя ночы]] * [[У нядзелю не гуляла... (Шаўэнка/Колас)]] * [[Чаго мне так цяжка, чаго мне так нудна…]] * [[Заваражы мяне, волхве…]] * [[Гогалю (Шаўчэнка/Колас)|Гогалю]] * [[Не завідуй багатаму…]] * [[Не жаніся ты з багатай…]] * [[Мар'яна-чарніца (Шаўчэнка/Колас)]] * [[Ерэтык]] * [[Сляпы (Нявольнік)]] * [[Неафіты]] * [[Марыя]] |width="33%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| ==== З рускай ==== * [[Палтава]] — ''[[Аўтар:Аляксандр Пушкін|Аляксандр Пушкін]]'' * [[Дэман]] — ''[[Аўтар:Міхаіл Лермантаў|Міхаіл Лермантаў]]'' * [[Дэмір-Кая]] — ''[[Аўтар:Аляксандр Купрын|Аляксандр Купрын]]'' (проза) ==== З польскай ==== * [[Паніч і дзяўчына]] — ''[[Аўтар:Адам Міцкевіч|Адам Міцкевіч]]'' ==== З нямецкай ==== * [[Свет вам кажа, каб малілісь…]] — ''[[Аўтар:Георг Хэрвег|Георг Хэрвег]]'' ==== З бенгальскай ==== * [[З Рабіндраната Тагора]] |} == Пра аўтара== *[[Якуб Колас (Луцкевіч)]] *[[«Сымон Музыка»]] *[[Якуб Колас — «народны паэт»]] *[[Творчы шлях Якуба Коласа]] *[[Якуб Колас: Жыцьцё і творчасьць]] *[[Якуб Колас — за кратамі!]] *[[Крытычныя мамэнты ў жыцьці купалы і коласа — паводле іх твораў]] *[[50-лецьце Якуба Коласа]] *[[Якуб Колас і "Наша Ніва"]] *[[Рэквіем]] *[[«Рэквіем» спазніўся]] == Прысвячэнні == *[[«Ў хаце светлай і прасторнай...»]] *[[Абразкі]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Педагогі]] [[Катэгорыя:Праваслаўныя]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] am4i5qysy3g9rtlzz38b5edvlikz3ly 104 2984 86990 53314 2022-08-13T12:48:30Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{block center/s|style=width:100%; max-width:30em; border:2px solid black; padding:0.7em 0em}} {{Цэнтар|'''М. ШКЕЛЁНАК.'''}} {{ц|{{rule|8em|height=2px}}}} {{Цэнтар|У ТРОХСОТНЫЯ УГОДКІ СЬМЕРЦІ|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|ВЯЛІКАГА КАНЦЛЕРА}}|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|'''ЛЬВА САПЕГІ.'''}}|памер=200%}} {{Калёнтытул|left='''ВІЛЬНЯ'''|right='''1933.'''}} {{block center/e}}<noinclude><references/></noinclude> hkc3g6mso4b65vi43aop0ri8cmafmzp 86991 86990 2022-08-13T12:49:06Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{block center/s|style=width:100%; max-width:30em; border:2px solid black; padding:0.7em 0em}} {{Цэнтар|'''М. ШКЕЛЁНАК.'''|памер=120%}} {{ц|{{rule|8em|height=2px}}}} {{Цэнтар|У ТРОХСОТНЫЯ УГОДКІ СЬМЕРЦІ|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|ВЯЛІКАГА КАНЦЛЕРА}}|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|'''ЛЬВА САПЕГІ.'''}}|памер=200%}} {{Калёнтытул|left='''ВІЛЬНЯ'''|right='''1933.'''}} {{block center/e}}<noinclude><references/></noinclude> rqgbyg3ayg9sm5y47zzyqc0d3uqai0x 86992 86991 2022-08-13T12:49:18Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{block center/s|style=width:100%; max-width:30em; border:2px solid black; padding:0.7em 0em}} {{Цэнтар|'''М. ШКЕЛЁНАК.'''|памер=110%}} {{ц|{{rule|10em|height=2px}}}} {{Цэнтар|У ТРОХСОТНЫЯ УГОДКІ СЬМЕРЦІ|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|ВЯЛІКАГА КАНЦЛЕРА}}|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|'''ЛЬВА САПЕГІ.'''}}|памер=200%}} {{Калёнтытул|left='''ВІЛЬНЯ'''|right='''1933.'''}} {{block center/e}}<noinclude><references/></noinclude> jrkfmofkapa0ca06rc8fjppje1r81ug 86993 86992 2022-08-13T12:49:30Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{block center/s|style=width:100%; max-width:30em; border:2px solid black; padding:0.7em 0em}} {{Цэнтар|'''М. ШКЕЛЁНАК.'''|памер=110%}} {{ц|{{rule|10em|height=2px}}}} {{Цэнтар|У ТРОХСОТНЫЯ УГОДКІ СЬМЕРЦІ|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|ВЯЛІКАГА КАНЦЛЕРА}}|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|'''ЛЬВА САПЕГІ.'''}}|памер=200%}} {{Калёнтытул|left='''ВІЛЬНЯ'''|right='''1933.'''}} {{block center/e}}<noinclude><references/></noinclude> l75lqfpndq5rthmtr4ab7re3j60wrfp 86994 86993 2022-08-13T12:49:39Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{block center/s|style=width:100%; max-width:30em; border:2px solid black; padding:0.7em 0em}} {{Цэнтар|'''М. ШКЕЛЁНАК.'''|памер=110%}} {{ц|{{rule|10em|height=2px}}}} {{Цэнтар|У ТРОХСОТНЫЯ УГОДКІ СЬМЕРЦІ|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|ВЯЛІКАГА КАНЦЛЕРА}}|памер=150%}} {{Цэнтар|{{Разьбіўка|'''ЛЬВА САПЕГІ.'''}}|памер=200%}} {{Калёнтытул|left='''ВІЛЬНЯ'''|right='''1933.'''}} {{block center/e}}<noinclude><references/></noinclude> r2d3urai18vjsto1tk7k52485zmnfpg 104 3267 86963 86912 2022-08-13T12:04:33Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>ужо пры цары Барысе Гадунове, Сапега ізноў езьдзіў з пасольствам у Маскву і падпісаў з ёй умову аб міры на 20 гадоў. {{Водступ|2|em}}Вярнуўшыся з першага пасольства, Сапега атрымаў урад падканцлера Вялікага Князьства, а ў 1586 г. абшырнае слонімскае староства, як бы нагароду за пакінутыя ў Смаленшчыне маемасьці яго продкаў. Галоўная пара дзейнасьці яго наагул прыпадае на часы пасьля Люблінскае вуніі 1569 г., каторая на даўжэйшы час устабілізавала адносіны між Вялікім Князьствам Літоўскім і Каронаю. І хоць з праўнага гледзішча становішча абедзьвюх частак супольнае Рэчыпаспалітае было роўнае, аднак, дзякуючы фактычнай перавазе Кароны над Вялікім Князьствам, узьнімалася небясьпека поўнага пераходу кіраўніцтва да Кароны. Адносіны Сапегі да вуніі былі заўсёды ад‘емныя. Ён добра разумеў небясьпеку перавагі Кароны і, прымушаны сілаю факту лічыцца з новым палажэньнем свайго краю, пастанавіў не дапусьціць да гэгемоніі Кароны і гэткім чынам абараніць раўнапраўнае палажэньне Вялікага Князьства ў новай дзяржаве. Аднак, роля Сапегі ня зводзілася толькі да абароны свайго краю ад супрэмацыі Кароны. З пададзеных ніжэй фактаў трэба зрабіць той вывад, што Сапега—ў справах асаблівае вагі для Вялікага Князьства—папросту ігнараваў пастановы вуніі і супольных соймаў, чым выклікаў абурэньне з боку палякоў. Няпрыхільныя адносіны Сапегі да вуніі ясна бачацца з яго пісем да ваяводы віленскага Крыштофа Радзівілла, як прыкладам з пісьма, пісанага 19 студня 1609 году, дзе Сапега кажа: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Добра ведама, як нам гэту вялебную вунію датрымоўваюць; з радасьцю зрабілі-б з нас Валынь<ref>Валынь была інкорпорована да короны ў 1569 г.</ref>. Агулам—дрэнная справа з імі, бо яны ахвотна хацелі-б мець нас сваімі галдаўнікамі, а асабліва тыя, што паходзяць з кузьні гэнага нябошчыка, які зваў нас „gens inimica mihi“ <ref>Сьцяпан Батура.</ref>. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Больш ясна выступае барацьба Сапегі з вуніяй у сувязі з працамі над [[Статут ВКЛ (1588)|Трэцім Статутам]]. Адкладаючы агляд сутнасьці гэтае барацьбы да адпаведнага месца, трэба зацеміць, што Сапега, маючы перад сабой дакананы факт вуніі, у сваей дзейнасьці лічыўся з створаным вуніяй станам, каторы меў прыметы стану трывалага. {{Водступ|2|em}}У 1588 годзе памёр Сьцяпан Батура. Кожная з дзьвюх узаемна сабе варожых польскіх партыяў: Замойскага і Збароўскіх—імкнулася правесьці на каралеўскі пасад свайго кандыдата. Замойскі пратэгаваў сына швэдзкага караля Яна III і Кацярыны Ягелёнкі — Жыгімонта Вазу; Збароўскія выстаўлялі контр-кандыдатуру брата цэзара Рудольфа II, маладога і амбітнага Максымільяна. Гэтай апошняй кандыдатуры спрыяла Літва і перадусім Радзівіллы. Сапега, паводле некаторых гісторыкаў, трымаўся кандыдатуры Жыгімонта Вазы і сваім уплывам спрычыніўся да выбару апошняга на каралеўскі пасад. Аднак, з гэтым трудна згадзіцца дзеля наступных прычынаў. Перш за ўсё Сапега ў часе выбару Жыгімонта Вазы яшчэ ня меў вялікшых уплываў і тым больш сярод грамадзянства Вялікага Князьства, каторае трымалася кандыдатуры Максымільяна. Падругое, калі-б і згадзіцца з тым, што Сапега спрычыніўся да выбару Жыгімонта III, дык незразумелымі былі-б<noinclude><references/></noinclude> cavvxff7v8w0u8aotyzvhjk5sx7jhm5 104 3293 86964 86913 2022-08-13T12:05:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>варожыя адносіны да яго новага гаспадара, якія асабліва востра выступалі ў першыя гады панаваньня Вазы. Патрэцяе — трудна дапусьціць, каб Сапега, апіраючыся на Радзівіллаў, адважыўся адкрыта выступіць супраць сваіх апякуноў. Хутчэй трэба дапусьціць, што, калі Сапега і не стаяў за кандыдатуру Максымільяна, дык у кожным прыпадку ніякая з дзьвюх кандыдатураў яго асабліва не прыцягала. {{Водступ|2|em}}У першыя гады свайго панаваньня новы гаспадар паказваў варожыя адносіны да Вялікага Князьства і вялікую непрыязьнь да Сапегі, палажэньне каторага пры двары было вельмі цяжкое. Гэта выразна бачыцца з пісем Сапегі да віленскага ваяводы Крыштофа Радзівілла, у якіх ён скардзіцца, што з яго зрабілі не падканцлера, а „пісарчука“, і што кароль раней, чымся даць адказы на яго дэзыдэраты, доўга нараджаўся з палякамі. Гэтак у пісьме з 31-га студзеня 1588 году Сапега піша: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Вельмі перамогай над Максымільянам узмацніліся паны палякі і асабліва народу літоўскаму зрабіліся гардымі, кажучы: каб гэта навіна прышла перад заканчэньнем нашых справаў літоўскіх, не дазволілі-б нам ані нашых постулятаў, ані супакою, ані паловы Інфлянцкае зямлі. Пан Асецкі, пасол ад войска, іменем гэтмана і ўсіх жаўнераў даказваў, што мы да зямлі Інфлянцкае нічога не маем, і досыць ушчыпліва народ літоўскі ўспамінаў, чаго мы ня хочучы слухаць, бо нам у спрэчкі з імі аб гэтым удавацца не гадзілася, пайшлі прэч, няхочучы даслухаць гэтага іхняга пасольства. Вакансіі літоўскія ўсе разданы перш, чымся мне аб іх з каралём прышлося гутарыць, ды і радзіцца мяне не хацеў“. {{Водступ|2|em}}А ў пісьме з 17 лютага 1588 г. Сапега піша: {{Водступ|2|em}}„Кароль казаў, што больш паляком павінен, чымся Літве, бо яму палякі больш жычлівасьці паказалі, як Літва. І ня толькі гэтак кажа, але і робіць. Ужо там больш палякі ў нас <ref>у Вялікім Князьстве.</ref> дастаюць, чымся сама Літва; ліцьвіну зараз адмовяць, а паляку зараз дадуць. Дзеля гэтага азнаймляю Вашай Міласьці, што, як толькі штось адчыніцца ў Літве, дык усё паляком хоча <ref>Жыгімонт III.</ref> даваць“. {{Водступ|2|em}}Сапега просіць Радзівілла пісаць аб усіх дэзыдэратах, каб мог: {{Водступ|2|em}}„апіраючыся на іх, з рэзультатам пратэставаць перад каралём, бо самому цяжка бароцца з Панам і панамі палякамі, каторыя лісьлівасьцю сваей Жыгімонту хочуць спадабацца. Апіраюся, як кот на лёдзе, але калі ня буду магчы, хіба што з якойсь пратэстацыяй гэтак сама ад’еду дамоў“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}А ў пісьме з 7 чэрвеня 1588 г. Сапега яшчэ выразьней піша аб адносінах да яго асабіста і ўсяго літоўскаго народу новага гаспадара. Трэба зацеміць, што пісьмо гэтае было выклікана і двумя іншымі фактамі, маючымі гістарычную цікавасьць. Пайменна, Сапега жалее, што Радзівілл, прыймаючы ўчасьце ў вывязеньні цела Сьцяпана Батуры з Горадні, дзе ён памёр, адвёў жалобны кондукт толькі за мост, тады, калі, паводле Сапегі, трэба было адвесьці да граніцаў Вялікага Князьства. Апрача гэтага, Сапега апісвае абурэньне караля і асабліва<noinclude><references/></noinclude> f0kit1zg1jb2zsxmfrao9wkmyxlfgt9 104 3376 87334 68292 2022-08-14T09:25:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">{{Разьбіўка|ЧОРТ}}.</span>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Братка ты мой, Іван! Ты знаеш, як я цябе люблю! Ну, дай — пацалуемся! Во, гэтак!.. Назавеш ты Міхася сабакою, лайдаком, калі пачуеш ат каго, што я табе кепска мыслю. {{Водступ|2|em}}— Братка ты мой, Міхаська! Забій мяне Пярун, во тут, у гэту ночку, на гэтай дарозі, калі я не люблю цябе. Дай, і я цябе пацалую! {{Водступ|2|em}}І сябры зноў сталі цалавацца. {{Водступ|2|em}}Міхась і Іван — лясьнікі. Зашлі яны да цёткі Хрумы і трынкнулі, што называецца. А цяпер йшлі да дому. {{Водступ|2|em}}— Не магу, братко, {{абмылка|іьсці|ісьці}}, - прызнаўся Іван. {{Водступ|2|em}}— Дык што-ж мы будзем рабіць? {{Водступ|2|em}}— Дай, ляжэм, паляжым. {{Водступ|2|em}}— Ну, давай. {{Водступ|2|em}}І яны ляглі. {{Водступ|2|em}}— Што-ж мы будзем так лежаць? — Кажэ Міхась. Давай клясці ляснічаго! {{Водступ|2|em}}Іван замарматаў нешта пад нос і… заснуў. {{Водступ|2|em}}— Ужо сьпіш? Уставай, пойдзем. {{Водступ|2|em}}— Не магу, братко. {{Водступ|2|em}}— Садзіся мне на плечы: панясу катла. {{Водступ|2|em}}Міхась стаў ракам і падставіў сьпіну. Іван узяўся за плечы. Сталі падымацца. Міхась крэктаў, пяўся, і ніяк<noinclude></noinclude> qcrfrpm6new8ofnmz39hc0730y2sb1x 104 3397 87335 68273 2022-08-14T09:25:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>не ўстануць. Паваліўся ён сьпіною на Івана, і ляжаць абодва. Яны зноў абняліся. Ім здавалося, што не было і німа на сьвеці гэтакіх сяброў, як яны. {{Водступ|2|em}}Палежалі трохі. Іван захроп, як пшаніцу прадаўшы. {{Водступ|2|em}}— Сьпіць, сказаў Міхась і ўстаў. {{Водступ|2|em}}Яму хацелося сьпеваць. Міхась быў чэлавек вясёлы. А ешчэ быў вясялейшы, як хмель пачынаў туманіць яго лахматую галаву. Тагды ён быў штукар на ўсе рукі. {{Водступ|2|em}}— «І гээээй ты, гарээээлачка!..» {{Водступ|2|em}}Прабаваў Міхась выдумаць песьню пра гарэлку. Далей нічога ня мог прыдумаць і сьціх. У лесі было ціха. Толькі эха пакацілося! І — далёка-далёка паняслося „гарээээлачка“ і прапало недзе за гарою ў «Белых Крыніцах.» Аж страшна стала Міхасю. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Не бэз прычыны страшна зрабілося Міхасю: былі яны як раз нідалёка ад Кірылавай Магілы. {{Водступ|2|em}}От што чуў я ад людзей пра Кірылаву Магілу: {{Водступ|2|em}}У князя Р. быў слуга Кірыла. Князь любіў езьдзіць на палеваньне і заўсягды браў з сабою і Кірылу. Адзін раз кажэ яму князь: {{Водступ|2|em}}— От што каханы: я паеду да пана абедаць, а ты садзіся вярхом на каня, і колькі лесу аб’едзеш на каню, пакуль я паабедаю, усесь той лес дарую табе, бо ты добры слуга. {{Водступ|2|em}}Падзякаваў Кірыла князю, ўзяў самаго лепшаго каня, сеў і паехаў. Каб князь бачыў, сколькі ён аб’едзе, ўзяў ён з сабою шаблю і рабіў ён на хвоях лысінкі. {{Водступ|2|em}}Як пабачыў князь, сколькі Кірыла лесу аб’ехаў, аж за галаву ўзяўся.<noinclude></noinclude> a8lly8d049a177ehvwwl8ii4d6qmvqn 104 3406 87336 68275 2022-08-14T09:26:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— От што, коханы, кажэ князь: — цяпер ты палезь на дуб ды паглядзі аттуль, як многа у цябе лесу. {{Водступ|2|em}}Кірыла палез на самы верх. {{Водступ|2|em}}Зьняў князь з плеч стрэльбу. {{Водступ|2|em}}— Ну, мой каханы, закукуй цяпер, як зязюлька. {{Водступ|2|em}}Кірыла закукаваў. {{Водступ|2|em}}— Бух! выстрэліў князь. {{Водступ|2|em}}І скінуўся на зямлю бедны Кірыла з прабітаю навылет галавою… {{Водступ|2|em}}Пад тым дубам яго і пахавалі. {{Водступ|2|em}}Мейсцэ тое і стала звацца Кірылаваю Магілаю. {{Водступ|2|em}}І цяпер ешчэ ў тым лесі відаць на хвоях лысіны. {{Водступ|2|em}}Заплылі яны смалою, і завуць іх Кірылавымі знакамі. {{Водступ|2|em}}Расказывалі людзі, што ў поўнач каля магілы нехта плакаў, праклінаў панскую несправядлівасць. {{Водступ|2|em}}Страшна было тут у ночы. {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Многа расказаў чуў Міхась пра чарцей. Знаў ён што пьяных часта водзяць па лесі чэрці. Знаў што можна атхрысьціцца, і яму было і страшна, і вясёла. {{Водступ|2|em}}І от Міхась, як яго хто падбіў, ўзяў і загукаў на ўвесь лес: {{Водступ|2|em}}— Чэрці, трасца вашэй галаве, сюды ідзеце! {{Водступ|2|em}}Эха паняслося па дарозі, пашло па кругламу балоту к Белым Крыніцам і сціхло каля Кірылавай Магілы. {{Водступ|2|em}}Міхась стаяў і слухаў, як яно гудзела. {{Водступ|2|em}}І ізноў ўсё стало ціха. {{Водступ|2|em}}Блішчасты месяц, як кружок залаты, стаяў ўжо высока над лесам. Ціха было ў густым бары закрыла ніз цемната. У Белых Крыніцах нудна перэклікаліся<noinclude></noinclude> jliq79izvwniv0ovwtsztv2ohpnujcz 104 3414 87337 68276 2022-08-14T09:26:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>совы. Далёка-далёка, як с пад зямлі, данасіўся сабачы брэх. {{Водступ|2|em}}І чуе Міхась: нешта загрукатало па дарозі. Прыслухаўся. Гук не сьціхаў і быў ўжо бліжэй. Ужо можна распазнаць, што нехта едзе. Колы біліся аб карэньня і скрыпелі. {{Водступ|2|em}}Міхась пасьмялеў. {{Водступ|2|em}}Гук і скрып калёс саўсім ужо бліска. {{Водступ|2|em}}Міхась скінуў кажух, вывярнуў у верх шэрсць і накінуў на сябе. У шапку наткнуў дзве палачкі заміж рожак і прытуліўся пад хвоей. {{Водступ|2|em}}Іван спаў, як забіты. {{Водступ|2|em}}Пад’ехаў воз. {{Водступ|2|em}}На возі лежалі мяхі з мукой, а на мяхох сядзеў мужык. То быў Пятрусь Гвозьдзь, той самы Пятрусь, што летась украў у Міхася з лесу тры {{Абмылка|вязы|вазы}}. Пятрусь ехаў з млына; сядзеў ён на возе без шапкі і маліўся Богу, едучы цераз гэтае страшнае месца. {{Цэнтар|IV.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Стой! Крыкнуў Міхась, выскачыўшы с пад хвоі і схапіўшы каня за аброць. {{Водступ|2|em}}Пятрусь так і абамлеў. {{Водступ|2|em}}— Дык вот ён які чорт! Гаварыў Міхась: — ах, ты халера! {{Водступ|2|em}}Пятрусь трохі апомніўся. К яму вярнуўся язык і памяць. {{Водступ|2|em}}— Уцекай з дарогі, бо канём раздушу! {{Водступ|2|em}}— Як?! ты мяне з дарогі гоніш? {{Водступ|2|em}}— Уцекай кажу, а то ешчэ нюхаўку сабью. {{Водступ|2|em}}— Ты мне?! Ды ты знаеш, то я? {{Водступ|2|em}}— Ну, хто ж ты? {{Водступ|2|em}}— Ага! Хто я! Папробуй выцяць.<noinclude></noinclude> 23tk7fubqpf1dv6b7r9rbpitz5intml 104 3428 87338 68277 2022-08-14T09:27:07Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Пятрусь ужо падняў пугу, але не асмеліўся выцяць «чорта». {{Водступ|2|em}}Ну годзі! пайшоў з дарогі! {{Водступ|2|em}}— Не, не пайду! {{Водступ|2|em}}— Чаго ты прывязаўся, як смала? Тфу! Згінь, прападзі, нячыстая сіла! Уцекай, хрысьціць буду! {{Водступ|2|em}}— Ну, перэхрысьці! {{Водступ|2|em}}Зноў Пятруся страх узяў. А што, як крыж не паможэ? Тагды што? {{Водступ|2|em}}Пакуль яны крычэлі, конь пачуў волю і стаў па-маленьку заварачывацца назад, шчыпаючы траву. У сварцы Пятрусь саўсім не бачыў, што конь яго завярнуўся. {{Водступ|2|em}}А Міхась як падскочыць к Пятрусю ды як запішчыць! ды так моцна, што аж Іван падняў галаву. А конь шчыпаў траву каля Івана. Як заварушыўся Іван, конь спудзіўся і паскакаў назад у млын. {{Водступ|2|em}}Га-га-га-га!… Зарагатаў Міхась (ён чуў, што чорт рагочэ, падмануўшы чэлавека). {{Водступ|2|em}}Пятрусь і ня думаў спыняць каня: скарэй бы ад гэтаго нячыстаго месца! {{Водступ|2|em}}Але, як ён дзівіўся, як ізноў прыехаў у млын. {{Водступ|2|em}}А на {{абмылка|затрўа|заўтра}} Пятрусь Гвоздзь усім як у звон званіў, што бачыў чорта каля Кірылавай Магілы.<noinclude></noinclude> 27qib73v804pts33t4nmmsu183ehh29 104 3446 87339 68291 2022-08-14T09:27:29Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">КАЛОДКА ПЧОЛ.</span>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Тры мужыкі: Сёмка Доўба, Гілёрык Кажан і Марцін Тапчан сядзелі за сталом і гаварылі аб пчолах. Глаўным бортнікам абабраўся Доўба. Яму першаму прышла ў галаву мысль пра пчолы. Мужыкі доўга гаварылі і паддавалі адзін другому ахвоты. А ў гутарцы так {{абмылка|наідымілі|надымілі}} люлькамі, што і галоў іх не было відаць. {{Водступ|2|em}}— Калі Бог пахіліць на дабро, то і з аднае калодкі можна развясьці пчолак, — гаварыў Сёмка, абціраючы цыбук проста аб халат. {{Водступ|2|em}}— Во, гэта, — падхапіў Марцін: — дзіва, што можна! Вун Кандрат, што кажуць Турэцкая Смерць, пазалетась злавіў рой, — цяпер ужо мае шэсць калодак! {{Водступ|2|em}}— А вы чулі здарэньне з Тацянаю?.. {{Водступ|2|em}}— Чаму-ж ня чулі?—перэпынілі Гілёрыка сябры:—дык ты думаеш, што і табе на сьпіну сядзе рой? Не, брат, ня трэба спаць у шапку. Вось у нядзельку паедзем да Язэпа Гавакі і купім калодку на кумы. {{Водступ|2|em}}— Кажуць, ў яго рука цяжкая, — пробаваў нясьмела спрэчацца Кажан. {{Водступ|2|em}}— Баба ты! — накінуўся на яго Сёмка з Марцінам: — верыш дурным бабскім забабонам. {{Водступ|2|em}}— Верыць, ня веру; але гавораць людзі. {{Водступ|2|em}}— Гавораць людзі! мала што людзі гавораць! Гавораць, што Малютава свіньня хочэ запісацца ў саюз<noinclude></noinclude> diixkka4vmu23j6jfs1x1ilbvvfak8j 104 3457 87340 68296 2022-08-14T09:27:44Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>рускаго народа, а Язэпаў вол ходзіць па вёсках ды на карты варожэ! — зрэзаў Сёмка Гілёрыка. {{Водступ|2|em}}Позна вечэрам сябры разышліся. Сёмка угаварыўся зрабіць казлы на вулей, Марцін узяўся садраць лубок, а Гілёрык павінен даць каня з’езьдзіць да Гавакі па пчолы. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Асьцярожна вязьлі мужыкі вулей. Конь {{абмылка|йшой|йшоў}} памалу, хіба толькі з горкі прыбаўляў ходу і то не па сваей ахвоці: вулей быў залішне цяжкі (Сёмка гаварыў, што сам вулей каштуе рублёў два, а яны с {{абмылка|плэчамі|пчэламі}} далі тры) і пхаў коніка. Сёмка трымаў каня за вобруць, упіраўся плячуком у аглоблю, а нагамі ў зямлю і такім парадкам не даваў калёсам разгуляцца. Марцін йшоў з аднаго боку, Гілёрык з другога, і дзержалі вулей, каб ён не варочаўся і каб не паадпадаліся плястры с пчэламі. Драбіны былі высланы саломаю, і вулей лежаў, як пан у вагоні першаго клясу, жыватом у гару. Даўжнік абвязалі белаю анучаю, а ў вочка {{абмылка|ваткнул''і''|ваткнулі}} пучок кулявой саломы, каб прахадзіў дух і каб не вылеталі пчолы. {{Водступ|2|em}}Марцін неколькі разоў прыкладаў вухо да вульля, ці не гудуць пчолы. Там было ціха. Марцін думаў, што вулей таўсты, затым нічога і не чутно. Гілёрык так сама прыкладаў вухо з {{абмылка|другого|другога}} боку. {{Абмылка|Ен|Іон}} чуў як-бы некі шум, але і сам ня мог разабраць, ці то пчолы шумяць, ці сам вулей гудзе, шаруючыся аб салому. Каб разагнаць сумленьня, Гілёрык грукнуў, як тапаром, кулаком па {{Абмылка|вульі|вульлі}}. {{Водступ|2|em}}— Што ты робіш, каб ты {{Абмылка|згарэу|згарэў}}, каб ты?!..—кінуўся на яго Сёмка: — матку ўстрывожыш! Вось як трэсну табе ў вуха, то не так зашуміць! Цікавы вельмі!<noinclude></noinclude> 28j09y2yzxld4xowzjl7u04fsiimcs0 104 3478 87341 68286 2022-08-14T09:28:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Паміж тым пад’ехалі да самаго горшаго мейсца і спыніліся. Трэба было з’ехаць з гары. Гара высокая і прыткая. Сёмка з Марцінам пабраліся за аглоблі, а Гілёрыка пасадзілі вярхом на вулей. Гілёрык упёрся нагамі у крайніе лёсткі, а рукамі ўшчарэпіўся за вулей, каб ня з’ехаў. Калёсы наўперад йшлі ціха, а потым давай каціць барджэй. Марцін ня спрытна ступіў і паднёс сваю ногу пад конскі капыт. Марцін зашыпеў, як вуж, і выпусьціў аглоблю, а сам кульгаючы і скачучы на аднэй назе, ўляпіўся за драбіны. {{Водступ|2|em}}— Дзяржы! {{Водступ|2|em}}Гілёрык бачыць, што ад яго залежыць доля вульля, і ён, што сілы, налёг нагамі на лёсткі. Лёсткі зламаліся, і Гілёрык грукнуўся {{абмылка|патыліцаў|патыліцай}} аб вулей, аж ногі задраліся ў гару, а потым на вульлю зьехаў на сьпіне і стукнуўся галавою аб конскі зад. На іх шчасьце, воз ужо зьехаў з гары, і яны адрабіліся адным толькі страхам, калі не лічыць гуза на Гілёрыкавой пыталіцы і садранай скуркі на назе Марціна. {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}На Сёмкавым прыгуменьні сабралася цэлая чэрада народу. Тут былі мужыкі, жонкі і дзеці. У садзе у Сёмкі — там была грушка, яблынька і дзьве вішні — казлы ўжо стаялі. {{Водступ|2|em}}Суседзі памаглі зьняць вулей. {{Водступ|2|em}}— Можэ калі дасьцё мёду пакаштаваць, — сказаў Пятрусь Каптур, плюючы на рукі і беручыся за вулей. {{Водступ|2|em}}— Абы Бог даў мядок быў, — сказалі «кумы». {{Водступ|2|em}}— Вулей прыладзілі на казлы, у ногі палажылі плюскаты камень. {{Водступ|2|em}}Тут Сёмка ўзяў рэшато, ўлажыў у жончыну спадніцу, абвязаў яго паяскамі і уздзеў на галаву.<noinclude></noinclude> kropuahy834vna3v7bqscl96g6tpkcl 104 3514 87342 68288 2022-08-14T09:28:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Мо прынясьці сьвянцонай вады?—спытала Марцініха. {{Водступ|2|em}}Яе ніхто не паслухаў. {{Водступ|2|em}}А Сёмка тым часам зьбіраўся зьняць абвязку з доўжніка. {{Водступ|2|em}}Усе, хто тут быў, накрылі галовы, хто чым папала. У гэты час над вухам Марціна загуў авадзень. Марцін падумаў, што пчэла, і прыгнуў галаву да самай зямлі, а Гілёрык намерыўся бегчы. {{Водступ|2|em}}— Не варушцеся, бо пазаедаюць, — сказаў Сёмка, зьняў абвязку і выняў салому з вочка. {{Водступ|2|em}}Пчол нігдзе не было відаць. {{Водступ|2|em}}— Што-ж яны не лятуць? — Спытаў Сёмка с трывогаю і злегка стукнуў кулаком па вульлі, прыхіліўшыся, колькі пазваляло рэшато, да вульля. {{Водступ|2|em}}— Што за ліха?.. Дай Марцін, сякеры, адчынім галаву. {{Водступ|2|em}}Прынясьлі сякеру. Сёмка дастаў круг. {{Водступ|2|em}}Усе проста так і замерлі. {{Водступ|2|em}}— А ліха-ж яго матары! — крыкнуў Сёмка зірнуўшы ў вулей: — от падвёў гад, каб яму жывот падвяло! Нічога, брат, німа ў {{Абмылка|вульі|вульлі}}. Пусты! А бадай яму пуста было жыць! {{Водступ|2|em}}Усе зарагаталі. Маладые хлопцы-падшывальцы давай скакаць каля Сёмкі і крычаць: {{Водступ|2|em}}— Дай, дзядзечка, мёду! {{Водступ|2|em}}— Трасцу ў бок,—вылаяўся Сёмка і пхнуў нагою ў вулей. Казлы схіліліся, і вулей грокнуў на зямлю. {{Водступ|2|em}}— Я такі і казаў вам, што у Язэпа цяжкая рука, — {{Абмылка|вясела|вясёла}} крыкнуў Гілёрык, рады, што вышло так як ён казаў. {{Водступ|2|em}}— Маўчаў бы лепш, — сказаў Марцін, выходзячы з садка…<noinclude></noinclude> ezqabbnpo5kbt2lmeru91zafgo2urki 104 3524 87343 68295 2022-08-14T09:29:06Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">КАНТРАКТ.</span>}} {{Калёнтытул|right=<small>(З жыцьця пінчукоў).</small>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Хата старасты Рамана Карэня была паўнютка людзей. Сюды часта такі зьбіраліся палешукі пагутарыць аб сваіх справах. Апроч таго, Раман і сам часта склікаў мужыкоў, каб аб’явіць ім волю валаснога начальства. {{Водступ|2|em}}Вось і сягоньня Раман паклікаў палешукоў на сход. Чуць толькі сьцямнела, пачалі зьбірацца палешукі. Скора іх націскалася поўная хата. Захрыпелі цыбукі, застукалі люлькі аб тоўстые кіпці, і ў хаце падняўся такі дым, што ня можна было пазнаць трэцяго чалавека, хоць яго нос і можна было абмацаць рукою. {{Водступ|2|em}}Покі зьбіралося «законнае чысло» людзей, каб сход мог мець сілу, палешукі гулі, як рой пчол. Адзеты яны былі — хто ў доўгіе халаты з паламі, хто ў кажухі с шырокімі, як засланка каўнерамі. Усе яны былі ў лапцях, з голымі грудзьмі, хоць на дварэ крэпіла зіма. Адны {{Абмылка|сядзелі|сядзелі,}} другіе стаялі. Нізкі з рыжаю бародкаю Сымон Тачыла жартаваў з Алёнаю, стараставаю жонкаю, покі яна, ня сунула яму сьмеючыся, гарачаю качаргою ў рыжую бараду. Кандрат Лата пакепліваў з Дземяна Трубы, як яго поп спаведаў летась і скамандаваў за грэх прывязьці тры вазы дроў. {{Водступ|2|em}}— Які ты грэх зрабіў, Дземян? {{Водступ|2|em}}— Што ступіў, то і саграшыў, сказаў Дземян.<noinclude></noinclude> eb8vbiu5ytm86t6n5rm1ooma359z6qn 104 3536 87344 68297 2022-08-14T09:29:34Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Стараста ўжо неколькі разоў падымаўся на {{Абмылка|услон|ўслон}}, пытаў, ці ўсе сабраліся, лаяў Кастуся Рылку што той доўга ня йшоў. {{Водступ|2|em}}— Ну, ўжо ёсць больш, як тры чэцьверці гаспадароў, — сказалі мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Дык будзем рабіць сход, пачаў старшыня: Грыгор Бугай, Пятрусь Грэнка, Янка Вясёлы і Васіль Кукса хочуць {{Абмылка|ўзяць|узяць}} ад обчэства у арэнду рэку і тоні. {{Водступ|2|em}}«Арэндатары» стаялі асобна. Твары іх былі {{абмылка|сурёзные|сур’ёзные}}. {{Водступ|2|em}}Як толькі стараста змоўк, палешукі, як па камандзе загаманілі на ўсе лады. Тут былі ўсякіе галасы: адзін трэшчаў, як трашчотка, другі вырываўся рэзка, праразьліва, як жалезны клін, трэці вёў тонка, чацьвёрты хрыпеў, як люлька стараставаго бацькі, пяты сыпаўся гарохам, шосты гуў чмялём, а ўсё гэта зьлівалося з басам {{абмылка|якого|якога}} небудзь Данілы. {{Водступ|2|em}}Але ў рэшці верх узяў голас Васіля Куксы. Іон так стараўся — вытрашчыў вочы, махаў капшуком і люлькаю. {{Водступ|2|em}}— Якая цяпер ў чорта рыба? — крычаў Кукса: — хоць бы на невад адышло! {{Водступ|2|em}}— На колькі год бярэце ў арэнду? {{Водступ|2|em}}— На шэсць. Але… {{Водступ|2|em}}— Колькі арэнды ў год? — пытаў стараста у схода. {{Водступ|2|em}}— Пятнаццаць рублёў! — гукнула большая палавіна палешукоў. Праўда, некаторые крычалі 18, другіе — 12, а самы арэндатары стаялі за дзесяць. {{Водступ|2|em}}— Дык як жэ будзе? {{Водступ|2|em}}— Ніхай бяруць за дванаццаць, сказаў Мікіта Крынічны. {{Водступ|2|em}}— Усе сагласны? {{Водступ|2|em}}— Сагласны!<noinclude></noinclude> 5b4ieiqwmrmr3k8bqcfmeutotnqihzt 104 3551 87345 68409 2022-08-14T09:29:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Калі так, сказаў стараста, то будзем пісаць прыгавар. Толькі-ж не разходзьцеся хлопчыкі! {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}А тым часам глаўнае было ўсё ў перэдзі: дастаць аркуш паперу для кантракта, асадку, атрамэнт, пяро. Гэта ўсё такіе рэчы, каторых палешукі не ужывалі з тых часоў, як паўстаў сьвет Божы. Стараста разаслаў ганцоў ва ўсе куты в. Ямішч. Зьмяты аркуш паперы дасталі у Бэркі. Па атрамэнт і асадку прышлося ісьці за дзьве вярсты да старога Ірша. Прайшла добрая гадзіна часу, покі ўсе патрэбные {{абмылка|рчэы|рэчы}} былі раздабыты. {{Водступ|2|em}}Цяпер на самае важнае мейсцо выступіло пытаньне: хто-ж будзе пісаць кантракт? Паклікалі-б жыда, дык шабас — ня пойдзе. Усе палешукі, у тым знаку і стараста, пісаць ня ўмелі. А як трэба было заверыць якую бумагу, то стараста браў сваю печатку, трымаў яе над запаленым карчом або лучынаю, покі на ей не нарастаў здаровы слой куру, і прыкладаў да бумагі, паплеваўшы на тое мейсцо, гдзе павінна быць печаць. І «яміцкі сельскі стараста» не раз стаяў да гары нагамі. {{Водступ|2|em}}Палешукі пачухалі патыліцы. Але яны зараз жэ пачалі таўчы пад бок Міхалку Варэйку. {{Водступ|2|em}}— Хадзі, Міхалка, ты-ж распісываўся ў воласьці. {{Водступ|2|em}}— Распісацца магу, а кантракт чорт яго напішэ,—упіраўся Міхалка. {{Водступ|2|em}}Тут Міхалку падхапілі пад рукі, двое цягнулі яго за крызы каптана, неколькі чэлавек пхалі ззаду і такім парадкам дамарослаго пісара цягнулі праз ўсю хату, як мурашкі хрушча. Другіе палешукі разступіліся, і Міхалку пасадзілі за стол. Стараста зьняў лянпу, паставіў у гаршку на стол, а каб яна не хісталася, насыпаў ў гаршчок ячменю.<noinclude></noinclude> nlf39w1i90yovlx67aiyrbzr18647yp 104 3598 87346 68410 2022-08-14T09:30:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}На момэнт у хаці зрабілося ціха. Усе пазіралі на «пісара». {{Водступ|2|em}}А «пісар» сядзеў важна і агледаў пісарскіе прылады. Канец пера быў зломаны, у антрамэнтнай пляшкі не хватала палавіны рыла. «Пісар» апусьціў пяро ў каламар, паднёс пасьля да лямпы і стаў прыгледацца. {{Водступ|2|em}}— Ці-ж гэта атрамэнт? саладуха нейкая!—сказаў ён. {{Водступ|2|em}}Хата затраслася ад сьмеху. Сьмеяліся не с таго, што сказаў Міхалка — ўсім было сьмешна бачыць Міхалку пісарам. {{Водступ|2|em}}Міхалка ўжо хацеў кінуць пісарства і вылезьці {{абмылка|з за|з-за}} стала. {{Водступ|2|em}}— Дык што пісаць? — спытаў ён злосна. {{Водступ|2|em}}Падняўся ешчэ большы сьмех. {{Водступ|2|em}}— Ось я табе зараз скажу, — і {{абмылка|стартста|стараста}} пастараўся зрабіць надта мудрую міну. Іон скрывіў на бок галаву, завярнуў вочы ў самы лоб, а аднэю рукой чухаў сківіцу. Яму даводзілося чуць неколькі разоў, як чыталі кантракты, але ён не хацеў паказаць гэтаго: нехай знаюць палешукі, што ён дыхтуе сам з сваей галавы. {{Водступ|2|em}}— Пішы! — сказаў стараста да Міхалкі: - мы, ніжэпадпісаўшыеся мужыкі з в. Ямішч, скліканые нашым старастам… {{Водступ|2|em}}— Чаго ты паляцеў, як вол у гіз! — крыкнуў Міхалка. Але старасьце далей ляцець не было куды: хоць забій, далей ні слова ня помніў. Аж холадна зрабілося старасьце: пачаць то пачаў, але чым скончыш? як тут выкруціцца? {{Водступ|2|em}}Міхалка тым часам прыглядаўся да пісаньня. Першым дзелам ён пасадзіў вялізную «варону» на папер. А як гэта капка непатрэбна, то ён размазаў яе {{абмылка|ірукавом|рукавом}} і пачаў вывадзіць каракулі, высалапіўшы язык сярпом скрывіўшы яго на правай палавіне рота.<noinclude></noinclude> c47ht4pa2rwa8fjyzt3ewvi9pjekrij 104 3926 86965 86914 2022-08-13T12:06:07Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>каралевы з тэй прычыны, што Радзівілл затрымаў усе кляйноты Сьцяпана Батуры і ня выдаў іх новаму каралю. Пераходзячы-ж да адносінаў між ім і Жыгімонтам III, піша: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Ня толькі я, але і ўвесь народ наш ёсьць у вельмі лёгкім паважаньні ў караля; жыву тут толькі дзеля формы; аўдыенцыі ніяк не магу дабіцца і не хачу больш падноскаў абіваць“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}У пісьме з 15 ліпня 1588 г. Сапега, адказываючы на пытаньне Радзівілла, што „кароль здаецца ўжо лепш адносіцца да нашага народу“, заўважае скептычна, што ён {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„гэтага не абсэрваваў, а наадварот з рэспонсу пану Мінскаму відаць, што кароль жалее таго, што калі-колечы зрабіў ліцьвіну. Не хачу быць pro forma пры двары і {{Абмылка|ураду|ўраду}} свайго наражаць на зьнявагі, бо ўрадуе камора, а ўраднікі ёсьць непатрэбнымі“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Аднак, ня гледзячы на гэтыя труднасьці, Сапега астаўся пры двары. Узаемаадносіны між Жыгімонтам і Сапегаю зьмяніліся крыху на лепшае, калі паўстала небясьпека вайны з туркамі і татарамі. Гэтую небясьпеку выклікаў Жыгімонт III сваей вузка дынастычнай палітыкай. Шукаючы прыхільнікаў, Ваза стараецца зьяднаць сабе Сапегу, ведаючы, што апошні здабываў штораз вялікшы аўторытэт у Вялікім Князьстве. Як бы ў сувязі з гэтым, Жыгімонт даручае Сапезе важныя справы, датычучыя Вялікага Князьства, і перадусім згаджаецца на ягонае кіраўніцтва працамі над Трэцім Статутам. Прыступаючы да спаўненьня гэтага вялікага заданьня, Сапега меў 31 год, аднак, ня гледзячы на гэткі малады век, абавязкі свае споўніў бліскуча, здабыўшы ўдзячнасьць сучасьнікаў, памяць і хвалу ў патомкаў. {{Водступ|2|em}}Статут 1588 г. вырас паступова. Ужо на Люблінскім Сойме 1569 г. было пастаноўлена стварыць адумысную камісію, каторая-б занялася перепрацоўкай статуту 1566 году, зьмяняючы апошні адпаведна да пактаў Люблінскае вуніі і новага палажэньня Вялікага Князьства. У склад камісіі ўвайшлі гэткія асобы, выбраныя на Люблінскім Сойме. З рады гаспадарскае ўвайшлі: Валерыян, біскуп віленскі, Мэльхіор Шэмет, кашталян Жамойцкі; да іх назначаны быў сэкрэтаром „доктар абайга правоў“ Аўгустын Ротундус, віленскі войт. Ад шляхты ў камісію ўвайшлі прадстаўнікі ад кожнага ваяводзтва Вялікага Князьства Літоўскага—па адным: Мікалай Дарагастайскі, князь Лукаш Сьвірскі, Ян Стэцковіч, Бэнэдыкт Юрага, князь Павал Сакалінскі, Ян Скалка, Кірдзей Крычэўскі, Сялецкі, Марцін Валадкевіч. Да гэтых дэпутатаў ад ваяводзтваў былі прыдзелены два земскія пісары: Андрэй Мачковіч—віленскі і Пятро Станіславовіч—ашмянскі. Працы камісіі адбываліся ў Вільні. На ўтрыманьне дэпутатаў быў вызначаны, аж да сканчэньня працы, асобны падатак, які плацілі толькі грамадзяне Вялікага Князьства (акром украінскіх земляў). Склад камісіі ня быў праз увесь час адзін і той-жа, бо некаторыя сябры паміралі, іншыя зьмяняліся. Паводле соймавае канстытуцыі, направа Статуту павінна была адбывацца такім чынам, каб дэпутаты ня толькі зьмянілі або зусім выкрэсьлілі спэчныя з пактамі Люблінскае вуніі артыкулы, але самае права цывільнае Вялікага Князьства памагчымасьці зблізілі да права Кароны. Апрацаваны гэткім спосабам Статут павінен быў быць, {{Перанос пачатак|п=па|к=водле}}<noinclude><references/></noinclude> 0udbznpz0axssz17zcg9f4c12pz2wia 104 3927 86966 86916 2022-08-13T12:07:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Перанос канец|п=па|к=водле}} тэй-жа Люблінскае умовы, перагледжаны і зацьверджаны „супольным“ польска-літоўскім Соймам. {{Водступ|2|em}}Працы камісіі пасоўваліся, аднак, вельмі павольна; і толькі тады, як справа гэта была даручана Льву Сапезе,—праз два гады, пайменна ў 1588 г., статут быў гатовы. Леў Сапега вельмі добра справіўся з сваім заданьнем і ня толькі апрацаваў Статут, але і выдаў яго ўласнм коштам і пад асабістым даглядам у 1588 г. у Вільні. {{Водступ|2|em}}Выдаючы новы статут, Леў Сапега зламаў пастановы Люблінскага Сойму ў двух найгалаўнейшых кірунках: фармальным і матэрыяльным. Фармальнае зламаньне выявілася ў тым, што Статут 1588 г. атрымаў абязываючую сілу не на падставе пастановы „супольнага“ Сойму (як вымагала Люблінская вунія), а на падставе пацьвярджэньня яго гаспадарам Жыгімонтам Вазай асабіста, г. зн. парадкам, які абязываў у Вялікім Князьстве Літоўскім пры выдаваньні законаў перад Люблінскай вуніяй. Апрача гэтага прывілей гаспадара, пацьвярджаючы Статут, быў выданы за аднэй пячацьцю Вялікага Князьства Літоўскага, за подпісам гаспадара Жыгімонта III і за змацаваньнем падканцлера Льва Сапегі ды пісара Габрыэля Войны. Гэтым спосабам Сапега выэлімінаваў магчымасьць якіх-колечы фармальных пратэнсіяў з боку Кароны да свае працы. Матэрыяльнае зламаньне пастановаў Люблінскага Сойму выявілася ў тым, што Трэці Статут ня толькі ня зьліў права Вялікага Князьства з польскім, як гэтага дамагаліся палякі ў Любліне, але навет захаваў усе тыя артыкулы, якія выклікалі вялікае абурэньне ў кароннай шляхты. {{Водступ|2|em}}Гэткім парадкам пакінены быў артыкул трэці другога разьдзелу Статуту 1566 г. (у Статуце 1588 г. яму адпавядаў артыкул чацьверты трэцяга разьдзелу), каторы абязываў гаспадара пільнаваць цэласьці граніцаў Вялікага Князьства: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}«тэж дабра панства таго Вялікага Князьства Літоўскага ня уменшым і то, што будзець цераз непрыяцеляў таго панства аддалена, разабрана і ку іншаму панству ад таго панства нашага калікольвек упрошана, то ку ўласнасьці таго Вялікага Князьства прывесьці, прыўлашчыці й граніцы направіці абяцуем; а хаця быхмо тэж каму загранічнікам пры граніцах тых, верху менёных, землі, іменьня, сёлы і людзі далі, тагды таковыя маюць з таго служыці вялікаму Князьству Літоўскаму, а хтобы не хацеў служыці, таковых прывілеяў ня маем мы і патомкі нашыя дзяржаці». {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Гэтак сама пакінуты быў бяз зьменаў артыкул аб раздаваньні ўрадаў, маемасьцяў і старостваў чужаземцам, загранічнікам і суседзям Вялікага Князьства;—усё гэта можна было даваць {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}«толькі Літве, Русі, Жмудзі, родзічам старажытным і ўраджэнцам Вялікага Князьства Літоўскага і тых зямель, таму Вялікаму Князьству прыналежачых». {{Водступ2-канец|2|em}} {{Водступ|2|em}}Каліб хто-колечы, акром Літвы, Русі і Жмудзі, і атрымаў за свае заслугі аселасьць праз наданьне, то ён карыстацца мог толькі ўчыніўшы прысягу ў „вернасьці і жычлівасьці“ Вялікаму Князьству, выконваючы адносна да яго ўсе абавязкі, аднак у кожным прыпадку на ніякія ўрады «ані прыпушчоны, ані ад гаспадара ўстаноўлены» быць ня мог. {{Водступ|2|em}}Падобна да Другога, Статут 1588 году засьцерагае ўжываньне<noinclude><references/></noinclude> 4i4v9slzgwq3dgze01duu0dmjgar8i5 104 4904 86967 86917 2022-08-13T12:08:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>беларускае мовы ўва ўсіх земскіх урадах Вялікага Князьства, кажучы: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}«а пісар земскі маець па руску ўсе лісты, выпісы і позвы пісаці, а не іншым языком і словы». {{Водступ2-канец|2|em}} {{Водступ|2|em}}Агулам трэба сцьвярдзіць, што Статут 1588 г., апрацаваны ў зусім адменных умовах палітычнага жыцьця Вялікага Князьства, дзякуючы Льву Сапезе, аказаўся прасякнуты тым самым духам, як і Другі, сьпісаны перад вуніяй. Тутака заслугуе на ўвагу яшчэ наступны факт, каторы выразна сьведчыць аб нэгатыўных адносінах Льва Сапегі да Люблінскае вуніі. Пры выданьні Статуту 1588 г. трэба было на пачатку зьмясьціць pacta Люблінскае вуніі і іншыя пастановы, каторыя тварылі г. зв. права публічнае Вялікага Князьства. Дзеля таго аднак, што пастановы гэтыя па вуніі, як і сам пакт вуніі, былі недагодныя для Князьства, бо абмяжоўвалі яго правы, як самастойнае дзяржавы, Леў Сапега пастанавіў зусім выкінуць іх із Статуту. Некаторыя польскія гісторыкі называюць гэты паступак Сапегі «magnackim wybrykiem», што зусім было-б слушным, калі-б стаяць на пункце гледжаньня інтарэсаў Кароны. Аднак, Сапега гэтымі інтарэсамі не кіраваўся, а, ідучы на барацьбу з вуніяй 1569 г., пільна прыслухоўваўся да голасу тагачаснага беларускага грамадзянства і ў першую чаргу радзіўся з магутным радзівіллаўскім дваром, з каторым стараўся падтрымліваць найлепшыя адносіны. Маючы гэткую падпору, ён і дэцыдаваўся на гэтакае рашучае ламаньне пастановаў вуніі. Гэта ясна бачыцца з яго пісьма да Крыштофа Радзівілла з 15 ліпня 1588 г., у якім Сапега, між іншымі важнымі пытаньнямі, закранае справу выданьня Статуту, пішучы: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Статут новы загадаў ужо друкаваць паруску; хацеў-бы яго выдаць і папольску, аднак, калі-б прышлося de verbo ad verbum яго перакладаць паводле рускіх словаў і сэнтэнцыяў,“вышла-б вельмі „niegrzecznie“, а інакш ня сьмею. Ахвотна пачуўбы рады Вашае Міласьці. Прывілеі гэтак сама ахвотна-б выдаў пры Статуце, аднак дзеля таго, што ня ўсе яны нам на руку — у адных пачатак добр, а сяродак дрэнны, у другіх сяродак добры, а пачатак і канец дрэнныя, — не магу здэцыдавацца, ці падабае выкінуць тое, што шкадлівае, ці не“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Працай над Статутам Сапега выказаў ня толькі вялікую здольнасьць і веданьне права, але і вялікі пісьменьніцкі і красамоўчы талент. Аб апошніх пераконваюць пасьвячэньне Статуту гаспадару Жыгімонту III, зьмешчанае на пачатку статуту, і прамова Сапегі ў Сойме, надрукаваная ў тым-жа Статуце. У абедзьвюх гэтых працах Сапега выказаў шмат гэткіх высокіх думак, якія адпавядалі толькі XVIII і XIX стагодзьдзям. У пасьвячэньні Статуту гаспадару Сапега на першым месцы засьцерагае, што права ў першую чаргу зьяўляецца патрэбным пануючым асобам, каторыя павінны асабліва яго трымацца, бо ў праціўным выпадку яны зробяцца зьненавіджанымі тыранамі, падобнымі да дзікіх зьвяроў, якія патрапяць здаваляць толькі свае «грубыя зьвярыныя похаці». На пацьвярджэньне гэтае думкі Сапега кажа, што ўжо {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„былі тыя часы, Найясьнейшы і Міласьцівы Гаспадару Каралю, калі ў тым зграмаджэньні а паспалітаваньні людзкім, каторае мы рэчаю паспалітаю называем, не правам якім апісаным<noinclude><references/></noinclude> da5z5xw7j8n2cu7lbdjwuo4lww2wh1x 104 4959 86968 86918 2022-08-13T12:08:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>або статутам, але толькі сваім зданьнем і ўпадабаньнем уладнасьць сваю гаспадары і каралі таго сьвету над людзьмі расьцягалі, але іж частакроць ад прыстойнае свае павіннасьці адступавалі, а на свой толькі пажытак рэчы нацягаючы, а спольнае дабро ўсіх мала дбалі, адтуль то было ўрасло, што людзі брыдзячыся іх панаваньнем і зьерхнасьцю і не гаспадарамі, але тыранамі оныя называючы, на самым толькі статуце і праве апісаным усё бесьпячэнтва і добрае рэчы паспалітае засажалі“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Слушнасьць свае думкі пацьвярджае Сапега цытатамі з твораў старадаўных філёзафаў, а ў першую чаргу Арыстотэля, каторы казаў: „там бэльлюа, а панашаму дзікія зьверы, пануець дзе чалавек паводле ўпадабаньня свайго уладнасьць расьцягаець; а дзе права або статут гару маець, там сам Бог усім уладаець“. Гэтую жыватворчую сілу мае права дзеля таго, што яно зьяўляецца—паводле думкі другога старадаўнага філёзафа: „оным праўдзівым рассудкам а мудрым чалавечага ўмыслу бачэньнем, каторым Пан Бог натуру чалавечую абдарыў“ з тэй мэтаю, каб розум і бачэньне гэтае дапамаглі адрозьніць „пачцівыя рэчы ад непачцівых“, першыя насьлядаваць, другіх высьцерагацца. {{Водступ|2|em}}Гэтыя разважаньні Сапегі паказваюць, што пагляды яго згаджаліся з постулятамі пазьнейшае школы натуральнага права, каторая казала, што існуе права абсалютнае, аб’ектыўнае, справядлівае для ўсіх народаў у-ва ўсе часы іхняга існаваньня; трэба толькі пазнаць гэтае права і знайсьці крытэрыум дзеля адрожненьня праўнага ад бяспраўнага. Права натуральнае мела быць ідэалам, да якога павінна імкнуцца недасканалае права людзкое, перш за ўсё празначанае для паўстрыманьня небясьпечнае самаволі паасобных людзкіх адзінак. У гэтым сэньсе права, як пэўныя цуглі, паўстрымліваючыя людзей ад бяспраўных учынкаў, патрэбна ня толькі для пануючага, але і для падданых. Думку гэту Сапега выражае так: „Леч, іж ня ўсіх так прыроджаньне справіла, абы больш розуму аніжэлі маетнасьцей сваіх а бэстыяльскіх папудлівасьцей насьледаваці мелі, — тое ўдзіла або мунштук на зухвальцы Пан Бог і права яго сьвятое ўлажыла, абы тыя за неучцівыя справы свае слушнае караньне, а цнатлівыя прыстойную заплату аднасілі“. {{Водступ|2|em}}Праўны парадак у дзяржаве ёсьць зарукай і фундамэнтам яе дзяржаўнага ладу, бо, паводле Сапегі, толькі там „панствы і каралеўствы стаяць і ў цэласьці сваей захаваны бываюць, дзе ліхія помсту, а добрыя заплату адносяць“. Моцнага права ўласнае дзяржавы і непашаны яго дамагаюцца толькі тыя, для каторых „свая воля міла а розум ім непрыяцелем“. {{Водступ|2|em}}У канцы, Сапега, паклікаючыся на прыклады із старадаўнае гісторыі, праводзіць думку, што навет найгоршае права ёсьць лепшым ад неабмяжованага панаваньня аднае асобы. З гэтага гледзішча Сапега апраўдывае ўзрастаўшае пашырэньне правоў шляхты коштам улады гаспадара. {{Водступ|2|em}}Другі твор Сапегі—прамова на Сойме з прычыны выданьня Статуту,—хоць і паўтарае часткова думкі, выказаныя ў папярэдняй працы, аднак, з увагі на тое, што тутака Сапега зварачаецца не да гаспадара, а да шляхты, ён зьмяшчае шмат новых паглядаў, больш {{Перанос пачатак|п=да|к=кладна}}<noinclude><references/></noinclude> klwwyrq4asrjbxu2kobwr4je692ncvt 104 4981 86969 86919 2022-08-13T12:09:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Перанос канец|п=да|к=кладна}} характэрызуючых праўную псыхіку Сапегі, яго глыбокую эдукацыю, нязвычайную справядлівасьць і перадусім яго нацыянальны воблік. {{Водступ|2|em}}Дзеля таго, што прамова гэтая зьяўляецца найпрыгажэйшым прыкладам беларускага красамоўства канца XVI ст., а такжа з увагі на яе будову і зьмест, падаем яе поўнасьцю. {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Абачывалі то ўсіх вякоў людзі мудрыя, што ў каждай рэчыпаспалітай чалавеку пачціваму нічога ня маець быці дарожшага над вольнасьць, а няволяй так ся маець гыдзіці, што ня толькі скарбамі, але і сьмерцю яе ад сябе адганяці павінен. А пра гэта людзі пачцівыя ня толькі маетнасьці, але і горлаў сваіх проціў кождаму непрыяцелю выносіці не жалуюць, абы пад іх акрутнае панаваньне ня прыходзілі, а з вольнасьці сваей будучы злуплены, водлуг восі і мысьлі іх, яко нявольнікі, ня мусілі жыці. {{Водступ|2|em}}„Але ўжо мала-б і на тым было, каб чалавек, з няволі ад пастароннага непрыяцеля быў волен, а дамовага непрыяцеля над сабою цярпеці мусіў-бы. {{Водступ|2|em}}„Тагды тот мунштук або {{Абмылка|удзіла|ўдзіла}} на пагамаваньне каждага зухвальца ёсьць вынайдзена, абы ся, баючы права, ад каждага гвалту і збытку пагамаваў, а над слабшым і худшым ня паствіўся і {{Абмылка|уціскаці|ўціскаці}} яго ня мог. Бо для таго правы пастаўлены, абы можнаму і патужнаму ня ўсё было вольна чыніці, а як паведзіў Цыцэро, іж естэсьмо нявольнікамі праў для таго, абы вольнасьці ўжываці маглі. {{Водступ|2|em}}„А есьлі чалавеку пачціваму нічога нет мільшага над тое, калі ў айчыне сваей бясьпечна мешкаючы, не баіцца, абы яго хто на добрай славе змазаці, або на целе на здароўі яго абразіці, або на ўласнай маетнасьці яго {{Абмылка|укрыўдзіці|ўкрыўдзіці}} мог, тагды то нічому іншаму, адно праву, прычытаці маець, за каторым ад каждага ў пакою сядзіць і жаднага ўсільства абэлжаньня і {{Абмылка|укрыўджаньня|ўкрыўджаньня}} на сабе не паносіць. Бо той цэль і скутак усіх праў ёсьць і маець быць на сьвеце, абы кажды ''добрую славу сваю, здароўе і маемасьць'' у цэласьці меў і на тым жаднага ўшчэрбку не цярпеў. {{Водступ|2|em}}„''І то ёсьць наша вольнасьць'', каторай мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалімся, ''што пана, іж-бы водле волі сваей'', учцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. Бо хто-бы колечы з тых трох рэчаў у чым нас укрыўдзіці і водле ўпадабаньня свайго, а ня водле праў нашых, над намі паствіцца меў, тот бы ўжо ня панам нашым, але сказіцелем праў і вольнасьцяў нашых быў, а мы бы нявольнікамі яго быці мусілі. {{Водступ|2|em}}„І слушна за праўду маем, за што Пану Богу дзякаваці, што пад панаваньнем каралёў іх міласьцяў і вялікіх князёў паноў нашых, тую ўладу і вольнасьць у руках сваіх маем, а правы самі сабе творачы, яко найбольш можам вольнасьці сваей ва ўсім пасьцерагаем; бо ня толькі сусед а спольны наш абываталь у айчыне, але і сам гаспадар, пан наш жаднае зьверхнасьці над<noinclude><references/></noinclude> j6t3yilpv1vqz9fp2rg8dgr9trf17i8 104 5095 87347 68412 2022-08-14T09:30:33Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}А стараста ўсё думаў. Цяпер ён думаў папраўдзі, але галава была, як саганец — ніводнай мысьлі ня выціснуў з яе бедны стараста. {{Водступ|2|em}}— Мы… мы… мы… ліжэ… іжэ… падказаўшыся…—Міхалка ўпёрся носам у кантракт. {{Водступ|2|em}}— А ты праўду кажэш загаварыў «пісар», ня зводзячы вачэй с кантракта: што-ж я напісаў? {{Водступ|2|em}}— Ніжэпадпісаўшыеся, — сказаў стараста апаўшым голасам. {{Водступ|2|em}}— Ага! так, так! {{Водступ|2|em}}— Прачытаюць у воласьці, яны-ж з гэтаго і хлеб ядуць, — развясельваў іх арэндатар Кукса. {{Водступ|2|em}}А тым часам і стараста, і «пісар» ўзбіліся на сьцену. Стараста уставіўся вачыма ў печ, як дурны, і стаяў, а Міхалка ваеваў з «мужыкамі». Чытаў, чытаў, а ў канцы вычытаў: {{Водступ|2|em}}— Мукі! {{Водступ|2|em}}Усе зарагаталі. {{Водступ|2|em}}Старасту асьвяціла ўрэшці добрая мысль. {{Водступ|2|em}}— Ну, і пісар жэ з цябе! — накінуўся ён на Міхалку: пісаў пісака, што не разбярэ і сабака… Бадай ты згарэў!.. Ідзеце, хлопцы, да хаты. Прыедзе пісар, дык і напішэ!..<noinclude></noinclude> i35eyjhz19nnkacwup8iypp1ttan1l6 104 5531 87348 68449 2022-08-14T09:30:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">{{Разьбіўка|ІМЯНІНЫ}}.</span>}} {{Водступ|2|em}}Ешчэ за месяць да пісаравых імянін усё панства м-ка В. знала, што пісар першаго сенцябра імяніннік, і кожны мястэчковы пан даўно ужо вострыў зубы на гэтые імяніны. Усё мястэчковае панства зьбіралося кожны вечэр у каго-небудзь з паноў, пілі гарэлку, гралі ў карты, абівалі свае языкі аб косьці таго, хто ня ўмеў, або не хацеў пападаць ім у тон і туляўся ад іх зборышч. {{Водступ|2|em}}Гэтак і не агледзіліся, як падыйшоў дзень імянін. {{Водступ|2|em}}Зачыніўшы манапольку, Амельян Шурпаты, сядзелец тамтэйшы, пайшоў да пісара. Па дарозе ён клікнуў вурадніка Дарафея Бойку. Покі вураднік зьбіраўся, з другога канца падыйшоў дзяк. Да іх ешчэ прылучыліся дыякон з {{Абмылка|хвэльчарэм|хвэльчарам}}, і ўся кампанія памандравала да пісара. Амельян Шурпаты ўсю дарогу гаварыў сьмешные рэчы. Яго расказы вядомы былі тым, што ў іх было ў сто разоў больш гразі, як сьмеху і розуму. А калі ён ужо надта дацінаў, кампанія хваліла яго. І самаю высшаю хвалою для сядзельца было тое, як яго сябрукі скажуць: «А ліха-ж яго матары!» Або: «А бадай ты апруцянеў!» {{Водступ|2|em}}Пісар Сямён Гаўрылоўскі даўно ўжо чэкаў гасьцей, паходжываючы па пакою, курачы папіросу і пакручываючы вусы. У сталовай ужо быў гатоў стол, на каторым стаялі бутэлькі і цэлые горы закускі. Пісар вясёла пазіраў на стол і часамі усьмехаўся сам сабе,<noinclude></noinclude> ckrknd9f3z6dctqup84emvf2gtmco0u 102 5606 87408 70837 2022-08-14T10:23:44Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Гурло | Імёны =Алесь | Першая літара прозвішча =Г | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =19 (31) студзеня 1892 | Месца нараджэння = | ДС =4 лютага 1938 | Месца смерці = | Выява =Алесь Гурло.jpg | Вікіпедыя =:be:Алесь Гурло | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Алесь Гурло | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Алесь Гурло | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Вечар (Гурло)]] // «Наша Ніва», 1912, № 33 *[[Віхор]] // «Наша Ніва», 1913, № 4 *[[Світанне]] // «Наша Ніва», 1913, № 24-25 *[[Не гасіце агнёў]] // «Наша Ніва», 1913, № 37 *[[«Я не раз у дрэнны час...»]] // «Наша Ніва», 1914, № 4 *[[Я вольна жыць хачу]] *[[Заблішчалі ў цёмнай далі маякі]] (1916) *[[Кастусь Каліноўскі (Гурло)]] *[[У. Ігнатоўскаму (Гурло)]] *[[Абнімаецца вецер з бярозай…]] ====Пераклады==== *[[І мёртвым, і жывым]] — [[Аўтар:Тарас Шаўчэнка|Тарас Шаўчэнка]] == Пра аўтара== *[[Да 15-годдзя літаратурнай творчасці Алеся Гурло]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] t9zt1bdq1i22x68cqkfiuregrw4ryap 0 6691 87154 77838 2022-08-14T06:29:28Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1828 (пераклад 1905) }} * {{2Ў|Шляхам жыцьця (1913)/VII/Трох Будрысаў|Трох Будрысаў}} // [[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913 * [[Тры Будрысы (1940)|Тры Будрысы]] (1940) // Літаратура і мастацтва, 1940, №38, 23 лістапада [[Катэгорыя:Вершы Адама Міцкевіча]] [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Балады]] [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Творы 1828 года]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 4idn5767nfdcltm7brljwmsaivcxpym 87242 87154 2022-08-14T08:27:59Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1828 (пераклад 1905) }} * {{2Ў|Шляхам жыцьця (1913)/VII/Трох Будрысаў|Трох Будрысаў}} // [[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913 * [[Тры Будрысы (1940)|Тры Будрысы]] // [[Літаратура і мастацтва (часопіс)|Літаратура і мастацтва]]. Мінск. №38, 23 лістапада 1940 [[Катэгорыя:Вершы Адама Міцкевіча]] [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Балады]] [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Творы 1828 года]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 99omw4rzy8u651gakf81wret7tgl6lp 0 7151 87417 24952 2022-08-14T11:13:12Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Неадназначнасьць}} * [[Зорка (Чарнышэвіч)]] * [[Зорка (Колас)]] * [[Зорка (Мікуліч)]] == Гл. таксама == * [[Зоркі]], верш Янкі Купалы dj82011uqkpayaqje8qp31agianiqgp 104 7610 87093 53346 2022-08-13T21:18:31Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|right=”КАЛОСЬСЕ”<br />Кніжка 4./17/. Вільня, 1938<br />с. 233—237}} <center>М. ШКЯЛЁНАК. Сынтэза беларускае гісторыі</center> <center>/паводле праф. М. Доўнар-Запольскага/</center> {{Водступ|2|em}}Хто з Беларусаў, хоць крыху знаемы з досьледамі над роднай гісторыяй, не спаткаўся з прозьвішчам праф. Доўнар-Запольскага, вялікім і дарагім ня толькі для беларускага гісторыка, але наагул для кожнага Беларуса! Праф. Доўнар-Запольскі — гэта запраўды нашая гордасць. Працы яго, прысьвечаныя гісторыі Беларусі ад найдаўнейшых часоў, ведамы загранічнаму навуковаму сьвету. Няўтомны працаўнік, праф. Доўнар-Запольскі выпусціў у сьвет шмат капітальных працаў у мове расейскай і беларускай аб сваей бацькаўшчыне — Беларусі. Але ня толькі ў гэтым зьмяшчаецца яго {{абмылка|хаслуга|заслуга}} ў беларускай гісторыі, як навуцы. Шмат хто з ведамых гісторыкаў пісаў аб мінуўшчыне Беларусі, аднак значэньне іх есьць куды меншае. Заслуга праф. Доўнар-Запольскага галоўная ў тым, што ен першы палажыў фундамэнты сынтэзы беларускай гісторыі і вывеў асновы яе будучага прыгожага будынку. Бязупынныя студыі над мінуўшчынай свайго народу дазволілі праф. Доўнар-{{абмылка|Запаольскаму|Запольскаму}} дасканальна апанаваць гістарычны матарыял і зірнуць, калі так скажам, з птушынага ўзьлету на беларускую мінуўшчыну. Беларускім гісторыкам астаецца толькі ісьці шляхам, паказаным праф. Доўнар-Запольскім. Ясна, што гэты шлях патрабуе яшчэ {{абмылка|ачыстки|ачысткі}}, магчыма, што ў некаторых мясцох яго трэба будзе выпраставаць, але кірунак яго есьць ужо азначаны. А гэта самае галоўнае. {{Водступ|2|em}}Гэтая сынтэза нашае мінуўшчыны выражана ў працы паважанага прафэсара ”[[Асновы дзяржаўнасці Беларусі]]”, хоць думкі скондэнсаваныя ў ей ня трудна знайсці ўва ўсіх яго працах манаграфічных. {{Водступ|2|em}}Пазнаемімся із зьместам разгляданай працы. На пачатку трэба зацеміць, што праца гэта зьявілася ў пэрыяд расейскай рэвалюцыі, калі ўсе народы б. расейскай імпэрыі, а ў іх ліку і Беларусы, імкнуліся да збудаваньня собскае гаспадарственасьці, калі паўставалі Польшча, Латвія, Літва, Чэхаславаччына і інш. новыя дзяржавы. Вось жа праф. Доўнар-Запольскі падаў гістарычныя {{абмылка|асноы|асновы}} да будаванай тады ў Менску беларускае гаспадарственнасьці і адначасна выказаў і свой погляд на беларускую гісторыю, даючы яе кароткі сынтэтычны агляд. {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|Спыніушыся|Спыніўшыся}} над этнографічным абшарам, займаным беларускім народам, праф. Доунар-Запольскі кажа: {{Водступ|2|em}}”Беларуская нацыянальнасьць шчыльна жыве на гэтым абшары, а ў яе асяродзьдзі як кроплі спатыкаюцца іншыя нацыянальнасьці, {{перанос пачатак|згрупава|ныя}}<noinclude><references/></noinclude> m7mu8pmj1y4t8rmhqhdxxg5o67r0yq3 104 7611 87094 53347 2022-08-13T21:18:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|згрупава|ныя}} пераважна ў гарадах і мястэчках, і прадстаўляючыя сабой наплыўшы элемэнт”. {{Водступ|2|em}}Гаворачы як-бы аб прычыне, выклікаўшай яго працу, праф. Доўнар Запольскі кажа: {{Водступ|2|em}}”Нярэдка чуюцца як бы няпэўныя і сумліўныя галасы, ці беларуская нацыянальнасьць можа тварыць асобнае самастойнае гаспадарства, або, прынамся, увайсьці як фэдэратыўная частка ў саюз гаспадарстваў. Гэтыя няпэўнасці і сумлевы апіраюцца на няведаньні роднай гісторыі і на недастатковай ацэне культурнае трываласьці беларускага народу”. {{Водступ|2|em}}А далей пераходзячы да сынтэзы нашай гісторыі зацемлівае: {{Водступ|2|em}}”Часам наіўна выказваюць сумлеў, што беларускага гаспадарства ня было. Гэта правільна: пад гэткім назовам гаспадарства ня было, як ня было да паўстаньня гаспадарства італьянскага, бэльгійскага {{абмылка|и|і}} г. д. Але беларуская нацыянальнасьць прадстаўляе сабой моцна збудаванае гаспадарства із плямёнаў Літоўскай Русі, г. ё. тэй часткі Русі, каторую абыймала Літоўскае Княства. І Беларусь, як зараз пабачым, адносна нядаўна згубіла азнакі быўшае сваей гаспадарственнасьці, моцнай, трывалай, якая адрозьнівалася гэткімі асновамі разьвіцьця, якімі мы можам толькі гардзіцца… Асновы гаспадарственнай самастойнасьці глыбака заложаны ў беларускай нацыянальнаьці і апіраюцца на дзейніках гістарычных, этнографічных, лінгвістычных і эканамічных. Гэтыя дзейнікі захварбоўвалі ўсю гісторыю Беларусі”… {{Водступ|2|em}}Далей праф. Доўнар-Запольскі выказвае пагляд, які ўсё больш здабывае прыхільнікаў у навуцы, што: {{Водступ|2|em}}”Беларусы зьяўляюцца амаль адзіным славянскім племенем, за выняткам хіба палякаў, якое здаўна жыве ў сваей старонцы, ніскуль сюды ня прыходзіла і ня ўбрала ў сябе чужых элементаў. Дзеля гэтага Беларусы паводле гістарычных і этнаграфічных асаблівасьцяў зьяўляюцца найбольш чыстым славянскім племенем”. {{Водступ|2|em}}Гэтым самым праф. Доўнар-Запольскі адкідае пагляд аб прыходзе беларускіх плямёнаў з ”агульна-славянскай” або ”агульнарускай” прарадзімы. Гаворачы аб асноўнай рысцы ў вадношаньні Беларусаў да свае гаспадарственнасьці ў мінуўшчыне, аўтар кажа: {{Водступ|2|em}}”Імкненьне да гаспадарственнай самастойнасьці, уменьне бараніць гэтую самастойнасьць, імкненьне да свабоднага дэмакратычнага ладу зьяўляюцца аснаўной рыскай гістарычнае мінуўшчыны беларускага народу. І мы ня ведаем другога славянскага племені, у якога-б гэтая рыска натолькі яўна праяўлялася, як у нашых продкаў.” {{Водступ|2|em}}Гэта вельмі агульная тэза, да якой праф. Доўнар-Запольскі дайшоў у сваіх студыях. У далейшых разважаньнях праф. Доўнар-Запольскі<noinclude><references/></noinclude> 7y7vyqrh97gvjk6plemufrhfyeyvz2u 104 8649 87095 53348 2022-08-13T21:19:18Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>робіць памылку, калі вылічае Крывічоў, Дрыгавічоў і Радзімічоў, як беларускія плямены, а не ўспамінае аб Вяцічах і Северанах. Але тады, калі аўтар пісаў разгляданую працу, ня было яшчэ досьледаў праф. Растаргуева і інш., даказаўшых беларускасьць гэтых пляменаў. Ідучы-ж за навейшымі працамі, беларускія гісторыкі павінны абняць сваім зацікаўленьнем Севершчыну і, зразумела, Пскоўшчыну, як заселеную Крывічамі. З гледзішча гістарычнага разьвіцьця беларускае гаспадарственнасьці праф. Доўнар-Запольскі разрозьнівае пачаткава існаваньне трох самастойных беларускіх гаспадарстваў: Полацкага, Смаленскага і Турава-Пінскага, падчырківаючы, як характэрную азнаку, існаваньне ў Полацку асобнай ад кіеўскай дынастыі — Рогваладавічаў. Пераходзячы да гэнэзы — Вялікага Княства Белар.-{{Абмылка|Літоускага|Літоўскага}}, праф. Доўнар-Запольскі адкідае распаўсюджаную тэорыю аб г. зв. ”літоўскіх падбоях”, паводле якой вялікае Княства было збудавана шляхам падбою этнографічна-літоўскім элемэнтам беларускіх гаспадарстваў: {{Водступ|2|em}}”Гэтак гістарычная навука рашуча зьбівае ўсе азнакі заваяваньня беларускіх земляў літоўскім князем”. {{Водступ|2|em}}Працэс злучэньня беларускіх земляў адбываўся дабравольна — шляхам умоваў, або жанімства князёў. Выказаная тут думка нязвычайна {{Абмылка|характерная|характэрная}} і сьмелая. Але апошнія досьледы ў поўнай ступені яе пацьвярджаюць. Архэолёгічныя раскопкі ў Горадні, ведзеныя польскім археолёгам Ёдкоўскім /Jodkowsky/ пацьвярджаюць, што існавала магутнае беларускае горадзенскае княства над Нёманам, якое было ў сутычнасьці з беларускім Наваградкам. У гэтых княствах паўстаў новы беларускі цэнтр, зь якім злучыліся на аснове шырокае фэдэрацыі іншыя беларускія гаспадарствы, творачы адну дзяржаву. {{Водступ|2|em}}Праводзячы далейшую сынтэзу, праф. М. Доўнар-Запольскі паклікаецца на цэлы рад аргумэнтаў, якія даказваюць беларускі характар новага гаспадарства. Аргумэнты гэтыя мы абмінаем, бо яны есьць агульна ведамыя ўсім, хто хоць павярхоўна знаемы з нашай гісторыяй. {{Водступ|2|em}}На прыкладах Казіміра, Аляксандра, Жыгімонта Казіміравіча, Жыгімонта Аўгуста праф. Доўнар-Запольскі апірае сваю тэзу, што і Палякі выбіралі нашых гаспадароў сваімі каралямі і што гэта пэрсональная вунія ні ў чым не нарушала сувэрэннасьці Вялікага Княства. Не нарушала гэтай сувэрэннасьці і Люблінская вунія 1569 г., бо гэта быў дагавор роўных з роўнымі. {{Водступ|2|em}}Прычыны заняпаду беларускай гаспадарственнасьці праф. Доўнар-Запольскі бачыць у Берасьцейскай рэлігійнай вуніі 1595 г., якая {{перанос пачатак|п=пры|к=нясла}}<noinclude><references/></noinclude> 861ocz4heqauzyaxgypd3b8jmfgic24 104 8659 87349 68422 2022-08-14T09:31:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{абмылка|глянўшы|глянуўшы}} ў люстэрка, і пстрыкаў пальцамі каля самаго вуха. {{Водступ|2|em}}— «Се жэніх градзе!» — сказаў дзяк, атчыніўшы дзьверы, і ўся кампанія ўвалілася ў пісаравы пакоі. {{Водступ|2|em}}Госьці ешчэ раз паздравілі імянінніка. Да вячэры паставілі некалькі «банкоў». Часамі за картамі падымаўся гоман. Старшына ніяк не хацеў прымаць у доўг і наступаў на фэльчэра. Фэльчэр, спусьціўшы ўсе грошы, сярдзіта пазіраў на старшыну, кідаў карты, казаўшы: «Давіся, акула!» і сядзеў або радзіў суседу, на якую карту паставіць большую мазу. {{***3||50%|10|перад=1em|пасьля=1em}} {{Водступ|2|em}}— Пажалуйце, паны, закусіць — паклікаў пісар гасьцей. Загрымелі крэслы, і ўсе павылазілі з-за стала, каб перайсьці за другі. {{Водступ|2|em}}Пісар наліў чаркі. {{Водступ|2|em}}— За здароўе Сямёна Пятровіча! — сказаў, устаўшы, дыякан: — дай Божэ, каб на другі год дачэкалі, ніхай красуецца наш пісар на многая лета! Ура! {{Водступ|2|em}}— Уррра! — падхапілі ўсе і сталі стукацца чаркамі з пісарам. Пісар стаяў і кланяўся. Выпілі па другой, па трэцяй. {{Водступ|2|em}}Пасьля чацьвёртай чаркі падняўся пісароў памочнік. Нос яго быў заўсягды чырвоны, як бурак, і выдаваў яго шчырую дружбу з манаполькаю. Каб хто пазіраў за ім у гэты вечэр, той замеціў бы, як ён выймаў з кішэні паперку і загледаў у яе. Памочнік меў значок «саюза рускаго народа», пасылаў свае творы ў газэту «Русское знамя» і лічыўся ў мястэчку чалавекам мысьлі, пера і бутэлькі. {{Водступ|2|em}}Стаўшы на крэсла і абцёршы нос, памочнік пачаў: {{Block center/s}} «Пышны баль у нас сягоньня,<br /> І закуска, і гарэлка!..<br /> Слава пісару Сямёну!<br /><noinclude></noinclude> qo49tdf2a30yidk0bx4g5shf817vp7g 104 8746 87096 53349 2022-08-13T21:19:39Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пры|к=нясла}} ў Беларусь рэлігійную вайну. Гэта вайна нішчыла ўсе сілы народу. Побач з гэтым пачаліся польскія ўплывы на беларускую шляхту і магнатаў. Гандаль і прамысловасьць заняпалі, сялянства, дзякуючы ўзросту шляхоцкіх прывілеяў, трапіла ў поўную залежнасьць ад паноў. Беларуская мова ўступала паступова месца польскай або лацінскай. {{Водступ|2|em}}Аднак, калі вышэйшыя слаі насельніцтва паддаваліся полёнізацыі, дык сялянства і ў значнай ступені мяшчаства ўпорыста баранілі свайго права на самастойнае рэлігійно-нацыянальнае жыцьце. {{Водступ|2|em}}Калі Беларусь трапіла пад Расею, у ей пачалі ўвадзіцца расейскія парадкі. Расейскі рэжым змагаўся з палітычнымі ўплывамі апалячанай шляхты, палітыкуючым каталіцызмам, аднак, кажа праф. Доўнар-Запольскі: {{Водступ|2|em}}”Гэта барацьба вялася няўдала, груба і несыстэматычна. Расейскі ўрад амаль да 60 гадоў дрэнна разумеў, што ен мае справу з беларускім краем. Ен не дагадваўся, ды па сутнасьці кірунку сваей палітыкі і ня мог аперціся на дэмакратычныя элемэнты: на сялянства і мяшчанства. Дзеля гэтага, як ні дзіўна, полёнізацыя і пад Расеяй мела вялізарныя поступы, бо расейскі ўрад пасьпеў адтаўкнуць ад сябе ўсе тыя элемэнты, якія адзначаліся беларускім нацыянальным духам”. {{Водступ|2|em}}Гэткая палітыка зьнеахвоціла да сябе Беларусаў і таму яны, імкнучыся да вызваленьня ад расейскага рэжыму, {{абмылка|прймалі|прымалі}} актыўны ўдзел у паўстаньнях 1831 і 1863 гг. {{Водступ|2|em}}Характарызуючы асновы гаспадарственнага і сацыяльнага ладу Беларусі, праф. Доунар-Запольскі піша гэтак: {{Водступ|2|em}}”Найдаўнейшы пэрыяд гісторыі Беларусі характарызуецца панаваньнем дэмакратычных ідэяў у сацыяльным і гаспадарственным ладзе. Найвышэйшую ўладу мела веча, якое выбірала князёў. Клясавага падзелу ня было, панавала ідэя роўнасьці. {{Водступ|2|em}}Гэткі парадак існаваў да пачатку XVI ст., калі дыферэнцыя сацыяльных клясаў, ішоўшая з Польшчы і этнаграфічнай Літвы, падзяліла беларускае грамадзянства на тры клясы: шляхту, мяшчанства і сялянства. Гаспадарственны лад Беларуска-Літоўскае дзяржавы праф. {{Абмылка|Доунар|Доўнар}}-Запольскі характарызуе, як рэспубліканскі, з выбіраным на ўсе жыцьце прэзыдэнтам, званым вялікім князем, гаспадаром. Гэты лад вытварыўся шляхам рэволюцыі даўнейшага вечавога парадку. На гэтыя дэмакратычныя парадкі Беларусі зьвярнуў вялікую ўвагу расейскі рэжым. У {{Абмылка|Б.|б.}} {{|расейскай|расейскай|Расейскай}} імпэрыі ня было правінцыі, да якой урад аднасіўся-бы гэтак варожа, як да Беларусі. Расейскі ўрад зьліквідаваў дасюльнешняе школьніцтва і ўзамен фактычна ня даў нічога. Гэткія меры расейскага ўраду спрычыніліся да далейшае полёнізацыі беларускае інтэлігенцыі, бо<noinclude><references/></noinclude> 50lc1qqxdad8wpy4idkw099r3z7fqbl 104 9802 87097 53351 2022-08-13T21:20:27Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>ўсе выдатнейшыя адзінкі, якія імкнуліся да палітычнае свабоды, далучаліся да польскага руху, скуль чакалі хутчэйшага вызваленьня. Пагардліва адносячыся да сялянства і мяшчанства, расейскі рэжым не даваў магчымасьці да развіцьця нашай інтэлігенцыі. Тым, што выходзілі з гэтых чыста беларускіх клясаў, не давалі працы ў краі, а высылалі ў глыбіню Расеі. У Беларусь наплывалі вялікарускія ўрадоўцы. {{Водступ|2|em}}Змагаючыся з беларускай культурай і яе прадстаўнікамі, расейскі ўрад інстыктыўна або і сьведама разумеў самастойнасьць гэтай культуры і баяўся яе. {{Водступ|2|em}}А запраўды, з культурнага гледзішча беларуская нацыянальнасьць — кажа паважаны аўтар — можа з гордасьцю ўспамінаць сваю мінуўшчыну. Праф. Доўнар-Запольскі вылічае вялікіх прадстаўнікоў беларускай культуры, пачынаючы ад XII ст., у галіне асьветы, літаратуры, права, над чым мы ня будзем спыняцца, бо гэтыя квэстыя есьць ведамай шырэйшаму беларускаму грамадзянству і ня толькі беларускаму. Рэлігійнае змаганьне аслабіла, праўда, разьвіцьцё самабытнай беларускай культуры, але, кажа аўтар: {{Водступ|2|em}}”Важна тое, што беларускі народ перанес гэту пару змаганьня і ў значнай ступені гарады ды ўсе сялянства асталіся вернымі сваей нацыянальнасьці. Брацтвы далі вытрывалы прыклад змаганьня за сваю нацыянальнасьць. Яны абаранілі беларускую культуру, літаратуру, асьвету і беражна давялі нацыянальныя традыцыі, пачуцьце нацыянальнае самабытнасьці да пачатнку XIX ст., калі рэлігійная барацьба згубіла свой сэнс”. {{Водступ|2|em}}Беларуская культура на працягу навейшай сваей гісторыі мела шмат стратаў, узбагачваючы польскую і расейскую. Касьцюшка, Сыракомля, Крашэўскі; Адам Міцкевіч /дададзём ад сябе — Дастаеўскі/ — гэта па паходжаньню Беларусы, якія працавалі на карысьць чужых культур. {{Водступ|2|em}}Ідэя беларускага адраджэньня набрала асаблівага размаху ад 80 гадоў мін. стагодзьдзя, ня гледзячы на вялізарныя перашкоды з боку ўлады. Адрадзілася беларуская літаратура, ідэя беларускае гаспадарственнасьці. Усе гэта паказвае: {{Водступ|2|em}}”на хывучасвць беларускай нацыянальнасьці”… {{Водступ|2|em}}У канцы сваей працы праф. Доўнар-Запольскі, сумуючы выснавы, кажа, што гісторыя беларускага народу есьць бліскучым доказам існаваньня яго гаспадарственнай самастойнасьці, яго вырабленай стагодзьдзямі культуры, літаратуры, этнографічнай і языковай апрычонасьці. Упорыстае-ж змаганьне беларускага народу за сваю нацыянальнасьць сьведчыць аб жывучасьці, пругкасьці і здольнасьці яго да ўсебаковага разьвіцьця.<noinclude></noinclude> cht3nv0nihnva0uwmrhkp00l99o3lcq 102 10488 87414 63414 2022-08-14T10:51:47Z VasyaRogov 1510 /* Вершы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Чарнышэвіч | Імёны =Хведар | Першая літара прозвішча =Ч | Варыянты імёнаў = Бурженін, Тодар, Хведар Таракан; Ф. Ч., Ф., Ч., Тодар Ч., Тодар Ч-віч, Ф. Ч-іч. | Апісанне = | Іншае = | ДН =пачатак 1880-х гадоў | Месца нараджэння =Капыль, Слуцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя | ДС =? | Месца смерці = | Выява = Chviedar Čarnyševič.jpg | Вікіпедыя =Хведар Іосіфавіч Чарнышэвіч | Вікіпедыя2 =Хведар Чарнышэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Хведар Чарнышэвіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} === Вершы === * [[Зорка]] // «Наша Ніва», 1910, №10 * [[Песня каваля]] // «Наша Ніва», 1910, №36 * [[Сонца ўстае]] // «Наша Ніва», 1911, №16-17 * [[Самагудка]] // «Наша Ніва», 1911, №36 * [[Жаданне]] // «Наша Ніва», 1911, №50 * [[«Злыдні панурыя, чорныя...»]] // «Наша Ніва», 1912, №25 * [[Лета]] // «Наша Ніва», 1912, №30 * [[«Край мой родны, беларускі...»]] // «Наша Ніва», 1912, №40 * [[У турме]] * [[Самагудка]] * [[Жыве Беларусь!]] * [[Песень мне!]] // «Наша Ніва», 1913, №31 [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] plo2e9xxsfr1pvu5moubk74lmeya49k 87415 87414 2022-08-14T11:09:34Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Чарнышэвіч | Імёны =Хведар | Першая літара прозвішча =Ч | Варыянты імёнаў = Бурженін, Тодар, Хведар Таракан; Ф. Ч., Ф., Ч., Тодар Ч., Тодар Ч-віч, Ф. Ч-іч. | Апісанне = | Іншае = | ДН =пачатак 1880-х гадоў | Месца нараджэння =Капыль, Слуцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя | ДС =? | Месца смерці = | Выява = Chviedar Čarnyševič.jpg | Вікіпедыя =Хведар Іосіфавіч Чарнышэвіч | Вікіпедыя2 =Хведар Чарнышэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Хведар Чарнышэвіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} === Вершы === * [[Зорка]] // «Наша Ніва», 1910, №10 * [[Песня каваля]] // «Наша Ніва», 1910, №36 * [[Сонца ўстае]] // «Наша Ніва», 1911, №16-17 * [[Самагудка]] // «Наша Ніва», 1911, №36 * [[Жаданне]] // «Наша Ніва», 1911, №50 * [[«Злыдні панурыя, чорныя...»]] // «Наша Ніва», 1912, №25 * [[Лета (Чарнышэвіч)]] // «Наша Ніва», 1912, №30 * [[«Край мой родны, беларускі...»]] // «Наша Ніва», 1912, №40 * [[У турме]] * [[Самагудка]] * [[Жыве Беларусь!]] * [[Песень мне!]] // «Наша Ніва», 1913, №31 [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 64hdfqlunsmwx821jfs3bc8ujjv5pf5 87418 87415 2022-08-14T11:13:49Z VasyaRogov 1510 /* Вершы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Чарнышэвіч | Імёны =Хведар | Першая літара прозвішча =Ч | Варыянты імёнаў = Бурженін, Тодар, Хведар Таракан; Ф. Ч., Ф., Ч., Тодар Ч., Тодар Ч-віч, Ф. Ч-іч. | Апісанне = | Іншае = | ДН =пачатак 1880-х гадоў | Месца нараджэння =Капыль, Слуцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя | ДС =? | Месца смерці = | Выява = Chviedar Čarnyševič.jpg | Вікіпедыя =Хведар Іосіфавіч Чарнышэвіч | Вікіпедыя2 =Хведар Чарнышэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Хведар Чарнышэвіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} === Вершы === * [[Зорка (Чарнышэвіч)]] // «Наша Ніва», 1910, №10 * [[Песня каваля]] // «Наша Ніва», 1910, №36 * [[Сонца ўстае]] // «Наша Ніва», 1911, №16-17 * [[Самагудка]] // «Наша Ніва», 1911, №36 * [[Жаданне (Чарнышэвіч)]] // «Наша Ніва», 1911, №50 * [[«Злыдні панурыя, чорныя...»]] // «Наша Ніва», 1912, №25 * [[Лета (Чарнышэвіч)]] // «Наша Ніва», 1912, №30 * [[«Край мой родны, беларускі...»]] // «Наша Ніва», 1912, №40 * [[У турме]] * [[Самагудка]] * [[Жыве Беларусь!]] * [[Песень мне!]] // «Наша Ніва», 1913, №31 [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] l0rsvp0b2yrl6ufits8blqubjk1025i 10 11466 86977 86126 2022-08-13T12:22:38Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <span style="margin-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"> </span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> dv2n20orpnma4xdfsutfn8dx2d9e0b3 86978 86977 2022-08-13T12:23:17Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <span style="padding-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"> </span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> 9smmvmdg2jhttrxe2h1f4vxwf4pla9w 86979 86978 2022-08-13T12:25:56Z Gleb Leo 2440 Адкат праўкі 86978 аўтарства [[Special:Contributions/Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[User talk:Gleb Leo|размовы]]) wikitext text/x-wiki <span style="margin-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"> </span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> dv2n20orpnma4xdfsutfn8dx2d9e0b3 86980 86979 2022-08-13T12:26:15Z Gleb Leo 2440 Адкат праўкі 86977 аўтарства [[Special:Contributions/Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[User talk:Gleb Leo|размовы]]) wikitext text/x-wiki <span {{#if:{{{1|}}}|style="padding-left:{{{1}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}}|class="_tb}}"> </span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> cczziffvtb69us1y0c474e4cyrxthjd 86981 86980 2022-08-13T12:30:47Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <span {{#if:{{{1|}}}|style="padding-left:{{{1}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}}|class="_tb}}">&#65279; </span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> t0fwxrfwt3fp6a3j4v4jqra0pvftwqf 86982 86981 2022-08-13T12:35:19Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <span style="visibility:hidden">{{{1}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}}|class="_tb}}</span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> q2nufa4bkzvef5dqckx2zxj4olqu5q9 86983 86982 2022-08-13T12:35:58Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <span style="visibility:hidden">{{{1}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}}</span><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ]]</noinclude> 1mmghqtcd556zj889geujx1pfb0dqvw 104 12139 87014 59381 2022-08-13T20:22:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Block center/s}} {| | colspan="2" |<center>'''На балонцы 33 папраўце наступныя памылкі:'''</center> |- | <span style="font-size: 12px;">14 радок знізу.</span> | <span style="font-size: 12px;">Надрукована: „бліжэ ў акрэсьляны“</span> |- | | <span style="font-size: 12px;">Павінна быць: бліжэй не акрэсьлены.</span> |- | <span style="font-size: 12px;">5</span> | <span style="font-size: 12px;">Надрукована: „яна пабачыць“</span> |- | | <span style="font-size: 12px;">Павінна быць: яны пабачаць.</span> |} {{Block center/e}} {{***}} {{Водступ|2|em}}Апошні працэс б. старшыні {{Спасылка на Вікіпэдыю|Грамады|Беларуская сялянска-работніцкая грамада|Беларуская сялянска-работніцкая грамада}} {{Спасылка на Вікіпэдыю|Бр. Тарашкевіча|Браніслаў Адамавіч Тарашкевіч|Браніслаў Тарашкевіч}}, які адбыўся ў Вільні ў канцы лістапада 1932 г., выклікаў зусім зразумелае зацікаўленьне. {{Водступ|2|em}}Гэты працэс, на нашу думку, павінен быць у вачох нацыянальна- сьведамага беларускага грамадзянства канчальнаю кампрамітацыяю як самаго Тарашкевіча, так і таго кірунку беларускай політычнай думкі, каторую ён рэпрэзэнтаваў. {{Водступ|2|em}}Выявілася, між іншым, з поўнаю вачавіднасьцю—якую двузначную ролю ў нашым грамадзкім жыцьці адыгрываў той чалавек, каторага многія лічылі барацьбітам за беларускую нацыянальна-адраджэнскую ідэю, чалавекам, кіраваўшымся выключна сваімі ўласнымі, незалежнымі думкамі і ня здольным на якія—небудзь палітычныя авантуры. {{Водступ|2|em}}Ягонаму слову верылі беларускія народныя масы і верылі яму тады, калі ён зусім выразна запэўніваў усіх, што Грамада зьяўляецца арганізацыяю самастойнаю, ня маючаю нічога супольнага з камуністычнаю партыяю… {{Водступ|2|em}}Нават пасьля апошняга ягонага суду, калі выкрыліся бясумліўныя факты, устанаўліваючыя цесную ягоную сувязь з Камінтэрнам, многія з ліку тых, каторыя прывыклі муціць ваду ў грамадзкім жыцьці,—стараюцца і цяпер надаць некую туманную характэрыстыку ўсяму таму, што прарабляў гэты чалавек, ператварыўшыся ў звычайнае снарадзьдзе варожых да беларусаў сілаў. {{Водступ|2|em}}„{{Спасылка на Вікіпэдыю|Беларускі Звон|Беларускі звон (газета, 1931)|Беларускі звон (1931)}}“ (б. „афіцыёз“ полёнофільскай {{Абмылка|грўпы|групы}} {{Спасылка на Вікіпэдыю|Луцкевіча|Антон Луцкевіч|Антон Луцкевіч}}) заняў у гэтай справе найбольш выразную пазыцую, пасунуўшыся ў абароне Тарашкевіча так далёка, што стараўся нават паставіць яго на „{{перанос пачатак|п=пье|к=дэстал}}<noinclude></noinclude> hwpa3ma4kj5l1muo2kqhwxh152vueoy 102 16543 87361 85281 2022-08-14T09:36:16Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўловіч | Імёны =Альберт | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =11 лістапада 1875 | Месца нараджэння =Менск | ДС =17 сакавіка 1951 (75 гадоў) | Месца смерці =Курск | Выява =Albert Paŭłovič.jpg | Вікіпедыя =:be:Альберт Францавіч Паўловіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Альбэрт Паўловіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Albert Paŭłovič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Альберт Паўловіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Мары]] // «Наша Ніва», 1907, №36 *[[«У хаце светлай і прасторнай...»]] // «Наша Ніва», 1908, №7 *[[Вясенняя пара]] // «Наша Ніва», 1908, №10 *[[І плач не паможа]] // «Наша Ніва», 1909, №47 *[[Няўмекі і лекі]] // «Наша Ніва», 1910, №9 *[[Ноч на Івана Купалу]] // «Наша Ніва», 1910, №26 *[[Z uspaminkoŭ ab 1812 hodzie]] (1911) *[[Родны край]] // «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912 *[[Лепшая рада]] // «Наша Ніва», 1913, №37 *[[«Гляджу на змены у прыродзе...»]] // «Віеlаrus», 1914, № 16 *[[Родныя малюнкі]] // «Віеlаrus», 1914, № 25 *[[Васількі (Паўловіч)|Васількі]] (1919) *[[Выбар]] (1919) * {{Скан|[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]|Паўловіч Дунін Марцінкевіч.pdf}} (1929) == Пераклады == *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 3ldruqnuinac3z5fdrx94mc0lktq7m3 87363 87361 2022-08-14T09:36:33Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўловіч | Імёны =Альберт | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =11 лістапада 1875 | Месца нараджэння =Менск | ДС =17 сакавіка 1951 (75 гадоў) | Месца смерці =Курск | Выява =Albert Paŭłovič.jpg | Вікіпедыя =:be:Альберт Францавіч Паўловіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Альбэрт Паўловіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Albert Paŭłovič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Альберт Паўловіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Мары]] // «Наша Ніва», 1907, №36 *[[«У хаце светлай і прасторнай...»]] // «Наша Ніва», 1908, №7 *[[Вясенняя пара]] // «Наша Ніва», 1908, №10 *[[І плач не паможа]] // «Наша Ніва», 1909, №47 *[[Няўмекі і лекі]] // «Наша Ніва», 1910, №9 *[[Ноч на Івана Купалу]] // «Наша Ніва», 1910, №26 *[[Z uspaminkoŭ ab 1812 hodzie]] (1911) *[[Родны край]] // «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912 *[[Лепшая рада]] // «Наша Ніва», 1913, №37 *[[«Гляджу на змены у прыродзе...»]] // «Віеlаrus», 1914, № 16 *[[Родныя малюнкі (Паўловіч)]] // «Віеlаrus», 1914, № 25 *[[Васількі (Паўловіч)|Васількі]] (1919) *[[Выбар]] (1919) * {{Скан|[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]|Паўловіч Дунін Марцінкевіч.pdf}} (1929) == Пераклады == *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] h2b38r0biu4lkga2px68saqhxmsi85y 87377 87363 2022-08-14T09:41:46Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Паўловіч | Імёны =Альберт | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў = | Апісанне = | Іншае = | ДН =11 лістапада 1875 | Месца нараджэння =Менск | ДС =17 сакавіка 1951 (75 гадоў) | Месца смерці =Курск | Выява =Albert Paŭłovič.jpg | Вікіпедыя =:be:Альберт Францавіч Паўловіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Альбэрт Паўловіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Albert Paŭłovič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Альберт Паўловіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *[[Мары]] // «Наша Ніва», 1907, №36 *[[«Ў хаце светлай і прасторнай...»]] // «Наша Ніва», 1908, №7 *[[Вясенняя пара]] // «Наша Ніва», 1908, №10 *[[І плач не паможа]] // «Наша Ніва», 1909, №47 *[[Няўмекі і лекі]] // «Наша Ніва», 1910, №9 *[[Ноч на Івана Купалу]] // «Наша Ніва», 1910, №26 *[[Z uspaminkoŭ ab 1812 hodzie]] (1911) *[[Родны край]] // «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912 *[[Лепшая рада]] // «Наша Ніва», 1913, №37 *[[«Гляджу на змены у прыродзе...»]] // «Віеlаrus», 1914, № 16 *[[Родныя малюнкі (Паўловіч)]] // «Віеlаrus», 1914, № 25 *[[Васількі (Паўловіч)|Васількі]] (1919) *[[Выбар]] (1919) * {{Скан|[[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]]|Паўловіч Дунін Марцінкевіч.pdf}} (1929) == Пераклады == *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 5gyee545hiemclam16k8v6jlce0mudg 102 16642 87413 62904 2022-08-14T10:45:56Z VasyaRogov 1510 /* Вершы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Нялепка | Імёны =Язэп | Першая літара прозвішча =Н | Варыянты імёнаў = І.П., Піліпаў, І., Піліпоў, І., Піліпоў, С., Язэп П. (скарачэнне) | Апісанне =Пiсьменнiк, публiцыст, перакладчык | Іншае = | ДН = каля 1879 | Месца нараджэння = ст. Парэчча Гродзенскага раёна | ДС = пасля 1920 | Месца смерці = | Выява = | Вікіпедыя = | Вікіпедыя2 = | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Язэп Нялепка | Google = }} {{All works‎}} ==Публіцыстыка== *[[Хворая псіхалогія]] *[[Ліст з чужыны]] *[[Мара]] *[[Разгон Усебеларускаго зьезду]] ==Вершы== *[[Я кахаю]] *[[Ноч (Нялепка)]] *[[Працуй, наш таварыш]] [[Category:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 6cb89ix0jl4h17fg10almvn68o2aqb9 102 17947 87118 68933 2022-08-14T04:11:11Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Лявон |Прозвішча = Гмырак |Варыянты імёнаў = Сапраўднае: Мечыслаў Бабровіч. Іншыя псэўданімы: З. Б., Барыс Заяц, Лявон Хмуры |Выява = Liavon Hmyrak.jpg |ДН = 6 (18) красавіка 1891 |Месца нараджэння = фальв. Пархвенава, Вялейскі павет |ДС = 30 чэрвеня (13 ліпеня) 1915 (24 гады) |Месца смерці = Коўна, Расейская імпэрыя |Апісанне = беларускі беларускі крытык, публіцыст і празаік |Іншае = |Вікіпедыя = Лявон Гмырак |Вікіпедыя2 = Лявон Гмырак |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Liavon Hmyrak |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Лявон Гмырак |Першая літара прозвішча =Г }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Лявона Гмырака}} == Апавяданні == * [[Васілёва вяселле]] == Публіцыстыка == * [[Ешчэ аб сплачываньню доўгу]] (1913) * [[Хто з намі, хто проціў нас]] (1914) * [[Мова ці гутарка]] (1914) * [[Наша Ніва/1914/9/З Беларусі і Літвы/З Міншчыны/Ешчэ аб лясным голадзе|З Беларусі і Літвы. З Міншчыны. Ешчэ аб лясным голадзе]] * [[Колькі слоў аб хутарох]] (1914) * [[Ізноў «пэркалёвые»]] (1914) * [[Бюджэт на 1914 г.]] (1914) * [[Земства і воласць]] (1914) == Літаратурная крытыка == * [[Тарас Шэвчэнко]] (1914) == Лісты == * [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1911)]] * [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1914)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Крытыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 6qscevgyrjlrqghx8md7nfffcqs50iu 87126 87118 2022-08-14T04:33:06Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Лявон |Прозвішча = Гмырак |Варыянты імёнаў = Сапраўднае: Мечыслаў Бабровіч. Іншыя псэўданімы: З. Б., Барыс Заяц, Лявон Хмуры |Выява = Liavon Hmyrak.jpg |ДН = 6 (18) красавіка 1891 |Месца нараджэння = фальв. Пархвенава, Вялейскі павет |ДС = 30 чэрвеня (13 ліпеня) 1915 (24 гады) |Месца смерці = Коўна, Расейская імпэрыя |Апісанне = беларускі беларускі крытык, публіцыст і празаік |Іншае = |Вікіпедыя = Лявон Гмырак |Вікіпедыя2 = Лявон Гмырак |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Liavon Hmyrak |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Лявон Гмырак |Першая літара прозвішча =Г }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Лявона Гмырака}} === Апавяданні === * [[Васілёва вяселле]] === Публіцыстыка === * [[Жыла, жывець і будзе жыць!]] * [[Хто з намі, хто проціў нас]] (1914) * [[Мова ці гутарка]] (1914) * [[Наша Ніва/1914/9/З Беларусі і Літвы/З Міншчыны/Ешчэ аб лясным голадзе|З Беларусі і Літвы. З Міншчыны. Ешчэ аб лясным голадзе]] * [[Колькі слоў аб хутарох]] (1914) * [[Ізноў «пэркалёвые»]] (1914) * [[Бюджэт на 1914 г.]] (1914) * [[Земства і воласць]] (1914) === Літаратурная крытыка === * [[Ешчэ аб сплачываньню доўгу]] (1913) * [[Беларускае нацыянальнае адраджэнне]] * [[Тарас Шэвчэнко]] (1914) === Лісты === * [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1911)]] * [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1914)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Крытыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 5158cjtnbyt1imshx3v5zbcd8vjb8q8 87189 87126 2022-08-14T07:47:33Z VasyaRogov 1510 /* Лісты */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Лявон |Прозвішча = Гмырак |Варыянты імёнаў = Сапраўднае: Мечыслаў Бабровіч. Іншыя псэўданімы: З. Б., Барыс Заяц, Лявон Хмуры |Выява = Liavon Hmyrak.jpg |ДН = 6 (18) красавіка 1891 |Месца нараджэння = фальв. Пархвенава, Вялейскі павет |ДС = 30 чэрвеня (13 ліпеня) 1915 (24 гады) |Месца смерці = Коўна, Расейская імпэрыя |Апісанне = беларускі беларускі крытык, публіцыст і празаік |Іншае = |Вікіпедыя = Лявон Гмырак |Вікіпедыя2 = Лявон Гмырак |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = Category:Liavon Hmyrak |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Лявон Гмырак |Першая літара прозвішча =Г }} == Творы == {{Усе творы|Публіцыстыка Лявона Гмырака}} === Апавяданні === * [[Васілёва вяселле]] === Публіцыстыка === * [[Жыла, жывець і будзе жыць!]] * [[Хто з намі, хто проціў нас]] (1914) * [[Мова ці гутарка]] (1914) * [[Наша Ніва/1914/9/З Беларусі і Літвы/З Міншчыны/Ешчэ аб лясным голадзе|З Беларусі і Літвы. З Міншчыны. Ешчэ аб лясным голадзе]] * [[Колькі слоў аб хутарох]] (1914) * [[Ізноў «пэркалёвые»]] (1914) * [[Бюджэт на 1914 г.]] (1914) * [[Земства і воласць]] (1914) === Літаратурная крытыка === * [[Ешчэ аб сплачываньню доўгу]] (1913) * [[Беларускае нацыянальнае адраджэнне]] * [[Тарас Шэвчэнко]] (1914) === Лісты === * [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1911)]] * [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1914)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Крытыкі]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 358wwg08yxx90fa6qmr3kjw0odl8aw5 104 18350 87079 52947 2022-08-13T21:13:06Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Водступ|2|em}}Калі мы беларусы блізка нясходзіліся з нашымі суседзямі Расеяй і Польшчай — мы мелі сваю магутную дзержаву, на працягу якой ад Буга, Нарэва і да Дняпра панавала вольнасьць, здольнасьць і поўны дастатак. Ня было ў нас тагды ні паноў, ні хамаў, а быў толькі адзін вольны беларускі народ. {{Водступ|2|em}}Нашаму багатству, нашым парадкам і нашым вольным беларускім законам, напісаным на нашай пекнай беларускай мове, зайздросьціла шмат іншых народаў. Зайздрасьць гэтая асабліва моцна ахапіла Польшчу, якая {{Абмылка|у|ў}} той час была даведзяна шляхтай да страшэннага заняпаду. {{Водступ|2|em}}Каб паправіць свае справы на рахунак багатае {{Абмылка|у|ў}} той час Беларусі, польскія паны сталі шукаць рожных спосабаў, каб сайціся бліжэй з Беларусьсю. Дзеля гэтага, Польшча прыкінулася вялікім прыяцелям Беларусі, пачала прапанаваць уселякія саюзы і дагаворы, якіх яна ніколі не выпаўняла. Усе {{Абмылка|умовы|ўмовы}} палякамі былі нарушаны, яны абярнулі іх у адно ашуканство, у адно злачынство. Так яны рабілі раней, так яны робяць і цяпер. Адгэтуль і вышла тая пагаворка „фальшывы як польскі гонар.“<noinclude></noinclude> aslyvusoira4ypxhi9awrzejns7vc99 104 18351 87080 52949 2022-08-13T21:13:25Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Высмактаўшы к таму часу ўсе сокі і кроў са свайго польскага селянства, польскія паны, са сваімі прыяцелямі польскімі ксяндзамі (якія не маюць нічога супольнага з беларускімі ксяндзамі) сталі адзін за другім пераселяцца на Беларусь. {{Водступ|2|em}}Яны зараз-жа сталі захапляць у нас вялікія абшары зямлі і завадзіць у нас паншчыну (крэпастное право) ад якой мы к нашаму сораму і жалю ня можам аслабаніцца да гэтай пары. {{Водступ|2|em}}Умацаваўшы, пры помачы ксяндзоў, сваё палажэньне, цяперака гэтыя прышэльцы і прахадзімцы нават пазваляюць сабе гаварыць. што Беларусь, а асабліва Віленская і Горадзенская губэрнія, гэта {{Абмылка|Польшча,|Польшча.}} {{Водступ|2|em}}Гэта непраўда, тысячу разоў непраўда! Селян палякоў, тамака ніколі ня было і німа, а былі і ёсьць толькі чыстыя беларусы, адна частка якіх праваслаўныя, а другая каталікі. {{Водступ|2|em}}Калі лжэ і абдурывае народ польскі пан, то гэта яшчэ так сяк на тое ён і пан—але калі лжэ і абдурывае народ ксёндз — айцец духоўны, служыцель святога аўтара, гэта ўжо грэшна і брыдка за яго. {{Водступ|2|em}}Гісторыя нашага старадаўняго жыцьця, асабліва засьцерагала і засьцерагаець нас ад. нашага блізкага суседа—Польшчы. Яна нам гаворыць: — бойцеся і асьцерагайцёся панскай Польшчы, як толькі можаце, бо з яе боку ідзе адно ашуканства, адна здрада, адно зладзейство. Яшчэ ніхто, нікому ў сьвеце не зрабіў столькі бяды і крыўды, сколькі зрабіла Польшча Беларусі і беларускаму народу.<noinclude></noinclude> 97e00nyhu4uf1kq3cy6fc30ifb0x6tm 104 18352 87081 52950 2022-08-13T21:13:42Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>За ўвесь час нашаго суседзкага і супольнага жыцьця, мы бачылі і бачым з боку Польшчы адно аблыганство, адзін зьдзек, адно катаваньне нашага народу, які пакуль не знаў польскіх паноў, жыў вольным гаспадаром на сваей зямлі, не знаючы ні бяды ні гаспадарскіх недастаткаў. {{Водступ|2|em}}Паны і толькі польскія паны, прывязьлі з Польшчы і накінулі нашаму народу ярмо крэпастнога права. Яны і мучылі і зьдзекаваліся над намі да паншчыны, пры паншчыне і пасьля паншчыны. Адгэтуль і выйшла тая пагаворка: „нас б‘юць і плакаць не даюць“ альбо „паны б‘юцца, а ў хлопцаў чубы трашчаць“. Бо калі пан нічога ня мог зрабіць пану, тагды ён сваю злосьць вымешчаў на нявінных селянах свайго ворага. {{Водступ|2|em}}Паны, з рожнымі сваімі падпанкамі, нас мянялі, прадавалі, катавалі і забівалі. Для іх мы былі працоўным быдлам і толькі. Кожнаму з нас ведама, што яны куды больш шкадавалі і лепш абходзіліся са сваімі сабакамі, чым з намі. {{Водступ|2|em}}Прыпомніце толькі, каго з нашых дзядоў і бацькоў ня сек панскі бізун і панская розга, хто з нас не плакаў ад панскай ласкі… {{Водступ|2|em}}Мы, беларусы, будучы людзьмі нямсьцівымі забылі старыя, цяжкія і горкія крыўды і гатовы былі нават прабачыць іх — гаворучы пры гэтым—што так не па людзку і не па Божаму паступала старая Польшча, цяпер-жа гэтага ня можа быць. Сам польскі народ не пазволіць гэтакаго зьдзеку. К вялікаму жалю і на гэты раз мы горка абмыліліся.<noinclude></noinclude> becmerm0i54a8g57dao7u0uk16tekm4 104 18353 87082 52951 2022-08-13T21:14:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Былая Польшча дзякуючы бэзупыннаму, дзікаму разгулу разкелзанае шляхты дайшла да такой беднаты, занепадку і анархіі, што далей самастойна істнаваць ужо не магла, цераз гэта была падзелена паміж Аўстрыей, Германіей і Расеяй. {{Водступ|2|em}}Будучы доўгі час пад чужым уціскам, можна было спадзевацца, што Польшча, а асабліва яе шляхта, чаму кольвячы навучылася. {{Водступ|2|em}}Аслабаніўшыся з пад чужацкага гнёту, прымецца спакойна, разумна будаваць сваю ўласную дзяржаву і ніколі не пазволіць сабе захапляць чужое і зьздекавацца над другімі суседнімі народамі. {{Водступ|2|em}}У гэтым напрамку {{Абмылка|усе|ўсе}} жадалі ей найлепшага пасьпеху. {{Водступ|2|em}}Так думалі не адны мы беларусы, а так думалі ўсе. На вялікі жаль усе абмыліліся. Выходзіць, што нават лёс цяжкае гісторыі нічому не наўчыў палякоў. Яны засталіся такімі безталковымі, якімі былі раней. {{Водступ|2|em}}Яшчэ {{Абмылка|у|ў}} 13 веку манах Лігурынус у сваім вершы так ахарактэрызаваў палякоў: „Палякі народ з нецярпеньнем нясучы закон, заўсёды маюць гатоўнасьць да самай запальчывай сваркі і разбою, вельмі неспакойны, непастаянны, ашуканчы, каторы ня ўмее слухацца сваіх ўласьцелінаў, ня ўмее любіць і свайго бліжняга“. {{Водступ|2|em}}З тае пары, прайшло ўжо сем вякоў і нягледзючы на гэта, даная манахам Лігурынусам характэрыстыка палякоў застаецца такою-ж справядліваю і ў 20 веку, якой яна была ў 13 веку. Да<noinclude></noinclude> jd1mu57rak6gi48m4hlvem23fqojrn8 104 18354 87083 52952 2022-08-13T21:14:25Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>гэтае пары — ў наш век — паляк застаўся такім-жа аблыганцам і задзірай, якім ён быў раней. Гдзе бы не паказаўся паляк са сваім хворым гонарам там ні пакою ні ладу ня будзе. {{Водступ|2|em}}Паглядзеце толькі, што яны вытвараюць цяпер. У іх самых у Польшчы, страшэнны непарадак і разруха, бедны народ мрэ ад голаду і холаду, а вяльможныя паны, замест таго, каб спакойна сядзець у сваей ўласнай дзержаве — Польшчы, і папраўляць жыцьцё свайго народу, утрымліваюць мільённую армію і лезуць заваёўваць чужыя землі і гэтакім чынам, яны думаюць выратаваць свае маёнткі. Яны яшчэ не пасьпелі, як след стаць на ногі, а паглядзеце з кім толькі яны не сварацца і не б‘юцца? {{Водступ|2|em}}Пакажэце мне хоць аднаго суседа з каторым-бы Польшча не сварылася? Яна сварыцца і з намі беларусамі, літоўцамі, латышамі, украінцамі, чэхамі, немцамі, аўстрыйцамі і нават з ангельцамі. {{Водступ|2|em}}Іншы раз, здаецца, што звар‘яцеўшая Польшча хутка абвясьціць вайну ўсяму сьвету. Ну што-ж — гэта можа быць. Голы разбою не баіцца. Мы ўжо знаем адных такіх ваякаў, — гэта расейскіх бальшавікоў. Даваяваліся да пустого канца бальшавікі, — хутка, вельмі хутка, {{Абмылка|даваюцца|даваююцца}} да таго-ж самага і іх саюзнікі палякі. {{Водступ|2|em}}Абмылкова думаючы, што паўстаўшая новая Польшча, будзе разумнейшай ад старой — былой Польшчы, некаторыя беларусы, асабліва каталікі, паверылі паляком, што яны запраўды ідуць на Беларусь, як блізкія суседзі і добрыя браты толькі<noinclude></noinclude> fgtscad1ge6ckhedprk2556f4vhr2pb 104 18355 87084 52959 2022-08-13T21:14:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>для таго, каб памагчы нам вязваліцца з пад цяжкога уціску расейскіх бальшавікоў. {{Водступ|2|em}}Збаламучаныя ксяндзамі, панамі і шляхтай, нашыя некатарыя каталікі шчыра паверылі і [[Адозва да жыхароў б. В. Кн. Беларуска-Літоўскага|адозве]] [[Аўтар:Язэп Пілсудскі|Пілсудзкага]] да беларускага народу ад 22 красавіка 1919 г., у каторай ён заявіў, што польскае войска нясець з сабою для Беларусі вольнасьць, роўнасьць і братэрства. {{Водступ|2|em}}Паглядзімо цяперака, якую вольнасьць, роўнасьць і братэрства запраўды прынясьлі нам польскія бандыты, аблыганцы, хабарнікі і грабіцелі. Яны прышлі на Беларусь, зусім не для таго, каб памагчы нам, як сваім суседзям, аслабаніцца ад бальшавікоў і самым стаць гаспадарамі на сваей зямельцы, а як раз наадварот, каб заваяваць нас і зрабіць нас польскім быдлам, якім яны маглі-бы распараджацца, як захочуць: біць, абіраць, гандляваць і катаваць нас. {{Водступ|2|em}}Гаворачы у сваіх адозвах аб тым, што Беларусь мае право быць вольнаю і незалежнаю дзяржавай, якой яны быццам спрыяюць яны разам з тым разагналі {{Абмылка|у|ў}} Менску Раду Беларускай Народнай Рэспублікі (наш Парлямэнт) і Раду Народных Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі. {{Водступ|2|em}}Разагнаўшы нашыя дзержаўныя установы і пасадзіўшы выбраннікаў беларускага народу у вастрогі, пачалі круціць — ашуківаць і {{Абмылка|аплячываць|апалячываць}} Беларусь, як толькі мага. {{Водступ|2|em}}Абвясьціўшы на Беларусі, беларускую мову дзержаўнаю, яны тут-жа ня пазваляюць нічога пісаць па беларуску.<noinclude></noinclude> bkabi83hww336ohg895ufmp8kbbq4rh 104 18356 87085 52957 2022-08-13T21:15:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Абвясьціўшы, што на Беларусі павінны быць толькі нашыя родныя беларускія школы, яны зараз-жа сталі закрываць усе беларускія, як пачатковыя, так і вышэйшыя школы, а вучыцялёў паразганялі і пасаджалі ў вастрогі, замест беларускіх школ пааткрывалі польскія, вучыцелям і вучыцелькамі паставілі асоб ня маючых ні адпаведнай адукацыі, ні сораму ні сумленьня. Гэта проста былыя свінапасы {{Абмылка|у|ў}} Польшчы, а ў нас цяперака паважаныя паны вучыцелі, якія пазваляюць сабе біць ня толькі дзяцей, але і іх бацькоў. {{Водступ|2|em}}Больш за ўсё асьцерагайцеся гэтых польскіх шпіонаў - палянізатараў. Знайце і ніколі не забывайце, што гэта найвялікшыя нашыя ворагі. Вы і не агледзіцеся, як яны сваімі патрыатычнымі польскімі песьнямі высьмейваньнем нашай роднай мовы і Бацькаўшчыны зусім скалечаць вашых дзяцей. {{Водступ|2|em}}Ні за што не дапускайце і не прыймайце ў школы гэтых круцялёў, а сьмела састаўляйце прыгавары ад вёсак і пасылайце іх школьным інспэктаром, каб у вас былі адчынены толькі беларускія школы і каб навука ў іх выкладалася толькі па беларуску. Ня бойцеся за гэтыя прыгавары і за тое, што вы атказываецеся пасылаць дзяцей У польскія школы — вас у вастрог не пасадзяць. {{Водступ|2|em}}Каб у канцы задушыць беларускі рух, гэтыя душагубцы пазакрывалі {{Абмылка|усе|ўсе}} нашыя, як дзержаўныя так і нацыанальныя установы, у тым ліку нават коопэратывы і некаторыя цэркввы.<noinclude></noinclude> 6ju188071nzdcjd9cx3flxb2u0ay1us 104 18357 87086 52956 2022-08-13T21:15:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Усіх лепшых нашых братоў — сьвядомых беларусоў — працуючых над вызваленьнем з пад чужацкага уціску нашай Бацькаўшчыны і нашага народу, лжыва назвалі бальшавікамі, якіх арыштоўвалі, мучылі і забівалі. Польскія паны і жандары, дахадзілі нават да таго кашмару, што арыштоўвалі і мучылі цэлыя вёскі, напрыклад вёска Малая Бераставіца Горадзенскага павету. {{Водступ|2|em}}Нашымі лепшымі братамі перапоўнены ўсе вастрогі, арэштныя дамы і концэнтрацыйныя лагеры, як на Беларусі, так і ў Польшчы, дзе яны бязмерна гінуць ад холаду, голаду і пабояў. У адным толькі Кракаве, больш як 20,000 сядзіць нашых братоў. {{Водступ|2|em}}За што-ж запраўды арыштоўваюць, мучаюць і забіваюць нашых бацькоў, братоў, матак і {{Абмылка|сёстрау|сёстраў}}? Больш усяго толькі за тое, што яны бароняць сваю Бацькаўшчыну, сваю родную беларускую мову, сваю зямлю, сваю гаспадарку і разам з тым ня хочуць быць палякамі і панскімі хлопамі. {{Водступ|2|em}}Папераарыштоўваўшы і паразганяўшы больш адважных і разумнейшых нашых людзей, палякі прыняліся без перашкоды за нашых гарапашнікаў селян, якіх проста замучылі рожнымі хабарамі, стойкамі і рэквізыцыямі. Бадай на Беларусі не знайдзецца ўжо ні аднаго гаспадара, каторага-б не аграбілі палякі. Ня толькі збожжам і адзежаю, але нават жывінаю. Не мала было і такіх выпадкаў, калі гэтыя разбойнікі забіралі апошнюю свіначку, апошнюю кароўку, апошняга воліка, апошняга коніка. Горкія сьлёзы абяздоленых бацькоў<noinclude></noinclude> 35gyvrwwrei6pchukpqtsfcd6bcssds 104 18358 87087 52960 2022-08-13T21:15:40Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>і галодных дзяцей не маглі паварушыць панскага сэрца. Ён над імі сьмеяўся. {{Водступ|2|em}}Яшчэ раз павінен адзначыць, што ніколі ня можна верыць паляком, што яны прышлі на Беларусь выціскаць расейскіх бальшавікоў. {{Водступ|2|em}}Не праўда, лгуць як заўсёды, праклятыя. Калі-бы гэта было так, то яны бы не разганялі, а памагалі бы нашаму беларускаму Ураду, не зачынялі-б нашых школ, нашых устаноў і не арыштоўвалі-бы нашых людзей за іх добрую нацыанальную працу. {{Водступ|2|em}}Не, яны прышлі, дзеля таго, каб апалячыць нас, накінуць на нас панскае ярмо і за тым прылучыць да іх праклятай Польшчы. Дзеля гэтай мэты, яны знарок не даюць свабодна дыхнуць нашаму народу сваім нацыанальна беларускім жыцьцём, а насільна ўганяюць у яго польскі дух і знарок, стараюцца давясьці яго да такой беднаты і занепаду, каб ён не меў магчымасьці сапраціўляцца злым польска-панскім мэтам. {{Водступ|2|em}}Я ў вас запытаюся каму і чым памаглі палякі? — Нікому, ні чым! {{Водступ|2|em}}Нават нешчасныя бежанцы не жалабяць панскага сэрца, калі на іх вачох прападаюць у землянках ад холаду і голаду. {{Водступ|2|em}}Польскія ксяндзы, гэтыя служыцелі касьцёла, намаўляюць і нават застаўляюць, пад страхом кары, адлучэньня ад касьцёла, наш беларускі народ прылучацца да Польшчы, але яны {{Абмылка|маучаць|маўчаць}} і ня клічуць Польшчу і польскіх паноў памагчы: мучаніку —<noinclude></noinclude> oq458luhwodht0cbseuotd00zqfb79p 104 18359 87088 52961 2022-08-13T21:15:52Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>беларускаму народу, катораму не даюць нават тых прадуктаў і адзежы, якія безплатна прысылае для бедных Амэрыка. Пасьля гэтага само напрошваецца запытаньне: — каму і чаму служаць гэтыя духоўныя айцы? {{Водступ|2|em}}Успомніце родненькія, чаго толькі не вытваралі польскія войска, паны і жандары над вамі і вашай старонкай, калі уцекалі летам 1920 году ад бальшавікоў, яны гвалцілі вашых матак, жанок, сёстраў і дачок, забіралі ад вас апошнюю жывёлу, апошні кавалак хлеба, апошнюю сарочку. Прымушалі вас у гарачую рабочую пару вясьці Бог ведае куды, вашых вяковых угнетацеляў — памешчыкаў і іх дабро. Вы і вашы змучаныя коні падалі на дарозе і уміралі, а паны хахаталі… {{Водступ|2|em}}Уцекаючы з Беларусі ў сваю Польшчу, якая пачынаецца за рэкамі Бугам і Наравам, яны задаліся мэтаю зраўняць нашу старонку з зямлёю, з гэтае прычыны, яны ня толькі грабілі і забівалі нас, але і палілі. Так спалена імі дзесяткі нашых гарадоў і сотні вёсак са ўсім зжатым і звезеным у гумна збожжам. {{Водступ|2|em}}Вёска Паўлавічы Ваўкавыскага павету Горадзенскай губ. была адразу падпалена больш чым у дзесяці мейсцах. Жыхары гэтай вёскі вярнуўшыся з Расеі бежанцы, і той хлеб, які спалілі палякі, гэта першы хлеб пота і крыві гэтых нясчасных людзей. Рускія і немцы аставілі ім хоць будынкі, палякі-ж і іх спалілі. Падумайце толькі як быць і як жыпь пры такіх варунках?<noinclude></noinclude> 6ze0s5kb0gxruwm997ewhbqd7d301mq 104 18360 87089 52962 2022-08-13T21:16:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Праз тры месяцы, палякі зноў вярнуліся на Беларусь. Здавалася, што іх сьвяты абавязак — памагчы як можна хутчэй, хаця-бы тым вёскам, якія спалены імі-жа, але дарма, ня толькі спадзевацца, нават так думаць. Прышла зіма, а ў гэтых нешчасных мучанікаў няма ні хацінкі, ні скацінкі, ні хлеба, ні солі. Ляпей умерці, чым так жыць. Яны і мруць як мухі, ад голаду і холаду. {{Водступ|2|em}}Селяне сьлёзна моляць і пасылаюць сотні дэпутатаў і прашэньняў каб ім далі хоць дзерава на будову, з нашых-жа беларускіх лясоў, але нашыя селянскія сьлёзы не жалабяць вяльможных паноў. Яны нашы лясы прадаюць, а нам нават на спаленую імі-ж хатку не даюць. {{Водступ|2|em}}Амэрыка, знаючы няшчаснае палажэньне нашага народу, і каб памагчы яму, вельмі многа прысылае бесплатна: мукі, акрасы, малака, цукру, солі, адзежы і збожжа на засеў поля. {{Водступ|2|em}}Гдзе-ж усё гэта? — У польскіх паноў і іх падпанкоў, каторыя ня толькі ўсё гэта ядуць, але і прадаюць і прапіваюць. {{Водступ|2|em}}Калі хоць трошкі прызадумацца над тым, што вырабляюць у нас палякі, то кожнаму стане ясна, што {{Абмылка|уся|ўся}} іх праца кіруецца да таго, каб апалячыць або зусім зніштожыць наш беларускі народ, на мейсца: катораго прывязьці і пасадзіць сваіх палякоў, што яны ўжо і робяць. {{Водступ|2|em}}Усіх мук і цярпеньняў нашага народу нельга ні пералічыць, ні расказаць, ні апісаць. Калі-б сабраць у вадно мейсца нашы сьлёзы і кроў, то з іх<noinclude></noinclude> hfwn35fuzxoo05fyov1qu44b9ow74na 104 18361 87090 52963 2022-08-13T21:16:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>утварылася-б вялікае мора, якое затапіла-б усю паганую Польшчу з яе агіднымі панамі і іх служкамі жандарамі. {{Водступ|2|em}}Мера цярпеньня нашага народу перапоўнілася. Далей жыць пры такіх варунках і {{Абмылак|безпраў і|безпраўі}} не магчыма, і калі-б мы маўчалі, то на нашым мейсцы, каменьні загаварылі-б. {{Абмылка|Гдже-ж|Гдзе-ж}} выхад?… {{Водступ|2|em}}— Застаецца адно: ўсей беларускай грамадзе, ўсяму народу, адважна і сьмела узяць у рукі сякеры, стрэльбы, вілы і косы і выганяць са свайго дому і са сваей зямлі праклятых чужынцаў, палякоў у Варшаву, а бальшавікоў у Маскву. Там іх бацькаўшчына і там іх мейсца! {{Водступ|2|em}}У канцы сваей гутаркі я пазволю сабе зьвярнуцца з параю балючых слоў да тых нашых братоў-беларусаў, каторыя або ня ведаюць, што яны робяць, або яны сьвядома чорту душу прадалі. {{Водступ|2|em}}Вельмі прыкра і балюча чуць і бачыць, што сярод нас беларусаў, ёсьць такія людзі, якія лезуць у паны і да паноў. Гэта тыя людзі, якіх запраўдныя палякі называюць „смердзонцэ полякі“. {{Водступ|2|em}}Не гледзячы на тое, што палякі надта брыдка дражняць іх і сьмяюцца над імі, яны з прыемнасьцю слухаюць рожныя самахвальства і аблыганства польскіх паноў, і жандараў і лічаць для сябе вялікім гонарам быць блізка знаёмымі з гэтымі катамі, нашага народу. Найбольш саромяюцца свайго народу і лезуць у дурні — выбачайце, ў палякі — гэта беларуская шляхта і рожныя упраўляюшчыя,<noinclude></noinclude> g9sshccazk8k0yr0fqorpkjza5o2ype 104 18362 87091 52964 2022-08-13T21:16:57Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>аканомы, пісары, намесьнікі, гуральнікі, агроднікі, палясоўшчыкі панскіх маёнткаў і нават некатарыя каталікі мешчане. Яны у сваей большасьці, выйшлі з нашых беларускіх вёсак, мястэчак і гарадоў, радзіліся жывуць на нашай беларускай зямлі і ня гледзячы на гэта; не адважываюцца прызнаць сябе беларусамі, адракаюцца і саромяюцца сваго брата-беларуса, сьмяюцца над вельмі пекнаю, роднаю моваю, якую называюць хамскаю, мужыцкаю і ва ўсю прадаюць нас паляком. {{Водступ|2|em}}Што можа быць горш і паскудней гэтых людзей, гэтых панскіх прыхлебачоў, польскіх даношчыкаў прадаючых нас, нашу Бацькаўшчыну-Беларусь Польшчы? {{Водступ|2|em}}Гэта глаўныя шпіоны, даношчыкі і агітатары польскай і панскай справы на Беларусі. Гэта яны раз’ежджаюць па нашых вёсках і местэчках, лаюць усё сваё, а хваляць чужое — польскае. {{Водступ|2|em}}Нашых гэтых вырадкаў палякі называюць „смердзонцэ палякі“ мы-ж беларусы павінны назваць іх здраднікамі і юдамі прадаўцамі, якіх непавінен мінаваць наш беларускі суд. {{Водступ|2|em}}Знайце, што сколькі бы польскія паны і іх падпанкі ня лгалі па ўсяму сьвету, што на Беларусі польскі народ, і што дзеля гэтага Беларусь трэба прылучыць да Польшчы, з гэтага нічога ня выйдзе. Ім цяпер ня вераць і іх ня слухаюць. Усе добра знаюць, што селян-палякоў у нас німа. {{Водступ|2|em}}Польскае панаваньне ўжо ня доўгае. Хутка, вельмі хутка, польскае войска і польскія жандары<noinclude></noinclude> 51hbaedkur4yd05sigczsa0aa9gnedl 104 18363 87092 52965 2022-08-13T21:17:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>павінны ачысьціць Беларусь і выбраццца туды адкуль яны прыйши, — ў сваю Польшчу, за Буг і Нарэў. {{Водступ|2|em}}На іх мейсца прыдзе наш Беларускі Ўрад са сваім народным, беларускім войскам. Тагды гэты народны Урад (правіцельство) Беларускай Народнай Рэспублікі, пазаве на Народны суд усіх тых, хто таргаваў, прадаваў і асьмейваў беларускі народ, яго мову і яго Бацькаўшчыну — родную старонку Беларусь.<noinclude></noinclude> 3rzq0cv5tstq6ne9y8onoryfo1dnvhr 104 18404 87053 53072 2022-08-13T20:47:01Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Водступ2-пачатак|4|em}} {{Водступ|2|em}}Выдана па расцаряджэнню: Народнаго Сэкрэтарства Міжнародных Справаў. Журн. Паст. Народнаго Сэкрэтарыяту ад 22 чэрвеня 1918 года, п. 5. {{Водступ2-канец}}<noinclude></noinclude> blx6d9j3lor2jncft8vewm61rxufdnv 104 18405 87055 53074 2022-08-13T21:03:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Водступ|2|em}}Пачатковая нямецкая окупація 1915 году раздзяліла Беларусь на дзьве часьці, і пад той час, як заходная часць дзяліла добрую і благую долю з Літвой, усходняя Беларусь далей аставалася пад уласьцю Расейскае {{Абмылка|Імпері|Імперыі}}. У межах апошняе апынулася переважываючая часць Беларускай зямлі з насяленьнем каля 8 мільенау душ. Да яе належалі: часць Віленскай губ., безмала уся Менская, Вітэбская, Магілеуская, часць Смаленскай і Чарнігаускай губэрній. {{Водступ|2|em}}Паводлуг расейскай урадовай статыстыкі с прадваеннаго часу 1897 году, скоррыгованай праф. Е. Карскім (у 1903), у Менскай губерні чысло беларусау выражалося цыфрай=1755.690 душ, а працентные адносіны іх да агульнаго чысла жыхароу паводлуг паветау былі гэткіе: Навагрудзкі пав.—84.0%, Рэчыцкі—84,3%, Менскі—83,6%, Барысаускі—81,1%, Слуцкі—79,4%, Ігуменскі—82,6%, Бабруйскі—68,0%, Мазырскі—79,6%, Пінскі—74,9%;, Агульны працент па губерні—76,5%. {{Водступ|2|em}}У Магілеускай губ. агульнае чысло=1.650.069. Працэнтные адносіны да усяго насяленьня губерні: Чэрыкоускі пав.—89,6%, Быхаускі—88,6%, Рагачоускі—87,0%, Сенніцкі—85,6%, Горэцкі—85,4% Клімовіцкі—83.1%, Мсьціслаускі—81,5%, Оршанскі—<noinclude></noinclude> n5fgxlr21zizs751v6zh68n2dc19csl 104 18406 87056 53076 2022-08-13T21:04:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>80,0%, Чаускі—89,6%, Гомельскі—74,6%, Магілеускі—70,0%. Па усей губэрні беларусоу 82,6%. {{Водступ|2|em}}У Вітэбскай губ, чысло беларусай=976.638; %% паветах: Дрыссенскі—86,2%, Веліжскі—85,7%, Нэвэльскі 84.0%, Гарадэцкі—83,6%; Лепэльскі—82,0%, Полацкі—73,1%, Вітэбскі—51,1%; Себожсні—47,1%, Люцынекі—20,5%, Дзвінскі—13,8%, Рэжыцкі—5,4%. {{Водступ|2|em}}У Смаленскай губ.=947,826 беларусау, глауным чынам у заходнім паветах: Бельскім, Дарагабужскім, Ельнінскім, Красненскім, Рослаульскім і Смаленскім. {{Водступ|2|em}}У Чарнігаускай губ. беларусау=700.000; Яны жывуць у паветах: Гародненскім, {{Абмылка|Ноугарад Северскім|Ноугарад-Северскім}}, Навазыбкаускім, Старадубскім, Суражскім. {{Водступ|2|em}}У Віленскай губ. беларусы станавілі: у. Вілейскім—87% і у. Дзісьненскім—81,2%. {{Водступ|2|em}}Апрыч гэтаго баларусы есць у невялікім чысле і у іншых суседніх губэрнях, але становяць там толькі незначную меншасць. {{Водступ|2|em}}Нацыональные меншасьці прэдстаулены гэтак: {{Водступ|2|em}}Найбольш чысленую, пасьля беларусау, групу становяць жыды. {{Водступ|2|em}}Гэта переважна местовы элемэнт: па местах і мястэчках жыды даходзяць ад 44 да 80%% і болей. Затое за межамі мест %%, жыдоу вагаюцца ад 5% у {{Абмылка|Вітэбскаі|Вітэбскай}} губ. да 11%% (максімум) у Менскай. {{Водступ|2|em}}Палякі, жывучы у больш значным чысле у захадняй Беларусі, у усходніх губэрнях становяць зусім малы працэнт. У Вітэбскай і Менскай губэрнях палякоу ня больш 2,5%, а у Магілеускай толькі 0.9%. Яшчэ меншы працэнт палякоў у Смаленшчыне і Чарнігаўшчыне. Да этаго трэба дадаць, што у<noinclude></noinclude> fc2sk66eroiuum5hxs4sg7uwncsve8m 104 18407 87057 53093 2022-08-13T21:04:31Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>заходняй Беларусі польскі элемэнт—гэта бадай выключна вялікшая зямельная буржуазія, каторая праз свае соцыальнае становішчэ стаіць вельмі далека ад баларускіх народных масс, ад каторых яна рэзка аддзелена такжэ і рэлігіей: тут беларусы перэважна праваслауные: Толькі у часе вайны у заходнюю Беларусь панаехало много палякоу—{{Абмылка|ваенныхъ|ваенных}} высяленцау, каторые належаць {{Абмылка|на|да}} усіх станоу, але пасьля ліквідаціі вайны бязспорна вернуцца назад да Польшчы. {{Водступ|2|em}}Вялікорусы па усей Беларусі, як усходняй, так і заходняй, перад вайной былі прэдстаулены перэважна элементам прывозным-чыноуніцкім, часьцю землеўласнікамі, а также вялікарускімі селянамі-колоністамі, выключна стараверамі. {{Водступ|2|em}}Паказаные {{Абмылка|вышей|вышэй}} абсолютные цыфры беларускаго насяленьня бязспорна значна узрасьлі да нашых дзен. Але і вайна памагла концэнтраціі. беларускіх элементаў па гэты бок ваеннаго фронту: расейскі урад выгнау з Віленшчыны і Гродзеншчыны цэлые массы народу, а у тым ліку безмала усю беларускую інтэлігэнцію. Былі вывезены усе, хто быу на казеннай службе, а у тым ліку усе народные вучыцелі, вучыцелі сярэдных школ, праваслауные сьвяшчэнікі, і т. д., і, само сабой разумеецца, што усе яны стараліся {{Абмылка|задержацца|задзержацца}} як найбліжэй да родных кутоў. {{Водступ|2|em}}Гэтак сталося тое, што у момэнт выбуху Расейскай Рэвалюціі у усходняй Беларусі аказаліся сконцэнтрованымі блізка усе беларускіе сілы, апрача параскіданых па розных местах б. Расейскай Імперыі. Але і тые, каго доля закінула у чужыну, не {{перанос пачатак|п=пакі|к=далі}}<noinclude></noinclude> q8zgb7tibmzl8xqk2xwhkunt7m9lb1w 104 18408 87058 53078 2022-08-13T21:04:46Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пакі|к=далі}} працаваць дзеля сваей Бацькаушчыны і сваего народу: беларуская нацыональная работа пачала шпарка развівацца у Пецярбурзі, Маскве, Казані і т. д. Пры гэтым нацыональная сьвядомасьць захапіла усе станы і усе кругі беларускаго грамадзянства: ужо у самым пачатку рэвалюціі мы бачым за нацыональной работай много чынных інтэлігэнцкіх сіл. Перш за усе мы адзначым ўчасьце у беларускім руху духавенства,—гэтай бязспорна вельмі важнай сілы у Беларусі. {{Водступ|2|em}}Між каталіцкімі ксендзамі рух гэты падгатауляуся здауна у Пецярбурскай Духоўнай Сэмінарыі і Духоўнай Акадэміі (для Магілеускай дыэцэзіі), і у рэзультаце: у момэнт упадку царызму мы бачым адкрытое арганізованае выступленьне беларускіх ксяндзоу: на зьездзі у Менску заснавауся Саюз Ксяндзоу-Беларусау, налічываючый каля 200 членау, між каторымі трэба адзначыць імены найбольш актыуных, як: кс. Астрамовіч, м. т. кс. Годлеускі (у Менску), кс. Сак, кс. Байко, м. т. Лісоускі; кс. Лапошко (у Магілеві). м. т. Шырокі (у Парафіянаве), кс. Шолкевіч, д-р філезофіі Бобіч (у Друі), кс. Будзька, д-р. Абрантовіч, м. т. Цікота, м. т. Хвецько, кс. Жолнеровіч, кс. Версоцкі, кс. Олешкевіч, кс. Борык і інш. Закраталося і праваслаунае духавенство, цэнтрам катораго аказалася Масква: тут папалі блізка усе вывезеные з Гродзеншчыны і Віленшчыны сьвяшчэнікі. На адбыушымся тамака у летку 1917 года зьездзі было каля 800 праваслауных сьвяшчэнікау-беларусау, вынесшых рэзалюціі у беларускім нацыональным духу. Між праваслаўным духовенствам выдзеляюцца імены протоерэя Кульчыцкаго (у {{перанос пачатак|п=Мен|к=ску}}<noinclude></noinclude> j9tx1j7s373ph6ko6358awe0w1m720j 104 18410 87059 53081 2022-08-13T21:05:02Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|Ревалюція|Рэвалюція}} прызвала да работы дзеля беларускай справы доугі сьцях новых сіл як інтэлігенцкіх, так і з народных масс. {{Абмылка|Адгукнулися|Адгукнуліся}} і беларусы у арміі, ды гэта зусім зразумело: вялізарная часць ваеннаго фронту на усходзі праходзіла праз Беларусь. Пабач з організаціей цывільнае часьць беларускаго грамадзянства і чысьленымі як агульна-беларускімі, так і правінцыснальнымі, губэрскімі зьездамі,—партыйнымі і селянскімі, пачалося у арміі тварэньне беларускіх салдацкіх рад і камітэтау. Работа гэта не спынілася і тады, калі Керэнскі адмовіўся даць пазваленьне на выдзеленьне з арміі салдатау-беларусоу і на утварэньне нацыональных беларускіх войск. Ужо пасьля большэвіцкаго перэвароту у Менску, Слуцку і Вітабску адбыліся вялізарные беларускіе вайсковые зьезды паўночна-заходняго фронту, і Кіеві—палудзенна—заходняго і у Одессі румынскаго фронту (зьезд у Кіеві шоу пад маршалкоўствам вядомаго беларускаго грамадзкаго работніка Краскоускаго з Вільні). У Менску утварылася Беларуская Вайсковая Рада і, ня глядзячы на прашкоды са стараны бальшэвікоу, {{Абмылка|организавауся|організавауся}} першы нацыональны {{Абмылка|беларускіе|беларускі}} пешы {{Абмылка|полк|полк.}} Пачалі організавацца беларускіе кавалерыйскіе часьці такжэ на Румынскім фронці, У Магілеушчыне і іншых мейсцах. Беларускіе салдацкіе рады скора былі усюды, дзе толькі былі салдаты-беларусы. {{Водступ|2|em}}Апрача работы чыста палітычнай, беларускі рух зьяуляуся такжэ і у пастаці культурна-эканамічнае работы: організаціі помачы уцекачом і высяленцам с фронту, а такжэ ладжэньні беларукіх школ. Гаворачы аб школах, трэба перш за усе адзначыць<noinclude></noinclude> omq7tfhp8i29nobfgoardzlqem7eofa 104 18411 87060 53082 2022-08-13T21:05:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>закладзіны дзьвех беларускіх гімназій: у Слуцку, (заложэна б. урадовым камісарам с часау Керэнскаго—Р. Остроускім) і ў Буцлаві.) Тварэньне сярэдніх школ тлумачыцца тым, што яшчэ перад вайной між вучыцелямі {{Абмылка|расеіскіх|расейскіх}} сярэдніх школ было много національна сьвядомых беларусоу, каторые пры першай магчымасьці і пасьпяшылі прылажыць свае сілы да тварэньня беларускай сярэдняй школы. Развівалася і шырэйшая акція дзеля завядзеньня беларускай мовы у касьцелах, даушая вельмі добрые рэзультаты: ужо у цэлым радзе касьцелау кажуць казаньня па беларуску. Разам с тым развівалася шыбка беларуская прэсса: у Менску, у Пецярбурзі адкрыуся цэлы рад беларускіх штодзенных і тыдневых часопісей розных кірункаў: ад соцыалістычных да каталіцкіх што сьвядчыць аб узросьці дыффэрэнціаціі беларускаго грамадзянства. {{Водступ|2|em}}Беларуская палітычная работа развілася пад двумя лозунгамі нацыональнаго {Абмылка|адрадженя|адраджэня}} і—у першы пэрыод рэвалюціі-аўтаноміі Беларусі у межах фэдарацыйнай Расейскай Рэспублікі. Пры тагочасных варунках гаварыць аб нечым вялікшым не было ніякае магчымасьці, што пацьверджае факт, што нават шмат сільнейшая за беларусау Украіна не магла адкрыта гаварыць аб {{Абмылка|дзаржаунай|дзяржаунай}} {{Абмылка|незалежнасті|незалежнасці}}, укрываючы свае праудзівые палітычные ідэалы пад маскай аутономізму. Толькі у найбольш конспірацыйных кружках ішлі гутаркі аб шырэйшых палітычных ідэалах. {{Водступ|2|em}}Завяршэньне беларускае палітычнае работы становіць Усебеларускі Зьезд у Менску ад 18 да 30 сьнежня 1917 г. н. с. каторы, як вядома, быу {{перанос пачатак|п=ра|к=зогнаны}}<noinclude></noinclude> 97f82tif1pnuu3q75sqctxt7rgykjxb 87061 87060 2022-08-13T21:05:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>закладзіны дзьвех беларускіх гімназій: у Слуцку, (заложэна б. урадовым камісарам с часау Керэнскаго—Р. Остроускім) і ў Буцлаві.) Тварэньне сярэдніх школ тлумачыцца тым, што яшчэ перад вайной між вучыцелямі {{Абмылка|расеіскіх|расейскіх}} сярэдніх школ было много національна сьвядомых беларусоу, каторые пры першай магчымасьці і пасьпяшылі прылажыць свае сілы да тварэньня беларускай сярэдняй школы. Развівалася і шырэйшая акція дзеля завядзеньня беларускай мовы у касьцелах, даушая вельмі добрые рэзультаты: ужо у цэлым радзе касьцелау кажуць казаньня па беларуску. Разам с тым развівалася шыбка беларуская прэсса: у Менску, у Пецярбурзі адкрыуся цэлы рад беларускіх штодзенных і тыдневых часопісей розных кірункаў: ад соцыалістычных да каталіцкіх што сьвядчыць аб узросьці дыффэрэнціаціі беларускаго грамадзянства. {{Водступ|2|em}}Беларуская палітычная работа развілася пад двумя лозунгамі нацыональнаго {{Абмылка|адрадженя|адраджэня}} і—у першы пэрыод рэвалюціі-аўтаноміі Беларусі у межах фэдарацыйнай Расейскай Рэспублікі. Пры тагочасных варунках гаварыць аб нечым вялікшым не было ніякае магчымасьці, што пацьверджае факт, што нават шмат сільнейшая за беларусау Украіна не магла адкрыта гаварыць аб {{Абмылка|дзаржаунай|дзяржаунай}} {{Абмылка|незалежнасті|незалежнасці}}, укрываючы свае праудзівые палітычные ідэалы пад маскай аутономізму. Толькі у найбольш конспірацыйных кружках ішлі гутаркі аб шырэйшых палітычных ідэалах. {{Водступ|2|em}}Завяршэньне беларускае палітычнае работы становіць Усебеларускі Зьезд у Менску ад 18 да 30 сьнежня 1917 г. н. с. каторы, як вядома, быу {{перанос пачатак|п=ра|к=зогнаны}}<noinclude></noinclude> kru7fe6aobuyh0v66ckam93a5p7cnh1 104 18412 87062 53083 2022-08-13T21:05:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=ра|к=зогнаны}} большэвікамі. Зьезд складауся с 1167 выбарных дэпутатау ад валасьцей, паветовых і губэрскіх самаупраленьняу і мест беларускіх (нават Смаленск прыслаў 10 дэпутатоу) с правам пастанауляючаго голасу і с 705 дэпутатоу з голасам дарадчым і меу характэр Беларускай Констытуанты. Зьезд гэты пастановіу прыступіць да організаціі Беларускай Народнай {{Абмылка|Рэспублікі|Рэспублікі,}} прауда, згодне з духам мамэнту і рэальнымі варункамі, яшчэ у фэдэраціі з Расеей, але і гэта пастанова аказалася не да спадобы большэвікам, каторые і далі прыказ разагнаць Зьезд, а Прэзідіум яго арэштаваць. Аднак Зьезд паспьеу яшчэ выбраць свой Выканаучы Орган, як першы орган уласьці самога Беларускаго Народу,—уласьці бязспорна законнай, бо выплываючай з выбароу ад самае асновы. Гэтак утварылася Рада Усебеларускаго Зьезду, каторай у далейшым суджэно было адыграць вялікую і важную ролю. {{Водступ|2|em}}Усебеларускі Зьезд, а асабліва {{Абмылка|яга|яго}} разгон, меу страшэньне вялікую вагу і яшчэ дзеля аднае прычыны. Ужо раней беларускіе нацыональные дамаганьня сустрэчаліся с сурьёзнымі прашкодамі са стараны большэвікоу, каторые у іх бачылі буржуазнасьць і контррэволюціонізм. Разгон Зьезду, як самае найгрубейшае пасяганьне на вярхоуные правы Беларускаго Народу на яго зямлі, давеу разрыу беларусау з {{Абмылка|большэвікам|большэвікамі}} да канца. {{Водступ|2|em}}Цьверда стаючы на грунці будаваньня сваей асобнай гасударственасьці, Рада Усебеларускаго Зьезду прызнала патрэбным, каб у гэтай рабоці мелі голас і національные меншасьці; яна павялічыла свой {{Абмылка|складкооптаціей|склад кооптаціей}} членау Беларускай {{перанос пачатак|п=Вай|к=сковай}}<noinclude></noinclude> 2phfc79hrzxojpw0oyfoswgtyjx91zf 104 18413 87063 53084 2022-08-13T21:06:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=Вай|к=сковай}} Рады і дэпутатау ад земства і местовых рад і дапусьціла дэпутатау ад нацыональных меншасьцей. Гэтак утварылася організація с характарам Прэдпарлямэнту Беларусі пад названьнем Рада Беларускай Народнай Рэспублікі. Рада выдзяліла спаміж сваіх членау выканаучы—орган Народны Сэкрэтарыят {{Абмылка|Беларуссі|Беларусі}} с функціямі міністэрства пад кірауніцтвам вядомага беларускага дзеяча і б. Старшыні Рады Усебеларускаго, Зьезду—Язэпа Варонкі. {{Водступ|2|em}}Організація беларускай уласьці і {{Абмылка|приступленьне|прыступленьне}} яе да спауненьня сваіх чыннасьцей зыйшліся з момэнтам адходу большэвіцкіх войск, і Народны Сэкрэтарыят выпауняу свае функціі да прыходу немцау і устанауленьня окупацыйнаго упраўленьня. {{Водступ|2|em}}Аднак, ані Рада Б. Н. Р., ані Народны Сэкрэтарыят немцамі не былі развязаны і далей выпоунялі свае функціі у тых межах, у якіх гэта была магчымо. А у першы чарод; яны заняліся справай прауна-дзержаунаго палажэньня Беларусі. {{Абмылка|Тутъ|Тут}} узнялася вострая коллізія між беларусамі і організацыямі большэвіцкімі, трэба адзначыць, зложэнымі с прэдстаунікау чужых нацый. Пад той час, як беларусы (а такжэ частка жыдоў) цьверда стаялі за поуную гасударственую незалежнасць Беларусі і разрыу дзержаўных звязей з Расеей, большэвіцкіе элемэнты дабіваліся прызнаньня фэдэралізму з Расеей. На заседаньні Рады Беларускае Рэспублікі 24/25 марца 1918 г. з учасьцем дэлегаціі Беларускае Рады з Вільні кольлізія гэта знайшла сваю развязку у {{Абмылка|формэ|форме}}, якой жадалі {{Абмылка|беларускі|беларускія}} самостійнікі. Гэта давяршыло пачаушыйся на Усебеларускім Зьездзі разрыу беларусау з большэвікамі, і элемэнты, жадаушыя за {{перанос пачатак|п=усе|к=лякую}}<noinclude></noinclude> 4ymghlusgrs3s2xbm75oktrwe2m46bv 104 18414 87064 53085 2022-08-13T21:06:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=усе|к=лякую}} цану удзержаць еднасць з Вялікарусіей, выступілі з Рады Беларускае Республікі. Была прынята рэзолюцыя: „Рада Беларускай Народнай Рэспублікі аб‘яуляе Беларускую Народную Распубліку незалежнай і выдае аб гэтым Устауную. Грамату“. {{Водступ|2|em}}Тэкст Устаўнай Граматы высказывае прызнаньне поунай дзержаунай незалежнасьці Беларусі, каторая лічыць адгэтуль разарванымі дзержауные зьвязі з Расейскім Гасударствам, даушые апошняму магчымасць падпісаць і ад імені Беларусі шкодны для яе [[Брэсці мірны дагавор|Берасьцейскі Трактат]]. {{Водступ|2|em}}Цяпер пасьля праклямаціі Радай Б. Н. Р. незалежнасьці Беларусі і разрыву дзержаунай зьвязі з Вялінарусіей—правы, на дзержаунае палажэньне {{Абмылка|Беласі|Беларусі}} як у адносінах да {{Абмылка|Рассі|Расіі}}, так і да Нямеччыны зьмяніліся. І беларусы маюць поуную веру, што Нямеччына у імя абапольных нямецка-беларускіх эканамічных інтэрэсау, вынікаючых с прыродных, гэографічных і палітычных варункау, прызнае проклямацію нежалежнасьці Беларускай Дзержавы і акажэ ей помач у будаваньні новаго жыцьця, прыдбаушы гэтак сабе удзячнаго саюзьніка. А той факт, што такі саюз будзе вынікаць не са зьменных сымпатый і настраеньняу, а з рэальных абапольных карысьцей, становіць заверэньне трываласьці прыязных адносін між адраджаючайся Беларусью і тэй дзержавай, каторая у гэты, мо найважнейшы у жыцьці Беларусі, момэнт працягне ей руку памачы. {{Водступ|2|em}}У канцы трэба адзначыць, што, прыступаючы да будовы сваей гасударственасьці, Беларусь ужо цяпер мае зачаткі гасударственай організаціі. {{Водступ|2|em}}Вельмі важную ролю адыграу тут факт, што у<noinclude></noinclude> nfzsvwx7q4ap05py21rh85q9ylt4hr6 104 18415 87065 53087 2022-08-13T21:07:29Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>усходняй Беларусі яшчэ за некалькі гадоу перад вайной было заведзено земскае самаупрауленне, катораго Літва і нават.Польша былі зусім пазбаулены. {{Водступ|2|em}}Ня гледзячы на тое, што правы беларускіх земств былі спачатку вельмі агранічэны; тут утварылася для мейсцовых сіл школа грамадзкаго жыцьця і грамадзкай гаспадаркі. Вайна шмат пашырыла задачы земства у Беларусі у зьвязку с патрэбаю абслужываньня праходзіушаго праз Беларусь ваеннаго фронту спажыунымі прадуктамі і т. д. А рэвалюція памагла {{Абмылка|далей шай|далейшай}} эманцыпаціі беларускіх земст, аддаушы у рукі: грамадзянства блізка усе тыя функціі, якіе пры царскім урадзе спаунялі гасударственные чыноунікі. На жаль, пры апошніх выбарах туды папалі людзі чужые для краю і часта шкодные для яго. {{Водступ|2|em}}Так сама важную ролю адыгралі меставые самаупрауленьня: {{Водступ|2|em}}Істанаваньне самаупрауляючыхся організацый і гасударственна-творчых беларускіх сіл становіць паруку у тым што прызнаньне незалежнасьці Беларускай дзержавы знайдзе прыгатованы ужо дзеля гасударственаго жыцця Беларусі грунт, і жыцце гэтае шыбка пачне развівацца асабліва тады, як пасьля ліквідаціі вайны вернуцца у Беларусь {{Абмылка|параскіденые|параскіданые}} па усей Расеі беларускіе культурные сілы. {{цэнтар|—◁ {{Разьбіўка|Канец}}. ▷—}}<noinclude></noinclude> 9kqw384i4yg8n47fqrjcp1vu9uum2gc 0 18416 87054 86697 2022-08-13T20:48:12Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы | аўтар = Антон Луцкевіч | год = 1918 год | секцыя = Брашура | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="5" to="5" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="7" to="7" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="8" to="8" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{разрыў старонкі|тэкст=}} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="9" to="19" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="20" to="20" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="21" to="21" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="22" to="22" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Усходняя Беларусь. Статыстычные і гістарычные матэрыялы (1918).pdf" from="24" to="24" /> [[Катэгорыя:Антон Луцкевіч]] [[Катэгорыя:Творы 1918 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[Катэгорыя:Беларуская Народная Рэспубліка]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Кнігі]] 6hagui6vsh94908gkj5y9n8vpk5guqy 104 18470 87066 53215 2022-08-13T21:08:57Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|Чаго чакаць Беларусам<br />ад Польшчы.|памер=200%}} {{цэнтар|'''Гутарка дзеда да малодшых.'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Старых людзей, бачыце, калісьці слухалі, дык і добра было. У апошнія часы пайшлі іншыя парадкі. Прауда, старому трудна прынаравіцца да новага, але ён ведае нешта аб старыне і малодшым можа расказаць, каб і яны ведалі, куды і які напрамак браць. {{Водступ|2|em}}Нехта разумны калісьці сказау: „Не жадай багацьця, а жадай добрага суседзтва“. {{Водступ|2|em}}На першы пагляд здаецца, што сусед суседам, а багацьця {{Абмылка|багацьцям|багацьцям.}} Але як памяркаваць, ды разглядзецца, дык той разумны не махлявау, а усю прауду сказау. Вось паслухайце, браткі, што дауней у нас было і што цяпер дзеецца і самі памяркуйце, што нам рабіць і на што надзеяцца. {{Водступ|2|em}}Дауно, дауно, у старадауныя часы, больш як 12 сот таму гадоу (у VII і VIII сталецьцях), нашыя продкі—беларусы тагды яшчэ меушыя назову крывічоу, былі народам магутным, вялікім і вольным. Было жыцьце іх слаўнае; мелі яны і гарады вялікіе: як Полацак, Смаленск, Турау і Менск, Гомель і Слуцак, Слонім і Ваукавыск, Горадню на Нёмані<noinclude></noinclude> eicpwkx4bhswknwg71o74ayrz6jn4px 104 18471 87067 53236 2022-08-13T21:09:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>і іншыя. Былі яны самі сабе паны. Апрацовывалі сваю землю, дзе хто, сядзеу. Бралі мёд у бары са сваіх борцёу, хто сколькі хацеу. Палевалі за зьверам дзікім у сваіх пушчах, у барох, ці за зубрам касматым, ці за турам страшным, ці за аленям, ды лосям, ці за лісом ды вауком, ці то і за самым мядзьведзям—сілачом. Лавілі рыбу уселякую у сваіх рэках многаводных: у Дняпры і Нёмане слауных, у Прыпяці, у Дзьвіне, на Бугу і Нарэві рацэ, у багнах Шчары і Мухауца, Бярэзіны ды Бабра, адкуль даставалі яны і рыбу здаровую, ды і скурау немала бабровых. Мелі яны усяго даволі, і жылося ім добра, вольна. Разьліваліся іх вольныя песьні ад Дзьвіны да Бабра і ад Буга да Дняпра па усяму вялікаму абшару беларускаму. Не зналі яны ні паншчыны, ні паноу, бо не было яшчэ тагды ні Варшавы, ні Масквы. {{Водступ|2|em}}Масква куды пазьней збудавалася, ня больш таму семсот гадоу. Польшча-ж толькі тады пачынала складацца з „ляхаускіх“ плямёнау. „Ляхамі“ тады іх звалі. Там розныя плямёны былі: мазуры, кракавякі, кашубы, памаракі і іншыя. {{Водступ|2|em}}Бліжэй другіх мазуры былі. Яны за Бугам ў Нарвай-ракой жылі. Былі, значыцца, суседзямі беларусоу. Дрэнныя яны былі суседзі і заусёды надта шкодзілі беларусам, каторыя жылі з гэтага боку Бугу у Горадзеншчыне. Часта яны як ваукі, пераплыушы Буг ці Нарау, рабавалі у нас быдла і іншае дабро беларускае, а самых беларусау, якія пападаліся ім у рукі, у палон бралі. А асабліва дзяцюкоу маладых ды дзяучат прыгожых. Дрэнныя суседзі былі, шкадлівыя — народ дзікі, пагардны, чапурысты, бязлітасьцівы, {{перанос пачатак|п=безміла|к=сердны}}<noinclude></noinclude> 6780keul7wvyzloismspwxihz8x966t 104 18472 87068 53248 2022-08-13T21:09:36Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=безміла|к=сердны}} і ня пэуны у сабе, як і цяпер самі бачыце,—шляхта ад гэтаго карэня. Беларусоу, прауда, было больш як мазуроу і дужэйшымі ад іх былі,—дык ня дужа баяліся ляхау і за кожны гвалт давалі ім добрую навуку. ''Але усеж такі, як той казау: „і малая сабака кусацца можа“.'' {{Водступ|2|em}}Былі яшчэ у беларусоу суседзі, таксама ня добрыя і кусачыя нямецкія крыжакі. Яны прышлі з Гэрманіі і аселіся у Прусіі на літоускай зямлі і у латышоу, дзе цяперака м. Рыга. Яны часта нападалі на Горадзеншчыну і на Вітабшчыну. Беларусы ад іх адбіваліся побач з літвінамі, каторым таксама шмат шкодзілі крыжакі. {{Водступ|2|em}}Быу яшчэ трэці сусед у беларусоу — літвіны. Гэты народ, як і вы самі добра ведаеце, спакойны, ня шкодлівы, сумленны і заусёды жыу у добрай згодзе з беларусамі. Часам бывала, прауда, недзе пасварацца, ды і пагодзяцца, як і у сямьі бывае,—сёньня палаяліся, а часамі і пабіліся, а заутра ужо і згода. {{Водступ|2|em}}Як ляхі і крыжакі з адного боку, а татары, паланіушыя у палове XIII сталецьця Кіеускую Русь,—с другога боку, пачалі насядаць на Беларусь і на Літву, тады беларусы згуртаваліся з літвінамі у адну вялікую магутную і слауную Літоуска-Беларускую Дзяржаву. Тагды ужо ніякія ворагі ня былі страшнымі для беларусоу і літвіноу, — ня добрыя суседзі ужо іх баяліся і не адважваліся чапаць іх. Яны так пабілі тады, у 1410 годзе, пад Грунвальдам нямецкіх крыжакоу, што пасьля таго крыжакі не адважваліся больш і паварушыцца. Так пражывалі Беларусы і Літвіны у добрай згодзе паміж сабой, у сіле і славе для суседзяу, вясёла і вольна,<noinclude></noinclude> af3b9v0vcd90ltssg49rcon5botz0tv 104 18473 87069 53240 2022-08-13T21:09:53Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>гэтак яшчэ каля трохсот гадоу. Амаль не да паловы XVI сталецьця. Прауда, ужо тады завеуся у іх шкадлівы чэрвяк—гэта быу той самы дрэнны сусед паляк, бо на гэту пару ляхі таксама згуртаваліся і пачалі звацца Польшчай ці Рэччу Паспалітай. {{Водступ|2|em}}Дык Польшча хацела пажывіцца з Беларусі і Літвы, але не адважвалася падступіцца, баялася і на хітрасць пусьцілася. У сьвятым Пісьме гаворыцца, як чорт, забраушыся у рай, хацеу спакусіць Адама, а спакусіу перш Эву праз пекнае яблака. Можа і у запрады для Эвы яблака было пекнае, ды яшчэ салодкае, але з таго выйшла адна толькі горыч горкая, ды доля цяжкая, як ведама кожнаму чалавеку, які сьвятую кніжку чытау, або ад духоуніка чуу. {{Водступ|2|em}}Дык і палякі забраліся на Літву і Беларусь, спачатку хітрасьцю, а потым ужо і сілу узялі. Вось як тоя сталася. {{Водступ|2|em}}У 1377 годзе памер вялікі князь Літоуска-Беларускі Альгерд; пры ім Літоуска-Беларуская Дзяржава была сільнейшая, чым за увесь час да таго. Вялікім князям стау адзін з малодшых сыноу яго Ягайла, ці па праваслаунаму Якау, бо хрышчоны ён быу па праваслаунаму. І гэта ня дзіва, бо беларусы ужо з X-га сталецьця, ці яшче за 500 гадоў да Ягайлы былі праваслаунай веры, ці усходняй цэрквы. Ад беларусоу і частка літвіноу трымалася ужо усходняй ці праваслаунай веры, у тым ліку і шмат якія літоускія князі і баяры, а рэшта літвіноу трымаліся яшчэ старой веры, паганскай, ці то крыўскай (крывічскае). Вось тутатка падсунуліся да маладога Ягайлы палякі с сваей каралевай Ядвігай,<noinclude></noinclude> ewks2wqatwd42iz3jgcfxf6sotm61zu 104 18474 87070 53220 2022-08-13T21:10:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>каб ён з ею жаніуся і праз тоя згуртавау Польшчу і Літву з Беларуссю у адну дзяржаву. Пад адным значыцца, каралём польскім і разам з тым вялікім князям літоуска-беларускім. Ягайла згадзіуся і пашоу у прыймы да Ядвігі. Мусіць тоя яблака спадабалася яму, як пекнае і салодкае, але для Беларусі і Літвы выйшла з таго такая горыч горькая, што і да гэтага часу ні запіць, ні заесьць яе беларусам і літвінам… Згодзіуся Ягайла, жаніуся з Ядвігаю у 1386 годзе і стау каралём Польскім і вялікім князям Літоуска - Беларускім. Зараз жа ён перахрысьціуся на каталіцкую веру і абавязауся перавясьці на каталіцтва усю Літву і Беларусь, каго па добрай ахвоце, а каго і сілай. {{Водступ|2|em}}З гэтага часу палякі і пачалі мець уплыу на Літву і Беларусь праз асобу караля, спачатку хітра, вельмі асьцярожна, каб ня узубрыць народу, а пасьля усё крапчэй і крапчэй. {{Водступ|2|em}}Пачалі яны з вышэйшай клясы, з баярау. На Гарадэльскім Сойме у 1413 годзе палякі абецалі літоускім і беларускім баярам уселякія льготы і прывілеі, каб узяць іх на сваю старану і аддзяліць ад народу. Тыя пайшлі на гэтую прыманку, пачалі праз шлюбы радніцца з польскімі магнатамі і заводзіць у сябе польскія звычаі. А пасьля дабраліся яны да мешчанства і да селянства. З селянамі выйшла справа кароткая, — іх проста каралеускім прыказам прыкрапілі да зямлі, на каторай селяне сядзелі спакон веку і аддалі іх у паншчыну баярам, ці памешчыкам. Сталася гэта на Літве і Беларусі, каля 1530 году пры тым самым каралі польскім вялікім князю літоуска - беларускім Зыгмундзе I ці Старым, катораго цяперака палякі так выхваляюць… З таго часу вольны селянін {{перанос пачатак|п=бе|к=ларус}}<noinclude></noinclude> bvt15vp9jcxfm5b6il56as9dzosd9za 104 18475 87071 53241 2022-08-13T21:10:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=бе|к=ларус}} і літвін стау панскім „быдлам“, якоя памешчык мог да сьмерці забіваць без усякай адпаведальнасьці, мог прадаваць і на сабак меняць. Бедны селянін усе сем дзён у тыдзень павінен быу на яго працаваць,—ня было для яго ні нядзелі, ні свята. Аб гэтым нават пісалі да сьвятога Айца у Рым папскія нунцыушы Фульвій, Руджыеры, Бонжыовані і др., якіх {{Абмылка|св|св.}} Айцец прысылау у Польшчу. Гэта сталася, як палякі узялі ужо сілу на Літве і Беларусі. Спачатку літвіны і беларусы бараніліся ад палякоу. Яшчэ тады, як Ягайла прадау палякам сваю бацькаушчыну, народ вельмі абурыуся проці яго, начале нездаволеных перш стаяу дзядзька Ягайлы—брат Альгерда, слауны князь Кейстут, але Ягайла ашукау яго. Ён нібы памірыуся з Кейстутам, запрасіу яго у госьці, схапіу і кінуу у турму, а пасьля падаслау забойцаў, якія задушылі Кейстута. Хацеу Ягайла загубіць і Кейстутавага сына, свайго стрэчнаго брата, слаунаго княза Вітаўта, але гэты не дауся і павёу народ проці палякоу. Ягайла прымушаны быу памірыцца з Вітаутам і прызнаць яго вялікім князям Літоуска - Беларускім, ак асобнага ад Польшчы. Вітаут выбрау сваей сталіцаю Горадню і правіу Літвой і Беларусяй блізка 40 гадоу (1392—1430). Пасьля Вітаута быу літоуска - беларускім князям родны брат Ягайлы Свідрыгайла, але і яго Ягайла загубіу. Пасьля яшчэ доугі час Літвіны і Беларусы мелі сваіх асобных ад Польшчы вялікіх князёу, але палякі кожны раз, як памірау іх кароль, выбіралі на караля абавязкова вялікага князя літоуска-беларускага і такім чынам зноу злучалі Літву і Беларусь з Польшчай… {{Водступ|2|em}}Вось ніхай кожны добры чалавек і памяркуе, якога суседа маюць Літвіны і Беларусы, — ніяк ад<noinclude></noinclude> kkpgblb5tlnnkxaifgdgorgfshu612x 104 18476 87072 53242 2022-08-13T21:10:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>яго не адчэпішся, ліпне і ліпне… Улез у агарод, кажэ—мой; улез у хату, кажэ—мая. {{Водступ|2|em}}А што датычэ веры, дык тут ужо польскаму зьдзеку і паняверцы ня было канца і меры. Вера ёсьць справа святая,—бяз Бога ніхто жыць ня можэ. Гэта кожны чалавек добра ведае і знае. Але кожнаму здаецца, што яго вера—вера яго бацькоу ёсьць найлепшая, ці то яна будзе каталіцкая, ці праваслауная, ці лютэранская, ці жыдоуская. Ды не, палякі кажуць будзь абавазкова каталіком, ці, яшчэ, як яны гаворуць, польскай веры. А чаму гэта? А вось чаму. Годзі ужо палякам ашуківаць нас — беларусоу. Мала цяпер такіх дурняу, каб ім верылі. Вера ёсьць справа душы чалавека. Куды душа зьвертаецца, ніхай з Богом туды і ідзе. Хочэш быць каталіком, ідзі да касьцёлу памаліцца і паслухаць навуку хрысьціянскую, але ня польскую. Але у польскіх паноу была думка не тая. Яны не да касьцёлу прыхіляюць народ, а да Варшавы. Праз тоя яны і хацелі бы, каб усе праваслауные пакінулі свае цэрквы і пайшлі бы да касьцёлу маліцца {{Разьбіўка|па-польску}} і перасталі бы лічыць сябе беларусамі, а лічылі бы палякамі. Дзеля гэтага палякі і называюць сьвятую каталіцкую веру — польскай верай і заклікаюць і прымушаюць беларусоу да касьцёлу, каб хутчэй іх спалячыць і прылучыць усю Беларусь да Польшчы. Дзеля гэтага каталікам-беларусам хрысьціянскую навуку, малітвы. казаньня, літаніі і наагул усе набажэнствы у касьцелі адбываюць {{Разьбіўка|по-польску}}. Чаму-ж гэта так? Чаму-ж беларусу-каталіку не маліцца у касьцелі на роднай сваей беларускай мове? Чаму палякі і у сьвятым касьцелі думаюць, не аб душы збауленьні, а аб сваей Польшчы, ды аб тым, каб найхутчэй {{перанос пачатак|п=апаля|к=чыць}}<noinclude></noinclude> 5ubxcvoq0hxzo4d22pizzfjxhio997s 104 18477 87073 53243 2022-08-13T21:10:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=апаля|к=чыць}} Беларусь. Кажуць яны, што каталіцкая вера ёсьць вера польская. Глупства, ашуканства. Ня усе-ж каталікі ёсьць палякі, а таксама ня усе палякі ёсьць каталікі. Ведама, каталікі есць і немцы, французы, італьянцы, гішпанцы і розныя, розныя другія народы. Дык, што-ж? Ці усе гэтыя народы каталіцкай веры у касьцелі моляцца па-польску? Сьмешна нават. Кожны моліцца безумоуна у сваей роднай мове і будучы каталіком, ён усе-ж такі застаецца ці французам, ці немцам, ці італьянцам і т. д. Ды і ня усе палякі есьць каталікі. Есьць палякі—праваслауные, есьць палякі лютэры, кальвіны, нават іншыя людзі жыдоускай веры лічуць сябе палякамі. Як жа можна так зьневажаць сьвятую каталіцкую веру і святы касьцёл. На гэткіе злые рэчы здольны толькі палякі, зварьяцеушые на сваей польскай справе. То-ж усякаму ведама, што вера адно,—а нацыянальнасць саусім другое. {{Водступ|2|em}}Дык вось палякі дауно ужо прыдумалі апалячыць беларусоу. Гэтая польская справа цягнецца яшчэ з часоу таго Ягайлы. Ён абецауся палякам гвалтам навярнуць да касьцёлу усіх літвіноў—паганскай веры і беларусоу—праваслауных. Літвіны тады прынялі сьвяты хрэст, а беларусы, як былі ужо хрысьціянамі усходняй веры, так і заставаліся у сваей веры, а баяры іхніе мала па-малу сталі пераходзіць на каталіцтва і спалячывацца. І сталася так, што вядомыя цяпер польскія магнаты: Сапегі, Чэцьвертынскіе, Друцкія - Любэцкія, Тышкевічы, Талочкі, Касакоускія, Масальскія і многа розных іншых усё гэта беларускія вырадкі. Дзяды іх былі беларусы-праваслауныя, а яны самыя цяпер ужо заядлыя палякі. Яшчэ у пачатку XVIII сталецьця праваслаўным мітрапалітам Кіеускім быу князь<noinclude></noinclude> jt0wu5m32qv95v1kbiegcb4p0kvu6l3 104 18478 87074 53224 2022-08-13T21:11:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Гэдэон, Святаполк Чацьвяртынскі. Таксама напрыклад і Сапегі. А цяперака князь Сапега маючы у Горадзенскім павеце 7000 дзесяцін беларускай зямлі—служыць у Польшчы Міністрам загранічных спрау і дзеля свайго маёнтку у Горадзеншчыне цягне да Польшчы і усю Горадзеншчыну. Ня гледзючы на сваіх паноу перакінуушыхся у палякоу беларускі народ цярпеу панскі уціск і цьвёрда трымауся сваей праваслаунай веры і сваей беларускай нацыянальнасьці. {{Водступ|2|em}}Тады палякі прыдумалі і на гэта свой спосаб. У 1569 годзе яны сабралі у м. Любліне Сойм, на якім гвалтоуна прылучылі Літву і Беларусь да Польшчы. Тых членау Сойму—Літвіноу і Беларусоу, якія не згаджаліся на гэта, палякі арэштавалі і змусілі іх падпісаць пастанову Сойму. Пасьля гэтага палякі, як вада, калі прарве грэблю, затапляе паля і лугі, разліліся па Беларусі і Літве; атрымлівалі там пасады і маёнткі і палячылі народ, беларускую мову заменялі польскай і уселякімі спосабамі пачалі заводзіць тутака сваю „польшчызну“. Іх жаданьня спольшчыць Беларусь яшчэ больш умацаваліся, калі яны на Берасьцейскім Сойме завялі на Беларусі унію, г. зн. злучэньне праваслаунай цэрквы з каталіцкай. Яны казалі, што зрабілі гэта быццым дзеля таго, каб згуртаваць усіх хрысьціянаў, каб быу адзін Пастыр, сьвяцейшы рымскі Айцец. Каб-жа гэта было так. Але думка у палякоу зусім была інакшая. Мэта іх была спольшчыць Беларусь і гэтай уніяй яны мяркавалі перакінуць мост з Беларусі да Польшчы, бо зараз-жа, як і у беларускім касцелі, пачалі яны уводзіць польшчыну і у уніяцкую царкву. Тутака ужо пачауся такі уціск на праваслауных беларусоу,<noinclude></noinclude> dq9yts157rzh1934lxnz9a3zorffo1c 104 18479 87075 53225 2022-08-13T21:11:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>якія карысталіся і у цэркві сваей роднай беларускай мовай, што і пераказаць таго не магчыма. Чаго, чаго яны не рабілі, Якога толькі зьдзеку не чынілі. Даволі сказаць, што нават цэрквы аддавалі карчмаром у арэнду. Ці хрысьціць трэба, ці даваць шлюб, ці хаваць нябошчыка, ідзі перш да карчмара, выкупі ключы ад цэрквы, а тады ужо заві сьвяшчэніка. І такоя ліха і зьдзек чынілі палякі на працягу бадай што пяцьсот гадоу, аж пакуль Беларусь не адыйшла да Расеі у 1772—1793 гадох. {{Водступ|2|em}}У тыя часы польскага зьдзеку і уніатам жылося ня лепш, і уніаты-селяне для палякоу былі таксама „быдлам“, і палякі карысталі з іх цяжкай штодзеннай працы і крывавага поту, каб больш здабыць сабе „злотых“, і вычварацца і баляваць па заграніцах, асабліва у Парыжы. {{Водступ|2|em}}Вось якую „культуру“ палякі давалі для Беларусі. Гэтая пякельная „культура“ запісана у гісторыі Беларусі кроую, потам і сьлязьмі бедных беларусоу. А яны, бачыце, пахваляюцца: польская культура, ды польская культура. Ніхай яе, гэтую культуру, віхор парве, ніхай яе, вецер развее. Досі ужо ад гэтай культуры наплакаліся беларусы і каталікі і праваслауныя, і уніаты, і жыды. {{Водступ|2|em}}Пара нам беларусам зноу пачаць жыць вольна, пад сваім беларускім Урадам, як жылі нашыя продкі, нашыя прадзеды. Ніхай вольная наша мова і вольная беларуская песьня зноу вясёла паліецца па усім вялікім абшары Беларусі ад Дзьвіны да Бабра і ад Буга да Дняпра. Браты-Літвіны ужо стаяць за сваю свабоду і незалежнасьць; яны ужо згуртаваліся і будуюць сваю дзяржаву. Трэба {{перанос пачатак|п=по|к=руч}}<noinclude></noinclude> qv3q4nnbrzp105lbdn0961zqtsf0jk3 104 18480 87076 53226 2022-08-13T21:11:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=по|к=руч}} з літвінамі і нам—беларусам гуртавацца, будавацца і ад палякоў адбівацца, бо яны зноу лезуць на Беларусь, занялі ужо Горадзеншчыну, амаль ня усю Віленшчыну і часць Меншчыны. А што яны зноу пачалі рабіць тутака у нас, дык усе вы бачыця ды і ня толькі бачыця, але і горка плачыця. Але памятайця, што {{Абмылка|палачам|плачам}} не паможаш бядзе. Польская „культура“ не баіцца сьлёз, не уважае на іх. Нешта іншае трэба паказаць польскім панам і падпанкам, і ніхай сабе яны зноу ідуць за Буг, адкуль прыйшлі. Ці-ж плачам вернеш коні, быдла, збожжа, сала, сена, і адзежу, што забралі у цябе палякі? Ці-ж сваімі сьлязьмі заплаціш сабе за тыя штодзенныя фурманкі, якімі мучаць цябе палякі? Ці-ж сьлязьмі {{Абмылка|загоішь|загоіш}} свае раны і сінякі, якія набілі табе польскія жандары. Хіба за твае сьлёзы вернуць яны табе цэркву і тваю беларускую школу, што забралі у цябе ды яшче прыслалі польскую вучыцелку, ці вучыцеля, каб спольшчыць і цябе і тваіх дзетак? А хто-ж заплаціць табе за тоя, што гніу ты бязвінны у польскай турме церпячы голад і холад?.. {{Водступ|2|em}}Кажуць, што будзе „плебісцыт“, ці тоя галасаваньне, каб кожны значыцца сказау, да каго ён хоча належыць, ці да Польшчы, ці да Беларусі з Літвой, бо Беларусь і Літва паміж сабою згодзяцца і злагодзяцца, як жа тутка адказаць на гэтае пытаньне?. {{Водступ|2|em}}Цяперь ужо кожны добра бачыць і разумее, ці добры сусед Польшча, ці дрэнны. І кожны павінен зразумець, чаго чакаць беларусам ад Польшчы, калі адыйшла бы да Палякоў частка Беларусі? Дабра не чакай, бо яго ня будзе. Быу „быдлам“<noinclude></noinclude> kuv046sjhyhp5fy95hsxw9mzqg2gyd3 104 18481 87077 67924 2022-08-13T21:12:08Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>для польскага пана і застауся бы ім, каб пайшоу да Польшчы, {{Водступ|2|em}}Хочаш быць вольным беларусам, падавай свой голас за Беларусь з Літвою. Ці ты каталік, ці ты праваслаўны, памятай, што ты беларус. {{Водступ|2|em}}Дык не прадавай маткі Беларусі, сваей дарагой Бацькаушчыны палякам. Ні за карысьць, якую яны махлярствам абецаюць, ні за страх, якім цябе палохаюць, ні за прыязнь, ні за сваю глупоту. Ніхай палякі просюць цябе, ня слухай, адыйдзі. Ніхай спакушаюць падарункамі і выгодамі, — не спакушайся, адыйдзі. Ніхай цябе пужаюць, ня турбуйся, ня бойся,—гэты страх часовы. Ніхай {{Разьбіўка|польскі}} ксёндз у касьцеле пагражае табе праклёнам, ці не прыймае да споведзі, як ня будзеш галасаваць за Польшчу—ня бойся, тутка нічога німа грэшнага, ты беларус, а не паляк, гэта справа нацыянальная, а не касьцельная і да веры не належыць. За гэта ня пойдзеш у пекла, як пад Польшчу трапіш, дык там ужо табе праудзівае пекла будзе. А таго самаго польскага ксяндза, які табе пагражае, Бог пакарае за тоя, што ен хрысьціянскія душы чмуціць і замест сьвятой каталіцкай навукі для душы збауленьня, абражае сьвяты касьцёл, абманываючы хрысьціянства на карысьць польскай справы і польскіх паноу. Бог ня любіць непрауды і ашуканства і карае за гэта. Старыя людзі гэта памятаюць і ад сваіх бацькоу і дзядоу чулі, і малодшых навучаюць, каб Бога прауду і Бацькаушчыну шанавалі. {{Водступ|2|em}}Даволі ужо паны - палякі пацешыліся на Беларусі. Час ім дамоу ісьці за Буг, да Варшавы, ці да Плоцка, ці да Кракава, ці куды сабе хочуць.<noinclude></noinclude> swzw0au6s61uil785mfb6aitaeyb3er 104 18482 87078 62654 2022-08-13T21:12:22Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Ніхай з імі ідуць і беларускія здраднікі. Ня трэба нам іх. {{Водступ|2|em}}Пакаштавалі мы ужо „польскай свабоды“, ад яе баляць і сьпіна і ногі. {{Водступ|2|em}}Пара нам—беларусам шукаць нашай старой беларускай долі, бяз польскай волі. {{Водступ|2|em}}Вось пра якую дзед вам казау старыну, а вы самі добра бачыце навіну. Вось тутка і памяркуйце добра, дый не за Польшчу, а за Беларусь галасуйце і родную нашу Бацькаушчыну пільнуйце. Гэта Бацькаушчына, сьвятая наша. Будзе у нас і саланіна і хлеб і каша, калі польская улада і жандары-паны пасунуцца туды, адкуль прышлі яны. {{Водступ|2|em}}Вольная, незалежная Беларусь ніхай жыве шчасьлівая навекі-вечныя. {{Водступ|2|em}}Вось і уся у гэтым дзедава гутарка. {{лінія|6em|прагал=0}}<noinclude></noinclude> 6uwqtp2j1u75g9tf8gumqmfy8183pwd 104 18507 87098 55612 2022-08-13T21:21:32Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Гэтак выглядае сынтэза беларускай Гісторыі паводле глыбокага яе даследчыка праф. М.Доўнар-Запольскага. Апрача {{Абмылка|ўспомннных|ўспомненых}} вышэй засьцярогаў, да яе нічога ня можна дадаць. З прыемнасьцю трэба толькі адцеміць, што беларускія гісторыкі ў сваіх досьледах пайшлі па шляху паказанаму гэтым вялікім нашым вучоным, якога справядліва можна назваць бацькам беларускае гісторыі, як навукі. {{***}} {{Водступ|2|em}}Карыстаючыся з аказіі, падаем, што Мітрафан Доўнар-Запольскі да расейскае рэвалюцыі быў прафэсарам Кіеўскага ўнівэрсытэту імя сьв. Уладзіміра, а калі ў Б. С. С. Р., у Менску, паўстаў Беларускі Дзяржаўны Унівэрсітэт, ен перанесься сюды/ Аднак, калі ў Б.С.С.Р. пачалася русыфікацыя, маскоўскія ўлады высялілі яго з Беларусі. У вапошніх гадох Масква загадала перачыркнуць дасюлешнія працы беларускіх Гісторыкаў, як шкодныя. Гісторыю Беларусі маюць напісаць маскоўцы, або іхнія найміты, у якой мае быць {{Абмылка|даккзана|даказана}}, што беларускі народ толькі тады пачаў ”шчасьліва” разьвівацца, калі трапіў пад Расею. Гэтае ”шчасьлівае” разьвіцьце ен заўдзячвае апецы ”старэйшага брата” - вялікага расейскага народу. Аб {{Абмылка|гэтым|гэтых}} новых ”асновах” да гісторыІ Беларусі шырака піша між іншым ”Літаратура і Мастацтва”. Гэта новая ”гісторыя” Беларусі павінна зьмясьціцца ў рамах агульнае расейскае гісторыі і мае быць доказам адзінасьці імкненьняў народаў С.С.С.Р., а так жа палітычнае і культурнае перавагі ”старэйшага брата” — расейскага народу. {{Абмылка|Аляксандра|Аляксандар}} Неўскі, цар Іван III, Пётра I маюць быць і героямі Беларусі. {{Водступ|2|em}}Гэтак мае быць ”перараблена” наша гісторыя, каб быць у згодзе з камуністычна-расейскай палітычнай доктрынай. Трэба адзначыць, што нават царскі рэжым не адважваўся на падобны цынізм.<noinclude></noinclude> nclj6xyzerqr9b1rer0nwq16aw9b13b 104 18512 86970 86920 2022-08-13T12:09:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>намі зажываці ня можаць, адно толькі, сколькі яму права дапушчаець. {{Водступ|2|em}}„Пра то маючы таковый скарб у руках нашых, каторый жаднаю сумаю праплачаны быці ня можаць, прыстоіць каждаму пачціваму чалавеку, абы а нём ведаў, а будучы добра ведамый, як сам сябе і папудлівасьці свае гамаваў і водле права пісанага справаваўся і нікога ня крыўдзіў, так, есьлі бы ад каго быў укрыўджаны, абы ведаў, дзе абароны і лякарства ў крыўдзе сваей іскаці маець. {{Водступ|2|em}}„Бо яко адзін сэнатар рымскі другога штрафаваў, што права айчыны свае ня ўмеў, так кажды абываталь годны ёсьць наганеньня, каторый вольнасьцю хваліцца і праў сваіх умеці і разумеці ня хочаць, каторым правам усю вольнасьць сваю абвараванай маець. ''А есьлі катораму і народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатовя нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем і каждага часу чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды ведаці можам''. {{Водступ|2|em}}„А іж тая труднасьць ня мала заважыла, што ня каждый статут мог меці для труднага і доўгага перапісываньня, — тады і ў тым тэй патрэбе каждага абываталя фальгуючы і пажытку рэчы паспалітае служачы, важыўся гэтую працу на сябе падняці, а кошту і накладу свайго не жалуючы, у друк падаў і дарогу мацнейшую і снаднейшую каждаму ку ведамасьці права паказаў. А гды то ўжо ў руках сваіх кажды, калі захочаць, мець можаць, прашу: ''рачце-ж ваша міласьць'' тую працу ад мяне ўдзячна прыняці, а маючы вольнасьці свае правам добра абвараваныя, ''таго пасьцерагаці'', абы вы да судоў і трыбуналаў ня толькі людзей добрых а тых праў нашых добра умеетных абіралі, але баячыхся Пана Бога і цнатлівых, каторыя бы не для пажытку свайго ані ку шкодзе бліжняга, для лакомства свайго і для падаркаў, права выкручалі, але простым трыбам ідучы, сьвятой праўды і справядлівасьці пасьцерагалі, а тую вольнасьць, каторай цешымся, уцэласьці нам захавалі”. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Як бачым, за найвялікшае дабро грамадзян дзяржавы Сапега ўважае вольнасьць. Бараніць адпаведна свае вольнасьці грамадзяне патрапяць толькі тады, калі сярод іх будзе пашырана веданьне права і адсюль сьвядомасьць правоў і абавязкаў. А калі якому-колечы народу—кажа Сапега—сорамна няведаць уласнага права, дык пагатовя ганебнай ёсьць рэччу няведаць свайго права грамадзянам Вялікага Князьства, каторыя маюць права пісанае ня ў чужой мове, а ў сваей уласнай. Апошнія словы Сапегі маюць для сучаснага дасьледчыка беларускае культуры і гісторыі нязвычайную вартасьць дзеля выяўленьня характару культуры Вялікага Князьства Літоўскага з гледзішча нацыянальнай яе прыналежнасьці,—тым болей, што словы гэтыя сказаны былі вуснамі найвялікшага прадстаўніка гэтае культуры. Як ведама, г. зв. „руская“ мова Літоўскіх Статутаў ёсьць мовай беларускай, Літоўскія Статуты былі пісаны пабеларуску. Гэткім парадкам Сапега лічыў ''уласнай мовай''—і пры гэтым ня толькі сваей, але і ўсяго грамадзянства Вялікага Князьства,—мову Трэцяга Статуту, значыць—''беларускую''. А калі ўзяць пад увагу, што аб нацыянальнай {{Перанос пачатак|п=прыналеж|к=насьці}}<noinclude></noinclude> 2xtxf4bnoy2ny04lohkno4k6mw1oy4e 104 18657 86971 86961 2022-08-13T12:10:08Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>маглі-б справаваць. Жыдам і Татарам не забараняецца ў гаспадарствах каралеўскіх мець свае сынагогі і мячыці, а Вы хрысьціянскія пячатаеце цэрквы! З гэтага поваду разыходзіцца ўжо ўсюды пагалоска, што яны прагнуць быць лепш у няверных Туркаў у падданстве, чымся цярпець гэтакі уціск свайго сумленьня. {{Водступ|2|em}}Што датычыць Палачанаў і іншых супраць Вас бунтаўнікоў, дык гэта магчыма, што яны гэтакімі ёсьць. Але Вы самі іх да бунту падбурылі. Былі яны Вам у-ва ўсім паслушныя, царкву Вашу не пакідалі, але Вы самі іх ад сябе адкінулі. І дзеля гэтага ня хочам больш, каб Ваша толькі для нас згубная вунія да канца нас зьнішчыла.—Гэта мае аб‘ясьненьні, каторыя даю на Вашае пісьмо. Жадаю сабе на прышласьць быць вольным ад спораў з Вамі. Прашу толькі Найвышэйшага аб усялякую для Вас памыснасьць і адначасна аб духа лагоднасьці і любові да бліжняга, застаючыся з паважаньнем ''Леў Сапега''. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}З гэтага пісьма выяўляюцца пагляды Сапегі на рэлігійную праблему наагул і вунію 1595 г. ў асаблівасьці. Выказаны яны гэтак ясна, што асобных камэнтарыяў не патрабуюць. Трэба толькі сцьвярдзіць, што паглядамі на рэлігійнае пытаньне Сапега апярэдзіў сваю эпоху на соткі гадоў і зьяўляецца прыкладам справядлівасьці і запраўднае толеранцыі. З гэтага гледзішча ён ня мае роўных сабе сярод сучасьнікаў. Дзеля ілюстрацыі тагачасных паглядаў—і пры гэтым паглядаў найвыдатнейшых людзей — на рэлігійнае пытаньне падамо пісьмо папы Урбана VII да Жыгімонта III, пісанае з прычыны забойства Кунцэвіча. Пісьмо гэтае, як антытэза паглядам Сапегі, вельмі характэрнае. {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Устань, устань,—пісаў папа Урбан, — слаўны сваімі перамогамі над туркамі, і з ненавісьцю, якую да цябе жывяць няверныя, вазьміся за аружжа дый, калі збаўленьне людаў гэтага вымагае, нішч агнём і мячом заразу схізмы. Хай сьвятая вунія паднясе галаву. Чулі мы аб існаваньні схізматыцкіх брацтваў. Хай-жа твая каралеўская павага, каторая павінна быць абаронай веры, зломіць іхнюю апорнасьць. Хвальшывых біскупаў рускіх, каторыя сеюць забурэньні, пакарай сурова паводле заслугаў. Апякуйся вуніяцкімі біскупамі, аблягчы ім доступ да двара і сойму і зраўняй іх з біскупамі лацінскімі“. {{Водступ2-канец|2|em}} {{Водступ|2|em}}Успомнім яшчэ, што ў Польшчы, навет пад канец XVII стагодзьдзя, выдаваліся канстытуцыі, забараняўшыя некаталіком хаваць нябожчыкаў удзень і вязьці іх па галоўных вуліцах. {{Водступ|2|em}}Але ня толькі справа вуніі і праваслаўнае царквы захапляла ўвагу Сапегі. Цікавіў яго і каталіцкі касьцёл на Беларусі, вызнаўцаў каторага ён хацеў абараніць ад полёнізацыі, якая пашыралася штораз мацней у яго асяродзьдзі. За часоў Сапегі беларуская каталіцкая люднасьць ня была польскай і крэпка трымалася сваей нацыянальнасьці, даючы адпор варожым імкненьням да яе зьнішчэньня. Гэта ясна бачыцца з наступнага факту, у якім Сапега прыймаў значны ўдзел. {{Водступ|2|em}}У 1590 годзе памёр кракаўскі біскуп. На яго катэдру кароль хацеў назначыць віленскага біскупа кардынала Юрыя Радзівілла.<noinclude></noinclude> ixk82qn2r2wo9gy2gya69358vac8mqf 104 18658 86972 86932 2022-08-13T12:10:54Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Леў Сапега, даведаўшыся аб гэтым, напісаў да Радзівілла наступны ліст: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Маю ведамасьць, што, па сьмерці Кракаўскага біскупа, вакансію гэту аддаюць Яго Міласьці Кардыналу, біскупу Віленскаму. Я рад служу Яго Міласьці і ніякай рэчы ня бачу, якой-бы паводле думак Кс. Кардынала яму не жадаў. {{Водступ|2|em}}Але баюся, каб якая з гэтага поваду мутацыя да нас ня ўнеслася і каб не казалі напотым: «а вось літвін быў біскупам кракаўскім, няхай-жа будзе цяпер паляк віленскім». Але каб з гэтага факту ня было ўшчэрбку народу нашаму напотым, дык тады няхай Яго Міласьць катэдры не даходзіць“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Радзівілл згодзіўся прыняць кракаўскую катэдру, але, як і прадбачыў Сапега, кароль зараз-жа вызначыў віленскім біскупам паляка—Мацееўскага. З гэтага поваду канцлер напісаў Крыштофу Радзівіллу ўспомненае вышэй пісьмо наступнага зьместу: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Ані права, ані рацыі нашыя ня могуць вымагчы на каралю, каб зьмяніў свае адносіны на карысьць нашага народу, асабліва каб не вызначаў віленскім біскупам паляка. Я з асобы маёй ''даховываю веру Айчыне маей'' і ня толькі пячатаваць ня буду таго, што будзе супраць правоў нашых, але і проціставіцца супраць гэтага з вамі разам ''буду, каб ня толькі да гэтакіх дыгнітарскіх урадаў, але і да меншых бэнэфіцыяЎ і навет да дзяржаваў і лясьніцтваў народу нашага ніхто не папераджаў''”. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}І запраўды Леў Сапега ў дадзеным прыпадку проціставіўся разам з народам і пры гэтым з пазытыўным рэзультатам. Біскупа Мацееўскага, паляка, жыхарства Вільні ня прыняла, дзеля чаго віленская біскупская катэдра засталася неабсаджанай да 1600 году. {{Водступ|2|em}}Гэта былі найважнейшыя праявы дзейнасьці Сапегі ў галіне ўпарадкаваньня ўнутраных адносінаў у Вялікім Князьстве. З няменшай энэргіяй бараніў Сапега інтарэсаў сваей бацькаўшчыны і вонках, а ў першую чаргу перад Каронаю, якая, асабліва пасьля вуніі 1569 году, імкнулася да гэгемоніі і поўнае інкорпорацыі Вялікага Князьства. Вышэй было ўспомнена аб нэгатыўным становішчы Сапегі адносна да Люблінскае вуніі. Толькі адна акалічнасьць у вачох Сапегі апраўдавала яе часткова: гэта—неабходнасьць супольнае, у інтарэсах абодвух народаў ляжаўшае, абароны звонку. Гэтую думку Сапега выказаў у лісьце да Крыштофа Радзівілла з 29. І. 1590. {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Ня мае француская зямля гэтакіх ворагаў каля сябе, як Літва і Польшча; дзеля чаго самі паміж сабой б‘юцца і ніхто іх не разводзіць. Але нас разьвялі-б хутка: з аднэй стараны турчын, з другой татарын, а з трэцяй масквіцін, а падобна-б і немцы ня спалі“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Гэтак толькі апраўдаваў Сапега вунію 1569 г. Паза гэтым ідуць ужо тыя асаблівасьці абодвух народаў, каторыя ўсьцяж падкрэсьліваў Сапега і каторыя ўпаважнялі яго казаць: „Мы і палякі, хоць і ''брацьця, але зусім адменных звычаяў''” <ref>Пісьмо да Крыштофа Радзівілла з дн. 5. VI. 1588 г. і інш.</ref>. Абарона гэтых звычаяў у першую чаргу перад Каронай і зьяўляецца вонкавай дзейнасьцю Сапегі. Юрыдычна гэтыя „асаблівыя звычаі“ трэба разумець, як тую<noinclude></noinclude> g8bzjvwnjwgznae1hlir8j8spyhzmeu 104 18659 86973 86933 2022-08-13T12:11:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>частку дзяржаўнае самастойнасьці, каторая асталася Вялікаму Князьству пасьля вуніі 1569 г. І запраўды Вялікі Канцлер бараніў гэтае самастойнасьці з задзіўляючай энэргіяй і субтэльнасьцю. Прыкладам можа служыць наступны факт. Льву Сапезе палякі рабілі закіды, што ён забараняе прыймаць недагодныя дзеля яго ўрадаў пратэстацыі. Сапега адказаў, што гэта няпраўда, што пратэстацыі яго ўрадам прыймаюцца, і толькі пратэстацыя шляхціца Гарабурды супраць справаў польскіх, парушаных на Сойме, прынята і ўпісана ня была, што Канцлер апісавае гэтак: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„досыць яму Гарабурдзе пратэставацца ў сваіх справах, а ня супраць усяго Сойму, бо што каму з нас да спраў польскіх, як і мы ня хочам, каб яны аб нашых ведалі“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Запраўды, з пункту гледжаньня дзяржаўных інтарэсаў Вялікага Князьства і правоў беларускага шляхціца прыняцьце гэткае пратэстацыі было немагчымым, бо яна зацірала-б існаваўшую юрыдычную розьніцу паміж Вялікім Князьствам і Каронай, нішчыла-бы гэныя „асаблівыя звычаі“ бацькаўшчыны Сапегі дый была-бы крокам да зьліцьця ў адно цэлае дзьвюх палітычна розных частак аднае дзяржавы. {{Водступ|2|em}}Сапега ўважаў за патрэбнае перадусім бараніць тэрыторыяльную цэласьць Вялікага Князьства, разумеючы гэта ў самым шырокім сэньсе. Леў Сапега пашыраў правы свае бацькаўшчыны на ўсе тыя тэрыторыі, якія каліколечы належалі да гістарычнае Літвы. Па меры адбіраньня беларускіх этнаграфічных тэрыторыяў ад дзяржаў, якія захапілі іх, Леў Сапега дамагаўся бязумоўнага далучэньня іх да Літвы, нэгуючы рашуча ўсе правы да іх Кароны. {{Водступ|2|em}}Гэтак было з Інфлянцкай зямлёй, якая, дзякуючы хвілёваму паводжаньню, была адабрана ад швэдаў і адразу інкорпоравана да Рэчыпаспалітай Абодвух Народаў. Леў Сапега пісаў па гэтаму поваду Крыштофу Радзівіллу ў лісьце з 12. II. 1585 году: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„Выдзерта няпраўна, сілай, невядома як Інфланцкую зямлю нашаму народу, да якой паляк грошам не прылажыўся праз колькінаццаць гадоў, і толькі, калі па вялікіх ахвярах нашых прыйшло да канца вайны, тады пан паляк пачаў адбіраць ад нас тыя замкі, што мы за нашы Лукі, Завалачча і іншыя дабылі. ''А мы toto nocte laboravimus et nihil cepimus'', аддаўшы на гэта ня толькі ўсе скарбы нашыя, але навет дзеля гэтае зямлі Інфлянцкае, баронячы яе, згубілі нашу зямлю. Палякі-ж ня толькі забралі бяспраўна інфлянцкія замкі, але навет і тыя, што народ наш трымаў, як Рыга, Кесь. Гэта страцілі мы дзеля таго, што самі з сабой не прававаліся. Ад шчырага сэрца напісаў гэта”. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Тое самае было і з землямі, адабранымі ад Масквы падчас вайны 1610—1613 г., як напр. Смаленскай. Сапега 25 сьнежня 1611 г. пісаў да таго-ж Крыштофа Радзівілла: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„А паны палякі канстытуцыю напісалі народу нашаму шкадлівую і, гэты фундамэнт канстытуцыі залажыўшы, назвалі яго дыплёмам, прывілей сабе напісалі на Смаленск і на іншыя правінцыі і замкі, што ім даруе кароль усё, што ад Масквы будзе здабыта. Я быў змушаны ўчыніць пратэстацыю супраць гэтае канстытуцыі і супраць гэнага дыплёму, каторую {{Перанос пачатак|п=пратэ|к=стацыю}}<noinclude></noinclude> nv5b90qiwbiqfxrh2h3w5z874q1t9ov 104 18660 86974 86934 2022-08-13T12:12:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Перанос канец|п=пратэ|к=стацыю}}, хоць у канцэлярыях каронных прыняць не хацелі, а навет палякі забаранілі прыймаць яе гораду, аднак горад прыняў“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}А яшчэ раней, адразу па здабыцьці Смаленска, менавіта 30-га чэрвеня 1611 г., з Смаленска Леў Сапега, разгадаўшы імкненьні палякоў далучыць Смаленскую зямлю ўпалове да Кароны, пісаў да Крыштофа Радзівілла, называючы двор «злым торгам», і хацеў навет „асесьці на ральлі, перапрасіць плуг, бо яго ўжо ніхто ня склоніць на дворскую полеўку, якую ён ведае добра“. {{Водступ|2|em}}Тут трэба зацеміць, што Леў Сапега ня толькі бараніў правы свае айчыны да адабраных чужымі дзяржавамі тэрыторыяў, але ўсьцяж дараджываў, як адабраць іх, і ведаючы, што найлепшым спосабам да гэтага ёсьць „жаўнер літоўскі“, радзіў у цэлым радзе лістоў да Крыштофа Радзівілла, як напрыклад у лісьце з 13 ліпня 1611 г. у часе вайны за Інфлянты, каб: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}„жаўнер наш не аддыхаў, а замачкі ў Інфлянтах займаў і каб перад прыходам кароннага жаўнера займаў іх якнайбольш, бо тады паны палякі ня змогуць нам сказаць, што мы Інфлянты страцілі, калі нямалую іх часьць ''ізноў'' рэкупэруемо“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}А ў адным з папярэдніх лістоў да таго-ж Радзівілла з 22-га сакавіка 1594 г. чытаем: {{Водступ2-пачатак|2|em}} {{Водступ|2|em}}«Гэтман Каронны зьбірае выбранцаў і мае вока на татараў, каторыя гвалтам хочуць праз Польшчу да Нёмна. Добра-б было, каб і ад нас палякі помач якую мелі, бо трэба-ж братоў ратаваць, тым больш, што і аб нашу ўласную скуру тут ідзе. Бо сьцеражы Бог няшчасьця на іх, ці-ж нам тады ад палякоў не дастанецца! А калі палякі абойдуцца бяз нашай помачы, тады гэты одыюм узаемнай непрыязьні і ненавісьці, каторы паміж намі а палякамі цяпер кіпіць, яшчэ больш узрасьце і пры нас будзе culpa. Трэба ім памагчы і жаўнерам нашым, а калі-б гэта не магло быць, тады хоць татарамі“. {{Водступ2-канец}} {{Водступ|2|em}}Гэты ліст вельмі характэрны яшчэ і дзеля таго, што ён выразна сцьвярджае стан антаганізмаў, існаваўшы тады між Каронаю і Вялікім Князьствам, а з другога боку ён сьведчыць аб надзвычайнай шляхотнасьці Сапегі, каторы не хацеў, каб яго народ даў повад да паглыбленьня гэтае ненавісьці. {{Водступ|2|em}}Аднак, ня толькі на дыплёматычным, але і на ваенным полі Сапега бараніў цэласьці Вялікага Князьства. Калі ў 1620-ых гадох уварваліся швэды—пад, камандай Густава-Адольфа, і не без дапамогі Масквы—у межы Вялікага Князьства, Сапега ізноў, ня гледзячы на свой 63-гадовы век, станавіцца на абарону краю і адзначаецца ў ваенных дзеяньнях. Пры гэтым ён не ашчаджае сваей фортуны і паносіць вялікія выдаткі на абарону, за што гаспадарства было яму асабліва ўдзячнае. У гэту цяжкую для Вялікага Князьства пару, калі—апрача вайны—шырылася яшчэ і маравое паветра, Сапега абняў галоўнае камандаваньне ваеннымі сіламі, як Вялікі Гэтман Літоўскі. {{Водступ|2|em}}Пасьля вайны Сапега, будучы віленскім ваяводам, спакойна дажываў свой век, працуючы над упарадкаваньнем Мэтрыкі Вялікага Князьства Літоўскага, інакш кажучы—архіву спраў Дзяржаўнае {{Перанос пачатак|п=Кан|к=цэлярыі}}<noinclude></noinclude> g4txmbnl4v6nz5t6aajhnh80sw2x1gc 104 18661 86975 86935 2022-08-13T12:12:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Перанос канец|п=Кан|к=цэлярыі}} Вялікага Князьства Літоўскага, які знаходзіўся пад асабістым даглядам і кіраўніцтвам Вялікага Канцлера Літоўскага. Архіў гэты зьмяшчае арыгінальныя дакумэнты ад XIII стагодзьдзя і копіі дакумэнтаў, выданых з Дзяржаўнае Канцэлярыі, ды мае надзвычайна вялікую цэннасьць дзеля беларускае гісторыі <ref>Гэты скарб сяньня раскіданы па ўсей Расеі і Польшчы. Часткі Мэтрыкі знаходзяцца ў Ленінградзе, Маскве, Варшаве (найстарэйшыя акты ад 1386 да 1551 году). Агулам Літоўская Мэтрыка абыймала акты Вялікага Князьства да 1794 году і мела 556 томаў, у якіх у хронолёгічным парадку адзначаны ўсе важнейшыя здарэньні дзяржаўнага жыцьця.</ref>. {{Водступ|2|em}}Яшчэ ў 1594 г., у Вільні, канцлер Леў Сапега апрацаваў рэестр дакумэнтаў Літоўскай Мэтрыкі, а пад канец жыцьця ён упарадкаваў гэты архіў, перапісаўшы кнігі нанова. {{Водступ|2|em}}Акты Мэтрыкі былі пісаны ў беларускай мове, а дзеля таго, што яны абыймаюць стагодзьдзі, можна на аснове іх прасачыць абраз разьвіцьця беларускае мовы. {{Водступ|2|em}}Незадоўга да сваей сьмерці Сапега атрымаў годнасьць Маршалка Вялікага Князьства і ў гэтай годнасьці, як прадстаўнік дзяржавы, спатыкаў у 1633 годзе новага караля Уладыслава IV. Сапега меў тады 76 гадоў. Праз два тыдні пасьля гэтае сустрэчы ён памер і быў пахаваны ў Вільні ў касьцелі сьв. Міхала, ім жа ўфундаваным. Перад сьмерцяй Сапега багата абдараваў уфундаваныя ім цэрквы і касьцёлы. Цела яго, аднак, доўга не магло знайсьці супакою. Над ім надругаліся два разы маскоўцы, асабліва ў 1655 годзе, выкідаючы труну на вуліцу. {{Водступ|2|em}}У асобе Льва Сапегі Вялікае Князьства страціла апошняга абаронцу сваіх правоў, а беларускі народ — абаронцу свае культуры, мовы і нацыянальнасьці. Пасьля сьмерці Сапегі аканчальны заняпад палітычнага і культурнага жыцьця Беларусі збліжаўся шыбкімі крокамі, і ўжо ў 1697 г. зьявілася соймавая пастанова, касаваўшая правы беларускае мовы, як мовы ўрадовае, і загадаваўшая земскаму пісару ўсе акты пісаць папольску. Не падлягае сумліву, што факт гэты стаўся-бы значна раней, калі-б ня было Сапегі. {{Водступ|2|em}}Дзеяльнасьць Сапегі не ўратавала Вялікага Князьства і беларускае культуры ад пазьнейшага заняпаду. Тлумачыцца гэта тымі вялікімі супярэчнасьцямі ўнутранага жыцьця Вялікага Князьства, каторых навет Сапезе, паміма задзіўляючых высілкаў з яго боку, не ўдалося зьнішчыць. І ўсё-ж такі эпоха Сапегі астанецца назаўсёды ў гісторыі беларускага народу і яго культуры залатой парой, а магутная постаць Вялікага Канцлера будзе ўсьцяж яскравым доказам вялікіх творчых сілаў, укрытых у беларускім народзе. І, хаця мінула ўжо 300 гадоў ад дня яго сьмерці, Леў Сапега застанецца назаўсёды для ўдзячных патомкаў узорам мудрага палітыка і дыплёматы ды гарачага патрыёты, прыкладам запраўднае справядлівасьці, несфальшаванае толеранцыі і высокае эдукаванасьці. {{Водступ2-пачатак|4|em}} {{Водступ|2|em}}ГАЛОЎНЫЯ КРЫНІЦЫ: {{Разьбіўка|Scriptores rerum polonicarum}}. Tomus VIII: Archivum Domu Radziwiłłów. Kraków, 1885 г. [[Аўтар:Вацлаў Ластоўскі|{{Разьбіўка|Ластоўскі}} В.]]: [[Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі|Гісторыя Беларускае (Крыўскае) Кнігі]], Коўна 1926 г. T. {{Разьбіўка|Czacki}}: „O Litewskich i Polsckich Prawach“, Warszawa, 1800—1801. {{Водступ2-канец}}<noinclude></noinclude> kv8xxkem5t4ed28phh7mzd7b0teqvqw 0 18662 86976 86688 2022-08-13T12:13:37Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = У трохсотныя ўгодкі сьмерці вялікага канцлера Льва Сапегі | аўтар = Мікалай Шкялёнак | год = 1933 год | пераклад = | секцыя = Брашура | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} <pages index="Шкялёнак У трохсотыя ўгодкі.pdf" from="1" to="1" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Шкялёнак У трохсотыя ўгодкі.pdf" from="2" to="2" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} <pages index="Шкялёнак У трохсотыя ўгодкі.pdf" from="3" to="3" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Шкялёнак У трохсотыя ўгодкі.pdf" from="4" to="31" /> {{Выроўніваньне-канец}} ----------- {{Выроўніваньне-пачатак}} {{Крыніцы}} {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Гістарычныя працы Мікалая Шкялёнка]] [[Катэгорыя:Творы пра Льва Сапегу]] {{Выроўніваньне-пачатак}} [[Катэгорыя:Творы 1933 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Вільні]] shddnjppnyjaxyxlxejj6ez13ylm5p3 102 18691 87223 70836 2022-08-14T08:05:02Z VasyaRogov 1510 /* Творы */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Піятуховіч | Імёны =Міхаіл | Першая літара прозвішча =П | Варыянты імёнаў =Пятухо́віч, Піотуховіч | Апісанне =беларускі літаратуразнавец, крытык, педагог. | Іншае = | ДН =23 лютага 1891 | Месца нараджэння =в. Алексінічы Сенненскага пав. Магілёўскай губ., цяпер Сенненскі р-н Віцебскай вобл. | ДС =20 снежня 1937 | Месца смерці =Мінск, НКУС | Выява =Міхайла Піятуховіч.jpg | Вікіпедыя =be:Міхаіл Мікалаевіч Піятуховіч | Вікіпедыя2 =be-x-old:Міхаіл Пятуховіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Michaił Piatuchovič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Міхаіл Піятуховіч | Google = }} == Творы == {{All works‎}} *{{Скан|Якуб Колас як нацыянальны беларускі поэта|Піятуховіч Колас.pdf}} (1922) *{{Скан|[[Максім Багдановіч як поэта імпрэсыяністы]]|Піотуховіч Багдановіч.pdf}} (1923) *{{Скан|[[Асноўныя этапы ў разьвіцьці лірыкі Янкі Купалы]]|Піотуховіч Купала.pdf}} (1925) *[[Францішак Скарына і яго літаратурная дзейнасьць]] (1925) *[[Францыск Скарына і беларускае адраджэньне]] (1925) *[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] (1925) *[[Апавяданьне «У палескай глушы» як новы этап бел. мастацкай прозы]] (1925) *{{Скан|[[Творчы шлях Якуба Коласа]]|Пятуховіч Замоцін Колас.pdf}} (1926) *[[«Савецкая Беларусь» у жыцьці беларускай інтэлігенцыі]] (1927) *[[Цені і сьвятло ў творчасьці Максіма Багдановіча]] (1927) *[[Паэтычнае сьветаадчуваньне ў творчасьці Якуба Коласа]] (1927) *[[Ля вытокаў лірыкі Янкі Купалы]] (1927) *[[Творчасць Цішкі Гартнага: (лірыка і мастацкая проза)]] (1928) *[[Лірыка і проза Ц. Гартнага / М. Піотуховіч]] (1928) *{{Скан|[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)]]|Ba49228.pdf}} (1928) *[[Пад знакам рэволюцыйнай грамадзкасьці і загартаванасьці]] (1929) [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Крытыкі]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 7c1n9i5zrp12c9u8q1hldq2v7don0pg 104 18696 87232 59183 2022-08-14T08:17:54Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>засмучэньнем душы наш поэта зазначае: ״Якаясь маленькая Баўгарыя— са жменю таго народа—якіясь-ці харваты, чэхі, маларосы і другія пабратымцы нашыя і розныя чужыя жыды маюць па свойму пісаныя і друкаваныя ксёнжачкі і газэты, і набожныя, і сьмешныя, і сьлязныя, і гісторыйкі, і баечкі, і дзеткі іх чытаюць так, як і гавораць, а ў нас як־бы захацеў цыдулку ці да бацькі—лісток напісаць па свойму, дык можа־б і ў сваёй вёсцы людзі сказалі, што піша па мужыцку і, як дурня, абсьмяялі-б“.<ref>Ibid.</ref> Прадмова Багушэвіча па сутнасьці сваёй—твор публіцыстычны: яна пасьвечана абароне ідэі беларускага нацыянальнага адраджэньня і выяўленьню ўласнага credo аўтара па гэтаму пытаньню. Але ўжо і ў гэтай публіцыстыцы выяўляецца супраўдны поэта, які мысьліць вобразамі. У Багушэвіча часта ў гэтай прадмове можна канстатаваць імкненьне ня столькі лёгічна да конца разьвіць тое ці іншае паняцьце, колькі даць нам трапны і маляўнічы вобраз: поэта, як мы бачылі, прыводзіць, напрыклад, аналёгію паміж нацыянальным заняпадам народа, які губіць сваю мову, і сконам паасобнага індывідуума, якому мову займе перад сьмерцю; другі вобраз: ״у сярэдзіне Літвы, як тое зярно ў гаросе, была наша зямліца Беларусь“. Асабліва гэты нахіл да маляўнічасьці выяўляецца ў тым тлумачэньні, якое Багушэвіч дае слову "Беларусь"; ён ня робіць тут філёлёгічных досьледаў адносна пахаджэньня і супраўднага значэньня тэрміна, для яго больш паважным зьяўляецца і тут даць нам трапны вобраз: ״Спрадвеку, як наша зямелька, піша Багушэвіч, з Літвой злучылася, як і з Польшчай зьядналася дабравольна, дык усе яе ״Беларусіяй“ звалі і не дарма-жа гэта. Не вялікая, не малая, ня чырвоная, ня чорная яна была, а белая, чыстая: нікога ня біла, не падбівала, толькі баранілася“.<ref>Ibid., стар. 8.</ref> Гэткім чынам мы бачым, што ў ״Прадмове“ Багушэвіча побач з элемэнтамі чыстай публіцыстыкі, ёсьць і некаторыя элемэнты мастацкасьці: поэта малюе тут вобразы, якія ў цэлым выяўляюць сваеасаблівую романтыку мінулага. Погляды на нацыянальную беларускую справу, выказаныя ў "Прадмове“, Багушэвіч далей разьвівае і паглыбляе ў сваіх вершах. Па-першае ён узмацняе тут сваю позыцыю довадам псыхолёгічным. У вершы ״Мая хата“ поэта разьвівае думку а глыбокай органічнай сувязі, якая ўтвараецца паміж чалавекам і айчынай. Хата, якую малюе беларускі пясьняр, гэта сымболь усей тагочаснай Беларусі з яе беднасьцю і разбурэньнем. <poem>Бедная-ж мая хатк» расьселася з краю,— Між пяскоў, каменьняў, ля самага гаю, Ля самага бору, на беражку лесу, Кепска-ж мая хатка: падваліна згніла, І дымна, і зімна, а мне яна міла.</poem> І далей поэта сьведчыць, што ён ня зьменіць гэтай хаты, гэтай роднай айчыны на іншую, хоць־бы і багацейшую. <poem>Сваталі-ж мне ў прымы ў новую хату. На зямлю ўраджайную і дзеўку багату, Я ня кіну хаты, хоць вы мяне рэжце, Не пайду да вас я, хіба ў арэшце. А хоць сілай, нават адарвалі-б з дому, Калісьці вярнуўся-б, як мядзьведзь да лому, Заваліцца хата, зарастуць пакосы, — Усё-б я вярнуўся, хоць голы ды босы.</poem><ref>Ibid., стар. 20.</ref><noinclude></noinclude> e9pk6tqfenr4w72kisujdtf265stslx 104 18706 87213 56542 2022-08-14T08:01:01Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>дробна-буржуазнай інтэлігэнцыі. Уласьне інтэлігэнтнасьць і рабіла яго рэволюцыйным. Дробная буржуазія, якая па меры разьвіцьця капіталізму разбурваецца, пераварачваецца ў пролетарыят (рэформа 19 лютага разбурыла, паміж іншым, якраз дробных земляўласьнікаў, валадаўшых дзесяткамі душ, каторым выкупная сума не дала капіталу на ўтварэньне новай гаспадаркі, і толькі іх) звычайна не здаволена, абурана, мармоча, бурчыць але яе абурэньне, не заўжды накіроўваецца па належнаму шляху“.<ref>Русская история в самом сжатом очерке Изд. 1921 г , стр 186 </ref> Абурэньне Багушэвіча гэтак сама не заўжды зьўляецца пакіраваным мэтазгодна: ён часам кідае свой погляд не наперад, а назад, у глыб даўно мінулага, у яго няма супраўднай рэволюцыйнасьці з яе верай ў моц не вярхоў, а працоўных нізоў грамадзянства, якія самі зьяўляюцца кавалямі свайго шчасьця. Але, ня гледзячы на сваю дробна-буржуазную прыроду, ідэолёгія Багушэвіча бязумоўна мае вялізнае значэньне ў гісторыі беларускай грамадзянскай думкі, становячы сабой першы этап сьвядомага беларускага адраджэньня, даючы імпульсы творчасьці наступных беларускіх поэтаў і пісьменьнікаў. Значэньне ідэолёгіі Багушэвіча яшчэ больш павялічваецца ад таго што яна выражана ня ў форме сухой публіцыстыкі, а ў высока мастацкай, поэтычнай форме. Наш поэта займае ў беларускім пісьменстве выдатнае мейсца ня толькі як выразьнік пэўных грамадзянскіх ідэалаў але і як поэта, зрабіўшы значныя чыста эстэтычныя дасягненьні. Формальныя прыёмы творчасьці ў Багушэвіча досыць разнастайны. Вышэй мы ўжо заўважылі, што нават ў ״Прадмове“, празаічнай ня толькі па форме, але і па сутнасьці, публіцыстычныя заданьні Багушэвіч падчыняе заданьням мастацкім, малюючы нам колёрытныя вобразы. У вершах поэты вобразнасьць узрастае, пры чым вельмі часта вобразу ім надаецца шырока сымболічнае значэньне. Адпраўляючыся ад простага і рэальнага факта, поэта пашырае асадкі гэтага факта, надаючы яму характар сымбаля. На гэткім прыёме пабудаваны творы ״Мая хатка״, ״Хмаркі“, ״Калыханка“ і інш. Хата, якую рысуе Багушэвіч, гэта вобраз ўсёй Беларусі—беднай, разбуранай, але любай сэрцу поэты; хмаркі—гэта сымболь усяго беларускага народу, згубіўшага пачуцьце нацыянальнай сьвядомасьці; сялянка ў ״Калыханцы"—гэта маці-Беларусь, якая аплаківае сваю гаротную долю маткі бяз сыноў. З трапнай вобразнасьцю поэта злучае значную згушчонасьць думкі і, апроч таго, уменьне некалькімі штрыхамі, часта вельмі дробнымі, даць конкрэтнае ўяўленьне. Напр., у творы "Кепска будзе״, у малюнку выпытаў, рысуючы ״судзебніка маладзельнага“, поэта падкрэсьлівае адну дэталь пра яго: <poem>Ўсё пытаецца ды піша. І, нагой ўсё калыша.</poem> У другі раз далей гэтая драбніца паўтараецца: Усё піша, піша, піша, I нагой ўсё калыша.<ref>Дудка беларуская, 48 стар</ref> Гэта маленькая дэталь яскрава рысуе нам увесь бяздушны формалізм казённага урадоўца, яго роўнадушнасьць да лёса вясковага хлопчука. Другі прыклад: у тым-жа творы даецца малюнак турмы: <poem>Дзьверы, дзьверы, ў дзьверах дзюрка, І ў каждай-жа хвігурка, Як־бы тая־ж выглядзе. Дзе ня глянеш, усё־ж тая: Блішчаць вочы, твар, як гліна, І абросшы, як скаціна.</poem><noinclude></noinclude> hew3hnitxz9nosgclkvknm8y0hnczb7 87214 87213 2022-08-14T08:01:29Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>дробна-буржуазнай інтэлігэнцыі. Уласьне інтэлігэнтнасьць і рабіла яго рэволюцыйным. Дробная буржуазія, якая па меры разьвіцьця капіталізму разбурваецца, пераварачваецца ў пролетарыят (рэформа 19 лютага разбурыла, паміж іншым, якраз дробных земляўласьнікаў, валадаўшых дзесяткамі душ, каторым выкупная сума не дала капіталу на ўтварэньне новай гаспадаркі, і толькі іх) звычайна не здаволена, абурана, мармоча, бурчыць але яе абурэньне, не заўжды накіроўваецца па належнаму шляху“.<ref>Русская история в самом сжатом очерке Изд. 1921 г , стр 186 </ref> Абурэньне Багушэвіча гэтак сама не заўжды зьўляецца пакіраваным мэтазгодна: ён часам кідае свой погляд не наперад, а назад, у глыб даўно мінулага, у яго няма супраўднай рэволюцыйнасьці з яе верай ў моц не вярхоў, а працоўных нізоў грамадзянства, якія самі зьяўляюцца кавалямі свайго шчасьця. Але, ня гледзячы на сваю дробна-буржуазную прыроду, ідэолёгія Багушэвіча бязумоўна мае вялізнае значэньне ў гісторыі беларускай грамадзянскай думкі, становячы сабой першы этап сьвядомага беларускага адраджэньня, даючы імпульсы творчасьці наступных беларускіх поэтаў і пісьменьнікаў. Значэньне ідэолёгіі Багушэвіча яшчэ больш павялічваецца ад таго што яна выражана ня ў форме сухой публіцыстыкі, а ў высока мастацкай, поэтычнай форме. Наш поэта займае ў беларускім пісьменстве выдатнае мейсца ня толькі як выразьнік пэўных грамадзянскіх ідэалаў але і як поэта, зрабіўшы значныя чыста эстэтычныя дасягненьні. Формальныя прыёмы творчасьці ў Багушэвіча досыць разнастайны. Вышэй мы ўжо заўважылі, што нават ў ״Прадмове“, празаічнай ня толькі па форме, але і па сутнасьці, публіцыстычныя заданьні Багушэвіч падчыняе заданьням мастацкім, малюючы нам колёрытныя вобразы. У вершах поэты вобразнасьць узрастае, пры чым вельмі часта вобразу ім надаецца шырока сымболічнае значэньне. Адпраўляючыся ад простага і рэальнага факта, поэта пашырае асадкі гэтага факта, надаючы яму характар сымбаля. На гэткім прыёме пабудаваны творы ״Мая хатка״, ״Хмаркі“, ״Калыханка“ і інш. Хата, якую рысуе Багушэвіч, гэта вобраз ўсёй Беларусі—беднай, разбуранай, але любай сэрцу поэты; хмаркі—гэта сымболь усяго беларускага народу, згубіўшага пачуцьце нацыянальнай сьвядомасьці; сялянка ў ״Калыханцы"—гэта маці-Беларусь, якая аплаківае сваю гаротную долю маткі бяз сыноў. З трапнай вобразнасьцю поэта злучае значную згушчонасьць думкі і, апроч таго, уменьне некалькімі штрыхамі, часта вельмі дробнымі, даць конкрэтнае ўяўленьне. Напр., у творы "Кепска будзе״, у малюнку выпытаў, рысуючы ״судзебніка маладзельнага“, поэта падкрэсьлівае адну дэталь пра яго: <poem>Ўсё пытаецца ды піша. І, нагой ўсё калыша.</poem> У другі раз далей гэтая драбніца паўтараецца: <poem>Усё піша, піша, піша, I нагой ўсё калыша.</poem><ref>Дудка беларуская, 48 стар</ref> Гэта маленькая дэталь яскрава рысуе нам увесь бяздушны формалізм казённага урадоўца, яго роўнадушнасьць да лёса вясковага хлопчука. Другі прыклад: у тым-жа творы даецца малюнак турмы: <poem>Дзьверы, дзьверы, ў дзьверах дзюрка, І ў каждай-жа хвігурка, Як־бы тая־ж выглядзе. Дзе ня глянеш, усё־ж тая: Блішчаць вочы, твар, як гліна, І абросшы, як скаціна.</poem><noinclude></noinclude> fchfqsiututrq4uqvaf4e457naknyw3 104 18707 87229 67820 2022-08-14T08:07:36Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Зноў трапным падборам драбніц поэта дасягае тут колёрытнай маляўнічасьці. Апроч зазначаных мастацкіх прыёмаў, у поэтыцы беларускага песьняра можна зазначыць цэлы шэраг мастацкіх асаблівасьцяй, якія цесна, органічна зьвязаны з яго ідэолёгіяй... Народнік па пераважнасьці, Багушэвіч відаць цікавіўся ня толькі народным побытам, соцыяльнымі варункамі сялянскага жыцьця, яго вабіла да сябе народная душа. Апісваючы тыя ці іншыя жыцьцёвыя зьявы, поэта імкнецца паглядзець на гэтыя зьявы вачмі селяніна, ён становіцца на сялянскі пункт погляду, падрабляецца пад неродны тон. Адсюль вынікаюць прыёмы сказа і адзіўленьня (остранения) ў творчасьці Багушэвіча. Поэта вельмі часта вядзе апавяданьне не ад сябе, а ад асобы свайго выдуманага гэроя; ён як-бы імкнецца старанна захаваць сваё інтэлігэнцкее ״я“ і выявіць "я“ народнае... На гэтай манеры сказа пабудаваны творы: ״Хрэзьбіны Мацюка״ (апавяданьне а гвалтоўных наварачаваньнях вуніятаў ў праваслаўную веру) ״Кепска будзе“, ״У вастрозе", "Быў ў чыстцы״ і інш. Апавядаючы тую ці іншую падзею ад асобы селяніна, гледзячы на яе народнымі вачыма, поэта часам малюе гэтую падзею, як нешта вельмі дзіўнае, мала зразумелае. На гэтым прыёме адзіўленьня пабудованы творы ״У судзе“, ״Панскае ігрышча“ і інш. Поэта гэткім чынам як-бы імкнецца зьліцца з народнай душой, растварыць сваё "я“ у народнай стыхіі. Асабліва прынаднай была, відаць, для поэты, беларуская народная творчасьць—гэты найбольш яскравы выраз народнай душы. Поэтыка Багушэвіча ў некаторых адносінах носіць на сябе сьляды народнай поэтыкі. Напр., яго ״Песьні“ вытрыманы ў стылю і духу народнай песьні. Так ״Калыханка“, зьмешчаная у гэтым цыклю, па сваёй композыцыі і агульнаму характару напамінае народныя калыскавыя песьні. Вобраз удавы, яе задумленьне над лёсам дзяцей, увасабленьне адцягненых паняцьцяў, паралелізмы, ужываньне ласкальных і памяншальных іменьняў—усе гэтыя малюнкі і прыёмы, якія знаходзяцца ў песьнях Багушэвіча, добра знаёмы нам з народнай творчасьці. Нават самы гумар поэты напамінае сабой мягкія і дабрадушныя кпіны беларускага селяніна. Часам заўважаецца тут і падабенства ў адносінах тэматыкі: сьмех над узаснай беднасьцю і многасямейнасьцю, вывядзеньне ў ролі комічных пэрсанажаў жывёл, птушак і казявак,—ўсё гэтыя вядомыя мотывы беларускай народней гумарыстыкі сустракаюцца і ў ״песьнях“ Багушэвіча. Захоплівае поэту і сьвет народнай фантастыкі, забабонаў. У доўгім творы ״Хцівец і скарб на сьвятога Яна“ перад намі выступаюць усе дзівы купальскай ночы, з яе кветкай папараці, шуканьнямі скарбу, чартоўшчынай і іншымі нязьменнымі прыналежнасьцямі народнага вымыслу. Часам поэта даець нам апрацоўку агульна людзкіх сужэтаў. На гэткіх сужэтах пабудованы яго ״Баляда“ і ״Быў ў чыстцы“. ״Баляда“ Багушэвіча рагарнаецца на падставе легендарнага сужэту а прадажы душы д‘ябалу. Жыцьцё Васілія Кесарыйскага, жыцьцё Фэафіла, сярэднявяковыя легенды аб Фаусьце і інш.,—вось далёкія літаратурныя продкі нашай ״Баляды". У доўгую гісторыю мастацкага апрацаваньня яе легендарнага сужэту побач з іменьнмі Марло, Лесінга, Гётэ, Ленаў, і інш. ўпісаў свае скромнае імя і беларускі поэта. Але ў самай трактоўцы гэтага сужэта Багушэвіч застаецца пэўным сабе: ён пераносіць яго ў сялянскую абстаноўку і дае яму соцыяльную афарбоўку. У беларускага поэты матывам запрадажы душы д‘ябалу служыць ня слава, не каханьне і ня веда—а жаданьне вызваліцца ад соцыяльных злыдняў; гаротны селянін разважае у ״Балядзе“:<noinclude></noinclude> rsghx990skgw7vm028uda0t03xzfdyh 0 19674 87005 84998 2022-08-13T15:39:05Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1820 (пераклад 1910) }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/VII/Пані Твардоўская|Пані Твардоўская]] // [[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913 * [[Пані Твардоўская (Міцкевіч/Купала)/1940]] // "Полымя рэволюцыі", 1940, №11 [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] 4k2w2ppfphw12agtpb9499zckcnqsz8 87010 87005 2022-08-13T20:14:48Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1820 (пераклад 1910) }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/VII/Пані Твардоўская|Пані Твардоўская]] // [[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913 * [[Пані Твардоўская (Міцкевіч/Купала)/1940|Пані Твардоўская]] // Полымя рэволюцыі. Менск. № 11, 1940 [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] sw90sa7hzhhdx31i2hm6300kjkkh9zr 87012 87010 2022-08-13T20:21:12Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. | дата = 1820 (пераклад 1910) }} * [[Шляхам жыцьця (1913)/VII/Пані Твардоўская|Пані Твардоўская]] // [[Шляхам жыцьця (1913)|Шляхам жыцьця]]. Пецярбург: «Загляне сонцэ і ў нашэ ваконцэ», 1913 * [[Пані Твардоўская (Міцкевіч/Купала)/1940|Пані Твардоўская]] // Полымя рэволюцыі. Мінск. № 11, 1940 [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Шляхам жыцьця]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] c2xxjqwmk6l2qcy3genuomvrptehnzw 104 19751 87114 56494 2022-08-13T21:30:06Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{лінія|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Хто вінават у тым, што ў беларускага селянства німа нацыанальнай гордасьці, што яго нацыанальнае пачуцьцё сьпіць, што ў некатарых селян нават як бы выкасавана гэтае пачуцьцё, гэтая міласьць і вялікая пашана да ўсяго беларускага? {{Водступ|2|em}}Хто вінават у страшэннай беднасьці беларускага селяніна, ў беднасьці і бязупыннай цяжкай працы, якія сустрэчаюць вясковага жыхара пры ўраджэньні на сьвет і праваджаюць яго аж да магілы? {{Водступ|2|em}}Хто вінават у тым, што нашае селянство неграматнае, цёмнае, некультурнае і духова (маральна) прыгнечанае, скалечанае? {{Водступ|2|em}}У гэтай маленькай кніжаццы напісаны усе адпаведныя адказы на тыя пытаньні. Адказы на пастаўленныя пытаньні павінен ведаць кожны беларус і асабліва беларус-селянін, бо толькі аб яго долі, аб яго жыцьці напісана гэтая кніжачка. {{Водступ|2|em}}Прачытаўшы яе селянін даведаецца адкуль і ад каго прыйшла бяда—нядоля на беларускага селяніна, хто вінен у яго нешчасьці і хто заступіў дарогу да лепшага і прывольнага жыцьця. {{лінія|прагал=0}}<noinclude></noinclude> gpz5nox62khxn3as5nat1jhlfml7cgl 104 19752 87182 56503 2022-08-14T07:44:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''I.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''Якімі спосабамі Польшча нішчыла Беларускую нацыанальную {{Абмылка|ідзю|ідэю}} і моц.'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}У мінулыя часы беларускі народ, як асобная на­цыя, маючая сваю асобную тэрыторыю, мову, звычаі, стварыў дзержаўны хаўрус з другім асобным народам — літоўскім і такім чынам зьявілася моцная Літоўска-Беларуская дзержава. {{Водступ|2|em}}Літоўцы і беларусы ў гэтай дзержаве жылі як роўныя, карысталіся аднальковымі грамадзкімі і дзержаўнымі правамі, супольна выбіралі сабе князя, мелі супольнае войска і супольна бараніліся ад ворагаў. {{Водступ|2|em}}Пры літоўска-беларускім князю Альгердзе, беларуская мова, была првзнана дзержаўнай мовай, гэта значыць, — на ей пісаліся ўсе дзержаўныя граматы, гістарычныя дакумэнты і ўжывалі гэту мову ва ўсіх дзержаўных установах: у сойме, ў судох, і г. д. {{Водступ|2|em}}Для Польшчы ўтварэньне моцнай Літоўска-Беларускай дзержавы было надта прыкрым і небяспечным. {{Водступ|2|em}}Польскі ўрад пачаў рабіць рожные захады, каб аслабіць Літоўска-Беларускую дзержаву, або якім-небудзь чынам злучыць і нават прылучыць яе да Польшчы. {{Водступ|2|em}}Палякі сасваталі сваю каралеву Ядвігу з літоўска-беларускім князям Ягайло, каб гэтым шлюбам адчыніць сабе дарогу ў Літоўска-Беларускую дзержаву. Рахунак быў зроблен добры.<noinclude></noinclude> av2osd3txkf3oyqxi1lkub454t8xvc8 104 19753 87184 56496 2022-08-14T07:45:12Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Каталічка Ядвіга ўгаварыла Ягайла прыняць каталіцтва і ўвесь час пасьля шлюбу патурала свайго му­жа, каб ён свой народ прымусіў перайсьці ў каталіцкую веру. Каб здаволіць сваю жонку і польскі сойм, Ягайло шчыра ўзяўся пашыраць каталіцкую веру паміж свайго народу, пагражаючы упорным цяжкой ка­раю, а самаахотна прыймаючым каталіцкую веру вы­ даваліся рожныя падарункі. {{Водступ|2|em}}Беларусы і літоўцы ўбачыўшы, шго іх князь Ягайло занадта паддаўся польска-каталіцкім уплывам, не захацелі яго слухацца і выбралі сабе новага князя Вітаўта, а Ягайла з жонкаю выехаў у Варшаву. {{Водступ|2|em}}Цікава, што карону, якую паслаў рымскі папа Вітаўту, палякі ў Кракаве ўкралі ад Вітаўтавых паслоў. {{Водступ|2|em}}Шлях ад Польшчы ў Літоўска-Беларускае князьство зроблены шлюбам Ягайлы з каталічкай Ядвігай скарыстала ў пазьнейшыя часы польскае каталіцкае духавснства. Панаехаўшыя сюды польскія ксяндзы пашыралі каталіцтва сярод беларускага народу, асабліва сярод беларускіх вельможных паноў. {{Водступ|2|em}}Каб заахвоціць беларускую шляхту прыймаць каталіцтво, польскі ўрад {{Абмылка|дававў|даваў}} кожнаму шляхціцу-каталіку рожныя прывілегіі. {{Водступ|2|em}}Беларусы-каталікі атрымалі права выбіраць прэдстаўнікоў ў варшаўскі сойм, беларускі шляхціц прыймаючы каталіцтва меў права на шляхэцкі гэрб і права ўладаць крэпастнымі селянамі. {{Водступ|2|em}}Атрымліваючы рожныя карысныя правы, беларуская шляхта тым самым ўсё больш павінна была ўхіляцца ў бок Польшчы і паступова пераймала поль­скую мову, польскую культуру і ўрэшце апалячылася зусім. {{Водступ|2|em}}Гэта апалячаная шляхта ўжо чуралася беларускае мовы, беларускай культуры, беларускага народу. {{Водступ|2|em}}Апроч шкадлівага ўплыву на беларускасьць з боку сваей апалячанай шляхты, яшчэ мацнейшы ўплыў {{перанос пачатак|п=ме|к=ла}}<noinclude></noinclude> 8uap3ofpmx0x53invb26qqelei5kij2 104 19754 87210 56502 2022-08-14T07:54:33Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''VI.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''„Чым ноч цямней — тым зоркі ярчэй,<br />чым большы сум — тым бог бліжэй!“'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}Німа тае начы, якая-б ня скончылася, німа тае турмы якая-б з часам не развалілася, німа тых ланцугоў, якія-б не праржавелі і не разсыпаліся! {{Водступ|2|em}}Чымся даўжэй цягнецца ноч, тым хутчэй і бліжэй настане разсьвет і заблішчыць яркае сонца. {{Водступ|2|em}}Наша ноч падыходзіць к канцу і ўвесь беларускі народ відзіць як займаецца зарніца яго вольнасьці і незалежнасьці, відзіць як спалоханы польскія цёмныя сілы і ў смяртэльнай апошняй канвульсіі яшчэ цягнуцца каб здушыць беларускае горла, але не! не дасягнунь… {{Водступ|2|em}}Ужо па ўсей бацькаўшчыне плыве вогнены магутны кліч лепшых сыноў Беларусі: {{Водступ|2|em}}„На працу, на змаганьне за беларускае селян­ство! {{Водступ|2|em}}На бой проці польскіх паноў калечачых душу і цела беларускага народу! {{Водступ|2|em}}Ганіце вон усіх польскіх паноў, растлусьцеўшых на вашай працы, крыві і сьлезах! {{Водступ|2|em}}Агнём і жалезам вымятайце польскіх паноў з нашай зямлі! {{Водступ|2|em}}Ніхай жыве вольная і незалежная Беларусь! {{Водступ|2|em}}Вялікая слава табе беларус — „зямляроб!“ {{Калёнтытул|right=<span style="font-size: 15px;">'''М. АРОЛ.'''</span>}}<noinclude></noinclude> gu87hoxnrwpkqa1ozumijrawbs147el 104 19755 87185 56504 2022-08-14T07:45:31Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=ме|к=ла}} праўдзівая польская шляхта, якая пасьля Люблінскай вуніі пачала пераезджаць з Польшчы ў Беларусь і колёнізаваць яе. Польскія паны прыезджаўшыя ў Беларусь хацелі раздабыцца зямелькай, але беларускае селянства давала моцны адпор панскім апэтытам. Тады палякі пусьціліся на хітрасьць: пачалі жаніцца на доч­ках беларускай шляхты і шляхам гэтых шлюбаў ўсё больш заграбалі ў свае рукі маёнткаў. {{Водступ|2|em}}А маючы ўжо зямлю, яны рабіліся поўнапраўнымі грамадзянамі і ў дадатак выгаварылі сабе ад польскага ўраду права карыстацца на беларускіх землях—польскімі законамі, інакш кажучы ўводзілі на Беларусі {{Абмылка|„паншчыну“|„паншчыну“,}} карысталіся працай беларускіх паняволеных селян і багацелі. {{Водступ|2|em}}Паглядаючы на польскіх паноў і беларуская апалячаная шляхта ўсё больш ухілялася да Польшчы, каб атрымліваць новыя правы, нават прыймала польскае падданство і больш не хацела сябе лічыць беларускай. {{Водступ|2|em}}Пераймаючы польскую мову, польскую адукацыю, польскую культуру — нашы багатыя беларусы рабіліся панамі, выракаліся свайго роднага беларускага, лічучы яго {{Абмылка|“простым“|„простым“}}, „хлопскім“. {{Водступ|2|em}}Гэтыя новыя паны з беларусаў так сама карысталіся польскімі законамі. {{Водступ|2|em}}Паводле гэтых законаў ўсе, хто не належаў да шляхты трацілі права ўладаць зямлёй, якая пераходзіла ў рукі шляхты. {{Водступ|2|em}}Простыя селяне разам з зямлёй аддаваліся на поўнае распараджэньне шляхце. Шляхта па гэтым законам атрымала права купляць і прадаваць селян разам з сям’ей і ў адзіночку, права вышэйшага суда і кары над селянамі, права жыцьця і сьмерці над селянамі. Калі пан забіваў селяніна, дык за гэта плаціў штраф менш як за забітага сабаку. {{Водступ|2|em}}Карацей кажучы, селянін аддаваўся ў рабства па­нам, якія лічыліся з селянамі ня больш як з быдлам.<noinclude></noinclude> 9ca2q8z9n1yk3g8895xd916yd1r5hfm 104 19761 87186 56532 2022-08-14T07:45:53Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Моцна ўелася гэтае права ў панскі розум, бо нават у цяперашні час польскія паны абзываюць се­лян „быдлам“. {{Водступ|2|em}}Польскія паны прыехаўшы і ўзмацаваўшыся на Беларусі пачалі выхваляцца сваей польскай нацыанальнасьцяй, сваей польскай мовай і польскай адукацыяй, а побач з {{Абмылка|гэтых|гэтым}} высьмевалі ўсё беларускае — і нацыю і мову і звычаі. Ўрэшце дайшлі да таго, што, ўсіх хто гутарыў па-беларуску залічалі да „хлопаў“ да „быдла“, а на беларускіх селян глядзелі як на рабоў сваіх не маючых ні нацыі, ні гісторыі сваей. {{Водступ|2|em}}Польскія ксяндзы по загаду свайго ўраду вялі так сама шкодную для беларусоў працу. Перахрэшчываючы беларусаў у каталіцкую веру, ксяндзы, гаворучы прамовы да беларусоў на польскай мове, ўвесь час стараліся пераканаць іх, што каталікі павінны і гаварыць па-польску і дзяцей сваіх вучьшь на поль­скай мове. {{Водступ|2|em}}Ксяндзы адчынялі польскія школы і ўгаварывалі беларусоў—каталікоў пасылаць дзетак вучыцца ў гэтыя школы. {{Водступ|2|em}}Польскае духавенства дабілася нават таго, што літоўска-беларускую вышэйшую школу ў Вільні перарабілі на польскую. Ў гэту школу прыймалі беларускіх дзетак на варунках, што яны 12 гадоў будуць вучыцца і жыць пры самой школе. Зрумела, што праз 12 гадоў з беларускіх дзетак рабілі добра адукаваных заўзятых палякаў, якія нават запаміналі сваю беларускую мову, ўстыдаліся яе. {{Водступ|2|em}}Цэлыя масы людзей выховываліся ў польскім духу. {{Водступ|2|em}}Добра адукованыя, яны пачыналі беларускі на­род цягнуць да польскасьці, да {{Абмылка|Польшчы,|Польшчы.}} {{Водступ|2|em}}Так праз каталіцтва праз сваю нацыанальную цэркву і сваіх ксяндзоў, праз сваіх колёнізатараў—паноў і польскія законы, праз сваіх вучыцеляў і {{перанос пачатак|п=поль|к=скія}}<noinclude></noinclude> kg22i2r4oys60itdrlzuh56tbfnx25g 104 19762 87187 56570 2022-08-14T07:46:12Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=поль|к=скія}} школы, — палякі стараліся выкасаваць імя беларуса з гісторыі народаў, цэлымі вякамі стараліся вынішчыць ўсё беларускае, стараліся, каб наш беларускі народ забыўся хто ён такі. I гэта атрутная праца палякаў не прайшла дарма: шмат касьцей беларускіх абрасло чужым паляцкім мясам, забыліся роднае мовы, адракліся ад свайго народу і перакінуўшыся да Польшчы часамі рабіліся дзеля беларускага народу яшчэ горшымі. яшчэ шкаднейшымі ворагамі, чым самі палякі. {{Водступ|2|em}}Ворагі беларускага народу з боку Польшчы не прыпынілі сваю працу сярод беларускага селянства нават і ў той час, калі Беларусь была далучана да Расеі, нават і ў пазьнейшыя часы, калі і самую Польшчу падзялілі на часткі. {{Водступ|2|em}}Працу сярод беларусаў вяло каталіцкае духавенства, якое безупынна пераконывала селян—беларусаў, што яны-палякі, што німа ніякай беларускай нацыі, што беларуская мова—гэта крыху запсутая польская мова, што толькі Польшча дасьць вызваленьне і шчасьлівае жыцьцё беларускім селянам і г. далей. {{Водступ|2|em}}Так тварылася польская праца на Беларусі ў даўныя часы і потым ў даволі блізкія да нас. {{Водступ|2|em}}Але паглядзім, што робяць палякі на Беларусі ў цяперашні час, як цяпер нішчаць яны нашае нацыанальнае адраджэньне і нашу незалежнасьць. {{Водступ|2|em}}Калі беларускі народ праз свой Ўсебеларускі З’езд ў Менску — беларускім абвясьціў сваю бацькаўшчыну Незалежнай Рэспублікай і захацеў сам будаваць сваё дзержаўнае жыцьцё, тады палякі карыстаючыся часовай безбароннасьцю беларускага народу—акупавалі Беларусь і аружнай сілай разагналі Бела­рускі Ўрад. {{Водступ|2|em}}Захапіўшы Беларусь, палякі сыстэматычна пачалі душыць ўсё беларускае—і мову, і школу, і газэты і кніжкі, нацыанальныя арганізацыі, коопэратывы, беларускіх вучыцялёў і дзеячоў.<noinclude></noinclude> mi5is8llhdhj0ojjh007t0eezicozo8 104 19763 87188 56538 2022-08-14T07:46:32Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Ось выпадковыя факты, якіх у акупацыі былі тысячы. {{Водступ|2|em}}„7 лютага 1920 году ў Менску, ў польскі Цэнтральны Камітэт па дакармліваньню дзяцей з‘явіліся беларускія вучыцелькі, якія падалі просьбу аб выдачы дзецям з іхняй школы сьнеданьняў. Просьба была напісана па-беларуску. Справа ўрэшце дайшла да старшыні камітэту — ксяндза Усаса, з боку якога нашыя вучыцелькі спаткалі зусім неспадзеваны прыём: {{Водступ|2|em}}— „Не ломайте комедіі“ — сказаў ім па-расейску ксёндз Усас, — „пішіте ілі по рускі ілі по польскі“. Пасьля ўзяўшы паперу ў рукі пачаў зьдзекавацца з беларускай мовы, кажучы, што яму незразумелы такія словы, як „сьнеданьне“, „атрымаць“. Урэшце заявіў вучыцелькам, што ён „спэцыальных тлумачоў наймаць ня будзе для беларусаў і яшчэ раз прапанаваў пісаць ці па расейску ці па польску“. (З газэты „Беларусь“ № 28 ад 10 лютага 1920 г. Менск). {{Водступ|2|em}}„Ў 1919 гаду на почце, тэлеграфе і тэлефоннай станцыі ў Вільні быў вывешаны прыказ (ад польскае улады), каб ўсе працаўнікі гаварылі між сабой ня йначай, як толькі па польску. Каб народ (беларускі), ня мог быць павядомлены аб ўсіх зьдзеках над бе­ларускай мовай, акупанты (палякі) зрабілі зусім немагчымым істнаваньне беларускае прэсы: адна за аднэй былі зусім закрыты ўсе часопісі ў беларускай мове ў Вільні і Горадні. Безмала ўсе, рэдактары іх за найдрабнейшыя правіннасьці пападалі ў вастрог, калі не пасьпевалі уцячы ў свой час заграніцу. Тых хто шырыў беларускія газэты і кніжкі між народам садзілі ў турму ня толькі па вёсках, але і ў самой Вільні: так тутака 11 ліпня 1919 году жандары арыштавалі на вагзалі сэкрэтара Беларускага Нацыанальнага Камітэту, Мадэста Яцкевіча, за тое, што ён раздаваў ваеннапалонным прайшоўшыя праз цэнзуру часопісі „Беларуская Думка“ і „Беларускае Жыцьцё“ („[[Польская акупацыя ў Беларусі]]“ Антон Луцкевіч. 1920 г.). У м. Барунах, Ашмянскага павету адзін з польскіх жандараў зьвертаючыся да вучняў сэмінарыі<noinclude></noinclude> o17n5l780fhfz830rrqpzbx9vrxmp5k 104 19764 87190 56540 2022-08-14T07:48:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>крыкнуў: „А хто будзе чытаць беларускія кніжкі — таму куля ў лоб“… {{Водступ|2|em}}З гэтых трох-чатырох фактаў, ўжо ясна відаць якую непрымірымую барацьбу вядуць палякі з нашай беларускай мовай. {{Водступ|2|em}}Ведама ўсім беларусам-селянам, што „на вёсцы часта даволі было прызнацца, што ты беларус, даволі было выпісываць часопісі і кніжкі ў беларускай мове, каб цябе пачалі прасьледавапь і пасадзілі ў вастрог“. Ня менш жорсткую барацьбу вядуць палякі з беларускай прасьветай, з нашымі беларускімі школамі, аб чым {{Абмылка|сьведчыць|сьведчаць}} гэткія, напрыклад, факты: {{Водступ|2|em}}У Горадні істнавала беларуская прогімназія. Яна памяшчалася ў будынку, дадзеным беларусам горадзенскім мястовым самаўпраўленьнем. Вось 15 верасьня 1919 году, — як раз ў часе экзаменаў, — акупанцкія ўласьці груба ўварваліся ў гэту школу, разагналі вучняў, гвалтам пазабіралі і вывязлі да польскіх школ навучныя помачы, ды пры гэтым пабілі кіраўніка прагімназіі і адну вучыцельку. Вучыцялёў, каторыя мелі кватэры ў школьным будынку, павыкідалі даслоўна на вуліцу. Тое самае зрабілі і з вучыцельскім саюзам каторы там-жа памяшчаўся. А будынак гэты палякі аддалі пад польскую клерыкальную школу сёстраў-Назарэтанак“. {{Водступ|2|em}}„У Будславі, мястэчку Віленскай губэрніі, па загаду віленскага (польскага) акружнога школьнага інспэктара, доктара Вэнслаўскага, была зачынена істнаваўшая тамака ўжо некалькі гадоў беларуская гімназія“. {{Водступ|2|em}}„Будынак гімназіі, пабудованы за крывава заробленыя беларускія народныя грошы, забралі пад поль­скую гімназію. {{Водступ|2|em}}„Калі-ж ў Вільню прыехала дэлегацыя ад акалічных селян з просьбай падпісанай больш чым 500 асобамі, каб пазволілі адчыніць гімназію нанова, — доктар Вэнслаўскі станоўча адкінуў просьбу, кажучы:<noinclude></noinclude> c65p88r8j30porv0k7fi1j7jur89eyn 0 19765 87236 86665 2022-08-14T08:23:14Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак<ref>Даклад, зроблены 30 кастрычніка 1924 г. ў Доме Культур, на ўрачыстым акце, пасьвечаным 3 гадавіне існаваньня Б. Д. У.</ref> | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | год = 1925 | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]]. }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Піотуховіч Багушэвіч.pdf" from="1" to="16" /> {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Літаратуразнаўчыя працы Міхаіла Піятуховіча]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] svpiu5g64amiufhj7qw9a2fap0e0tzg 87237 87236 2022-08-14T08:23:49Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак<ref>Даклад, зроблены 30 кастрычніка 1924 г. ў Доме Культур, на ўрачыстым акце, пасьвечаным 3 гадавіне існаваньня Б. Д. У.</ref> | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | год = 1925 | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]]. }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Піотуховіч Багушэвіч.pdf" from="1" to="16" /> {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] bwtra4kuwhxdujx6oqgte71116ave2t 87238 87237 2022-08-14T08:24:29Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак<ref>Даклад, зроблены 30 кастрычніка 1924 г. ў Доме Культур, на ўрачыстым акце, пасьвечаным 3 гадавіне існаваньня Б. Д. У.</ref> | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | год = 1925 | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]]. }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Піотуховіч Багушэвіч.pdf" from="1" to="16" /> {{Выроўніваньне-канец}} [[Катэгорыя:Творы 1925 года]] srb2kgxw8lqiyjgm44ff1wkvsk8ysg7 104 19767 87191 56569 2022-08-14T07:48:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>„У вашым мястэчку павінна істнаваць польская гімназія, а як для дзьвюх гэткіх школ, мястэчка гэтае лішне малое, дык на істнаваньне беларускае гімназіі я ні ў якім прыпадку пазволіць не магу“. {{Водступ|2|em}}Польская улада, каб хутчэй вынішчыць на вёсках беларускія школы, адмовілася плаціць грошы вучыцелям і вучыцелькам. Але нашыя вучыцялі і вучыцелькі працавалі далей бяз урадовай дапамогі і адважыліся жыць у страшэннай беднасьці і голадзі, далей заставацна ў сваіх школах. {{Водступ|2|em}}Здаралася, што яны паміралі з голаду, як гэта было ў Сакольскім павеце, Горадзенскай губэрніі, гдзе вучыцелька Волька Якуцянка памёрла на сваім становішчу з голаду. {{Водступ|2|em}}Ў тым-жа Сакольскім павеце польскі школьны інспэктар заявіў вучыцелю В. Казлоўскаму, што ня дасьць пазваленьня на адкрыцьцё ня толькі ўрадовае беларускае школы, але і прыватнае, грозячы яму арэштам, калі ня кіне захадаў аб школах. {{Водступ|2|em}}Той-жа школьны інспэктар сказаў вучыцелям-беларусам, што ён можа дапусьціць істнаваньне толькі польскіх і расейскіх школ і будзе зацьвярджаць на становішчы вучыцеляў-беларусаў, каторыя згодзяцца вучыць па расейску. {{Водступ|2|em}}Калі-ж вучыцелі адказалі яму, што яны як беларусы лічаць магчымым вучыць толькі ў сваей матчынай мове — школьны інспэктар крыкнуў: „Ну дык і едзьце ў сваю Беларусь, калі яна недзе істнуе. Я тутака не пазволю!“… {{Водступ|2|em}}У Горадзенскім павеці селяне падалі ў працягу аднаго лета 1919 г. — 24 прыгавары аб аткрыцьці беларускіх школ, але палякі не зьвярнулі ўвагі на селянскія жаданьня. (Факты ўзяты з кнігі А. Луцкевіча „Польская акупацыя у Беларусі“).<noinclude></noinclude> slnch7yr4fklalj6spr1hgo57oxj7i1 104 19768 87192 75899 2022-08-14T07:48:46Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Школы не былі адчынены. {{Водступ|2|em}}Польская улада на кожным кроку рабіла перашкоды у адкрываньні беларускіх школ, а тых беларусаў якія раілі селянам адчыняць школы арыштоўвалі, рабавалі і проста зжывалі са сьвету. Гэтак селяніна з вёскі Шастакоў, пад Вільняй, Фалькевіча, нялічанае чысло разоў цягалі па турмах за тое, што ў часе нямецкае акупацыі паводле яго думкі была адчынена беларуская школа, што ня слухаў ксяндза і суседняга пана, працаваўшых дзеля апалячываньня беларускіх селян, за тое, што ён змагаўся з польскай захватнай агітацыяй і пеяў псальмы у касьцелі па беларуску. Гэтага гаспадара малазямельніка палякі зусім зруйнавалі. {{Водступ|2|em}}Дзякуючы польскаму прасьледаваньню беларускіх школ — з ліку 153 школ у Віленшчыне і Горадзеншчыне істнаваўшых пры немцах, пад польскім панаваньнем у ліпеню 1920 году асталося толькі 17 школ! {{Водступ|2|em}}Да апошніх дзён палякі руйнуюць, нішчаць і прасьледуюць усё беларускае. Ужо ў апошнія месяцы палякі бяз ніякай прычыны закрылі у Горадні Бела­рускі Нацыанальны Камітэт і хацелі арыштаваць сяброў Камітэту, але сябры здалелі уцячы заграніцу. У той жа самы час зачынілі ў Горадні беларускую газэту „Беларускае слова“ і пачалі закрываць беларускія коопэратывы за тое, што гандлёвыя кнігі былі пісаны па беларуску. Да самых апошніх дзён палякі арыштоўваюць беларускіх вучыцялёў, беларускіх дзеячоў і звычайных беларускіх грамадзян, толькі за тое, што яны шчырыя беларусы і змагаюцца за шчасьце, за дабрабыт беларускага працоўнага селянства. {{Водступ|2|em}}А замест беларускіх школ адчыняюцца польскія школы, каб праз іх апалячываць нашых дзяцей. За­мест беларускіх газэт і кніжок распаўсюджываюць польскія газэты і кніжкі, каб імі зацемніць розум беларускіх селян, каб праз гэтыя газэты бараніць інтэрэсы польскіх захватчыкаў. Замест беларускіх {{перанос пачатак|п=коо|к=пэратываў}}<noinclude></noinclude> fmoqaj0pi7wdde2quexjqws4j1u1n24 104 19769 87193 75898 2022-08-14T07:49:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="I"/>{{перанос канец|п=коо|к=пэратываў}}, палякі адчыняюць свае коопэратывы, каб збываць селянам свае благія тавары і выцягаць з беларускіх селян якнайбольш грашэй. Замест беларускіх вучыцялёў, палякі пасылаюць у нашыя вёскі польскіх жандараў, якія прыгнетаюць селян і абодвамі рукамі хапаюць лапуўкі. <section end="I"/> <section begin="II"/>{{цэнтар|'''II.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''Як польскі ўрад і польскія паны накінулі паншчыну беларускаму селянству.'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}Больш як 300 гадоў таму назад польская шляхта пачала прыезджаць на Беларусь і сяліцца тутака. {{Водступ|2|em}}Рожнымі спосабамі гэная шляхта прыгартала ў свае рукі усё больш зямлі. Каб дапамагчы сваей шляхце апанаваць беларускае селянства аддаць ей зямлю селянскую і гэтым самым аддаць у панскія ла­пы беларускіх селян, дык польскі ўрад даў польскай шляхце права карыстацца польскімі законамі. {{Водступ|2|em}}Атрымаўшы гэткае права ад польскага ўраду, шляхта з вялікаю ахвотаю пачала прыстасовываць да беларускіх селян польскія законы, якія былі выдуманы польскімі панамі каб трымаць у жалезнай няволі сваіх польскіх селян і бяскоштна карыстацца іх працай. {{Водступ|2|em}}Гэтыя польскія законы або статуты [аб правох шляхты былі ось якія:| {{Водступ|2|em}}Паводле статуту 1496 года усе асобы не належачыя да шляхэцтва, г. значыць усе селяне трацілі права мець уласную зямлю. Такім чынам усе селянскія землі пераходзілі ва ўласнасьць шляхты, якая атрымала права аддаваць ці прадаваць гэтыя землі на якіх хочучы варунках. {{Водступ|2|em}}Статут 1496 года адабраў ад селян права вольнага пераходу ад аднаго пана да іншага і дазваляў <section end="II"/><noinclude></noinclude> 7x0wt7mfmf7ln087bgx0ptnf0kb1sil 104 19771 87194 56579 2022-08-14T07:49:41Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>адзін раз у год і толькі аднаму селяніну з вёскі выходзіць у іншае мейсца, але не інакш, як з дазволу самога пана. Толькі адны паны мелі права выдаваць звальняючыя паперы тым селянам, якія адважываліся йсьці шукаць лепшай долі, старастам і іншым уладам забаранялася выдаваць звальняючыя паперы. Гэты закон аддаваў селян у вечнае рабства панам. {{Водступ|2|em}}Але панам яшчэ мала было. Праз 23 гады (у 1519 гаду) польскі ўрад выдае новы статут (Петракоўскі), па якому, ў выпадку, калі гэткі звольнены селянін праз тры дні ад часу атрыманьня звальняючай паперы не знаходзіў якой службы або рамясла, яго прыказана было хватаць, заковываць у ланцугі і ўжываць дзеля публічных работ. Німа чаго і казаць аб тым, як паны секлі і былі і зьдзекаваліся над тымі селянамі, што адважываліся не спытаўшыся дазволу пана йсьці шукаць вольнага жыцьця. {{Водступ|2|em}}Па закону 1469 года селянін ня толькі згубіў права зямельнай уласнасьці, але страціў яшчэ свае сямейныя правы: старшынство у сям’і перашло ад бацькоў у рукі паноў. Гэты закон забараняў бацькам селянам аддаваць сваіх дзяцей вучыцца ні ў школу ні ў майстэрню. {{Водступ|2|em}}Праўда, што 1503 г. вышла пастанова, што селянскія дзеці да 12 гадоў маглі паступаць у школы, але толькі з дазволу пана. А ўжо праз 8 гадоў па­станова пачала здавацца польскім панам „несправядлівай і йдучай супроць агульнай вольнасьці“ — як пісалі паны — і ў 1511 г. яны {{Абмылка|спынілы|спынілі}} гэтую пастанову. У дадатак быў створаны ў гэтым-жа 1511 г. новы статут, па якому, калі дачка селяніна выйдзе замуж за вольнага чалавека дык і гэты вольны — па жонцы сваей робіцца крэпасным. {{Водступ|2|em}}Само сабой зразумела, што шляхта адабрала ад польскіх селян уселякія палітычныя правы: селянін ня меў права голасу на польскіх выбарных сходах, ня меў права атрымаць службу ў дзержаўнай установе і нават ня меў права адукавацца на ксяндза. Усе<noinclude></noinclude> bh51oyf35q5tu4j1qy60qoyqro2d24w 104 19772 87195 75902 2022-08-14T07:50:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>правы заграбла у свае лапы каб лягчэй і бескарна мардаваць працоўнае селянства. {{Водступ|2|em}}Але самое страшное, самае жудаснае для селян — гэта было права шляхты тварыць суд і расправу над селянамі. Для селян ня было іншага суда — як панскі суд, ня было іншага судьдзі — як толькі сам пан. Справядлівасьці і абароны сваіх інтэрэсаў, абароны ад панскага зьдзеку — селянін павінен быў шукаць ня ў іншых судах, а ў свайго-ж пана. {{Водступ|2|em}}I „знаходзіў“ гэтую справядлівасьць і гэтую абарону ня згодна з пісанымі законамі, але адпаведна з поглядамі саміх паноў. {{Водступ|2|em}}Урэшце ўжо без уселякіх пісаных урадовых статутаў, бо вымагаць іх нават у шляхты не хапіла ду­ху, яна усё-ж такі прысвоіла сабе права жыцьця і сьмерці над сваімі {{Абмылка|падданымі|падданымі.}} Паны часта прыказы­валі за самую дробнасьць сячы селян, іншы раз нават павесіць і здаралася што бяз прычыны забівалі селян, але кожны раз звальняліся ад кары, заплаціўшы дзесяць шкудаў, у той самы час калі за забітага сабаку {{Абмылка|палацілі|плацілі}} больш. {{Водступ|2|em}}Па польскаму (вісліцкаму) статуту 1347 г. галава польскага селяніна цанілася ў 10 марак! {{Водступ|2|em}}Такая цяжкая няволя да таго скалечыла душу польскага селяніна, што (як пішуць вучоныя таго часу) „селяне дастаўшы батагоў, а гэта здаралася з імі ча­ста, прыходзілі дзякаваць за гэта свайму пану“ („Кар­динал Гозій и польская церьковь его {{Абмылка|временй|времени}}“. П. Жуковиг 1882 г.) {{Водступ|2|em}}Польская шляхта асеўшая моцна на Беларусі пачала паволі і сыстэматычна уводзіць тутака свае польскія законы і ўрэшці стварыла на Беларусі паншчыну: адабрала ад беларускіх селян зямлю, а саміх селян зрабіла сваімі рабамі і лічылася з імі ня больш як з працоўным быдлам. {{Водступ|2|em}}Дзьвесьці гадоў трывала шляхоцкая паншчына на Беларусі, дзьвесьці гадоў польскія паны мардавалі<noinclude></noinclude> io7lr3rom5ky5c7q0wjt4pqypon89sn 104 19773 87196 75903 2022-08-14T07:50:20Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="II"/>беларускіх селян і калечылі іх душу і цела, дзьвесьці гадоў панская шляхта і яе прыслужнікі польскія ксяндзы нішчылі ўсё беларускае, дамагаючыся рожнымі спосабамі апалячыць беларускі народ. {{Водступ|2|em}}У 1863 гаду вышаў закон, які (быццам-то) скасаваў паншчыну. Беларускія селяне зрабіліся вольнымі людзьмі і {{Абмылка|артымалі|атрымалі}} права на зямельную ўласнасьць. Але паны-абшарнікі страціўшы права ўладаць селянамі і карыстацпа іх працай, зноў сталі ўселякімі хітрасьцямі прыціскаць селян, зноў шукалі і знайходзілі выхады, як бы прымусіць селян працаваць на панскіх дварах і нівах. {{Водступ|2|em}}Карыстаючыся цемнатой і пакорай селян, якія праз дзьвесьці гадоў паншчыны страцілі сьмеласьць і здольнасьць бараніць сябе, польская шляхта год за годам так забрала беларускіх селян у свае лапы, што {{Абмылка|цяперашня|цяперашняя}} зямельная буржуазія зноў пануе над нашым бедным селянствам. Зноў польскія паны утварылі паншчыну на Беларусь <section end="II"/> <section begin="III"/>{{цэнтар|'''III.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''Сучасная эканамічная залежнасьць беларускага селянства ад польскай зямельнай буржуазіі.'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}Дзякуючы таму, што польскія паны ў заходняй Беларусі заграбілі ў свае рукі больш як палову ўсей зямлі, лясоў і лугоў, на долю Беларускага селянства засталося так мала зямлі, што яно не мае магчымасьці пракарміцца са сваей зямлі і прымушана прадаваць сваю працу панам, каб крыху палепшыць сваё жыцьцё. <section end="III"/><noinclude></noinclude> gpjjbizmr2yt7nrf0df8cdmr4xrjfpg 104 19800 87198 56637 2022-08-14T07:50:41Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}У самай цяжкай і невылазнай залежнасьці польскіх паноў знаходзяцца беззямельныя селяне. {{Водступ|2|em}}Не маючы зямлі, не маючы ні жывёлы, ні хаты, не маючы ніякай ўласьнасьці—беззямельны селянін, гэты вясковы пролетарый прымушан голадам ісьці на панскі двор наймацца парабкам. {{Водступ|2|em}}Каб уратаваць сябе і сям‘ю сваю ад жабрацтва і галоднай сьмерці беззямельный селянін прадае польскаму пану ўсю сваю працу. {{Водступ|2|em}}Наняўшыся парабкам у панскі двор ён паступае у поўнае распараджэньне пана або панскага упраўляючага, ад якога атрымлівае куток для жыцьця, пракорм, часамі і асобную плату за працу. {{Водступ|2|em}}Лічба гадзін працы парабка, характар самой пра­цы, варункі жыцьця і харчаваньня, памер платы за працу—усё гэта залежыць толькі ад панскай ласкі. Прымусіць парабка працаваць ад усходу да заходу сонца бадай без адпачынку—і парабак працуе. Якую захоча пан працу даць парабку—такую парабак спаўняе. Дасьць пан для сям’і парабка замест хаты ста­рую гнілую лазьню або хлеў—парабак сасчаміўшы зубы згаджаецца. Не пакінуць-жа малых дзетак пад голым небам!… Чым корміць пан—хоць бы аднэй бульбай са сьмардзючай капустай—то і ясі, ды дзякуюеш яшчэ. Колькі захоча, пан заплаціць парабку за працу—столькі і дасьць. А пачнеш спрачацца выганіць са двара на холад і голад… {{Водступ|2|em}}Беззямельны парабак—гэта поўны, безадказны і безбаронны служка польскага пана, гэты панскі раб, лес і жыцьцё якога ў руках польскага пана. {{Водступ|2|em}}Перайсьці ад аднаго да іншага, шукаючы {{Абмылка|леп,шых|лепшых}} варункаў не заўсёды {{Абмылка|легкая|лёгкая}} і простая справа: парабак і яго сям‘я рызыкуюць апынуцца пад голым небам і згінуць ад сьцюжы і голаду. Паны утварылі свой хаўрус і моцна падтрымліваюць адзін аднаго, каб<noinclude></noinclude> 3mj57jj9px3oy17uuvgsk8qn35fswka 104 19801 87199 56640 2022-08-14T07:50:58Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>знізіць цану на працоўныя рукі, каб прымусіць парабкаў пакорна і маўчліва нясьці панскае ярмо. Ня кожны пан лёгка так прыймаець на свой двор парабка, калі даведаецца, што ён адышоў ад другога пана. {{Водступ|2|em}}А калі згодзіцца ўзяць дык яшчэ менш плаціць і заганяець цяжкай працай. {{Водступ|2|em}}Малая плата за працу на панскіх дварах залежыць яшчэ ад таго, што апрача парабкаў набіваюцца на працу да паноў малазямельныя селяне, а гэта заўсёды йдзе у крыўду парабкам і на карысьць панам. {{Водступ|2|em}}Дзеля таго, што лічба малазямельных селян павялічываецца і павялічываецца лічба тайных рук жадаючых працы, дык гэтым плата за працу усё зьменшаецца і зьменшаецца. Адгэтуль зразумела, што парабкі ўсё больш трацяць магчымасьць вылезьці з панскай кабалы, наадварот яны ўсё глыбей улазяць у яе, ўсё менш у іх надзеі на лепшую будучыну. Малазямельныя беларускія селяне так сама залежаць ад польскіх паноў, бо прымушаны частку сваей працы прадаваць панам. На сваей зямлі селянін ня можа пракарміцца, асабліва калі вялікая сям’я і зямля благая. Малазямельны селянін ня можа сабраць са сваей зямлі патрэбную лічбу {{Абмылка|збожжа.|збожжа,}} бо ураджайнасьць зямлі малая ад нестачы гною, ад несаўсім добрай апрацоўкі поля за нестачаю лепшых плугоў і барон, ад нестачы семя, ад малых памераў зямлі на якой нельга зрабіць пладазьмену і даць адпачынак зямлі…. А калі здарыцца посуш або пошасьць на жывёлу або хвароба самога гаспадара, тады ня толькі хлеба а нават і бульбы німа. {{Водступ|2|em}}Ось голад і прымушае малазямельных селян наймацца ў панскія двары на працу, каб зарабіць хлеба. {{Водступ|2|em}}Плата за працу страшэнна нізкая дзеля таго, што на панскім двару працуюць сталыя парабкі ды і се­лян малазямельных шукаючых заробку ёсьць шмат. {{Водступ|2|em}}Тут пан якую хоча цану паложыць—усё роўна працаваць пойдуць, голад прымушае. Падвышаць {{перанос пачатак|п=пла|к=ту}}<noinclude></noinclude> acyim8hlfzhhx8g8iipu42zbxufvoko 104 19802 87200 56643 2022-08-14T07:51:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пла|к=ту}} малазямельнікі ня могуць таму, што ім выбару німа: яны павінны наймацца ў бліжэйшага пана, бо адыходзіць далёка ад сваей гаспадаркі так сама нельга. Паны ведаюць гэта і карыстаюцца таннай працай малазямельнікаў. {{Водступ|2|em}}Карацей кажучы, польскія паны ўтварылі хітрую сыстэму выцісканьня поту з нашых бедных селян. Але ня толькі бедныя селяне залежаць ад польскіх абшарнікаў. Ёсьць цэлыя вёскі, дзе мала {{Абмылка|беззямельнікаў.|беззямельнікаў,}} а жыхары вёскі прымушаны працаваць на пана. {{Водступ|2|em}}Нестача выгану для пасьбы селянскае скаціны прымушае селян прасіць панскага дазволу пасьвіць на панскім выгане, а за гэтае абавязываюцца спаўняць якую-небудзь працу на панскіх нівах ці лугах. {{Водступ|2|em}}Нестача свайго лесу для будовы так сама ста­віць селян у залежнасьць ад пана, які дае лесу за грошы або за працу. Ёсьць нават {{Абмылка|вёскі.|вёскі,}} якія залежаць ад пана толькі таму, што рэчка ці возера ляжыць на панскае зямлі і пан дазваляе паіць селян­скую скаціну з гэнай рэчкі ці возера, калі вёска абавязываецца спаўняць падаткі або працу па загаду пана. {{Водступ|2|em}}Так акруцілі польскія паны нашую вёску, такую распусьцілі навокала панскую павуціну, што селянам і парушыцца нельга. Яшчэ гарэй стала селянам калі пачала на Беларусі пашырацца прамысловасьць. Прамысловасьць дала ў рукі панам тысячу новых спосабаў карыстацца селянскай працай і зручней выціскаць селянскі пот. {{Водступ|2|em}}Паны—капіталісты пабудавалі {{Абмылка|сернічковыя.|сернічковыя,}} лесапілавальныя, гарэлачныя і іншыя фабрыкі і заводы, куды йдуць патукаемыя голадам беларускія селяне за танную цану прадаваць свае працоўныя рукі.<noinclude></noinclude> d8suubw37cp7dojw8r3dquj35z8493h 104 19803 87201 56902 2022-08-14T07:51:27Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''IV.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''Як польская шляхта ратуе паншчыну {{Абмылка|беларусі|Беларусі}} і ўзмацовываець гвалт і насільства над беларускім народам?'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}Калі ў сьнежню 1917 года у Meнску на Ўсебеларускім 3‘езьдзе Беларусь была абвешчана Незалежнай Рэспублікай, у якой усе зямельныя абшары і ля­сы пераходзяць ва ўласнасьць працоўнага народу, польская шляхта адразу пачула страшэнную небяспеку дзеля сваіх маёнткаў. А польскіх маёнткаў на Беларусі ёсьць шмат. Ось польскія паны пачалі націскаць на свой урад, каб ён хутчэй бараніў іхнія панскія двары. Польскі ўрад зложаны так сама з польскай зямельнай буржуазіі, сярод якой ёсьць асобы маючыя на Беларусі не адзін дзесятак маёнткаў,—гэты ўрад і сам з вялікай прыемнасьцю прыдушыў-бы беларускі народ, але ў той час яшчэ ня меў аружнай моцы. Быў, праўда, на Беларусі польскі корпус генэрала Давбора-Мусьніцкага, які тварыў такі няслыханы грабёж і столькі катаваў і забіў беларускіх се­лян, столькі спаліў вёсак награбіў дабра ў Беларусі, што нямецкае камандаваньне абязброіла гэты „кор­пус польскіх разбойнікаў“ і выслала яго „у Варша­ву Насільства і разстрэлы беларускіх селян учыненыя польскім генэралам былі сустрэчаны польскім урадам з вялікай прыемнасьцю і сам начальнік Рэчы Паспалітай пан Пілсудзкі усенародна дзякаваў {{перанос пачатак|п=Дов|к=бор-Мусьнікаму}}<noinclude></noinclude> ivn1o51p51kuup6tamtsog31n734o4t 0 19828 87115 77320 2022-08-13T21:30:37Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Хто вінават? | аўтар = М. Арол | год = 1921 год | пераклад = | секцыя = Брашура | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} <pages index="Хто вінават?.pdf" from="5" to="5" /> {{разрыў старонкі|тэкст=}} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Хто вінават?.pdf" from="7" to="7" /> {{Выроўніваньне-канец}} {{разрыў старонкі|тэкст=}} {{цэнтар|{{Разьбіўка|ЗЬМЕСТ}}.<ref>У арыгінальным выданьні няма, дададзена дзеля зручнасьці. (Вікікрыніцы [[File:Wikisource-logo.svg|16px]])</ref>|памер=150%}} {{Block center/s}} {| align="center" style="width:800px;" | | |style="text-align: right"| <center>Стар.</center> |- |style="text-align: right"| I. | [[Хто вінават?/I|Якімі спосабамі Польшча нішчыла Беларускую нацыанальную ідэю і моц.]] |style="text-align: right"| 4 |- |style="text-align: right"| II. | [[Хто вінават?/II|Як польскі ўрад і польскія паны накінулі паншчыну беларускаму селянству.]] |style="text-align: right"| 13 |- |style="text-align: right"| III. | [[Хто вінават?/III|Сучасная эканамічная залежнасьць беларускага селянства ад польскай зямельнай буржуазіі.]] |style="text-align: right"| 13 |- |style="text-align: right"| IV. | [[Хто вінават?/IV|Як польская шляхта ратуе паншчыну Беларусі і ўзмацовываець гвалт і насільства над беларускім народам?]] |style="text-align: right"| 20 |- |style="text-align: right"| V. | [[Хто вінават?/V|Як польскае панства прыгнетала і калечыла душу беларускага селяніна.]] |style="text-align: right"| 23 |- |style="text-align: right"| VI. | [[Хто вінават?/VI|Як польская шляхта ратуе паншчыну беларусі і ўзмацовываець гвалт і насільства над беларускім народам?]] |style="text-align: right"| 28 |- |style="text-align: right"| | [[Хто вінават?/Годзе!..|Годзе!..]] |style="text-align: right"| 29 |} {{Block center/e}} ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Публіцыстыка М. Арла]] [[Катэгорыя:Dubia]] [[Катэгорыя:Заходняя Беларусь]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] k6n3jzy2gbtusruhnxith2xiune1i87 104 19872 87202 56893 2022-08-14T07:52:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=Дов|к=бор-Мусьнікаму}} і яго легіанерам-бандытам за тое, што яны баранілі маёнткі польскай шляхты, а беларускіх селян руйнавалі і разстрэлівалі. {{Водступ|2|em}}Гэтая падзяка польскага ўраду сваім бандытам паказала ўсім беларусам, што польскія паны так прос­та не аддадуцць сваіх маёнткаў, а будуць вясьці смяртэльную барацьбу з беларускім народам і яго незалежнасьцю і каб уратаваць свае награбленыя землі не застановяцца ні перад чым: патрэбна ім будзець зніштожыць беларускую незалежнасьць — пачнуць зніштажаць. Натрэбна будзе ім вынішчыць беларускі народ — пачнуць уселякімі зладзейскімі спосабамі нішчыць. {{Водступ|2|em}}Так і сталася. Пасьля уходу немцаў з Беларусі, польскі ўрад пад відам барацьбы з бальшавікамі стаў пхаць сваё {{Абмылка|вайска|войска}} на Беларусь Польскі ўрад прад усей Эўропай выхваляўся, што палякі ідуць вайной проці Савецкай {{Абмылка|Расеі‘|Расеі,}} але цяперака ўжо добра выз­нана, што польскі ўрад ішоў аружнай сілай паняволіць беларускі народ, каб уратаваць маёнткі польскае шляхты. Польскім панам патрэбна было вярнуцца да сваіх маёнткаў, трэба было паняволіць беларускае селянства і памсьціцца над ім. {{Водступ|2|em}}Што гэта так, паказала польская акупацыя, у часе якой польская шляхта і ўсё польскае чынавенства душылі беларускі народ усімі спосабамі. {{Водступ|2|em}}Што гэта так, паказаў сучасны зьдзек польскіх паноў і жандараў, над беларускім селянствам у Віленшчыне і Горадзеншчыне, якія яшчэ да сягоньняшняга дня акупованы польскімі войскамі. {{Водступ|2|em}}У часе першай акупацыі польскі ўрад, каб задаволіць сваю шляхту і даць ей магчымасьць памсьціцца над беларускімі селянамі, аддаў шляхце адміністрацыю над акупованымі землямі. Адтрымаўшы такое права шляхта пачала прасьледаваць усё {{перанос пачатак|п=бела|к=рускае}}<noinclude></noinclude> szfe4b35ip0e7isj8b7pgjgut6h56ev 104 19874 87203 56896 2022-08-14T07:52:32Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=бела|к=рускае}}: разганяла селянскіе рады, зачыняла беларускія арганізацыі, школы, коопэратывы; зачыняла беларускія газэты. Над селянамі пачаўся гвалт і грабёж; польскія жандары па загаду шляхты адбіралі каней, хлеб, адзежу, грошы. Адзін польскі пан Біспінг сам падпаліваў беларускія вёскі. Жандармэрыя польская арыштовывала беларускіх вучыцялёў і лепшых беларускіх інтэлігэнтаў, кідала іх у турмы, дзе над імі утваралі безчалавечныя мукі за тое, што яны асьвятлялі і баранілі селян. Быў у Менску польскі генэрал Шэптыцкі, да якога прыйшла беларуская дэлегацыя прасіць каб яго жаўнеры не палілі вёсак, бо гэта пагражае {{Абмылка|голодам|голадам}} усяму краю; тады г. Шэптьшкі усхапіўся стукнуў кулаком па стале і крыкнуў: „Я спалю ўсю вашу Беларусь, калі мне будзе патрэбна“…. („Польская акупацыя у Беларусі“. А. Луцкевіч). {{Водступ|2|em}}З {{Абмылка|гэткім|гэткімі}} зладзейскімі покрыкамі йшла польская шляхта на Беларусь. Смяртэльнымі карамі і вагнём увадзілі палякі сваю паншчыну сярод беларускіх селян. {{Водступ|2|em}}I да сягоньняшняго дня мы бачым, што палякі ў Віленшчыне і Горадзеншчыне сыстэматычна прасьледуюць беларусаў і усё {{Абмылка|беларускае..|беларускае…}} {{Водступ|2|em}}Беларускіх школ не даюць адчыняць, але адчыняюць польскія, каб апалячываць селянскіх дзяцей. Беларускія камітэты разганяюць і сяброў камітэтаў саджаюць у турмы. Беларускія газэты зачыняюць або канфіскуюць. Беларускія коопэратывы ліквідуюць: ось на гэтых днях у Горадзеншчыне палякі зачынілі 10 беларускіх {{Абмылка|коопэратываў|коопэратываў.}} Селянскую зямлю аддаюць польскім жаўнерам. Беларускім уцекачам перашкаджаюць вертацца на Бацькаўшчыну. {{Водступ|2|em}}Шляхэцка-панская Польшча не застанаўліваецца ні перад чым, абы толькі прылучыць да сябе беларускія землі, абы знішчыць беларускі народ і паняволіць беларускае селянство.<noinclude></noinclude> 3jvkai50q8uhfkzg4a96sibynz3orva 104 19879 87216 56928 2022-08-14T08:01:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|{{Разьбіўка|САЛАВЕЙ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ты, пэўна, ведаеш, што ў Кітаі цар кітаец, і што усе акружаючыя яго—таксама кітайцы. Многа гадоў прайшло з таго часу, калі было тое аб чым я хачу перэказаць табе—але дзеля таго і варта паслухаць гэту гісторыю, пакуль яна яшчэ не забылася. {{Водступ|2|em}}Царскі палац быў найпрыгажэйшы і найбагацейшы на ўсім сьвеце,—ўвесь ён быў зроблены з парцэляны, вельмі дарагой, але такой кволай, што дакранацца да яе трэба было вельмі асьцярожна. У садзе цьвілі найдзіўнейшыя кветкі і да самых лепшых з іх былі папрывязаны срэбныя званочкі, якія заўсёды зьвінелі, каб ніхто ня мог прайсьці каля кветак не прыкмеўшы іх; і усё ў царскім садзе было прырыхтавана з гэткім вылічэньнем. А цягнуўся сад так далёка, што сам садоўнік ня ведаў, дзе канец яго. Сад гэты злучаўся з вялізарным лесам у якім расьлі высокія дрэвы і былі глыбокія вазёры. Лес цягнуўся да самага мора—сіняга і вельмі глыбокага; вялікія караблі праходзілі пад галінамі дрэваў: на галінах жыў салавей, які так прыгожа пеяў, што нават бедны рыбак, калі ў начы выезджаў лавіць рыбу, пакідаў сваю работу і слухаў салаўя, „Ах, Божа, як гэта хораша!“—казаў ён<noinclude></noinclude> mtpdac9czm960vkqd1xho67fllx4wix 104 19884 87204 56925 2022-08-14T07:52:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''V.'''|памер=140%}} {{цэнтар|'''Як польскае панства прыгнетала і калечыла душу беларускага селяніна.'''|памер=140%}} {{Водступ|2|em}}Беларускі селянін быў і ёсьць прыгнечаны падвойным дэспатызмам — польскага ўраду і польскіх паноў-землеўласьнікаў. {{Водступ|2|em}}Збалелая селянская душа якімсь унутранным пачуцьцём зразумела, што ўсё навокала яе скіравана не на карысьць ей але на згубу яе. Зразумеў селянін, што мэты польскага ўраду і паноў у тым, каб вымучыць з селян найбольш працы, найбольш жаўнераў, найбольш грашэй. {{Водступ|2|em}}Беларускі селянін нясець польскае ярмо, але не згаджаецца з ім. У яго душы ня замер пратэст проці векавога гвалту. Гэты пратэст прасыпаецца ў яго душы, таўчэцца там і вымагае выхаду. Мінуўшчына беларускага селянства цёмная, сучаснае яго становішча — страшэннае, але ў яго ёсьць права на будучыну. {{Водступ|2|em}}Дарагою цаной захаваў беларускі селянін і гэты пратэст і гэтае права: не адно селянскае пакаленьне, але дзесяткі пакаленьняў скрывавіла польскае панства, каб здушыць навекі-вечныя гэты пратэст селянскае душы, не мала было пакалечана душ, каб вынішчыць<noinclude></noinclude> 7awwkhfme9m79xxxv1y8wznnrghudns 104 19885 87205 56926 2022-08-14T07:53:20Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>у нашых селян пачуцьцё свайго чалавечага права на вольнае і незалежнае істнаваньне. {{Водступ|2|em}}Твар чалавека — гэта люстра яго душы. {{Водступ|2|em}}Углядзіцеся ў твар беларускага селяніна, загляніце ў яго сумныя вочы: на бледным твары і ў вачох селянскіх прачытаеце: „Праца, праца і вечная праца з-за кавалка хлеба! Ніякай радасьці, ніякай пацехі!“… {{Водступ|2|em}}Яшчэ ў 1863 гаду афіцэры расейскага генэральнага штабу, якія зьбіралі навуковыя матэрыялы у Горадзеншчыне, зьвярнулі ўвагу на „бледнасьць твару горадзенскага селяніна“! Гэтыя афіцэры пісалі: „{{Абмылка|палядзіце|паглядзіце}} на тутэйшага селяніна — бледны, схудалы, чуць перасуваючы ногі, цягнецца ён у поле на сваім зьнясільным і схудалым як і ён сам каню; ён цярпліва паганяе пугай сваіх кастлявых валоў, якія ледзь-ледзь цягнуць плуг; селянін прыйдзе з імі сюды-ж, на тое-ж самае поле другі і трэцьці раз і як падзяку за сваю працу, самую чэсную, самую старанную працу — атрымаець сам-трэць ураджаю“… {{Водступ|2|em}}„Забійце ў чалавечай душы надзею некалькі разоў падрад, знішчыце самую старанную працу яго—сягоньня, заўтра, пасьля-заўтра — і гэты моцны і буйны дзяцюк зробіцца слабым, зьняможаным і сум­ным старыком!“ {{Водступ|2|em}}Праз некалькі гадоў пазьней, адзін з сьвятлейшых расейскіх змагальнікаў супроць паншчыны А. Гэрцэн, выступаючы проці польскіх паноў, якія мардавалі беларускіх селян, так жудасна апісаў нашага селяніна: „Беларускі мужык, без шапкі, абязумеўшы ад страху, бяды і цяжкай працы, рукі на поясе, стаіць сярод поля і неяк коса і безнадзейна глядзіць уніз. Дзесяць пакаленьняў замучаных на паншчыне {{перанос пачатак|п=ства|к=рылі}}<noinclude></noinclude> oy0ov5812c3myvv24idvyb5ahjzchjv 104 19886 87206 56929 2022-08-14T07:53:41Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=ства|к=рылі}} такога парыю: яго чэрап звузіўся, яго ўзрост падрабнеў, яго твар з дзяцінных гадоў пакрыўся зморшчкамі, яго вусны канвульсыўна скрыўлены, яны адзвычаіліся ад слова. Зьвярыны погляд і застрашаны выраз паказываюць на колькі крокаў ён пайшоў назад ад чалавека да жывёлы“. {{Водступ|2|em}}Далей Гэрцэн абвінавачываючы польскіх паноў у гэтым калецтві душы і цела беларускіх селян, кажа: „ось за гэтае праступленьне, за гэтага беларуса — ні адвага, ні цярпеньня польскіх паноў у часе паўстаньня не вызвалілі іх ад расейскай няволі“. {{Водступ|2|em}}Так, вялікае праступленьне тварылі польскія паны над целам і душою беларускага селянства: яны ня толькі не аблегчылі мукі селян, а зумысля ведаючы аб гэтых муках высьмевалі іх, гаворучы, што у {{Абмылка|„хлопаў“|„хлопаў“,}} у „быдла“ німа ніякай душы, ніхай працуюць і маўчаць… {{Водступ|2|em}}Польская шляхта атрымала ад свайго ўраду усе правы над беларускімі селянамі, нават права караць сьмерцю. У той час як селянство не разгібаючы плеч працавала на польскіх паноў — яны разгультаіліся, разтлусьцелі ад п’янства, абжорства і гультайства, пачалі ненавідзець галодных селян і ня верылі ў беднасьць абзываючы яе гультайствам і брадзяжніцвам. {{Водступ|2|em}}Польскія паны—ў стасунку да беларускага селяніна вялі жыцьцё крывавых упыроў, трымаліся на недасягальнай вышыне, але ў стасунку да урадовых людзей і наогул усяго сьвету—вытваралі з сябе благародных дабрачынцаў, вялікіх і чэсных арыстакратаў. {{Водступ|2|em}}Панскія двары з іх пышным і багатым жыцьцём сярод страшэннага жабрацтва, бруду і цемнаты беларускіх вёсак да гэтага часу—найлепшыя сьведкі, якія крычаць аб векавой несправядлівасьці. У панскім<noinclude></noinclude> pevsxdze2n25yi3gwwbvkcfql9kjjk1 104 19887 87207 56930 2022-08-14T07:54:01Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>палацу—цэлыя бібліатэкі кніг на рожных мовах, пакоі убраны дарагімі малюнкамі, сюды почта прывозіць кнігі, газэты, часопісі са ўсяго сьвету, а з адчыненых вокан палацу ліюцца гукі весёлай музыкі… а тут жа побач бедныя хаты селян, у якіх поўгалодныя селяне жывуць разам з жывёлай у брудзе і смуродзе, абліваючыся потам зарабляюць кавалак хлеба, ня ведаюць ніякай уцехі, ніякага адпачынку і ніякай надзеі вылезьці з беднасьці, бруду і цемнаты. {{Водступ|2|em}}Паміж польскім панам і беларускімі селянамі ніколі не было і німа і ня будзе нічога супольнага: з аднэй стараны-грабёж і зьневага, з другой—цярпеньне, {{Абмылка|недаверыя|недаверые}} і ненавісьць. {{Водступ|2|em}}Польскія паны—гэта кляс людзей, які пры агульнай страце—нажываецца. Калі беларускі селянін траціць свае правы—пан узмацовываець {{Абмылка|іх|іх,}} павялічываець свае правы, калі беларускі селянін умірае з голаду—паны сыты; калі беларускіх селян бяруць у жаўнеры і гоняць на вайну—польскі пан робіцца дастаўшчыкам на вайсковыя патрэбы дастаўляе сена, хлеб, скот і бязмерна багацеець; у той час калі ракамі ліецца селянская кроў — паны таўсьцеюць і вядуць развясёлае жыцьцё. {{Водступ|2|em}}Мала таго! Польскія паны нахальна адкідаюць усе абвінавачываньня аб уціску беларускіх селян, яны нагла заяўляюць, што калі селяне могуць зносіць гэткае жыцьцё—значыцца яны заслужываюць яго, значыцца яны не маюць права на лепшую будучыну і ніхай заўсёды застаюцца працоўным маўчлівым быдлам. {{Водступ|2|em}}Польскі пан супакойна адварачываецца ад беларускіх селян і іх енкаў! {{Водступ|2|em}}Чаго-ж можна чакаць ад беларускага селяніна, бледнага ад {{Абмылка|благота|благога}} паветра і стравы, прыгнеценага безупыннай працай і {{Абмылка|беднасьцью|беднасьцю}}, чаго можна чакаць<noinclude></noinclude> rgnnxpu0trps9nhx7xyl0sgs3yjclg2 104 19888 87208 56931 2022-08-14T07:54:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>як не зайздрасьці, не зьвярынага погляду поўнага варожасьці і помсты да польскай шляхты, якая падтрымліваецца толькі насільствам і якая заступіла некалькім міліонам беларускіх селян усе шляхі да, лепшага жыцьця, цывілізацыі і культуры? {{Водступ|2|em}}У польскай шляхты, у польскай зямельнай буржуазіі ёсьць надзея гэта цемната і несьвядомасьць беларускіх селянскіх мас… Але ніхай польская шлях­та не запамінаець, што вострая ненавісьць і пякучая заздрасьць, помста і векавое цярпеньне асьветляець, асьведамляець і адуковываець масы хутчэй, чым гэта прынята думаць!<noinclude></noinclude> sxsvvhv6pdbly7dkkc6fca1a6jqx3uh 104 20085 87099 57515 2022-08-13T21:23:39Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|{{Разьбіўка|Ф.АКІНЧЫЦ}}|памер=120%}} {{цэнтар|'''ЧАМУ ГЭТА ТАК СТАЛАСЯ?'''|памер=250%}} {{цэнтар|(ДА СПРАВЫ ВЫЕЗДУ ЗАГРАНІЦУ<br />БЫЛЫХ ПРАВАДЫРОЎ ГРАМАДЫ)|памер=120%}} {{ц|{{rule|4em|height=3px}}}} {{ц|{{rule|4em}}}} {{ц|{{rule|4em|height=3px}}}} {{цэнтар|{{Разьбіўка|ВІЛЬНЯ{{gap|2em}}1931{{gap|2em}}ГОД}}|памер=120%}}<noinclude></noinclude> cwbo5s3u2d1h7jkxgi93d0vfj9epewr 104 20086 87100 57517 2022-08-13T21:24:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''Чаму гэта так сталася?'''|памер=140%}} {{цэнтар|<small>(Да справы выезду заграніцу б. правадыроў Грамады).</small>}} {{Водступ|2|em}}Палажэньне, якое стварылася ў сувязі з выез­дам заграніцу часткі павадыроў б. Грамады, змушае мяне, як аднаго з яе арганізатараў, высьвятліць перад беларускім грамадзянствам некаторыя рэчы, якія могуць паказацца яму ня зусім зразумелымі. {{Водступ|2|em}}Як падаюць газэты, б. старшыня Грамады, Б. Тарашкевіч апынуўся ў Бэрліне, а Рак-Міхайлоўскі, Мятла і Бурсэвіч у Саветах. Астаўшыся ў межах Польшчы і не пакідаючы беларускай справы, я лічу патрэбным затрымацца на тых прычынах, якія кіравалі мною, калі я адкідаючы выезд заграніцу, — гэтым самым парваў усе палітычныя сувязі, лучыўшыя мяне з выехаўшымі ня толькі ў часы нашай агульнай працы ў Грамадзе, але і ў часы амаль 4-х гадовага прабываньня ў Пазнанскіх вастрогах. Ня лёгка бывае рваць падо­бныя сувязі, тым болей узмоцненыя цяжкімі цярпеньнямі, якія мы ўсе перажывалі, маючы на мэце дабро беларускага народу. {{Водступ|2|em}}Прынамсі для мяне, адцярпеўшага ў розныя часы, пачынаючы ад 1906 г. каля 10 гадоў турмы і ссылкі—дабро працоўнага народу было заўсёды тою кіруючаю сьцежкаю, па каторай я ішоў у сваім жыцьці. Кіраваўся я гэтым самым і цяпер, калі парваўшы ўсе палітычныя сувязі з сваімі былымі сябрамі, рашыў застацца тут, на сваей Бацькаўшчыне і працаваць на карысьць таго народу, з якога я выйшаў і сам. Парваць гэтыя сувязі і адмовіцца ад падпарадкаваньня большасьці выехаўшых<noinclude></noinclude> 4qto4o25lwah2esptqkodb3wtsrlhlq 104 20087 87101 57519 2022-08-13T21:24:36Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>павадыроў Грамады зьявілася на мой пагляд бязумоўна патрэбным, пры тых абставінах, якія стварыліся. Я лічу, што ўсе тыя, хто пакінуў у сучасны мамэнт сваю Бацькаўшчыну і сваіх былых сяброў ня толькі на волі, але і па турмах—зрабілі вялікую палітычную памылку і ''здрадзілі нашай нацыянальнай справе''. {{Водступ|2|em}}Бязумоўна, кожны з выехаўшых асабіста выйграў, бо атрымаў усе грамадзкія правы, добра аплачаную працу, розныя прывілеі і г. д. Пакуль што іх ганаруюць, возяць па ўсей Беларусі, вымагаючы адначасна, каб рабілі на хвабрыках і за­водах даклады, уложаныя камуністамі, вывозяць на паказ у Маскву, а потым пашлюць у Крым, дзе яны будуць адпачываць у найлепшых курортах разам з камуністычнаю „элітаю“. Што там будзе далей {{Абмылка|няведама|няведама,}} але пакуль што жывецца ім ня дрэнна. {{Водступ|2|em}}Маё асабістае палажэньне куды горшае. Пазбаўлены ўсіх правоў, маю на руках чырвоны „воўчы пашпарт“, па якому абавязаны ўсюды, ку­ды толькі зьяўлюся мальдавацца, ня маю сталае працы, жыву ў недастатках, у кожную мінуту могуць схапіць і ізноў пасадзіць у вастрог для даканчэньня тэрміну кары і г. д. Але ня гледзячы на ўсё гэта, я лічу сваё палажэньне ў палітычным і моральным сэнсе куды лепшым ад таго, у якім апынуліся выехаўшыя. Трэба не забывацца таго, куды яны выехалі і хто зьяўляецца іх пратэктарам і палітычным кіраўніком. Іх вывезла з Польшчы і заапекавалася імі палітычна і матэрыяльна камуністычная партыя, а трэба ведаць, што дарма яна нічога ня робіць і рабіць ня будзе. {{Водступ|2|em}}Апынуўшыся у такіх абставінах—яны павінны выконваць усё тое, што будзе вымагаць камуністычная партыя і яны будуць рабіць усё гэта ня столькі з перакананьня, сколькі з мусу, — і ў гэтым {{Абмылка|увес|увесь}} трагізм палажэньня Б. Тарашкевіча, Мятлы і інш. {{Водступ|2|em}}Я перакананы ў тым, што не пасьпелі яны<noinclude></noinclude> rpe17gn8luxcj75zl5k9eh6lk46bk49 104 20116 87102 57558 2022-08-13T21:24:55Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>прыехаць у Менск—як кампартыя змусіла іх рабіць выступленьні проці Некрашэвіча, Лёсіка, Цьвікевіча, Смоліча і цэлага раду іншых выдатных беларускіх сілаў, абвінавачваючы іх у г. зв. нацыял-дэмакратызме. {{Водступ|2|em}}Могуць змусіць і да іншых рэчаў, {{Абмылка|напрыклад;|напрыклад,}} каб дамагаліся разам з камуністамі найвышэйшай кары для лепшых сыноў нашае Бацьнаўшчыны. {{Водступ|2|em}}Выежджаючы ў Саветы яны павінны былі знаць, што могуць апынуцца ў такім прыкрым палажэньні, аднак для {{Абмылка|карьеры|кар’еры}} яны выехалі туды і трэба прызнаць, што сваім лёяльным захаваньнем у ўгоду камуністам—шмат прычыняцца да пагоршаньня лёсу арыштаваных беларускіх дзеячоў. {{Водступ|2|em}}Як відаць гэтыя людзі дайшлі ўжо да таго, што толькі здольны бяскрытычна выконваць тыя загады, якія даюцца ім з гары і страцілі ўсякае нацыянальнае пачуцьцё і пачуцьцё грамадзкай справядлівасьці. З Тарашкевічам і ўсімі тымі, што выехалі разам з ім, сталася яшчэ і тая прыкрая рэч што ў сучасны мамэнт яны зьяўляюцца аб’ектам камуністычнай палітыкі і што тут найгоршае,—дык гэта тое, што ніхто з іх ня мае ніякае магчымасьці аказваць самага нязначнага ўплыву на гэтую палітыку. А ня могуць яны гэтага ра­біць дзеля таго, што самі нават, каб і былі каму­ністамі—ніколі ня будуць мець даверу ў камуні­стычнай партыі. {{Водступ|2|em}}Над імі заўсёды будзе вісець падазроннасьць у нацыянал-дэмакратызьме. У Саветах іх могуць толькі цярпець і пры першай магчымасьці іх пастараюцца ўсунуць {{Абмылка|куды небудзь|куды-небудзь}} у цень, выкарыстаўшы першапачаткова іх асабістыя вартасьці, як грамадаўцаў, адцярпеўшых цяжкія кары ў польскіх вастрогах. {{Водступ|2|em}}Трудна сказаць, што з імі будзе далей, калі дыктатура кампартыі застанецца ў Расеі на даўжэйжы час, — у адным толькі можна быць пэўным, — што лёс іх можа аказацца ня лепшым ад<noinclude></noinclude> q0re2qccje2akwwir4g15s2nlvjx9qh 104 20141 87103 57575 2022-08-13T21:25:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>лёсу людзей, якіх таксама камуністы перацягнулі на свой бок. {{Водступ|2|em}}Але справа ня ў гэтым. {{Водступ|2|em}}Калі-б грамадаўцы фактычна мелі ў Саветах поўныя палітычныя правы, маглі-б працаваць згодна з сваім перакананьнем (калі такія ў каго-небудзь {{Абмылка|сказаліся|аказаліся}}) і камуністычная партыя лічылася-б з імі, як з палітычнымі дзеячамі — гэта адно. {{Водступ|2|em}}Але калі-ж тая самая партыя бачыць у іх толькі шырму, за якой яна вядзе нячыстую гульню — справа зусім іншая. Нажаль б. грамадаўцы як раз і выконваюць роль гэтае шырмы, бо да нічога іншага яны ня здольны, — а самае галоўнае — {{Абмылка|мя|ня}} маюць ні сілы волі, ні сваіх уласных перакананьняў. Не пасьпелі яны выехаць з Польшчы, як камуністы выпусьцілі аграмадную колькасьць брудных праклямацыяў, пад якімі выразна стаяў подпіс Б. Тарашкевіча. Многія хацелі-б верыць у тое, што подпіс гэты паложаны камуністамі бяз згоды гэтага апошняга. {{Водступ|2|em}}Я асабіста думаю зусім інакш, і здаецца не памыляюся, калі скажу, што праклямацыі гэтыя падпісаў ніхто іншы, як сам Тарашкевіч, бо ён у сучасны мамэнт займае такое палітычнае становішча, пры якім можа выконваць толькі тое, што яму будзе прыказваць камуністычная партыя. I вось цяпер у мяне паўстае пытаньне — ці ўсё тое, што ён робіць, робіць з чыстым сумленьнем і з перакананьнем? {{Водступ|2|em}}Каб адказаць на гэта, трэба перадусім ведаць, што было напісана ў тых агідных праклямацыях, пад якімі стаяў подпіс Б. Тарашкевіча. Там знаходзіцца ўвесь лексыкон камуністычнае партыі, няпрыстойная лаянка ўсіх беларускіх дзеячоў, маючых цывільную адвагу непадпарадкавацца камуністычнай партыі. {{Водступ|2|em}}Разам з іншымі лаюць і мяне, але ў такі спосаб, якога я яшчэ не спатыкаў у сваім жыцьці. Чаго тут толькі няма: — „здраднікі, правакатары,<noinclude></noinclude> ajbx09v0sjzymyqjxx4gc3rs22efs2m 104 20150 87104 57586 2022-08-13T21:25:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>агенты дэфэнзывы, бандыты, грабары беларускага руху“ і г. д. і вось цяпер я стаўлю пытаньне таму самаму Тарашкевічу, як аўтару гэтых „твораў“: — ці ён фактычна перакананы, што, напрыклад, я зьяўляюся грабаром беларускага руху, правакатарам ці то агентам дэфэнзывы? {{Водступ|2|em}}Ці мае Тарашкевіч хоць {{Абмылка|якія небудзь|якія-небудзь}} падставы абвінавачваць мяне ў гэткі спосаб? {{Водступ|2|em}}Ці вядомы яму элемэнтарныя падставы этыкі і ці ён мае {{Абмылка|прызвычаеьне|прызвычаеньне}} кіравацца імі ў жыцьці? Тарашкевічу добра вядома як я цярпліва і стойка адбываў наложаную на мяне кару, ён добра ведае, што каб я быў, напрыклад, правакатарам ці здраднікам, то з першых дзён свайго арышту пастараўся-б зваліць усю віну на таго-ж самага Тарашкевіча, а самому звольніцца з вастрогу. Я гэтага не зрабіў, я сядзеў разам з іншымі і сядзеў куды ў горшых матэрыяльных варунках, чым іншыя. Сям’я мая цярпела нэндзу, бо ня было каму ею заапекавацца і нарэшце выйшаў я з ва­строгу апошнім і то, як кажуць, з вялікімі труднасьцямі. Людзі, у якіх грошы адыгрываюць вялікую ролю, маюць звычай мерыць іншых людзей на свой аршын. Так паступіў і Тарашкевіч, калі ў аднэй з сваіх пракламацыяў абвінавачвае мяне ў тым, што я прадаўся. {{Водступ|2|em}}На гэта адказваць яму ня буду, бо тыя людзі якія знаюць маё прыватнае жыцьцё — могуць толькі пасьмяяцца з „''бескарыснага''“ Тарашкевіча, які паслугоўваецца падобнага роду аргумэнтацыяй, пазычанаю ім з тых колаў, дзе фактычна ўсё робіцца за даляры і дзе здрада і правакацыя ўжываюцца разам з прадажніцтвам. {{Водступ|2|em}}Я выхаваны крыху на іншых маральных і палітычных падставах, чым Тарашкевіч і пакідаю яму тыя закіды, якімі ён хацеў-бы ачарніць мяне перад {{Абмылка|грамадзянствам —Думаю|грамадзянствам. Думаю}}, што яны больш будуць падыходзіць да яго маральнага і палітычнага аблічча.<noinclude></noinclude> kh8zdts2lsmwjxftynf44oboi9us3wz 104 20156 87217 57594 2022-08-14T08:02:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude>і браўся за работу дый забываўся аб птушцы. А ў чародную ноч, выезджаючы на рыбу і пачуўшы салаўя, ён ізноў казаў: „Ах, Божа, як гэта хораша!“. {{Водступ|2|em}}Са ўсіх краёў сьвету прыезджалі чужаземцы ў царскі горад падзіўляцца з палацу і саду. Але, калі здаралася ім пачуць песьню салаўя, ўсе яны казалі: „гэта лепш за усё!“. {{Водступ|2|em}}І вярнуўшыся ў свае краіны, яны апаведалі аб усім, што бачылі ў Кітаі; вучоныя пісалі цэлыя кнігі аб горадзе, аб палацы і садзе. Але і салаўя не забываліся яны: аб ім гаварылі ўсе, як аб самай вялікай рэдкасьці; а тыя, што ўмелі складаць вершы, пісалі іх пра салаўя вельмі прыгожа, як ён жыве і пяе ў лесе; каля глыбокага мора. {{Водступ|2|em}}Кнігі разыходзіліся па сьвеце і іншыя з іх траплялі ў рукі кітайскага цара. Ён сядзеў на сваім залатым пасадзе і чытаў, чытаў; кождую хвіліну ён ківаў галавою, таму што яму былі вельмі прыемны апісаньні гораду, палацу і саду. „Але салавей—лепш за ўсё гэта“, пісалася ў кнігах. {{Водступ|2|em}}— „Што-ж гэта значыць?“—прамовіў цар.—Чаму-ж я зусім не знаю гэтага салаўя?. Няўжо-ж гэткая птушка жыве ў маім царстве і нават ў маім лесе. Як-жа я да гэтай пары ня чуў аб ей і даведаўся толькі з чужых кніг.“ {{Водступ|2|em}}І цар паклікаў да сябе свайго дамавера. Гэты чалавек быў такі чванлівы, што, калі хто небудзь, хто ніжэй яго становішчам быў, адважваўся загаварыць з ім, і спытаць аб чым небудзь, ён адказваў толькі „гм“, а гэта саўсім нічога не значыла.<noinclude></noinclude> 8nu9fskibfnwuc29g7vohk4b03clofu 104 20157 87218 57596 2022-08-14T08:02:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Кажуць.—прамовіў цар,—што ў нас ёсьць прадзіўная птушка, якая завецца салаўём. У кнігах пішуць, што яна лепш за ўсё, што толькі ёсьць у маім вялікім царстве. Чаму-ж я да гэтай пары нічога ня чуў аб ей?“. {{Водступ|2|em}}— „Я, таксама, першы раз чую аб ей,—адказаў царскі дамавер:—яна ніколі не была прадстаўлена царскаму двару“. {{Водступ|2|em}}— „Я хачу, каб яна сягоньня вечарам была тутака і пеяла перад маім абліччам“:—сказаў цар.—„Гэта дзіўна! Увесь сьвет ведае аб такой рэдкасьці, знаходзячайся ў мяне, а я сам саўсім нічога ня ведаю“. {{Водступ|2|em}}— „У першы раз чую“,—мовіў ізноў царскі дамавер.—„Зараз пашукаю і знайду яе“. {{Водступ|2|em}}Але дзе знайсьці? Дамавер аблётаў усе лесьвіцы; ўсе пакоі і галерэі, але ніхто з жыўшых у палацы ня чуў аб салаўі. І дамавер вярнуўся да цара і сказаў, што аповесьць аб птушцы праўдападобна выдумка напісаўшых кнігі. {{Водступ|2|em}}— „Ваша царская сьветласьць, дарэмна верыце ўсяму, што пішацца ў кнігах. Гэта ўсё выдумкі,—гэта ёсьць тое, што завецца чорнакніжнасьцю!“. {{Водступ|2|em}}— „Але-ж кніга, ў якой я прачытаў аб гэтым,—сказаў цар, — прыслана мне ўсемагутным царом японскім: значыцца, напісанае ў ёй ня можа быць непраўдай. Я хачу чуць салаўя! Ён павінен тут быць сягоньня вечарам. А калі ня будзе, я загадаю пасьля вячэры калясаваць усіх маіх дваранаў!“. {{Водступ|2|em}}— „Слухаю пакорна“!—сказаў дамавер і зноў пайшоў бегаць па ўсіх лесьвіцах, па ўсіх пакоях і галерэях; дваране таксама бегалі за ім і разпытвалі<noinclude></noinclude> 9hbfinhhh4nw0jwy7fklba7su8rk42k 104 20158 87219 59237 2022-08-14T08:03:01Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Gleb Leo" /></noinclude>дзеля таго, што ім не хацелася быць калясаванымі. Але ўсе іх пашуканьні заставаліся бяз выніку: ніхто ня ведаў аб салаўі. {{Водступ|2|em}}Урэшце знайшлі яны ў кухні маленькую, бедную дзеўчынку. Яна сказала: {{Водступ|2|em}}— «О, я добра знаю салаўя; так, ён умее пеяць — німа што казаць! Кожды вечар кухар дазваляе мне адносіць рэшткі ад абеду маей беднай хворай маме, яна жыве на беразе мора, калі я вертаюся назад і сядаю адпачыць у лесе, тагды чую таго салаўя. Як запяе ён, мне плакаць хочацца; і здаецца мне, што мама цалуе мяне». {{Водступ|2|em}}— Дзе́ўчынка! — сказаў царскі дамавер, — я табе дам добрую службу пры кухні і дазвол бачыць, як цар абедае, калі ты завядзеш нас да салаўя, бо ён павінен быць тутака сягоньня вечарам. {{Водступ|2|em}}І ўсе пайшлі ў лес, дзе жыў салавей. Калі яны былі на палове {{Абмылка|дорогі|дарогі}}, недалёк ад іх зарычэла карова. {{Водступ|2|em}}— «А-а-а — сказалі дваране — во наш салавей! Аднак, якая дзіўная сіла ў такой маленькай жывёлцы. Але-ж мы яго ўжо раней чулі, — от дзіўна!». {{Водступ|2|em}}— «Не, гэта карова рыкае, — сказала дзе́ўчынка: — да таго мейсца, дзе жыве салавей яшчэ далёка». {{Водступ|2|em}}Праз некалькі часу заквакалі жабы ў балоце. {{Водступ|2|em}}— «Ай, як прыгожа», — сказаў кітайскі прыдворны музыкант. — «Цяпер чую салаўя: якраз як званочкі». {{Водступ|2|em}}— «Не, гэта — жабы, — сказала дзеўчынка, але скора пачуем і салаўя». {{Водступ|2|em}}І запраўды, не задоўга ён запеяў.<noinclude></noinclude> ripyz8ua9up8y8ykr07eprfl70vlxsa 104 20159 87221 59133 2022-08-14T08:04:22Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Вот і салавей“! — сказала дзе́ўчынка. — „Слухайце, слухайце! А, вось, і ён сам сядзіць!“. {{Водступ|2|em}}І яна паказала на маленькую шэрую птушачку, сядзячую на верхняй галіне дрэва. {{Водступ|2|em}}— „Няўжо-ж гэта салавей?“—спытаў дамавер.—Ніколі-б я ня думаў што ў яго такая простая і неказістая спаверхнасьць, Мабыць з пёраў ў яго злынулі ўсе барвы дзеля таго, што ён бачыць перад сабою такое множства, такіх выдатных асоб“. {{Водступ|2|em}}— „Маленькі салавей!“—закрычала дзе́ўчынка, — „Наш усеміласьцівы цар жадае, каб ты прапеяў што-небудзь ў аблічнасьці яго самога!“. {{Водступ|2|em}}—„З вялікай ахвотаю!“—сказаў салавей і запеяў так, што шчасна было слухаць. {{Водступ|2|em}}— „Якраз, як шклянны званочак“ — сказаў Дамавер. — „Паглядзіце, будзь ласка, як працуе гэтае малое горлачка. Дзіўна, як гэта мы яго раней ня чулі. О, ён будзе мець вялікі сусьціг і ласкавасьць пры дварэ“. {{Водступ|2|em}}— „Ці ня хоча цар яшчэ паслухаць мой сьпеў? — спытаў салавей, бо ён думаў, што цар быў тут, паміж дваранаў. {{Водступ|2|em}}— „Мой дарагі, маленькі салоўка,—сказадў дамавер,—я маю найвялікшую прыемнасьць запрасіць вас сягоньня вечарам на прыдворнае сьвята, дзе вы будзеце задзіўляць яго царскую сьветласьць, вашым чароўным голасам“. {{Водступ|2|em}}— „Я больш за усё люблю пеяць пад адкрытым небам“,—сказаў салавей, але усё-ж такі з прыемнасьцю прыняў запрошаньне, калі даведаўся, што цар жадае гэтага.<noinclude></noinclude> g960sl56oea98wqicg9iqb7a93m11uu 104 20160 87222 59665 2022-08-14T08:04:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Палац быў прыбраны вельмі багата. Сьцены і столь зробленыя з парцэляны, мігацелі пры святле некалькіх тысячаў залатых лямпаў; у галерэях былі выстаўлены найлепшія кветкі, якія зьвінелі як званочкі. Клум і беганіна была страшэнная, а ўсе званы ў палацы гудзелі так, што чалавеку нельга было чуць сваіх ўласных слоў. {{Водступ|2|em}}Пасярод залі, перад царскім пасадам, быў прырыхтаваны шост для салаўя. Увесь царскі двор сабраўся сюды, а дзе́ўчынцы, якая знайшла птушку, таксама дазволілі стаяць за дзьвярыма, бо яна цяперака ўжо дастала назначэньне быць прыдворнай кухаркай. Усе былі ў самых прыгожых адзежах і ўсе глядзелі на маленькую шэрую птушку, якой нават сам цар аддаў паклон. {{Водступ|2|em}}Засьпеваў салавей. Пеяў ён так чароўна, што ў цара сьлёзы выступілі на вачах. Пасьля яны пацяклі па шчоках, і тутка салавей запеяў яшчэ лепш: песьня яго лілася проста ў сэрца. Цар быў вельмі захоплены і задаволены. Ён сказаў, што з гэтай пары салавей будзе насіць на шыі яго залаты царскі пантофаль. Але салавей падзякаваў за выраз такой пашаны і сказаў: „Я ўжо і без таго атрымаў вялікую награду. Я бачыў сьлёзы ў вачах цара, гэта—маё найдаражэйшае багацьце. Сьлёзы цара маюць асаблівую сілу. Так. Бог мне сьведка, што я атрымаў вялікую, вялікую заплату“. {{Водступ|2|em}}Пасьля гэтых слоў, ён зноў запеяў сваім салодкім мілагучным голасам. {{Водступ|2|em}}—„Гэта зусім, як самае мілае залецаньне“,—казалі прыдворныя кітайкі і набралі ў рот вады, каб тагды, як яны з {{Абмылка|кім небудзь|кім-небудзь}} гавораць — вада.<noinclude></noinclude> h47vjkl3w4hlthm75p0pwmp4dpks1a9 104 20161 87224 59135 2022-08-14T08:05:14Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>булькалася ў горле. Яны думалі, што гэтак стануцца падобнымі да салаўя. Нават пакаёўкі сказалі, што ўсе яны здаволены, а гэта шмат значэ, дзеля таго, што дагадзіць кабетам трудней за ўсё. Адным словам салавей ўсіх ачараваў. {{Водступ|2|em}}Як скончылася пеяньне, рашылі, што салавей застанецца пры дварэ, будзе мець сваю асобную клетку, але жыць на свабодзе, вылетаючы на пагулкі два разы ў дзень і адзін раз ў начы. Зараз жа прыставілі да яго сьвіту з дванадцаці лёкаяў, якія прывязаўшы да нагі салаўя, кожды па аднэй шаўковай стужцы, трымаючыся кожды за сваю стужку, павінны былі асыставаць яму ў часе пагулак. Зразумела, што лётаць такім парадкам было пачэсна, але ня вельмі прыемна. {{Водступ|2|em}}Увесь горад загаварыў аб дзіўнай птушцы і сустрачаючыся, адзін з другім, кітайцы не казалі: „як маецеся“, а казалі: „Салавей!“ і разам з тым глыбока ўздыхалі. Дванадцаць купцоў назвалі нават імянем салаўя сваіх дзяцей; але ва ўсіх гэтых маладых кітайчыкаў ня было ў горле аніводнага музыкальнага згуку. {{Водступ|2|em}}Раз цар атрымаў вялікі згортак, пад шаўковай спаяскаю, з падпісам: „Салавей“. {{Водступ|2|em}}— „Хіба што,—сказаў ён, — гэта новая кніга аб нашым салаўі“. {{Водступ|2|em}}Але ў згортку была ня кніга, а скрыначка, ў якой лежала назвычайная рэч: штучны салавей, які з выгляду быў падобны да жывога, толькі ўвесь вылажаны адамантамі, гранатамі і шафірамі. Як толькі гэтую цацку накруціць — яна пачынала пеяць адну з тых песьняў, якую пеяў жывы салавей; у<noinclude></noinclude> qfnuftgbg08a1bm2290pw0scn3rhund 104 20162 87105 57601 2022-08-13T21:26:08Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Бліжэй пазнау я Тарашкевіча падчас нашага супольнага вастрожнага жыцьця і пераканаўся, што з яго вельмі слабы палітык. Чалавек гэты любіць розныя авантуры і здаецца ўсё сваё жыцьцё пабудаваў на іх. Варта толькі прыпомніць радыкальныя зьмены яго „орыентацыяў“, дзе чыста ідэёвыя матывы гралі амаль ці не апошнюю ролю. {{Водступ|2|em}}I цяпер я гляджу на яго выезд з Польшчы і падпарадкаваньне Камінтэрну разам з сваімі таварышамі, як на шкодную для беларускай справы авантуру, узяўшы пад увагу яшчэ і тое, пры якіх умовах ён {{Абмылка|ыйшаў|выйшаў}} з вастрогу, пакінуўшы там сотні грамадаўцаў і нават сваіх найбліжэйшых {{Абмылка|сяброй|сяброў}}, як напр. б. пасла П. Валошына. Ніякіх ідэйных матываў у гэтым выезьдзе я ня бачыў і перакананы, што тут мы маем дачыненьне з звычайным кар’ерызмам і матэрыяльнымі вырахаваньнямі. {{Водступ|2|em}}Людзі, якія у часы свайго „паславаньня“ адбіліся ад нармальнай працы і прывыклі жыць на шырокую нагу, маглі выехаць толькі туды, дзе яны спадзяюцца зрабіць сабе кар’еру… Гэтых людзей больш ад мяне знае гр. Ю. Сабалеўскі, адзін з арганізатараў Грамады і б. пасол, які на маю думку, павінен забраць голас у гэтай справе і выявіць перад грамадзянствам усё тое шкоднае, што імі было зроблена для беларускай справы. {{Водступ|2|em}}Між іншым, ён павінен-бы расказаць і аб тым, як дзякуючы агавору Рак-Міхайлоўскага і іншых ён быў заарыштаваны і пасаджаны у вастрог… {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч, які ніколі не гаварыў таго, што думаў, а заўсёды стараўся лгаць, які {{Абмылка|ніколі|ніколі,}} зда­ецца, ня меў цьвёрдых перакананьняў, астаўся верным сабе да апошняга дня і да апошняга дня вёў нявыразную, двулікую палітыку, якая вельмі яскрава выявілася ў часы акцыі па звальненьні з вастрогаў б. грамадаўцаў. {{Водступ|2|em}}Павінна быць ведама нашаму грамадзянству, што гэтая акцыя была пачата групаю {{перанос пачатак|п=Астроўска|к=га}}<noinclude></noinclude> 3rj7wgw3zxw12srit7x6tz95ywkheyx 104 20163 87225 59664 2022-08-14T08:05:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>часе пеяньня яна парушала хвастом, ў верх і ўніз, і зігцела серабром і золатам. На шыі ў яе вісела маленькая стужачка з надпісам: „Салавей цара японскага,—нікчэмнасьць у параўнаньні з салаўём цара кітайскага“. {{Водступ|2|em}}— „Гэта на зьдзіў прыгожа!“ казалі ўсе, і той, хто прынёс падробленую птушку, зараз-жа атрымаў тытул „царскага обер-салавейшчыка“. {{Водступ|2|em}}„Ну, цяперака,—сказаў цар,—ніхай яны засьпеваюць разам: уяўляю сабе які выйдзе добры дуэт! {{Водступ|2|em}}І абодвы салаўі запеялі разам; але сьпеў не ладзіўся, бо жывы салавей сьпеваў па свойму, а штучны выігрываў вальсы. „Гэта не яго віна,—сказаў обер-салавейшчык,—ён вельмі крэпкі у такце і пяе па маей школе“. Тагды штучнага салаўя пакінулі сьпеваць аднаго. Ён падабаўся ня менш як праўдзівы салавей, ды апрыч таго ён быў шмат прыгажэйшы, бліскучы. {{Водступ|2|em}}Трыдцаць тры разы ён прапеяў тое самае і усё-ж ткі не змарыўся. Прыдворныя ахвотна праслухалі-б яго яшчэ некалькі разоў, але цар сказаў, што цяперака трэба было-б і жывому салаўю засьпеваць {{Абмылка|што небудзь|што-небудзь}}… Куды-ж падзеўся жывы салавей? Ніхто не заўважыў, як ён выляцеў праз адчыненае вакно ў свой зялёны лес: {{Водступ|2|em}}— „Аднак, што-ж гэта такое?“ сказаў цар. {{Водступ|2|em}}І ўсе дваране сталі лаяць салаўя і казаць, што ён вельмі няўдзячная жывёла. „Зрэшта, мала бяды, бо ў нас засталася птушка лепшая за тую“—пацешаліся яны і, пасьля, зноў накруцілі штучнага салаўя; такім ладам ім прышлося трыдцаць {{перанос пачатак|п=чацьвёр|к=ты}}<noinclude></noinclude> 39j3lhr8hd4u7nfl34lq8hclcvldi92 104 20164 87226 59393 2022-08-14T08:05:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=чацьвёр|к=ты}} раз праслухаць тую-ж самую песьню. Але яны усё яшчэ не навучыліся яе на памяць, бо яна была трудная. У гэту пару обер-салавейшчык красамоўна выхваляў сваю дарагую птушку; ён запэўняў, што яна куды лепшая за жывога салаўя ня толькі дзеля спаверхнага выгляду і дарагіх каменьняў, алё і праз свае унутранныя цэннасьці. {{Водступ|2|em}}— „Таму што,—бачце, паны мае,—казаў ён,—і вы, ваша царская сьветласьць, на жывую птушку не заўсёды можна пэўна спадзевацца, а ў штучнай усё напярод ведама. Яе можна вытлумачыць,—можна разчыніць і паказаць, як у ей ладжаны ўселякія валікі, як яны круцяцца, як адзін ідзе па другім“. {{Водступ|2|em}}— „Мы думаем зусім таксама“—сказалі ўсе,— і обер-салавейшчыку было дазволена ў чародную нядзелю паказаць птушку народу. „Ніхай і народ паслухае яе сьпеву,“—загадаў цар. І народ пачуў і быў так здаволены, бытцам абпіўся опіумам, як гэта заўсёды робяць у Кітаі. Усе казалі: „О!“ і падыймалі ў гару адзін палец і ківалі галовамі. Але бедныя рыбакі, чуўшыя не раз ужо сьпеў жывога салаўя, казалі: — „{{Абмылка|Ен|Ён}} даволі добра пяе; мэлёдыі падобны адна да другой, але нечага нехапае, чаго—мы самі ня ведаем“. {{Водступ|2|em}}Жывога салаўя выгналі саўсім з кітайскага царства. {{Водступ|2|em}}Штучны салавей заўсёды месьціўся на шаўковай падушцы, каля самай пасьцелі цара; усе падарункі якія ён атрымліваў і якія былі з золата і дарагіх каменьняў, лежалі кругом яго. Дарагому салаўю быў наданы тытул „прыдворнага сьпевака<noinclude></noinclude> in7wxul3pnpbr0evtzzyvkpwq6jb174 104 20165 87106 57605 2022-08-13T21:26:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=Астроўска|к=га}} ''за згодаю самога Б. {{Абмылка|Тарашкэвіча|Тарашкевіча}}, як старшыні Грамады''. У той час, як яна пачалася, я ў студзені 1930 г. быў пераведзены з Равіча ў Вільню, дзе меў судовую справу за ўдзел у дэманстрацыі і на „Лукішках“ спаткаўся з Тарашкевічам, з якім сядзеў па суседству. {{Водступ|2|em}}Да мяне прыходзіў на пабачаньне гр. Р. Астроўскі, прыходзіў ён і да Б. Тарашкевіча і тады гэты апошні ''даў парную згоду на тое, каб Астроўскі рабіў усё патрэбнае для ліквідацыі грамадаўскае справы і да звальненьня ўсіх грамадаўцаў''. {{Водступ|2|em}}На турэмных спацырах, якія я адбываў з Та­рашкевічам мы ў двох абгаварвалі стварыўшаеся палажэньне і тады ён зусім ясна і станоўча стаяў за тое, што рабіў Астроўскі ў гэтай справе. У гутарках са мною ён разьвіваў тую думку, што па звальненьні трэба заняцца культурна-асьветнаю працаю ў нацыянальным кірунку, якая ў нас пастаўлена так слаба. Зайшла неяк рэч пра магчымасьць выезду па звальненьні ў Саветы і Тарашкевіч кінуў вельмі характарную для яго фразу: „Усё тое, што творыцца ў Саветах, шмат лепей сачыць здалёку, чым бачыць там на мейсцы. {{Водступ|2|em}}Для мяне было зразумелым, што ў яго няма ніякага намеру ўцякаць заграніцу. Але, як відаць, яшчэ мала я пазнаў тады Тарашкевіча. Здарылася зусім іншае, чаго ніхто ня мог спадзявацца і здарылася як раз у той час, калі акцыя па ліквідацыі справы Грамады толькі што распачалася. Як вядома першы ў красавіку быў звольнены Тарашкевіч, потым Бурсэвіч, Рак-Міхайлоўскі, Мятла і апошнім я—у ліпні месяцы мінулага году. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч ня мог нават дачакацца пакуль звольняць П. Валошына, а за ім і рэшту грамадаўцаў {{Абмылка|і,|і}} ў кастрычніку месяцы мінулага году ра­зам з іншымі выехаў заграніцу. {{Водступ|2|em}}І гэты крок, я лічу, ён зрабіў па загаду кампартыі, якой бязумоўна было нявыгадна, каб {{перанос пачатак|п=спра|к=ва}}<noinclude></noinclude> d3ccqt7rir01nebejbolvem27qcfjvd 104 20166 87227 59666 2022-08-14T08:06:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>начнога століка“ і па свайму становішчу ён лічыўся першым з левай царскай рукі, таму што цар прызнаваў самым важным толькі левы бок, у якім знайходзіцца сэрца. А ў цароў сэрца бывае, як і ў другіх людзей, таксама з левага боку. Обер-салавейшчык напісаў аб штучнай птушцы твор на двадцаць пяць тамоў, твор гэты быў вельмі мудры і доўгі, складзены самымі труднымі кітайскімі знакамі; ўсе кітайцы казалі, што яны перачыталі яго і зразумелі, бо інакш іх палічылі-бы глупымі. {{Водступ|2|em}}Так прайшоў цэлы год. Цар, дваране і ўся рэшта кітайцаў ведалі на памяць усякую малюсенькую нотку ў песьні штучнай птушкі. І толькі дзеля гэтага яна ім цяперака падабалася больш, чым {{Абмылка|калі небудзь|калі-небудзь}} раней: яны маглі пеяць тое самае, як і яна, і пеялі бяз упынку. Вулічныя хлапчаняты ўсе прыпевалі „ці-ці-ці ку-ку-ку“, і цар таксама. {{Водступ|2|em}}Але раз вечарам, калі птушка пеяла надта старэнна, а цар лежучы ў ложку слухаў яе,—раптам у сярэдзіне птушкі нешта трэснула. Затым забразджэла, ўсе калёсікі ў цаццы замітусіліся, і музыка спынілася. {{Водступ|2|em}}Цар тойчас саскочыў з пасьцелі і паслаў па свайго доктара; але што мог парадзіць доктар? Паслалі па зэгармайстра; пасьля доўгай гутаркі і агляданьня ён, сяк так, паправіў птушку, але сказаў што з ёю трэба абходзіцца вельмі асьцярожна, бо валікі пасьціраліся, а зрабіць новыя, так, каб музыка іграла без фальшы, немагчыма. Вельмі засумавалі ўсе кітайцы. Цяперака яны маглі слухаць птушку толькі адзін раз у год, ды і гэтага было для яе зашмат. Але обер-салавейшчык сказаў {{перанос пачатак|п=пра|к=мову}}<noinclude></noinclude> i4nm5vbeyjsi26ybel7o8xtoe6ffnfu 104 20167 87107 57673 2022-08-13T21:26:55Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=спра|к=ва}} Грэмады была зьліквідавана, у той спосаб у які хацеў гэта зрабіць тагачасны Урад. {{Водступ|2|em}}Камуністы баяліся, што грамадаўцы апынуўшыся на волі і зьехаўшыся разам на якім-небудзь зьездзе, могуць прыняць пастановы, якія будуць разыходзіцца з іх партыйнымі „дырэктывамі“. {{Водступ|2|em}}Была ў іх і тая небясьпека, што грамадаўцы пачнуць пераходзіць у лягер г. зв. „беларускае санацыі“, ці {{Абмылка|які небудзь|які-небудзь}} іншы. {{Водступ|2|em}}З другога боку Кампартыі было куды выгадней, каб грамадаўцы сядзелі ў вастрогах як ма­га даўжэй і гэтым самым давалі тэму да камуністычных гутарак пра надзвычайны нацыянальны ўціск у межах Заходняе Беларусі. {{Водступ|2|em}}Нажаль Польскі Урад тым самым, што затрымаўся на поўдарозе з ліквідацыяй справы Грамады, толькі памагае камуністам у іх баламутнай працы. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч і ў гэтай справе паступіў так, як ня мог паступіць запраўдны грамадзкі дзеяч. {{Водступ|2|em}}Як старшыня Грамады, ён павінен быў склікаць хоць адно паседжаньне звольненых грамадаўцаў і паставіць пытаньне: „Што рабіць далей?“ {{Водступ|2|em}}І калі-б выявілася, што большасьць лічыла-б гэтае звальненьне непатрэбным і шкодным для беларускае справы, тады аставалася-б толькі выпусьціць на тым самым літографе, на якім цяпер распаўсюджваюцца яго камуністычныя {{Абмылка|„творы“ адозвы|„творы“-адозвы}} да беларускага народу з пратэстам проці тагачаснага ўраду, а самым ізноў сесьці ў вастрог. {{Водступ|2|em}}Калі-б большасьць адобрыла крокі беларускай санацыі ў кірунку нашага звальненьня—тады трэба было-б дачакаць канца гэтай справы, а потым прыняцца за культурна—асьветную і гаспадарчую працу, выкінуўшы камуністаў з тых арганізацыяў, дзе яны толькі прыносілі шкоду ў нашай справе. Трэцьцяга выхаду не магло быць, бо я лічу, што ніякая шануючая сябе калегія не маг­ла вынесьці пастановы аб выезьдзе заграніцу {{Абмылка|у|ў}} той<noinclude></noinclude> ewyzdiuwpo3t6hly7fb11joyhe9twci 104 20173 87108 57613 2022-08-13T21:27:18Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>самы час, калі за вастрожнымі кратамі сядзелі яшчэ нашыя сябры. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч гэтага не зрабіў. {{Водступ|2|em}}У нас ня было ніводнага агульнага паседжаньня, на якім быў-бы выслуханы ў гэтым пытаньні голас кожнага з звольненых. {{Водступ|2|em}}Праўда, адзін раз мы сабраліся ўсе, за выняткам Мятлы, у мурох Віленскай Беларускаи Гімназіі па запрошаньню Р. Астроўскага для абгаворэньня школьных справаў і ўясьненьня сабе таго палажэньня, якое вытварылася ў гэтай гімназіі. Між іншым, на гэтым паседжаньні мы ўсе, не выключаючы і Тарашкевіча, нічога „фашыстоўскага“ і „здрадніцкага“ ў паступках Астроўскага не знайшлі. {{Водступ|2|em}}Іншых паседжаньняў у нас ня было. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч нешта рабіў цішком ад усіх, кожнага паасобна нагаварваў да выезду ў Саветы (у тым ліку і мяне) стараючыся адначасна, каб мы колегіяльна не змаглі абгаварыць гэтае справы. {{Водступ|2|em}}Здаралася заўсёды нейк так, што калі напрыклад у Вільню прыежджаў Мятла, каб абгаварыць стварыўшаеся палажэньне — Тарашкевіч некуды прападаў і зьяўляўся толькі тады, кал. ня было ў Вільні {{Абмылка|кагоне-будзь|каго-небудзь}} з нашых сяброў. У выніку гэткай шахрайскай работы Тарашкевіча частка правадыроў Грамады і апынулася заграніцаю, пакінуўшы ў вастрогах сваіх б. сяброў. {{Водступ|2|em}}Такі бясслаўны вынік я прыпісваю толькі таму, што Тарашкевіч сьлепа выконваў загады камуністычнае {{Абмылка|партыі|партыі,}} і лічу, што было-б сваечасным, каб ён публічна выявіў нарешце свае адносіны да гэтае партыі—як у часы існаваньня Грамады, так і пасьля свайго звальненьня. {{Водступ|2|em}}Зрабіць гэга яму вельмі лёгка, тым больш, што знаходзячыся за межамі Польшчы, яму ніякая небясьпека не пагражае. {{Водступ|2|em}}Аднак, галоўная віна Тарашкевіча палягае на яго палітычным круцельстве, ні на {{перанос пачатак|п=кар’ерызь|к=ме}}<noinclude></noinclude> 59h1askmx3gmmqprzszlleopzqaub0o 104 20178 87109 57618 2022-08-13T21:27:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=кар’ерызь|к=ме}} і адсутнасьці ўласных перакананьняў, а на тым, што ён, б. старшыня Грамады, зусім выразна імкнецца зьвязаць лёс беларускага народу з лёсам Савецкіх Рэспублік і Камінтэрну, што ён імкнецца да таго, каб і ў Заходняй Беларусі запанавала дыктатура камуністычнае партыі, каб тут праводзілася такая самая грабежніцкая палітыка адносна сялянскіх масаў, як і там. {{Водступ|2|em}}Стаўшы на камуністычны бок, ён тым самым памагае душыць нацыянальна—адраджэнскі беларускі рух, і гэтым самым ніхто іншы, як ён, сам узяў на сябе ролю грабара гэтага руху. {{Водступ|2|em}}Замест таго, каб павясьці барацьбу з тым усім, што робіцца ў „камуністычных“ рэспубліках, замест таго, каб стаць у абароне беларускіх дзеячоў і беларускае культуры—Тарашкевіч разам з сваімі сябрамі стаў на іншы грунт, увайшоў у тыя колы, якія імкнучыся да міравога пажару — папалілі у сабе ўсе маральныя і матэрыяльныя вартасьці. {{Водступ|2|em}}Ён разам з Камінтэрнам хацеў-бы, каб ува ўсім сьвеце запанаваў такі самы парадак, як і ў Саветах, ад якога стогне большая частка савецкага жыхарства. {{Водступ|2|em}}Вось як раз да гэтага, а не да чаго іншага, імкнецца і Тарашкевіч з сваею кампаніяй, перакінуўшыся на той бок, стаўшы пад каманду Камінтэрну і {{Разьбіўка|здрадзіўшы гэтым самым нашыя нацянальныя ідэалы}}, аб якіх так многа гаварыў у часы існаваньня Грамады. {{Водступ|2|em}}Адносіны б. правадыроў Грамады да бела­рускіх дзеячоў Усходняе Беларусі — зьяўляюцца найлепшым доказам нацыянальнай іх здрады. {{Водступ|2|em}}Кожны, хто лічыць сябе беларусам, павінен быў падаць свой голас у іх абарону нават і ў тым выпадку, {{Абмылка|каліб-|калі-б}} за гэта ім пагражалі рэпрэсыі. Гэ­тага голасу ад Тарашкевіча і яго таварышоў мы ня чулі, алё напэўна пачуем нешта іншае…<noinclude></noinclude> 4o2rvyox1boegmimbah2ahtv8e1p6nw 104 20191 87110 57631 2022-08-13T21:28:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Не такія людзі, камуністы, каб здаволіліся іх дыплематычным маучаньнем… {{лінія|4em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Вось дзеля ўсіх гэтых прычынаў яасабіста парваў усе {{Абмылка|с вязі|сувязі}} з Тарашкевічам і К^о і рашыў астацца на Бацькаўшчыне, як бы цяжка мне тут ня жылося. {{Водступ|2|em}}Я ня мог падпарадкавацца дырэктывам тае партыі, да сяброў якой я не належу і не магу адобрыць паступкаў грамадаўцаў, якія гэта зрабілі, бо гэтым самым маральна і палітычна яны ўзмоцнілі тую партыю, з якою так заўзята вядзе барацьбу амаль усё савецкае селянства і іншыя працоўныя клясы. {{Водступ|2|em}}Выехаць у Саветы г. з. памагаць камуністам, як гэта робіць Тарашкевіч і іншыя, у іх шкоднай працы.—На гэта я ніколі не магу згадзіцца, бо дыктатура кампартыі ёсьць, на маю думку, такім зьявішчам, з якім трэба вясьці барацьбу. {{Водступ|2|em}}Я ня веру ў нейкае перароджаньне камуністычнае партыі {{Абмылка|у|ў}} бок „дэмакратызму“. Яна, па мойму перакананьню, мусіць зьгінуць цалком, ачысьціўшы дарогу для ўтварэньня новых, здаровых сацыяльна—палітычных формаў у колішняй Расеі. {{Водступ|2|em}}Нічога ня можа быць больш ганьбячага, як апынуцца на палажэньні нейкага „камунізуючага“ элемэнту, г. з. сьлепа выконваючага загады кампартыі ня будучы яе сябрамі, быць аб’ектам нейкай чужой палітыкі, ці то проста кажучы, стаць на палажэньне палітычнага парабка. {{Водступ|2|em}}На жаль некаторыя правадыры Грамады вельмі ахвотна прынялі палажэньне такіх парабкаў замест самастойнай грамадзкай працы і зрабілі гэта дзеля матэрыяльных выгадаў. {{Водступ|2|em}}Я не належу да тых паноў, якія-б хацелі сядзець на двох крэслах адразу ці то, як яны кажуць на сваей мове,—тварыць нейкую справу,<noinclude></noinclude> ei2ix521wuzgzuooa62outx1zbr7q1v 104 20193 87111 57633 2022-08-13T21:28:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>якая будзе мець самастойную нацыянальную вартасьць і будзе патрэбнай пры ўсялякіх гістарычных абставінах. Такое палітычнае захаваньне я лічу скурніцтвам і звычайным круцельствам. {{Водступ|2|em}}Я пераканаўся, што беларускае пытаньне можа быць вырашана толькі тады, калі прападзе тая галоўная перашкода, якая стаіць на дарозе да яго вырашэньня—гэта факт існаваньня камуністычнае дыктатуры ў Савецкай Беларусі. {{Водступ|2|em}}Калі гэтая дыктатура будзе павалена—толь­кі тады адчыняцца магчымасьці для зьдзейсьненьня нашых палітычных і нацыянальных ідэалаў, толькі тады Беларускі Народ зможа ўзяцца за адбудаваньне свае Бацькаўшчыны. {{Водступ|2|em}}Для гэтае працы будуць патрэбны ў вялікай колькасьці здаровыя грамадзкія сілы. Да {{Абмылка|гэтага,|гэтага}} паваротнага ў гісторыі мамэнту, трэба шыкавацца шляхам пабудаваньня і ўзмацненьня слабенькай пакуль што беларускай грамадзкасьці. {{Водступ|2|em}}I гэтую адбудову і ўзмацненьне можна вясьці толькі тут у межах Заходняй Беларусі—як бы цяжка ня было, бо там за камуністычным кардо­нам да такой працы няма магчымасьці нават прыступіць. Такую працу клеймяць там як нацыянал—фашызм, за што камуністы ставяць лепшых сыноў нашай Бацькаўшчыны пад мур. Цэнтр гэтае працы і самае вартаснае ў ёй палягае на {{Разьбіўка|самадзеяльнасьці}} сьвядомай часткі нашага грамадзянства, якую можна разьвіць у шмат якіх галінах грамадзкай працы і якая пакуль што знаходзіцца ў нас у прымітыўным стане. {{Водступ|2|em}}Камуністы любяць хваліцца тым, што у Са­вецкай Беларусі шмат зроблена для адраджэньня беларускай культуры. {{Водступ|2|em}}Але адначасна з гэтым яны самі не хаваюцца з тым, што гэтая культура нацыянальнаю зьяўляецца толькі па форме а па зьместу яна павінна быць камуністычна—інтэрнацыянальнаю. {{Водступ|2|em}}Вось як раз такой культуры мы і не {{перанос пачатак|п=павін|к=ны}}<noinclude></noinclude> torc8r7rbvadqahhqvpdq2j3fpp23kt 104 20195 87112 57674 2022-08-13T21:28:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=павін|к=ны}} прызнаваць, бо камуністычны зьмест, які з та­кім фанатызмам праводзіцца ў жыцьцё, прыймаючы пачварныя формы—нам зусім не патрэбны. {{Водступ|2|em}}Мы павінны імкнуцца да такой культуры, якая-б была запраўды беларускаю, а ня толькі беларускаю па форме, бо гэта апошняя зьяўляецца нічым іншым, як абманам, як сродкам да таго, каб лягчэй было пры яго помачы загнаць беларускія сялянскія масы ў прыгонныя формы жыцьця. {{Водступ|2|em}}Дзеля ўсяго гэтага, імкнучыся да сваей аканчальнай мэты—нацыянальнага і культурнага адраджэньня аб’еднанай нашай Бацькаўшчыны,—у сваім палітычным паступаньні мы павінны адкінуць усякія надзеі на камуністычны ўсход. {{Водступ|2|em}}Гэты апошні яскрава паказаў нам, асабліва цяпер—чаго мы можам спадзявацца ад устанаўленьня і на нашых землях камуністычнага рэжыму. Я толькі такі рэжым можа запанаваць у нас, калі-б Камінтэрну ўдалося зьдзейсьніць сваю праграму. {{Водступ|2|em}}Маючы такія заданьні і імкнучыся да адраджэньня нашай Бацькаўшчыны, мы павінны стаць на нейкі пэўны грунт, які-б даў нам магчымасьць жыць і працаваць для дабра нашага народу. Мы не павінны з палітыкі рабіць авантурныя рэчы, якія так шкодна адбіваюцца і на нашай агульнай справе і на лёсе паасобных грамадзян. З такою палітыкаю трэба раз на заўсёды пакончыць. {{Водступ|2|em}}Апынуўшыся ў межах Польскай Дзяржавы і выконваючы ўсе абавязкі, якія з гэтага выцякаюць, мы адначасна павінны бязупынна імкнуцца да нацыянальнага і культурнага адраджэньня нашага Народу. Ад вульгарнай дэмагогіі нам трэба перайсьці да пазытыўнай працы на нашым беларускім грунце, дзе яшчэ так мала зроблена ў роз­ных кірунках нашага грамадзкага жыцьця. {{Водступ|2|em}}Трэба раз назаўсёды адкінуць нам розныя „орыентацыі“, якія прынясьлі нам столькі {{Абмылка|ліхога|ліхога,}} і пагадзіцца з тым, што самым рацыянальным<noinclude></noinclude> oeks1hqhkuhtwnardx7epim8ub7tvyu 104 20197 87113 57672 2022-08-13T21:29:14Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>і карысным для нас зьяўляецца орыентацыя на нашыя ўласныя сілы і супрацоўніцтва з тым поль­скім грамадзянствам, якое паможа нам зьдзейсьніць нашы нацыянальныя і палітычныя заданьні. {{Водступ|2|em}}Лёяльна адносячыся да Польскае Дзяржаўнасьці і выконваючы ўсе абавязкі, якія з гэтага выплываюць — гэта яшчэ ня значыць, каб мы павінны былі толькі хваліць усё тое, што рабілі паасобныя польскія ўлады ў беларускай справе. {{Водступ|2|em}}Да гэтага часу зроблена ў ёй вельмі мала і перад намі стаіць вялікая задача—дабіцца нарэшце рэалізацыі нашых слушных дамаганьняў. {{Водступ|2|em}}Але на гэта мы можам разьлічаць толькі тады, калі нашую расьцярушанасьць мы зьменім на згуртаваньне ўсіх нашых грамадзкі—здаровых {{Абмылка|сілаў|сілаў.}} Толькі тады мы выявім з сябе маральную і палітычную вялічыню з якою будуць лічыцца і чыньнікі польскае палітыкі. {{Водступ|2|em}}Такімі зьяўляюцца мае перакананьні, якія змусілі мяне парваць усе сувязі з часткаю правадыроў Грамады, здрадзіўшых нашай нацыянальнай справе і ашукаўшых давера народу. {{Водступ|2|em}}У сваім палітычным жыцьці я заўсёды рабіў толькі тое, што падказвала мне {{Абмылка|мае|маё}} сумленьне. Не баяўся, не баюся і цяпер выказаць свае пагляды, заклікаючы ўсё грамадзянства застанавіцца над усім тут сказаным, як бы ня гневаўся за гэта пан Тарашкевіч, а можа разам з ім і ўся камуністычная партыя. {{Водступ|2|em}}Думаю, што наша грамадзянства, зразумее мяне і дасьць належную ацэнку тым „палітычным творам“, якія падпісаны Тарашкевічам і якія рассылаюцца Камуністычнай Партыяй Заходняй Беларусі ўносячай у грамадзкае жыцьцё нашага на­роду моральную гніль і разлажэньне. {{Калёнтытул|left=<small>Вільня, Люты 1931 г.</small>}}<noinclude></noinclude> njil16bijfqtz91k7dcj7xbt1z0ufnn 104 20232 87015 58641 2022-08-13T20:22:57Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пье|к=дэстал}}“ як „героя — мучаніка“, паўшага быццам ахвяраю камуністычнай партыі, якая „у машэнскі спосаб выкарыстала“ яго імя… {{Водступ|2|em}}Шмат каму залежыць на тым, каб Тарашкевіч і далей карыстаўся апініяю ідэёўца — незалежніка, арганізацыйна нічога супольнага ня маючага з камуністамі, за каторым трэба ісьці ўсім тым, хто хоча дабра для Беларускага Народу. Толькі такі сэнс маюць усе тыя артыкулы, як віленскай камунізуючай прэсы, так і замежнай, прысьвечанай справе Тарашкевіча. {{Водступ|2|em}}Зусім іншы выгляд яна мела-б тады, калі-б напрыклад, ён сам выразна і аткрыта заявіў, што зьяўляецца актыўным сябрам Камуністычнай партыі і ўсё тое, што рабіў за апошнія часы — рабіў у парадку „партыйнай дысцыпліны“. {{Водступ|2|em}}Між іншым, падобнае становішча было-б з грамадзкага пункту гледжаньня куды больш прызваітым ад таго, каторае ён заняў падчас апошняга працэсу, поўнасьцю выявіўшы сваю Камуністычную ідэолёгію і адначасна выракаючыся таго, што лёгіка выплывала з гэтакай ідэолёгіі. {{Водступ|2|em}}Зразумела што, аткрытае выяўленьне ўсіх закулісовых бакоў сваей грамадзкай працы выклікала-б вялікую „рэвалюцыю“ сярод беларускага грамадзянства, яскрава даводзячы — якую запраўды маккіявэлявую палітыку могуць правадзіць камуністы на нашых землях. {{Водступ|2|em}}Гэта вельмі добра разумеюць пратэктары і абаронцы Тарашкевіча і дзеля таго стараюцца ў даволі спрытны спосаб больш рэльефна размаляваць тую частку ягонай працы, каторая павінна была насіць нацыянальна-беларускі характар і каторая ў апошнія часы, толькі прыкрывала сабою галоўнае, што ня вельмі выпадала-б па тактычным мяркаваньням высоўваць на дзеннае сьвятло. {{Водступ|2|em}}Ня гледзючы на тую павуціну, катораю апуталі „добрыя людзі“ гэтую цікавую справу — беларускае грамадзянства павінна мець, нарэшце, свой „устабілізаваны“ на яе пагляд. {{Водступ|2|em}}Нязьбітыя факты, каторых ніхто ня шукаў і не выдумоўваў, а каторыя як тое шыла з мяшка—пачалі самі вылазіць на грамадзкую глядзельню, на жаль,<noinclude></noinclude> k1j6thlf56qvy186o9s7ircqveq5bsl 104 20721 87016 58643 2022-08-13T20:23:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>павінны змусіць кожнага бесстароннага наглядальніка прыйсьці да перакананьня, што ад самага пачатку сваёй грамадаўскай кар‘еры для Тарашкевіча „ідэалы сусьветнай камуністычнай рэвалюцыі стаялі вышэй ад нацыянальна-беларускіх ідэалаў“… {{Водступ|2|em}}Каб палітычнае аблічча б. Старшыні Грамады і ягоных таварышоў, выехаўшых у Саветы, было больш зразумелым для шырэйшых колаў беларускага грамадзянства — патрэбным зьяўляецца даць хаця-ж бы кароценькі перагляд некатарых мамэнтаў з апошніх часоў ягонай палітычнай дзеяльнасьці, {{Водступ|2|em}}Пара, нарэшце, пэўныя Рэчы назваць іх уласным іменем… {{цэнтар|'''Прадвыбарныя адозвы. Новы арышт'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Тое, што казалі сьведкі на працэсе Грамады даводзючы, што некаторыя з яе правадыраў, зьяўляюцца нічым іншым як звычайным снарадзьдзем у руках Комінтэрну, — зусім выразна выявілася нават для сцэптыкаў пасьля таго, як Тарашкевіч выехаў у Бэрлін, а ягоныя таварышы {{Абмылка|Рак. Міхайлоўскі|Рак-Міхайлоўскі}}, Бурсэвіч і Мятла ў Саветы. {{Водступ|2|em}}Апынуўшыся ў Бэрліне, Тарашкевіч пачынае вясьці там аткрытую камуністычную і процібеларускую акцыю, каторая прыняла асабліва яскравыя формы падчас апошніх выбараў у сойм і сэнат. {{Водступ|2|em}}У гэтай акцыі ёй цынічна скідае з сябе беларускія нацыянальныя шаты, каторымі прыкрываў сваё запраўднае камуністычнае аблічча і седзючы ў тамашніх кавярнях, пад дыктоўку савецкіх „польпрэдаў“ піша прадвыбарныя адозвы, маючыя адзінаю сваею мэтаю сарваць выбарную кампанію ўсіх беларускіх арганізацыяў, прыймаўшых у ёй удзел. Вось якога зьместу „маніфэсты“ да беларускага народу пісаліся чалавекам, каторага яшчэ й цяпер многія (у тым ліку і польскі „Przegląd Wileński“) стараюцца паказаць нам у постаці „беларускага Ганді“. {{Водступ|2|em}}„Да работнікаў і сялян і ўсіх працоўных Заходняй Беларусі. {{Водступ|2|em}}Таварышы работнікі і сяляне! Увага!..<noinclude></noinclude> lgfrfz2c0xxk3tyksdvjvv61hh1smo3 104 20722 87018 58648 2022-08-13T20:23:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Хто ня хоча правакатараў, пагромшчыкаў і ўзрыўшчыкаў беларускіх работніцка-сялянскіх і нацыянальна-вызваленчых арганізацыяў, хто ня хоча фашыстоўскіх бандыцкіх нападаў на работніцка-сялянскія інстытуцыі, падкопаў пад Т.Б.Ш. і руйнаваньня ўсіх бел. кульпрасьветных арганізацыяў, хто ня хоча саджаць у вастрогі рэвалюцыйных работнікаў і сялян, рэвалюцыйную моладзь і рэвалюцыйных паслоў, хто ня хоча шпікоў, слугаў і памагароў польскага фашызму, хто ня хоча фашызаваньня беларускае школы, выкіданьня з бел. гімназіяў сыноў вясковай і гарадзкой беднаты і прышчапленьня вучнёўскай моладзі варожай да вызваленчага руху працоўных ідэолёгіі, хто ня хоча душыцеляў; катаў і грабароў бел. нац-вызваленчага руху, хто ня хоча арганізатараў вайны супроць СССР і паняволеньня БССР, — той ніколі ня пойдзе на самагубства і ніколі ня будзе галасаваць за Беларускаю фашыстоўскаю… бандаю (Цэнтрасаюзу). № 22“. {{Водступ|2|em}}У такіх прыблізна хварсах абрысаваў п. Тарашкеіч і ўсе іншыя беларускія сьпіскі і закончыў свой маніфэст так: {{Водступ|2|em}}„Хто хоча рашуча і ўпарта змагацца за зямлю бяз выкупу працоўным сялянам і сельска-гаспадарчым работнікам, за семігадзінны рабочы дзень, павялічэньне заработнай платы, за звальненьне ад падаткаў работнікаў, сялянскае і гарадзкое беднаты і масаў серадняцтва… той, галасуючы за '''ўняважнены''' раб.-сялянскі сьпісак „Змаганьне“, пойдзе пад сьцяг інтэрнацыянальнага антыфашыстоўскага рабоча-сялянскага блёку, які вядзе бязупынную барацьбу проці панаваньня капіталу і яго дыктатуры, — за работніцка-сялянскі ўрад, які толькі і зможа даць і забясьпечыць поўнае соцыяльнае і нацыянальнае вызваленьне працоўных. {{Водступ|2|em}}Далоў фашыстоўскія і сацыял-фашыстоўскія сьпіскі № 1, № 23, № 25, № 19, № 4, № 7. {{Водступ|2|em}}Далоў беларускую фашыстоўскую банду: Луцкевічаў, Астроўскіх, Акінчыцаў, {{Абмылка|Крукоў.|Крукоў,}} Каралёў, Міцкевічаў, Ярэмічаў, Рагуляў, кс. Станкевічаў, Клімовічаў, Стэповічаў, Юхневчаў і іх сьпіскі № 29, № 11, № 24. Няхай жыве работніцка-сялянскае „Змаганьне“ усе галесы за ўняважнены сьпісак „Змаганьне“ № 8.<noinclude></noinclude> o2kzq83tu6ap1i96c36q31vrp8oy1s6 104 20724 87019 58647 2022-08-13T20:24:17Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Няхай жыве работніцка-сялянскі ўрад! {{Калёнтытул|right=Браніслаў Тарашкевіч б. старшыня Грамады. —}} {{Водступ|2|em}}Гэтакага роду адозваў, падпісаных Тарашкевічам, было выдадзена аграмадныя масы, каторыя вазамі развазіліся камуністамі падчас выбараў у 1930 {{Абмылка|годзе|годзе.}} {{Водступ|2|em}}Няма нічога дзіўнага, шта яны зрабілі сваё і шмат прычыніліся да зрыву выбарнай акцыі беларусаў у выніку каторай мы не правялі сваімі ўласнымі сіламі ані воднага пасла ні ў {{Абмылка|Соім|Сойм}}, ні ў Сэнат. {{Водступ|2|em}}Тактыка камуністаў палягала на тым, каб нявыступаючы аткрыта самым, выкарыстаць імя б. старшыні стотысячнай Грамады. {{Водступ|2|em}}Гэты правакатарскі манэўр, нажаль ім удаўся дзякуючы толькі поўнай дэзорыентацыі нашага сялянства, змарнаваўшага свае галасы на ўняважнены сьпісак „Змаганцаў“ — і мы цяпер маем тое, да чаго імкнуліся камуністы разам з іншымі „Змагарамі“ за хаўтуры беларускай справы. {{Водступ|2|em}}Чым інакш як сьведамай правакацыяй беларускага народу можна вытлумачыць заклік да галасаваньня за ўняважнены сьпісак „Змаганцаў“ № 8? {{Водступ|2|em}}Для кожнага, нават зусім не арыентуючагася ў палітычных справах, зрабілася цяпер ясным, што падобная акцыя мела на мэце аслабленьне беларускага выбарнага фронту наагул, а што за гэтым ідзе далей — аслабленьне сілаў {{Абмылка|нацыянальна-сьведама —|нацыянальна-сьведамай}} часткі беларускага грамадзянства, узмацненьне пазыцыі польскіх шовіністаў і пашырэньне сярод гушчаў беларускага народу анарха-бальшавіцкіх настрояў. {{Водступ|2|em}}Фактычна так і сталася, дзякуючы правакацыі камуністаў, знайшоўшых для «сябе паслухмянага выканаўцу гэтай выразнай проці беларускай акцыі. {{Водступ|2|em}}Толькі злейшыя ворагі беларускага народу маглі зрабіць яму такую ўслугу, да якой прычыніўся гэты няўпынны барацьбіт. Прадвыбарныя адозвы, аб якіх ідзе мова, маюць такі няпрызваіты і антыграмадзкі характар, што нават самому аўтару зрабілася за іх сорамна. {{Водступ|2|em}}Тыя з прыяцеляў Тарашкевіча, каторыя баранілі яго на апошнім працэсе даводзяць цяпер (як і {{перанос пачатак|п=даво|к=дзілі}}<noinclude></noinclude> rsb247kxahfc4z2zuptfdvpfik0l67v 104 20725 87020 58650 2022-08-13T20:24:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=даво|к=дзілі}} раней што адозвы поўнасьцю сфалшованы камун. {{Абмылка|партуяю|партыяю}}. {{Водступ|2|em}}Аб гэтай акалічнасьці найадпавядней было б заявіць самому п. Тарашкевічу, асабліва-ж выпадала зрабіць гэта падчас выбараў, заняўшы выразнае становішча ў такой паважнай для беларусаў справе. {{Водступ|2|em}}Гэтага якраз мы і ня бачьм, бо задалёка ён заангажаваўся ў акцыі камуністаў, вядучы з іхняга ўпаважненьня барацьбу з усімі бяз вынятку нацыянальнымі беларускімі групамі. {{Водступ|2|em}}Зразумела, што ня зусім выпадала поўнасьцю выпірацца аўторства гэтых адозваў і на судзе, а гэта таму, што ў свой час ён публічна да іх прызнаўся (гл. Савецкую Беларусь № 42 — 1931 г.) і з гэтай прычыны яму заставалася толькі агранічыцца туманным выкрутам заявіўшы, што не бярэ на сябе адказнасьці за рэдакцыю адозваў, абышоўшы моўчкі самы факт іхняга выданьня з мэтаю ўзрыву беларускай выбарнай акцыі. {{Водступ|2|em}}Але сутнасьць справы, на нашу думку, палягае не на тэхнічным выкананьні таго, на што сваячасна была дадзена поўная згода. {{Водступ|2|em}}Пасьля выданьня сваіх знамянітых адозваў Тарашкевіч вырушыў у Маскву, выбраўшы маршрут праз польскі „калідор“, дзе на станцыі Тчэў быў арыштованы камісарам паліцыі Скальскім, добра ведаўшым такога нефартуннага падарожніка яшчэ з працэсу „Грамады“. {{Водступ|2|em}}Едучы пад чужым пашпартам ён меў пры сабе больш {{Абмылка|19 ці|19-ці}} тысяч злотых (у далярах, марках, гульдэнах і польскіх {{Абмылка|злотых).|злотых),}} а ў куфэрках сьпіскі многіх грамадзян з іх дакладнымі адрэсамі, каторых потым у большасьці паарыштоўвалі ў розных куткох нашага краю. {{Водступ|2|em}}Так прыблізна выглядае няскладная гісторыя яго апошняга арышту, быўшага вялікаю неспадзеўкаю ня толькі для беларускага грамадзянства, але напэўна і для тых людзей, у рукі каторых ён папаўся. {{Водступ|2|em}}Акалічнасьці пры якіх адбыўся гэты арышт маюць такі „спэцыфічны“ характар (асабліва гэтыя {{перанос пачатак|п=даля|к=ры}}<noinclude></noinclude> g4qijiulg9oi5neu34jnc5tn5jbx0qk 104 20726 87021 59657 2022-08-13T20:25:01Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=даля|к=ры}} і гульдэны) што змусілі Тарашкевіча карыстацца падазронымі тлумачэньнямі і даводзіць, напрыклад, што грошы, быўшыя пры ім, паходзяць з некага Беларускага нацыянальнага фонду, пра каторы толькі ў першы раз нашае грамадзянства даведалася нешта канкрэтнае. Фонд гэты, паводле тлумачаньня Тарашкевіча, заложаны яшчэ да {{Абмылка|Грамады|Грамады,}} быў закансьпіраваным і зьяўляецца астачаю грошаў скарбу Беларускае Народнае Рэспублікі, які перахаваўся за—граніцаю. {{Водступ|2|em}}Знашоўся нават такі сьведка, як п. Р. Астроўскі, каторы ня толькі сцьвердзіў існаваньне гэтага фонду але й заявіў, што ў сваім часе ён сам быў у ліку тых, якія ім „кіравалі“. {{Водступ|2|em}}Той-жа Астроўскі {{Абмылка|к заў|казаў}} на судзе, што фонд паўстаў у 1921 г., а ў 1927 годзе меў 12-13 тыс. даляраў. {{Водступ|2|em}}Цікаўныя рэчы цікаўна і паслухаць… Яшчэ цікавей было-б даведацца больш падрабязна пра гэты закансьпірованы ад беларускага грамадзянства „нацыянальны“ фонд, каторым „кіраваў“ некалісь такі мастак ад фінансовых спраў як пан Р. Астроўскі. {{Водступ|2|em}}Перадусім, добра-б было ведаць-якою была ягоная першапачатковая сума, на якія мэты ён расходаваўся, якім чынам „Кіраўніцтва“ ім спачывала некі час у руках п. Астроўскага і чаму, нарэшце, апынуўшыся ў {{Абмылка|Тар шкевіча|Тарашкевіча}}, ён вывозіўся ў Саветы? {{Водступ|2|em}}Запраўды, некі дзіўны лёс гэтага самага закансьпіраванага „нацыянальнага“ фонду, {{Абмылка|які|які,}} паўстаўшы няма ведама скуль, раптам раскансьпіраваўся, як толькі зацікаўленым асобам патрэбна было прыкрыць сваю камуністычную нагату Нацыянальным фігавым лістком!.. {{Водступ|2|em}}Наагул трэба адцеміць, што падобнага роду фонды прынасілі некаторым меўшым з імі дачыненьне, даволі значныя турботы. {{Водступ|2|em}}Падчас працэсу Грамады шмат гутарак было напрыклад пра г. зв. жалезны фонд, арганізаваны пасламі {{Абмылка|шпяхам|шляхам}} сталых месячных складак. {{Водступ|2|em}}Быў некалісь і такі „фонд“, які „укралі“ нявыкрытыя злачынцы падчас падарожы нашага агульнашанаванага п. Луцкевіча. Цяпер на сцэну выплыў некі новы фонд, якому „кіраўніцтва“ дало ня зусім адпаведны назоў.<noinclude></noinclude> 4p33yao3neonv64o7j7rppca379xczd 104 20727 87022 59809 2022-08-13T20:25:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>На вялікі жаль, справа з гэтым апошнім так званым „Беларускім Нацыянальным“ фондам, каторы апынуўся ў кішані Тарашкевіча, для агулу беларускага грамадзянства засталася даволі цёмнаю. {{Водступ|2|em}}З усяго таго, што мы знаем пра яе для нас зусім ясна толькі адно (ні гледзючы на „рэвэляцыі“ п. Тарашкевіча і ягонага прыяцеля) што „нацыянальны“ фонд, выкрыты у б. старшыні Грамады, нічога супольнага з беларускаю нацыянальнаю справаю, ня мае, што крыніцу яго трэба шукаць там, скуль бяруцца наагул розныя фонды, вызначаныя на камуністычную працу. {{Водступ|2|em}}На рэшту пытаньняў, якія павінны паўстаць у кожнага чалавека, адказ могуць даць толкі „утаямнічаныя“ адзінкі з ліку тых, каторыя кіруючы рознымі цёмнымі справамі вялі бойкі гандаль скураю Беларускага Народу. {{лінія|4em}} {{цэнтар|'''„Заклік“'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Апынуўшыся ў вастрозе б. старшыня Грамады не марнуе надарма часу і выяўляе свой публіцыстычны талент у пісаньні новых камуністычных „твораў“. {{Водступ|2|em}}У лютым 1932 г. была выдадзена ў Вільні адозва пад назовам {{Абмылка|„Заклік“|„Заклік“,}} каторая распаўсюджвалася камуністамі на нашых землях. {{Водступ|2|em}}Пад адозвэю стаіць наступны, вельмі красамоўны подпіс: „Быўшыя грамадаўскія паслы — Б. Тарашкевіч (Горадзенская турма). П. Волошын (Равічская турма). {{Водступ|2|em}}Гэтакі твор як „Заклік“ могуць пісаць толькі такія „стопрацэнтовыя“ камуністы, каторыя хацелі б зрабіць у Саветах асабістую кар‘еру, у чым вельмі лёгка пераканацца, зазнаёміўшыся з ягоным зьместам. {{Водступ|2|em}}Тут у нас голад, нэндза, цемра, безпрацоўе, а там за савецкім кардонам—запраўдны сацыялістычны рай. {{Водступ|2|em}}„Растуць, разбудоўваюцца гарады, узьнікаюць<noinclude></noinclude> syoj1euq4hqty3kaxumujbh08ea0l58 104 20960 87235 59395 2022-08-14T08:21:49Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пра|к=мову}}, складзеную з самых трудных слоў, даводзячы, што птушка пяе таксама прыгожа, як і перш, і кітайцы згодзіліся з {{Абмылка|тым|тым,}} бо каб пярэчыць, трэ было выражацца труднымі, вучонымі сказамі, а гэта магло-бы выявіць, што яны не так мудры як здавалася. {{Водступ|2|em}}Прайшло з тэй пары пяць гадоў. Кітай спаткала вялікае гора. Кітайцы ўсе любілі свайго цара, а тут, захварэў цар, і дактары казалі, што ён не ачуняе. Дваране выбралі сабе ўжо новага цара, а народ стаяў перад палацам і пытаўся царскага дамавера, як здароўе старога цара. {{Водступ|2|em}}— „Гм“—адказаў дамавер і ківаў галавою. {{Водступ|2|em}}Сьцюдзёны і памярцьвеўшы лежаў цар у сваей вялікай, багатай пасьцелі; ўсе прыдворныя лічылі яго памёршым, і кожды бег на паклон новаму цару. Чэлядзь бязупынна гутарыла аб гэтай прыгодзе, а да пакаёвак набралася поўна гасьцей. Усе падлогі былі пакрыты сукном, каб не чутно было поступу і дзеля гэтага ў палацы было вельмі ціха-ціха. Але стары цар яшчэ не памёр: ён толькі лежаў, непарушна, {{Абмылка|безўладна|безуладна}} ў сваей царскай пасьцелі прыбранай аксамітным полагам, з вялікімі залатымі кутасамі; акно было адчынена і месяц сьвяціў на цара штучную птушку. {{Водступ|2|em}}Бедны цар ледзь дыхаў, і яму здавалася, што нехта сядзіць у яго на грудзёх. Ён разплюснуў вочы і ўбачыў, што запраўды на грудзёх яго сядзела сьмерць: яна надзела на сябе залатую карону і трымала ў аднэй руцэ яго залатую шаблю, а ў другой—яго пышны сьцяг. Зпа-за фалд аксамітных полагаў пасьцелі выглядала шмат нейкіх дзіўных твараў:—адны—агідныя другія—мілыя і спакойныя.<noinclude></noinclude> jo1lv9ed5xeqo4exm51h9pu6pi5z5re 104 20961 87250 59396 2022-08-14T08:31:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Гэта былі добрыя і благія справы цара, гледзячыя ў той час, як сьмерць сядзела на яго грудзёх. {{Водступ|2|em}}„Гэта ты памятаеш?“—пыталі адны па другіх.—„А гэтага не забыўся?“—І яны апаведалі так многа, што на яго чале выступіў ўрэшце, сьцюдзёны пот. {{Водступ|2|em}}„Гэтага я ніколі ня ведаў“—закрычаў цар.—Музыку, Музыку сюды! Бійце ў вялікі кітайскі бубен, каб я ня чуў таго, што яны тут кажуць. {{Водступ|2|em}}А благія і добрыя справы далей гаварылі і сьмерць нібы парцэляновы кітаец, ківала галавою пры кождым іх слове. {{Водступ|2|em}}„Музыку! Музыку“!—крычаў цар.—„Мая мілая, добрая птушка! Сьпевай, сьпевай! Я ж табе падараваў так многа золата і ўсякіх скарбаў, я павесіў табе на шыю мой залаты пантофаль. Дык чаму-ж ты не пяеш?“. {{Водступ|2|em}}Але птушка маўчала; у апачывальні не было нікога, каб накруціць яе, а бяз гэтага яна не магла пеяць. Між тым сьмерць таксама глядзела на цара сваімі вялікімі пустымі ямамі для вачэй,—і ў палацы было так ціха, так страшна ціха. {{Водступ|2|em}}Раптам перад вакном пачуўся чароўны сьпеў на галінцы дрэва сядзеў маленькі жывы салавей. Ён дачуўся аб цяжкай хваробе свайго цара і прыляцеў каб запеяць яму песьню уцехі і надзеі. І ў меру таго, як ён пеяў, мары рабіліся ўсё менш і менш выразнымі, кроў у слабых жылах цара пералівалася усё шпарчэй і шпарчэй, і нават сьмерць слухала і казала; „Сьпевай яшчэ, міленькі салавей, сьпевай!“. {{Водступ|2|em}}— „Так, я буду сьпеваць казаў—салавей,—але аддай мне за гэта залатую шаблю, аддай багаты сьцяг, аддай карону цара!“.<noinclude></noinclude> cohagxphk4j32hac8g1vdsxc66om1q6 104 20962 87251 59397 2022-08-14T08:31:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}І сьмерць за кождую новую песьню аддавала адно з гэтых найдаражэйшых рэчэй, а салавей, пасьля гэтага, сьпеваў далей. Ён пеяў аб ціхіх могілках, дзе растуць белыя ружы, дзе дзіўна пахне бэз, дзе ў жывых людзей спадаюць сьлёзы на сьвежую траву, што расьце на могілках. Пачуўшы гэтую песьню, сьмерць захацела хутчэй выйсьці ў сад і счэзла, як халодная, белая імгла. {{Водступ|2|em}}— „Дзякую, дзякую табе, богападобная птушка“,—сказаў цар. — Я пазнаў цябе! Ты той самы салавей, {{Абмылка|которага|каторага}} я прагнаў з майго царства. А між тым, ты сваёю песьняю адагнаў злых духоў ад маей пасьцелі і сьмерць ад майго сэрца. Чым я магу адудзячыць табе? {{Водступ|2|em}}— „Ты ўжо адплаціў мне!“—адказаў салавей,—„Я змусіў цябе заплакаць, калі першы раз пеяў перад табою. Гэтага я ніколі не забудуся: такія сьлёзы—скарб для сэрца пеўца. Ну, а цяперака засьні і, пасьля, устань сьвежым і здоровым. Я ўкалышу цябе! {{Водступ|2|em}}І ён запеяў, а цар соладка заснуў. Ах, які гэта быў ціхі і чарадзейны сон. {{Водступ|2|em}}Сонца разсьцілала праз вокны свае ясныя праменьні ў пакой цара, а пасьля ён устаў сьвежым і здаровым. Ніхто з яго прыдворных яшчэ не заходзіў у пакой цара, бо ўсе думалі што ён памёр; а салавей усё яшчэ сядзеў на галінцы прад вакном і пеяў. {{Водступ|2|em}}— „Будзь са мною заўсёды“, — сказаў цар. „Ты будзеш пеяць толькі тагды, калі сам таго захочаш, а штучную птушку я пакрышу на тысячу кавалкаў“.<noinclude></noinclude> 8toju46x4sy48lzv8mrrgk1tg67f4u9 104 20963 87252 59683 2022-08-14T08:31:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Не рабі гэтага“,—сказаў салавей. „Бо яна верна служыла табе пакуль магла. Пакінь яе пры сабе. Я не магу зьвіваць свае гнёзды ў палацах і жыць у іх; але дазволь мне прылятаць сюды, калі мне захочацца. Прылятаючы, я {{Абмылка|сядацьіму|сядаціму}} на галінцы, вось, перад гэтым вакном, і пеяць табе, каб ты ўцеху меў і думаў аб добрым. Я {{Абмылка|пеяцьіму|пеяціму}} аб шчасьлівых і нешчасьлівых, буду пеяць аб добрым і благім, аб усім, што людзі, акружаючые цябе, крыюць. Маленькі салавей паляціць далёка: да беднага рыбака, пад вакно селяніна, да таго, хто не бывае каля цябе і, тваіх прыдворных. Я люблю {{Абмылка|твае|тваё}} сэрца больш, чым тваю карону… І дзеля гэтага буду прылятаць да цябе і пеяць… Але ты павінен адно толькі абецаць мне“… {{Водступ|2|em}}— „Усё, што толькі пажадаеш“.—сказаў цар, ужо устаўшы с пасьцелі, напрануўшы сваю царскую адзежу і прыціснуўшы да грудзей залатую шаблю. {{Водступ|2|em}}— „Адно толькі прашу цябе,—сказаў салавей:—не разказвай нікому, што ў цябе ёсьць птушка, якая усё апаведае табе. Тагды справа лепш пойдзе“. {{Водступ|2|em}}Сказаўшы гэта салавей паляцеў. {{Водступ|2|em}}Тут у пакой увайшлі прыдворныя, каб глянуць на свайго памершага цара… А ён стаяў перад імі і казаў: „Як {{Абмылка|маецеся“!.|маецеся!“.}} {{лінія|6em|прагал=0}}<noinclude></noinclude> r7ujfe7jk5pash6qrklsvq2czy36j6w 87325 87252 2022-08-14T09:13:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Не рабі гэтага“,—сказаў салавей. „Бо яна верна служыла табе пакуль магла. Пакінь яе пры сабе. Я не магу зьвіваць свае гнёзды ў палацах і жыць у іх; але дазволь мне прылятаць сюды, калі мне захочацца. Прылятаючы, я {{Абмылка|сядацьіму|сядаціму}} на галінцы, вось, перад гэтым вакном, і пеяць табе, каб ты ўцеху меў і думаў аб добрым. Я {{Абмылка|пеяцьіму|пеяціму}} аб шчасьлівых і нешчасьлівых, буду пеяць аб добрым і благім, аб усім, што людзі, акружаючые цябе, крыюць. Маленькі салавей паляціць далёка: да беднага рыбака, пад вакно селяніна, да таго, хто не бывае каля цябе і, тваіх прыдворных. Я люблю {{Абмылка|твае|тваё}} сэрца больш, чым тваю карону… І дзеля гэтага буду прылятаць да цябе і пеяць… Але ты павінен адно толькі абецаць мне“… {{Водступ|2|em}}— „Усё, што толькі пажадаеш“.—сказаў цар, ужо устаўшы с пасьцелі, напрануўшы сваю царскую адзежу і прыціснуўшы да грудзей залатую шаблю. {{Водступ|2|em}}— „Адно толькі прашу цябе,—сказаў салавей:—не разказвай нікому, што ў цябе ёсьць птушка, якая усё апаведае табе. Тагды справа лепш пойдзе“. {{Водступ|2|em}}Сказаўшы гэта салавей паляцеў. {{Водступ|2|em}}Тут у пакой увайшлі прыдворныя, каб глянуць на свайго памершага цара… А ён стаяў перад імі і казаў: „Як {{Абмылка|маецеся“!.|маецеся!“.}} {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}}<noinclude></noinclude> pdhzrry2he4lle66cic0cpifof6r4nt 104 20964 87260 59655 2022-08-14T08:51:17Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|{{Разьбіўка|БРЫДКАЕ КАЧАНЁ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Цудоўна прыгожа было за вёскаю. Лета было ў самым росквіце, ярына зігцела жаўцізною, авес зелянеў, сена на квяцістых сенажацях было складзена ў стагі, і бусел спацыраваў па балоце на сваіх доўгіх, чырвоных нагах і клякатаў па-егіпецку, бо гэту мову ён пераняў ад сваей маці. Наўкруг палёў і сенажацяў цягнуліся вялікія лясы, а пасярод лясоў былі глыбокія вазёры. Так запраўды, прыгожа было за вёскаю. На самым прысонішчы стаяла старая хата абкапаная наўкруг глыбокімі канавамі і сажалкамі; ад сьцен хаты да самых сажалак расьлі лапухі, такія высокія, што пад вялікшымі з іх дзеці маглі хаваючыся станавіцца на ўвесь рост; мейсца гэтае было {{Абмылка|дзікае.|дзікае,}} як самы найгусьцейшы лес. Тутака сядзела на яйкох качка; маркотна ей было чакаць, пакуль вылупяцца качаняты. Да таго-ж госьці рэдка прыходзілі да яе; другія качкі з большай прыемнасьцю плавалі сабе ў сажалках, чым-ся сядзелі з ёю пад лапухамі. {{Водступ|2|em}}Урэшце яйкі пачалі покацца адно па другім і не задоўга качаняты высунулі з іх свае галоўкі, а пагадзя і саўсім вылупіліся і пачалі аглядацца на ўсе бакі. Маці не забараняла ім глядзець на зялёныя лапухі, бо, як ведама, зялёны коляр здаровы для вачэй. {{Водступ|2|em}}„Які, аднак, гэты сьвет вялікі“.—сказалі ўсе качаняты. І, запраўды, цяперака у іх было больш мейсца, як у той час, калі яны месьціліся ў яйку. {{Водступ|2|em}}„Дык вы думаеце, што тутачка і ўвесь сьвет канчаецца“, — спытала маці. — Ну, {{Абмылка|не|не,}} ён цягнецца яшчэ далёка аж па за той бок саду і дасягае, вун,<noinclude></noinclude> kw4my1bxgwtdy471pt6cqhlfqf18993 104 20965 87262 59667 2022-08-14T08:52:40Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>да таго поля тутэйшага бацюшкі… Толькі я яшчэ там ні разу не была… Аднак, вы ўсе тутака?—казала яна далей, устаючы на ногі. „Не ня ўсе, вун, тое вялікае яйко яшчэ цэлае. Калі-ж гэта скончыцца. Мне ўжо вельмі абрыдла“. {{Водступ|2|em}}І яна зноў уселася на яйко. {{Водступ|2|em}}„Ну, як маешся“,—спытала яе другая старая качка, прыйшоўшы на тую пару ў госьці. {{Водступ|2|em}}— „Ды, от, з адным яйком ніяк не магу дакончыць,—адказвае яна:—не вылупаецца ды-й толькі… Але паглядзі на гэтых дзетачак: ці былі {{Абмылка|калі небудзь|калі-небудзь}} на сьвеці качаняты прыгажейшыя за іх. Усе яны, як дзьве кроплі вады, падобны да свайго таты, а ён гыцэль і ня думае адведаць мяне“. {{Водступ|2|em}}— „Пакажы ты мне гэтае яйко, што ня вылупаецца,—сказала старая. — Я мяркую, што гэта яйко індычкі. Са мною таксама раз здарылася такая-ж прыгода і мне прышлося вельмі многа валандацца з гэтым качанём, бо яно баіцца вады. Ніякім чынам не магчыма было ўвагнаць яго ў сажалку; ужо я мардавалася,—{{Абмылка|нічоганявыходзіць …|нічога ня выходзіць…}} Пакажы мне гэтае яйко. Ну разумеецца, індычае! Кінь лепей яго і пачні вучыць сваіх дзетак плаваць. {{Водступ|2|em}}— Не пачэкаю {{Абмылка|яшче|яшчэ}} крыху; прасядзела гэтулькі,—можна патрываць і яшчэ“. {{Водступ|2|em}}— „Як хочаш“,—сказала старая качка і пайшла. {{Водступ|2|em}}Урэшце вялікае яйко разшчапілася. Качанё піснула і вылезла. Якое яно было вялікае і брыдкое. Паўзіралася на яго качка і сказала: {{Водступ|2|em}}— „Вось аграмаднае. І ні да аднаго з маіх дзетак не падобнае. Няўжо-ж гэта такі і запраўды індычы выблюдак. А вось пабачым! Трэба завясьці<noinclude></noinclude> 9vs99ebuovvr7l8s1l8t5wxlshdpnlq 104 20966 87263 59669 2022-08-14T08:53:02Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>яго ў сажалку; там ён хоць трэсьні, а улёзьці яго у ваду я змушу“. {{Водступ|2|em}}На другі дзень была вельмі добрая пагода; сонца ярка асьветляла ўсе зялёныя лапухі. Качка выбралася са ўсей сваей сямьёй ў сажалку. Ускочыла яна ў ваду і пачала клікаць да сябе качанят. Качаняты паўлазілі адно па адным; перш яны; хаваліся у вадзе з галавою, але зараз-жа выбіраліся на верх і {{Абмылка|пачіналі|пачыналі}} плаваць; нават брыдкое {{Абмылка|качэнё|качанё}} і тое паплыло, як нельга лепш. {{Водступ|2|em}}— „Не, гэта не індык,—сказала маці:—во, як спрытна ён перабірае нагамі, як роўна трымаецца. Не, гэта мой родны сын! Праўду кажучы, дык ён нават вельмі прыгожа выглядае, трэба толькі прыглядзецца да яго… Ну, дзеткі, пойдземо цяперака са мною, я павяду вас у людзі, пазнаёмлю вас з качкамі нашага роду. Толькі трымайцеся заўсёды бліжэй да мяне, каб хто-небудзь не наступіў на вас, ды высьцерагайцеся катоў“. {{Водступ|2|em}}Прышлі яны ў птушынец. Тамака быў {{Абмылка|страшены|страшэнны}} гоман, бо сабраліся дзьве сямьі качак дзеўбаючыя адна другую за выкінутую галаву рыбы, якая, аднак, ўрэшце, дасталася трэйцяй старане,—рабому кату. {{Водступ|2|em}}— „От, бачыце, так заўсёды бывае на сьвеце“,—сказала маці нашых качанят і пачала вастрыць дзюбу, бо таксама меціла на тую-ж галаву рыбы. {{Водступ|2|em}}— „Ну, хадзіце за мною, і калі падойдземо да тэй старой качкі, дык нізенька пакланіцеся. Гэта самая важная са ўсіх тутэйшых качак; яна гішпанскай крыві і дзеля гэтага такая тоўстая. Бачце ў яе на назе чырвоная гануча; гэта—самая лепшая<noinclude></noinclude> lpx0q8ffpviti6z4ws4tl9nx4myoweu 104 20967 87264 59661 2022-08-14T08:53:26Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>аздоба і найвялікшая азнака, якую толькі можа атрымаць качка; яна значэ, што гэткую качку баяцца згубіць і што яна дадзена качцы дзеля таго, каб людзі і жывіна маглі адрожніваць яе ад другіх. Ну, ідзеце, ідзеце! Ды ня чапляйце нагі за нагу; добра выхаванае качанё, заўсёды павінна хадзіць крыху растапырыўшы ногі… Вось глядзіце на мяне! Ну, цяперака кланяйцеся і скажыце: Квак-к!“ {{Водступ|2|em}}Качаняты зрабілі, як навучала маці, але другія качкі, якія былі тутака, пазіралі на іх і голасна казалі. {{Водступ|2|em}}„{{Абмылка|Ну от,|Ну, от}} нашага брата яшчэ прыбыла. Бытцым і бяз іх вас мала! А да таго—фэ!—якоя гідкае адно з гэтых качанятаў. Не, гэтага мы не дапусьцім!“—І адна качка зараз-жа падбегла да брыдкага качаняці і дзюбанула яго ззаду. {{Водступ|2|em}}„Не чапай яго, — сказала маці,—ён жа нікому нічога, а ты за што яго!“ {{Водступ|2|em}}—„Ды ён лішне вялікі і зусім не падобны да нас,—заквакала тая, што дзеўбанула,— дзеля гэтага і варта яго біць“. {{Водступ|2|em}}—„Вельмі прыгожыя у вас дзеці, — сказала важная качка з ганучаю на назе,— ўсе вельмі прыгожыя, апрыч, вось, гэтага аднаго: ён вельмі ўжо не ўдаўся, варта бы яго перарабіць!“ {{Водступ|2|em}}—„Не, ня трэба, ваша сьветласьць, — сказала маці: ён праўда, непрыгожы, але вельмі добры і плавае ня горш ад другіх, нават, маю сьмеласьць сказаць, што лепш. Я пераконана, што з часам ён стане прыгажэйшы і зробіцца меньшы… Ён вельмі доўга лежаў ў яйку і дзеля гэтага выйшаў не такім, як трэба“…<noinclude></noinclude> jn6jxd0egduitsi84mf9vq6b0l79368 104 20968 87265 59662 2022-08-14T08:53:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}І яна паскрабла яго каля шыі, пагладзіла пёрачкі і далей казала: {{Водступ|2|em}}„Да таго, ён качурок, значыцца—хараство яму ня так патрэбна. Зчасам ён будзе вельмі дужы, бо і цяпер ён ужо не папушчае сваім братом. {{Водступ|2|em}}—„Рэшта вашых качанят вельмі прыгожы,—сказала старая качка—генэраліха. — Ну, цяперака, будзьце як у сябе ў хаце, і калі знойдзеце дзе-небудзь рыбіну, дык дазваляю прынясьці яе да мяне“. {{Водступ|2|em}}І такім парадкам яны былі як у хаце. {{Водступ|2|em}}Але беднага качурка, што быў вельмі непрыгожы, дзёўбалі, кусалі, білі, папіхалі ня толькі качкі, але і куры: {{Водступ|2|em}}„{{Абмылка|Ен|Ён}} занадта вялікі“ — казалі ўсе, а калакуцкі певень, які радзіўся на сьвет са шпорамі і дзеля гэтага лічыў сябе рыцарам, натапырыўся як панскі аконам і ўвесь пачырванеў ад злосьці… Бедны качурок ня ведаў, куды яму кінуцца, што рабіць вельмі жудасна яму было, што ён такі брыдкі і што з яго кпіць увесь птушачы панадворак. {{Водступ|2|em}}Так прайшоў першы дзень, а далей было яшчэ горш. Усе ганялі беднае качанё, нават браты яго злаваліся і несьціхаючы гаварылі: „Хоцьбы кошка зьела цябе; брыда!“ {{Водступ|2|em}}Ды-й маці ужо не раз прытыкала: „Адыйдзі ты {{Абмылка|куды небудзь|куды-небудзь}} з маіх вачэй!“ Качкі шчыпалі яго, Куры дзёўбалі, дзеўка, што прыносіла корм птушкам, адпіхавала яго нагою. {{Водступ|2|em}}Вось аднаго дня ён адыйшоў ад усіх і пераляцеў праз плот; верабьі, якія сядзелі на тым {{Абмылка|плоце|плоце,}} спалохаліся і пырхнулі куды каторы. „Гэта таму, што я такі брыдкі“, падумаў качурок і заплюшчыў<noinclude></noinclude> j7i4eqq5o808a5gath4pzlgsv1lk4qa 104 20969 87266 59668 2022-08-14T08:54:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>вочы, каб бегчы хоць куды не бачучы як яго брыдзяцца; такім парадкам, ён дабег да вялікага балота, дзе жылі дзікія качкі. Тутака пралежаў ён ўсю ноч, бо вельмі змарыўся дый жудасна было яму. {{Водступ|2|em}}Раніцаю дзікія качкі абудзіліся і ўбачылі новага таварыша. {{Водступ|2|em}}„Ты што за птушка?“—спыталіся яны. {{Водступ|2|em}}Качанё паварачвалася на ўсе бакі і кланялася як найніжэй. {{Водступ|2|em}}„Ты вельмі гідкі“—сказалі дзікія качкі, але гэта нам ўсё {{Абмылка|роўно|роўна}}, абы толькі ты не жаніўся з паненкаю нашага роду. {{Водступ|2|em}}Бедненькі! У яго й на думцы ніколі не было жаніцца: хацеў ён толькі, каб яму дозволілі лежаць у асацэ і піць ваду з балота. {{Водступ|2|em}}Так пралежаў ён два дні. У гэтую пару прыляцелі да балота двое дзікіх гусей, якія таксама нідаўна вылупіліся з яёк. {{Водступ|2|em}}„Слухай сябра, — сказалі яны, — ты, праўда, крыху брыдкі, але гэта нічога! Хочаш ляцець з намі і зрабіцца вырайнаю птушкаю. Тутака нідалёка, ў другім балоце, ёсьць неколькі вельмі мілых гусак. Ты можаш ажаніцца з {{Абмылка|каторай небудзь|каторай-небудзь}} з іх і стацца шчасьлівым… {{Водступ|2|em}}„Пуф! Бах!“—загрымела ў гэты момант і абодвы дзікія маладыя гусакі ўпалі няжывымі ў балота, афарбаваўшы ваду сваею крывёю. „Пуф! Бах!“ зноў разняслося ў паветры і цэлае стада дзікіх гусей паднялося з балота. Стрэляніна пачалася страшэнная. Гэта было вялікае паляваньне; паляўнічыя акружылі ўсё балота, некаторыя з іх нават пазалазілі на дрэвы, што раслі наўкруг. Дым ад пораху<noinclude></noinclude> 7lzpc91bklb4qgdud8lihywtpilqsvz 104 20970 87267 59670 2022-08-14T08:54:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>як воблачкі плаваў ў {{Абмылка|паверты|паветры}}. Да балота прыбеглі сабакі і брэхалі са ўсіх бакоў, асака шухацела і гнулася і беднае качанё сядзела ні жывое, ні мёртвае. Яно толькі хацела схаваць галаву пад скрыдла, як раптам перад самым яго дзюбком апынуўся вялізарны сабака: язык яго быў высунуты на ўсю даўжыню, а вочы страшна блішчэлі. {{Абмылка|Ен|Ён}} гаркнуў на качанё, паказаў свае вострыя зубы і — „гаў, гаў“, пабег назад, ня чапіўшы яго. {{Водступ|2|em}}„Хвала табе Божа!“—падумала качанё уздыхнуўшы—„Я такое брыдкое, што нават сабацы гідасна ўкусіць мяне“. {{Водступ|2|em}}І так яно пралежала не кранутым той час, калі шрот сьвішчэў у асацэ і стрэл раздаваўся за стрэлам. {{Водступ|2|em}}Толькі вечарам усё сьціхла. Але беднае качанё не важылася падняцца; яно пераждала яшчэ колькі гадзін і толькі тады пабегла з балота, але так шпарка, як толькі магчыма. Яно бегла праз полі сенажаці, дзе яго насьцігла такая навальніца, што нельга было і крануцца. {{Водступ|2|em}}Да ночы яно дабрыло да беднай маленькай хаткі, але такой старэнькай, што бытцам яна сама ня ведала ў які ей бок паваліцца і толькі дзеля гэтага мабыць трымалася на мейсцы. Вецяр быў такі магутны, што качанё павінна было прысесьці на зямлю і прытуліцца да хаткі, каб не ўпасьці. Тутака яно заўважыла, што дзьверы былі скінуты з аднэй завесіны і шчыліна была на гэтулькі вялікая, што можна праз яе пралезьці ў сярэдзіну. Гэтак яно і зрабіла. {{Водступ|2|em}}У хатцы жыла кабеціна са сваім катом і {{перанос пачатак|п=ку|к=рыцаю}}<noinclude></noinclude> jgaaxf860bln1crlxx2h8hzve3o46iw 104 20971 87268 59671 2022-08-14T08:54:46Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=ку|к=рыцаю}}. Кот, якога яна называла сыночкам, добра смурчэў і пацягаўся; ён нават умеў пушчаць з сябе іскры, але дзеля гэтага трэ‘было пагладзіць яго супроць поўсьці… Курыца мела самыя малёнькія, нізенькія ножкі і дзеля гэтага празывалася курачкай- каратканожкай; яна нясла добрыя яечкі і гаспадыня любіла яе, як добрую. дачку. {{Водступ|2|em}}Раніцаю, як толькі разсвітала, ў хатцы заўважылі качанё; курыца закудактала, а кот пачаў мяўкаць. {{Водступ|2|em}}„Гэта што значэ?“—спытала гаспадыня і азірнулася; але таму, што яна была падсьлепавата, дык {{Абмылка|падумала|падумала,}} што гэта заблудзілася да яе тлустая качка. — „Вось рэдкая знаходка! Цяперака, значэ, у мяне будуць і качыныя яечкі. Каб толькі гэта быў не качар!“ {{Водступ|2|em}}І качурка тры тыдні дасьледвалі; але яек усё не было. Кот быў у хаце панам, а курыца паняю, дык яны толькі адно і ведалі, што гаварыць: „Сьвет ды сьвет“, бо уяўлялі яны сябе дзьвема паловамі сьвету, а да таго і лепшымі паловамі. Качурок думаў, што можна аб ім мяркаваць іначэй; але курыцы гэта ня падабалася. {{Водступ|2|em}}—„Ты можаш: нясьці яйкі?“ — пыталася яна. {{Водступ|2|em}}—„Не“. {{Водступ|2|em}}—„{{Абмылка|Ну|Ну,}} дык будзь ласкаў не гаварыць са мною!“. {{Водступ|2|em}}А кот пытаўся: {{Водступ|2|em}}—„Ты ўмееш курняўкаць, мурчэць і пушчаць іскры?“ {{Водступ|2|em}}—„Не“. {{Водступ|2|em}}—„Дык німа чаго табе сунуцца ў размовы, калі гаворуць разумныя людзі“.<noinclude></noinclude> ab0vuxzd6ghssiioh4kn6wgcjj5ci27 104 20972 87270 59674 2022-08-14T08:55:08Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}І сядзела беднае качанё ў куточку, такое невясёлаае, змаркочанае. Аднаго разу ў хату увайшлі сьвежае паветра і ясны прамень сонца; качаняці так захацелася паплаваць у вадзе, што яно не магло стрымацца, каб не сказаць аб гэтым курыцы, {{Водступ|2|em}}„Гэта яшчэ што за выдумка?“ сказала яна.—Табе німа чаго рабіць, дык і прыходзяць у галаву розныя капрызы. Мясі яйкі, ці сакачы сабе {{Абмылка|што небудзь|што-небудзь}} пад нос, дык і добра будзе! {{Водступ|2|em}}—„Але-ж плаваць у вадзе так добра! Каб ты ведала, як прыемна даць нырца аж да дна і пасьля зноў выплысьці на паверхню“… {{Водступ|2|em}}„Так німа чаго казаць, гэта вялікая {{Абмылка|прыемнасьць.,.|прыемнасьць…}} заўважыла курыца.—„Ты здаецца саўсім ужо здурнеў! Спытай вось у ката,—ён найразумнейшае стварэньне, якоя я калі-небудзь сустрэчала,—спытай у яго, ці любіць ён плаваць і ныраць? Аб сабе я ужо не кажу. Спытай нават нашу старую гаспадыню: ужо разумней ад яе німа нікога на сьвеце. Пабачыш, спадабаюцца ей {{Абмылка|твое|твае}} плаваньня і ныраньня?!… {{Водступ|2|em}}—„Вы ня можаце мяне зразумець“,—сказала качанё. {{Водступ|2|em}}—„Мы ня можам цябе зразумець? Скажыце, калі ласка! Ці ня лічыш ты сябе разумнейшым ад ката і нашай гаспадыні? Аб сабе я ужо не кажу. Будзь ласкаў, ня уяўляй сабе рознага глупства й дзякуй Богу за усё, што маеш тутака! Памятай, што ты у цёплай хаце, што з табою дабраная {{Абмылка|кампанія|кампанія,}} дзе ты можаш шмат чаго навучыцца. Але я бачу, што ты зашмат языком мелеш і што з табою саўсім непрыемна мець знаёмства. Павер мне, я {{перанос пачатак|п=та|к=бе}}<noinclude></noinclude> 8gjlixh50wi8jw2bnldvzch8eiwhkbx 104 20973 87271 59675 2022-08-14T08:55:25Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=та|к=бе}} дрэннага ня жадаю. Ты выслухаў ад мяне прытычкі, а з гэтага можна пазнаць добрага прыяцеля. Старайся лепш нясьці яйкі, ці навучыся мурчэць {{Абмылка|і і|і}} пушчаць з сябе іскры“. {{Водступ|2|em}}—„Не, я, здаецца, пайду ў белы сьвет“, — сказаў качурок. {{Водступ|2|em}}—„Ідзі, ідзі!“—сказала курыца вельмі зазлаваўшыся. {{Водступ|2|em}}І качурок выбраўся. {{Абмылка|Ен|Ён}} плаваў у вадзе, даваў нырца, а {{Абмылка|усё|усе}} птушкі адганялі яго, або стараніліся, бо ён быў брыдкі. {{Водступ|2|em}}Прыйшла восень; лісьця у лесе пажоўкла; вецер падымаў яго і круціў у паветры. Пачаліся халады; над зямлёю навісьлі цёмныя хмары; недзе голасна ад холаду каркала варона, Дрэнна было беднаму качаняці. Адзін раз, пад вечар, калі сонцэ вельмі прыгожа зайшло за небасхіл, з лесу вылецела цэлая стада пышных, вялікіх птушак, наздзіў белых, з доўгімі гібкімі шыямі: гэта былі лебядзі. Яны далі саўсім асаблівы згук, распасьцёрлі прыгожыя і магутныя белыя крыльля і паляцелі з халоднага краю на вырай, у далёкія цёплыя краіны. Яны ляцелі так высока, высока і нешта жудасна-салодкае рабілася ў душы брыдкога качурка. {{Абмылка|Ен|Ён}} закруціўся на вадзе як калясо, выцягнуў шыю як толькі мог ў верх да лебядзяў і ўрэшце закрычаў так голасна, цудоўна, што сам спалохаўся гэтага… Ах, як ня мог забыць гэтых, шчасьлівых птушак і калі яны зьніклі з вачэй, ён, бедны, нырнуў на дно; выплыўшы, ён быў як ачмурэлы. Ён ня ведаў, як зваліся гэныя птушкі, ня ведаў куды яны ляцелі; але ён ведаў, што ім вельмі добра жыць на сьвеце.<noinclude></noinclude> hx82pv5g0d2fxcpxcj937o6in3owdp4 104 20974 87272 59678 2022-08-14T08:55:40Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>Толькі ён ня зайздраваў ім. Яму і на думу не прыходзіла жадаць сабе такога шчасьця. Бедны „качурок“ быў бы задаволены, каб яго хаця качкі не праганялі ад сваей кампаніі. {{Водступ|2|em}}А зіма была сьцюдзёная, сьцюдзёная. Каб не даць вадзе замерзнуць, качаняці прыходзілася не перастаючы плаваць; але з кождай ноччу атворына, ў якой ён плаваў рабілася {{Абмылка|усе|усё}} меншай. Качурок напружаючыся працаваў нагамі, каб перашкодзіць вадзе саўсім заледзянець. Урэшце ён так змарыўся, што самлеў і лёд яго, сьціснуў і замарозіў. {{Водступ|2|em}}На пяродадні прыйшоў на гэтае мейсца селянін, убачыў умерзлага, разьбіў ботам лёд і занёс качанё да хаты. Тутака ён зноў аджыў. {{Водступ|2|em}}Яго трымалі пад печчу і рэдка калі яму прыходзілася бачыць праменьчык сьвятла. {{Водступ|2|em}}Раз, калі ўжо падыходзіла вясна і качанё вылезла са свайго падпечка. дзеці хацелі пагуляць з ім, але качурок падумаў, што яны мяркуюць скрыўдзіць яго і з перапалоху кінуўся проста ў жбанок з малаком. Малако перавярнулася; гаспадыня ўскляснула рукамі, а качурок, саўсім зьбіўшыся з панталыку трапіў адтуль у бочку з дзёгцям, а стуль у скрынку з мукой і гэтак далей… Божа, на што ён быў падобны! Гаспадыня {{Абмылка|веращала|верашчала}} і ганялася за ім з качаргою, дзеці, таксама, адно перад другім, стараліся яго злавіць і крычалі і іржалі на ўсё горла. Добра, што дзьверы былі адчынены і качурок мог выляцець на вуліцу. Тутака ён {{Абмылка|зваліуся|зваліўся}} саўсім змораны. {{Водступ|2|em}}Было бы вельмі жаласна, каб пераказваць усё тое, што прыйшлося зазнаць беднаму качаняці.<noinclude></noinclude> 5xoh91saiuahlsyly78m7fuzrp3otw2 104 20975 87273 59682 2022-08-14T08:55:57Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>Яшчэ зіма не саўсім скочылася, а ён змушаны быў лежаць каля балота, покуль сонца не прыгрэла зямлю так, што запеялі жаўваранкі і зазялянела трава. {{Водступ|2|em}}Пачалася цудоўная вясна. {{Водступ|2|em}}Качурок ужо мог распасьцёрці крыльля. Цяперака на іх было шмат белых пёраў і яны нясьлі яго лёгка і шумелі ў {{Абмылка|паверты|паветры}} мацней як да гэтага. Скора ён даляцеў да вялікага саду, дзе цьвілі яблыні, грушы і другія розныя дрэвы, а пасярэдзіне саду была вялікая сажалка. О, як тутака было прыгожа і радасна. І, вось, з за {{Абмылка|древаў|дрэваў}} паказаліся тры дзіўных белых лебядзі; яны шуршэлі крыльлямі і лёгка плылі па вадзе. Качурок знаў ужо гэтых цудоўных птушак і неяк асабліва маркотна зрабілася яму. {{Водступ|2|em}}„Я падплыву да іх,—падумаў ён, — да гэтых цароў над птушкамі, ніхай яны забьюць мяне за тое, што я такі брыдкі… Ніхай забьюць! Лепш быць забітым лебядзям, як знасіць пабоі ад качак ці курэй, ці папіханьня дзевак, дагледаючых птушак, ці зімаваць пад печчу“. {{Водступ|2|em}}І качурок паплыў да іх на сустрэч; лебядзі ўбачылі яго, замахалі проста на яго сваімі белымі крыльлямі. {{Водступ|2|em}}„Забійце, забійце мяне!“ — зашаптаў ён, бедненькі, схіляючы галаву над вадою і чакаючы сьмерці. Але што ўбачыў ён у люстраной вадзе? Убачыў самаго сябе, ды толькі ня ў выглядзе брыдкога качаняці, а цудоўным лебядзям. {{Водступ|2|em}}Не беда радзіцца паміж качкамі, калі да нарадзін ляжацімеш у лебядзіным яйку.<noinclude></noinclude> gu1dt13w3dcioszltbecbkl222pppsn 104 20976 87274 59688 2022-08-14T08:56:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Вельмі цешыўся ён з таго, што перацярпеў так многа гора. Толькі цяперака ён зразумеў {{Абмылка|свае|сваё}} шчасьце і ўсю прыгожасьць жыцьця. А вялікія лебядзі плавалі наўкруг яго і цалавалі яго сваімі дзюбамі. {{Водступ|2|em}}У сад прыбегла некалькі дзетак. Яны пачалі кідаць у ваду хлеб і зерняты, і адзін з іх закрычаў. {{Водступ|2|em}}Вось, яшчэ новы лебядзь! {{Водступ|2|em}}Рэшта дзетак таксама вясёла зашчэбетала: {{Водступ|2|em}}—„Ага, новы лебядзь, новы лебядзь! і кляскаючы ў далоні і скачучы, пабеглі сказаць бацькам і, пасьля, зноў пачалі кідаць у сажалку хлеб, пірог і ўсе дзеці крычалі: {{Водступ|2|em}}—Новы лебядзь прыгажэйшы за ўсіх. Такі малады і такі цудоўна-прыгожы! І старыя лебядзі нізка пакланіліся яму, як прыгажэйшаму і маладзейшаму. {{Водступ|2|em}}Яму зрабілася вельмі сорамна, і ён схаваў галаву пад крыло. Ён сам ня ведаў, што яму рабіць; ён быў вельмі шчасьлівы, але ні крышкі ня горды, бо ў добрым сэрцы ніколі німа гордасьці. Ён думаў аб тым, як яго ганялі, як сьмеяліся з яго. І адначасна чуў, што ён прыгажэйшы ад усіх прыгожых птушак. Нават бэз схіліў да яго свае галінкі, а сонейка сьвяціла так ясна і міла! Зашурчэў ён крыльлямі, выцягнуў гібкую шыю сваю і радасна, шчыра, ад {{Абмылка|серца|сэрца}} сказаў: {{Водступ|2|em}}„Аб такім шчасьці мне і ня сьнілася тады, калі я быў брыдкім качанём“. {{лінія|6em|прагал=0}}<noinclude></noinclude> qg6ikzawnpqiqxcfjnt209376lip5e2 87324 87274 2022-08-14T09:13:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Вельмі цешыўся ён з таго, што перацярпеў так многа гора. Толькі цяперака ён зразумеў {{Абмылка|свае|сваё}} шчасьце і ўсю прыгожасьць жыцьця. А вялікія лебядзі плавалі наўкруг яго і цалавалі яго сваімі дзюбамі. {{Водступ|2|em}}У сад прыбегла некалькі дзетак. Яны пачалі кідаць у ваду хлеб і зерняты, і адзін з іх закрычаў. {{Водступ|2|em}}Вось, яшчэ новы лебядзь! {{Водступ|2|em}}Рэшта дзетак таксама вясёла зашчэбетала: {{Водступ|2|em}}—„Ага, новы лебядзь, новы лебядзь! і кляскаючы ў далоні і скачучы, пабеглі сказаць бацькам і, пасьля, зноў пачалі кідаць у сажалку хлеб, пірог і ўсе дзеці крычалі: {{Водступ|2|em}}—Новы лебядзь прыгажэйшы за ўсіх. Такі малады і такі цудоўна-прыгожы! І старыя лебядзі нізка пакланіліся яму, як прыгажэйшаму і маладзейшаму. {{Водступ|2|em}}Яму зрабілася вельмі сорамна, і ён схаваў галаву пад крыло. Ён сам ня ведаў, што яму рабіць; ён быў вельмі шчасьлівы, але ні крышкі ня горды, бо ў добрым сэрцы ніколі німа гордасьці. Ён думаў аб тым, як яго ганялі, як сьмеяліся з яго. І адначасна чуў, што ён прыгажэйшы ад усіх прыгожых птушак. Нават бэз схіліў да яго свае галінкі, а сонейка сьвяціла так ясна і міла! Зашурчэў ён крыльлямі, выцягнуў гібкую шыю сваю і радасна, шчыра, ад {{Абмылка|серца|сэрца}} сказаў: {{Водступ|2|em}}„Аб такім шчасьці мне і ня сьнілася тады, калі я быў брыдкім качанём“. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}}<noinclude></noinclude> mnl5t5194rce4vwtey1ff52dhvqyekr 104 20977 87275 59702 2022-08-14T08:56:29Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|{{Разьбіўка|СОН}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}У садзе цьвілі яблыні,—яны перш здолелі прыбрацца кветкамі, чым апрануліся ў зялёнае лісьцьця, а па панадворку спацыравалі качаняты і кот таксама; хаця, праўду кажучы, ён больш лежаў на сонейку і зьлізваў яго цеплату са сваей лапкі. А калі глянуць на поле, дык там было яшчэ лепш: высокае збожжа было такое цудоўна-зялёнае, птушкі так голасна і вясёла {{Абмылка|шчабеталі|шчабеталі,}} што здавалася бытцам прыйшло вялікае сьвята. Хоць і запраўды, дзень быў сьвяточны — была нядзеля. Званы гудзелі; людзі прыбраныя ў сьвяточныя вопраткі ішлі у царкву і мелі такі вясёлы і радасны выгляд. {{Абмылка|Так,:|Так,}} усе наўкол пазіралі вясёла і радасна. Дзень быў такі цёплы і жыватворны, што нельга было не падумаць як бязмерна ласкавы да нас Усемагутны Бог. {{Водступ|2|em}}А ў сярэдзіне царквы на амбоне стаяў бацюшка і голасна і злосна казаў: што ўсе людзі грэшныя, што Бог іх пакарае, што ўсе грэшнікі, калі памруць, трапяць у пекла, дзе будуць гарэць і пражыцца ў агні. І яшчэ казаў ён, што чэрвяк, які будзе тачыць іх, ніколі не памрэ, агонь ніколі не згасьне, што ніколі ня будзе ім адпачынку і супакою. Страшна рабілася слухаючы яго. {{Абмылка|Ен|Ён}} казаў з такім вялікім пераконаньнем, пераказваў так выразна ўсе мукі пекла, гэтага смораднага бяздоньня, куды сьцекаецца ўся нечысьць сьвету,—што ажно валасы на галаве рухаліся. — Тамака,—казаў ён,—німа другога паветра, апрача гаручага серчанага дыму, тамака німа пад нагамі цьвёрдага грунту, і яны—грэшнікі—будуць вязнуць усё глыбей і глыбей у бяздоньне.<noinclude></noinclude> kldb7pyftzwxuy45j0q7cdibgn4qczp 104 20978 87276 59705 2022-08-14T08:56:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>Так, аб гэтым слухаць нават было немагчыма, але ён казаў з такою шчырасьцю, што ўсе людзі ў царкве ўздрыгалі ад жаху… {{Водступ|2|em}}А між тым на дварэ, па за сьценамі царквы, птушкі пеялі ўсе так сама радасна, сонейка сьвяціла цёпла і ясна і кождая травінка, кождая жывінка, здаецца, гаварыла: — „Божа, як Ты бязмерна міласьцівы да ўсіх нас!“—Так, на дварэ, па за сьценамі царквы было саўсім не так, як казаў бацюшка. {{Водступ|2|em}}У вечары, таго самага дня, перад тым, як трэ было класьціся спаць, бацюшка заўважыў, што жонка яго сядзіць нейкая сумная і задумлённая. {{Водступ|2|em}}— Чаго ты гэткая.—спытаў ён яе. {{Водступ|2|em}}— Чаго… Ды вось я ўсё не магу {{Абмылка|паўпарадкаваць|падпарадкаваць}} свае думкі аб тым, што ты казаў сягоньня ў царкве: бытцым на сьвеце ёсьць так шмат грэшнікаў і ўсе яны маюць гарэць у вечным агні. Вечна… Божа, як гэта доўга! Не, я—толькі чалавек, грэшнае стварэньне, але ў мяне не хапіла-б адвагі і помыслу засудзіць, нават найвялікшага грэшніка, на вечныя мукі. Няўжо-ж над ім ня злітуецца міласэрдны Бог,—{{Абмылка|Ен|Ён}}, каторы такі добры да нас, каторы ведае, што на кождым кроку чэлавека так многа перашкод і спакус. Не, я не магу даць веры, хоць ты і кажаш аб гэтым. {{Водступ|2|em}}На дварэ была восень. Дрэвы былі пазбаўлены свайго зялёнаго лісьця. Срогі бацюшка {{Абмылка|сядзёў|сядзеў}} каля пасьцелі {{Абмылка|паміраючай:|паміраючай;}} лагодная, веручая душа на векі закрыла свае вочы: гэта была жонка бацюшкі. {{Водступ|2|em}}„Калі хто можа быць варты вечнага супакою ў магіле і вялікай ласкавасьці перад Богам, дык,<noinclude></noinclude> 757rwm6v9fostuzjao3r1edu0mf4qem 104 20979 87277 59720 2022-08-14T08:57:18Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>гэта толькі ты,“—сказаў бацюшка. І ён склаў на крыж рукі нябошчыцы і адправіў над ёю заўпакойныя модлы. {{Водступ|2|em}}Яе панясьлі на магілкі і пахавалі. Дзьве буйныя сьлязіны скаціліся па твары жорсткага чалавека. У яго доме было ціха і панура, сонца {{Абмылка|сямейнача|сямейнага}} сьвету зайшло—гаспадыня адыйшла на векі. {{Водступ|2|em}}Стагнала васеньняя ноч. Халодны вецяр: закружыўся над галавою бацюшкі. {{Абмылка|Ен|Ён}} расплюснуў вочы і паказался яму, бытцам прамень месяца асьвяціў пакой… Але месяца не было на небе, сьвятло выходзіла з постаці, якая, стаяла перад пасьцельлю. Гэта была душа яго нябошчыцы жонкі. Яна ўзіралася маўкліва, але так тужліва і ўставічна, бытцам хацела нешта сказаць. {{Водступ|2|em}}Бацюшка скора падняўся з пасьцелі і выцягнуўшы да яе рукі, ускрыкнуў: {{Водступ|2|em}}Як? І ты не маеш супакою ў магіле! І ты мучышся, ты найдабрэйшая і найсправядлівейшая з усіх кабет?!“. {{Водступ|2|em}}Душа схіліла галаву і сказала: „Так, так,“—і прылажыла руку да грудзей. {{Водступ|2|em}}— „Ці не магу я дапамагчы табе здабыць вечны супакой“. {{Водступ|2|em}}— „Можаш“—адказала душа. {{Водступ|2|em}}— „Дык якім спосабам?“. {{Водступ|2|em}}— „Дастань мне волас, адзін толькі волас з галавы таго грэшніка, які мае гарэць у вечным агні, якога Бог пакарае вечнымі пякельнымі мукамі“. {{Водступ|2|em}}— „Ну, калі так, дык ты скора будзеш выбаўлена, ты добрая і справядлівая,“ — сказаў бацюшка.<noinclude></noinclude> j55x7xl7ndcqpak8xoznqdwp618ww79 104 20980 87278 59771 2022-08-14T08:57:39Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Дык ідзі за мною,“—сказала нябошчыца.—„Разам з табою мы паляцімо туды, куды пакіруюць цябе твае думкі; нас ня будзе бачыць людзкое вока і мы заглянемо ў самыя патаемныя куткі чалавечага жыцьця і, перш, як прапяе {{Абмылка|певень|певень,}} ты павінен мне паказаць таго грэшніка, які асуджаны на вечныя мукі“. {{Водступ|2|em}}І, мігавічна, бытцам лятучы на крыльлях мысьляў, яны апынуліся ў вялікім горадзе. Ўсюды, на ўсіх сьценах дамоў вогненнымі літарамі былі сьпісаны назовы ўсіх сьмяротных грахоў: і пьянства, і зайздрасьці, і прагавітасьці і жаналюбства — словам ўся сямі колерная стуга грахоў. {{Водступ|2|em}}—„Ну, але, разумеецца, я так і мяркаваў, так і ведаў,—сказаў бацюшка: — тамака толькі і жывуць тыя, якія павінны быць засуджаны на вечны агонь. {{Водступ|2|em}}І яны затрымаліся прад ярка асьветляным ганкам; шырокія сходы былі ўсланы мяккімі, дарагімі каберцамі і прыбраны кветкамі; з пышных пакояў ліліся згукі балёвай музыкі. Каля дзьвярэй стаяў брамнік, апрануты ў шоўк і аксаміт, з вялікаю срэбнаю булаваю. {{Водступ|2|em}}—„Наш баль ня згорш царскага!“ Сказаў ён фанабэрыста аглядаючы цікавых людзей, якія клуміліся каля ганку. І разам з гэтым з яго вачэй і выразу аблічча праглядала думка:—„Ўсе вы, што стаіцё тутака, перад ганкам, галадранцы і нікчэмнасьць ў параўнаньні са мною“. {{Водступ|2|em}}—„Пыха“,—сказала нябошчыца.—Бачыш ты {{Абмылка|яго?“ —|яго?“.}} {{Водступ|2|em}}—„Бачу“- сказаў бацюшка.—„Але гэта маларазумны чалавек, які, праз сваю бязмыснасьць не заслугоўвае на пякельныя мукі.“<noinclude></noinclude> 40xt2v8gw2srniwz1h2ltu5zxbcmocj 104 20981 87279 59773 2022-08-14T08:58:05Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „Толькі бязмыснасьць!“ — бытцам водгалас раздаўся са ўсяго дому Пыхі, дзе ўсе, што сабраліся былі такімі-ж маларазумнымі, малаўдумлівымі. {{Водступ|2|em}}Яны паляцелі далей і апынуліся ў пустой кватэры скупца. Худы, як шкілет, дрыжучы ад холаду, галодны, сядзеў ён тутака адзінокі, стары і ўсе яго думы былі ськіраваны адно толькі да золата. Яны бачылі, як ён немарасна схапіўся са свайго цьвёрдага ложка і выцягнуў камянь са сьцяны: тамака было схавана яго золата, закручанае ў старую назутку; яны бачылі, як ён трасучыся мацаў свой {{Абмылка|лапсардак|лапсардак,}} ў якім былі зашыты чырвонцы і як пры тым дрыжэлі яго пальцы. {{Водступ|2|em}}—„Дык гэта-ж хворы! Гэта ня прытомны чалавек спавіты страхам і пяжкімі снамі.“ {{Водступ|2|em}}Яны шпарка адыйшлі адтуль і трапілі ў турму, дзе на нарах, доўгімі радамі, спалі арыштанты. У гэтую мінуту адзін з іх прахапіўся са страшным крыкам і скочыўшы, бытцам дзікі зьвер, піхнуў суседа ў бок сваім войстрым локцям, а той павярнуўся і з прасоньня замарматаў: {{Водступ|2|em}}—„Сьціхні ты, шалёны, і сьпі… Чаго ты крычыш тут кождую ноч!“ {{Водступ|2|em}}—„Кождую ноч!“—пераказаў першы: — „так кождую ноч ён прыходзіць сюды, вые і рве маё цела… Праз сваю запальчывасьць, я, праўда, зрабіў не мала злога,—такі ўжо ў мяне нораў, праз яго я і сяджу тутака другі раз; але калі я рабіў злое дык я-ж затое і цярплю кару… Хоць у адным я да гэтай пары ня прызнаўся. Як я апошні раз выйшаў з турмы і праходзіў каля дому майго быўшага пана, ў сярэдзіне ў мяне так і закіпела — прыпомнілася мне і тое і другое… і узяў я, чыркануў {{перанос пачатак|п=сер|к=чык}}<noinclude></noinclude> 0z04h9ri8gmysnu1481x3sa5p86vemk 104 20982 87281 59774 2022-08-14T08:58:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=сер|к=чык}} і падпаліў… Страха была саламяная, дзень быў сухі,—ну, ўсё і загарэла… Я сам памагаў ратаваць маемасьць і жывёлу. Ўсё жывое было выратавана, а некалькіх галубоў, якія самі ўляцелі ў агонь, ды сабакі, што быў прывязаны на ланцугу. Аб ім я саўсім забыўся тагды! Я чуў, як ён выў, калі полымя абхапіла яго і… гэтае выцьцё я чую па сягоняшні дзень кожды раз, калі пачынаю драмаць… А як засну, дык сабака зьяўляецца да мяне, такі вялізарны і злы, і душыць і рве маё цела… Ды слухай-жа, што я табе разказваю! Ты усё сьпіш, ты можа-ж храпсьці ўсю ноч, а я і чверці гадзіны не магу праспаць спакойна!“ Кроў ударыла ў галаву нешчаснага арыштанта, ён накінуўся на свайго суседа і ударыў яго кулаком у твар. {{Водступ|2|em}}—„Шалёны Рыгор ізноў разхадзіўся“—загаварылі са ўсіх бакоў. {{Водступ|2|em}}І рэшта арыштантаў накінулася на {{Абмылка|яго.|яго,}} павалілі, скруцілі так моцна, што галава яго апынулася паміж каленаў і вэчы наліліся крывёю. {{Водступ|2|em}}—„То-ж вы забьеце гэтага нешчаснага,—загаманіў бацюшка, а ў той момант, як ён, выцягнуў руку, каб вызваліць арыштанта, ўжо і без таго цяжка пакутуючага за свае грахі, абраз зьмяніўся. Яны зноў ляцелі па над пышнымі палацамі і беднымі хаткамі; зайздрасьнікі, абгаворшчыкі і рожныя, рожныя грэшнікі ўставалі перад імі і анёл Божы пералічаў грахі кождага, а таксама і тое, чаму ён грашыў і чаму яго трэба выбачыць. І хоць анёл абараняў грэшнікаў не так ужо красамоўна, але затое, суддзёю быў сам Бог, — Бог, каторы пазнае людзкія сэрцы, каторы ведае, як многа рожных спакусі;—Бог, які ўвесь ёсьць любоў і {{Абмылка|міласердзе|міласэрдзе}}.<noinclude></noinclude> 50gfdij97qsauvh583us8spgu7t9o25 104 20983 87282 59775 2022-08-14T08:58:43Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="Сон"/>{{Водступ|2|em}}Рука бацюшкі дрыжэла; ён не адважваўся падняць яе, каб вырваць волас з галавы грэшніка, і сьлёзы руччом паліліся з яго вачэй, сьлёзы любові і дараваньня,—сьлёзы, якія маглі загасіць нават вечны пякельны агонь. {{Водступ|2|em}}Тутака прапеяў певень. {{Водступ|2|em}}—„Міласьцівы Божа!“—ўскрыкнуў бацюшка.—„Дай ей той супакой, якога я не магу здабыць для яе“. {{Водступ|2|em}}—„Я ўжо маю яго“.—сказала нябошчыца.—„Ты сам, твае страшныя словы, твой хмурны пагляд на Бога і на ўсё жывое створанае ім — вось што выклікала мяне да цябе. Навучыся лепей пазнаваць людзей. Нават у грэшніках ёсьць частка Божага, Сьвятога, і гэтая частка гасіць пякельны агонь. {{лінія|6em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Бацюшка пачуў, што яго нехта цалуе. Ён адкрыў вочы. Яснае сонейка заліло сьвятлом пакой у якім ён спаў, а каля пасьцелі стаяла яго жонка, жывая, ласкавая, поўная любові… Усё што збылося, было толькі сном—а сон гэты быў спасланы яму з неба. {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="Сон"/> <section begin="Маці"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|МАЦІ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ў сьцюдзёную зімовую ноч сядзела маці над калыскай свайго хворага дзіцяці. Дзіцятка, зьбялелае, з заплюшчанымі вочкамі, ледзь дыхала, і бедная маці з вялікай тугаю глядзела на сваё малое і са страхам думала аб яго магчымай сьмерці. Раптам нехта пастукаўся ў дзьверы. {{Водступ|2|em}}Ў сьвятліцу увайшоў дзед, захінаючыся ў нейкую посьцілку. Ён тросься ад сьцюжы, бо на вуліцы быў мароз і ёдкі вецер.<section end="Маці"/><noinclude></noinclude> 6wh4w38jlmzxy6cbvisre5sr3bsg08f 87283 87282 2022-08-14T08:59:17Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="Сон"/>{{Водступ|2|em}}Рука бацюшкі дрыжэла; ён не адважваўся падняць яе, каб вырваць волас з галавы грэшніка, і сьлёзы руччом паліліся з яго вачэй, сьлёзы любові і дараваньня,—сьлёзы, якія маглі загасіць нават вечны пякельны агонь. {{Водступ|2|em}}Тутака прапеяў певень. {{Водступ|2|em}}—„Міласьцівы Божа!“—ўскрыкнуў бацюшка.—„Дай ей той супакой, якога я не магу здабыць для яе“. {{Водступ|2|em}}—„Я ўжо маю яго“.—сказала нябошчыца.—„Ты сам, твае страшныя словы, твой хмурны пагляд на Бога і на ўсё жывое створанае ім — вось што выклікала мяне да цябе. Навучыся лепей пазнаваць людзей. Нават у грэшніках ёсьць частка Божага, Сьвятога, і гэтая частка гасіць пякельны агонь. {{лінія|6em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Бацюшка пачуў, што яго нехта цалуе. Ён адкрыў вочы. Яснае сонейка заліло сьвятлом пакой у якім ён спаў, а каля пасьцелі стаяла яго жонка, жывая, ласкавая, поўная любові… Усё што збылося, было толькі сном—а сон гэты быў спасланы яму з неба. {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="Сон"/> <section begin="Маці"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|МАЦІ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ў сьцюдзёную зімовую ноч сядзела маці над калыскай свайго хворага дзіцяці. Дзіцятка, зьбялелае, з заплюшчанымі вочкамі, ледзь дыхала, і бедная маці з вялікай тугаю глядзела на сваё малое і са страхам думала аб яго магчымай сьмерці. Раптам нехта пастукаўся ў дзьверы. {{Водступ|2|em}}Ў сьвятліцу увайшоў дзед, захінаючыся ў нейкую посьцілку. Ён тросься ад сьцюжы, бо на вуліцы быў мароз і ёдкі вецер.<section end="Маці"/><noinclude></noinclude> 8ie5t0kh753b9s8ho75vnvojee7ahhu 87284 87283 2022-08-14T08:59:30Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="Сон"/>{{Водступ|2|em}}Рука бацюшкі дрыжэла; ён не адважваўся падняць яе, каб вырваць волас з галавы грэшніка, і сьлёзы руччом паліліся з яго вачэй, сьлёзы любові і дараваньня,—сьлёзы, якія маглі загасіць нават вечны пякельны агонь. {{Водступ|2|em}}Тутака прапеяў певень. {{Водступ|2|em}}—„Міласьцівы Божа!“—ўскрыкнуў бацюшка.—„Дай ей той супакой, якога я не магу здабыць для яе“. {{Водступ|2|em}}—„Я ўжо маю яго“.—сказала нябошчыца.—„Ты сам, твае страшныя словы, твой хмурны пагляд на Бога і на ўсё жывое створанае ім — вось што выклікала мяне да цябе. Навучыся лепей пазнаваць людзей. Нават у грэшніках ёсьць частка Божага, Сьвятога, і гэтая частка гасіць пякельны агонь. {{лінія|6em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Бацюшка пачуў, што яго нехта цалуе. Ён адкрыў вочы. Яснае сонейка заліло сьвятлом пакой у якім ён спаў, а каля пасьцелі стаяла яго жонка, жывая, ласкавая, поўная любові… Усё што збылося, было толькі сном—а сон гэты быў спасланы яму з неба. {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="Сон"/> <section begin="Маці"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|МАЦІ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ў сьцюдзёную зімовую ноч сядзела маці над калыскай свайго хворага дзіцяці. Дзіцятка, зьбялелае, з заплюшчанымі вочкамі, ледзь дыхала, і бедная маці з вялікай тугаю глядзела на сваё малое і са страхам думала аб яго магчымай сьмерці. Раптам нехта пастукаўся ў дзьверы. {{Водступ|2|em}}Ў сьвятліцу увайшоў дзед, захінаючыся ў нейкую посьцілку. Ён тросься ад сьцюжы, бо на вуліцы быў мароз і ёдкі вецер.<section end="Маці"/><noinclude></noinclude> 6wh4w38jlmzxy6cbvisre5sr3bsg08f 87323 87284 2022-08-14T09:12:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="Сон"/>{{Водступ|2|em}}Рука бацюшкі дрыжэла; ён не адважваўся падняць яе, каб вырваць волас з галавы грэшніка, і сьлёзы руччом паліліся з яго вачэй, сьлёзы любові і дараваньня,—сьлёзы, якія маглі загасіць нават вечны пякельны агонь. {{Водступ|2|em}}Тутака прапеяў певень. {{Водступ|2|em}}—„Міласьцівы Божа!“—ўскрыкнуў бацюшка.—„Дай ей той супакой, якога я не магу здабыць для яе“. {{Водступ|2|em}}—„Я ўжо маю яго“.—сказала нябошчыца.—„Ты сам, твае страшныя словы, твой хмурны пагляд на Бога і на ўсё жывое створанае ім — вось што выклікала мяне да цябе. Навучыся лепей пазнаваць людзей. Нават у грэшніках ёсьць частка Божага, Сьвятога, і гэтая частка гасіць пякельны агонь. {{лінія|6em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Бацюшка пачуў, што яго нехта цалуе. Ён адкрыў вочы. Яснае сонейка заліло сьвятлом пакой у якім ён спаў, а каля пасьцелі стаяла яго жонка, жывая, ласкавая, поўная любові… Усё што збылося, было толькі сном—а сон гэты быў спасланы яму з неба. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}} <section end="Сон"/> <section begin="Маці"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|МАЦІ}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ў сьцюдзёную зімовую ноч сядзела маці над калыскай свайго хворага дзіцяці. Дзіцятка, зьбялелае, з заплюшчанымі вочкамі, ледзь дыхала, і бедная маці з вялікай тугаю глядзела на сваё малое і са страхам думала аб яго магчымай сьмерці. Раптам нехта пастукаўся ў дзьверы. {{Водступ|2|em}}Ў сьвятліцу увайшоў дзед, захінаючыся ў нейкую посьцілку. Ён тросься ад сьцюжы, бо на вуліцы быў мароз і ёдкі вецер.<section end="Маці"/><noinclude></noinclude> ooqmxbm2edlhrm1g6ffbi6v5knfwykj 104 20984 87285 59831 2022-08-14T09:00:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Маці, зкемеўшы, што {{Абмылка|дзіцяка|дзіцятка}} пачало драмаць, адыйшлася ад калыскі і забавілася каля печы. А дзед падсеў да калыскі і пачаў яе ціханька калыхаць. {{Водступ|2|em}}Маці села побач і, ўзяўшы дзіця за ручку, запыталася ў дзеда са сьлязамі: {{Водступ|2|em}}—„Яно не памрэ, праўда? Бог не захоча ўзяць яго ад мяне?“. {{Водступ|2|em}}Дзед,—гэта была сама Сьмерць,—неяк дзіўна паківаў галавой, што ня можна было зразумець, згаджаецца ён, ці не. {{Водступ|2|em}}Маці была надта змучана, бо не спала некалькі начэй,—яна сьхіліла галаву і заснула. Але за момант яна прахапілася і задрыжэла ад сьцюжы. {{Водступ|2|em}}—„Што гэта?“—ўскрыкнула яна з жахам: у калысцы ня было дзіцяці, прапаў і дзед. {{Водступ|2|em}}Гаротная маці выбегла з дому і, плачучы, з крыкам клікала сваё дзіцятка. {{Водступ|2|em}}Ў сьнягу на вуліцы сядзела кабета ў чорнай вопратцы. Яна сказала маці:—„У цябе была Сьмерць. Яна ўзяла тваё дзіцятка і панясла яго. Сьмерць ляціць хутчэй чым вецяр і ніколі не аддае што ўзяла“. {{Водступ|2|em}}— „Ты мне толькі пакажы, куды яна пайшла“ — сказала {{Абмылка|маці —.—|маці.—}} Пакажы дарогу, і я даганю Сьмерць“. {{Водступ|2|em}}— „Добра, я скажу табе,—адказала кабета ў чорным,—але толькі ты перш павінна сьпеяць мне ўсе тыя песьні, каторыя ты пеяла свайму малому. Я люблю гэтыя песьні. Сколькі разоў я чула,—я-ж Ноч,—як ты пеяла іх і аблівалася сьлезамі“. {{Водступ|2|em}}— „Я ўсе свае песьні сьпяю табе,—адказала маці,—але толькі не цяпер. Мне-ж так трэба сьпешацца. Скажы, куды мне йсьці?“<noinclude></noinclude> fk9fiofyzebn3zdgf4i849ntp0m5d91 104 20985 87286 59851 2022-08-14T09:00:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Але ноч маўчала. {{Водступ|2|em}}І маці пачала пеяць. З плачам сьпеяла яна ўсё песьні; іх было шмат, але {{Абмылка|слёз|сьлёз}} было яшчэ балей. {{Водступ|2|em}}—„Ідзі направа, ў лес,“—сказала Ноч, праслухаўшы ўсе песьні.—„Сьмерць пабегла туды.“—І маці пайшла ў лес. {{Водступ|2|em}}На розстайках яна прысганула: Куды йсьці? Тут было некалькі дарог. {{Водступ|2|em}}На розстанках стаяў куст шыпшыньніку без лісьця, замецены сьнегам. Да яго зьвярнулася маці. {{Водступ|2|em}}— „Паслухай, можа ты бачыў Сьмерць з дзіцяткам на руках? Скажы баржджэй, куды яна пайшла?!“ {{Водступ|2|em}}— „Я скажу табе гэта,—адказаў куст, — калі ты абагрэеш мяне на сваіх грудзёх. Паглядзі, я зусім замерз.“ {{Водступ|2|em}}Маці прыціснула куст да сваіх грудзей. Калючкі ўпіліся ў цела, грудзі абліліся кроплямі крыві, але затое куст зазелянеўся і на ім паказаліся пукалкі. Відаць цёплае было сэрца маці. {{Водступ|2|em}}Пайшла яна паказаным шляхам і дайшла да вялікага возера. Чаўна ня было; лёд быў яшчэ слабы, а каб перайсьці ў брод, вада была лішне глыбока. Што рабіць? Маці прыпала да возера і пачала яго піць, бытцам хацёла выпіць яго да {{Абмылка|дна.|дна,}} хоць і ведала, што гэта немагчыма; яна спадзевалася цуду. {{Водступ|2|em}}—„Не, нічога з гэтага ня будзе“—сказала ёй возера, — Я магу перанясьці цябе на другі бераг, дзе стаіць дом Сьмерці, але затое ты павінна аддаць мне свае сьветлыя вочы: яны блішчаць лепі за ўсе пэрлы, што ляжаць на маім дне. {{Водступ|2|em}}—„О, бяры іх! Я ўсё аддам, каб толькі вярнуць<noinclude></noinclude> qzlkwchbm8kkzy0jml4i5t5zwakry5a 104 20986 87288 59852 2022-08-14T09:00:58Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>сваё діцятка. І маці выплакала свае вочы; на дне возера яны ператварыліся ў пышныя пэрлы. {{Водступ|2|em}}Тады возера падняло маці і перанясло яе на другі бераг. Там стаяў дом Сьмерці, падобны да вялікай гары, паросшай лесам і зрытае пячэрамі. Ў пячэрах расло шмат розных дрэў і красак. {{Водступ|2|em}}—„Як мне тутака знайсьці сваё дзіцятка?—сказала маці, ўходзячы ў гэту аселасьць тугі. — „Як адабраць яго ад Сьмерці?“ {{Водступ|2|em}}—„Перш-на-перш табе трэба знайсьці яго сярод расьцін,“—адказала ёй сівая брамніца. „Ты, пэўне, ведаеш, што ў кождага чалавека ёсьць сваё дрэва, або краска жыцьця. На пагляд гэта самыя звычайныя расьціны, але ў кождай з іх б‘ецца сэрца. Можа ты здолееш пазнаць сэрца свайго {{Абмылка|діцяці|дзіцяці}}? Сяньня ўночы шмат красак павяла, Сьмерць павінна скора прыйсьці, каб перасадзіць іх. І тады… Але што-ж ты мне дасі, калі я дазволю табе шукаць сваё дзіця і навучу як бараніць яго ад Сьмерці?“ {{Водступ|2|em}}—„К мяне нічога німа, каб табе даць, — сказала маці,—але я, калі хочаш, пайду хоць на край сьвету.“ {{Водступ|2|em}}—„Ну, гэта мне зусім не патрэбна“—адказала старая.—„А лепш ты мне аддай свае буйныя горныя валасы, а я наўзамен табе дам свае — сівыя; усё-ж ткі гэта лепш, чым нічога.“ {{Водступ|2|em}}—„Толькі гэтаі!“—ўсьцешылася маці.—„Бяры іх баржджэй!“ Яны ўвайшлі ў саднік {{Абмылка|сьмерці.“|сьмерці.}} {{Водступ|2|em}}Там было шмат разнаякіх расьцін: красавалі пахучыя гіацынты пад шкляннымі пакрыўкамі, буйныя півоніі, аздобныя ружы. Высока падымаліся пышныя пальмы, магутныя дубы і платаны. Былі<noinclude></noinclude> 0wiavrc8b6wiwa5sxzzf75anads0mm3 104 20987 87289 59984 2022-08-14T09:01:18Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>тут і водныя расьціны, і звычайная гародніна—пятрушка, кмін і іншыя. {{Водступ|2|em}}Адны зварачалі на сябе ўвагу сваім добрым выглядам, пышнасьцю барваў, другія былі нейкія хваравітныя, слабыя. Іншыя вялікія расьціны былі пасаджаны ў маленькіх гаршчкох і ім было там цесна, не ставала пажывы; наадварот другія—маленькія, кволыя, сядзелі ў вялікіх гаршчкох і старэнна былі абложаны мохам і чорнай зямлёю. {{Водступ|2|em}}І кождая з расьцінаў мела сваё найменьне і ў кождай з іх білася сэрца жывога чалавека. Кождая з расьцін была жыцьём аднаго з людзей, каторыя былі разкінуты па ўсім сьвеце. {{Водступ|2|em}}Маці-гаротніца падхадзіла да кождае краскі, пільна прыслухалася, як б‘ецца кождае сэрца і, ўрэшце, застанавілася каля маленькага сіняватага крокуса, каторы смутна пахіліў сваю галоўку. {{Водступ|2|em}}—„Гэта маё діцятка!“—сказала яна з радасьцю—„Я пазнала яго сэрца.“ {{Водступ|2|em}}І яна хацела ўзяць краску. {{Водступ|2|em}}—„Кінь не чапай“ — адказала старая. — „Ты стань вось тут і калі Сьмерць прыдзе сюды і захоча яе высадзіць—прасі, малі, і, ўрэшце, скажы ёй, што калі яна зачэпіць тваё дзіця,—ты павырываеш другія краскі. Яна спалохаецца, бо адказвае перад Богам за кождую красачку.“ {{Водступ|2|em}}Раптам маці пачула ледзяную сьцюжу і дагадалася, што каля яе стаіць Сьмерць. {{Водступ|2|em}}—„Якім спосабам ты тут?“—спыталася Сьмерць.—„Як гэта ты выперадзіла мяне?“ {{Водступ|2|em}}—„Я маці“,—адказала сьляпая. Сьмерць працягнула руку да сіняватага крокуса, але маці {{перанос пачатак|п=кіну|к=лася}}<noinclude></noinclude> 1zz8nxta04dzp5wi5p7i2qteu4jlvaw 104 20988 87290 59985 2022-08-14T09:01:40Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=кіну|к=лася}} і закрыла яго сваімі рукамі так, каб яму не пашкодзіць. {{Водступ|2|em}}Але Сьмерць дзьмуханула на яе рукі і яны адразу павісьлі бяз сілы. {{Водступ|2|em}}—„Бачыш, у мяне сілы больш“, — сказала Сьмерць.—„Ты павінна ўступіць мне.“ {{Водступ|2|em}}—„Бог дужэйшы за цябе“,—сказала маці. {{Водступ|2|em}}—„Але я роблю яго волю“. — казала далей Сьмерць. — Я {{Абмылка|перасаджаваю|перасаджываю}} ў няведомыя староны толькі тыя краскі, каторым прысуджана гэта Богам.“ {{Водступ|2|em}}—„Аддай, аддай мне маё дзіця! — прасілася маці,—а не,—дык я вырву другія краскі, калі ты не пашкадуеш мяне.“ {{Водступ|2|em}}І яна ўхапілася за нейкую краску. {{Водступ|2|em}}—„Не чапай яе“,—сказала Сьмерць.—„ Ты хочаш, каб другая маці мучылася таксама, як мучышся цяпер ты“. {{Водступ|2|em}}—„Маці!“—сказала кабета і зараз-жа апусьціла рукі. {{Водступ|2|em}}—„Вось твае вочы“, сказала Сьмерць. {{Водступ|2|em}}—„Я выняла іх з возера ў каторым яны так блішчэлі. Вазьмі іх і глянь сюды, ў калодзяж. Ты пабачыш там два жыцьці: адно з іх—жыцьцё твайго дзіцяці.“ {{Водступ|2|em}}Маці нахінулася над калодзежам. Жыцьцё аднаго было шчасьцем для яго самога і для другіх, сколькі сьветла, дабра ліло яно навокал,—жыцьцё другога было безрадасным, цяжкім. Гора, туга, галота. {{Водступ|2|em}}— „Баржджэй, баржджэй скажы, каторае жыцьцё павінна належацца майму дзіцяці,“ — са страхам папыталася маці.<noinclude></noinclude> j7xmwzrxnuyha81v6et13bh70ak2uu0 104 20989 87291 66348 2022-08-14T09:02:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="Маці"/>{{Водступ|2|em}}—„Гэтага я не скажу табе!“ {{Водступ|2|em}}Бедная маці кінулася на калені і, ламаючы рукі, прасіла Бога: {{Водступ|2|em}}—„Божа! Калі маё дзіцятка чакае ў жыцьці толькі гора і бяда, то ня слухай мяне, забудзься на мае малітвы і сьлёзы. Уратуй яго ад таго мучэньня…—І яна з пакорай апусьціла галаву.“ {{Водступ|2|em}}А Сьмерць узяла дзіця на рукі і панясла яго ў няведамую старану. {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="Маці"/> <section begin="вопратка"/>{{цэнтар|КАРАЛЕЎСКАЯ ВОПРАТКА.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Жыў некалі на сьвеце кароль. Больш за ўсё ён любіў добра прыбірацца і на гэта йшлі ўсе яго грошы. Ён выхадзіў, ці езьдзіў куды, толькі каб паказаць сваю новую вопратку. Ён толькі і рабіў, што апранаўся і калі ён куды-небудзь спазьняўся, аб ім казалі: „Кароль перапранаецца.“ {{Водступ|2|em}}Аднойчы ў тое самае месца, дзе жыў кароль, прыехалі два чужаземцы. Яны назваліся ткачамі {{Абмылка|і і|і}} ўсюды расказвалі, што ўмеюць ткаць такую нязвычайную тканіну, якая апрача хараства колеру, мае яшчэ другую асаблівасьць: дурны, ці нядобры чалавек яе не ўбачыць. „Вось была-б вопратка,“—падумаў кароль, — „Калі-б яна была ў мяне. Я-б адразу даведаўся, хто з маіх падданых працуе добра, хто разумны, а хто дурны.“ {{Водступ|2|em}}Кароль зараз-жа аклікаў да сябе абодвых ткачоў, загадаў ім рабіць сабе вопратку, даў ім шмат грошы і прасіў, каб яны не марудзілі. {{Водступ|2|em}}Тыя зараз-жа селі за кросны і па цэлых днёх сядзелі за імі, прыкідаючыся бытцам працуюць, а запраўды нічога не рабілі, толькі развадзілі ў {{перанос пачатак|п=па|к=ветры}} <section end="вопратка"/><noinclude></noinclude> 0qhgchczot8h3wso3nlhe4zhow8rwcm 87322 87291 2022-08-14T09:12:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="Маці"/>{{Водступ|2|em}}—„Гэтага я не скажу табе!“ {{Водступ|2|em}}Бедная маці кінулася на калені і, ламаючы рукі, прасіла Бога: {{Водступ|2|em}}—„Божа! Калі маё дзіцятка чакае ў жыцьці толькі гора і бяда, то ня слухай мяне, забудзься на мае малітвы і сьлёзы. Уратуй яго ад таго мучэньня…—І яна з пакорай апусьціла галаву.“ {{Водступ|2|em}}А Сьмерць узяла дзіця на рукі і панясла яго ў няведамую старану. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}} <section end="Маці"/> <section begin="вопратка"/>{{цэнтар|КАРАЛЕЎСКАЯ ВОПРАТКА.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Жыў некалі на сьвеце кароль. Больш за ўсё ён любіў добра прыбірацца і на гэта йшлі ўсе яго грошы. Ён выхадзіў, ці езьдзіў куды, толькі каб паказаць сваю новую вопратку. Ён толькі і рабіў, што апранаўся і калі ён куды-небудзь спазьняўся, аб ім казалі: „Кароль перапранаецца.“ {{Водступ|2|em}}Аднойчы ў тое самае месца, дзе жыў кароль, прыехалі два чужаземцы. Яны назваліся ткачамі {{Абмылка|і і|і}} ўсюды расказвалі, што ўмеюць ткаць такую нязвычайную тканіну, якая апрача хараства колеру, мае яшчэ другую асаблівасьць: дурны, ці нядобры чалавек яе не ўбачыць. „Вось была-б вопратка,“—падумаў кароль, — „Калі-б яна была ў мяне. Я-б адразу даведаўся, хто з маіх падданых працуе добра, хто разумны, а хто дурны.“ {{Водступ|2|em}}Кароль зараз-жа аклікаў да сябе абодвых ткачоў, загадаў ім рабіць сабе вопратку, даў ім шмат грошы і прасіў, каб яны не марудзілі. {{Водступ|2|em}}Тыя зараз-жа селі за кросны і па цэлых днёх сядзелі за імі, прыкідаючыся бытцам працуюць, а запраўды нічога не рабілі, толькі развадзілі ў {{перанос пачатак|п=па|к=ветры}} <section end="вопратка"/><noinclude></noinclude> 0ftcsnkos1ohhr4r4v05yc9vfsz7dqt 104 20990 87292 66349 2022-08-14T09:02:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=па|к=ветры}} рукамі. Кожды дзень яны вымагалі новых нітак і золата, але ўсё гэта клалі сабе ў {{Абмылка|кішені|кішэні}} і цешыліся, што так спрытна задурылі галаву каралю, седзячы за пустымі кроснамі. Каралю вельмі хацелася пайсьці паглядзець на работу, але ён памятаў, хто толькі можа ўбачыць тканіну і баяўся. {{Водступ|2|em}}—„Яно сабе, мне німа чаго баяцца,—казаў ён,—але ўсё-ткі ніхай хто-небудзь перш за мяне паглядзіць. Ніхай сходзіць да ткачоў мой першы міністар, ён такі паважаны чалавек, што напэўна лепш за каго іншага ўбачыць тканіну.“ {{Водступ|2|em}}Міністар. па загаду караля пайшоў туды, дзе сядзелі круцялі за пустымі кроснамі, прыкідаючыся, што працуюць. Падыйшоў міністар да іх, з цікавасьцю глянуў на кросны і—нічога не ўбачыў. {{Водступ|2|em}}—„Божухна Ты мой!“—падумаў з страхам міністар, праціраючы вочы. {{Водступ|2|em}}— Чаму-ж гэта я нічога не бачу! Ці-ж гэта можа быць… Але сказаць аб тым, {{Абмылка|что|што}} нічога не бачыць, ён не адважыўся, і, нахінуўшыся над кроснамі, удаваў, бытцам разглядае рысунак. {{Водступ|2|em}}—„Як вам падабаецца тканіна?“—папыталіся ў яго хітрыя ткачы. {{Водступ|2|em}}—„Ах, вельмі хораша! На зьдзіў прыгожа падабраны колеры… {{Абмылка|А,|А}} казаў бедны міністар з {{Абмылка|замяшаньнем|замяшаньнем,}} гледзячы цераз свае акуляры. Тым часам ён думаў сам сабе: „Ці-ж я запраўды гэткі дурны? Вось чаго не спадзяваўся. Але ўсё-такі я не павінен прызнавацца, што нічога не бачу, каб не пазналі, што я не здатны да службы.“ {{Водступ|2|em}}—„Гэткі сорам пад старасьць“… і ён яшчэ больш пачаў выхваляць тканіну. {{Водступ|2|em}}Ткачы толькі гэтага й хацелі. Як толькі {{перанос пачатак|п=міні|к=стар}}<noinclude></noinclude> f5ghwbm8j20yvxyh3xiji9pqntnbfte 104 20991 87293 60005 2022-08-14T09:02:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=міні|к=стар}} пайшоў, яны ізноў загадалі даць ім нітак, золата і грошы, і ўсё гэта забралі сабе і нічога, як і перш, не рабілі. {{Водступ|2|em}}Ашуканы міністар, прыйшоўшы да караля, сказаў: {{Водступ|2|em}}—„А, праўда, тканіна асабліва хораша выглядае.“ {{Водступ|2|em}}Праз некалькі дзён кароль паслаў да ткачоў другога міністра даведацца, ці хутка будзе зроблена вопратка. {{Водступ|2|em}}З гэтым было тое самае, што і з першым. Ён таксама нічога не ўбачыў на пустых кроснах, але як і першы міністар, не хацеў, каб яго {{Абмылка|лычілі|лічылі}} дурным, і ня выказаў таго, што ён нічога не ўбачыў, наадварот, надта а надта хваліў рысунак і тканіну. {{Водступ|2|em}}Каралю ён сказаў тое самае, што і першы. {{Водступ|2|em}}Ў городзе ўсе ўжо даведаліся, што кароль шые сабе вопратку з нязвычайнае тканіны і лічылі часіны, каб баржджэй убачыць яе. Ўрэшце, сам кароль, адважыўся пайсьці паглядзець на тканіну. {{Водступ|2|em}}З вялікай сьвітай ён зьявіўся да ткачоў. Ашуканцы сядзелі каля кросен і шпарка снавалі ў паветры рукамі. {{Водступ|2|em}}—„Паглядзеце, як прыгожа!“—зьвярнулі ўвагу караля на кросны абодвы міністры. Яны былі пэўны, што ўсе, акром іх, бачаць тканіну, Кароль падыйшоў да кросен і, нічога ня ўбачыўшы, са страхам падумаў: {{Водступ|2|em}}—„Божа-ж мой! Гэта-ж я нічога не бачу. Але, ці-ж я дурань?! Што-бы гэта магло стацца? Выходзіць, што я і каралём не магу быць. Не, я і думаць не хачу аб гэтым“… Ён спагадна паківаў галавой {{перанос пачатак|п=тка|к=чом}}<noinclude></noinclude> tthuoq5jyrbr3bqf3g5dcdy2j8l2fd0 104 20992 87294 60006 2022-08-14T09:03:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=тка|к=чом}} і запрапанаваў сваёй сьвіце палюбавацца хараством тканіны. {{Водступ|2|em}}Ніхто нічога не ўбачыў, бо і бачыць не было чаго, але кожды пасароміўся чым-небудзь гэта выказаць і ўсе, на ўсе галасы, хвалілі такое прыгажство. {{Водступ|2|em}}Аж кароль, хоць сам анічагусенькі не бачыў, усьцешыўся і пастанавіў апрануць новую вопратку ў першае сьвята. Ён загадаў баржджэй канчаць работу і багата абдарыў ткачоў. {{Водступ|2|em}}Ўсю ночь перад сьвятам у вокнах ткачоў гарэў агонь: яны сьпешаліся канчаць уборы. {{Водступ|2|em}}З сур‘ёзным выглядам яны здымалі з кроснаў тканіну, бытцым кроілі яе ножніцамі і шылі пустымі іголкамі. Бытцам скончыўшы шыць яны пайшлі да караля. {{Водступ|2|em}}—„Пагляньце, ваша сьветласьць на жупан,“—казалі яны, падымаючы пустыя рукі. {{Водступ|2|em}}—„Бачыце якая лёгкая мантыя! Як вы апранецеся, вам будзе здавацца бытцам вы раздзеты, бо вопратка тонкая як павучыньне.“ {{Водступ|2|em}}—„Але!“—сказалі ўсе, хоць анічога не бачылі. {{Водступ|2|em}}—„Цяпер, зрабіце ласку, разьдзеньцеся, каб мы маглі паглядзець ці добра на вас будзе вопратка. Можа, што перарабіць трэба?“ — сказалі ткачы каралю. {{Водступ|2|em}}Той раздзеўся, а ашуканцы давай круціцца каля яго, бытцам памагаючы яму напранацца; прычапілі мантыю, каторай ня было, паправілі зборку, асьцярожна пераступаючы цераз яе хвост. {{Водступ|2|em}}—„На зьдзіў хораша!“—хвалілі прыдворныя, тым часам як кароль разглядаў сябе ў люстры. {{Водступ|2|em}}—„Працэсія можа йсьці: ўсё гатова,“—сказаў цэрамоньмайстар.<noinclude></noinclude> dxo5ol4av9vdk1y4emtileic9xrhy6n 104 20993 87296 66352 2022-08-14T09:03:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="вопратка"/>{{Водступ|2|em}}Кароль яшчэ раз паглядзеўся ў люстра, камэргэры ўдавалі што нясуць хвост мантыі, і ўся працэсія пацягнулася па вуліцах гораду. {{Водступ|2|em}}Важна йшоў кароль сярод вялікага натаўпу народу і з радасьцю чуў, як усе дзівіліся яго прыгожай вопратцы. Кожды сам пра сябе ведаў, што ніякае вопраткі на каралю німа, але ніхто не хацеў голасна прызнацца да гэтага. {{Водступ|2|em}}Аж тут маленькі хлопчык закрычаў да свайго бацькі: {{Водступ|2|em}}—„Ай, татачка, кароль-жа-ж голы“… {{Водступ|2|em}}—„Праўду хлапчук сказаў“—прашаптаў бацька свайму суседу. {{Водступ|2|em}}І ўвесь народ сьперша паціху, потым ўсё больш голасна, пачаў казаць: „Голы! {{Абмылка|Голы!|Голы!“}} {{Водступ|2|em}}—„Мусіць яны праўду кажуць“—падумаў кароль, але зараз-жа дадаў:—„Ня трэба ўсё-ткі гэтага выказываць.“ І ён важна і спакойна ступаў далей, а камэргэры з яшчэ большай старэннасьцю нясьлі хвост, каторага запраўды ня было. {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="вопратка"/> <section begin="сумлеўка"/>{{цэнтар|ЯКАЯ-Ж ТУТ СУМЛЕЎКА!|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}—„О, страшэныя рэчы! Страшэныя рэчы!“—горача крычала адна курыца. {{Водступ|2|em}}—„{{Абмылка|Няў-жо-ж|Няўжо-ж}} вы нічога ня ведаеце?“ {{Водступ|2|em}}—„О, Гэта страшэнная, рэч! У нашым птушынцы здарылася прыгода… Я проста {{Абмылка|зварьяцець|звар‘яцець}} гатова! Нават спаць не магу! Шчасьце яшчэ, што я не адна на курасадні! Ах, мой Божа! Дык вы нічога ня ведаеце?!“ {{Водступ|2|em}}І яна пачала апавядаць дрыжачым голасам. Тое, што яна апаведала, зрабіла на ўсіх такое ўражаньне, што ў шмат каторых курыц нават пёры <section end="сумлеўка"/><noinclude></noinclude> jhnyoy96d7verksk8r0i8bw88bi1k6d 87321 87296 2022-08-14T09:12:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> <section begin="вопратка"/>{{Водступ|2|em}}Кароль яшчэ раз паглядзеўся ў люстра, камэргэры ўдавалі што нясуць хвост мантыі, і ўся працэсія пацягнулася па вуліцах гораду. {{Водступ|2|em}}Важна йшоў кароль сярод вялікага натаўпу народу і з радасьцю чуў, як усе дзівіліся яго прыгожай вопратцы. Кожды сам пра сябе ведаў, што ніякае вопраткі на каралю німа, але ніхто не хацеў голасна прызнацца да гэтага. {{Водступ|2|em}}Аж тут маленькі хлопчык закрычаў да свайго бацькі: {{Водступ|2|em}}—„Ай, татачка, кароль-жа-ж голы“… {{Водступ|2|em}}—„Праўду хлапчук сказаў“—прашаптаў бацька свайму суседу. {{Водступ|2|em}}І ўвесь народ сьперша паціху, потым ўсё больш голасна, пачаў казаць: „Голы! {{Абмылка|Голы!|Голы!“}} {{Водступ|2|em}}—„Мусіць яны праўду кажуць“—падумаў кароль, але зараз-жа дадаў:—„Ня трэба ўсё-ткі гэтага выказываць.“ І ён важна і спакойна ступаў далей, а камэргэры з яшчэ большай старэннасьцю нясьлі хвост, каторага запраўды ня было. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}} <section end="вопратка"/> <section begin="сумлеўка"/>{{цэнтар|ЯКАЯ-Ж ТУТ СУМЛЕЎКА!|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}—„О, страшэныя рэчы! Страшэныя рэчы!“—горача крычала адна курыца. {{Водступ|2|em}}—„{{Абмылка|Няў-жо-ж|Няўжо-ж}} вы нічога ня ведаеце?“ {{Водступ|2|em}}—„О, Гэта страшэнная, рэч! У нашым птушынцы здарылася прыгода… Я проста {{Абмылка|зварьяцець|звар‘яцець}} гатова! Нават спаць не магу! Шчасьце яшчэ, што я не адна на курасадні! Ах, мой Божа! Дык вы нічога ня ведаеце?!“ {{Водступ|2|em}}І яна пачала апавядаць дрыжачым голасам. Тое, што яна апаведала, зрабіла на ўсіх такое ўражаньне, што ў шмат каторых курыц нават пёры <section end="сумлеўка"/><noinclude></noinclude> chtmyl8w63xwyvg9deya7m0849964bd 104 20994 87297 66353 2022-08-14T09:04:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>натапырыліся ад жаху, а певень пахіліў свой грэбень і глыбока задумаўся. {{Водступ|2|em}}—„Няўжо-ж гэта праўда?“—ўскрыкнулі куры—„Няўжо? Няўжо?“ {{Водступ|2|em}}—„О, гэта шчырая праўда!“—адказала пераказчыца: — „Якая-ж тутака можа быць сумлеўка!“ {{Водступ|2|em}}Але, паслухайце, што здарылася ў курынцы, {{Водступ|2|em}}Раз, вечарам, як усе куры паселі на курасадню, адна курка-каратканожка, вельмі прыстойненькая і зусім добра сябе вёўшая, перад тым як заснуць, паскрабла сябе каля шыйкі і ў яе выляцела адно пёрачка. {{Водступ|2|em}}—„Бач, ляціць,“ сказала курка, ўзіраючыся {{Абмылка|на на|на}} сваё падаючае пёрка. {{Водступ|2|em}}—„І чым я болей скрабуся, тым прыгажэй выглядаю!“ — весела дадала яна і спакойна заснула. Яна-ж была саўсім добра сябе вёўшая курка. {{Водступ|2|em}}Нейкі час у курніку ўсё была спакойна. Хто ціха спаў, хто толькі зьбіраўся драмаць. Курыца, што сядзела побач з вясёлай куркай, каторая згубіла адно пёрка, таксама гатова была задрамаць. Гэта была спакойная курыца, яна ўсіх запэўняла, што не мае нораву ўлазіць у чужыя справы, што ня зносіць плётак і больш за ўсё любіць супакой душы. {{Водступ|2|em}}Пачуўшы, што сказала вясёлая курка, яна доўга маўчала, але, ўрэшце ня вытрывала і зьвяртаючыся да суседкі сваёй мовіла: {{Водступ|2|em}}—„Чула, васпаня, аб чым тутака гавораць маладзейшыя? Я, ведама, не пераношу плётак але павінна сказаць толькі адно: тутака, паміж намі ёсьць курыца, каторая каб падабацца пеўню, хочэ выдзерці сабе ўсе пёры. Як вашэці гэта {{перанос пачатак|п=падабаец|к=ца}}<noinclude></noinclude> aujh6sg5m4tgd9cyvostuuik648n88h 104 20995 87298 60021 2022-08-14T09:04:36Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=падабаец|к=ца}}, га? Каб я была на мейсцы пеўня — дык грэбавала-бы падобнымі курамі. {{Водступ|2|em}}І да глыбіны абураная яна заварушылася на мейсцы. {{Водступ|2|em}}Якраз на тую пару трапілася, што над катухом сядзела старая сава са сваім мужам і дзяцьмі. {{Водступ|2|em}}Пачуўшы, што казала курыца,—а ў савы, ведама, вушы вельмі чуткія, яна прыплюшчыла вочы і махаючы крыльлямі, зашаптала: „Ня слухайце! Там кажуць страшныя рэчы! Ну, падумайце толькі, тутака ёсьць гэткая безсаромлівая курыца, што дзярэ з сябе ўсе пёры, прост перад пеўням. Так, так, я чула гэта сваімі ўласнымі вушамі.“ {{Водступ|2|em}}—„Ч-ш-ша! Не кажы гэтага пры дзецях“, — сказаў сава-бацька. {{Водступ|2|em}}—„Я разкажу гэта толькі суседцы, саве, што жыве тутака ў другім панадворку. Ёй абавязкова трэба гэта расказаць“. {{Водступ|2|em}}І доўга не мяркуючы яна разтапырыла крыльлі і паляцела ў суседні панадворак. {{Водступ|2|em}}—„Гугу-у! Гугу-у!“—закугакалі совы, зьвяртаючыся да галубоў, якія сьціхамірна спалі ў сваей галубоўні. {{Водступ|2|em}}—„Слухайце, слухайце, якая страшная рэч! Адна курыца, каб падабацца пеўню выдзерла сама сабе ўсе пёры. Ўсе да аднаго! Я сама бачыла. Ох, страшна! Яна ўжо, здаецца, замерзла“… {{Водступ|2|em}}—„Дзе? Дзе? Дзе?“—загрукавалі галубы. {{Водступ|2|em}}—„Тутака, тутака побач, у птушынцы. Нават сорамна апавядаць! Але паверце, мы самі бачылі!“ — крычэлі совы. {{Водступ|2|em}}—„Няўжо-ж у нашым дворышчы дагэтуль яшчэ нічога ня ведаюць аб тым?“<noinclude></noinclude> lqcugvdtpbldx5vhkv00c31mnkn7bpb 104 20996 87299 66355 2022-08-14T09:05:02Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}—„Трэба паведаміць, трэба паведаміць!“—занепакоіліся галубы і зараз-жа паляцелі па дворышчы. {{Водступ|2|em}}—„Чулі? Чулі?“—грукавалі яны. — „Побач, у суседзкім птушынцы, адна курыца, нават здаецца дзьве, павыдзіралі сабе ўсе пёры, каб падабацца пеўню!“ {{Водступ|2|em}}—„Падумайце толькі, як гэта {{Абмылка|небасьпечна!“—|небасьпечна!“}} {{Водступ|2|em}}—„Можна прастудзіцца і {{Абмылка|памерці“!!!“—|памерці!!“}} {{Водступ|2|em}}—„Ды-й яна ужо памерла! Абедзьве, абедзьве памерлі!!!!“ {{Водступ|2|em}}—„Абудзі-це-ся! Абудзіцеся!" Заверашчаў ва ўсё горла певень, ускочыўшы на плот. {{Водступ|2|em}}—„У суседзкім панадворку тры курыцы выдзерлі сабе ўсе пёры! Гэта агідная гісторыя! Аб ей нельга маўчаць! Ніхай ведаюць усе, ўсе!“—крычэў ён, бьючы сябе крыльлямі і тарашчучы свае сонныя вочы. {{Водступ|2|em}}—„Ніхай! Ніхай! Ніхай, ведаюць ўсе!“ — запішчэлі кажаны і паляцелі некуды. {{Водступ|2|em}}Усё абудзілася, закудактала, заверашчэла, закрычэла. {{Водступ|2|em}}Гісторыя пераносілася з аднаго панадворку ў другі і ўрэшце ізноў трапіла туды, адкуль ўзяла свой пачатак. {{Водступ|2|em}}Нехта прыляцеўшы, як на пажар, апавядаў, што пяць курыц выдзерлі сабе пёры, каб пераканаць пеўня ў сваей да яго любові, а пасьля з зайздрасьці на сьмерць задзяўблі адна другую. {{Водступ|2|em}}Пачула гэту гісторыю і тая курыца, ў якой выляцела пёрка, і ня дагадваючыся, што гэта аб ей гаварыцца—голасна сказала: {{Водступ|2|em}}—„О, як я пагарджаю гэткімі курамі! Ды<noinclude></noinclude> 3bpyvqf050so7b61q0yod4kw4fcrz8j 104 20997 87300 66356 2022-08-14T09:05:26Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="сумлеўка"/>толькі найгорш тое, што такіх будзе не пяць, а куды больш! О, аб гэтым нельга маўчаць! Трэба канечне надрукаваць ў газэтах.“ {{Водступ|2|em}}І незадоўга гэта гісторыя была зьмешчана ва ўсіх газэтах. Мала таго,- перадрукавалі гэту гісторыю на асобных лісточках і разаслалі па ўсяму сьвету. {{Водступ|2|em}}Вось як з маленькага пёрка можа зрабіцца цэлых пяць курыц. {{Водступ|2|em}}Якая-ж тут можа быць сумлеўка?! {{лінія|6em|прагал=0}} <section end="сумлеўка"/> <section begin="іголка"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|ГОРДАЯ ІГОЛКА}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Жыла калісь на сьвеце таўстая іголка, Але яна лічыла сябе вельмі тонкай. {{Водступ|2|em}}—„Глядзіце, дзяржыце мяне добра!“—сказала іголка, зьвертаючыся да пальцаў, каторыя хацелі яе ўзяць. — „Ня выкіньце мяне! Калі звалюся я—ніхто тады мяне ня знойдзе. Ці-ж вы не бачыце, якая я тонкая. {{Водступ|2|em}}—„Супакойся,“— сказалі пальцы, абхапіўшы яе навокал. {{Водступ|2|em}}—„Глядзіце-ж, я сягоньня ня толькі сама, са мной мая слуга“—сказала іголка, цягнучы за сабой доўгую нітку. {{Водступ|2|em}}Пальцы пакіравалі іголкай проста ў разарваны бот, на каторым трэба было зашыць лопнуўшую скуру. {{Водступ|2|em}}—„Якая грубая праца!“ — сказала іголка.—Я не пралезу, я зламлюся, я зламлюся!“ {{Водступ|2|em}}І запраўды, яна зламалася. {{Водступ|2|em}}—„Ну, не казала я!“—наракае яна.—„Я-ж гэткая далікатная!“ <section end="іголка"/><noinclude></noinclude> k5317vmjyeez2q60fdzmbpjc37swvek 87320 87300 2022-08-14T09:11:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="сумлеўка"/>толькі найгорш тое, што такіх будзе не пяць, а куды больш! О, аб гэтым нельга маўчаць! Трэба канечне надрукаваць ў газэтах.“ {{Водступ|2|em}}І незадоўга гэта гісторыя была зьмешчана ва ўсіх газэтах. Мала таго,- перадрукавалі гэту гісторыю на асобных лісточках і разаслалі па ўсяму сьвету. {{Водступ|2|em}}Вось як з маленькага пёрка можа зрабіцца цэлых пяць курыц. {{Водступ|2|em}}Якая-ж тут можа быць сумлеўка?! {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}} <section end="сумлеўка"/> <section begin="іголка"/>{{цэнтар|{{Разьбіўка|ГОРДАЯ ІГОЛКА}}.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Жыла калісь на сьвеце таўстая іголка, Але яна лічыла сябе вельмі тонкай. {{Водступ|2|em}}—„Глядзіце, дзяржыце мяне добра!“—сказала іголка, зьвертаючыся да пальцаў, каторыя хацелі яе ўзяць. — „Ня выкіньце мяне! Калі звалюся я—ніхто тады мяне ня знойдзе. Ці-ж вы не бачыце, якая я тонкая. {{Водступ|2|em}}—„Супакойся,“— сказалі пальцы, абхапіўшы яе навокал. {{Водступ|2|em}}—„Глядзіце-ж, я сягоньня ня толькі сама, са мной мая слуга“—сказала іголка, цягнучы за сабой доўгую нітку. {{Водступ|2|em}}Пальцы пакіравалі іголкай проста ў разарваны бот, на каторым трэба было зашыць лопнуўшую скуру. {{Водступ|2|em}}—„Якая грубая праца!“ — сказала іголка.—Я не пралезу, я зламлюся, я зламлюся!“ {{Водступ|2|em}}І запраўды, яна зламалася. {{Водступ|2|em}}—„Ну, не казала я!“—наракае яна.—„Я-ж гэткая далікатная!“ <section end="іголка"/><noinclude></noinclude> nrqomw9vji2ueq4tpt5frn3jqz1hu32 104 20998 87301 60029 2022-08-14T09:05:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Тады кухарка, ў пальцах каторай іголка зламалася, дарабіла да яе з ляку галоўку і стала зашпіляць ёю хустку. {{Водступ|2|em}}—„Ну, вось я засьцібка“—сказала іголка.—„Я даўно ведала, што дайду вялікае чэсьці. Я даўно ведала, што я не прападу. Ды ці-ж гэтакія прападаюць калі!“ {{Водступ|2|em}}І яна горда кідала погляды ва ўсе староны. {{Водступ|2|em}}—„Пазвольце ў вас папытацца,—зьвярнулася да яе суседка — шпілька, — ці вы ня з золата? У вас гэткі пацягаючы выгляд і цікаўная галоўка! Толькі яна ў вас чамусьці маленькая“… {{Водступ|2|em}}Тады наша іголка скоса глянула на шпільку і так высока задзерла сваю галаву, што выскачыла з хусткі і трапіла ў вадасьцечную канаву, якую ў гэту пару чысьціла кухарка. {{Водступ|2|em}}—{{Абмылка|„Ага!“|„Ага!}}Значыцца, цяпёр мы будзем падарожнічаць!“—сказала іголка.—„Каб толькі мы не заблудзіліся.“ {{Водступ|2|em}}І яна, запраўды, заблудзілася. {{Водступ|2|em}}—„Я лішне далікатная для гэтага сьвету“—думала яна, лежачы ў канаве.—„Але я ведаю сваю вартасьць і гэта мяне супакоівае, {{Водступ|2|em}}Цэлыя кучкі трэсачак, саломінак, аскубачкаў старых газэт пераплывалі цераз яе. {{Водступ|2|em}}—„Глядзіце, як плыве ўся гэта драбяза!“—кажа іголка,—і яны не бачаць, хто пад імі! Я тутака! Чуеце? Я!.. Вось плыве трэсачка; яна нешчасьлівая напэўна думае толькі аб самой сабе, І ня ведае, што ўнізе ляжу я, гэткая далікатная іголка. А, вось, і саломінка нясецца некуды. Бач, як круціцца! Якая яна неасьцярожная. Эй, ты, глядзі, а то якраз сгукнешся аб камень.<noinclude></noinclude> gud4wznbg3lf23ifbupfhk2vun6q9er 104 20999 87302 60030 2022-08-14T09:06:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}—„А, аскубак газэціны!.. Нават і яна задаецца! Ужо даўно ўсе забыліся аб табе. Адна я магу быць спакойнай, цярплівай. Я ведаю сабе цану і дзеля таго буду гордай і важнай!“ {{Водступ|2|em}}Раз угледзіла яна, што каля яе нешта блішчыць. Іголка падумала, што гэта дарагі камень. Вышла, што гэта было простае шкло ад піўной бутэлькі. Іголка, зьдзіўленая палысклівасьцю шкла распачала з ім гутарку: {{Водступ|2|em}}—„Вы напэўна, дарагі камень?“—пыталася яна. {{Водступ|2|em}}—„Блізка каля таго,“—адказала шкло. {{Водступ|2|em}}І кожды з іх думаў, што мае справу з важнай асобай. {{Водступ|2|em}}—„Я жыла ў скрынцы ў аднэй паненкі. Гэна паненка была кухарка. На кождай руцэ было ў яе па пяць пальцаў. Страшна капрысныя былі гэныя пальцы. Іх было пяць родных братоў. Але ўсе яны горда дзяржалі сябе, ня гледзячы на тое, што былі ўсе рознага росту. Канцавы—вялікі палец, кароткі і таўсты, заўсёды дзяржаўся збоку; але ён заўсёды казаў, што калі хто-небудзь страціць яго, таго ня возьмуць на ваенную службу. Другі палец пробаваў то пражаніну, то гарчыцу; ён паказваў на сонца і на месяц. Трэці глядзеў цераз плечы іншых. Чацьвёрты насіў залаты паяс, а апошні зусім нічога не рабіў і вельмі гэтым пышаўся. Толькі гэта ў іх была адна лахва і больш нічога. Гэта мяне разазлавала і я пакінула іх.“ {{Водступ|2|em}}Ў гэты момант ў вадасьцечную. канаву налілі вады. Вада пацякла цераз берагі і пацягнула за сабой шкло разам з іголкай. {{Водступ|2|em}}—„Ну, ўрэшце, і мы крануліся,“—сказала іголка.<noinclude></noinclude> i7ot9g7mezyxc5d4rmcj7xnauvlrrmd 104 21000 87304 60031 2022-08-14T09:07:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Шкло паплыло далей, але іголка застанавілася ў ручавіне. {{Водступ|2|em}}—„Будзе!—сказала яна,—больш не крануся ні на крок: я задалікатная і маю права пышацца гэтым.“ {{Водступ|2|em}}І яна засталася лежаць у канаве. {{Водступ|2|em}}Раз дзеці, ўлезшы ў канаву, сталі капацца ў ёй. {{Водступ|2|em}}Яны знаходзілі там старыя цьвякі, медзяныя бляшкі і падобныя да гэтага дарагія рэчы. {{Водступ|2|em}}Праца, праўда, была брудная, але дзеці былі здаволены і цешыліся знаходкамі. {{Водступ|2|em}}—„Ой-ой-ой“—закрычаў адзін, укалоўшыся аб іголку. {{Водступ|2|em}}—„Вось гадаўка!“ {{Водступ|2|em}}—„Зусім я не гадаўка! Я далікатная {{Абмылка|паненка“|паненка“—}}сказала іголка. {{Водступ|2|em}}Але ніхто яе ня слухаў. {{Водступ|2|em}}—„Вось плыве шалупа ад яйка“,—сказалі дзеці і ўторкнулі іголку ў шалупку. {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|—Ну,|—„Ну,}} ў добрую пару, — сказала яна! Цяпер, мяне ўсе {{Абмылка|ўгледзяць.|ўгледзяць“.}} {{Водступ|2|em}}—„Крак“,—крыкнула шалупа. {{Водступ|2|em}}Цераз яе праехаў воз. {{Водступ|2|em}}—„Божа, як мне душна!“ — сказала іголка.— „Я зусім зламалася“. {{Водступ|2|em}}Але яна не зламалася, хоць воз і пераехаў праз яе. Яна, як і перш, лежала ўдоўжкі ў ручавіне. {{Водступ|2|em}}Ну, і дзякаваць Богу,—ніхай сабе ляжыць. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}}<noinclude></noinclude> rccqpbzt796cjdxildjmuwj9pzxabxk 104 21001 87305 60036 2022-08-14T09:07:40Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|ПЯРО І КАЛАМАР.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ў пакоі паэты, дзе на стале стаяў яго каламар нехта заўважыў:—„Дзіўна, чаго-чаго толькі не выходзіць з гэтага каламару! Цікава, што гэта цяперака паэта чэрпае з яго… Што новага ён нам напіша? Дзіўна, вельмі дзіўна!“ {{Водступ|2|em}}— „Ну, але, — сказаў каламар: — гэта нават ня толькі дзіўна, а прост цудоўна. Я заўсёды гэта казаў і цяпер кажу,—ня сьціхаў ён звертаючыся да пера і другога пісарскага рыштунку, які стаяў на стале. — Праўда, чаго толькі ня выходзіць з мяне. Проста назвычайна! Я, прызнаюся, і сам ня ведаю, што выйдзе, як толькі паэта пачынае чэрпаць з мяне. Аднэй маёй кроплі стачыць, каб напісаць палову страніцы, а чаго-чаго ня стоўпіцца на ёй… Я, запраўды, нешта назвычайнае… З мяне выйшлі ўсе творы паэты, ўсе гэтыя жывыя абразы, якія здаюцца ўсім даўно знаёмымі, гэтыя шчырыя пачуцьці душы, гэты гумар, гэтыя прыгожыя апісаньня прыроды! Я і сам не разумею, як ён мог узяць іх з мяне, бо сам я саўсім не знаю прыроды, але відаць гэта ўжо ў мяне прыроднае… З мяне-ж выйшлі ўсе гэтыя многія цудоўна-прыгожыя дзеўчаты, адважныя рыцары на ўсьпененых конях, сьляпыя калекі і — ды ўсяго і ня пералічыш. Запэўняю вас, што пры гэтым я нават саўсім ня думаю. {{Водступ|2|em}}—„Што да думаньня, дык вы сказалі шчырую праўду,“—заўважыла пяро.—„Вы запраўды ніколі і ні аб чым ня думаеце, бо інакш вы даўно зразумелі-б, што даеце толькі цекладзь, пры {{перанос пачатак|п=дапа|к=мозе}}<noinclude></noinclude> kv63olscxia6gp2r3jgg9p7xyb2h5o0 104 21002 87306 60040 2022-08-14T09:07:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=дапа|к=мозе}} якой я магу напісаць на паперы тое, што жывё ў мне. Пяро,—вось хто піша, а не каламар! У гэтым не сумневаецца ніводзін чалавек, а большасьць людзей кеміць ў паэзыі, ў каждым здарэньні, ня меней, як стары каламар“. {{Водступ|2|em}}—„У вас мала прыктычнасьці“,—атказаў каламар. — „Вы яшчэ і тыдня ня адслужылі, а ўжо не здатны да ўжытку. І вы сябе уяўляеце паэтам!? Вы проста служка! Перш, чым вы яшчэ зьявіліся на сьвет, у мяне ўжо перабывала на службе шмат вашага брата, як гусінага паходжаньня, так і фабрычнага вырабу. Знаю я вас усіх, і гусіных і сталёвых! Не мала я вас бачыў на сваім вяку, і шмат яшчэ прыдзецца вашаму брату паслужыць. мне,—быў бы толькі чалавек, які браў-бы на сябе турбацыю перадаваць на паперу тое, што ён можа пачэрпнуць з мяне. А цікава ведаць, што цяперака ён дабудзе з мяне?“ {{Водступ|2|em}}—„Чарнільная памыйніца!“—агрызнулася пяро. {{Водступ|2|em}}Позна вечарам паэт вярнуўся да хаты. Ён быў на канцэрце, дзе слухаў выдатнейшага скрыпача і яшчэ знаходзіўся пад ўражаньням яго чароўнай музыкі. Артыста дабываў са свайго інструманту цэлае бяздоньне згукаў: скрыпка зьвінела, як падаючыя кроплі дожджу, то бытцам разсыпаючы пэрлы, то пеяла як птушкі-шчэбятушкі, то стагнала, як віхар у лес. Паэту здавалася, што ён чуе плач свайго ўласнага сэрца, але ў такіх салодка-прыгожых згуках, якія могуць пеяцца толькі мілым жаночым голасам. Здавалася, што згукі паходзяць ня толькі ад струн скрыпкі, але, ад смычка і ад самаго дрэва. Гэта было нешта незвычайнае. І як ня трудная была рэч, якую ён іграў, {{перанос пачатак|п=здава|к=лася}}<noinclude></noinclude> 2bwgto035i37vjww4u7597w8ma5sah2 104 21003 87307 66357 2022-08-14T09:08:12Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=здава|к=лася}}, бытцам артыста грае жартуючы, бытцам смычок яго сам па сабе ходзіць па струнах, і ўсякі другі на яго мейсцы патрапіў бы так іграць. Скрыпка бытцам грала сама, смычок сам рухаўся, дык аб артысьце, які трымаў гэтую скрыпку і паводзіў смычком, які ўкладваў ў ігру сваю душу і жыцьцё, — зусім забываліся, Так, аб тварцу забываліся… Але паэта памятаў аб ім, ён ведаў яго імя і запісаў аб ім свае думкі: {{Водступ|2|em}}— „Ці разумна гэта было-б, калі-б скрыпка і смык надумалі-б хваліцца сваімі здольнасьцямі. А мы, людзі, часта-густа робім гэтак: паэта, маляр, мастак, ваевода, — ўсе яны пышаюцца сваімі чыннасьцямі, а між тым, ўсе яны толькі інструманты ў руках нябеснага Тварца. Яму аднаму належыць чэсьць і слава. У нас німа нічога, чым бы мы маглі пышацца“. {{Водступ|2|em}}Так, вось што напісаў паэта. Ён напісаў гэта ў форме прыповесьці і даў назову: „Артыста і інструмант“. {{Водступ|2|em}}— „Гэта ў ваш гародчык, паночку!“—сказала пяро каламару, калі яны ізноў засталіся адны ў пакоі.—„Вы чулі, як ён чытаў тое, што я {{Абмылка|напісала“|напісала.“}} {{Водступ|2|em}}— „Тое, што было ўзята з мяне? Ну, разумеецца чуў. Вы саўсім заслугоўвуеце гэтай прытычкі за сваю пышалкаватасьць. І як гэта вы не дагадаліся, што з вас насьмехаюцца. Я ад усяго сэрца падараваў вам гэтую прытычку. Я знаю дарэчнасьць маей насьмешкі.“ {{Водступ|2|em}}— „Ах, ты памыйніца!“ — сказала пяро. {{Водступ|2|em}}— „Нягодная прутавіна!“ — агрызнуўся каламар. {{Водступ|2|em}}І абое засталіся саўсім пэўнымі, што {{перанос пачатак|п=перас|к=прэчалі}}<noinclude></noinclude> oex49iu3liqa5b85sk38ae9v0l78ln0 104 21004 87308 66359 2022-08-14T09:08:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="Пяро"/>{{перанос канец|п=перас|к=прэчалі}} адзін другога. Такое пераконаньне вельмі прыемнае, з ім і сьпіцца спакайней і пяро з каламарам такі запраўды заснулі. Не спаў толькі адзін паэта. Ў яго галаве радзіліся думы, бытцам згукі скрыпкі, то мяккія і кволыя, бытцам разсыпаныя пэрлы, то магутныя і грозныя, бытцам віхор у лесе. Гэта былі згукі яго сэрца і яму здавалася, што нібы на хвіліну ён убачыў у гэтых згуках самога Адвечнага Тварца: Яму-ж аднаму ўся чэсьць і пахвала! {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}} <section end="Пяро"/> <section begin="самалёт"/>{{цэнтар|КУФАР САМАЛЁТ.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Жыў-быў купец, ды такі багаты, што мог вымасьціць срэбнымі талярамі цэлую адну вуліцу, дый яшчэ завулачак; але гэтага ён не рабіў, а карыстаў свае грошы інакшым спосабам. Выдаючы грош, ён здабываў рубель, і так разумна ён кіраваў свае справы да тэй пары, пакуль не памёр. {{Водступ|2|em}}Усе грошы засталіся сыну. Той пачаў жыць вясёла, хадзіў кожды вечар на маскарады, склеіваў пятушкоў з папяровых грошаў і вычвараў усякую іншую бязглуздзіцу. Жывучы гэтак, грашам скора павінен быў прыйсьці канец і ён, ўрэшце, прыйшоў. У нашага марнатратчыка засталося ў рэшце- рэшт ўсяго чатыры медзяных дзесяткі, а з адзежы толькі пара пантофляў, ды старая сьвітка. Прыяцелі ўсе адступіліся ад яго, бо не маглі нават выходзіць, з ім на вуліцу. Але адзін з іх, добры чалавек, паслаў яму стары куфар і лісток: „Пакуйся!“ Гэта было вельмі добра сказана, ды толькі пакаваць не было чаго; дзеля гэтага ён сам упакаваўся ў куфар! {{Водступ|2|em}}Гэта быў дзіўны куфар! Як толькі націснуць <section end="самалёт"/><noinclude></noinclude> b16imtywgvfjtsm7s8rww29vcmb4kzx 104 21005 87311 66358 2022-08-14T09:08:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>у ім дзірку да ключа, — куфар паднімаўся ў паветра. Наш марнатратчык націснуў дзірку і ў адзін міг выляцеў праз комін і паляцеў высока і далёка. Але кожды раз, як дно куфра трашчэла, купецкі сын вельмі баяўся, каб яно не разшчапілася, бо тагды яму прышлося-б зрабіць такі скок, што крый Божа! Такім чынам заляцеў ён у турэцкі край. Куфар паставіў у лесі, прыкрыўшы яго апаўшым лісьцьцём, а сам пайшоў у горад. Гэта ён мог зрабіць вельмі лёгка, бо тамака ўсе туркі хадзілі ў такой самай вопратцы, якая была на ім, — у пантофлях і сьвітцы. Сустрэў ён мамку з грудным дзіцяткам. {{Водступ|2|em}}— „Гэй, ты, турэцкая мамка,—мовіў ён,—скажы мне, што гэта за такі вялікі палац з вокнамі пад самай страхою?“ {{Водступ|2|em}}— „Тутака жыве дачка караля“, — адказала яна, — „Ёй наваражылі, што ў яе здарыцца вялікае няшчасьце, якое будзе ад каханага чалавека і дзеля гэтага да яе не дапушчаюць нікога, бяз прысутнасьці караля і каралевы“. {{Водступ|2|em}}— „Дзякуй“, — сказаў сын купца, і пайшоў зноў у лес, сеў у свой куфар, заляцеў на страху палацу і праз вакно — у пакой {{Абмылка|каралёўны|каралеўны}}. {{Водступ|2|em}}Каралеўна лежала на багатым пэрскім дыване і спала; яна была гэткая прыгожая, што сын купца ня мог ўстрымацца, каб не пацалаваць яе. Тагды яна праснулася і вельмі спалохалася; але ён ей сказаў, што ён — турэцкі бог, прыляцеў да яе па паветры і гэта каралеўне вельмі спадабалася. {{Водступ|2|em}}Гэтак яны сядзелі побач і ён разказваў ей казкі аб яе вочках: бытцам яны найпышнейшыя цёмныя вазёры, ў якіх думы плаваюць бытцам<noinclude></noinclude> k4rzho1i4modsv8gn9yrj5uuk26fmkv 104 21006 87312 60059 2022-08-14T09:09:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>русалкі. І расказаў ён ей пра яе лоб: бытцам гэта сьнегавая гара ў сярэдзіне якой месьцяцца цудоўныя галерэі з дзіўнымі залямі і абразамі. І расказаў ён ей аб бусле, які прыносіць мілых маленькіх дзетак. {{Водступ|2|em}}Так, чарадзейны былі гэты казкі. Пасьля сын купца папрасіў рукі {{Абмылка|каралёўны|каралеўны}} і яна зараз-жа згадзілася. {{Водступ|2|em}}— „Толькі, — сказала яна,—вы павінны прыйсьці сюды ў суботу. Кароль і каралева будуць у гэты дзень піць у мяне гарбату. Яны палічаць за вялікі гонар, што я выходжу замуж за турэцкага бога. Але прыгатуйце толькі {{Абмылка|якую кольвек|якую-кольвек}} добрую казку, бо мае бацькі надта ўжо любяць казкі. Матуля любіць больш навучальныя і паважныя, а тата — самыя сьмешныя“. {{Водступ|2|em}}— „Так, я абавязкова прынясу ў падарунак казку,“ — сказаў ён і яны разсталіся. {{Водступ|2|em}}На развітаньне каралеўна падаравала яму шаблю, абкладзеную чырвонцамі, якія ён выкарыстаў на свае патрэбы. {{Водступ|2|em}}Купецкі сын паляцеў, купіў сабе новы плашч, а пасьля пайшоў у лес і пачаў прыдумваць казку, да суботы яе трэ было прыгатаваць, а гэта ня такая лёгкая справа. {{Водступ|2|em}}Аднак, да суботы казка была гатова. {{Водступ|2|em}}Кароль і каралева і ўвесь двор чакалі яго пьючы ў каралеўны гарбату і сустрэлі як найлепей, {{Водступ|2|em}}— „Ці ня будзеце так ласкавы;—сказала каралева, — расказаць нам цяперака казку, глыбока паважную і навучаючую. {{Водступ|2|em}}— „Але, каб усё-ж ікі магла насьмяшыць“. — дадаў кароль.<noinclude></noinclude> 1p1vfczycu5ydx949a2g8am7l17n5pw 104 21007 87313 60061 2022-08-14T09:09:31Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— „З вялікай прыемнасьцю“, — адказаў купецкі сын і расказаў вось што: {{Водступ|2|em}}—„Жыла некалі на сьвеце скрыначка серчыкаў; і вельмі пышалася яна сваім высокім паходжаньнем. Яе фамілійнае дрэва, гэта значэ вялікая сосна, з якой серчыкі былі зроблены, расло ў вялікім лесе. Раз лежалі серчыкі паміж крэсівам і старым жалезным гаршчком і расказвалі сваім суседзям аб сваей моладасьці. — „Так,—казалі яны,—ў тую пару, як жылі мы на зялёнай галінцы, вось жыцьцё нам было! Кожды вечар частаваліся мы брыльлянцістай расіцай—гарбаткай, цэлы дзень сьвяціла на нас сонца, і птушкі разсказвалі нам свае казкі. Нам ужо змалку было відаць, што мы вельмі багатыя, бо лісьцястыя дрэвы былі адзеты толькі летам, а наша сямья мела спрамогу насіць зялёную вопратку як леткам, так і зімою. Але раз зрабілася рэвалюцыя, — прыйшоў дрывасек і нашую сямью вырубаў. Родазверхніка нашага зрабілі першай мачтаю на вялікім караблі, які мог аб‘ездзіць ўвесь сьвет, калі-б яму таго пажадалася; другія галіны разбрыліся па другіх мейсцох, а нам трапіла на долю даваць сьвет цёмным людзям. Дзеля гэтага вось, мы, знатныя родам, і ляжымо цяперака ў гэтай кухні.“ {{Водступ|2|em}}— „Мая доля саўсім другая, — сказаў жалезны гаршчок. — Ад {{Абмылка|асу|часу}} самых маіх нарадзін мяне заўсёды чысьцяць пяском і ставяць на агонь. Я турбуюся толькі аб аднэй прыгожасьці і я першая асоба ў гэтым доме. Мая адзіная прыемнасьць — стаяць пасьля абеду старэнна вычышчаным нп маім мейсцы і вясьці паважную гутарку з маімі сябрамі. Апрыч вядра, якое, час ад часу, выносіцца на двор, мы ўсе тутака жывем у чатырох сьценах.<noinclude></noinclude> 700ywleswnime5a8r36uy0anzhy0tmy 104 21008 87315 60063 2022-08-14T09:09:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>Навіны прыносіць нам толькі кашолка для спажыўных прадуктаў, калі вертаецца з рынку; але яна, так безпашанна і лаючыся гаворыць аб дзержаўных установах і народзе, што страх! Нідаўна адзін стары гаршчок, чуючы гэта ад яе, са страху ўпаў і разьбіўся на кавалкі. Так, гэта ўжо кашолачка — німа што казаць!“ {{Водступ|2|em}}— „Ну, ты ўжо за шмат разгаварыўся, — перарвала яго крэсіва і {{Абмылка|стуканулася|стукнулася}} аб крэмень так, што ажно іскры пасыпаліся. — Ці не павесяліцца нам лепш сягоньня вечарам?“ {{Водступ|2|em}}— „Давайце весяліцца, — будзем гаварыць аб тым, хто з нас знатнейшы, — сказалі серчыкі“. {{Водступ|2|em}}— „Не, запярэчыў гаршчок, — я не люблю гаварыць сам аб сабе. Давайце разпачнем вячорную гутарку. Я зачну. Кожды з нас раскажа прыгоду са свайго жыцьця; гэта вельмі вясёла і прыемна! Пачынаю. На беразі аднэй з дацкіх заток.“ {{Водступ|2|em}}— „Добры пачатак, — сказалі ўсе талеркі. — Гэтае апаведаньне, напэўна нам спадабаецца.“ {{Водступ|2|em}}— „Так, — казаў далей гаршчок, — тамака я правёў свае маладые годы ў аднэй ціхай сямьі; мэблі ў гэтым доме былі пакрыты глянсам, падлогі заўсёды {{Абмылка|блышчэлі|блішчэлі}} як люстра, і кождыя два тыдні завешваліся чыстыя фіранкі.“ {{Водступ|2|em}}— „Ах, як вы цікаўна апаведаеце!“ — сказала качарга, — „Адразу відаць, што гаворыць асоба, якая многа бывала ў таварыстве кабет. Так і чуецца нешта далікатнае“. {{Водступ|2|em}}— „Так гэта адразу відаць,“ — сказала вядро да вады і крыху паддзыгнула ад радасьці. {{Водступ|2|em}}Гаршчок далей цягнуў сваё апаведаньне і канчатак яго быў такі самы прыгожы, як і пачатак.<noinclude></noinclude> ptutayzs8bvmskhjksdn2yz5ckz9z7q 104 21009 87316 60064 2022-08-14T09:10:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Усе талеркі загрукацелі ад радасьці, а качарга знайшла недзе зялёную пятрушку і прычапіла яе да галавы гаршчка. Яна ведала, што гэткім чынам раззлуе ўсіх, бо ўсе {{Абмылка|зайздраваць імуць|зайздравацімуць}}. Апрача таго качарга мяркавала так: „Калі я плажу яму вянок сягоньня, дык ён зробіць тое самае мне заўтра.“ {{Водступ|2|em}}— „Цяперака мы паскачам,“ — сказалі вугальныя шчыпцы, і пусьціліся скакаць. Божа літасьцівы! Як яны падымалі ў верх ногі! Бацюхны! Старая дошчачка ад крэсла, якая лежала ў куце, трэснула, калі ўбачыла гэта. {{Водступ|2|em}}— „Ці ўскладуць на нас вянок!“ цікавіліся клешчы. І таксама атрымалі пажаданую нагароду, {{Водступ|2|em}}— „Які ўсё гэта просты народ!“ — думалі серчыкі, {{Водступ|2|em}}Пасьля наступіла чарга самавару пеяць. Але той абвесьціў, што перамерз і ня можа пеяць, калі ў ім не вараць. Але гэта была толькі адгаворка. Ён лічыў сабе зьневагай пеяць інакш, як ў паноў на стале. {{Водступ|2|em}}На вакне лежала старое гусіное пяро, якім пісала толькі кухарка. Ў ім ня было нічога выдатнага, апрача таго, што яно было заліта чарніламі. Але гэтым {{Абмылка|як раз,|як раз}} пяро і чванілася: „Калі самавар ня хоча пеяць, — сказала яно, — дык і ня трэба! Тут за вакном вісіць у клетцы салавей, які ўмее пеяць. Ён, праўда, ніколі пеяць не вучыўся, але сягоньня вечарам мы зробімо яму экзамін.“ {{Водступ|2|em}}— „Я лічу вельмі непрыстойным, — сказаў імбрычак (ён быў прыяцель і кроўны самавару), — змушаць усіх нас слухаць чужаземную птушку. Хіба гэта патрыатычна?!“ {{Водступ|2|em}}— „Я гэтага перанесьці не магу, — ўмешалася<noinclude></noinclude> 7tj05yptj4j1sbvxr0z4ccyyux8vvxc 104 21010 87317 60066 2022-08-14T09:10:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>кашолка,—я так разазлавалася, што ўявіць немагчыма! Ну, ці-ж можна так праводзіць вечар? Было-б, я думаю, куды разумней распачаць якую-небудзь гульню, а я-б была загадчыцай ў гэтым.“ {{Водступ|2|em}}— „Так, так, пачнем гуляць!“—закрычалі ўсе. {{Водступ|2|em}}На жаль пры гэтым адчыніліся дзьверы і ўвайшла кухарка. Усе прыціхлі і не варушыліся. Але не было ніводнага гаршчка, які бы ня думаў, што ён можа больш за ўсіх зрабіць. „Так, каб я толькі захацеў, — казаў кожды сам да сябе, — мы правялі-б вечар у-га, як вясёла!“ {{Водступ|2|em}}Кухарка ўзяла серчыкі і растапіла агонь. З якім пшыкам яны запаліліся. {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|„Ну,|— „Ну,}} вось, цяпер,—думалі серчыкі,—ўсе маюць магчымасьць бачыць, што мы тутака першыя. Які ў нас блеск! Якое сьвятло!“ {{Водступ|2|em}}І з гэтымі словамі яны згарэлі. {{Водступ|2|em}}—„Вельмі добрая казка!“—сказала каралева.— Мне здавалася, што я сама сяджу ў кухні разам з серчыкамі… Так, за гэта ты станеш мужам нашай дачкі.“ {{Водступ|2|em}}— „Разумеецца“,—сказаў кароль.— „І ў панядзелак ты жэнішся з ёю.“ {{Водступ|2|em}}Цяперака яны ўжо казалі яму „ты“, бо ён уходзіў ў іхню сямью. {{Водступ|2|em}}За дзень перад вясельлем увесь горад быў прыбраны агнямі. Народу раскідалі шмат сухаркоў і пернікаў; хлапчукі падымаліся на пальчыкі, крычалі каралю „слава“ і сьвісталі ў пальц. Пышнасьць сьвята была невымоўная. {{Водступ|2|em}}—„Ну, і мне-ж трэба зрабіць што небудзь для народу,“—падумаў купецкі сын. І ён накупляў {{перанос пачатак|п=рож|к=ных}}<noinclude></noinclude> 0emph0p5d4eofpxoistbwga1pznslgs 104 21011 87319 60068 2022-08-14T09:11:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=рож|к=ных}} файвэркаў, траскучак, — наклаў у свой куфар і паляцеў па паветры. {{Водступ|2|em}}Божа які падняўся гоман! {{Водступ|2|em}}Усе туркі падскочылі ад зьдзіву так высока, што пантофлі іх паляцелі ім праз галовы. Такога з‘явішча ў паветры яны на сваім жыцьці не бачылі. Цяперака ім стала ясна, што жаніх каралеўны запраўдны турэцкі бог. {{Водступ|2|em}}Апусьціўшыся ў сваім куфры ў лес, купецкі сын падумаў: „Пайду-ж я ў горад даведацца, што людзі кажуць аба мне.“ І саўсім зразумела, што яму хацелася гэта ведаць. {{Водступ|2|em}}Божа, чаго толькі не казалі ў горадзе. Кожды, каго ён ні пытаўся, гаварыў аб ім па свойму. Але спадабаўся гэны яго палёт усім. {{Водступ|2|em}}—„Я бачыў самога турэцкага бога,“ — казаў адзін. — „Вочы ў яго былі бліскучыя, як зоры, а барада, бытцам запененая вада.“ {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|— Ён|— „Ён}} ляцеў ў агністым плашчы,—казаў другі, а з фалдаў гэнага плашча выглядалі анёльчыкі.“ {{Водступ|2|em}}Так, цудоўныя рэчы расказвалі яму, а надругі дзень мелася быць яго, вясельле. {{Водступ|2|em}}Пайшоў ён ізноў у лес, каб сесьці ў свой куфар, але куды-ж ён падзеўся? Ён згарэў: іскра ад файвэрку засталася ў ім, ад яе разгарэўся вялікшы агонь і замест куфра лежаў гурбок попелу. {{Водступ|2|em}}Цяперака купецкі сын ляцець ужо ня мог, ня мог дабрацца да сваёй нарэчонай. {{Водступ|2|em}}А яна стаяла цэлы дзень на ганку і чакала; бадай што яна чакае і да гэтай пары. А ён ходзіць па сьвеце і расказвае казкі, ды толькі яны ўжо не такія вясёлыя, як тая, што ён выдумаў аб серчыках. {{ц|{{rule|6em}}}} {{ц|{{rule|6em}}}}<noinclude></noinclude> itoncoqnk1qi0ao2cbxwhdz8olfc5tv 104 21215 87023 59163 2022-08-13T20:25:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>новыя фабрыкі—гіганты, гудзяць на палёх трактары, узгорваючы межы вускіх палосак, нішчучы адвечную бязхлебіцу і катаржную працу“. {{Водступ|2|em}}„Там вольная (!) праца, бурны рост культурнага і гаспадарчага жыцьця, рост дабрабыту працоўных мас… там няма эксплёатацыі і прыгнячэньня“. {{Водступ|2|em}}У такіх прыблізна хварбах малюе „Заклік“ жыцьцё ў тых самых Саветах, дзе абадраныя і галодныя працоўныя масы ня ведаюць як пазбыцца кіраўніцтва пролетарыяту і ягонага „авангарду“ — камуністычнае партыі. {{Водступ|2|em}}Мы добра ведаем, якая „вольная“ праца заведзена ў савецкіх „калгасах“, дзе сяляне з пад бізуна камісараў і брыгадзіраў запраўды павялічываюць дабрабыт, але, на жаль, не працоўных масаў, як гаворыцца ў праклямацыі, — а толькі тых хто „ня сеець і ня жнець“, жывучы крывёю і потам прыдушанага народу. {{Водступ|2|em}}У гісторыі Расеі ад пачатку яе існаваньня, {{Абмылка|нябыло|ня было}} здаецца яшчэ такога зьдзеку, які наглядаецца цяпер, асабліва ў адносінах да сялянства, ператворанага камуністычным урадам у масы галодных ўбезпраўных рабоў. {{Водступ|2|em}}І гэта ўсё аўтары пракламацыі называюць вольнаю працаю… {{Водступ|2|em}}Сколькі тут цынізму і фалшу! {{Водступ|2|em}}Чытаючы гэтыя радкі, сорамна робіцца за Тарашкевіча, які вельмі добра ведае, што творыцца ў Саветах і які там запраўдны „дабрабыт“ сярод працоўных масаў. {{Водступ|2|em}}Аб гэтай „вольнай працы“ і „дабрабыце“ ня пішуць нават савецкія газэты і зусім слушна гэта робяць, бо ў вачох савецкага чытача разважаньні на падобныя тэмы толькі кампрамітавалі-б тую газэту, каторая-б іх зьмясьціла на сваіх шпальтах. {{Водступ|2|em}}Дзеля гэтага там за шмат, звычайна, гаворыцца аб „прарывах“ і розных недахопах, каторыя тлумачацца падкопамі „клясавага ворага — кулака“ і зусім не ўспамінаецца пра той дабрабыт, которым так захопліваюцца „быўшыя грамадаўскія паслы“. {{Водступ|2|em}}Аўтары праклямацыі вельмі задаволены з {{перанос пачатак|п=куль|к=турнага}}<noinclude></noinclude> b8gzi29tpqyzfaiqhb0ih5czbqzwbzs 104 21216 87024 59164 2022-08-13T20:26:25Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=куль|к=турнага}} поступу БССР у нацыянальна-беларускім кірунку, але чамусьці яны не ўспамінаюць пра тое, што галоўныя тварцы і кіраўнікі гэтага поступу аб‘яўлены камуністычным урадам праступнікамі, пасаджаны ў вастрогі і высланы на Салоўкі, а сам Старшыня Беларускай Акадэміі навук прафэсар Ігнатоўскі загінуў у лёхах Менскай „чэкі“ ад куляў Кагановіча. {{Водступ|2|em}}Пятнаццаць гадоў пануе дыктатура камуністаў у калішняй Расеі і пятнаццаць гадоў льецца там кроў нявінных людзей. {{Водступ|2|em}}Камуністы пастараліся зьнішчыць праўдзівых барацьбітаў за лепшую долю працоўных масаў абвесьціўшы ўсіх соцыялістаў контр-рэвалюцыянерамі. {{Водступ|2|em}}Замест усяго лепшага і ідэёвага, што імкнулася да перабудовы жыцьця на больш справядлівых асновах — няма ведама адкуль вынырнула банда палітычных разбойнікаў, якая ў адпаведны спосаб арганізаваўшыся, захапіла ў свае рукі ўладу толькі для таго, каб ёю зладзейнічаць. {{Водступ|2|em}}Афэрысты розных гатункаў і нацыянальнасьцяў, (са значнаю перавагаю жыдоў) політычныя {{Абмылка|браканыры|браканыры,}} крымінальныя злачынцы і зладзеі, з якімі нават Ленін ня ведаў што рабіць, калі маліў іх каб кралі {{Абмылка|тысячамі|тысячамі,}} нават сотнямі тысячаў, але каб ня кралі мільёнамі, людзі бяз усякіх пераконаньняў і сумленьня, словам усякага роду грамадзкія шумавіны і лодыры, каторыя ў свой час умелі сьпяваць толькі {{Абмылка|“Божа Цара храні„|„Божа Цара храні“}} і па загаду начальства душылі ўсякія праявы нацыянальна-вызваленчага руху — будуюць цяпер „беларускі дом“, каторы так падабаецца п. Тарашкевічу. {{Водступ|2|em}}Некалькі пакаленьняў шчырых народнікаў-рэвалюцыянераў клалі сваё жыцьцё на аўтар народнай справы, ня ведаючы таго, што ў аканчальным разрахунку над усімі вынікамі іхняе працы запануе ненажэрная і брудная пачвара, якая патопча ўсе моральныя вартасьці, зьніштожыўшы і тых людзей, якія іх будавалі. {{Водступ|2|em}}З такімі парадкамі можна толькі вясьці рашучую барацьбу і яна ў Саветах вядзецца ўсімі, хто ня страціў яшчэ элемэнтарнага пачуцьця грамадзкай справядлівасьці.<noinclude></noinclude> 9f4zl6u737ju2zr27fknivvdyl9lj0f 104 21231 87025 59871 2022-08-13T20:26:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч з Волошынам скаржацца ў сваёй {{Абмылка|пракл мацыі|праклямацыі}}, што ўжо некалькі гадоў як яны гібеюць у каменным мяшку. {{Водступ|2|em}}А хто-ж гэтаму вінават? {{Водступ|2|em}}Усім вядома, што частка грамадаўскіх правадыроў была звольнена прадтэрмінова яшчэ ў 1930 г. і першым вышаў з вастрогу ніхто іншы, як б. старшыня Грамады Б. Тарашкевіч, а ўжо за ім яшчэ некалькі чалавек, каторыя выкарыстаўшы сваё звальненьне, уцяклі ў Саветы, не дачакаўшыся нават таго, пакуль звольняць рэшту засуджаных. {{Водступ|2|em}}Зьвяртаючыся да б. грамадаўцаў і ставячы апошняе сваё прабываньне ў вастрозе Тарашкевіч з Волошынам гавораць: „Ваш наказ змагацца за вызваленьне беларускага народу з пад фашыстоўскай акупацыі будзем непахістна выконываць аж да скону сваіх дзён“. {{Водступ|2|em}}Што датычыць Волошына, дык той як ужо ведама нашаму грамадзянству, выехаў разам з іншымі камуністамі ў Саветы ў парадку абмену палітвязьнямі і хіба-ж адтуль будзе „непахістна выконываць“ тое, што абяцаў грамадаўцам. У каменным мяшку гібее пакульшто адзін толькі Тарашкевіч, каторы бяссумліўна хутка апыніцца там, дзе апынуліся ягоныя таварышы. {{Водступ|2|em}}Як бы там ні было, ці забяруць Тарашкевіча ў Саветы, ці не — да ягоных слоў у „Закліку“ трэба зрабіць маленькую папраўку. {{Водступ|2|em}}Рэч ў тым, што новы арышт Тарашкевіча ў лютым 1931 г. ні ў якой лучнасьці са справаю Грамады не стаіць. {{Водступ|2|em}}Яго арыштавалі ў Тчэве пасьля таго, як ён уцёк за граніцу і ехаў з Бэрліну ў Саветы, выконваючы такі загад, на каторы Грамада ніякага ўпаважненьня яму не давала. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч разам са сваімі таварышамі падпарадкаваліся дырэктывам камінтэрну, выехаўшы туды, куды наказваў гэты апошні і з таго мамэнту мы лічым, што роля іх як грамадаўцаў закончана, {{Водступ|2|em}}Сябры Грамады падзяліліся на дзьве часткі, адна на чале з Тарашкевічам сьлепа і бязкрытычна {{перанос пачатак|п=пад|к=параткавалася}}<noinclude></noinclude> m8bjrivrdax2om2t04nch3ubaa88v33 104 21233 87026 59870 2022-08-13T20:27:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пад|к=параткавалася}} камуністычным чыннікам, у значнай сваёй большасьці нават фармальна перашоўшы ў камуністычную {{Абмылка|парты о|партыю}}, і другая, каторая парваўшы са сваімі камуністычнымі павадырамі, самастойна, без дапамогі маскоўскіх агентаў, шукае новых шляхоў, якія прывялі-б наш народ да нацыянальнага і {{Абмылка|сацыянальнага|сацыяльнага}} вызваленьня. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч са сваімі таварышамі яўна перашлі на камуністычны бок, зусім выразна выконваючы ўсе загады камуністычнай партыі і гэтым самым паставілі сябе паза межамі Грамады, як арганізацыі нацыянальна-радыкальнай, каторая па сваёй ідээлёгічнай сутнасьці і складу сяброў нічога супольнага не павінна мець з камуністычна-пролетарскаю, ідэолёгіяю. Толькі дзякуючы шахрайствам камуністаў і слабай палітычнай вырабленасьці беларускага сялянства, а гэтым самым і аснаўной масы сяброў Грамады — магла здарыцца такая недарэчнасьць, калі на чале гэтай тыповай сялянскай арганізацыі апынуліся камуністычныя правадыры. {{Водступ|2|em}}Але тое, што было раней, — не паўторыцца цяпер… {{Водступ|2|em}}І дзеля гэтага мы пэўны, што сучасныя „Заклікі“ камуністаў, хаця-бы яны і рабіліся вуснамі Тарашкевіча — ня будуць мець такога эфэкту, на які спадзяюцца іхнія аўтары. {{Водступ|2|em}}Пройдзе раўнадушна нашае грамадзянства і міма сыстэматычнае траўлі паасобных грамадзян, якія вельмі ня мілы камуністычнаму сэрцу і для якіх у камуністычным жаргоне няма іншага назову як „фашысты“, „служкі {{Абмылка|буржуазі|буржуазіі}}“, „агенты дэфэнзывы“ і г.п., што з вялікаю прыемнасьцю запазычае Б. Тарашкевіч і зьмяшчае ў сваіх „маніфэстах“. {{Водступ|2|em}}Трэба аддаць справядлівасьць, што мода на гэтакую дэмагогію ўжо прашла і нашае грамадзянства набыло здольнасьць адпаведна яе расцэніваць, а з другога боку і тыя людзі, да каторых падобныя звароты адносяцца, — прывыклі ўжо не зьвартаць на іх увагі. {{Водступ|2|em}}Толькі такімі жаргоннымі аргумэнтамі могуць паслугоўвацца Тарашкевічы і Валошыны ў барацьбе са<noinclude></noinclude> glcoppcs6gul01do7kwhmbnyy2cohu0 104 21234 87027 60110 2022-08-13T20:27:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>сваімі праціўнікамі, бо іншых яны ня маюць і мець ня могуць: {{лінія|4em|прагал=0}} {{Водступ|2|em}}Чытаючы розныя „заклікі“ збанкрутаваўшай часткі б. грамадаўскіх правадыраў і ператварыўшыхся ў шкадлівае снарадзьдзе нашых ворагаў — беларускія працоўныя масы павінны памятаць, што дэмагогі ўсякіх сортаў вельмі любяць нацягваць на сябе маску „абаронцаў працоўных і прыгнечаных“ „{{Абмылка|фаышстоўскімі|фашыстоўскімі}}“ ўрадамі. {{Водступ|2|em}}Ускладае яе і Тарашкевіч, калі гаворыць аб эканамічным становішчы нашага сялянства, белым тэрроры і іншых рэчах, на каторых можна вясьці выгадную палітычную спэкуляцыю. {{Водступ|2|em}}Аб гэтых рэчах усе палітычныя спэкулянты лічаць сваім абавязкам пісаць і гаварыць пры ўсякай да таго магчымасьці, спадзяючыся спосабам пераўвялічаньня недахопаў, якія назіраюцца ўва ўсіх сучасных дзяржавах, пацягнуць за сабою найменш культурную і палітычна нясьведамую частку грамадзянства. {{Водступ|2|em}}Усё няшчасьце камуністаў палягае, на нашу думку, на тым, што ў Саветах яны паказалі сваю поўную няздольнасьць да пабудаваньня такога ладу, які адпавядаў-бы інтэрэсам працоўных масаў і наагул усёй людзкасьці. {{Водступ|2|em}}Не зьяўляючыся абаронцамі сучаснага сацыяльна-эканамічнага ўкладу з усімі яго відавочнымі недахопамі — мы лічым, аднак, што не камуністам брацца за яго перэарганізацыю. {{Водступ|2|em}}Камуністычная партыя сваімі шкоднымі мэтодамі дзеяльнасьці толькі ўстрымлівае ў нас нармальны поступ сацыяльна-эканамічнага жыцьця, дэзарганізуючы працоўных і зашчапляючы ім рэакцыйную па сваёй сутнасьці ідэолёгію камунізму-падзелу. Асаблівую шкоду гэтая партыя прынясла нашаму нацыянальна-адраджэнскаму руху, які застаўся справакаваны і замарожаны, дзякуючы няўпыннай працы камуністаў, падшываючыхся пад гэты рух у сваіх партыйных мэтах. {{Водступ|2|em}}Нам цяпер дакладна ведама якімі вялікімі {{Абмылка|„прыяцелямі,|„прыяцелямі“}} беларускай справы зьяўляюцца савецкія камуністычныя ўлады.<noinclude></noinclude> kn7jqxzhy5gyyz166b8w6utu3m6thuo 104 21235 87028 59873 2022-08-13T20:27:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}І таму мы лічым, што кожны, хто становіцца ў сучасны момант на камуністычны бок, ці то будзе Тарашкевіч, Рак-Міхайлоўскі, ці хто іншы — фактычна зьяўляецца ворагам беларускага народу. {{Водступ|2|em}}Сярэдзіны тут быць ня можа… {{Водступ|2|em}}Былыя грамадаўцы, якія ўцяклі ў Саветы і дзе апыніцца Тарашкевіч, сядзяць на тым баку барыкады, памагаюць, {{Абмылка|як умеюць‘|„як умеюць“}} ува ўсіх пачынаньнях камуністычнай ўлады, калі не актыўна, дык пасыўна—адным фактам прабываньня ў іх радох, а гэтым самым яны выступаюць супроць усяго працоўнага сялянства і супроць беларускага {{Абмылка|нацыянальна вызваленчага|нацыянальна-вызваленчага}} руху. {{лінія|4em}} {{цэнтар|'''Суд'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}28 лістапада 1932 г. у Вільні адбыўся новы суд над б. старшынёю Грамады, які засеў на лаве абвінавачаных на гэты раз побач з некалькімі камуністычнымі хлапчукамі, каторыя былі арыштаваны ў сувязі з апошняю, даволі дзівачнаю прыгодаю пана Тарашкевіча, калі ў ягоных валізах былі выкрыты ня толькі даляры і гульдэны, але і сьпіскі ахвяраў чарговай камуністычнай правакацыі. {{Водступ|2|em}}У параўнаньні з працэсам Грамады, калі Тарашкевіч, як старшыня гэнай арганізацыі, быў тады акружаны арэолам мучаніцтва за нацыянальна-адраджэнскую ідэю—апошні яго працэс меў з грамадзкага пункту гледжаньня некі пануры характар, не пазбаўлены, аднак, паасобных даволі камічных мамэнтаў. {{Водступ|2|em}}Перадусім, некаторыя з ягоных прыяцеляў пусьцілі такую чутку, быццам камуністы сумысьля справакавалі Тарашкевіча, каб другі раз пасадзіць яго ў вастрог і ў гэты спосаб атрымаць магчымасьць вясьці далейшую спэкуляцыю яго іменем, як б. старшыня {{Абмылка|Грамады|Грамады.}} Гэтакая „тэорыя“, каторай трымаўся між іншым нябошчык „Беларускі Звон“ апіраецца на тым, што паліцыя была дакладна паведамлена, пра падарожу Тарашкевіча выбраўшагася ў паход праці ўсяго буржуазнага сьвету, і ехаўшага пад чужым пашпартам {{перанос пачатак|п=тран|к=зытным}}<noinclude></noinclude> ai4z8ogwr3p3ey2bn2aoec8gp8hj667 104 21236 87029 59874 2022-08-13T20:28:31Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=тран|к=зытным}} цягніком, у каторым яго бяз лішніх турботаў арыштавалі ў Тчэве. {{Водступ|2|em}}Нам здаецца, што падобная „тэорыя“ крыху грашыць шкадлівым сантымэнтам да цікавячай нас справы. {{Водступ|2|em}}Спэцыяльнай мэты, каб пасадзіць Тарашкевіча ў вастрог, камуністы мець не маглі, бо каб гэта яны хацелі зрабіць, то ні ў якім выпадку не далі б на дарогу ажно 19 з пал. тыс. злотых, каторыя й былі пры ім канфіскаваны. {{Водступ|2|em}}Камуністы грошы любяць самі і на вецяр іх ня пускаюць. {{Водступ|2|em}}Уся гэтая справа маець зусім, як на нашы часы, нармальны характар. {{Водступ|2|em}}Ужо з працэсу Грамады ўсяму агулу беларускага грамадзянства ведама, што камуністычная партыя аж кішыць ад розных афэрыстаў і правакатараў, каторыя служаць на два фронты. {{Водступ|2|em}}Варта толькі прыпомніць ролю у нашым грамадзкім жыцьці цэлага роду „выдатных“ адзінак, каторыя будучы сябрамі К.П.З.Б. — сыстэматычна правакавалі грамадаўскі рух… Падчас арышту Тарашкевіча ў Тчэве здарылася тое самае, што й можна было прадбачыць: арганізацыя, выправіўшая яго ў „паход“ мела ў сваіх радох звычайных правакатараў, каторыя выдалі яго ў рукі піліцыі. {{Водступ|2|em}}Так як робяць з кожным, хто найбольш ім падабаецца. {{Водступ|2|em}}Здавалася-б, што чалавек, прайшоўшы грамадаўскую школу, павінен быў нарэшце пераканацца, што г. зв. К.П.З.Б. зьяўляецца нічым іншым, як шайкаю правакатараў, (пераважна жыдоў) каторую трэба ня толькі амінаць, але вясьці з ёю рашучую {{Абмылка|барацьбу|барацьбу.}} {{Водступ|2|em}}Ня гледзючы на ўсё, Тарашкевіч ня мог пакінуць сваіх старых прывычак і далей вёў супрацоўніцтва з тымі, хто ў другі раз пасадзіў яго на лаву абвінавачаных. {{Водступ|2|em}}На судзе, паводле газэтных справаздачаў, б. Старшыня Грамады трымаўся даволі „геройскі“, але мы думаем, каб ён быў перакананы ў неапходнасьці адбыць на гэты раз поўнасьцю ўсю тую кару, якую адмерыў<noinclude></noinclude> py5z6cm8rq3p72yexwhaanuoahqa06i 104 21237 87030 59875 2022-08-13T20:29:06Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>яму суд — дык гэты гэраізм быў-бы куды меншым. Прыймаючы, старым звычаем, позу, {{Абмылка|нацыяналь ага|нацыянальнага}} героя, якая ніяк не вязалася са зьместам ягонай апошняй справы, ён спадзяваўся, што доўга у вастрозе сядзець ня будзе, а паедзе туды, куды ўжо выехалі ягоныя таварышы — Гаўрылік, Валошын, Эпштэйн, Фрышман і цэлы рад іншых патэнтаваных камуністаў. {{Водступ|2|em}}Тыя таксама, выступаючы на судзе са сваімі занадта „баявымі“ прамовамі мелі на ўвазе ня нас грэшных, але выключна слухачоў з-за савецкага кардону, перад каторымі хацелі выслужыцца. {{Водступ|2|em}}Тарашкевічу залежала, перадусім, каб выявіць чыстату сваіх камуністычных паглядаў, якая ні ў кога ня выклікала-б больш ніякага сумліву. {{Водступ|2|em}}Дзеля гэтага ён казаў прыблізна тое самае, што мы знаходзім у праклямацыі „Заклік“, даводзючы, што галоўная мэта ягонай акцыі — сацыяльнае і нацыянальнае вызваленьне Беларускага народу — яго працоўных рабоча-сялянскіх масаў „Іх палітычна-нацыянальнае самаазначэньне — гэта далейшая справа іх уласнае вольнае волі“. {{Водступ|2|em}}У сваёй занадта доўгай прамове, каторую церпяліва слухалі судзьдзі, пракурор і публіка, Тарашкевіч вельмі прыгожа даводзіў — як добра жывецца ў Саветах і што толькі там ён бачыць сваю бацькаўшчыну, дзе камуністы будуюць „Беларускі Дом“. {{Водступ|2|em}}Словам прамова яго ня толькі была „гэраічнаю“, але зьяўлялася найлепшаю рэклямаю для краіны прымусу, і гэта тым болей, што апінія аб ёй была дадзена такім „незалежным“ чалавекам і „ідэёўцам“ як п. Тарашкевіч. {{Водступ|2|em}}З гэтакаю апініяю аб савецкіх парадках запраўды прышлося-б лічыцца, каб ня тая дасадная акалічнасьць, што ў кішані „ідэёўца“ выкрыта 16 з пал. тыс. злотых яўна маскоўскага паходжаньня. Варта заўважыць, што грошаў гэтых, як выявілася на судзе, прашло праз рукі Тарашкевіча (у параўнаўча кароткі час) да 80 тыс. злотых, пра каторыя ягоныя сьведкі і прыяцелі даводзілі, быццам яны паходзяць з „Беларускага нацыянальнага Фонду“. {{Водступ|2|em}}Даволі неспадзяванай для нас акалічнасьцю {{перанос пачатак|п=зьяў|к=ляецца}}<noinclude></noinclude> a0renr8arv5z9pqwi6p06p9ih23n3mv 104 21238 87031 59320 2022-08-13T20:29:33Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=зьяў|к=ляецца}} тлумачэньне Тарашкевіча і пра тое, што звальненьне яго з вастрогу летам 1930 г. было зроблена без ягонае згоды. {{Водступ|2|em}}Тлумачэньне, вызначанае таксама не для нас… {{Водступ|2|em}}Усяму беларускаму грамадзянству ведама, што прадтэрміновае звальненьне Тарашкевіча наступіла пасьля таго, як ён даў каму трэба зусім выразную на гэта згоду праз сваяго „мужа даверу“ і асабістага прыяцеля Астроўскага. {{Водступ|2|em}}Фактычна, іншага стану рэчаў і быць не магло, бяручы пад увагу акалічнасьці гэтай справы. {{Водступ|2|em}}Хто-б мог пачынаць крокі ў кірунку прадтэрміновага звальненьня сяброў Грамады, не заручыўшыся на гэта згодаю з боку галоўнага прадстаўніка засуджанай арганізацыі. Калі-б гэтай згоды ня было, дык Тарашкевіч мог запратэставаць ня перад выпускаўшым яго з вастрогу „дазорцам“, на што ён адважыўся падчас сваяго звальненьня, а ў іншы, больш яскравы і выразны спосаб, чаму ня прыходзіцца вучыць чалавека маючага такія вялікія здольнасьці да пісаньня розных камуністычных пашквіляў і „Заклікаў“. {{Водступ|2|em}}Агульнаведамым, нарэшце, фактам зьяўляецца тая акалічнасьць, што да Тарашкевіча (не задоўга перад ягоным звальненьнем) прыходзілі ў вастрог на пабачаньне ня толькі Астроўскі і Янка Станкевіч, але і некаторыя ўплывовыя прадстаўнікі польскага грамадзянства, браўшыя ўдзел у акцыі па ліквідацыі справы Грамады. Адным словам, няма сумліву ў тым, што калі-б Тарашкевіч рашуча запратэставаў проці падобнага роду крокаў — ніхто з грамадаўцаў прадчасна звольнены ня быў-бы. {{Водступ|2|em}}З пункту гледжаньня тае зусім выразнае пазыцыі, каторую заняў Тарашкевіч у беларускім грамадзкім жыцьці, — яму трохі „не да твары“ была вельмі двузначная роля, адыграная ім у гэтай справе. {{Водступ|2|em}}На такую акалічнасьць, бязумоўна, не маглі не зьвярнуць увагі там, дзе перахоўваўся г. зв. „Беларускі Нацыянальны Фонд“, і можна быць пэўным, што ён мусіў „gęsto się tłómaczyć“ перад тымі дабрадзеямі, каторыя выправілі яго раней у Бэрлін, а потым у Маскву.<noinclude></noinclude> affnehi7jzndsckfspxaznrcvej33ve 104 21239 87032 59321 2022-08-13T20:29:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Калі-б, запраўды, вэрсыя, якую падтрымліваюць ягоныя віленскія прыяцелі, была правільнаю — гэта значыць, што камуністы выправілі яго ў падарожу з выключнаю мэтаю зрабіць яму прыпынак у Тчэве, а {{Абмылка|поым|потым}} у Горадзенскім і Віленскім вастрогах—дык толькі {{Абмылка|ба-ж|хіба-ж}} дзеля таго, каб седзючы там ён „папаправіўся“ і загладзіў свае ўгадовыя грахі… Як бачым — перасядка ў Тчэве пашла на карысьць, доказам чаго зьяўляюцца ягоныя камуністычныя „Заклікі“ і прамова на судзе… {{Водступ|2|em}}Але затое ў апініі нацыянальна-думаючага беларускага грамадзянства ён выявіўся ў абліччы звычайнага агента камінтэрну, якія цэлымі натоўпамі раз‘язжджаюць па ўсім сьвеце з чужымі пашпартамі, развозючы ў сваіх валізах „нацыянальныя“ фонды. {{Водступ|2|em}}Дзіўным для нас зьяўляецца тлумачэньне Тарашкевіча, што чалавек, ехаўшы з фалшывым пашпартам яўна выконваючы даручэньне камінтэрну, — ня быў сябрам камуністычнай партыі, а галоўнае — ня меў з ёю ніякай арганізацыйнай сувязі. {{Водступ|2|em}}Гэтакую акалічнасьць яшчэ можна было даводзіць на працэсе Грамады, асабліва пасьля забойства галоўнага сьведкі Гурына, але цяпер напіраць на гэта па меншай меры было вялікаю сьмеласьцю. {{Водступ|2|em}}Такога роду аргумэнтацыя падобна да зьдзеку над „буржуазным правам“ і судом, як з боку абвінавачанага і яго „даставернага“ сьведкі, так і з боку адвакатаў, яўна ў сваім абаронным натхненьні грашыўшых проці элемэнтарнага закону лёгікі. {{Водступ|2|em}}Пасьля таго, як было ўстаноўлена, што Тарашкевіч браў удзел у камуністычнай канфэрэнцыі ў Гданьску — адвакаты стараліся давесьці, што з пункту гледжаньня праўнага, нават калі-б ён быў партыйным камуністам у Гданьску — дык гэта яшчэ ня значыць, што яго можна судзіць у Польшчы за прыналежнасьць да камуністычнай партыі. {{Водступ|2|em}}Ў Саветах зусім слушна назвалі-б такую, за перапрашэньнем, аргумэнтацыю—злосным „очковтірательством“ і пасадзілі-б паноў адвакатаў разам з {{перанос пачатак|п=падоб|к=нымі}}<noinclude></noinclude> 99hqbn9pk8ctspgsdjuo51rs38d9dgk 104 21240 87033 60107 2022-08-13T20:30:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=падоб|к=нымі}} сьведкамі на лаву абвінавачаных побач з Тарашкевічам. {{Водступ|2|em}}Нават з гэтага самага, як яны кажуць „праўнага“ пункту гледжаньня — паны адвакаты „паролі чапуху“, бо ўсім добра вядома, што кам. партыя зьяўляецца партыяю інтэрнацыянальнаю і той, хто належыць да яе, напрыклад, у Гданьску — мусіць належыць усюды, і нават на „Лукішках“, калі-б толкі там паказаўся. {{Водступ|2|em}}Наагул трэба сказаць, што ў сучасных адвакатаў, асабліва калі ім добра заплаціць, можа нахадзіць вялікае натхненьне і яны здольны тады перарабіць сланя ў муху… {{Водступ|2|em}}Падчас свайго апошняга працэсу прамова Тарашкевіча цягнулася каля 3 гадзін, каторых хапіла на тое, каб ён зусім выразна ўсьпеў выявіць свой камуністычны сьветапагляд і яшчэ раз давясьці, што некаторыя сьведкі, успамінаўшыя пра ягонае супрацоўніцтва з камуністамі, казалі праўду. {{Водступ|2|em}}Наагул, сваімі чынамі, асабліва за апошнія часы, ён даў шмат козыраў у рукі тых, каторыя вельмі ахвотна стараюцца злучыць беларускі нацыянальна-адраджэнскі рух з камунізмам. {{Водступ|2|em}}Ужо за гэта адно беларускае грамадзянства павінна быць вельмі ўдзячна таму чалавеку, каторы прыкрываючыся нацыанальнымі шатамі, капаў разам {{Абмылка|сасваімі|са сваімі}} таварышамі магілу для беларускай справы ў Польшчы. У сваёй прамове, зацікавіўшай ня толькі беларускую, але і польскую грамадзкую апінію, гэты {{Абмылка|„нацыянальны„|„нацыянальны“}} герой выразна выказаў, што найлепшым грамадзкім і палітычным ладам лічыць той, які пануе цяпер у Саветах у постаці дыктатуры камуністычнай партыі. {{Водступ|2|em}}Гэтым, фактычна, сказана ўсё… {{Водступ|2|em}}Але для Тарашкевіча такога прызнаньня было {{Абмылка|мало|мала}}. {{Водступ|2|em}}Ён, як ўсе „прававерныя“ камуністы навейшай, сталінаўскай даты, асудзіў разам дзеяльнасьць тых, каторых абвінавачываюць у Менску ў {{Абмылка|нацыянал-дэмакратызме|нацыянал-дэмактатызьме}}, а тым самым, пастараўся заасэкураваць сябеад усякага падазрэньня ў падобнага роду „ерэсі“, добра ведаючы, як ня любяць яе савецкія камуністы. {{Водступ|2|em}}Прызнаўшы, гэтакім чынам, дзеяльнасьць менскіх катаў з {{Абмылка|Г.П.У.|Г.П.У.,}} замучыўшых праф. Ігнатоўскага, {{перанос пачатак|п=паса|к=дзіўшых}}<noinclude></noinclude> qqsjw8sfpybmt90m0kzitzgfxr85u0o 104 21241 87034 59880 2022-08-13T20:30:49Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=паса|к=дзіўшых}} у вастрогі беларускіх дзеячоў і папоўніўшых тысячы іншых праступленьняў—правільнаю,—Тарашкевіч даў ім палітычную і маральную паддзержку. {{Водступ|2|em}}Калі-б б. Старшыня Грамады ня быў арганізацыйна зьвязаны з камуністычнаю партыяю, а застаўся {{Абмылка|так-сабе|так сабе}} камунізуючым „верхаглядам“, за якога ўважаўся ў беларускім грамадзянстве—ён мусіў-бы, як чалавек культурны, з аднаго пачуцьця агіды перад крывавым тэррорам, публічна забраць голас у такой паважнай справе, каб гэты пратэст пачуў увесь беларускі народ. {{Водступ|2|em}}І ў той час, калі ўсё нацыянальна-сьведамае беларускае грамадзянства ўжо даўно выказала сваё запраўднае абурэньне проці таго, што тварылася і творыцца за савецкім кардонам—наш „{{Абмылка|нацыаянальны|нацыянальны}} герой“ цынічна прызнае дзеяльнасьць менскіх чэкістаў правільнаю… {{Водступ|2|em}}Ці-ж адно гэта не зьяўляецца найлепшым доказам таго, што Тарашкевіч ні па сваёй „ідэолёгічнай сутнасьці“ ні па сваёй партыйнай прыналежнасьці, нічым не адрозьніваецца ад тых {{Абмылка|„таварышоў“|„таварышоў“,}} каторыя душаць беларускі народ у Саветах. {{Водступ|2|em}}Сваімі апошнімі выступленьнямі ён давёў—якія глыбокія выкрутасы і закамаркі мае душа кожнага чалавека і якую колькасьць няшчырасьці яна можа ў сабе {{Абмылка|зьмасьціць|зьмясьціць}}… {{Водступ|2|em}}Зразумела, што стаўшы на чыста камуністычную „плятформу“ Тарашкевіч мусіў трымацца яе і далей. {{Водступ|2|em}}Таму ня прыходзіцца дзівіцца, што ён выхваляў савецкі прыгон як найлепшую форму сельскай гаспадаркі і даводзіў, што ў Саветах вельмі добра жывецца ўсім працоўным. {{Водступ|2|em}}Словам, і ў гэтай галіне ён казаў тое, што толькі можа сказаць кожны „przeciętny“ сябра камуністычнай партыі, які моцна трымаецца гэнэральнай лініі „таварыша Сталіна“. {{Водступ|2|em}}Нічога цікавага для нас і новага ён не сказаў, тым больш, што ўсё гэта гаварылася выключна на {{Абмылка|экспорт,..|экспорт…}} {{Водступ|2|em}}Менскія газэты і тыя шкумаціны, накшталт „Барацьбы“, якія выдаюцца коштам „беларускага нацыянальнага“ фонду—залічылі яго да нацыянальных {{перанос пачатак|п=бела|к=рускіх}}<noinclude></noinclude> js0g4fao77lp51g6looxbtlaye8ox55 104 21243 87035 59327 2022-08-13T20:31:30Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=бела|к=рускіх}} герояў і мучанікоў за ідэю, але, здаецца, мала каго ў гэтым пераканалі. {{Водступ|2|em}}Задалёка пасунуўся Тарашкевіч у „адраджэнскім“ кірунку, пераблутаўшы нацыянальны беларускі ідэал з камуністычнаю дыктатураю. {{Водступ|2|em}}Суд, адбыўшыся ў гэтай справе, сказаў сваё апошняе слова, налажыўшы на яго кару ў 8 гадоў цяжкага вастрогу, каторая была зацьверджана Апэляцыйным судом 24 лютага 1933 г. Мовы няма, што гэтая кара вельмі цяжкая. {{Водступ|2|em}}Але для Тарашкевіча такою страшнаю яна ня будзе, бо пасядзеўшы нейкі час, ён можа выехаць туды, дзе яго спаткаюць, як чырвонага героя і змагара за ідэалы сусьветнай рэвалюцыі, даўшы адпаведную нагароду, на якую ён выслужыўся перад камінтэрнам. {{Водступ|2|em}}Куды цяжэйшаю караю будуць тыя доўгія годы катаржнай турмы, каторыя былі вымераны Віленскім судом для Рэшатава і іншых хлапчукоў, стаўшых чаргавою ахвяраю камуністаў. {{Водступ|2|em}}Гэтых людзей ні Акружны, ні Апэляцыйны суд не пашкадаваў, але нам іх шкада, — шкада за тое, што лепшыя годы свайго жыцьця яны змарнуюць з прычыны сваёй нясьведамасьці і наіўнай веры ў тое, на чым спэкулююць цяпер нясумленныя людзі. {{лінія|4em}} {{цэнтар|'''Хто яго бароніць?'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}У той час як амаль усё беларускае грамадзянства заняло ў справе Тарашкевіча некую „вычаківаючую“ пазыцыю, баючыся, як відаць, выказаць сваю ўласную думку, камуністычныя „сфэры“ не марнуюць надарэмна часу і разьвілі шалёную агітацыю. {{Водступ|2|em}}Нам дакладна няведама, чаму гэта арганізаваная частка беларускага грамадзянства выяўляе пасыўнасьць у такім пытаньні, адносна каторага кожны павінен даць сабе выразны адказ—„З ім, ці проці яго“ — гэта значыць: „спачуваю ягонай праграме, ці пагадзіцца з ёю не магу“. {{Водступ|2|em}}{{Абмылка|М гчыма|Магчыма}}, што гэтакая акалічнасьць тлумачыцца<noinclude></noinclude> 9vgi7us887va6muumhtn3ffill0qe7z 104 21244 87036 59881 2022-08-13T20:32:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>дыплёматычнымі меркаваньнямі, галоўным чынам страхам „скампрамітаваньня перад масамі“… {{Водступ|2|em}}Як бы там ні было, ідэолёгічны разгард‘яш у нашым грамадзкім жыцьці дайшоў да такой высокай ступені, што нават беларускія полёнафілы {{Абмылка|Луцкевіча—Астроўскакае|Луцкевіча—Астроўскавае}} фармацыі стараліся апраўдываць дзеяльнасьць Тарашкевіча. Ці гэта былі з іх боку праявы камунізуючага рамантызму, ці асабістага сантымэнту да Тарашкевіча, ці звычайная палітычная спэкуляцыя, маючая некія ўкрытыя, бліжэй не акрэсьленыя мэты—сказаць трудна. {{Водступ|2|em}}Наймацнейшы голас у абароне б. старшыні Грамады, як і трэба было спадзявацца, забралі „афіцыяльныя“ камуністы і зразумела, што сваёю абаронаю, асабліва яе спосабамі, топяць яго аканчальна ў апініі нацыянальна-сьведамага беларускага грамадзянства. Па сутнасьці справы асоба Тарашкевіча, як такога, павінна адыйсьці на задні плян, бо нічога надзвычайнага з сябе яна ня выяўляе. {{Водступ|2|em}}Акалічнасьці злажыліся так, што ён высунуўся на чало грамадоўскага руху, і цяпер тую каламесу, каторая паднялася каля ягонай асобы, трэба разглядаць як звычайную камуністычную акцыю, маючую на мэце ажыўленьне псэўда-нацыянальнага камунізуючаго руху сярод беларусаў. {{Водступ|2|em}}Іхная акцыя ў гэтакім „нацыянальным“ кірунку толькі лішні раз {{Абмылка|даводзідць|даводзіць}}—якая ідэолёгічная і тактычная блізасьць існуе паміж тымі, „хто“ бароніць і „каго“ бароняць… {{Водступ|2|em}}Спроба ажыўленьня грамадаўскіх {{Абмылка|н строяў|настрояў}} і скіраваньне іх на выразна „рэвалюцыйны“ камуністычны шлях—абстаўлена камуністамі вельмі хітра і пакуль што даволі памысна. {{Водступ|2|em}}У кастрычніку 1932 г., у Берліне пачала выходзіць газэта {{Абмылка|„Барцьба“|„Барацьба“}}, каторую выдаўцы (як відаць—па „тактычным“ меркаваньням) рассылалі з Францыі. {{Водступ|2|em}}З першага нумару газэта зусім выразна выяўляе сваё „нацыянальнае“ аблічча запэўніваючы, што яна будзе стаяць „на шляху безпашчаднай безкампрамісовай нацыянальнай барацьбы“… адначасна выкрываючы „перад беларускімі масамі як у {{Абмылка|краі так,|краі. так}} і на<noinclude></noinclude> 2ftwesdrfnkkb3ajjd4k3qox43wo34w 104 21245 87037 59330 2022-08-13T20:32:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>эміграцыі сапраўднае аблічча павадыроў беларускае буржуазіі“… {{Водступ|2|em}}Самарэкляма такога роду, што змушае нас крыху бліжэй прыглядзецца да той беспашчаднай і бескампрамісовай, а галоўнае „нацыянальнай“ барацьбы, якую маюць павесьці новыя кадры барацьбітаў, узяўшых пад сваю высокую апеку беларускі народ. {{Водступ|2|em}}Бадай ці варта разглядаць на гэным мейсцы зьмест тых бязграматных і вульгарна-дэмагогічных артыкулаў, якія там знаходзяцца і якія нічым не адрозьніваюцца ад звычайных камуністычных праклямацыяў: тое самае выхваленьне С.С.С.Р. гармідар з прычыны падгатоўкі да нападу на гэты пролетарскі рай і г. п. добра знаныя нам рэчы. На ўвагу заслугоўвае толькі тое, што зьяўляецца фактычна {{Абмылка|квінт — эсэнцыяй|квінтэсэнцыяй}} вышаўшых нумароў гэтай часопісі і на чым камуністы вядуць чарговую палітычную спэкуляцыю—гэта апошняя справа Тарашкевіча і Грамада; {{Водступ|2|em}}У першым нумары „Барацьбы“ зьмешчаны спэцыяльны артыкул, прысьвечаны „гэройскім“ чынам б. старшыні Грамады разам з ягоным партрэтам. У наступным нумары таксама знаходзім „апотэозу“ нацыянальнага барацьбіты з адпаведнымі лёзунгамі, надрукаванымі мэтровымі літарамі: „Вырвем Тарашкевіча з крывавых лап акупанта!“ а ў іншым мейсцы: „Звольніць с. Тарашкевіча“. Ясна для нас, што пачынаецца новая эра „нацыянальна-вызваленчай“ барацьбы пад кіраўніцтвам таго-ж самага Камінтэрну, каторы маючы ў сваім распараджэньні розныя нацыянальныя фонды адчувае часам недахоп адпаведнай маркі {{Абмылка|нацыянльных|нацыянальных}} герояў. {{Водступ|2|em}}У артыкуле „[[Шляхам Грамады]]“ (Барацьба № 2 1932 г. між іншым чытаем: {{Водступ|2|em}}„Пераможны грамадаўскі рух падарваў уплывы беларускіх буржуазна—кулацкіх (!) партый у масах і тым самым расчысьціў шлях да рэвалюцыйнай барацьбы“… {{Водступ|2|em}}На жаль „Барацьба“ на гэты раз кажа праўду, бо ўсе іншые кірункі беларускай палітычнай думкі (і ня толькі „буржуазныя“ і „кулацкія“), акрамя камуністычнага, значна аслабелі, дзякуючы няўпыннай пра-{{перанос пачатак|п=пра|к=цы}}<noinclude></noinclude> au9ttro6z0tvsvx20fm6spcmappw379 104 21246 87038 59883 2022-08-13T20:32:42Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=пра|к=цы}} такіх герояў як Тарашкевіч і таму вярхоўнаму кіраўніцтву грамадаўскім рухам, якое спачывала ў руках Луцкевіча і Ваявудзкага. {{Водступ|2|em}}Гэтыя людзі энэргічна і салідарна расчышчалі шляхі да збальшавізаваньня нашых масаў з яўным ушчэрбам іхняй нацыянальнай і агульна — грамадзкай сьведамасьці. {{Водступ|2|em}}У свой час, як нам вядома, розныя камуністычнай маркі змагары, барацьбіты і нацыянальныя героі, прарочачы хуткую „перамену“, толькі і займаліся {{Абмылка|тымшто|тым што}} разбуралі слабенькія і без таго беларускія арганізацыі і партыі, уважаючы іх за фашыстоўскія і буржуазна-кулацкія. {{Водступ|2|em}}Ашуківалі народ раней, стараюцца ашукаць і цяпер. {{Водступ|2|em}}Зноў, як некалісь, мы чуем, на гэты раз са шпальтаў „Барацьбы“ старыя прароцтвы камуністаў пра „збліжэньне вызваленьня і пра збліжэньне часу зьдзейсьненьня лёзунгаў Грамады і змаганьня“… {{Водступ|2|em}}Якая, фактычна, мэта падобнага абману, каторы распаўсюджываецца камуністамі праз розныя „нацыянальныя“ выданьні? {{Водступ|2|em}}А выключна тая, каб і далей трымаць народ у вычаківаючым напружаньні, якое карысна толькі для іх і якое так фатальна адбіваецца на нацыяна-культурнай і гаспадарчай працы беларускага грамадзянства. Адзіным сродкам проці падобнай камуністычнай інтрыгі было-б ўзмацненьне з нашага боку беларускай культурна-нацыянальнай і грамадзкай працы, чаму на перашкодзе стаіць, на жаль, незразуменьне гэтай справы шовіністычна настроенымі коламі польскага грамадзянства, не страціўшымі яшчэ надзеі на апалячаньне нашага народу. {{Водступ|2|em}}Стараючыся за ўсялякую цану ператварыць Тарашкевіча ў нацыянальнага героя — ашукваюць нават у драбніцах, але спатыкаюцца тут з дасаднаю для сябе акалічнасьцю, бо гэты „герой“ адгуляў, як ведама, вельмі не геройскую ролю ў справе звальненьня {{перанос пачатак|п=гра|к=мадаўцаў}}<noinclude></noinclude> kidmsp1duzd6sovzeugjuf0hrwhc2zz 104 21247 87039 59885 2022-08-13T20:33:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=гра|к=мадаўцаў}} з вастрогу, якое адбылося ў 1930 годзе. {{Водступ|2|em}}І таму „Барацьба“ змушана тлумачыцца нам, быццам маем тут дачыненьне са звычайнаю правакацыяю і даводзіць, што тыя, ад каго залежала іхняе звальненьне, перарываюць кару Тарашкевіча, маючы надзею гэтакім чынам калі не здабыць яго для „{{Абмылка|нацыянальна фашыстоўскага|нацыянальна-фашыстоўскага}} лагеру, то хаця аслабіць яго актыўнасьць на шляху нацыянальна-вызваленчай барацьбы і падарваць яго аўтарытэт. Але і на гэты раз правакацыя не ўдалася. Тарашкевіч адразу зразумеў гэту правакацыю і гостра запратэставаў проці яе. Выйсьці з турмы змусілі яго сілаю“. {{Водступ|2|em}}Гэтакім чынам тая „камэдыйка для прастачкоў“, каторую адгуляў Тарашкевіч перад вастрожным сторажам, ператвараецца на нашых вачах у вельмі геройсні пратэст… Нам здаецца, што пасьля візытаў да Тарашкевіча такіх асобаў як Астроўскі і Ко, візытаў, якія адбываліся ў Вільні на Лукішках (студзень-люты 1930 г.) ягоны „пратэст“ меў не такі ўжо героічны выгляд, як-бы таго хацелася некаторым. {{Водступ|2|em}}Нічым іншым як сьведамым ашуканствам мы лічым выхвальваньне падобных учынкаў Тарашкевіча, даўшага праз сваіх прыяцеляў поўную згоду на звальненьне часткі грамадаўцаў, а ў першую чаргу на сваё асабістае. {{Водступ|2|em}}Сумліўна, каб у такі „дыплёматычны“ спосаб паступалі запраўдныя грамадзкія дзеячы… {{Водступ|2|em}}Для нас зусім зразумела чаму гэта камуністы так старанна вышукваюць нацыянальных герояў сярод сваіх людзей, але для нас дзіўна тое — чаму гэта да сёньняшняга дня многія з беларускага грамадзянства дакладна яшчэ не ўяўляюць сабе гэтай прымітыўнай бальшавіцкай правакацыі. {{Водступ|2|em}}Запраўды-ж, так „дурачыць“ беларусаў, як гэта робяць у нас агенты камінтэрну—рэдка дзе ім удаецца. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч разам са сваімі таварышамі зьяўляецца за апошнія годы запраўдным няшчасьцем для беларускага народу, такім самым, якім быў у свой час „радыкал“ і „незалежнік“ А. Луцкевіч пакуль аканчальна не адыйшоў „на эмэрытуру“. Для беларускага нацыянальнага руху дрэнна ўжо<noinclude></noinclude> jen4chf1tuylu8u0yfkcnldjxlwth35 87040 87039 2022-08-13T20:33:12Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{перанос канец|п=гра|к=мадаўцаў}} з вастрогу, якое адбылося ў 1930 годзе. {{Водступ|2|em}}І таму „Барацьба“ змушана тлумачыцца нам, быццам маем тут дачыненьне са звычайнаю правакацыяю і даводзіць, што тыя, ад каго залежала іхняе звальненьне, перарываюць кару Тарашкевіча, маючы надзею гэтакім чынам калі не здабыць яго для „{{Абмылка|нацыянальна фашыстоўскага|нацыянальна-фашыстоўскага}} лагеру, то хаця аслабіць яго актыўнасьць на шляху нацыянальна-вызваленчай барацьбы і падарваць яго аўтарытэт. Але і на гэты раз правакацыя не ўдалася. Тарашкевіч адразу зразумеў гэту правакацыю і гостра запратэставаў проці яе. Выйсьці з турмы змусілі яго сілаю“. {{Водступ|2|em}}Гэтакім чынам тая „камэдыйка для прастачкоў“, каторую адгуляў Тарашкевіч перад вастрожным сторажам, ператвараецца на нашых вачах у вельмі геройсні пратэст… Нам здаецца, што пасьля візытаў да Тарашкевіча такіх асобаў як Астроўскі і Ко, візытаў, якія адбываліся ў Вільні на Лукішках (студзень-люты 1930 г.) ягоны „пратэст“ меў не такі ўжо героічны выгляд, як-бы таго хацелася некаторым. {{Водступ|2|em}}Нічым іншым як сьведамым ашуканствам мы лічым выхвальваньне падобных учынкаў Тарашкевіча, даўшага праз сваіх прыяцеляў поўную згоду на звальненьне часткі грамадаўцаў, а ў першую чаргу на сваё асабістае. {{Водступ|2|em}}Сумліўна, каб у такі „дыплёматычны“ спосаб паступалі запраўдныя грамадзкія дзеячы… {{Водступ|2|em}}Для нас зусім зразумела чаму гэта камуністы так старанна вышукваюць нацыянальных герояў сярод сваіх людзей, але для нас дзіўна тое — чаму гэта да сёньняшняга дня многія з беларускага грамадзянства дакладна яшчэ не ўяўляюць сабе гэтай прымітыўнай бальшавіцкай правакацыі. {{Водступ|2|em}}Запраўды-ж, так „дурачыць“ беларусаў, як гэта робяць у нас агенты камінтэрну—рэдка дзе ім удаецца. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч разам са сваімі таварышамі зьяўляецца за апошнія годы запраўдным няшчасьцем для беларускага народу, такім самым, якім быў у свой час „радыкал“ і „незалежнік“ А. Луцкевіч пакуль аканчальна не адыйшоў „на эмэрытуру“. {{Водступ|2|em}}Для беларускага нацыянальнага руху дрэнна ўжо<noinclude></noinclude> o3tup672szcm22lt5z17260bbqthp8n 104 21248 87041 59884 2022-08-13T20:33:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>тое, што ён сваёю популярнасьцю, якую здабыў за часоў Грамады, сьведама вядзе яўна-камуністычную працу, прыкрываючы яе нац. — вызваленчаю фразэалёгіяю. {{Водступ|2|em}}Разважаньні гэтага „змагара“ прыблізна такія: пры існуючым грамадзкім і палітычным ладзе ў {{Абмылка|Полшчы|Полmшчы}} ня можа быць вырашана як беларускае пытаньне, так і ўсе іншыя—зямельнае, рабочае і г. д. {{Водступ|2|em}}Адсюль вывад—павінна паўстаць рабоча-сялянская ўлада і самавызначэньне беларускага народу „аж да адарваньня“. Вельмі прыгожа. {{Водступ|2|em}}А што-ж будзе далей? {{Водступ|2|em}}Няўжо-ж Тарашкевіч думае, што апынуўшыся {{Абмылка|начале|на чале}} такога „рабоча-сялянскага“ ўраду яму далося-б стварыць некі палітычны арганізм, які-б жыў самастойна і быў-бы нечым пасярэднім паміж буржуазным і савецка-камуністычным? {{Водступ|2|em}}Аб гэтым ён не гаворыць і гаварыць ня думае. {{Водступ|2|em}}Ясна для нас, што палітычным ідэалам Тарашкевіча зьяўляецца прылучэньне Заходняй Беларусі да Ўсходняй Савецкай і гэтым самым ператварэньне беларускіх земляў у краіну прымусу і чырвонага тэрору. {{Водступ|2|em}}Гэты „акадэмік“ павінен нарэшце ўяўляць сабе як гэта выглядала-б практычна, калі-б і ў нас пачалі працаваць {{Абмылка|„чрэзвычайкі,“|„чрэзвычайкі“,}} калгасы, камісары з наганамі, а на рынках зьявіліся-б бульбяныя лупіны і г. п. рэчы. {{Водступ|2|em}}Усё гэта ён дасканальна разумее, як здае справу і з таго, што робіць цяпер, каб толькі прысьпяшыць крыху спазьніўшуюся сусьветную рэвалюцыю. {{Водступ|2|em}}Няўжо-ж ён верыць у тое, што калі-б і мы дачакаліся нарэшце савецка-калгаснага ці, як ён кажа, рабоча-сялянскага ладу, большасьці людзей было-б вельмі добра, а заразам зьдзейсьніліся-б і беларускія нацыянальныя ідэалы? {{Водступ|2|em}}Уся бяда ў тым, што ў гэта ён ня верыць, як ня вераць у сацыялізм (хаця ім і прыкрываюцца) тыя тварцы „новага жыцьця“, якія праліваюць кроў непавінных людзей, заганяюць у прыгон савецкіх сялян, развозяць награбленыя каштоўнасьці і як той савецкі<noinclude></noinclude> cy7canqvhnglbocvssvqbqvi9qxnu6h 104 21249 87042 59886 2022-08-13T20:39:54Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>дыплёмат Красін,—абдараюць імі сваіх каханак. (Прыпомнім сабе кракаўскі працэс Цюнкевічовай у 1933 г.—каханкі Красіна, якая выявіла на судзе — скуль у яе ўзяліся мільённай вартасьці каштоўнасьці.) {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч ніколі сацыялістам ня быў. {{Водступ|2|em}}Яго „сацыяльны“ нахіл (пасьля эпохі полёнафільства і палітычнай дружбы з Ваявудзкімі) пачаўся адразу з супрацоўніцтва з камуністамі ў чыста практычным напрамку і гэтае супрацоўніцтва ўкладалася неяк так, што вязала яго заўсёды з рознымі „фондамі“ вельмі цёмнага паходжаньня. {{Водступ|2|em}}Легенда аб ягонай ідэёвасьці і нацыянальным гэраізме павінна закончыцца назаўсёды… {{Водступ|2|em}}Што Тарашкевіча бароняць ягоныя палітычныя прыяцелі і „ідэёвыя кіраўнікі“—у гэтым няма для нас нічога дзіўнага і незразумелага. {{Водступ|2|em}}Але дзіўнаю для нас зьяляецца тая акалічнасьць, што з гэтаю абаронаю мы спатыкаемся на шпальтах польскай прэсы, каторая ўважаючы сябе за „дэмакратычную“ павінна была-б асуджваць, ня толькі яўныя камуністычныя акцыі, але і такія, каторыя па тактычным меркаваньням сваю ўнутраную камуністычную сутнасьць прыкрываюць нацыянальна-вызваленчымі лёзунгамі. {{Водступ|2|em}}На нашу думку розьніца паміж рэдактарам камуністычнай „Барацьбы“ і п. Тарашкевічам палягае толькі на тым, што ў першым выпадку мы маем дачыненьне з некім паўпісьменным савецкім „выдвіжэнцам“ у той час як Тарашкевіч зьяўляецца савецкім акадэмікам (сябрам Менскай Акадэміі Навук). Але розьніца гэта чыста вонкавая, бо ідэолёгічная сутнасьць у абодвых аднолькавая—і тут і там маем выразную {{Абмылка|ступрецэнтовую“|„ступрецэнтовую}} гэнэральную {{Абмылка|ліню|лінію}} таварыша Сталіна“… Нам выдаецца, што баронячы б. старшыню Грамады ў апошняй ягонай справе пасьля выяўленьня такіх фактаў, каторых проста немагчыма ўціснуць у рамкі запраўднай нацыянальна-вызваленчай ідэолёгіі—польскія публіцысты робяць вялікую памылку. Некаторыя іх аргумэнты такога роду, што паўстаець пытаньне — ці запраўды мы маем тут дачыненьне з элемэнтарным нязнаньнем {{Абмылка|абставіна ў|абставінаў}} беларускага грамадзкага жыцьця, ці<noinclude></noinclude> gafcwm7x674vuubw9xzgmwmjgtkah45 104 21250 87043 59345 2022-08-13T20:41:03Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>маем перад сабою выразнае жаданьне баламуціць гэтае жыцьцё, шляхам накіданьня беларускаму народу такога „нацыянальнага героя“, каторы ў вялікай пашане ня толькі ў польскіх „дэмакратаў“, але і ў савецкіх камуністаў. {{Водступ|2|em}}Ня трэба быць пракурорам, а трэба толькі крыху ўважней прыглядзецца да таго, што прарабляў Тарашкевіч за апошнія часы сваёй грамадзкай працы, каб прысьці да перакананьня, што ўсе ягоныя чыны зусім солідарызуюцца з камуністычнаю ідэолёгіяю і хіба-ж толькі тлумачэньне праз яго „[[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Тарашкевіч)|Пана Тадэуша]]“, чым так захопліваюцца некаторыя (гл. „Kurjer Wileński“ ад {{Абмылка|24 II 33|24.II.33}} г.) магло ўвесьці ў блуд лёгкаверных людзей. {{Водступ|2|em}}Але нас падобная акалічнасьць пры ацэнцы палітычнай дзеяльнасьці Тарашкевіча не саб'е, якне саб‘е і таго, хто добра прыглядзеўся да ўсіх ягоных палітычных фокусаў. Што Тарашкевіч па сваім палітычным перакананьням камуніст—няма ні ў кога сумліву, што ён быў у цеснай лучнасьці з камуністычнаю партыяю—дакладна выявілася на судзе. {{Водступ|2|em}}Цяпер застаецца толькі адказаць на пытаньне — на чыю-ж карысьць ён вёў сваю практычную працу? Ані водная беларуская арганізацыя ня прыймае на свой рахунак усяго таго, што ім зроблена, а з другога боку нічога ня чуваць каб Тарашкевіч утварыў некую новую палітычную групіроўку. Застаецца адно — ён працаваў, і то вельмі шчыра, у радох тае партыі, якая вядзе барацьбу з усім беларускім грамадзянствам наагул, а такою арганізацыяю на нашых землях ёсьць {{Абмылка|К. П. З. Б.|К.П.З.Б.}} {{Водступ|2|em}}Запраўды, шкада траціць часу на падобнага роду разважаньні, каторыя самі сабою павінны паўстаць у кожнага бесстароньняга наглядчыка нашага {{Абмылка|сумнанага|сумнага}} грамадзкага жыцьця. {{Водступ|2|em}}Той аканчальны вывад, да каторага трэба прыйсьці і каторага нельга ўрываць, палягае на тым, што б. старшыня Грамады вёў яўна камуністычную працу, будучы актыўным камуністам і як такі належаў да сяброў кам. партыі. {{Водступ|2|em}}З сумам трэба прызнаць, што абарончая акцыя на карысьць цікавячай нас асобы, каторая вядзецца<noinclude></noinclude> 3mj0l70s4pxtoxvt0sntxi8siz9wjl4 104 21251 87044 59876 2022-08-13T20:41:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>часткаю віленскай польскай прэсы, прычыняцца толькі да паглыбленьня дэструкцыйных настрояў сярод беларускага народу, каторы і без таго даволі ўжо здэзорыентаваны савецкімі агентамі. {{Водступ|2|em}}Няўдзячную задачу бяруць на сябе тыя, хто й далей хацеў-бы ператвараць гэтага чалавека ў нацыянальнага героя… {{Водступ|2|em}}Сутнасьць справы палягае на ашуканстве камуністамі ўсяго беларускага грамадзянства, але гэтакае ашуканства будзе небясьпечным толькі да тае пары, пакуль не зробіцца для ўсіх зразумелым. {{Водступ|2|em}}Кожны ўжо пачынае сабе ўяўляць, што шляхі да дыктатуры камуністычнай партыі могуць весьці праз умелае выкарыстаньне фахоўцамі між іншым і нацыянальных непаразуменьняў, якія існуюць у паасобных дзяржавах. {{Водступ|2|em}}Беларускі народ апынуўся ў надзвычай цяжкім і можна сказаць трагічным палажэньні, калі з двух процілеглых бакоў дзеюць на яго такія сілы, каторыя гвалтам пхаюць „у камуну“ і таму трэба вялікіх высілкаў, каб утрымаць сваю самастойную лінію, як нацыянальную, так і палітычную. {{Водступ|2|em}}Толькі разбудаваўшы асновы ўласнай і незалежнай грамадзкасьці нам ня будуць страшнымі як камуністы так і тыя, хто не адступаючы ад сваёй полёнізатарскай „гэнэральнай лініі“ — даюць гэтым самым козыры ў рукі камуністаў і фактычна зьяўляюцца найлепшымі іхнімі памоцнікамі ў справе збальшавізаваньня нашага краю. {{лінія|4em}} {{цэнтар|'''{{Разьбіўка|ВЫВАДЫ}}'''|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Дзяржаўны суд над Тарашкевічам адбыўся. Наступіў час калі слова ў гэтай справе павінна забраць нашае нацыянальна-думаючае грамадзянства. Для таго, каб вывады былі правільнымі, справу Тарашкевіча трэба паставіць у сувязь з тымі мэтамі, каторыя мае на нашых землях камуністычны інтэрнацыянал. {{Водступ|2|em}}Гэтая арганізацыя, раскідаўшая свае агентуры па ўсім сьвеце, ад самага пачатку існаваньня Польскай<noinclude></noinclude> tjxyh26l1tc4pmg2se13s0u3qs1ujhf 104 21252 87045 59351 2022-08-13T20:41:55Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>дзяржавы, імкнулася справакаваць малады беларускі нацыянальна-адраджэнскі рух, накіраваўшы яго на „рэвалюцыйныя“ шляхі. {{Водступ|2|em}}Камуністы, узяўшы пад сваю апеку беларускую справу, вельмі зручна выкарыстоўвалі няўдольную палітыку польскага грамадзянства адносна г. зв. меншасьцёвых пытаньняў і дабіліся нарэшце таго, што беларускі народ паступова пачаў траціць веру ў магчымасьці паправы сваяго нацыянальна-палітычнага і культурнага лёсу пры існуючых соцыяльна-эканамічных умовах жыцьця. {{Водступ|2|em}}Упарта і сыстэматычна ў голавы грамадзянства ўбівалася тая думка, што поўнае нацыянальнае адраджэньне Беларускага народу магчыма толькі тады, калі будзе асягнена „соцыяльнае вызваленьне“. {{Водступ|2|em}}Паглыбленьне гэтай думкі, дзякуючы спрыту камуністычных агітатараў і публіцыстаў, ішло далей: пад такім „вызваленьнем“ разумелася камуністычная рэвалюцыя, а Савецкая Беларусь рэклямавалася як краіна, дзе ўсе нацыянальныя жаданьні беларусаў зьдзейсьніліся поўнасьцю. {{Водступ|2|em}}Адсюль вывад, які напрашываўся сам сабою—для таго, каб наступілі сапраўдныя магчымасьці для зрэалізаваньня беларускай нацыянальна-культурнай праграмы патрэбным зьяўляецца і на нашых землях такі самы лад, які ў выніку кастрычнікавай рэвалюцыі запанаваў у Саветах. З гэтага пункту гледжаньня камуністам, па сваёй сутнасьці зьяўляючымся інтэрнацыяналістамі, — неабходным было ў мэтах апанаваньня нашага краю падтрымліваць беларускі нацыянальна-адраджэнскі рух з тым, каб апанаваўшы кіраўніцтва над ім, уцягнуць яго на камуністычны шлях. {{Водступ|2|em}}Для поўнага асягненьня гэтай мэты агенты камінтэрну стараліся здушыць у самым зародку ўсякія праявы запраўднай беларускай нацыянальнай думкі, і мы бачым, што гэтая праца пры дапамозе розных перакупленых камунізуючых канальяў вялася вельмі энэргічна. Дзякуючы пастаяннаму чаканьню міравой рэвалюцыі, каторай ніяк ня могуць дачакацца {{Абмылка|Тарашкевіч|Тарашкевіч,}}<noinclude></noinclude> qyw66dps90j8muc5bmi9lm28trdgifi 104 21253 87046 59887 2022-08-13T20:42:20Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Валошын і іншыя яе прарокі, значная частка нашага грамадзянства апынулася ў некім спараліжаваным стане, будучы атручана бальшавіцкім дурманам. {{Водступ|2|em}}Пакладаючы надзеі на „перамены“, каторыя раптоўна павінны вырашыць усе ня толькі нацыянальныя, але і соцыяльныя пытаньні—людзі лічылі непатрэбным вясьці дробную, буднюю працу, бо яна ўсёроўна, па іх думцы, змыецца вялікімі падзеямі, якія ў хуткім часе павінны падыйсьці. {{Водступ|2|em}}У выніку такіх шкодных настрояў усюды маем развал і заняпад, творчая энэргія беларускага народу замарожана і пакуль што ў {{Абмылка|культурна нацыянальным|культурна-нацыянальным}} і арганізацыйным адношаньні мы апынуліся на апошнім мейсцы сярод усіх іншых народаў, насяляючых Польшчу. {{Водступ|2|em}}І толькі адна анарха — бальшавіцкая пошасьць мае вялікія магчымасьці да сваяго распаўсюджаньня, якія рэдка дзе надараюцца. {{Водступ|2|em}}Гэта якраз і было патрэбна Камінтэрну і тым ягоным агентам, каторыя, надзяваючы на сябе нацыянальна-беларускія шаты—ашуквалі ўсіх, каб потым пісаць свае „заклікі“ і спавядацца, што „ідэал сусьветнай рэвалюцыі“ для іх стаіць „вышэй ад ідэалу нацыянальнага адраджэньня Беларускага народу“. {{Водступ|2|em}}Тарашкевіч адгуляў у гэтым палітычным машэнстве вельмі выдатную ролю і адгуляў яе сьведама. {{Водступ|2|em}}Разам са сваімі таварышамі, выконваючы заданьні камінтэрну, прыкрываючы сваю працу нацыянальнымі шатамі і ён падводзіў беларускае грамадзянства пад абух дзяржаўных рэпрэсіяў і ў гэты спосаб прычыніўся да замарожаньня запраўднага {{Абмылка|нацыянальнага-адраджэнскага|нацыянальна-адраджэнскага}} беларускага руху. Тэорыя (калі наагул такая была) адносна магчымасьці ўзмацненьня нацыянальнай сьведамасьці Беларускага народу шляхам злучэньня нацыянальнай справы з „сацыяльным вызваленьнем“ (як гэтае вызваленьне разумеюць камуністы) пацярпела ў нашых умовах жыцьця поўны крах, фатальна адбіўшыся на беларускай нацыянальнай справе. Нашыя камунізуючыя паслы займаліся толькі тым, што кіруючыся на „сусьветную рэвалюцыю“, трымалі народныя масы ў нейкім нездаровым псыхолёгічным<noinclude></noinclude> 56muemsrqf0if0onwph45636fhxgen3 104 21254 87047 59364 2022-08-13T20:42:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>напружаньні і зусім ня лічылі патрэбным зварочваць. увагу гэтых масаў на пазытыўную, культурна-нацыянальную і гаспадарчую працу. {{Водступ|2|em}}Яны не пабудавалі ані воднага коопэратыву, не залажылі ані воднай беларускай культурна-прасьветнай інстытуцыі, а калі нешта і тварылі—дык ўсё гэта было з іх ведама падмінавана камуністамі, справакавана і ў аканчальным разрахунку — зьмецена з твару зямлі. {{Водступ|2|em}}За ўвесь час „камунізаваньня“ беларускіх паслоў быў арганізаваны імі, здаецца, толькі адзін коопэратыў „Сноп“ (у Дзісьнен. пав.) і той быў хутка вымалачаны паліцыяю, бо ператварыўся, як гэта выявілася на працэсе Грамады, у явачны пункт для камуністычных правакатараў. {{Водступ|2|em}}Дзьверы нашых маладых і няўзмоцненых школаў яны шырака адчынілі для „камсамолу“, мэтадыстаў і іншых цёмных сілаў, меўшых на мэце ператварыць нашу моладзь у {{Абмылка|свае|сваё}} сьляпое снарадзьдзе. {{Водступ|2|em}}Б. паслы Дварчанін і Гаўрылік па прастаце сваёй былі перакананы, што лёсы сусьветнай рэвалюцыі спачываюць у мурох беларускіх гімназіяў, дзеля чаго аткрыта выклікалі моладзь на „рэвалюцыйныя“ выступленьні. Беларускае грамадзянства было загіпнатызавана праз камунізуючых дзеячоў і маральна праз іх стэрарызавана, дзеля чаго ўсякі цьвярозы голас лічыўся праяваю „фашызму“ і {{Абмылка|„дэфэнзывы.“|„дэфэнзывы“.}} {{Водступ|2|em}}Дружнымі высілкамі гэтай стады чорных крукоў і запраўдных грабароў беларускай справы разбіваліся ўсе арганізацыі, каторыя былі так патрэбны Беларускаму народу і разбіваліся толкі таму, што яны былі непажаданымі для камінтэрну. {{Водступ|2|em}}Ва ўсім гэным бальшавіцкім „сьвістаплясе“ вадзіў рэй ніхто іншы як сам п. Тарашкевіч, прарабляючы гэтую, яўна варожую для беларусаў працу, пад плашчам нацыянальна-вызваленчай барацьбы. {{Водступ|2|em}}Разам са сваімі таварышамі і ўкрытымі дарадцамі (тыпу Луцкевіча і Ваявудзкага) ён стаў на чале тае шырака закроенай акцыі, мэтаю каторай было закінуць сеці на беларускае грамадзянства і выцягнуць яго на камуністычны бераг.<noinclude></noinclude> dhkz0vgoyb7b6roa8z2zon25xrzh3rv 104 21255 87048 59385 2022-08-13T20:43:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Толькі цяпер, і то з вялікімі высілкамі, яно {{Абмылка|звальняеецца|звальняецца}} патроху з гэтай бальшавіцкай матні, куды папала дзякуючы няўпыннай працы сьпеўшыхся і добра аплачанай кумпаніі яўных агэнтаў камінтэрну. {{Водступ|2|em}}Гэтыя людзі ў канчальным разрахунку ўскладнілі беларускае пытаньне ў межах Польшы, дзе значная частка грамадзянства (асабліва польскага) дзякуючы вытварыўшайся „сытуаціі“, ня можа аддзяліць беларускую справу ад камуністычнай і заўсёды яе путае. {{Водступ|2|em}}Лёс Белерускага народу п. Тарашкевіч і яму падобныя хацелі-б злучыць з лёсам камуністычнай дыктатуры ў Саветах і тае сусьветнае рэвалюцыі, каторую за вялікія грошы хочуць распаліць камуністы. {{Водступ|2|em}}Але лёс як сусьветнай рэвалюцыі, так і самой Савецкай Расеі хутка будзе вырашыны гісторыяю. {{Водступ|2|em}}Мы перакананы, што тая {{Абмылка|Форма|форма}} дыктатуры, каторая ўстанавілася ў Саветах, згіне, бо такі пачварны рэжым доўга ўтрымацца ня можа. {{Водступ|2|em}}Камуністычная дыктатура стаіць там на гліняных нагах, узяўшы пад увагу настроі сяляньства, і трымаецца да першай ваеннай завярухі, падчас каторай яна будзе паднята на штыкі змабілізаваным азлобленым грамадзянствам. {{Абмылка|Падняволныя|Паднявольныя}} народы—украінцы, грузіны і іншыя—толькі чакаюць тае хвіліны, каб са зброяю ў руках расквітавацца з крэмлёўскімі сатрапамі. Словам, усё прамаўляе за тое што ў хуткім часе „камуна“ у Саветах падзе і там запануе некі іншы, {{Абмылка|бліжэў|бліжэй}} акрэсьляны парадак рэчаў. Мы пераконаны што ня гледзючы {{Абмылка|на усё|на ўсё}}—такой рэвалюцыі, да каторай імкнуцца камуністы, ня будзе зусім і што яны самі праз некі час зыйдуць з гістарычнай відоўні. {{Водступ|2|em}}На сьвеце вытвараюцца і ўжо ўзмоцніліся іншыя палітычныя сілы, каторыя адгуляюць рашучую ролю ў пераарганізацыі сучаснага грамадзянства на больш дасканальных асновах… {{Водступ|2|em}}Няхай толкі камуністы папрабуюць падняць рэвалюцыю, напрыклад, у Нямеччыне і {{Абмылка|яна пабачыць|яны пабачаць}}, што гэтая чарговая справа закончыцца для іх куды гарэй, {{Абмылка|чыш|чым}} яна законьчылася тады, калі злажылі свае голавы разам з іншымі галоўныя павадыры нямецкай кам. партыі Роза Люксэнбург і Лібкнэхт.<noinclude></noinclude> pvn4k61486ssyk4anvxj5315o0jpmsu 104 21260 87049 60105 2022-08-13T20:43:52Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Ужо ня раз у працягу апошняга дзесяцігодзьдзя камінтэрн прабаваў падняць завярухі ў розных краёх, але заўсёды яны канчаліся для яго вельмі плачэўна. Было паўстаньне ў Баўгарыі, некі час камуністы трымаліся ў Вэнгрыі, была спроба захапіць уладу ў Італіі і Эстоніі, у 1930 г. яны былі раздушаны ў Чылі, у 1933 у Румыніі словам усюды, дзе можна, яны прабавалі свае сілы, але ўсюды атрымалі належны адпор з боку арганізаванага грамадзянства. {{Водступ|2|em}}Здавалася, што Кітай ператворыцца хутка ў Савецкі Саюз, дзе запануюць камуністы. Аказалася, аднак, што проці збальшавізаванага Кітаю выступіла азброеная да зубоў Японія, каторая наводзіць там парадак. {{Водступ|2|em}}Так прыблізна абстаяць справы на сьвеце і вось пры гэтакіх абставінах Тарашкевіч падняўся місіі злучыць лёс Беларускага народу з лёсам СССР і камуністычнай рэвалюцыі. {{Водступ|2|em}}Лёс гэты настолькі няпэўны, што нават некаторыя камуністычныя тэорэтыкі ня вельмі оптымістычна заглядаюць на будучыню. {{Водступ|2|em}}На жаль для п. Тарашкевіча, можа стацца якраз так, што ён не дачакае таго, на што пакладае, дзякуючы сваяму камуністычнаму „донкіхоцтву“, такія вялікія надзеі. {{Водступ|2|em}}І што ён скажа тады? {{Водступ|2|em}}А што-б ён сказаў, калі-б падняўшаяся рэвалюцыя была здушана разам з Беларускім народам, каторы ён стараецца пацягнуць за сабою ў камуністычную падарож? {{Водступ|2|em}}Людзі, падобныя Тарашкевічу, палітычныя дыльлетанты, ці то звычайныя кар‘ерысты — стараюцца аканчальна здэзорыентаваць нашае грамадзянства скіраваўшы ягоную ўвагу ў той бок, каторы можа прынесьці пры ўсякіх гістарычных выпадках ў будучыні адну толькі пагібель для беларускай справы. {{Водступ|2|em}}Мазгі, атручаныя бальшавіцкім дурманам, ніяк ня могуць зразумець тае простае рэчы, што беларускае пытаньне ва ўсёй ягонай паўнаце можа быць вырашана без дапамогі камуністычнай рэвалюцыі, каторая так патрэбна Тарашкевічу для здзейсьненьня ягоных „ідэалаў“.<noinclude></noinclude> 90bwrsjemig2kwx4kjgstfbfzuy2t5v 104 21261 87050 59378 2022-08-13T20:44:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Вельмі цяжкія {{Абмылка|ахфяры|ахвяры}} прышлося-б панесьці ўсяму беларускаму грамадзянству, каб наступіла такое „нацыянальнае вызваленьне“ якое патрэбна камуністам. {{Водступ|2|em}}Многія з сучасных камунізуючых „романтыкаў“ пашкадавалі-б за свае палітычныя памылкі, але направіць іх было-б немагчыма. {{Водступ|2|em}}„Увязка“ нацыянальнага беларускага пытаньня з камуністычнаю праграмаю была выгадна толькі для камуністаў і мы бачым як зручна рукамі Тарашкевічаў і ягоных прыяцеляў гэную ўвязку яны праводзілі ў нашу сьведамасьць. {{Водступ|2|em}}Вырашэньне ўсіх складных соцыяльна-эканамічных пытаньняў, каторыя паўсталі і будуць паўставаць на сьвеце, таксама можна правесьці без карыстаньня тымі прымітыўнымі сродкамі, якія прыгатаваны ў Маскоўскай Камуністычнай лябараторыі. {{Водступ|2|em}}І мы бачым, што акрамя камуністаў, якія з размаху змаглі толькі ўстабілізаваць дзяржаўны капіталізм у горадзе і дапатопны прыгон на вёсцы—над соцыяльнымі праблемамі ломяць голавы ўсе палітычныя партыі з ліку тых, каторыя ня прызнаюць існуючы соцыяльна-эканамічны лад за найдасканальшы, які толькі можа быць на сьвеце. {{Водступ|2|em}}Мы верым ў тое, што найгалаўнейшыя соцыяльныя проблемы будуць вырашаны з карысьцю для працоўных, але толькі не камуністамі, давёўшымі СССР да жабрацкай торбы, дзе, як кажуць, нават бульбяныя лупіны прадаюцца па высокай цане. {{Водступ|2|em}}Тарашкевічу ўсё гэта вядома быць можа ня горш ад нас, але ўсё-ж такі ў працягу цэлага раду гадоў ён упарта накіроўваў на гэты „саветафільскі“ бок. {{Водступ|2|em}}Чым, нарэшце, усё гэта можна вытлумачыць? {{Водступ|2|em}}Пракурор на апошнім працэсе тлумачыў такую дзівачную акалічнасьць звычайным карыярызмам і вялікаю прываблівасьцю „нацыянальных фондаў“, проці чаго горача запратэставаў Тарашкевіч, а яшчэ гарачэй ягоныя адвакаты. {{Водступ|2|em}}Нам здаецца, што пракурор, як гэта часта здараецца з пракурорамі наагул, сказаў ня ўсё. {{Водступ|2|em}}Бязумоўна карыерызм у пэўнага сорту людзей зьяўляецца вялікім „маторам“ іхняй грамадзкай працы.<noinclude></noinclude> a8f0p4yxyvzl8azwjqcli0qi77kif0t 104 21262 87051 59379 2022-08-13T20:45:07Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Не магчыма было-б выэлімінаваць гэты „матор“ з грамадзкай дзеяльнасьці Тарашкевіча, сына беднага селяніна з Віленшчыны, раптоўна ператварыўшагася па сканчэньні унівэрсытэту ў заможнага буржуя. {{Водступ|2|em}}Мы не памылімся калі скажам, што Тарашкевіч, будучы чалавекам слабавольным, „метнулся“ у камуністычны бок дзякуючы шкадлівым уплывам „злых духаў“ Беларускага народу, якія заселі ў Вільні і кіруюць адтуль усімі цёмнымі справамі праз падстаўных людзей. {{Водступ|2|em}}Яны плянова і сыстэматычна губяць ўсе патрэбныя для баларускай справы адзінкі, якія толькі падпадаюць пад іхнія ўплывы і яны-ж зьяўляюцца галоўнымі вінавайцамі таго, што здарылася з Тарашкевічам і ягонымі таварышамі. Толькі дзякуючы гэтай акалічнасьці і сваяму ўласнаму бязвольлю Тарашкевіч, наперакор здароваму сэнсу цьвердзіць, што ўсе ягоныя сымпатыі там, дзе камуністы пабудавалі {{Абмылка|„Беларускі Дом…“|„Беларускі Дом“…}} {{Водступ|2|em}}Калі небудзь мы будзем сьведкамі таго, як ён апыніцца ў гэтым „доме“ і загаспадаруе… {{Водступ|2|em}}Цяжка быць цяпер прарокам, але думаем, што ад ягонага выезду беларуская справа ў Польшчы нічога не страціць, а ў Савецкай Беларусі—нічога не прыбудзе. {{Водступ|2|em}}Магчыма й так, што Тарашкевіч сам, разам са сваімі таварышамі, пераканаецца, нарэшце, якімі фалшывымі шляхамі яны ішлі, шукаючы спосабаў вырашэньня беларускага пытаньня. Але будзе позна… {{Водступ|2|em}}Сакавік 1933 г. {{лінія|4em}}<noinclude></noinclude> ctq0nmz2b0rznyxwa45t1wxrcs5zbpk 87052 87051 2022-08-13T20:45:22Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Не магчыма было-б выэлімінаваць гэты „матор“ з грамадзкай дзеяльнасьці Тарашкевіча, сына беднага селяніна з Віленшчыны, раптоўна ператварыўшагася па сканчэньні унівэрсытэту ў заможнага буржуя. {{Водступ|2|em}}Мы не памылімся калі скажам, што Тарашкевіч, будучы чалавекам слабавольным, „метнулся“ у камуністычны бок дзякуючы шкадлівым уплывам „злых духаў“ Беларускага народу, якія заселі ў Вільні і кіруюць адтуль усімі цёмнымі справамі праз падстаўных людзей. {{Водступ|2|em}}Яны плянова і сыстэматычна губяць ўсе патрэбныя для баларускай справы адзінкі, якія толькі падпадаюць пад іхнія ўплывы і яны-ж зьяўляюцца галоўнымі вінавайцамі таго, што здарылася з Тарашкевічам і ягонымі таварышамі. Толькі дзякуючы гэтай акалічнасьці і сваяму ўласнаму бязвольлю Тарашкевіч, наперакор здароваму сэнсу цьвердзіць, што ўсе ягоныя сымпатыі там, дзе камуністы пабудавалі {{Абмылка|„Беларускі Дом…“|„Беларускі Дом“…}} {{Водступ|2|em}}Калі небудзь мы будзем сьведкамі таго, як ён апыніцца ў гэтым „доме“ і загаспадаруе… {{Водступ|2|em}}Цяжка быць цяпер прарокам, але думаем, што ад ягонага выезду беларуская справа ў Польшчы нічога не страціць, а ў Савецкай Беларусі—нічога не прыбудзе. {{Водступ|2|em}}Магчыма й так, што Тарашкевіч сам, разам са сваімі таварышамі, пераканаецца, нарэшце, якімі фалшывымі шляхамі яны ішлі, шукаючы спосабаў вырашэньня беларускага пытаньня. Але будзе позна… {{Водступ|2|em}}Сакавік 1933 г. {{лінія|4em}}<noinclude></noinclude> 7dxv75fksvuox4q83x7corl2oay2764 104 23937 87326 68293 2022-08-14T09:14:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">ВАСІЛЬ ЧУРЫЛА.</span>}} {{Калёнтытул|right=<small>(Апаведаньне з жыцьця лясьнікоў).</small>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Лес шумеў неяк вельмі нудна. {{Водступ|2|em}}Лес рэдка калі маўчыць. Прывычнае вуха лавіло ў ім галасы, але ня ўнікнуў ў тайну яго мовы; толькі сэрцэ смутна адгадывае у ім нуду і трывогу. Касматые, яловые вяршыны трасьліся, як у шалёным танцы. Лапы то падымаліся то апускаліся, якбы лавілі вявідзімаго ворага, каторы не даваў, спакою і запраўляў трасьціся лес… {{Водступ|2|em}}Лес шумеў. Нудна шумеў стары лес. {{Водступ|2|em}}С краю леса стаяла хатка лясьніка, Васіля {{Абмылка|Чурылы|Чурылы.}} Маленькае ваконцэ хаткі смутным значком пазірало ў поле. Здалёк яно здавалося воўчым вокам. Над самым ваконцэм звісла голая вярбіна і глуха шумела, ўсё роўна, як стагнала. {{Водступ|2|em}}Маленькая лянпачка смутна сьвяціла ў хатцы. Агонь баязьліва дрыжэў, і чуць заметна скакаў і перэліваўся змрок па сьцяне. Каля стала сядзела жонка Васіля, Алеся. Ёй нічога не хацелося рабіць, дый і работа падала з яе рук. {{Водступ|2|em}}Дзеці даўно ўжо спалі. {{Водступ|2|em}}— Божэ-ж мой! Гдзе-ж гэта Васіль?—з уздохам пытала Алеся.<noinclude></noinclude> fidst5fwnlo480apqzrdv6j59ecs4s6 104 23938 87327 68223 2022-08-14T09:14:53Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Васіль ня першы раз прыходзіў да дому ў такі позны час. Знала Алеся сабаччу лясьнікову {{Абмылка|службу|службу,}} знала пана лясьнічаго, што то быў за чэлавек. Але, чаму-ж так нудна і страшна за Васіля сягоньня? Алеся і сама гэтаго не знала, толькі некая глухая трывога залезла ў душу і, як чэрвяк, грызла сэрцэ. {{Водступ|2|em}}Доўга чэкала Алеся Васіля. {{Водступ|2|em}}Перадумала ўсе няшчасьця і здарэньня, якіе маглі прылучыцца з Васілём у гэту неспакойную ноч. {{Водступ|2|em}}А лес усё шумеў. Нудна шумеў стары лес… {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Гдзе-ж дзеўся Васіль? {{Водступ|2|em}}Ужо пачынало зьмеркацца, як паслаў яго лясьнічы з пісьмом да сусёдняго двара. {{Водступ|2|em}}Была ўжо глыбокая ноч, покі зайшоў Васіль у двор да пана. Пан затрымаў Васіля на неколькі часу, покі пісаў адказ лясьнічаму. Ніхто не спытаў Васіля, ці ён еў; ніхто не накарміў галоднаго. І выйшаў Васіль ад пана з гокрай крыўдай у сэрцы… {{Водступ|2|em}}Беднасць {{Абмылка|заправ ла|заправіла}} Васіля кінуць бацькаву хату і ісьці ў лясьнікі. Німала прышлося яму паабіваць панскіе парогі, не раз мусіў ён стаяць без шапкі прад панам лясьнічым, цалаваць яму рукі, гнуцца. А ўсё гэта любіць пан. Тое лясьніцтва — глухі вугалок Беларусі,—ў каторым служыў Васіль, захавало ў сабе ешчэ старые парадкі таго цёмнаго часу, калі-то было право паменяць чэлавека на сабаку, таго часу, каторы зваўся «паншчызнай». Жыццё йшло далей сваею дарогаю, йшло, шырылося, а гэты кут аставаўся глухім, акамянелым, і сьвет жыцьця новаго адскаківаў ад яго, як адскаківае луч сонца ад ледзяной гладзі. {{Водступ|2|em}}Йшоў Васіль адзінокі нудны.<noinclude></noinclude> f74qqie1372yww1ehutreza4hpntsri 104 23955 87329 68246 2022-08-14T09:23:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Сьнег хутка заметаў дарогу, вецер зьбіваў Васіля з yог, а горкіе думкі, як пчолы кружыліся над яго галавою. Усё яго жыцьцё, ўсе думкі былі ў тым, каб скарэй збавіцца ад сабаччай службы. Дастаць-бы кусок зямлі, пабудаваць сваю хату і жыць, як Бог паложыць на душу, нікога не баяцца, нікому ня гнуцца. {{Водступ|2|em}}А тут што? {{Водступ|2|em}}І усё лясьніковае жыцьцё яго ўстала прад ім, як жывое, ўсё роўна, як пазіраў ён на яго, як на адзін цэлы закончэны абраз уніжэньня і крыўды. {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}А вецер ўсё крапчэў. Васіль адвярнуў каўнер кажушка, глыбей насунуў на вушы круглую шайбу, апусьціў стрэльбу руляй ўніз, каб не надзьмула сьнегу. Лес скончыўся. Васіль выйшоў на аткрытае мейсцо. Іон усё думаў аб сваім жыцьцм, аб лясьніковай службе. {{Водступ|2|em}}Ешчэ-б, сказаць, можна было-б служыць, каб трымаўся толькі службы. Але уся беда ў тым, што лясьнічы папіхаў лясьніка да ўсяго, як дарэмнаго каня. Пры аднэй толькі думцы бачыцца з лясьнічым мароз прабегаў па скуры Васіля. Васіль нераз гаварыў, што лепей хацеў-бы ён сустрэцца з гадам. або воўкам, як папасьці на вочы лясьнічаму. Не раз стаяў Васіль, як палатно белы ад крыўды і несправядлівасьці, выслухіваючы спаведання пана лясьнічаго. Рукі самы згортываліся у кулакі, і не раз неякая сад падбівала Васіля кінуцца на лясьнічаго разбіць твар, кінуць аб землю, таптаць нагамі, біць, біць, без жалю, без міласердзя. Тагды-б, здаецца, спагнаў сваю злосць, адамсьціў бы за ўсе зьдзекі і уніжэньня. Але ўспамінаў Васіль, што у яго ёсць жонка, ёсць маленькіе дзеткі, і рукі самы апускаліся, і стаяў ён як акамянелы, маўчаў ні — слова. Што-ж, кінуцца на папа? а што далей? Далей турма, жэбрацкая<noinclude></noinclude> 4tctxcbpig5rsg4udbngpkqg69wwmwk 104 23956 87330 68247 2022-08-14T09:23:49Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>торба. Далей гэтых граніц ня ходзіць забітая, прыніжэная душа простаго чэлевека. {{Водступ|2|em}}Лаяўся пан лясьнічы, як праўдзівы майстэр свайго дзела. Лаянка яго лілася доўга, плаўна, без запінкі. Кожнае слово было ўзважэно і біло па сэрцы цяжкім абухом. Адным словам, думаў Васіль, абмылкаю нейкаю прыйшоў на сьвет гэты чэлавек і замеж астрога або варьяцкаго дома папаў ў лясьнічые. А ў рэшьці, чорт, яго разбярэ, хто жыве тут не па абмылцы! На гэтым пункце патыкаліся мысьлі Васіля і не маглі здалець яго, бо далей прад вачыма яго аткрывалося многа непанятных парадкоў, за каторые можна папасьці Ў турму або чорту на скавараду. {{Цэнтар|IV.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}У тахт думкам Васіля сьпеваў вецер ў полі нікому непатрэбные песьні. Васіль так углыбіўся ў свае думкі, што забыўся, гдзе ён, куды ідзе. {{Водступ|2|em}}Васіль стануў, каб {{Абмылка|разглгдзець|разглядзець}}, гдзе {{Абмылка|ён|ён.}} Ногі яго па калені ўлазілі у сьнег. Але што разгледзіш у такую ноч? Неба змешалося з зямлёю… Шырокі прастор поля зьвузіўся ў чорную бочку, і нічога не магло разглядзець вока адзінокаго Васіля. Усё роўна, як нехта выкінуў яго, непатрэбнаго, беднаго ў гэтую зяўру страшнай ночы, прынёсшы ў ахвяру сярдзітай буры, каб яго жыцьцём купіць сабе спакой. {{Водступ|2|em}}— Гдзе-ж я? — трывожна спытаў сябе Васіль. {{Водступ|2|em}}І адразу ахваціў яго страх, самы большы страх чэлавечы — страх за сваё жыцьцё. Рукі яго апусьціліся, яму захацелося прысесьці. Але ня сеў Васіль і стаў перэбіраць нагамі у глыбокім сьнягу, як спутаны. {{Водступ|2|em}}А {{Абмылка|думкі.|думкі,}} безталковые, дзікіе думкі заварушыліся ў ім скора-скора, як той сьнег, каторы з усіх старон так безжаласна сыпаўся на Васіля. То думалося Васілю,<noinclude></noinclude> s1fx9hii43adn0q0270q4px1vp3hew5 104 23957 87331 68250 2022-08-14T09:24:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>што ён сам шукае сваей магілы, то здаваліся прад ім сьцены, каменьня, гатовые кожны момэнт наваліцца на яго ўсім ціжарам. Яму здалося, што ён адыйшоўся далёка-далёка… Ужо раз спатыкнуўся Васіль, вецер зьбіў яго з ног. Іон выбіўся на луг, як яму паказалося.У яго думках пранясьліся азярыны ў высокіх берагох, замеценные сьнегам, але ніколі незамерзаючые. Сьнег ўсё глыбейшы і глыбейшы, а сілы ўсё ьаюць і таюць. От ён сусім выбіўся з сіл, залез у сьнег па пояс і няможэ ўжо мясіць яго адзервянелымі нагамі. {{Цэнтар|V.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— А-а-а — у! {{Водступ|2|em}}Васіль і ня думаў крычаць, як ня думаў ён і плакаць. Дзікі крык вырваўся сам проці волі Васіля, і самі пацяклі сьлёзы. {{Водступ|2|em}}Вецер падхапіў яго немы крык, рвануўся з ім і тут жэ загубіў яго, разцёр, як мыльную бурбаўку. {{Водступ|2|em}}— Хто я? Васіль? {{Водступ|2|em}}— Васіль, хто-ж я? {{Водступ|2|em}}— Што ж ты тут робіш? {{Водступ|2|em}}— Сяджу ў сьнягу. {{Водступ|2|em}}— Ну, Васіль, гайда да дому! {{Водступ|2|em}}Усё у ім мешалося, і сама сабою навязалася яму гэтая безталковая гутарка… {{Водступ|2|em}}Во у вачах яго як бы прасьвятлело. Усюды, куды ён ні гляне, віднеліся морды лясьнічаго, яго вышчэрэные зубы. Гэтых мордаў набралася многа-многа; яны абнімаліся, скакалі варушыліся, як па камандзе, дрыжэлі, як лісьця асіны перад навальніцаю. {{Водступ|2|em}}А вун, там, відаць худую, змучэную, заплаканую твар Алёсі… Вунь яго дзеці…<noinclude></noinclude> ppkqy8rznazxuwwb5q1owffg3nwrghb 87332 87331 2022-08-14T09:24:24Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>што ён сам шукае сваей магілы, то здаваліся прад ім сьцены, каменьня, гатовые кожны момэнт наваліцца на яго ўсім ціжарам. Яму здалося, што ён адыйшоўся далёка-далёка… Ужо раз спатыкнуўся Васіль, вецер зьбіў яго з ног. Іон выбіўся на луг, як яму паказалося.У яго думках пранясьліся азярыны ў высокіх берагох, замеценные сьнегам, але ніколі незамерзаючые. Сьнег ўсё глыбейшы і глыбейшы, а сілы ўсё ьаюць і таюць. От ён сусім выбіўся з сіл, залез у сьнег па пояс і няможэ ўжо мясіць яго адзервянелымі нагамі. {{Цэнтар|V.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— А-а-а — у! {{Водступ|2|em}}Васіль і ня думаў крычаць, як ня думаў ён і плакаць. Дзікі крык вырваўся сам проці волі Васіля, і самі пацяклі сьлёзы. {{Водступ|2|em}}Вецер падхапіў яго немы крык, рвануўся з ім і тут жэ загубіў яго, разцёр, як мыльную бурбаўку. {{Водступ|2|em}}— Хто я? Васіль? {{Водступ|2|em}}— Васіль, хто-ж я? {{Водступ|2|em}}— Што ж ты тут робіш? {{Водступ|2|em}}— Сяджу ў сьнягу. {{Водступ|2|em}}— Ну, Васіль, гайда да дому! {{Водступ|2|em}}Усё у ім мешалося, і сама сабою навязалася яму гэтая безталковая гутарка… {{Водступ|2|em}}Во у вачах яго як бы прасьвятлело. Усюды, куды ён ні гляне, віднеліся морды лясьнічаго, яго вышчэрэные зубы. Гэтых мордаў набралася многа-многа; яны абнімаліся, скакалі варушыліся, як па камандзе, дрыжэлі, як лісьця асіны перад навальніцаю. {{Водступ|2|em}}А вун, там, відаць худую, змучэную, заплаканую твар Алесі… Вунь яго дзеці…<noinclude></noinclude> hgkxpdail7fpkgdgz8hycdwvpmtp6vp 104 23958 87333 68251 2022-08-14T09:24:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}А лясьнічые скачуць, насьмехаюцца з Васіля, падаюць яму рукі і борздзенька прымаюць, як толькі Васіль памыкаўся ўзяцца за іх {{Водступ|2|em}}Рвануўся Васіль са злосьці на лясьнічых! {{Водступ|2|em}}І пачуў Васіль лёгкасць, як бы ён павіс над зямлёю. Іон ціха апусьціўся, стаў лёгка, свабодна ўлазіці ў нешта мяккое і халоднае. От як бы затрымаўся… Чуў ён ешчэ, як лопнуў рэмень на яго стрэльбі, як улазіў ўніз і… болей {{Абмылка|нічого|нічога}} ня чуў Васіль. {{Водступ|2|em}}Вецер сьпеваў цяпер «вечны пакой» слузе Божаму і чэлавечаму…<noinclude></noinclude> gtaqr0b7t66g6nyytn2ido62hnng3bc 104 24004 87350 68423 2022-08-14T09:32:04Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Ах, каб ён ня плаваў мелка!<br /> Рускі пісар наш па духу,<br /> Сыцыліста ён ня любіць,<br /> Як крамола завядзецца, —<br /> Марне ён яе загубіць!<br /> Ён наш пісар, ён наш друг,<br /> Ніхай крэпне яго дух!» {{Block center/e}} {{Водступ|2|em}}Усё заціхла; а потым адразу падняўся гоман. Госьці ня ведалі, каму аказываць чэсць: пісару, ці памочніку-паэту. Тут {{Абмылка|ўсе|усе}} кінуліся да пісара. {{Водступ|2|em}}— На ура! на ура! {{Водступ|2|em}}Пісара падхапілі на рукі і пачалі шугаць. Больш за ўсіх стараўся сам паэт. Пісара падкілалі чуць не пад самую столь. Ногі яго целяпаліся на паветры. Лецючы с пад столі, ён грукнуў абцасам паэта па лбе. Паэт схапіўся аднэй рукой за лоб, а другой даставаў з кішэні паперку, на каторай былі напісаны вершы. {{Водступ|2|em}}— Ешчэ раз чытай! {{Водступ|2|em}}— Не! Вы бачыце, што з вершоў выходзіць! {{Водступ|2|em}}— А што? {{Водступ|2|em}}— А вось чытайце адны толькі вялікіе літэры кожнай новай строчкі. {{Водступ|2|em}}— «П-і-с-а-р С-я-м-ё-н!» {{Водступ|2|em}}— Вось маладзец! {{Водступ|2|em}}— Ах, што за галава! {{Водступ|2|em}}— На ура яго! {{***3||50%|10|перад=1em|пасьля=1em}} {{Водступ|2|em}}Сваімі вершамі памочнік павярнуў можна сказаць, кола пісарэвых імянін. {{Водступ|2|em}}Першаго гэтые вершы трохі укалолі вурадніка. Як так? ня пісар жэ пастаўлен ад начальства ваеваць с крамолаю, а ён, вуралнік!.. {{Водступ|2|em}}— Ці вы помніце — пачаў ён — вучыцеля? які быў «чырвоны!» Толькі зірнуў на яго, адразу {{Абмылка|пазпаў|пазнаў}},<noinclude></noinclude> siqfn8hl3ovrhdpzp70zxxfz2n4wk3c 104 24005 87351 68424 2022-08-14T09:32:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>што гэта за птушка. А гдзе ён? Кару нясе ў турме за неўважэньне начальства. А хто быў рука караючаго? я,—Бойка. А ў вёсцы Сту… {{Водступ|2|em}}— Але хто накрыў пазалетась вучыцелёў на з’ездзі — перэпыніў старшына, каторы ўвесь час маўчаў і старанна ачышчаў чаркі і талеркі: — бачу я, зьбіраюцца, валасатые, кудлатые. Тут я і дагадаўся. Я да земскаго, ад земскаго — да прыстава. Ось і накрылі. І цяпер чэлавек дваццаць бяз мейсц бадзяюцца, як басякі. {{Водступ|2|em}}— О! гэта называецца зацягнуў невад! — крыкнуў памочнік і палопаў старшыну па плечах. — Вураднік, і пісар, і старшына — ўсе карысные людзі… {{Водступ|2|em}}— А я, дзяк, жыву так: брэхну таму і другому і жыву сабе так-сяк! Мая доля — чэцьвертак: {{Водступ|2|em}}І дзяк, узяўшыся ў бокі, пайшоў у прысядку. {{Водступ|2|em}}— Віно весяліць сэрцэ чэлавека, — сказана у Пісанні, — крычаў дзяк. {{Водступ|2|em}}Гэтаго толькі і чэкаў сядзелец. Іон даўно ўжо памыкаўся сказаць і сваё слова. Цяпер горла яго прарвалося і ён пачаў гаварыць. Сядзельцоў ён парабіў самымі лепшымі людзьмі. Перш-на-перш яны заўсягды сядзелі ціха, ніколі не бунтаваліся. {{Водступ|2|em}}— Воласць зьбірае нядоімкі, як крумкач косіці, — гаварыў сядзелец, — а да мяне мужык сам нясе капейку. Голы, босы, адны косьці, а бутэлькі гне. З ветру валяецца, а даход дае, а праз каго? праз сядзельца! {{Водступ|2|em}}— І праўда, дурэнь ты! — пачаў вураднік: за чыею-ж ты сьпіною сядзіш ды чэрава гадуеш? Асталоб ты! {{Водступ|2|em}}— Ты сам дурэнь і асталоб; ад дурня чую! {{Водступ|2|em}}— Ці падстаўляў ты калі хоць раз свой барані лоб пад кулю? Ці трос ты хоць людзей ў ночы? Ся-<noinclude></noinclude> bfm9lyhj3adu279q2vj3lwk6sm9ufky 104 24006 87352 68425 2022-08-14T09:32:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>дзіш сабе, паветрэ псуеш, ды лезеш ешчэ с суконным рылам куды табе ня след. {{Водступ|2|em}}— Скажы гэта сучцы старога Ахрыма, а не мне. Знаю я… за рубля можна!.. Моўша Перэц ня мае права. {{Водступ|2|em}}Нет ведама, якая справа была у вурадніка з Моўшам Перцэм, — так яна і асталася загадкаю для гісторыі. Бо толькі што сядзелец адчыніў рот, каб сказаць неякае слово пасьля «праза», як Бойка схапіўшы с талеркі салёны разлезлы агурок, катораго старшына пакалоў відэльцам на дзіркі, шыргануў ім ў нос сядзельцу. Усё гэта зрабілося так скора, што сядзелец быў падумаў, што яго нос сарваўся сам і паляцеў да вурадніка. Але нос аказаўся на сваім мейсцы, як салдат на часох. На адзін момэнт усё прапало з вачэй сядзельца. Іон толькі бачыў вурадніка ды талерку с капустаю, каторую ён зараз-жэ і скарыстаў. — Уся галава Дарафея была ў сырой капусьці, {{Абмылка|Сок|сок}} пацёк яму за каўнер. {{Абмылка|неколькі|Неколькі}} момэнтоў стаяў ён сагнуўшыся і крупіў шыей, як аглушэны баран. {{Водступ|2|em}}Ці-ж можна было сьцярпець гэтакі сорам? {{Водступ|2|em}}Вураднік сарваўся з мейсца, скінуў са стала бутэльку з гарэлкаю, неколькі талерак, схапіў сядзельца за сярэдзіну і пацягнуў на двор. Але на зборнай вурадніка асьвяціла шчасьлівая мысль: каля дзьвярэй стаялі два цэбры, адзін с паранкаю для каровы, другі з мякінаю для свіней. Сядзелец прачытаў мысьлі вурадніка і бараніўся з апошніх сіл. Бой цягнуўся ня доўга: праз неколькі момэнтоў сядзелец сядзеў у цэбры с паранкай. Толькі што вураднік хацеў ўжо сьвяткаваць свой верх, як сядзелец так спрытна трэснуў нагой па Бойкавых цяглях,<ref>задняя старана кален.</ref> што калені вураднікі далёка падаліся ўперад,<noinclude></noinclude> eqppkwvfl73vxum82ti54425tox9cqp 104 24007 87353 68426 2022-08-14T09:33:01Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Абмылка|зад|узад}} яго, як капор, што забіваюць палі, ўляцеў {{Абмылка|ў|у}} свінячае сьнеданне. Усё гэта зрабілося так борзда, што госьці не маглі нічога зрабіць, каб адхіліць гэту катастрофу. {{Водступ|2|em}}Цяпер гссьці ўсе былі на зборнай і рвалі жываты ад сьмеху. {{Водступ|2|em}}— Пабеда Давіда над Голіяфам, — сказаў дыякан. {{Водступ|2|em}}А дзяк сьпеваў: «Коня і всадніка морэ чэ-рэ-мно-о-о-о-е.<noinclude></noinclude> 69mep90788jrti3twc4nvu6mgvsgava 104 24023 87354 68447 2022-08-14T09:33:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">СОЦКІ ПАДВЁЎ.</span>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Важна ходзіць па мястэчку вураднік, пакручываючы рыжые вусы. Пры баку ў яго цялёпаецца трапло — шабля, чырванеюць шнуры і наплечнікі і блішчаць на сонцы паваксаваные боты. Іон толькі што прыехаў на службу, ў яго. галаве метушацца тысячы думак, думак аб тым, як звясьці са сьвету крамолу. Яму толькі што данёс стражнік, што ў вёсцы Галадранцы нідаўна зьявіўся падазрыцельны чэлавек. І галава яго строіць хітрые пляны, {{Абмылка|тче|тчэ}} густые сеткі, ў каторые павінна заблутацца крамола. Яму здаецца, што ён раскрыў «праступнон саопчэство», захапіў бомбы, пісьмы і рэвольвэры, і ўсё гэта даставіў да начальства. Яму даюць павышэньня, пасылаюць ў горад, робяць акалодачным, потым прыставам, а там… І пашоў вураднік ў гару, як цыган па драбінах на неба. Тут вураднік аж засьмеяўся сам сабе і ляпнуў рукамі па сваіх тоўстых кумпякох. {{Водступ|2|em}}—Ну, што ж? дык ты гаворыш «падазрыцельны» чэлавек? — Пытаўся вечэрам вураднік свайго належнаго гарбатаго стражніка. {{Водступ|2|em}}— Безпрыменна падазрыцельны! Сказаў стражнік ціхім і працяжным голасам. {{Водступ|2|em}}— І ты яго бачыў?<noinclude></noinclude> 3r7ve245emk3dmlenswmlf8uii3u179 104 24106 87355 68581 2022-08-14T09:33:41Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Бачыў! Малады чэлавек, для хітрасьці астрыжэны, нічога сабе адзеты, у чорнай кашулі, падпярэзан шырокім паясом… Гатоў ў заклад ісьці на кварту гарэлкі, што сыцыліст. {{Водступ|2|em}}— А ты не пытаўся пра яго мужыкоў? {{Водступ|2|em}}— Дык вам мужык так і скажэ, асабліва галадранскі мужык. Гэта — гадаўё! {{Водступ|2|em}}— А калі з’явіліся пракламаціі у {{Абмылка|Голадранцы|Галадранцы}}? {{Водступ|2|em}}— На тэй нядзелі у пятніцу. {{Водступ|2|em}}— От што, браце, — пачаў, памаўчаўшы, вураднік голасам начальства: — заўтра ты паедзеш у Галадранку і навядзёш точные спраўкі аб гэтым леваруцянеры. Мы яму пакажэм свабоду! Зайдзі да соцкаго Рамана Камлюка. Але не надта выкладай яму ўсё на талерку, трэба помніць, што ён — галадранец, забастоўшчык. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Скажы, брат — пытаўся адзін худы, высокі, як {{Абмылка|цаціліна|цапільна}}, галадранскі мужык, гаворачы «брат» ўсёй грамадзе, — што гэта за чэлавек? пэўне сацяліст! {{Водступ|2|em}}— Гэтакі ён сацяліст, як ты, прымерам маёй кабылі дзядзька, — атказаў яму Андрэй Падгорны, лёгкі на язык чэлавек. {{Водступ|2|em}}Мужыкі зарагаталі. {{Водступ|2|em}}— А ты, мусіць, знаешся {{Абмылка|не|на}} сацялістах , як мая свіньня на пастах. {{Водступ|2|em}}— Разумны напаў на разумнаго, — сказаў стары Базыль, не выпушчаючы з зубоў люлькі. {{Водступ|2|em}}— Нашлі за што сварыцца, — ўмешаўся Карусь с-пад карчмы: — Андрэй гаворыць праўду. Ці-ж сацяліст пойдзе да папа, або будзе лаяць сам сябе. {{Водступ|2|em}}Галадранскі соцкі, Раман Камлюк, задумаў нешта сьмешнае, бо засьмеяўся сам сабе ў доўгіе вусы, але нікому не сказаў, чаго засьмеяўся, і пашоў да хаты.<noinclude></noinclude> 7hu79c58ndqkbebxoo2lvrj6aodzx2v 104 24107 87356 68583 2022-08-14T09:34:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Да мужыцкай грамады падыходзіў Янка Дудар. Яму было надта вясёла: ён сьпеваў на ўсю вуліцу: {{Block center/s}} «Будзе мяне жонка біць,<br /> Німа каму бараніць». {{Block center/e}} {{Водступ|2|em}}Ногі ня слухалі {{Абмылка|Яняі|Янкі}} пайшлі самі, як хацелі, адна у лева, другая—у права, а {{Абмылка|самЯнка|сам Янка}} падаваўся то у зал, то у перад, як воз сена, каторы уціскаюць на грэблі. {{Block center/s}} «Прадам пеўня, прадам курку»… {{Block center/e}} {{Водступ|2|em}}Зачаў Янка другую песьню. {{Водступ|2|em}}— Глядзі, каб не падашукалі! {{Водступ|2|em}}Прасцярог яго Андрэй Падгорны. {{Водступ|2|em}}Чаго ты сьмяешся? — Накінуўся на яго, Янка: — Куст ты альховы! Ты знаеш, хто я? Я дэмакрат і забастоўшчык першай гілдыі. Хлопцы! браткі мае родные! Хадзем бунтавацца… {{Водступ|2|em}}— А вун вураднік! пастрашыў яго стары Базыль. {{Водступ|2|em}}— Гдзе ён — крыкнуў Янка, азіраючы мужыкоў: — падайце мне яго сюды! {{Водступ|2|em}}Мужыкі пазіралі і цешыліся. {{Водступ|2|em}}— Вось, Падла Янка! глядзі ты, што ён вычварае. {{Водступ|2|em}}Нет ведама, што зрабіў бы Янка са сваім вураднікам, каб не прыйшла жонка. Яна трымала пад пахай мешалку. {{Водступ|2|em}}— Вось, брат папаўся! Жартавалі мужыкі.—Сьпеваў, што «німа каму бараніць». Бараніся-ж сам. {{Водступ|2|em}}— А каб ты смалы напіўся, гад! — крыкнула баба, і мешалка мельканула ў гары і гладка прыстала да сярэдзіны худога янкаваго цела. {{Водступ|2|em}}— Што робіш? — крыкнуў, нібы сярдзіта стары Базыль на Дударыху: — не бачыш ці што? Іон зямлі і свабоды дабіваецца мужыком.<noinclude></noinclude> gngks30nlnmdk0tcxlycn6j7d2g6rlg 104 24108 87357 68584 2022-08-14T09:34:45Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Мешалка паддала Янку сілы, і ён даволі борзда стаў на ногі. {{Водступ|2|em}}— Арыштую! — крычаў ён на жонку: — не палагаецца насіць аружжа! Ў арыштанскіе роты аддам па 25 стацьці {{Водступ|2|em}}— Так, так, Янка! — {{Абмылка|партрымоўвалі|патрымоўвалі}} яго мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Ваенна-палявым судом судзіць буду! — бушэваў Янка: — я — забастоўчык! а ты хто? Чорнасоценец! от хто ты! — гаварыў Янка сваей бабі ужо ідучы да дому. {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Скажы мне, Раман, што гэта у вас за чэлавек зьявіўся? — Пытаў стражнік у соцкаго. {{Водступ|2|em}}— А ці я ведаю. {{Водступ|2|em}}— Мо-ж чуў што пра яго? {{Водступ|2|em}}— Чуць то чуў, — ці мала што людзі гавораць. {{Водступ|2|em}}— Прызнавайся, Раман, нечага адвільваць. Што ты чуў. {{Водступ|2|em}}Раман агледзіўся ўвакруг і сказаў: {{Водступ|2|em}}— Сацяліст! {{Водступ|2|em}}— Ну?! {{Водступ|2|em}}— Такіе рэчы гаворыць, што у Сыбір саслаць и то мала. Дае кніжкі і лісты раскідае. {{Водступ|2|em}}Вот! {{Водступ|2|em}}І Раман дастаў з-за пазухі пракламацію, каторую ён знашоў два гады назад, будучы у вуездным горадзе на першых выбарах, {{Водступ|2|em}}У стражніка так і заблішчэлі вочы, {{Водступ|2|em}}— Што ж? мужыкі яго слухаюць. {{Водступ|2|em}}— Ды не! {{Водступ|2|em}}— Ну, тут дык ты салгаў. {{Водступ|2|em}}— Абы гладка вышла.<noinclude></noinclude> tntc3mibhs2q2t644g6kimlppcoljsq 104 24382 87358 69407 2022-08-14T09:35:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— А гдзе начуе ён? {{Водступ|2|em}}— Усюды. Раз нават у папа начаваў. {{Водступ|2|em}}— Як то у папа? {{Водступ|2|em}}— Абмануў: сказаў, што яго кансісторыя паслала, і нейкі знак паказаў. {{Водступ|2|em}}— Заўтра ў ночы чэкай нас тут с дзесяцкімі. А калі ён уцячэ, — ты атвечаць будзеш. {{Водступ|2|em}}Стражнік вышоў, а Раман, стоячы, засьмеяўся. {{Цэнтар|IV.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Ціха, асьцярожна краўся вураднік са стражнікам да вёскі Галадранкі. Вёска ўжо спала. Адзінокі месяц плыў над ёю, як сярэбраны круг. Абросшая вербамі спакойна цекла рэчка каля самых хат, і дробные хвалі, як жывые, перэліваліся і блішчэлі на месяцы. {{Водступ|2|em}}Соцкі і два дзесяцкіх стаялі на дварэ, чэкаючы «начальства». Прыехаўшы да соцкаго, вураднік распытаўся аб соціалісту. А ўжо соціаліст спаў, як пшаніцу прадаўшы. Іон начаваў у папа. У вурадніка праняслося Ў галаве арыштаваць і папа за укрывацельство. Але перадумаў і знашоў, што не варта, бо хітры соціаліст ня толькі папа, а і чорта абмане. Акром, таго поп скора ня ўздымецца і ўцякаць яму німа куды. {{Водступ|2|em}}Поп вышоў на гоман босы, накінуўшы на сябе шырокі каптан. {{Водступ|2|em}}— У чым дзела? {{Водступ|2|em}}— У вас, бацюшка, праступнік начуе! — сказаў вураднік. {{Водступ|2|em}}— Ня можэ быць! {{Водступ|2|em}}— Аб гэтым будзем талкаваць потым… Звольце паказаць, гдзе ён. {{Водступ|2|em}}Поп пабялеў і стаяў, як укопаны, толькі губы яго дрыжэлі, і ён шэптаў:<noinclude></noinclude> fdwxi12gm5p19ic0sycg7x7m2g73n32 104 24488 87359 69591 2022-08-14T09:35:47Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}„Ад вешчы, ва цьме прахадзяшчыя, ад беса полудзеннаго“… {{Водступ|2|em}}Увашлі ў пакой, гдзе спаў соціаліст. А таму і гора мала: сьпіць сабе на баку, толькі носам сьвішчэ і храпе, як Божы баранчык (так называюць адну птушку). Вураднік прыставіў да яго каравул, а сам запусьціў руку ў яго дарожную раменную торбу і выцягнуў цэлую жменю лісткоў. Нікому і ў галаву не прышло паглядзець, што то былі за лісткі. {{Водступ|2|em}}А «сыцыаліст» усё сьпіць, — проста вураднік ня ведае, як арыштаваць соннаго чэлавека. На помач яму прышоў соцкі. Іон папароў соціаліста, як мядзьведзя кіём. Схапіўся соціаліст, вытрашчыў вочы — і рукою пад падушку, гдзе лежаў рэвальвэр. Тут на яго накінуліся стражнік і дзесяцкіе. Усе зляпіліся ў вадзін клубок і неколькі часу метушыліся па пакою. У канцы адзін дзесяцкі вырабіўся з гэтай кучы, напляваў на рукі і, скамандаўшы сам сабе: «Ну Сымон! вазьмі папраўдзі», згроб і стражніка і соціаліста, падняў іх на жывот, потым спрытна падставіў ножку і аблажыў абодвых. {{Водступ|2|em}}— Каторы тут з вас сацяліст?—пытаў ён, седзячы на версе. {{Водступ|2|em}}Стражніка аслабанілі, а соціаліста, катораму вураднік пасчытаў сваім правам даць па мордзі за спраціўленьне, звязалі. {{Водступ|2|em}}— Як вы сьмееце? — крычаў сацыаліст — я член саюза рускаго народа. {{Водступ|2|em}}— А гэта што? — паказаў вураднік на лісткі і {{Абмылка|рэвоьвэрл|рэвальвэр}}. — Цягні яго, хлопцы! {{Водступ|2|em}}— «Яко счэзае воск ад ліца агня»,—маліўся поп.<noinclude></noinclude> l8dqlxe93azao5qh1fkvfd79r33tcqf 104 24489 87360 69595 2022-08-14T09:36:12Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Цэнтар|V.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}«Сацяліста» вялі па пустой вуліцы. Цікавы месяц выплыў з-за белай хмаркі і, глянуўшы на гэтупрацэсію, мусіць засароміўся людзскога глупства, бо зараз-жэ схаваўся ў другой хмарцы; ды ешчэ, сучка старога Базыля была сьведкай камэдыі, што разыгралася ў Галадранцы. {{Водступ|2|em}}Усю дарогу думаў вураднік, якую карысць прыносяць на сьвеці людзям вураднікі. {{Водступ|2|em}}«От, — думаў ён: ўсе сьпяць, а ты валачыся цэлую ноч, бойся кожны момэнт за сваё жыцьцё. Ласьне тут ёсць што-нібудзь труднае — дастаць сабе ў лоб кулю? А якая падзяка, — каб хто спытаў. Ну, прыстаў можэ падаць руку і заклікаць на шклянку гарбаты». Але гдзе-сь-то, на дне душы яго варушыліся другіе думкі, і яму прэдстаўлялася цэшка і прыстаўскіе наплечнікі. Стражнік, соцкі, дзесяцкіе, а такжэ і сам «сацяліст» так сама думалі, кожны на свой фасон, Але трудна залезьці ў чужую душу і ведаць, хто што думае. Усе {{Абмылка|маўчалі,|маўчалі.}} {{Цэнтар|VI.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}А ты добра зрабіў, што дагадаўся зайсьці да мяне! Такімі славамі сустрэў прыстаў вурадніка. — Бачыш, сюды прыслан член саюза рускаго народа… {{Водступ|2|em}}— Ваша {{Абмылка|высокаблагородзе|высокаблагародзе}}! я арыштаваў і прывёў да стану сацяліста, аб чым і маю чэсць лічна далажыць вам!—перабіў вураднік прыстава, {{Водступ|2|em}}— Дзела харошае. Дзе арыштаваў? {{Водступ|2|em}}— У Галадранцы, вашэ высокаблагародзе. {{Водступ|2|em}}Тут прыставу нешта цюкнуло. Іон глянуў на вурадніка. Той стаяў і пазіраў на прыстава так, як бы<noinclude></noinclude> f15nfky7id9fi1v0c4lysp6rdifiqwb 104 24490 87362 69593 2022-08-14T09:36:29Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>ён, вураднік, схапіў з неба зорку, або японскаго мікаду забраў у плен. {{Водступ|2|em}}— Пашпарт у яго ёсць? {{Водступ|2|em}}— Не спраўляўся. {{Водступ|2|em}}— Гдзе арыштаваны? Пазваць сюды. {{Водступ|2|em}}Вураднік кінуўся на двор. {{Водступ|2|em}}Соцкі і дзесяцкіе ўвялі «сацяліста». {{Водступ|2|em}}— Гаспадзін прыстаў! — закрычаў «сацяліст»:—як дапушчаеце вы такое безабразе і сваевольства вашых належных?! Я жалавацца буду! Я—член саюза рускаго народа! Вот мае дакумэнты! {{Водступ|2|em}}— Зьвініце,—сказаў. прыстаў «сацялісту»—вышла абмылка. {{Водступ|2|em}}Прыстаў грозна зірнуў на {{Абмылка|зурадніка|вурадніка}}. Вураднік апусьціў вочы і зірнуў на стражніка, стражнік — на соцкаго… {{Водступ|2|em}}Соцкі стаяў бокам і сьмеяўся ў рука.<noinclude></noinclude> mhmzpsj3svxus9uxser4nkmrld38w64 104 24501 87364 69606 2022-08-14T09:36:42Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">У БАЛОЦЕ.</span>}} {{Калёнтытул|right=(Праўдзівае здарэньне).}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Загразла ў балоце панская брычка разам с панскаю сямьёю, слугамі, коньмі, са ўсім панскім скарбам. Урэзалася яна ў гразь па самые калодкі, засела на сярэдзіне балота. Паляглі на чэравах коні і… ні тпррру!.. ні но! {{Водступ|2|em}}Ніхто не чакаў такога здарэньня. Сядзяць, бедные, як мурашкі на купіне сярод лужыны. Бе прылучылася, як з грому! Але ня век жэ сядзець, злажыўшы рукі, — трэба-ж даваць якую раду. Першы апомніўся пан і ўзяўся за работу. Перш-на-перш трэснуў і ён кулаком хурману у сьпіну, вылаяўся на ўсё балота і пусьціў у ход усю машыну. Хурман, узяўшы пугу, высьвенцаў коні. Коні задрыгалі нагамі, заварушыліся з аднаго боку на другі, і… машына стала. {{Водступ|2|em}}Ясна, што трэба злазіць з воза. Злез хурман, слугі, пан, пані, паненкі. Месяцца па гразі, як мухі па сьметане, тупаюць вакруг брычкі, бядуюць, ахкаюць, охкаюць. Адзін радзіць тое, другі — другое; крычаць, таўкуцца, толькі ходзіць па балоце. {{Водступ|2|em}}Больш за ўсіх працаваў хурман: ён махаў рукамі, аддаваў каманду, аж сам пан пачуў нейкі страх пад хурманову дудку.<noinclude></noinclude> ka0s1j07zo7u5uvjoc3d50nmf507tar 104 24505 87365 69611 2022-08-14T09:37:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Пхайце ў зад! — крыкнуў хурман ва ўсё горла і сам уляпіўся за аглоблю. {{Водступ|2|em}}Пан упёрся плячом з боку; лякай, пані і {{Абмылка|паненк|паненкі}} ўзад пхалі. {{Водступ|2|em}}— Ррразам! — крыкнуў хурман. {{Водступ|2|em}}Ніхто не разшчычытаў свае сілы: пані так моцна налягла, што ў гразь уляцела па калені; хурман сарваўся з аглоблі і ляпнуўся чэравам у балота, аж капялюш з галавы скінуўся. А пан як павярнуў плячом, дык аж брычку сарваў са шворна і аблажыў яе на бок.—Цяпер абраз змяніўся: пані, цераблючыся з гразі, згубіла чаравік; хурман поўзаў ракам па балоце, а пан стаяў, ўзяўшыся у бокі, і сам сабе не даваў веры, што ён абярнуў брычку. Беда, як бачыце разрасталася: коні ў гразі, брычка на боку бяз шворна, і толькі два колы пазіралі ў неба, як бы просячы ратунку. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}А ратунак прышоў ня з неба, а з вёскі у образі простых мужыкоў. Мужыкі даўно ўжо стаялі каля балота, збіўшыся ў кучу, на ўзгорку. {{Водступ|2|em}}— Ось нялёгкая ўнесла яго сюды! {{Водступ|2|em}}— Папаўся як у нерад: ні ў зад, ні ў перад! {{Водступ|2|em}}— Як ты думаеш: вылязуць яны, ці не? — пытаў адзін барадаты другога вусатаго. {{Водступ|2|em}}— Бяз помачы самі ня вылязуць,—важна гаварыў вусаты. {{Водступ|2|em}}У другой кучы жартавалі с пана. {{Водступ|2|em}}— Кепскае мейсца абабралі яны для адпачынку! {{Водступ|2|em}}— Ці ня думалі яны з брычкі рыбу лавіць? {{Водступ|2|em}}— Як відаць, прыехалі сюды траву жаць целятам! {{Водступ|2|em}}Карты сыпаліся за жартамі, толькі сьмех разліваўся па балоці.<noinclude></noinclude> q0q0qn3dalc95stuh6limo8be3tnw60 104 24508 87366 69614 2022-08-14T09:37:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Скідай, Андрэй, боты, ці што; ідзі хоць паненак вынясі на бераг. {{Водступ|2|em}}Худы, высокі Андрэй вынуў з зубоў люльку, выпусьціў з рота дым і засьмеяўся, замахнуўшыся цыбуком над тым, хто падаў яму такую раду. {{Водступ|2|em}}— А ўсё ж такі трэба памагчы пану, — сказаў стары Пятрусь. {{Водступ|2|em}}— Пойдзем, паможэм! {{Водступ|2|em}}І с пяцьдзесят мужыкоў паскідалі лапці, падкасаліся і сьмела сунуліся ў балота; толькі пырскі ляцелі с пад ног, ды ўздымаліся булбаткі. {{Водступ|2|em}}— Памагай Бог! — гукнулі мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Дзякуй вам хлопцы. {{Водступ|2|em}}Мужыкі ня скора прыступілі да работы. Яны сталі распытывацца: як? чаму? чаго? Ці ня выпіўшы быў хурман? Адзін разглядаў панскую брычку, шараваў рукою, хваліў, што добра памалёвана. {{Водступ|2|em}}— Ну, хлопцы, годзі зыкі мянціць! — сказаў стары Пятрусь: — а то і сонцэ нам зойдзе ў балоце. Бярэцеся. {{Водступ|2|em}}— Бярэмся! Куды ж ты возьмешся? {{Водступ|2|em}}— І як ты ездзіш, каб ты жыватом ездзіў? {{Водступ|2|em}}Гдзе твае вочы? — накінуўся Антось на хурмана. {{Водступ|2|em}}— А ты не лайся… {{Водступ|2|em}}— Не лайся, не лайся!—перакрывіў яго Антось:—дурня павучыць ня шкодзіць. {{Водступ|2|em}}— Калі прышоў, Антось, памагаць, то памагай, бо вас ніхто не прасіў; важна сказаў пан. {{Водступ|2|em}}— Годзі, хлоццы, сварыцца, — ўмяшаўся ізноў стары Пятрусь. — Грыгор! камандуй ты. {{Водступ|2|em}}З мужыцкай чарады выступіў Грыгор, шырокаплечы мужык з рудою барадою.<noinclude></noinclude> delrwq9fvqp3youirpr003cpif1d2m1 104 24516 87367 69622 2022-08-14T09:38:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Грыгор борзда павёў дзела. {{Водступ|2|em}}— Хлопцы, адвернем наўперад каляску, Ну, жыва! Вы, Антось, Яська, Базыль і Кірыла бярыце з боку, а ты, Ігнась, Карусь, Даніла і ты, Алесь, і Гаўрыла — з другога. О так! А цяпер ты, Гілёрык і Хлёрка, пад зад патрымайце. Ну, рразам! {{Водступ|2|em}}Мужыкі дружне падхапілі каляску і адвярнулі, а, адварочваючы, выкінулі панскае сядзэньне, аткуль пасыпаліся бутэлькі з выпіўкамі і вэндліна, заверчэная ў папер. {{Водступ|2|em}}— Мядзьведзі вы!—крыбнуў пан:мтолькі шкоды наробіце! {{Водступ|2|em}}— Эх, пане, гдзе чубы трашчаць, там і пэйсы ляцяць, — сказаў Грыгор. {{Водступ|2|em}}— Пусьці свіньню пад стол, то яна захочэ і на стол, — ня вытрымаў і хурман. {{Водступ|2|em}}— Ад свіньні чуем,—кажуць мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Ну, годзі, — работа ня скончэна,—камандаваў Грыгор: адцягнем покі што брычку, а перадок ніхай тут пабудзе. Жыва, хлопцы, жыва, — будзе водка і піва. {{Водступ|2|em}}— На што цягнуць?! — зыкнуў пан. — {{Абмылка|Прышварнуўце|Прышварнуйце}} толькі яе да перадка… {{Водступ|2|em}}— Не, панок: так будзе горш—стаяў Грыгор на сваём, а мужыкі яго падтрымывалі: — наўперад адцягнем брычку на груд, каб аслабаніць мейсцо, бо каней трэба скарэй выцягаць. Ня выпрагшы, нічога ня будзе. {{Водступ|2|em}}— На што іх выпрагаць?.. {{Водступ|2|em}}— Але ж мы, пане, лепей ведаем… {{Водступ|2|em}}— Да што вы ведаеце? з носа ды ў рот… {{Водступ|2|em}}— Але-ж ніхай пан паслухае, — сказаў Грыгор—мы жыва адцягнем брычку на груд, выпражэм коні<noinclude></noinclude> j4bd28i4ih0bm6fhjtcksgbcn47o9wr 104 24527 87368 69656 2022-08-14T09:38:48Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>бо з брычкаю яны не ўстануць. Сам пан бачыш, як гразь разварушэна. {{Водступ|2|em}}— На што нам у брод ісьці, калі кладка ёсць!? Рабіце, што я вам кажу! {{Водступ|2|em}}— Прышварнаваць то можна, але нічога ня будзе. {{Водступ|2|em}}Брычку прышварнавалі {{Абмылка|ла|да}} перадка. Пан узяў пугу і скамандаваў: {{Водступ|2|em}}— Пхайце, хлопцы, — а сам бье коні ды крычыць: Но! но! но! {{Водступ|2|em}}Бедные коні варушыліся ўсім целам, біліся галавамі аб балота і адзін аб другога, ўсхватваліся, зноў кідаліся і ешчэ глыбей у гразь лезьлі. {{Водступ|2|em}}— Да слухай пан людзей! што пан робіш? — ня вытрываў стары Пятрусь: — мы выцягнем самы!.. {{Водступ|2|em}}— Пхайце, прахвосты! чаму не пхаеце? {{Водступ|2|em}}— Куды пхаць? — раззлавалісь мужыкі: — гэта-ж і не гладкая дарога. можэ. Тут панская каманда нічога не паможэ. Грэба с толкам… {{Водступ|2|em}}— Або слухайце вы мяне, або убірайцеся к чортавай мацеры! — крыкнуў пан. {{Водступ|2|em}}— Не, мы да дому пойдзем, — сказалі мужыкі:—а покі што — добрай ночы! {{Водступ|2|em}}І пашлі. {{Водступ|2|em}}На зямлю ціха апускалася ноч… {{Водступ|2|em}}А брычка і коні ўсё глыбей у гразь лезьлі…<noinclude></noinclude> ji454sf6ttbd6g4qqi6zxrzd90gf90p 104 24533 87369 69670 2022-08-14T09:39:13Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">КАЛЯДНЫ ВЕЧЭР.</span>}} {{Водступ|2|em}}Здаецца і сам сьвет гатовіўся як можна лепш сустрэць Калядны вечэр. {{Водступ|2|em}}Было ціха. Над белаю зямлёю звісьлі бязхорменые сівые хмары. Лес перэстаў хістацца, маўчаў, закрыўшыся белым інеем, усё роўна, як узлажыў к сьвяту чыстую кашулю. А стройные ёлкі падымалі свае голавы высока над другімі дзярэўямі, і хораша вырысоўваліся ў небе іх вяршыны, як крыжыкі, як вежы цэрквей. {{Водступ|2|em}}За дзень перад {{Абмылка|Куцьёю|Куцьцёю}} лясьнік Тарас ешчэ да сьвету ехаў гасьцінцэм у горад N. Кожны год давадзілася ездзіць перад Калядамі ў замак. Гэта язда падабалася Тарасу: яго пасылалі, як растаропнаго служаку, а ў замку яго зналі ўсе паны і любілі яго. А самае важнае тое, што Тарас возьме з гораду свайго сына, Паўлюка, каторы апошні год вучыўся ў сэмінарыі. Паўлюк—гордасць Тараса, прычына людзкой зайздрасьці. {{Водступ|2|em}}Тарас купіў на дарогу пачэк папярос за тры капейкі, каб не так сцішна было аднаму ў полі і каб не вазіцца с курэньнем на холадзі. У палукашку ў санях ляжала штук пятнадцать зайцоў, рыба, сушэные грыбы. Гэта — гасцінец к куцьці замковым паном ад пана лясьнічаго. {{***3||50%|10|перад=1em|пасьля=1em}} {{Водступ|2|em}}Тарасава пасада стаяла каля самаго лесу, каторы цягнуўся, як падкова, роўным паўкругам. Тут жэ каля<noinclude></noinclude> tls3unaj77s371kdx7cr7vgnc590h19 104 24539 87370 69688 2022-08-14T09:39:33Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Хаты цякла рэчка-крыніца, Толькі самые трэскучые марозы засьцілалі яе пялёнкаю лёду. {{Водступ|2|em}}Цяпер ў Тарасавой хаце кіпела работа, — гатовіліся к сьвяту, к Каляднаму вечэру, таму вечэру, катораго так нецярпліва чэкаюць дзеці і каторы так многа прыносіць радоснаго ў шэрае жыцьцё простаго чэлавека. {{Водступ|2|em}}Два старшые Тарасавы сыны — а яны ўжо былі праўдзівые дзяцюкі — ухаджываліся на дварэ: загатаўлялі каровам трасянку, секлі і пілавалі дровы. А іх дзядзька, Андрэй, меншы Тарасоў брат, залажыўшы сякерку за пояс, пашоў трэсьці свае кошыкі. Андрэй быў заўзяты рыбак. {{Водступ|2|em}}А самая важная работа ішла ў хаце. {{Водступ|2|em}}Сягоньня Кася раней запаліла ў печы. Белаваты дымок роўна падымаўся Ў гару і расплываўся высока ў ціхім марозным паветры. Каля печы стаяў ужо заслон, накрыты чыстым настольнікам. На адным яго канцы стаяла ражка з цестам. Скаварады весела брэнчалі па прыпеку, і мягкіе, гарачые аладкі, як грушы, кідаліся спрытнаю рукою Касі. Уся лава проці печы была застаўлена міскамі, гарнушкамі, гаршчкамі з усякімі, прыпасамі для вячэры. {{Водступ|2|em}}Пачынала зьмеркацца. {{Водступ|2|em}}У покуці на сене ўжо важна стаяў гаршчок с куцьцёю. Мужчыны ухадзіліся і цяпер мыліся ў ночвах. Дзядзька засеў брыцца. {{Водступ|2|em}}Малышы лаўно ўжо памыліся, прыбраліся і гатовы былі сесьці за стол. {{Водступ|2|em}}У хаці было ціха. Усе стараліся трымаць сябе як можна дэлікатна. Нават гарбуз Міхась вёў сябе, як сталы чэлавек. {{Водступ|2|em}}Невялічкая лямпачка, вісючы над сталом, прыдавала хаці нешта незвычайнае і новае.<noinclude></noinclude> fpt3ituubwhv44ndmozjwprjcgk5b0j 104 24559 87371 69717 2022-08-14T09:40:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Вясёлы вечэр! Усе нецярпліва чакалі Тараса і Паўлюка, асабліва Паўлюка. Такі ён быў слаўны хлопец! Ды й бачылі яго даўно — поўгода, дзякуй Богу, ўжо прайшло, як Паўлюка не было дома. {{***3||50%|10|перад=1em|пасьля=1em}} {{Водступ|2|em}}— Міхась! Міхась! хадзі сюды!—падклікаў да сябе Пятрусь Міхася. {{Водступ|2|em}}Два браты, самые меншые Тарасовы сыны, выбіралі цёмны куток і пачыналі вясьці гутарку. {{Водступ|2|em}}— Ну, гдзе, ты думаеш, цяпер Каляды?—пытаўся Пятрусь. {{Водступ|2|em}}— Гдзе ж?—атказаў ня думаючы Міхась:—ў Мінску. За гадзіну і к нам прыдуць. {{Водступ|2|em}}— Ото дурэнь! ці-ж можна за гадзіну прыйсьці з Мінска. {{Водступ|2|em}}— Дык яны на машыне прыедуць, — не здаваўся Міхась. {{Водступ|2|em}}— Дурны ты! Каляды-ж не жывые. Дзень такі—Каляды, сьвята, — тлумачыў Пятрусь Міхасю. {{Водступ|2|em}}Тут і гутарка на мінуту абрывалася. {{Водступ|2|em}}— Зараз прыедзе тата з Паўлюком, — пачынаў Міхась, як-бы гаворачы сам с сабою, і яго круглые цёмные вочкі былі поўны ціхіх думак. {{Водступ|2|em}}Усе ў хаці чакалі Паўлюка і аб ім толькі і думалі. Дзядзька Андрэй зрабіў яму пекную шафку для кніг і прыбіў яе каля сьцяны, гдзе спаў Паўлюк. Маці паклапацілася напхаць мягкі сяннік і прыгатаваць чыстую пасьцель. Старшы сын, Алесь, разстараўся другую стрэльбу, каб пайсьці с Паўлюком на зайцоў. А Пятрусь і Міхась вывучалі ўвесь буквар. бо Паўлюк дэкляраваў ім за гэта кніжок з малюнкамі.<noinclude></noinclude> lp0o72oghqt4bjh1w8vb330stkjltxm 104 24564 87372 69725 2022-08-14T09:40:44Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Міхась с Пятрусем тым часам гаварылі ізноў. Цяпер рэч ішла аб вячэры. {{Водступ|2|em}}— Ты толькі, Міхась, не накідайся адразу на яду, — асьцерагаў Міхася Пятрусь: — бо мама што раз будзе даваць смачнейшую страву. Я летась падашукаўся. Паставілі верашчаку, дык я давай хлыстаць. Потым даюць квас, ды такі смачны. Я за квас. Далей смажэная рыба… Вячэра ешчэ ў палавіне, а мяне ужо хоць на пупі круці. {{Водступ|2|em}}— А заўтра мы будзем шукаць на стале зерняты? {{Водступ|2|em}}— А як жэ? І якіх зернят больш будзе, тое збожэ на лета лепш уродзіцца. {{Водступ|2|em}}Харошэнькую, зялёную, купчастуюёлачку паставілі каля стала. {{Водступ|2|em}}— А ёй тут добрэнька: цёпла! — гаварыў ён і заліваўся вясёлым сьмех. {{***3||50%|10|перад=1em|пасьля=1em}} {{Водступ|2|em}}На дварэ забрахаў стары Жук. Усе кінуліся к акну. {{Водступ|2|em}}— Прыехалі! {{Водступ|2|em}}Андрэй з Алесем, накінуўшы кажухі, пашлі спатыкацб Тараса с Паўлюком… {{Водступ|2|em}}Вот зараз адчыняцца дзьверы, і на парозе пакажэцца фігура Паўлюка з маленькімі, цёмнымі вусікамі і шчасьлівым тварам. {{Водступ|2|em}}Кася абцёрла хвартухом вусты. Лёгкая дрыготка прабегла па яе целу. Міхась с Пятрусем палезлі на печ. Дзеўчаты стараліся ўзяць што-нібудзь у рукі і цікавалі на дзьверы. {{Водступ|2|em}}— Што-ж яны там кошкаюцца? — нецярпелася мацеры.<noinclude></noinclude> 53pl1qo0p5jg7ht5zag8hw64w9q7877 104 24565 87374 69726 2022-08-14T09:40:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}А яна ўжо неколькі разоў перад гэтым выхадзіла маўчком на двор і пазірала на дарогу. Стаяла, слухала, ці не пачуе ў лесі знаёмае «Но!..» {{Водступ|2|em}}Цераз неколькі мінут у хату вайшоў Тарас. Вусы яго былі белые ад марозу. Нешта смутнае праняслося у Касі. {{Водступ|2|em}}— А гдзе Паўлюк? {{Водступ|2|em}}Тарас быў хмурны. Было відна, што многа горкіх думак бушавала ў яго душы. {{Водступ|2|em}}Тарас маўчаў. У хаці зрабілася нудная цішына. {{Водступ|2|em}}— У турме наш Паўлючок! — як стогн вырвалася ўрэшці з грудзей Тараса, {{Водступ|2|em}}І ў хаці стала ешчэ цішэй, ешчэ нудней…<noinclude></noinclude> mc4lwjhgzivr40r1nhs8clxiygntckj 104 24567 87375 69729 2022-08-14T09:41:11Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">ЗОРКІ — АНЁЛЫ.</span>}} {{Водступ|2|em}}Настала ночка Новаго Году, ночка хаця {{Абмылка|марозная|марозная,}} але ціхая, спакойная. З высокаго пацямнелаго неба блішчачые зоранькі, нібы ясные вочы Анёлчыкаў, як-бы зацікавіўшыся, што ўнізу робіцца, пазіраюць на зямлю… {{Водступ|2|em}}Бач: адна… другая замігацелі мацней, задрыжэлі і пакаціліся. Ці то былі зоркі?… Не! Старые людзі кажуць, што гэта ёсць Анёлы Божые, злятаючые да людцоў, толькі мы грэшные ня можэм іх бачыць. А злятаюць яны, гэтые Анёлы — Думкі Божые, каб зрабіць перэгляд паступкоў добрых і злых Стараго Году, каб спаткаці Новы. На скрыдлах лёгкіх быстра панясьліся яны над нашаю сьлёзнаю зямліцаю, над палацамі гэнералоў, вялікіх чыноўнікоў, багачоў, над вясковымі хатамі. І убачылі яны, як сярод ночы, сярод беднаты людзкой засьвяціліся агнямі, загрымелі музыкаю палацы і самы багачы у дарагім адзеньні, с крыжамі, з мэдалямі на грудзях пасядалі у салях за шырокімі і доўгімі сталамі — пасядалі есьці дарагіе стравы, смагла заліваючыся загранічнымі вінамі. Аж стагнаньне вялікае народу, раптоўне прыляцеўшае з усіх канцоў краю, многа, многа сказало прыслухіваючымся Зоркам—Анёлам: вытлумачыла яно ім, дзеля чаго гэтые людзі цешацца, што яны зрабілі… Што дзеля карысьці сваей здушылі яны мільёны народу забралі апошні ад яго грош, залілі кроўю зямліцу, выціснулі апошнюю сьлязу у нешчасных удоў і сірот…<noinclude></noinclude> riq55v93rz9g4rmvdrbgfu5efgdlpi6 104 24568 87376 69730 2022-08-14T09:41:34Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}І здалося тагды Зоркам — Анёлам, што гэта банкетуюць ня людзі, што ядуць яны людзкое мяса, што запіваюць не чырвонымі ды белымі загранічнымі вінамі, а сьвежаю кроўю дый сьлёзамі свайго жэ народу. І устрэпянула іх згроза вялікая, калі пачулі ешчэ, як пры громі музыкі віншавалі сабе выграну над народам, як жычылі тагож і ў Новым Гаду… {{Водступ|2|em}}І хмурные, гнеўвые Зоркі — Анёлы кінулі на закасьцянелых у сваей пысе і злосьці людзей суровы пагляд, прашэпталі над галавамі іх словы пракляцьця смутные панясьліся далей… {{Водступ|2|em}}А там, у полі, ў полі шырокім ляжалі пад сьнегам бедные вясковые хаты… Пара была ўжо позная. Дзе-не-дзе толькі сьвеціліся вузкіе, маленькіе ваконцы. Людзі замучэные і прыбітые цяжкай доляй стараго году спалі — спалі, хто мог, каму не дакучалі раны або голад. Не было тутака вясельля — німа і цяпер радасьці. Беда, горэ, голад ды холад злучыліся, каб прагнаць згэтуль усякую весялейшую думку, ясьнейшы сон… {{Водступ|2|em}}І заплакалі Зоркі — Анёлы над гэтакай доляй, над гэтакім палажэньнем мужыка, бо успомнілі яны палацы… Заплакалі сьлязмі скаргі, сьлязмі жалю… І, абняўшы за галаву беднаго, шапнулі яму нешта аб жыцьцю без гора, аб жыцьцю лепшым, вольным. І сказалі яму гэтые Зоркі — Анёлы ешчэ нешта: сказалі, што ня ўсе людзі кепскіе, што ёсць і такіе, ў сэрцы каторых гараць зоркі ясные, зоркі каханьня, справедлівасьці, што сілы агню зорак гэтых ня здушыць ніхто і нішто, што загарацца некалі яны агнём вялікім, запаляць і спаляць сьвет злога… {{Водступ|2|em}}Прыслухваючыся да гэтых думкаў, бедны і абездолены мужык ціха усьмехнуўся да іх, усьмехнуўся і уздыхнуў уздохам просьбы і надзеі…<noinclude></noinclude> 9qoq4xgtbnmyluhchxm2kwxvkskf24i 104 24573 87378 69789 2022-08-14T09:41:52Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">{{Разьбіўка|КІРМАШ}}.</span>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Адно-ж ты, Пятруська, ня баўся на кірмашы. {{Абмылка|Сюды-туды.|Сюды-туды,}} ды й да дому. Прыедзь хоць раз, як чэлавек. {{Водступ|2|em}}Кожную нядзельку дзяўбла Кася Пятрусю адно і тое, і Пятрусь іншы раз і засярдуе. Яму не падабалася такая апека жонкі. {{Водступ|2|em}}— Ото як ты баішся! {{Водступ|2|em}}Пятрусь сеў на воз, сарваў сваю злосць на кані, катораго сьцебануў пугаю разоў тры, каб з нечага і жонцы задаць страху. {{Водступ|2|em}}Палавіну дарогі — а гэта будзе вёрст пяць — Пятрусь быў сярдзіты. Падумаць, дык выходзіць, што жонка кажэ праўду: ці-ж добра, каб хто спытаўся, прапіваць грошы? І Пятрусь стаў думаць аб тым, як ён ужо разоў двадцать дэкляраваў жонцы ня піць гарэлкі, і заўсягды прыежджаў да дому пьяны; як ён ашукваў яе, прыкідваючыся цьвярозым, для гэтаго ён стараўся хадзіць роўна. Часам яму і ўдаецца зрабіць колькі роўных крокаў, а потым пазіраеш, гарэлка павядзе ў бок. Тагды ён кідаўся на другую хітрасць. {{Водступ|2|em}}— Ое-ёй!—стагнаў тагды Пятрусь:{{Абмылка|-от|—от}} {{Абмылка|же|жэ}} кальнула! Бадай ты згарэла! {{Водступ|2|em}}Пятрусю рабілася брыдка прад сімым сабою ад адных гэтых думак.<noinclude></noinclude> c5jn3r7ftgv88ppq9la7h8dmvjpj4wu 104 24574 87379 69866 2022-08-14T09:42:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Не, трэба такі кінуць піць,—гаварыў сам сабе Пятрусь і развясельваўся. {{Водступ|2|em}}Прыехаўшы да места, Пятрусь выпраг каня, павесіў яму на галаву торбу з сечкаю і аглядзеўся. Усё места было застаўлена вазамі. Мужыкі хадзілі ў лапцях і мясілі балота. Каля вазоў снавалі жыды і жыдоўкі. Хто прадаваў масла, хто сала. Тут жэ стаялі цэбры, {{Абмылка|рашкі|ражкі}}, вёдры. Усякаго было народу. Былі і такіе, каторые нічога не куплялі і не прадавалі, а прышлі так сабе «на раздабыткі». Прыдзе сабе ў краму, патупае, патупае, а як гдзе што кепска ляжыць, то і запусьціць лешча. А калі яго лавілі, то ён спакойна гаварыў: {{Водступ|2|em}}— Колькі гэта каштуе, Малка? {{Водступ|2|em}}Аглядзеўшыся вакруг, Пятрусь пашоў рабіць свой абход з мяшочкам і с торбачкамі пад пахаю. Грэба ўзяць солі, мукі, атрубоў. {{Водступ|2|em}}Куча народу. У сярэдзіне важна сядзіць {{Разьбіўка|{{Абмылка|рускі|рускі,}}}} разлажыўшы сваіх багоў. У другой грамадзе народ акружыў жыда с круцёлкаю і пазіраў, як прабаваў хто шчасьця, клаў дзесяткі і грыўні і круціў. Каму пападаўся кубак, каму мыла, каму іншая рэч, а каму, як кажуць добрые людзі, гула асмаленая. {{Водступ|2|em}}Трэйця, ешчэ большая грамада народу, стаяла каля дому з вывескаю: «Казённая вінная лаўка № 67». Тут былі бабы і мужчыны. Хто выбіваў корак с кварты, с поўкварты, а хто, адвярнуўшыся ад людзей, каб не сароміць іх, з маленькаго кручка. З двадцаць мужыцкіх галоў было задрана ў гару так, што нос прыходзіўся як раз проці самой сярэдзіны неба. Хто піў з вялікай бутэлькі, той трымаўся сьмела: станавіўся на самае віднае мейсцэ, падпіраў аднэю рукою бок і важна цягнуў гарэлку. А калі хто йшоў з «буслам», прад<noinclude></noinclude> obc9dgxalersu9sjneci1p1jnwzs90u 104 24575 87380 69839 2022-08-14T09:42:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>тым мужыкі разступаліся і давалі дарогу, як якому спраўніку. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}За гоманом трудна разабраць, хто што гаворыць. Вот дзьве бабы. Адна апёрлася на воз з аднаго боку, другая з другога. Абедзьве выпіўшы. Адна гаворыць груба, другая тонка. Мова першай бабы падобна да карот слоў. {{Водступ|2|em}}— Ды-ды-ды-ды! {{Водступ|2|em}}Другая сыпала танчэй і ешче скарэй: {{Водступ|2|em}}— Дэ-дэ-дэ-дэ! {{Водступ|2|em}}На другім возе сідзяць тры мужыкі. Два з іх абнімаюцца і цалуюцца. {{Водступ|2|em}}— Братка ты мой!—гаворыць адзін:—золата, а не чэлавек. {{Водступ|2|em}}— Галубок ты мой!—кажэ другі: — дальбог я цябе люблю. Каб я жонкі ня ўбачыў, калі не люблю. Дай сюды сваю, морду… во так! {{Водступ|2|em}}— Пойдзем, ешчэ выпьем поўкварты. {{Водступ|2|em}}Два шчырые сябры злазяць з воза, абнімаюцца цалуюцца, адзін аднаго падтрымоўваюць і ідуць да манаполькі, {{Водступ|2|em}}— Га, Пятрусь, і ты тут? — сустрэў Пятруся Карусь Акалот, у катораго вочы былі ўжо як у салавейчыка, а з губы нясло, яко а-бочкі. {{Водступ|2|em}}— А вот, як бачыш, Пятрусь. {{Водступ|2|em}}— Ідзі, брат, паглядзі, якога я купіў падсьвінка. {{Водступ|2|em}}Карусь схапіў Пятруся за рукаў і павалок яго глядзець падсьвінка. {{Водступ|2|em}}Пятрусь пахваліў гэту маладую асобу і сказаў Карусю, што добра купіў. {{Водступ|2|em}}— Добра кажэш? {{Водступ|2|em}}— Вядома, што добра.<noinclude></noinclude> i88gz3abofi36p42dylzt84q27sr1j3 104 24576 87381 69845 2022-08-14T09:43:35Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Калі та, то пойдзем «Порт-Артур». {{Водступ|2|em}}«Порт-Артурам» мужыкі назвалі хатку, што стаяла разам с крамкаю. Гэта хатка заўсягды была паўнютка людзей. Там стаяў такі шум, крык і гоман, што аж глушыла. А раз зайшоў у «Порт-Артур», то выйсьці адтуль не так-то лёгка: ці мала там сустрэнеш добрых людзей? {{Водступ|2|em}}— Не, не пайду! — сказаў Пятрусь. {{Водступ|2|em}}— Чалавек! па чарцы! — угаварваў Карусь. {{Водступ|2|em}}— Німа, брат, часу, — стаяў Пятрусь на сваём. {{Водступ|2|em}}— Колькі там таго часу? Поўгадзіны, ня больш. Хадзем! {{Водступ|2|em}}Пятрусь трохі упіраўся але такі пашоў. «Чарку, дзьве, ня болей», думаў ідучы Пятрусь. {{Водступ|2|em}}С «Порт-Артура» ён шоў надта вясёлы і {{Абмылка|сьпеваў|сьпеваў:}} {{Block center/s}} «Наплеваць мне на падатак.<br /> Што мне пісар, старшына?<br /> Лейба! торбу ў задатак,<br /> Дай жэ крэпкаго віна!» {{Block center/e}} {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Вечэр быў хмурны. Ні зор ні месяца. {{Водступ|2|em}}Ускаціўшыся на воз, Пятрусь завязаў лейцы за аглабіцу і лёг. {{Водступ|2|em}}Увесь сьвет, здавалося яму, скакаў лявоніху. Калі-не-калі Пятрусь падымаў галаву, крычаў: «Но, малы!», цмокаў губамі і сьвістаў. {{Водступ|2|em}}«Добра мера, хоць без грошай, {{Водступ|2|em}}Абы празнічак харошай»!<br /> цягнуў часамі Пятрусь песьню, лежучы на возе, вугнівым, хрыпатым голасам. Глуха і нудна заміраў яго гнусавы голас ў цішы асенняй ночы.<noinclude></noinclude> aumg74e4jbdym2ca2wmds7z7d88je7g 87384 87381 2022-08-14T09:44:08Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}— Калі та, то пойдзем «Порт-Артур». {{Водступ|2|em}}«Порт-Артурам» мужыкі назвалі хатку, што стаяла разам с крамкаю. Гэта хатка заўсягды была паўнютка людзей. Там стаяў такі шум, крык і гоман, што аж глушыла. А раз зайшоў у «Порт-Артур», то выйсьці адтуль не так-то лёгка: ці мала там сустрэнеш добрых людзей? {{Водступ|2|em}}— Не, не пайду! — сказаў Пятрусь. {{Водступ|2|em}}— Чалавек! па чарцы! — угаварваў Карусь. {{Водступ|2|em}}— Німа, брат, часу, — стаяў Пятрусь на сваём. {{Водступ|2|em}}— Колькі там таго часу? Поўгадзіны, ня больш. Хадзем! {{Водступ|2|em}}Пятрусь трохі упіраўся але такі пашоў. «Чарку, дзьве, ня болей», думаў ідучы Пятрусь. {{Водступ|2|em}}С «Порт-Артура» ён шоў надта вясёлы і {{Абмылка|сьпеваў|сьпеваў:}} {{Block center/s}} «Наплеваць мне на падатак.<br /> Што мне пісар, старшына?<br /> Лейба! торбу ў задатак,<br /> Дай жэ крэпкаго віна!» {{Block center/e}} {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Вечэр быў хмурны. Ні зор ні месяца. {{Водступ|2|em}}Ускаціўшыся на воз, Пятрусь завязаў лейцы за аглабіцу і лёг. {{Водступ|2|em}}Увесь сьвет, здавалося яму, скакаў лявоніху. Калі-не-калі Пятрусь падымаў галаву, крычаў: «Но, малы!», цмокаў губамі і сьвістаў. {{Водступ|2|em}}«Добра мера, хоць без грошай,<br /> {{Водступ|2|em}}Абы празнічак харошай»!<br /> цягнуў часамі Пятрусь песьню, лежучы на возе, вугнівым, хрыпатым голасам. Глуха і нудна заміраў яго гнусавы голас ў цішы асенняй ночы.<noinclude></noinclude> onkvhlp9k3b9bc5h26vrqskv0jwfm8d 104 24577 87386 69854 2022-08-14T09:44:41Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Конь ішоў памалу, як хацеў і кудою хацеў. Разоў неколькі зачапіў ён восью аб хвою і скінуў {{Абмылка|атосу|атосу.}} Цялежка стукалася аб карэньня, плюх па гразі і кацілася бокам. Такім парадкам пракацілася яна вёрст тры. У адным мейсцу, каб абыйсьці гразь, конь звярнуў з дарогі, усьцягнуў драбіны на пень, сарваў са шворна цялежкі і аставіў драбіны с Пятрусем сярод лесу, а сам паклыгаўся с цялежкамі далей. {{Водступ|2|em}}Палежаўшы с поўгадзіны, Пятрусь падняў галаву, цмокнуў і крыкнуў: {{Водступ|2|em}}— Но-о-о, малы, варушыся! {{Водступ|2|em}}Было ўжо зусім відно, як Пятрусь прачухаўся трохі і падняў галаву. Што за ліха? {{Водступ|2|em}}— Што гэта? Гдзе жэ гэта я Тфу! тфу! тфу! Згінь, прападзі! Васхрыстус! ва рыстус! {{Водступ|2|em}}І Пятрусю ўспомнілася ўсё. {{Водступ|2|em}}Божэ-ж мой, Божэ! Што я зрабіў?! Загаласіў Пятрусь, заламаўшы на галаве рукі. {{Водступ|2|em}}Стыд перад жонкаю, перад людзьмі, злосць на самога сябе, на тых, хто выдумаў гарэлку, прапажа каня,—ўсё гэта зьвязалася ў вадзін клубок гора і пакуты. {{Водступ|2|em}}— Ну, не сабака-ж я, не гад, не лайдак? Што раблю найлепшае? Чаму ты, Божэчка, не напусьціш {{Абмылка|гню|агню}} ва гэту атруту людзкую?! {{Водступ|2|em}}Зняў Пятрусь драбіны, сеў на пень, закрыў твар, стаў плакаць. {{Водступ|2|em}}— Што рабіць, што чыніць? Папрабаваў быў Пятрусь цягнуць да дому адны драбіны і нават падцягнуў іх с паўвератня. {{Водступ|2|em}}— Не! Як я пакажуся людзям у вочы? Прапіць каня і самому цягаць драбіны? {{Водступ|2|em}}Іон звалок драбіны з дарогі і, апусьціўшы галаву, пашоў да дому. Падышоў ён з вярсту, бачыць—<noinclude></noinclude> 5ktu2tyobegdalby2s2mxi0asdq21pz 104 24578 87387 69856 2022-08-14T09:44:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>стаіць яго конь с цялежкамі, зачапіўшыся лейцамі за корэнь. {{Водступ|2|em}}— Конік ты мой залаценькі!—закрычаў з радасьці Пятрусь і пацалаваў у самую мызу свайго худога мышака. {{Водступ|2|em}}А потым пацалаваў Пятрусь зямлю і пакляў небам, што ніколі ня будзе піць гарэлкі.<noinclude></noinclude> jf6lmnwieaa46mgr1uccjjpvqmg9f8p 104 24591 87388 69875 2022-08-14T09:45:09Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">ЖЫВАЯ ВАДА.</span>}} {{Цэнтар|(Казка).|памер=120%}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Даўно, даўно, не за нашу памяць, было гэта. {{Водступ|2|em}}Шчасьлівы то быў вугалок Божаго сьвету. {{Водступ|2|em}}Вольна жылося людзям ў тым вугалку. Ніхто іх ня гнаў, ніхто іх ня крыўдзіў, нікому яны не належалі. Багатая уродлівая была іх земля. Шырока раскінуліся іх паля, зялёные травы сенажацей калыхаліся на ветру. Ціха і весела сьмеяліся кветкі, пазіраючы сваімі пахучымі галоўкамі ў рэку, каторая паіла ўвесь той вугалок і тых, хто жыў і рос там, і давала яму жыцьцё. Усё жыло каля рэкі; гэту рэку людзі называлі Жывою Вадою. Усё жывое і нежывое любіла яе, і песьні волі разліваліся па ўсіх кутках шчасьлівай старонкі. {{Водступ|2|em}}Але ня доўга астаецца шчасьце на адным мейсцы. Кінуло яно і той слаўны вугалок Божаго сьвету. {{Водступ|2|em}}Нешта страшнае і непанятнае для чэлавека зрабілося там. Нейкая цёмная сіла пазайдросьціла шчасьцю людзей. У тым мейсцы, аткуль выцекала Жывая Вада, зямля стала ўздувацца; борзда як грыб, вырастала гара. А Жывая Вада пачала неяк мелецьі скора саўсім згінула гдзесьці ў зямлі. Толькі сьлед, гдзе цекла яна, надоўга астаўся на зямлі і гаварыў людзям пра даўнейшае жыцьцё. {{Водступ|2|em}}Гара ўсё расла. Прахадзіў час, пусьцела {{Абмылка|зе мля|земля}} з гары сыпаўся жоўты пясок і закрываў чорны {{Абмылка|гр унт|грунт}}<noinclude></noinclude> dmtxvdgqfu0cu9v7tkzvqbga3yyzxz1 104 24595 87389 69881 2022-08-14T09:45:21Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Людзі збяднелі; птушкі {{Абмылка|разляцеліся|разляцеліся.}} Не чутно ўжо было там вясёлых песень. Толькі арлы ды каршуны вілі свае гнёзды на высокай гарэ, каторая ўсмактала ў сябе Жывую Ваду. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Бяднеў год ад году калісь-то багаты край. Ураджайны грунт засыпаўся зусім пяском. Многа {{Абмылка|працавал|працавалі}} людзі, многа пралівалі поту. І праца іх прападала, і скупа плаціла зямля за іх работу і пакуту. Развяліся чэрві на іх агародах — некаму было знічтажаць іх, бо каршуны і ястрэбы разагналі птушэк. {{Водступ|2|em}}Расказвіў бацька сыну пра даўнейшае {{Абмылка|жыцьцё|жыцьцё,}} пра багацтва іх края, пра гару, каторая глынула іх Жывую Ваду, сама стала расьці, а жыцьце ўсяго края прыгаварыла к маруднай сьмерці. Глухая {{Абмылка|злосьц|злосьць}} на праклятую гару падымалася ў сэрцы людзей, і памяць аб {{Абмылка|Жывай|Жывой}} Вадзе не прападала. {{Водступ|2|em}}Не мала знаходзілося сьмелых людзей, каторые шлі на гару шукаць Жывой Вады. Бралі яны рыдлёўкі, абкопывалі гару. Але з гары сыпаліся ў іх камені, разбівалі ім голавы. Каршуны і ястрэбы злеталіся хмарамі, выдзёўбывалі ім вочы. А пугач і сава ў ночы сьпевалі ім «вечны спакой» сваім нудным крыкам. — Многа, многа людзкіх касьцей валялося вакруг гары, а каршуны і крумкачы разнасілі іх па ўсіх кутках спустошэнато края… І людзі празвалі сваю старонку «Мёртвым Полем». {{Водступ|2|em}}Дзіка і пуста стала ў «Мёртвым Полі». Людзі хадзілі, як цені, халодные, сярдзітые. Птушкі даўно перэсталі там сьпеваць свае песьні. Толькі каршуны кружыліся ў небі, каркалі крумкачы і наганялі нуду на душу людзей, невядомым страхам палохалі {{Абмылка|сэрцэ.|сэрцэ,}}<noinclude></noinclude> s1hj0qezgmos7viqwc7n8uapmmu1gcr 104 24598 87390 69883 2022-08-14T09:45:34Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>розум… Нават лес адменіўся: старые дзярэўя даўно згнілі і ляжалі ў зямлі, а новые былі нізкіе, крывые, неўдалые, як сухотные. Рэдка заглядалі туды хмары, і мало калі падаў дошч. сан {{Цэнтар|III.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Насталі сухіе годы. Апошні выдаўся такі год, што ні разу не падаў дошч на ўсё лета. Кожны дзень неба аставалося чыстым, ясным, гарачым. Усходзіла сонцэ, борзда сушыла расу, што блішчала ранкам, як слёзы, на лісцях бярэзіны. А сухі вецер гуляў над зямлёю, падымаў гарачы пясок, высысаў апошніе сокі з зямлі. Лес, поле, луг з нудною мальбою пазіралі на неба, прасілі вады прагнаць сваю смагу. Дзярэўя глуха шумелі і злівалі свой шум ў вадну доўгую, невядомую людзям песьню. Жалосна ківаліся коласы ў полі, то кланяліся зямлі, то падымаліся к небу, ўсё роўна як прасілі яны ратунку. Ніхто ня шоў ім на помач, і яны без пары старэліся, жоўклі і без жыцьця качаліся на сухіх саломках. Трава і кветкі толькі ціхутка шэпталі ветру аб сваей нядолі. Церпелівые камені і тые нылі ад жару і лопаліся. Сама зямля зморшчылася, як старуха, пакалолася і плакала. Яе сьлёзы апошнімі капелькамі расы выступалі на верх; яе просьба белаватым туманам звісала над лесам і разнасілася ветрам Бог знае куды. {{Водступ|2|em}}Плакалі людзі, плакала зямля і ўсё, што расло і жыло на ей. Незаметна нясьліся к небу іх сьлёзы; нясьліся яны ня год і ня два, а цэлые векі, і там негдзе сплываліся ў адно месцо. Тые сьлёзы, горкіе скаргі, ўсё горэ зямлі — змешаліся разам і звісьлі над ёю страшнаю чорнаю хмараю… 57<noinclude></noinclude> jo6hdy0zq6vmwsiz2ina1jrnbt85zno 104 24602 87391 70019 2022-08-14T09:45:52Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Хомелка" /></noinclude> {{Цэнтар|IV.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}А {{Абмылка|гзе-ж|гдзе-ж}} дзелася Жывая Вада? {{Водступ|2|em}}Яна была пад зямлёю. Яна па-ціхоньку размывала зямлю, прабівала сабе дарогу на Божы сьвет. Ніхто гэтаго ня ведаў. Ня ведала і гара, што вісіць яна над бездонніцаю. А Жывая Вада чакала толькі шчасьліваго здарэньня, каб скінуць з сябе ценжар,—праклятую гару, што з шчасьліваго вугалка зрабіла «Мёртвае Поле». {{Водступ|2|em}}— І настаў такі час, што пралітые сьлёзы перапоўнілі неба і паліліся назад на зямлю. Не ў сілах было самае неба стрымаць тые сьлёзы. Самы яны рваліся туды, гдзе радзіліся па-троху, падымаліся ўверх. Людзкая жалоба, горэ, пакута, ўсё нешчасьце зямлі, што накапляліся тысячамі гадоў, паліліся цяпер са сьлязьмі адною хвілею. Ціхая скарга грымела ў небі страшным голасам Бога і калыхала ўсю зямлю; стогны людзкіе, каторых ніхто ня чуў, блішчалі маланкамі, а сьлёзы цяклі халоднымі, чыстымі ручьямі на зямлю і ажыўлялі яе. Вада зьбіралася ў вадну рэку і дружна стала напіраць на гару. {{Водступ|2|em}}Зрушылася гара; моц яе, каменьня, градам сыпаліся на ніз. Арлы, каршуны, крумкачы, ястрабы, совы пазляталі з гары, каб запыніць ваду. {{Водступ|2|em}}Пачула і Жывая Вада, што робіцца над ёю. Сабрала яна ўсе сілы свае і ўскалыхнула гару, як купіну. Тут яе падхапіла дажджэвая рэка. Страшны шум пашоў па «Мёртвым полю». {{Водступ|2|em}}Усё жывое дрыжало ад страху і чакало пагібелі. Але пагібла адна гара. Пяском і дымам развеялася яна па полю. {{Водступ|2|em}}Гневалася неба, бушэвала вада, трэслася зямля. Ліліся рэчкі па кожнай разоры і зліваліля з Жывою Вадою. {{Водступ|2|em}}Прайшоў страшны момэнт, і стала спакойна. Вада ўся злілася ў старое дно Жывой Вады. І жыцьцё, стрыманае праз доўгі час гарою, ізноў пашло сваею дарогаю, і ажыло «Мёртвае Поле»…<noinclude></noinclude> g6g2bhkb5gtmq91i9ostarhi3l8o3kh 104 24612 87392 69901 2022-08-14T09:46:23Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{Калёнтытул|left=<span style="font-size: 18px;">АНДРЭЙ ВЫБАРШЧЫК.</span>}} {{Цэнтар|I.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}— Ну, Андрэй! глядзі-ж трымайся, — ведай, за каго падаць голас! {{Водступ|2|em}}Так гаварылі мужыкі свайму ўпоўнамочэнаму, выпраўляючы яго ў горад на выбары дэпутатоў. {{Водступ|2|em}}— Не ганіся за панскаю гарбатаю, бо пан часамі і лісіцаю можэ прыкінуцца—і руку табе падасць, і нават пацалуецца с табою. {{Водступ|2|em}}— А што мне іх гарбата! Я і сваю скарынку хлеба з’ем, — гаварыў Андрэй: — не такі я дурэнь, каб прадацца за гарбату. {{Водступ|2|em}}— Праўда, праўда, Андрэй! табе і дэпутатам брыдка быць за такіе словы. {{Водступ|2|em}}— Так, брат у іх на языку мядок, а на сэрцы лядок. {{Водступ|2|em}}— Эх, дзеці, вы дзеці! — махнуў рукою стары Хлёрка:—нічога, як я бачу, ня будзе з гэтых выбароў. {{Водступ|2|em}}— Як то ня будзе? Каб ўсе махалі так рукамі, то і ніякой не было б Думы. {{Водступ|2|em}}— Ты хочэш, каб к табе сама зямля с печы ў рукі прышла? {{Водступ|2|em}}— Свабоды Бог з неба ня скіне! {{Водступ|2|em}}— Вядома! {{Водступ|2|em}}Стары Хлёрка засаромяўся і хутчэй схаваўся за мужыцкіе спіны. {{Водступ|2|em}}— Сьмела Андрэй, рэж там ў горадзе праўду!<noinclude></noinclude> 4xe3zepe8xcnxnpv9xfbbcbhtwur2m9 104 24615 87393 69907 2022-08-14T09:46:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Андрэй {{Абмылка|хацеўсказаць|хацеў сказаць}} мужыком цэлую прамову, але ўсякіх думак так многа наплыло ў яго, што ён ня ведаў с чаго пачаць, і толькі сказаў: {{Водступ|2|em}}— Ну, братцы, бывайце здаровы. {{Водступ|2|em}}— З Богам, з Богам, Андрэй! {{Водступ|2|em}}І Андрэй закінуў на плечы палку, на каторай была торба с хлебам і салам, і пехатоў пашоў на вакзал. {{Цэнтар|II.|памер=120%}} {{Водступ|2|em}}Мужыкі нецярпліва чэкалі Андрэя з выбароў. На трэйці дзень, на каторы Андрэй павінен быў прыехаць да дому, цэлая грамада мужыкоў ў доўгіх кажухох з люлькамі высыпала на вуліцу каля манаполькі і шумела, як лес у вецер. {{Водступ|2|em}}А як рабіць тут не было чаго, то сягды-тагды можна было чуць, як стукала саракоўка аб тоўстую мазолістую руку і як галгатала гарэлка перэліваючыся проста з бутэлькі ў мужыцкае горла. {{Водступ|2|em}}Тут былі і такіе, каторые ўжо усьпелі налізацца, {{Абмылка|сьnевалі|сьпевалі}} песьні. А Антось Байбак нават пашоў ў скокі, і баранаваў пясок на вуліцы старымі ботамі, на каторых не хватала аднаго апцаса… {{Водступ|2|em}}Андрэй {{Абмылка|ідзе!І дзе|ідзе! Ідзе}} Авдрэй! {{Водступ|2|em}}Гоман як бачыш сціх, і ўся грамада заварушылася, як адзін чалавек {{Водступ|2|em}}Толькі адзін Антось Байбак не хацеў злучацца з грамадаю і не перэставаў араць пясок, крычучы, каб на яго пазіралі, бо ён паказваў, як даўней скакалі лявоніху. {{Водступ|2|em}}Але на яго ніхто не пазіраў. {{Водступ|2|em}}Андрэй шоў, апусьціўшы галаву. З адной кішэні доўгаго сіваго халата тырчала турэцкая булка, як раменны мужыцкі чук.<noinclude></noinclude> 8t3jeits8xiwpchgcy4v1vlapnvgcae 104 24618 87394 69910 2022-08-14T09:47:22Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}Мужыкі цесна абступілі Андрэя. {{Водступ|2|em}}— Ну, чым жэ ты пацёшыш нас, Андрэй? {{Водступ|2|em}}Андрэй махнуў рукою, і першае яго слова насіла імя той рэчы, каторую мужыкі на поле вывозяць. {{Водступ|2|em}}— Каго ж выбралі? {{Водступ|2|em}}— Папоў ды чыноўнікоў. {{Водступ|2|em}}— А ты гдзе быў, карова ты? Чаго глядзеў? — накінуўся на Андрэя пьяны Антось: — да я б ім нюхаўкі параспарваў бы! {{Водступ|2|em}}— От ты ідзі лепш скачы лявоніху, — парадзілі яму мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Няхай вы па жары скачэце,—агрызнуўся Антось і плюнуў. {{Водступ|2|em}}— А яны стаяць за мужыкоў? — пыталі ізноў мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Гдзе бачылі! Усе чорнасоценцы. І прыступу да іх німа. {{Водступ|2|em}}— А гарбатаю вас не частавалі? {{Водступ|2|em}}— Чаму не? Але чорт яе піў. Гатовы сказаць {{Абмылка|ешчэ|ешчэ,}} што мужыкі жывуць па-панску. Гаварыў жэ адзін сгрынгаль, што сорак гадоў таму мужыкі елі мякіну. {{Водступ|2|em}}— Трэба было сказаць, што цяпер і гэтаго німа, — загаманілі мужыкі. {{Водступ|2|em}}— Дык мы і зрэзалі гэтаго пана, аж брыдка яму стала… А якіе яны былі добрые! Проста хоць да раны прылажы. — А як прывязаўся б адзін саюзнік, — проста хоць ты махалам махай — злаваўся, не адчапіцца ад яго. Адзін з нашых раз і сказаў: «хоць, і пойдзем, але вушы заткнём, каб ня чуць вашай гутаркі». {{Водступ|2|em}}— Гэта ўсё роўна як той паляшук, катораго сілаю, валаклі да цэрквы. Бачыць, што нічога ня будзе, — «хоць, кажэ і пайду, але і губаю і рукою не мяльну!» — сказаў адзін мужык.<noinclude></noinclude> izjzdzgahs7v696u9ovdbavwo0v4osd 104 24619 87395 69911 2022-08-14T09:47:39Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{Водступ|2|em}}А раз, браткі, такая вышла штука. Зашлі да аднаго выбаршчыка. Ніхто ня ведаў, што ён — прадседацель «саюза рускаго народа», і аблаялі мы гэты саюз з астатніх слоў. Выбаршчык ўсё слухаў ды вачамі моргаў, а потым як усхопіцца, ўсё роўна як на шыла сеў, ды як крыкне: «Гарадавых пазаву!» Дык мы, брат, ходу. Грыгор з N павету, бегучы другога пёнтра, зачапіўся ботам, пасьлізнуўся і пералічыў задам ўсе ўсходы. Дык мы, гэтаму выбаршчыку кінулі ўсе чорные галкі, але ўсё роўна яго выбралі—што мы значым? Колькі нас? Як выбралі дэпутатоў, дык ўсе чорнасоценцы давай біць ў далоні, сьпеваць, я думаў, што лявоніху скакаць ешчэ пусьцяцца… Стаялі мы братка, моцна. {{Водступ|2|em}}У канцы адзін з мужыкоў сказаў рэч надта жалосную. «Скрыўдзілі, кажэ, мужыкоў, ня выбралі іх дэпутата. Хто будзе гаварыць ў Думе аб цяжкай долі нашай»… {{Водступ|2|em}}Мужыкі ўсе плакалі. {{Водступ|2|em}}Стары Хлёрка выціснуўся на першае мейсца, абвёў ўсіх мужыкоў вачамі і сказаў: {{Водступ|2|em}}— Ну, што, чыя праўда?..<noinclude></noinclude> j1uuzayx9ezy8hrx6hx6qdakg2nzjfd 0 28744 87117 85034 2022-08-14T04:04:44Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = "Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча | аўтар = Янка Купала | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | крыніца = | год = 1915 }} «ЗАЛЁТЫ», АПЕРЭТКА ВІНЦУКА ДУНІНА-МАРЦІНКЕВІЧА {{Эпіграф|10|...y адраджэнні ўсякага народа (украінцы) тэатр - сіла непамерная, а ў адраджэнні беларусаў, пры іх псіхіцы, пры іх дэмакратызме, ён можа сыграць вялікую ролю. |14|Максім Гарэцкі}} 25 студзеня Беларускі музыкальна-драматычны гурток выставіў на сцэне аперэтку «Залёты», напісаную каля паўвека таму назад (у 1870 г.) праз В. Марцінкевіча, - толькі музыку да слоў аперэткі п. М. Кімант дапасавала цяпер. Змест аперэткі дужа просты: Сабковіч, дабіўшыся праўдай і няпраўдай «з пастуха» да панства, дзеля збольшання свайго багацця хоча жаніцца з Адэляй, дачкой шанаванага ў павеце суддзі. Але дзякуючы сваёй хцівасці, Сабковіч па дарозе ў сваты к Адэлі купляе крадзенага каня, што і губіць яго ў тым часе, калі ён госціць у суддзі. К таму ж Маршалак раскрывае перад суддзёю ўсю горкую мінуўшчыну Сабковіча. Аўтар аперэткі В. Марцінкевіч, сам шляхціц, шчыра стаяў на стражы інтарэсаў гербоўнай шляхты-паноў, і хаця бачыў усе іх недастаткі, усё ж такі ў сваіх творах выказваў думку, што ўся бяда беларускай беднаты паходзіць не ад паноў, а ад панскіх слуг: аканомаў, цівуноў і іншай марноты. Пры шчырай сваёй прыхільнасці да народа Марцінкевіч не мог стаць усёй душою на старане дэмасу, на старане толькі што выпушчанага з-пад панскай няволі мужыка-беларуса. Для Марцінкевіча гэты мужык ёсць мужык: можна даць яму і асвету, можна яму пазволіць дайсці да сякога-такога дабрабыту, але няможна дапусціць яго да раўні з панамі. Нават у сваіх літарацкіх працах гэта дзяльба панскіх ад мужыцкіх душ перабягае скрозь чырвонай нітачкай, асабліва ў творах сцэнічных. Гэтак у «Залётах» паны, і той нават пан з мужыкоў Сабковіч, павінны гаварыць па-польску<ref>«Залëты» у арыгінале напісаны мешанай мовай - беларускай і польскай.</ref>, а толькі слугі іх гавораць па-беларуску, ды нягледзячы на тое, што ў той час шмат дзе па якіх дварах паны гаварылі паміж сабой па-беларуску. Марцінкевіч бачыў, што сярод мужыкоў пачынаецца эвалюцыя, што колькісотлетняя паншчына не забіла да апошняга ў мужыцкай душы жадання падняцца вышэй са свайго паніжэння, са сваёй беднаты-цемнаты. Паяўляюцца сабковічы, тыя сабковічы-мужыкі, што багацеюць дабром з крыўдай для разбагацеўшых паноў на мужыцкім дабры. Калізіі гэтай Марцінкевіч яшчэ не хоча ці не можа ўразумець, яшчэ аўтара не патрапіла захапіць хваля вызвольнага ветру з Захаду. І Сабковіч у «Залётах» - гэта ёсць шэльма з шэльмаў, узвялічаны аўтарам да нейкага горшага гатунку карыкатуры, а не чалавека з яго добрымі і благімі старонамі. Марцінкевіч не мог падмеціць другі сабковічаў, другіх дарабковічаў, дарабковічаў не золата, а духу! А ужо былі на Беларусі і такія, - узяць бы хоць Сыракомлю. Для тых часоў, для сучасных Марцінкевічу чытачоў і слухачоў, «Залёты» напэўна мелі вялікую вартасць, бо напісаны былі не для шырокага беларускага грамадзянства, а толькі для часткі яго, для той касты, што умела чытаць і мела за што хадзіць у тэатры. Для цяперашняга беларускага грамадзянства «Залёты» ёсць ні болей ні меней як сумны ўспамін тых часоў, калі людзі думалі і верылі, што ў адных станоў белая косць у целе, а у другіх - чорная. Сягоння пачынае рунець другая рунь, выходзяць на поле бітвы за лепшую долю для чалавецтва іншыя сабковічы, сабковічы духу, і чакаюць не «Залётаў», а вяселля, на якім бы адбылося вялікае свята, свята беларускай вызваленай з пут векавечных душы. Былі залёты пакляпаць мужычка белай рукой па зморшчаным твары ды паказаць яму, як гэта нягодна выбівацца з мужыкоў у паны, дый толькі залёты і засталіся. Выстаўлены «Залёты» на сцэне былі старанна. Відаць, працаўнікі гуртка не жалелі ні працы, ні часу, каб толькі ўсё добра сышло, каб толькі добра... Але, дзе гэтага «але» няма, апрача двух-трох артыстаў, аб іншых трудна было падумаць, што гэта іграюць беларусы і па- беларуску са сцэны гавораць. Бедная ты мова беларуская, як цябе людзі не ўмеюць шанаваць! Ігра артыстаў была добрая, або, скарэй, добрае старанне, каб добра сыграць. К. Душэўскі пастараўся стварыць Сабковіча такога, які нябожчыку аўтару напэўна падабаўся бы. Ягучанская ў ролі Даміцэлі троху заядавіта, як выпадае для сястры, кпіла з брата, але ўсё ж такі міла вабіла вока сваёй ігрой. Дужа быў сімпатычны Страздэс, каторы такога слаўнага адтварыў Петрука, што не адна паненка у залі пальчыкі, гледзячы, аблізвала. 3. Бядуля даў тыповага нашага беларускага Мордку і сваёй стараннай ігрой вызываў у публікі шчыры «смех скрозь слёзы». Баневічанка сумленна старалася выказаць настроі пакрыўджанай праз Сабковіча Марысі. Вітась складна прадставіў Гапона, бацьку Марысі, у каторага апошнюю кабылку ўкралі, Маркевічанка, выказаўшая ўжо сваю артыстычную здольнасць у ролі Паўлінкі, міла выпаўніла ролю Куліны, жонкі Гапона. Слабодскі за добрыя спевы ў ролі студэнта Стася атрымаў ад публікі пахвалу - «брава!». Адэлю вытварыла Марачэўская добрай і кахлівай дзяўчынай. Маркевіч важны быў бы Маршалак, каб толькі не гаварыў са сцэны, як прадвадзіцель дваранства, «врэмя», «судья». Бурбіс, як і заўсёды, не папусціў сябе ў крыўду і ў ролі суддзі. Барташэвіч быў ключвойтам, як і трэба быць ключвойту. У сімпатычным Адольфку грым здрадзіў Бурбісовую, каторая, паміма вялікай працы каля устройства гэтага вечара, патрапіла яшчэ і добра сыграць сваю ролю на сцэне. Вось гэтак болей-меней выдаецца ігра артыстаў. Месца не пазваляе выказаць тут болей лепшыя ці слабейшыя староны іх ігры. Музыку, як я ўжо ўспомніў, напісала да «Залётаў» п. М. Кімант і сама, не жалеючы працы і часу, павывучвала, як трэба пяяць, артыстаў, падчас не знаючых нотаў. За гэту шчырую працу п. М. Кімант належыцца шчырае дзякуй. Што да самай музыкі, то трудна большага вымагаць. Каб у нас быў свой Манюшка і свае Шаляпіны, то, можа, усё іначай было бы, а так прыходзіцца дзякаваць за тое, што ёсць, ды чакаць не «Залётаў», а «Вяселля». 5ats80ak3ix4c1xd6jsc42m9d6xvclg 87177 87117 2022-08-14T07:41:32Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] у [[«Залëты», аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]], не пакінуўшы перасылкі wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = "Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча | аўтар = Янка Купала | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | крыніца = | год = 1915 }} «ЗАЛЁТЫ», АПЕРЭТКА ВІНЦУКА ДУНІНА-МАРЦІНКЕВІЧА {{Эпіграф|10|...y адраджэнні ўсякага народа (украінцы) тэатр - сіла непамерная, а ў адраджэнні беларусаў, пры іх псіхіцы, пры іх дэмакратызме, ён можа сыграць вялікую ролю. |14|Максім Гарэцкі}} 25 студзеня Беларускі музыкальна-драматычны гурток выставіў на сцэне аперэтку «Залёты», напісаную каля паўвека таму назад (у 1870 г.) праз В. Марцінкевіча, - толькі музыку да слоў аперэткі п. М. Кімант дапасавала цяпер. Змест аперэткі дужа просты: Сабковіч, дабіўшыся праўдай і няпраўдай «з пастуха» да панства, дзеля збольшання свайго багацця хоча жаніцца з Адэляй, дачкой шанаванага ў павеце суддзі. Але дзякуючы сваёй хцівасці, Сабковіч па дарозе ў сваты к Адэлі купляе крадзенага каня, што і губіць яго ў тым часе, калі ён госціць у суддзі. К таму ж Маршалак раскрывае перад суддзёю ўсю горкую мінуўшчыну Сабковіча. Аўтар аперэткі В. Марцінкевіч, сам шляхціц, шчыра стаяў на стражы інтарэсаў гербоўнай шляхты-паноў, і хаця бачыў усе іх недастаткі, усё ж такі ў сваіх творах выказваў думку, што ўся бяда беларускай беднаты паходзіць не ад паноў, а ад панскіх слуг: аканомаў, цівуноў і іншай марноты. Пры шчырай сваёй прыхільнасці да народа Марцінкевіч не мог стаць усёй душою на старане дэмасу, на старане толькі што выпушчанага з-пад панскай няволі мужыка-беларуса. Для Марцінкевіча гэты мужык ёсць мужык: можна даць яму і асвету, можна яму пазволіць дайсці да сякога-такога дабрабыту, але няможна дапусціць яго да раўні з панамі. Нават у сваіх літарацкіх працах гэта дзяльба панскіх ад мужыцкіх душ перабягае скрозь чырвонай нітачкай, асабліва ў творах сцэнічных. Гэтак у «Залётах» паны, і той нават пан з мужыкоў Сабковіч, павінны гаварыць па-польску<ref>«Залëты» у арыгінале напісаны мешанай мовай - беларускай і польскай.</ref>, а толькі слугі іх гавораць па-беларуску, ды нягледзячы на тое, што ў той час шмат дзе па якіх дварах паны гаварылі паміж сабой па-беларуску. Марцінкевіч бачыў, што сярод мужыкоў пачынаецца эвалюцыя, што колькісотлетняя паншчына не забіла да апошняга ў мужыцкай душы жадання падняцца вышэй са свайго паніжэння, са сваёй беднаты-цемнаты. Паяўляюцца сабковічы, тыя сабковічы-мужыкі, што багацеюць дабром з крыўдай для разбагацеўшых паноў на мужыцкім дабры. Калізіі гэтай Марцінкевіч яшчэ не хоча ці не можа ўразумець, яшчэ аўтара не патрапіла захапіць хваля вызвольнага ветру з Захаду. І Сабковіч у «Залётах» - гэта ёсць шэльма з шэльмаў, узвялічаны аўтарам да нейкага горшага гатунку карыкатуры, а не чалавека з яго добрымі і благімі старонамі. Марцінкевіч не мог падмеціць другі сабковічаў, другіх дарабковічаў, дарабковічаў не золата, а духу! А ужо былі на Беларусі і такія, - узяць бы хоць Сыракомлю. Для тых часоў, для сучасных Марцінкевічу чытачоў і слухачоў, «Залёты» напэўна мелі вялікую вартасць, бо напісаны былі не для шырокага беларускага грамадзянства, а толькі для часткі яго, для той касты, што умела чытаць і мела за што хадзіць у тэатры. Для цяперашняга беларускага грамадзянства «Залёты» ёсць ні болей ні меней як сумны ўспамін тых часоў, калі людзі думалі і верылі, што ў адных станоў белая косць у целе, а у другіх - чорная. Сягоння пачынае рунець другая рунь, выходзяць на поле бітвы за лепшую долю для чалавецтва іншыя сабковічы, сабковічы духу, і чакаюць не «Залётаў», а вяселля, на якім бы адбылося вялікае свята, свята беларускай вызваленай з пут векавечных душы. Былі залёты пакляпаць мужычка белай рукой па зморшчаным твары ды паказаць яму, як гэта нягодна выбівацца з мужыкоў у паны, дый толькі залёты і засталіся. Выстаўлены «Залёты» на сцэне былі старанна. Відаць, працаўнікі гуртка не жалелі ні працы, ні часу, каб толькі ўсё добра сышло, каб толькі добра... Але, дзе гэтага «але» няма, апрача двух-трох артыстаў, аб іншых трудна было падумаць, што гэта іграюць беларусы і па- беларуску са сцэны гавораць. Бедная ты мова беларуская, як цябе людзі не ўмеюць шанаваць! Ігра артыстаў была добрая, або, скарэй, добрае старанне, каб добра сыграць. К. Душэўскі пастараўся стварыць Сабковіча такога, які нябожчыку аўтару напэўна падабаўся бы. Ягучанская ў ролі Даміцэлі троху заядавіта, як выпадае для сястры, кпіла з брата, але ўсё ж такі міла вабіла вока сваёй ігрой. Дужа быў сімпатычны Страздэс, каторы такога слаўнага адтварыў Петрука, што не адна паненка у залі пальчыкі, гледзячы, аблізвала. 3. Бядуля даў тыповага нашага беларускага Мордку і сваёй стараннай ігрой вызываў у публікі шчыры «смех скрозь слёзы». Баневічанка сумленна старалася выказаць настроі пакрыўджанай праз Сабковіча Марысі. Вітась складна прадставіў Гапона, бацьку Марысі, у каторага апошнюю кабылку ўкралі, Маркевічанка, выказаўшая ўжо сваю артыстычную здольнасць у ролі Паўлінкі, міла выпаўніла ролю Куліны, жонкі Гапона. Слабодскі за добрыя спевы ў ролі студэнта Стася атрымаў ад публікі пахвалу - «брава!». Адэлю вытварыла Марачэўская добрай і кахлівай дзяўчынай. Маркевіч важны быў бы Маршалак, каб толькі не гаварыў са сцэны, як прадвадзіцель дваранства, «врэмя», «судья». Бурбіс, як і заўсёды, не папусціў сябе ў крыўду і ў ролі суддзі. Барташэвіч быў ключвойтам, як і трэба быць ключвойту. У сімпатычным Адольфку грым здрадзіў Бурбісовую, каторая, паміма вялікай працы каля устройства гэтага вечара, патрапіла яшчэ і добра сыграць сваю ролю на сцэне. Вось гэтак болей-меней выдаецца ігра артыстаў. Месца не пазваляе выказаць тут болей лепшыя ці слабейшыя староны іх ігры. Музыку, як я ўжо ўспомніў, напісала да «Залётаў» п. М. Кімант і сама, не жалеючы працы і часу, павывучвала, як трэба пяяць, артыстаў, падчас не знаючых нотаў. За гэту шчырую працу п. М. Кімант належыцца шчырае дзякуй. Што да самай музыкі, то трудна большага вымагаць. Каб у нас быў свой Манюшка і свае Шаляпіны, то, можа, усё іначай было бы, а так прыходзіцца дзякаваць за тое, што ёсць, ды чакаць не «Залётаў», а «Вяселля». 5ats80ak3ix4c1xd6jsc42m9d6xvclg 104 28762 87152 85066 2022-08-14T06:24:10Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><section begin="dunin"/>ловы лад, які набыў на першых часох выключную форму драпежніцтва". Тып кулака-драпежніка знаходзіць сабе адбітак і ў тагачаснай расійскай творчасьці Шчадрына, Глеба Усьпенскага, Некрасава ды інш., якія абмалёўваюць Чумазага, Калупаевых і Разуваевых. У беларускай літаратуры гэты тып у асноўных сваіх рысах досыць добра схоплены Дуніным-Марцінкевічам. Драматычныя творы пісьменьніка, такім чынам, маюць пэўную соцыолёгічную каштоўнасьць: яны зьвязаны з політычна-соцыяльнай дзейснасьцю эпохі ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі. <section end="dunin"/> <section begin="bahuszevicz"/>ФРАНЦІШАК БАГУШЭВІЧ Францішак Багушэвіч у гісторыі беларускае літаратуры займае асабліва выдатнае і пачэснае месца. Творчасьць поэты становіць сабой заваротны момант у разьвіцьці беларускай грамадзкай думкі і, апроч таго, прадстаўляе сабой значныя, чыста мастацкія дасягненьні. Ідэёвы бок літаратурнай спадчыны Багушэвіча асабліва зварачае на сябе ўвагу ў наш час калі пад сьцягам пролетарскай рэволюцыі закладаюцца моцныя падваліны культурна-нацыянальнага і соцыяльнага адраджэньня Беларусі. У думках Багушэвіча, песьняра гэтага адраджэньня, можна выявіць першапачатковае зараджэньне так сказаць, эмбрыон тых ідэалаў, якія зьяўляюцца баявым лёзунгам - сёнешняга дня. Так пытаньне а Багушэвічу набывае для нас ня толькі гістарычнае, але і сьцісла актуальнае значэньне. На правялікі жаль, ня гледзячы на ўсю вялізарнасьць гэтага значэньня, мы стаім перад фактам амаль што поўнай адсутнасьці біографічных і ўсялякіх іншых матэрыялаў, патрэбных для об'ектыўнага высьвятленьня асобы поэты і яго творчасьці. У даным пытаньні, як і наогул у галіне беларускага пісьменства, дасьледчым плугам прыходзіцца араць амаль што зусім ня вораную глебу, узьнімаць сьвежую цаліну. Зразумела, што пры гэткіх варунках адкрываецца шырокая <section end="bahuszevicz"/><noinclude></noinclude> ncmdohddetcujwskw4mkrcz9l10s6a2 0 28763 87247 86117 2022-08-14T08:30:10Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Асноўныя перадумовы беларускай літаратуры|Асноўныя соц.-экон. і культурна-гістарычныя перадумовы беларускай літаратуры эпохі распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] | крыніца = | год = 1928 год }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=84 to=89 fromsection=dunin tosection=dunin /> {{Выроўніваньне-канец}} {{DEFAULTSORT:Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча}} ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы пра Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]] dowpbk8hy1mkbmijid5wzvy0lj3w41y 104 28812 87151 85490 2022-08-14T06:21:26Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|{{Разьбіўка|ЗЬМЕСТ}}.|памер=160%}} {{block center/s|style=width:100%; max-width:42em}} {{справа|Стар.}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Прадмова|{{Разьбіўка|Прадмова}}]]|3{{gap|1em}}|9|col3-width=4em}} {{Dotted TOC||{{gap|6em}}{{Larger|ЭПОХА ПРЫГОННАЙ ГАСПАДАРКІ}}|9—57|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха прыгоннай гаспадаркі/Асноўныя перадумовы беларускай літаратуры|Асноўныя соц.-экон., культурна-гістарычныя і формальна-мастацкія перадумовы беларускай літаратуры эпохі прыгоннай гаспадаркі ]]|9{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха прыгоннай гаспадаркі/Пародыйны клясыцызм у беларускай літаратуры|Пародыйны клясыцызм у беларускай літаратуры]]|22{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха прыгоннай гаспадаркі/Романтычнае народніцтва|Романтычнае народніцтва]]|39{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха прыгоннай гаспадаркі/Сэнтымэнтальна-утопічнае народніцтва|Сэнтымэнтальна-утопічнае народніцтва]]|57{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||{{Larger|ЭПОХА РАСПАДУ І ЛІКВІДАЦЫІ ПРЫГОННАЙ ГАСПАДАРКІ}}|74—109|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Асноўныя перадумовы беларускай літаратуры|Асноўныя соц.-экон. і культурна-гістарычныя перадумовы беларускай літаратуры эпохі распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі]]|74{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]]|80{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]]|85{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)|Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)]]|109{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||{{gap|7em}}{{Larger|РЭВОЛЮЦЫЯ 1905-1906 г. НА БЕЛАРУСІ}}|119—181|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)|Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)]]|123{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі)|Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі)]]|138{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Алесь Гарун|Алесь Гарун]]|169{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{Dotted TOC||[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Максім Багдановіч|Максім Багдановіч]]|181{{gap|1em}}|9|col3-width=5em}} {{block center/e}} {{лінія|6em|прагал=0}}<noinclude></noinclude> q0eiv64isvuxp5rb8yci04g6cdvz2sl 104 29150 87145 85935 2022-08-14T06:16:04Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>3. Жылуновіч. {{цэнтар|'''Беларускае пісьменства.'''|памер=150%}} {{цэнтар|''Гістарычна-крытычны нарыс.''}} {{цэнтар|'''Старадаўняе пісьменства.'''}} Гісторыя беларускага пісьменства мае за сабою многавяковую даўнасьць. Сваім пачаткам яна заходзіць у глыб стагодзьдзяў, ажно да часоў прыняцьця славянскімі пляменьнямі хрысьціянскай веры. З пачатку яно мела на сабе моцны ўплыў царкоўна-славяншчыны, як то было з расійскаю ды украінскаю пісьменнасьцю, але з бегам часу, паступова пераймала мову сьвецкую, народную, разьвівала яе, багаціла й шырыла. Асабліва шырака расквітнела беларуская пісьменнасьць у XVІ стагодзьдзі, калі Беларусь падпала пад культурны ўплыў заходня-эўропэйскага гуманізму. Пад яго ўсьціскам візантыйска-царкоўныя напластаваньні пачалі лопацца, уступаючы месца новым павеям, якія крыху пазьней вытырхнулі сабою рэформацыю. У XVІ-м стагодзьдзі зьяўляюцца на небасхіле беларускай пісьменнасьці выразныя асобы, якія папаўняюць беларускую пісьменнасьць сваімі знатнымі творамі і становяць яе на высокую ступню. Сярод іншых пісьменьнікаў гэтае пары трэба адмеціць Ф. Скарыну, В. Цяпінскага, С. Буднага, А. Рымшу са сваімі творамі. Поруч з імі, зьяўляюцца два гістарычных дакумэнты офіцыяльнага характару-Літоўскі Статут і Баркулабаўская кроніка невядомых аўтораў. Пэрыяд гэты ў беларускай старадаўняй пісьменнасьці прызнаецца гісторыкамі момантам яе росквіту. У далейшыя часы, на працягу якіх двухстагодзьдзяў, з канца XVІ да канца XVІІІ, наступае заняпад. За гэты тэрмін гісторыя не адмячае больш-менш выдатных імёнаў пісьменнасьці. Пападаецца некалькі пасярэдніх, сярод якіх Сымон Полацкі ў XVІІ стагодзьдзі і Лявон-Лукаш Кішка-у канцы XVІІ і ў пачатку XVІІІ стагодзьдзяў. Абое яны з духоўнага пахаджэньня-першы манах, другі вуніяцкі мітрапаліт-і сваёю працаю мала што ўносяць у скарбніцу беларускай пісьменнасьці. Фактычна і ўся старадаўняя беларуская пісьменнасьць зьяўляецца ўмоўнай велічынёй, нязначным факторам у гісторыі культурнага разьвіцьця і паасабліва беларускага народу. Таксама яна ня мае непасрэдняй сувязі з новай беларускай літаратурай, якая пачала сваё разьвіцьце бадай што самастойна з XVІІІ стагодзьдзя.<noinclude></noinclude> 9d4po8jnuvcsxu4aboxa780rcy004z4 104 29151 87146 85937 2022-08-14T06:17:14Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> {{цэнтар|'''Новае пісьменства.'''}} Новае беларускае пісьменства бярэ свой пачатак з часу зьяўленьня ў сьвет беларускай поэмы "Энэіда". "Энэіда" напісана невядомым аўторам ці ў канцы 90 гадоў XVІІІ стагодзьдзя, як сьведчаць польскі крытык Падбарэскі і расійскі-Кавелін, ці ў пачатку XІX, як даводзяць гэткія сказы з самай поэмы: <poem>Дамоўкі сталі выбірацца, Як ад Кутуза Банапарт.</poem> Гэты твор выразна адзначаецца, нават, ад твораў самых знатнейшых з пэрыяду старасьвецкай пісьменнасьці як па мове, гэтак і па тэхніцы напісаньня. „Энэіда“ пайшла ў народ у ненадрукованым пісаньні, чыталася й пашыралася праз перапіску. Як і ўва ўкраінскай „Энэідзе“, у беларускай насьледуецца сюжэт з поэмы рымскага поэты Віргілія, які ў сваёй несьмяротнай поэме апісваў прыгоды Энэя-старадаўняга грэцкага гэроя, які цягаўся па сьвеце са сваімі траянцамі і меў розныя здарэньні, Украінская „Энэіда", напісаная ўкраінскім пісьменьнікам Янам Катлярэўскім, прыспасована да ўкраінскага быту; аўтор-жа беларускай „Энэіды“ модэрнізаваў свой твор водлуг беларушчыны. Усе грэцкія ўмовы пераменены на беларускія, мова ўзята з беларускай часткі Смаленшчыны. Беларуская Энэіда“ напісана складна, з добрымі рытмамі. Але ўнутраны зьмест яе ня мае у сабе ніякай цэннай ідэі, поэма не адбівае ў сабе тых ці іншых жаданьняў беларускага народу, не паказвае яго соцыяльнага становішча. Затое беларуская „Энэіда“ цэнна сваім паказным значэньнем. Яна засьведчыла многім і многім, што на беларускай мове можна пісаць гэтак вольна й добра, як і на другіх. Гэтым яна палажыла пачатак далейшаму разьвіцьцю і пашырэньню беларускай літаратуры. Другі твор таксама невядомага пакуль аўтора Тарас на ПарHace" ўжо ва многім пераважвае па значнасьці „Энэіду“. Напісаны, прыблізна, у 1840 гадох, "Тарас на Парнасе" пасьвечан літаратурнаму жыцьцю таго часу. Ён мае сатырычны сэнс, пакірованы на ісьціннарускіх журналістых тыпу Булгарына. Аўтор поэмы "Тарас на Парнасе", відаць, пісаў свой твор пад уплывам „Энэіды", бо прымеркаваў яго будаваньне пад яе. Аднак і мова і лёгкасьць чытаньня і цікавасьць ды жывасьць тэмы робіць поэму "Тарас на Парнасе" шмат мацнейшай за „Энэіду“. Зразумела, што яе жыцьцёвасьць у сэнсе адбіцьця таго ці іншага боку беларускага жыцьця, роўная з якасьцямі гэтага характару ў „Энэідзе“. Як адна, гэтак і другая маюць больш усяго гісто рыка-этнографічную цэннасьць. Бязумоўна, што ў справе пашырэньня беларускіх ідэяу, абедзьве поэмы заслугоўваюць першараднага значэньня. „Тарас на Парнасе" ў асобку не перастае цікавіць чытача і да гэтага часу, будучы адным з популярнейшых беларускіх твораў. Маецца вельмі шмат людзей, якія ведаюць яго напамяць і ахвотна дэклямуюць яшчэ дагэтуль на вечарынках, концэртах і інш. „Тарас на Парнасе" налічвае шмат выданьняў; перш ён хадзіў па руках у рукапісах а далей быў у 1889 годзе надрукованы у "Минском Листке" № 37. Пасьля гэтага нясьціханна перадрукоўваўся ў Расіі і заграніцаю. Беларуская „Энэіда" і "Тарас на Парнасе" ёсьць клясычныя беларускія творы. Ад іх беларуская літаратура пераступіла ў сваім разьвіцьці на другую ступень - к сантымэнталізму, які шырака разьвіўся к палове XІX стагодзьдзя. Прадстаўнікі гэтага напрамку у беларускай літаратуры выходзілі з прасьвечанай перадавой шляхты, з польскім ухілам. Паперш усе яны, як Ян Чачот, А. Рыпінскі, Я. Баршчэўскі галоўную увагу аддавалі на творчасьць на польскай мове. Аднак, пад уплывам вызваленцкіх ідэяў, якія йшлі з Заходняй Эўропы, а часткаю<noinclude></noinclude> os8s7m29h7ubax016uz14f5qg1kwghp 104 29155 87147 85941 2022-08-14T06:17:27Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>сійскіх часопісах. В. Каратынскі таксама напісаў толькі некалькі вершаў, з якіх адзін - "Туга на чужой старане" - мае ўжо выразныя патрыятычна-нацыянальныя ноткі. Больш працаздольным застаецца А. Вярыга-Дарэўскі, які па традыцыі пачынае з польскае мовы, а пасьля, прачытаўшы "Пана Тадэуша" ў беларускім перакладзе, заахвочваецца да беларускай і перш перакладае "Конрада Валенрода“, а потым і піша орыгінальныя творы. Але якраз з орыгінальных яго твораў на беларускай мове шмат загубілася і ня знойдзены дагэтуль з іх, па сьведчаньню Кіркора, „Гутарка з пляндроўкі па зямлі латышоў“, „Паўрот Міхалка", "Быхаў" і іншыя. Захаваліся цэлымі вершы: "Ліцьвіном, запісаўшымся ў мой альбом, на пажагнаньне" і "Мужычая думка з ваколіц Віцебску на агалашэньне вольніцы" і інш. Судзячы па маючымся яго вершам, А. Вярыга-Дарэўскі зьяўляўся сьвядомым будзіцелем беларускай нацыянальнай думкі, на манер В. Дунін-Марцінкевіча. Апроч пералічаных пісьменьнікаў, у часы В. Дунін-Марцінкевіча справе беларускай літаратуры аддавалі належную ўвагу многія культурныя дзеячы, як Адам Кіркор, Ксаверы Нядзьведзкі, Ян Насовіч, Г. Арцімоўскі і інш. Асабліва багаты скарб унесьлі сваімі працамі Адам Кіркор і Ян Насовіч. "Беларускі Слоўнік" апошняга да гэтага часу ня згубіў свае вартасьці і пакуль ня мае сабе равесьніка. Пісаў пабеларуску вершы і вядомы польскі пісьменьнік-родам беларус-Уладыслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч). Цікавіўся беларускай пісьменнасьцю композытар Манюшка. Таксама вялікае значэньне на замацаваньне і пашырэнне беларускага друкаванага слова, а таксама на ідэëвае сутрыманьне беларускай літаратуры мелі рэволюцыйныя лістоўкі на беларускай мове, якія пісалі паўстанцы на чале з К. Каліноўскім, і яго газэта „Мужыцкая Праўда". Апошняй дайшло да нас толькі 6 нумароў. З рэволюцыйных-жа проклямацыяў трэба адзначыць „Крыўда і Праўда", беларуская гутарка, напісаная формаю слабога вершу нейкім Ф. Пчыцкім, „Добрыя весьці" Сыракомлі і кніжачка пад загалоўкам: "Перадсьмертны разгавор пустэльніка Пётры". Наагул эпоха В. Дуніна-Марцінкевіча адзначаецца высокім уздымам беларускай грамадзкай думкі і зорыць значнымі сіламі беларускіх дзеячоў, якія сваёю працаю паставілі беларускую культуру наагул беларускую літаратуру ў асобку на ступень сур'ёзнай нацыянальнай справы. Друкаванае беларускае слова шырака распаўсюджваецца сярод тагачаснага граматнага беларускага грамадзянства і заваёўвае для сябе належную ўвагу. Праўда, "шырокасьць распаўсюджаньня" трэба разумець тут умоўна з тае прычыны, што яна датыркаецца толькі некаторых колаў дробнай шляхты і гарадзкога мяшчанства. Сялянства ў тыя часы пакуль ня прыймала ўдзелу ня толькі ў творчасьці беларускае культуры, а і наагул адстаяла далёка ад усякай культуры. {{цэнтар|'''Поэты-народнікі.'''}} Пасьля В. Дунін-Марцінкевіча і яго сучасьнікаў, у разьвіцьці беларускае літаратуры йзноў адчуўся перабой. Польскае паўстаньне 1863 году, выклікаўшае цяжкія рэпрэсыі на выяўленьне жаднай грамадзкасьці ў Беларусі, былі прычынаю таму. Царскае правіцельства праз Мураўёва павяло рэзкую русіфікатарскую політыку і ўганяла ўсё мясцовае. Так прабыло да 80 гадоў XІX стагодзьдзя. З гэтае пары, у зьвязку з уздымам вызваліцельнага руху па ўсёй тагачаснай Расіі, які вяла партыя "Народнай волі", атрымалася грамадзкае ажыўленьне. Яно аддалося ўва ўсіх галінах культурнага жыцьця. Ня мінула гэта й Беларусі. Патрошку сталі выяўляцца прадаўжацелі Марцінкевіча і яго сучасьнікаў і ў беларускай літаратуры. То сям, то там прабавалі сваё<noinclude></noinclude> 7u0dkf9qp5mho0bsg0kmspwu4mmwj33 104 29159 87148 85945 2022-08-14T06:17:38Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>якім пачалі вырастаць багатыя культурныя сілы з беларускай розначыннай і дробнашляхецкай інтэлігенцыі. К канцу жыцьця пісьменьнікаў, на сходзе 1890 гадоў у ўнівэрсітэцкіх гарадох-Пецярбург, Масква - узьнікаюць беларускія гурткі студэнтаў, якія атрымоўваюць натхненьне для беларускай працы ад твораў Ф. Багушэвіча і Я. Няслухоўскага. Сучасьнікі гэтых апошніх-Альгэрд Абуховіч, Восіп Арлоўскі і іншыя дапаўняюць сваімі творамі сваіх больш выдатных таварышоў і памагаюць надыходзіць чароднаму этапу разьвіцьця ў гісторыі беларускае літаратуры, так празванаму нашаніўскаму часу. {{цэнтар|'''Поэты-рэволюцыянэры-інтэлігэнты (1905 г.).'''}} Нашаніўскую пару папяраджае сабою рэволюцыйны ўздым 1905 г. Гэты год, помеж з соцыялістычным рухам, падняў да нябывалай вышы і Pyx нацыянальны. Усе прыгнечаныя тады нацыянальнасьці царскай Расіі былі захоплены хваляй нацыянальнага вызваленчага руху. Але асабліва значна адазваўся 1905 год на пашырэньні беларускага нацы янальнага руху. Нацыянальная сьвядомасьць, даступная да гэтага перадавой інтэлігэнцыі, перакідаецца ў шырокія сла народнай інтэліген цыі, перадавога сялянства й рамесьніцтва. Гэтым ствараецца крэпкая база для яго пасьпешнага разьвіцьця, для росту маладой беларускай культуры і росьцьвіту важнейшай яе галіны-літаратуры. Вырасшы новы чытач з працоўных гушчаў патрабаваў сабе натхненьня, кіраўніцтва для працы на ніве адраджэньня беларускага працоўніка. Ідэі, якія ён вынаходзіў у творах папярэдніх беларускіх пісьменьнікаў ранейшага пэрыяду, як В. Дунін-Марцінкевіч, А. Вярыга-Дарэўскі і інш., і пазьнейшага, народніцкага, як Ф. Багушэвіч, Я. Няслухоўскі і інш., сталі застарэлымі. Рэволюцыйны час патрабаваў больш рашучых слоў і лёзунгаў, шчырэйшага адданьня грамадзянска-політычнаму жыцьцю. Ужо протесты і пагрозы, якія выціскала муза народніка Ф. Багушэвіча, ня мелі ў сабе належнай сілы запалу ні да рэволюцыйнага чыньня, ні да нацыянальна-народнай справы. І вось, на сцэну зьяўляюцца новыя песьняры і пісьменьнікі, з якіх амаль ня кожны адначасова ёсьць поэтаю і грамадзянінам-рэволюцыянэрам. Выступаюць першымі з іх са сваімі творамі Карусь Каганец і Цётка. Карусь Каганец пачынае сваю нацыянальную працу на ніве беларускай яшчэ ў 1900 г. і потым блізка падыходзіць да супрацоўніцтва з беларускай рэволюцыйнай партыяй Беларуская Соцыялістычная Грамада. У гэтыя гады ён друкуе свае творы ў расійскіх календарох. Як рэволюцыянэр, далей Карусь Каганец пападае ў вастрог, дзе таксама не перастае пісаць, друкуючыся ў беларускіх часопісах. Па колькасьці напісаньня ён не адлічаецца пладавітасьцю і дань часу плаціць найбольш сваёю грамадзянскай чыннасьцю. У творах сваіх Каганец выглядзіць поэтаю-ідэалістым. Любасьць да беларускае старасьветчыны зачароўвае яго, і Каганец яе ідэалізацыяй стараецца ўплысьці на душу чытача. Гэтага ён дасягае, бо яго творы, як сцэнічныя, гэтак і прозаічныя,- апавяданьні, казкі і вершы, аддаюць магутнасьцю сілы і прасочаны наскрозь выразнаю беларускасьцю. З яго твораў, якія пакуль ня выданы асобным выданьнем, але якія друкаваліся ў газэтах "Наша Ніва", «Вольная Беларусь" і "Беларусь", трэба адзначыць п'есы: «Модны шляхцюк", „У іншым шчасьці няшчасьце схована", „Двойчы прапілі", "Старажовы курган“, „Сын Даніла" і вершы "Кабзар", „Нёман" і інш. Таварышка Каганца, поэтка Цётка, яшчэ глыбей уходзіць у рэволюцыйную працу, належачы офіцыяльна да Беларускае Соцыялістычнае Грамады і яшчэ з 1904 г. працуючы потайна сярод віленскіх рабочых. У гэты пэрыяд у Цёткі цесна пераплятаецца літаратурная праца з пра-<noinclude></noinclude> di8mlbb4dvwdwy3kt2hccf5cyj8f8tq 104 29165 87149 85951 2022-08-14T06:17:49Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude> Цётка напісала ня так многа - ëй не давала часу на гэта рэволюцыйна-грамадзянская чыннасьць, а пасьля - сухоты, але тое, што засталося ад яе ўкладам у беларускую літаратуру, мае вялікую каштоўнасьць. Яе творы, асабліва рэволюцыйнага пэрыяду, адзначылі далейшую гэнеолёгію беларускай літаратуры, яе сымболічнае паяднаньне з рэволюцыйным рухам... Адначасна з Карусем Каганцом і Цёткаю, гэтымі поэтамі-рэволюцыянэрамі, працуе на беларускай літаратурнай глебе і трэці дзевяцісотнік, Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Свае маладыя гады ён таксама правёў праз агонь політычнай барацьбы, прыняўшы ўдзел у студэнцкім бунце у Маскве. Ядвігін Ш. у 90 гадох быў адным організатараў беларускага студэнцкага гуртку, пачаўшы ў ім перакладаць з расійскае на беларускую мову. Ужо ў 1891 годзе ён перакладае „Сыгнал“ В. Гаршына і піша орыгінальныя апавяданьні юморыстычнага характару ("Суд", "Важная фіга" і інш.). К 1905 году творчасьць яго пашыраецца, і ён, разам са сваімі равесьнікамі-Каганцом і Цёткаю,-уступае ў поўным росьцьвіту літаратурнага дараваньня ў нацыянальнавызваленчы рух 1905 году. Разам у траіх яны ў пачатку 1906 году, калі засноўваецца першая беларуская газэта "Наша доля", пачынаюць у ëй бліжэйшае супрацоўніцтва. Їх творы, напісаныя раней і пазьней, адзін за другім друкуюцца ў газэце, выклікаючы да сябе зацікаўленьне з боку вырастаючага з народных гушчаў новага бадзёрага чытача-адраджэнца. Добрая частка твораў кожнага з іх - К. Каганца, Цёткі і Ядвігіна Ш. - напісаны ў доўгі нашаніўскі пэрыяд (1906-1915 г. г.). К. Каганец і Ядвігін Ш. захапляюць нават яшчэ й рэволюцыю, дажыўшы як К. Каганец да першай паловы 1918 г., а Ядвігін Ш. да 1921 году. Аднак рэволюцыя не адбілася ў іх апошніх творах. Цётка памерла ў пачатку 1916 году. Яна пісала пад рознымі прозьвішчамі, як Гаўрыла з Полацку, Мацей Крапіўка, Тымчасовы. Некаторыя творы яе выйшлі асобнымі выданьнямі - "Хрэст на свабоду", "Скрыпка беларуская", "Першае чытаньне да беларускіх дзетак". Творы Цёткі апошняга перад сьмерцю часу, наадварот ранейшым, аддаюць цяжкаю нудою і сумам ("Асеньнія лісты", „Лішняя", "Зялёнка" і інш.). Затое Ядвігін Ш. ровен і суцэльны на працягу ўсёй сваёй літаратурнай чыннасьці: у сэнсе зьмены настрояў-ён тугі, і ўсякія пераломы ў гэтым напрамку яго не зачапілі. Ён адзначаецца дваякім характарам у сваіх творах, як гумарысты-сатырык і як бытавік-рэалісты. Лірычных твораў у яго нямнога. Друкаваўся Ядвігін Ш. амаль не ўва ўсіх выданьнях беларускіх, якія выходзілі пры яго жыцьці; асобнымі выданьнямі выйшлі „Дзед Завала" (вершам), Бярозка“ і „Васількі" (апавяданьні). {{цэнтар|'''Народныя поэты.'''}} Побач з поэтамі і пісьменьнікамі рэволюцыянэрамі-інтэлігэнтамі, якія палажылі пачатак нашаніўскай пары, пачынаюць прабаваць свае сілы першыя беларускія народныя поэты. Ускалыхнутыя рэволюцыйнай завірухай 1905 году, беларускія народныя гушчы азваліся на вокліч правадыроў рэволюцыйна-нацыянальнага руху вострай зацікаўленасьцю да патрэбаў культурнага адраджэньня. Гуртуючыся, маладыя беларускія сілы захацелі самі прыняць удзел у будаваньні свае народнае культуры. А паколькі апошняя концэнтравалася тады выключна ў літаратурнай працы, то сюды й пакіравалі іх пасланцы-трубадуры. Першымі з іх былі Янка Купала (Іван Луцэвіч) і Якуб Колас (Кастусь Міцкевіч). Янка Купала радзіўся ў фальварку Вязынка Вялейскага павету. Бацька яго быў дробным арандаром зямлі і ў пярэмежку служкай у<noinclude></noinclude> 0pw6gkq339rmlkbl3spaa0qq8rj6vrt 104 29176 86996 85978 2022-08-13T14:52:04Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Я жыву таму, што чую Душой чулаю ад роду Тую пору, хвілю тую, Баганосную, сьвятую, Што нясе у сьвет дарагую Сьветазарную свабоду. Я жыву таму, што бачу Панаваньне лепшай долі, Дзе ня будзе хутка плачу, Й за якую я даў дачу, Што ад роду прыназначыў На крывавым збройным полі Ў барацьбе за шчасьце й волю. ("''Я жыву''“).</poem> „Я жыву таму, што веру", пісаў Цішка Гартны, выказваючы гэтым вершам ня толькі сваё пачуцьцё і думкі, а думкі і пачуцьцё многіх беларускіх пісьменьнікаў і поэтаў. Адным з іх быў і Фабіян Шантыр. Таксама рабочы, таксама рэволюцыянэр, Фабіян Шантыр ужо 18 гадоў за распаўсюджаньне проклямацыяў слуцкай орган. Р.С.-Д.Р.П. на вёсках Случчыны пападае ў вастрог. Здольны ад нараджэньня, ён, аднак, мае мажлівасьць кончыць толькі гарацкое вучылішча і далей ідзе з бацькам мураваць дамы. І, кладучы цэгліны, ён песьціць ідэі сваіх твораў, якія піша зразу на трох мовах - польскай, расійскай і беларускай. Хутка першыя дзьве закідае і ўжывае толькі беларускую. Надзвычайна палкі тэмпэрамэнтам, ён творыць гарачыя па настроі, замілаваныя да свайго краю мініятуры, вершы, апавяданьні. Цяжкае жыцьцё селяніна, горкая доля ўсяго беларускага працоўнага народу абурае Шантыра, і з-пад яго пяра выходзяць то вогненна-палкія, то жахліва-сумныя сказы. Усе яны прасякнуты глыбокімі соцыяльнымі мотывамі, якія пазьней уступаюць месца мотывам буйна-рэволюцыйным ("Гольгофа", "У час барацьбы"), мотывам заўзятага рэволюцыянэра-будзіцеля. У часы рэволюцыі яны выліваюцца ў гэткія радкі: <poem>Складайцеся зыкі доўгахаваныя ў сэрцах народаў у адзін вялікі васкрэсны харал! Ціха, смутак! Змоўкні, жаль! Радасьць сягоньня вялікая! Радасьць глыбі быту ў прасторы сонца-яснай волі. Радасьць адзінокіх, забітых душ, што блудзілі ў цемры бездарожжа... У цемні чорнай несьвядомасьці. Будзь нам новы шлях быту! Шлях барацьбы! Вядучы да заснутай лятуценьнямі казцы-праўдзе. К крыніцы жыватворнае вады... Зыдзіце, ланцугі! Сплывеце мглівыя сырыя туманы, што труцілі народ ядам пакоры!.. Кліч бунту жыві ў нашых сэрцах! Сьвяты кліч гардасьці чалавечай, Што імчыць чалавечае "я" увысь у палёце арла!.. Кліч барацьбы будзь нам: Хлебам штодзенным! Сілай непакананай надзеі! Час вялікай барацьбы, бласлаўляем цябе! Бласлаўляем!</poem><noinclude></noinclude> tkkls1e7wxmyqthuk3hu27ij2uv0hhr 0 29181 86995 86011 2022-08-13T14:44:51Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = В. Дунін-Марцінкевіч | аўтар = Зміцер Савановіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | крыніца = ЛіМ. 1941. 5 крас. | год = 1941 }} Літаратурная дзейнасць Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча падае на 40-60-я годы XIX стагоддзя. У 1846 годзе ім была напісана камічная опера «Сялянка», у 1855 годзе — паэма «Гапон» і вершаваныя апавяданні: «Вечарніцы», «Шчароўскія дажынкі», у 1856 годзе — «Купалле», у 1859 годзе — пераклад «Пана Тадэуша» Міцкевіча на беларускую мову, у 1866 годзе — камэдыя «Пінская шляхта» і ў 1870 годзе — камедыя «Залёты». У асобе Дуніна-Марцінкевіча мы сустракаемся з першым пладавітым беларускім пісьменнікам. яго імя звязана з узнікненнем новай беларускай літаратуры. У гісторыі літаратуры ўстанавіўся погляд на Дуніна-Марцінкевіча, як на прадстаўніка сантыменталізма ў беларускай літаратуры. Погляд гэты можа быць прынят з вялікімі агаворкамі і абмежаваннямі. Не варта забываць, што тая эпоха пачуццёвасці, якая нарадзіла, па вызначэнню акадэміка А. Н. Весялоўскага, «геніяў магутнасці», з аднаго боку, і «мірных энтузіястаў пачуццёвасці», з другога, у 40-60-я годы была ўжо далёка ззаду, сантыменталізм, як ідэйна-мастацкая плынь і ў Заходняй Еўропе, і ў Расіі быў даўно пройдзеным этапам. Эпоха 40-60-х год паставіла новыя соцыяльныя пытанні, парадзіла новыя мастацкія шуканні. І вывучэнне творчасці Дуніна-Марцінкевіча павінна выходзіць з умоў гэтай эпохі, а не з абстрактнай, пазагістарычнай нормы сантыменталізма. Усякаму, хто знаёмы з сантыменталізмам заходнееўрапейскім і рускім, ясна, што Дунін- Марцінкевіч чужды ўсвядомленага, прынцыповага проціпастаўлення пачуцця розуму, чужды ўласцівага сантыменталізму псіхалагізма ў паказе асобы, што ў яго мы не знойдзем утончаных апісанняў прыроды, што тыповых для сантыменталізма жанраў: падарожжа, перапіскі, сямейнага рамана ў яго няма. Узнікнуўшы ў 40-50-я годы, беларуская літаратура не паўтарала пройдзеныя іншымі літаратурамі эпохі, а развівалася пад уплывам гістарычна складваючыхся эканамічных і палітычных умоў у Расійскай Імперыі і пад уплывам ужо магутных у тыя годы рускай і польскай братніх літаратур. З’явіўшыся ў асобе Дуніна-Марцінкевіча ўпершыню самастойнай сілай, беларуская літаратура ў працэсе свайго ўзнікнення выходзіла з літаратурнай праблематыкі сучаснасці, ставіла праблемы, якія хвалявалі і рускую і польскую літаратуры. Знамянальна сама эпоха, у якую паявілася новая беларуская літаратура, — 40-50-я годы: толькі калі ў публіцыстыцы і літаратуры сялянскае пытанне заняло цэнтральнае месца, магла паявіцца літаратура «хлопаў», як успрымалася яна сучаснікамі. Толькі на фоне соцыяльных і літаратурных праблем 40-50-х год можа быць вырашана пытанне і аб форме гэтай літаратуры, аб тых своеасаблівых рысах сантыменталізма, якія ўсё-ж прысутнічаюць у творчасці Дуніна-Марцінкевіча. Даўно перастаўшы быць баявой ідэйна-эстэтычнай плынню, сантыменталізм у 40-50-я годы ўяўляў сабою даволі распаўсюджаную культурна-бытавую з’яву ў правінцыі. Адстаўшае ў сваім культурным развіцці дробнае дваранства доўга яшчэ зачытвалася сантыментальнымі раманамі і распявала пачуццёвыя песні; але асабліва інтэнсіўна пранікаў сантыменталізм у недваранскія малаадукаваныя чытацкія колы. Пачуцці гераінь і герояў сантыментальных раманаў служылі нормай асабістых пачуццяў гэтых колаў; у рускай класічнай літаратуры даволі часта мільгаюць вобразы летуценных купецкіх дачок і «галантарэйных» каханкаў з асяродка прыказчыкаў, пісцоў, слуг і г. д. Сантыменталізм, як стылістычная манера, доўга карыстаецца папулярнасцю ў гэтым асяроддзі. Больш таго, перажыткі сантыменталізма сказваюцца і ў класічнай літаратуры 40-60-х год, у творах дваранскіх пісьменнікаў, якія рысуюць сялянскі быт. Сантыментальныя адносіны не былі пераадолены ў рускай літаратуры 40-50-х год. Яны моцна сказаліся ў ідэалізіраваных, падфарбаваных карцінах сялянскага жыцця ў Грыгаровіча, які раскрываў сялянскую псіхалогію з боку яе чыстай чалавечнасці, патрыярхальнасці («Рыбакі», «Чатыры пары года»). Вось гэтыя сантыментальныя адносіны да селяніна ярка адлюстраваліся і ў творчасці Дуніна-Марцінкевіча. Сантыментальныя адносіны да сялянства ў 40-60-я годы нельга змешваць з тымі сантыментальнымі адносінамі да яго, якія мелі месца ў пачатку XIX стагоддзя. Тады гэтыя адносіны былі афарбаваны ў кансерватыўныя палітычныя тоны, былі звязаны з абаронай прыгоннага права, як гэта мела месца ў Карамзіна. Дэмакратызм дваранскага сантыменталізма не ішоў далей карамзінскай формулы: «І сялянкі адчуваць умеюць». У 40-50-я годы пытанне набыло радыкальную пастаноўку: у Расіі паспявала неабходнасць сялянскай рэформы, і тэма мужыка набыла значэнне адной з цэнтральных тэм і ў рускай і ў польскай літаратуры. І Дунін-Марцінкевіч знаходзіцца пад уплывам той атмасферы, якая была характэрна для 40-50-х год. Шкадуючы мужыка, патрабуючы гуманных да яго адносін, асуджаючы прыгонніцтва, дваранская інтэлігенцыя ў асобе сваіх ліберальных прадстаўнікоў харчавала ілюзіі класавага міру паміж памешчыкамі і сялянамі. Дунін-Марцінкевіч падзяляў гэтыя ілюзіі. Ён пісаў: «Таму для сялян я пісаў, што каб часамі ў святочны дзень прачытанае імі магло прыцягнуць іх сэрцы да паноў у інтарэсе супольнай карысці і шчырай еднасці». Ідэя клясавага міру паміж памешчыкамі і сялянамі паслядоўна праводзіцца ім і ў «Сялянцы», і ў «Гапоне», і ў «Шчароўскіх дажынках». Але, у адрозненне ад дваранскіх сантыменталістаў пачатку XIX стагоддзя, Дунін-Марцінкевіч не абмяжоўваецца паказам толькі чалавечых пачуццяў у селяніну; у тон эпосе, ён не закрывае вачэй і на цяжкасці прыгоннага права для сялян і дае рад вобразаў і карцін, рысуючых сваволле упраўляючых, гвалту і здзекі, якім падвяргалася прыгоннае сялянства. Але ў цэлым творы яго з’яўляюцца носьбітамі вельмі памяркоўнага пратэсту, што не пазбаўляе іх, аднак, антыпрыгонніцкага сэнсу. Кідаецца, перш за ўсё, у вочы нячоткасць яго мыслі па сялянскаму пытанню. Нячоткасць гэта дае многім даследчыкам повад ацэньваць яго нават як прыхільніка прыгоннага права. Але ў творах Дуніна-Марцінкевіча адкрыта не сфармуліравала ні яго асуджэнне прыгоннага права, ні апраўданне яго. Сацыяльная сутнасьць яго твораў можа быць устаноўлена толькі пры ўліку палітычных і ідэалягічных умоў 40-50-х год, пры супастаўленні іх з творамі іншых пісьменнікаў на сялянскую тэму. І тады акажацца, што нават вельмі памяркоўная пастаноўка сялянскага пытання ў Дуніна-Марцінкевіча з’яўляецца, па сутнасці, антыпрыгоннай і, значыць, сацыяльна-прагрэсіўнай. Прыгадаем, што такія нявінныя, з соцыяльнага пункту гледжання, рэчы 40-х год, як «Антон Гарамыка» Грыгаровіча і «Запіскі паляўнічага» Тургенева, у аснове якіх таксама ляжыць ідэя клясавага міру паміж памешчыкамі і сялянамі, у свой час нарабілі шмат шуму і былі ўспрыняты ледзь не як рэволюцыйныя рэчы. Праўда, Тургенеў больш рэзка адносіцца да памешчыкаў, чым Дунін-Марцінкевіч, але ў яго і Грыгаровіча ёсць рыса, якая збліжае іх з Дуніным- Марцінкевічам: усе яны схільны корань зла бачыць яе ў памешчыках, а ў упраўляючых. Даволі прыгадаць «Бурмістра» Тургенеў альбо гісторыю ўзаемаадносін Антона Гарамыкі са сваім упраўляючым. Творы Грыгаровіча і Тургенева кожны, не сумняваючыся, залічыць у разрад антыпрыгонніцкай літаратуры, не гледзячы на тое, што ў іх няма адкрыта сфармуліраванага патрабавання вызвалення сялян. У 40-50-я годы ў самым жыцці ствараліся ўмовы, якія падтрымлівалі ілюзію міру паміж памешчыкамі і сялянамі: значная частка дваранства адрывалася ад сядзіб і дзесяткі год жыла ў сталіцах альбо за граніцай; распаўсюдзіўся тып ліберальнага пана, «чалавека 40-х год», які ў свае рэдкія паездкі на радзіму праяўляў незвычайную туманнасць і мяккасць да селяніна; гэты-ж апошні быў аддадзен на з’ядзенне міраеду-бурмістру. Гэтыя ўмовы не маглі не дзейнічаць і на псіхалогію селяніна. У «Забытай вёсцы» Некрасаў паказаў наіўную веру сялян у пана і нянавісць да бурмістра, надзеі на тое, што «прыедзе барын, барын нас рассудзіць». І творчасць Дуніна-Марцінкевіча ўваходзіць у кола той літаратуры аб мужыку, якая ў 40-50-я годы набыла ў Расіі вялікае вызваленчае значэнне; падобна Тургеневу і Грыгаровічу, у адрозненне ад Карамзіна, Дунін-Марцінкевіч у тэме «барын — мужык» пераносіць цэнтр увагі з барына на мужыка, на яго цяжкую долю, хоць, падобна Грыгаровічу, і не можа вызваліцца ад сантыментальнага тону ў сялянскай тэме. Але Дунін-Марцінкевіч валодае адной рысай, якая рэзка адрознівае яго ад рускіх пісьменнікаў таго часу і якой ён абавязан сваімі сувязямі з польскім літаратурным народніцтвам 40-50-х год. Тургенеў і Грыгаровіч пісалі аб сялянах для дваран, Дунін-Марцінкевіч пісаў аб сялянах для саміх сялян. Гэта асаблівасць ратлумачвае многае ў яго творчасці. Праўда, у рускай літаратуры мы таксама наглядаем, па меры росту рэвалюцыйных настрояў у 60-я годы, імкненне рэволюцыйна-дэмакратычнага лагера абаперціся на пісьменніка з народа. Гэта пытанне набыло першачарговую важнасць для рэволюцыянераў-шасцідзесятнікаў. Кніжны рынак літаратуры для народа быў запоўнен нізкапробнай лубачнай літаратурай, і Некрасаву прыходзілася толькі марыць аб тым часе; «калі мужык не Блюхера і не Мілорда глупага — Бялінскага і Гогаля з базара панясе». Сам ён свядома арыентыраваўся на густ чытача з народа, што сказалася ў прысвячэнні «Карабейнікаў» сябру-селяніну. У польскай літаратуры ўжо ў 40-я годы вызначаецца арыентацыя на дэмакратычнага чытача, на чыгача-селяніна. Мы бачым у ёй свядомае проціпастаўленне народнай эстэтыкі эстэтыцы дваранскай. Найбольш ярка сказалася гэта рыса ў творчасці папулярнейшага дэмакратычнага паэта 40-50-х год Л. Кандратовіча (В. Сыракомлі). Ідэальнае ўяўленне аб паэце ў Сыракомлі звязана з вобразам «лірніка вясковага», песняра з народам і для народа, гордага і незалежнага ад багатых, які раздзяляе з народам яго смутак і радасць. Дунін-Марцінкевіч падзяляе гэту ўстаноўку Сыракомлі на дэмакратычнага чытача, гэта разуменне задач пісьменніка. У прадмове да перакладу «Пана Тадэуша» на беларускую мову ён пісаў: «І вось я сёння ахвярую «Пана Тадэуша», прыбранага ў мужыцкую сярмягу, панам і простаму народу з над Дняпра, Дзвіны, Бярэзіны, Свіслачы, Віллі і Нёмна. Можа народ той просты, што з маткай-прыродай блізка жывець, прыме гасцінец ад свайго дудара, што астатнія мінуты свайго жыцця на карысць народу аддаець». Дунін-Марцінкевіч не валодаў той паслядоўнасцю, якой валодаў Сыракомля: ён адрасуе свае творы не толькі «простаму народу», але і «панам»; але гэта не мяняе таго становішча, што чытач Дуніна-Марцінкевіча ў 40—60-я годы мог быць у асноўным чалавекам з народа: граматны селянін, сельскі пісар, дробны арандатар, засцянковы шляхціц, панскі слуга. — г. зн. тое кола чытачоў, якое ведала і захоўвала яго творы, як пацвярджаюпь гэта факты. Што датычыць дваранскага чытацкага кола, дык яно не магло быць шматлікім, бо асноўная маса беларускага дваранства была апалячана; але былі ліберальныя адзінкі, падобныя Дуніну-Марцінкевічу, якія любілі свой край і свой народ, і да іх якраз і звяртаўся аўтар. Вядома, ён мог ставіць і, бясспрэчна, ставіў і больш шырокую мэту; яму хацелася бачыць дваранства вернутым на ўлонне роднай глебы; у «Сялянцы» ен выступае супроць таго захоплення замежным і забывання роднага, супроць якога змагаўся і Сыракомля. Тое, што Дунін-Марцінкевіч у эпоху прыгоннага права звяртаўся да народа з творамі, дзе была крытыка прытонніцкай рэчаіснасці і абарона правоў селяніна, не магло не сказацца на соцыяльна-палітычным твары яго твораў. З гэтым, трэба меркаваць, звязана тая нячоткасць яго адносін да прыгоннага права, якая выкрываецца ў яго творах. Калі памяркоўная крытыка дваранства ў «Запісках паляўнічага» Тургенева, разлічаная ў асноўным на чытачоў з дваран, магла ўспрымацца рэакцыйным дваранствам як бунт, то тым больш ніякая цэнзура не магла прапусціць твораў для сялян, у якіх змяшчалася-б крытыка дваранства; калі-б у Дуніна-Марцінкевіча быў і больш радыкальны светапогляд, ён не мог-бы ў дарэволюцыўную эпоху у легальных умовах адлучыць зварот да народа з крытыкай дваранства. Бо цэнзура забараніла друкаванне ў 60-я годы «Пінскай шляхты», у эпоху парэформенную ўжо і твора наогул памяркоўнага, але дзе адмоўна паказан рускі чыноўнік. Але крытыкаваць упраўляючых ён мог. Таму трэба асцярожна аднесціся і да тых месц з прадмовы Дуніна-Марцінкевіча да сваіх твораў, дзе ён раскрывае сэнс сваёй творчасці, як імкненне прымусіць наноў звярнупь увагу на работу сваіх упраўляючых і як імкненне прывіць сялянам любоў да сваіх паноў. Такія агаворкі Дунін-Марцінкевіч мог рабіць па прычынах знешняга парадку. Тым больш нельга наіўна выходзіць з гэтых самапрызнанняу аўтара, што, наперакор ім, творчасць Дуніна-Марцінкевіча выражае нешта большае, чым пафас прымірэння сялян з памешчыкамі: у ёй заключаецца і пафас сцвярджэння чалавечай годнасці селяніна і пафас сцвярджэння народнай культуры: мовы хлопаў, іх песень, танцаў. Імкнучыся абуджаць у народзе пачуццё ўласнай годнасці і ўсведамленне ім сваіх чалавечых правоў, Дунін-Марцінкевіч заўсёды мае на ўвазе эстэтычны ўзровень свайго чытацкага кола, больш таго — сам спрабуе спусціцца да гэтага эстэтычнага ўзроўню. І гэта рыса родніць яго з польскім літаратурным народніцтвам. Рыса гэта сведчыць і аб пэўнай ідэалагічнай слабасці гэтай плыні, слабасці, якая ярка выкрываецца пры супастаўленні яе з баявой паэзіяй рускіх шасцідзесятнікаў. Рускія рэволюцыянеры 60-х год умелі падымацца над узроўнем мас, яны ўмелі знаходзіць у масах затоеныя рэволюцыйныя сілы, яны імкнуліся весці за сабою масы. Польскія пісьменнікі 50-х год не ўмелі падняцца над абмежаванасцю сялянскіх мас, таму і ў ідэйным і ў эстэтычным плане яны лічылі за лепшае следваць за масамі, выходзячы з кансэрватыўных бакоў сялянскай псіхалогіі. «Лірнік вясковы» не ішоў наперадзе мас, а губляўся ў іх. У Сыракомлі праскакваюць ноты недавер’я да «вялікай» культуры, прыкмета ідэалізацыя простых, прымітыўных эстэтычных патрабаванняў патрыярхальнага селяніна. Глыбокі дэмакратызм Сыракомлі абмежаван рэвалюцыйнай абыякавасцю. Сыракомля не здолеў улавіць у селяніну рэвалюцыйнай душы, ён убачыў у ёй толькі псіхалогію тружэніка, гордага усведамленнем сваёй годнасці, псіхалогію рэлігійнасці і соцыяльнай пасіўнасці. Дунін-Марцінкевіч адчуў непасрэдны ўплыў Сыракомлі. Ён быў знаёмы з ім асабіста. Сыракомля быў яго госцем у Мінску. Выходзячы з эстэтычных патрэбнасцей дэмакратычнага чытача, Дунін-Марцінкевіч увёў у свае творы моцны фальклорны струмень. Гэты струмень ён своеасабліва спалучаў са стылістычнымі прыёмамі сантыменталізма. Фальклорныя інтарэсы Дуніна-Марцінкевіча ідуць у асноўным па лініі бытавых абрадавых жанраў. Ён уводзіць у свае творы матыў жыццёрадаснай беларускай пляскі («Гапон»), выкарыстоўвае народны анэкдот («Дурны Зміцер, хоць хітры»), абраднасць працы («Шчароўскія дажынкі»). Асобна стаяць «Стаўроўскія дзяды» з іх своеасаблівай міфалогіяй. Фальклорны калярыт надае святочны тон творам Дуніна-Марцінкевіча, адсюль яго папракаюць у падфарбоўванні народнага быту ва ўгоду свайму памешчыцкаму прынцыпу. Да гэтага сцвярджэння трэба аднесціся асцярожна. Вядома, паказальна для яго ідэалогіі кампрамісу выкарыстанне соцыяльна-абыякавых і жыццёрадасных бакоў фальклору. Але, звяртаючыся да гэтых бакоў, Дунін-Марцінкевіч следуе патрабаванню, якое яны прад’яўляюць; ён улічвае эстэтыку фальклору. Бо ў фальклоры знаходзяцца пэўныя элемэнты ідэалізацыі свайто жыцця сялянствам, не ўсе ў ім змрочнае; прысутнічае ў фальклоры і матыў выпадку: дзякуючы выпадку, разумны і энергічны селянін перамагае сваіх ворагаў. Улічыўшы гэта, мы правільна ацэнім «Гапона», сюжэт якога, пры ўважлівым разглядзе акажацца сюжэтам фальклорнай казкі: просты салдат, дзякуючы сваім здольнасцям, робіцца афіцэрам. Для таго чытацкага кола, да якога звяртаўся аўтар, «Гапон» быў зразумелы, быў па душы, тады як з пункту гледжання пануючага дваранскага густу ён быў слабым, штучна пабудаваным творам. У фальклорнай манеры даецца і характарыстыка вонкавага выгляду герояў, іх фізічнага хараства: <poem>У Грыпіны-ж Кацярына, Крый божа! бяды не знала, Як у садочку маліна, Расла, цвіла, даспявала; На шчочках кроў з малаком! А вочкі блішчаць агнём.</poem> Між іншым, у гэтым бачаць доказ таго. што Дунін-Марцінкевіч сантыментальна ідэалізіруе сваіх герояў, робячы іх прыгожымі, святочнымі, і забываюць, што ён іменна выходзіць з пэўных элементаў фальклорнай формы: варта адкрыць любы зборнік народных песень, казак, каб пераканацца ў тым, што вонкавы выгляд герояў даецца там амаль у тых-жа словах. Шчаслівае жыццё дзяўчыны ў маці да замужжа зрабілася ўмоўнасцю, агульным месцам у народнай песні. Мова, вобразы аповесці «Гапон» далёкія ад прыёму дваранскай эстэтыкі: грубаватая непасрэднасць народнай гаворкі, народнага гумару, народнай песні моцна даюць сябе адчуваць, і тут Дунін-Марцінкевіч выступае як зусім арыгінальны паэт; на ўсім ляжыць адбітак простадушнага натуралізма. Напрыклад, партрэты паноў: <poem>Направа пан вельмі строгі, Вусы, як у быка рогі. Вот так старчмою стаяць: Валасы яго сівенькі, Мундзір на ім галубенькі, На грудзях крыжы блішчаць. А за ім якісь пузаты, Быццам мядзведзь так касматы.</poem> У «Гапоне» фальклорная непасрэднасць пераважае над элемэнтамі сантыменталізма. У камэдыях «Пінская шляхта» і «Залёты» яна спалучаецца з сантыментальнай манерай: тут у рысах сантыментальна-лірычных выступае тэма кахання: тэма гэта раскрываецца на яркім бытавым, натуралістычным фоне, які дадзен у рысах грубаватага камізму. Гэта спалучэнне сантыментальнага струменя са струменем фарсу характэрна, між іншым, для украінскай літаратуры пачатку XIX стагоддзя. Камедыі Дуніна-Марцінкевіча блізкі ў гэтых адносінах да оперы Катлярэўскага «Наталка-Палтаўка», якая магла аказаць на яго ўплыў. «Пінская шляхта» і «Залёты» пабудаваны на тыповым для сантыменталізма сюжэце: маладыя закаханыя з прычыны розных акалічнасцей разлучаны адзін з другім; на шляху іх шчасця стаяць бацькі, матэрыяльныя інтарэсы; але ніякая сіла не можа раз’еднаць іх любячыя сэрцы. У канцы канцоў акалічнасці складваюцца на карысць іх шчасця і ўсё заканчваецца шлюбам. Маладым і пяшчотным закаханым проціпастаўляецца камічная фігура закаханага старога, багацея і г. д. У «Пінскай шляхце» лірычным фігурам Грышкі і Марысі проціпастаўлен 60-гадовы шляхціч Куторга, які шукае рукі Марысі. У «Залётах» шчасцю Станіслава і Адэлі перашкаджае грубы арандатар Садковіч. Гэту-ж схему наглядаем мы і ў «Наталцы-Палтаўцы». Наталка і Пятрусь разлучаны з прычыны матэрыяльных умоў, на іх шляху паяўляецца камічная фігура Вознага. У п’есах Катлярэўскага і Дуніна-Марцінкевіча героі ў мінуты найвышэйшага драматычнага і лірычнага напружання выражаюць свае пачуцці вершамі. У вершах-жа даецца і пародыя на лірычную тэму — там, дзе выступае камічная фігура няўдачлівага каханка. Змест гэтых вершаў і манера раскрыцця лірычнай тэмы, як і камічнага фону, у Катлярэўскага і Дуніна-Марцінкевіча блізкія. З традыцыяй украінскай камедыі Дуніна-Марцінкевіча збліжаюць і іншыя прыёмы: увядзенне бязглуздай канцылярскай гутаркі на ламанай рускай мове (у вуснах Кручкова з «Пінскай шляхты»), фарсавы матыў хавання (Сабковіч з «Залётаў» залазіць пад стол і брэша па-сабачаму). У «Залётах» найбольш ярка сказаўся сантыментальны ўплыў на Дуніна-Марцінкевіча. Даволі прывесці наступнае месца, каб адчуць залежнасць пісьменніка ад традыцыі сантыментальнай драмы і аповесці: '''Станіслаў''': Адэля! — выбачайце, — панна Адэля, — ці-ж з маіх паступкаў, з маіх вачэй ты не вычытала таго, як ты дорага майму сэрцу? Я жыць не магу без панны, пры мыслі, што магу страціць цябе, — шалею. О, ты кінула на мяне страшныя чары! (Выбраныя творы, стар. 111). У 60-я годы такая манера ў апісанні любоўных пачуццяў магла ўспрымацца як эпігонства з пункту гледжання развітага эстэтычнага густу, але з пункту гледжання таго дэмакратычнага чытача, які яшчэ толькі далучаўся да кніжнай культуры і да якога звяртаўся Дунін-Марцінкевіч, гэта была даступная і эстэтычна дзейсная форма. Асаблівасцю драматычных твораў Дуніна-Марцінкевіча з’яўляецца прысутнасць у іх двух тэм: тэмы любоўнай, сантыментальна-лірычнай і тэмы выкрыцця хабарнікаў, царскіх чыноўнікаў («Пінская шляхта»), капіталістаў («Залёты»). У плане ідэйна-палітычным гэтыя рэчы, напісаныя ў 60-я годы, стаяць вышэй яго рэчаў 40-50-х год. Той сатырычны струмень, які прысутнічае ў творчасці Дуніна-Марцінкевіча, увага аўтара да пэўных бакоў соцыяльнага жыцця, быту, натуралістычная манера паказу ім апошняга, грубаватая непрымусовасць фальклорных матываў не даюць падставы бачыць у Дуніну-Марцінкевічу паслядоўнага сантыменталіста і прыгонніка. Прадстаўнікамі сапраўды народнай беларускай літаратуры пачатку XX стагоддзя Дунін-Марцінкевіч быў успрыняты як пісьменнік дэмакратычны, у многім блізкі і жывы. Высокую ацэнку дае яму Янка Купала ў вершы «Памяці Вінцука Марцінкевіча», змешчаным у зборніку «Шляхам жыцця». Асабліва цаніў у ім Янка Купала яго патрыятызм. Ён пісаў: <poem>Жыве паміж намі дудар наш... Жьць кожны так будзе, мой братку, Хто родну старонку палюбіць, Маўляў, добры сын сваю матку.</poem> [[Катэгорыя:Зміцер Савановіч]] [[Катэгорыя:Творы пра Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча]] [[Катэгорыя:Творы 1941 года]] [[Катэгорыя:Літаратура і мастацтва (газета)]] ihe7t51ixkr6vtx3ubhny224ydezd56 0 29204 87246 86091 2022-08-14T08:29:48Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Янка Лучына (Іван Неслухоўскі) | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)|Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)]] | крыніца = | год = 1928 год }} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=113 to=122 /> {{DEFAULTSORT:Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)}} ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы пра Янку Лучыну]] msw4buohmu2ljravjcew6nunkpj89zy 87249 87246 2022-08-14T08:30:38Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Янка Лучына (Іван Неслухоўскі) | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Рэвалюцыя 1905-1906 г. на Беларусі/Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)|Цётка (Алоіза Пашкевіч-Кейрыс)]] | крыніца = | год = 1928 год }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=113 to=122 /> {{Выроўніваньне-канец}} {{DEFAULTSORT:Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)}} ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы пра Янку Лучыну]] 0pvpvlrq22qlm4a1j41x6wawlb0mq73 0 29214 87309 86120 2022-08-14T09:08:39Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Я. Няслухоўскі | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/III/Ф. Багушэвіч|Ф. Багушэвіч]] | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="122" to="124" tosection=luczyna/> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] rnlco1ndf9uozuz1ckyqhnbnyts0xgn 10 29226 86984 86956 2022-08-13T12:37:32Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <div style="visibility:hidden; margin-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> pq5tjzcqnwh5cu7ce823ezn4jsxq7a0 86985 86984 2022-08-13T12:38:58Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <div style="margin-left:{{{Водступ|{{{1}}}|{{{2}}}}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> 5ig5lbzsnc3hbsrg8mrn877boxe5j7v 86986 86985 2022-08-13T12:39:21Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki <div style="margin-left:{{Водступ|{{{1}}}|{{{2}}}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> o3zzaoot8a876akhhr3sz6faj096rdg 86987 86986 2022-08-13T12:39:42Z Gleb Leo 2440 Адкат праўкі 86986 аўтарства [[Special:Contributions/Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[User talk:Gleb Leo|размовы]]) wikitext text/x-wiki <div style="margin-left:{{{Водступ|{{{1}}}|{{{2}}}}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> 5ig5lbzsnc3hbsrg8mrn877boxe5j7v 86988 86987 2022-08-13T12:39:49Z Gleb Leo 2440 Адкат праўкі 86985 аўтарства [[Special:Contributions/Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[User talk:Gleb Leo|размовы]]) wikitext text/x-wiki <div style="visibility:hidden; margin-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> pq5tjzcqnwh5cu7ce823ezn4jsxq7a0 86989 86988 2022-08-13T12:40:03Z Gleb Leo 2440 Адкат праўкі 86984 аўтарства [[Special:Contributions/Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[User talk:Gleb Leo|размовы]]) wikitext text/x-wiki <div style="margin-left:{{{1|}}}{{#switch:{{{2|}}}|px=px|em=em|%=%|#default=px}};"><noinclude>{{Дакумэнтацыя}}[[Катэгорыя:Шаблоны для фарматавання|Водступ2]]</noinclude> 747b6e4catkjb7eezm2npy7ywq6fc6p 10 29227 86962 2022-08-13T12:02:57Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «== Дзе карыстацца == Шаблён адсоўвае абзацы на патрэбную далечыню зь левага боку. == Як карыстацца == У шаблёне можна выкарыстоўваць адзінкі px, em, а таксама %. У першай каморцы — колькасьць адзінак, у другой — самі адзінкі. Зважайце, што гэта шаблён-пара, і яг...» wikitext text/x-wiki == Дзе карыстацца == Шаблён адсоўвае абзацы на патрэбную далечыню зь левага боку. == Як карыстацца == У шаблёне можна выкарыстоўваць адзінкі px, em, а таксама %. У першай каморцы — колькасьць адзінак, у другой — самі адзінкі. Зважайце, што гэта шаблён-пара, і яго трэба «зачыняць» шаблёнам {{ш|Водступ2-канец}}. Прыклад: <poem> <code><nowiki>{{Водступ2-пачатак|4|em}}</nowiki></code> Што датычыць Палачанаў і іншых супраць Вас бунтаўнікоў, дык гэта магчыма, што яны гэтакімі ёсьць. <code><nowiki>{{Водступ2-канец}}</nowiki></code> </poem> Выглядаць будзе гэтак: {{Водступ2-пачатак|4|em}} Што датычыць Палачанаў і іншых супраць Вас бунтаўнікоў, дык гэта магчыма, што яны гэтакімі ёсьць. {{Водступ2-канец}} == Гл. таксама == * {{ш|Водступ}} * {{ш|ГЭ водступ пачатак}} <noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны:Дакументацыі|Indent]]</noinclude> 8qbeufeimnpizmv0a2ekowp3qr0fprm 104 29228 86997 2022-08-13T15:00:41Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> У гэтым натхненным літаньні сабраны Шантырам болі яго ачулай душы, болі за прыгнечаны, скуты няволяй беларускі працоўны народ у прыгоне самадзяржаўя і пераплаўлены ў вогненныя літаньні свабодзе. У часы змаганьня з самадзяржаўем Ф. Шантыр, гострым падкрэсьліваньнем жахлівасьці ўмоваў працоўнічага беларускага жыцьця, будзіў да змаганьня з ім, а ў час перамогі спраўляў урачыстасьць вызваленаму народу. Ф. Шантыр зрабіў па колькасьці сваіх твораў нязначны ўнёсак у скарбніцу беларускай літаратуры; затое па якасьці яго невялікая спадчына вельмі каштоўна й дорага... Ён першы закрануў у сваіх творах глыбіні псыхолёгічных перажыткаў беларускай асобы і беларускае грамады. Ён болей другіх абагрэў рэволюцыйным агнём беларускую літаратуру. Ф. Шантыр друкаваўся ў "Нашай Ніве“, у "Дзяньніцы" і іншых беларускіх часопісах. Шмат яго твораў пакуль не надрукована, шмат загінула ў рукапісах. Зусім асобна ад сваіх сучасьнікаў па пачатку працы на глебе беларускай літаратуры - Цішкі Гартнага, Алеся Гаруна і Фабіяна Шантыра--стаіць Канстанцыя Буйла. Калі гэтых траіх рамесьнікаў-пролетараў па пахаджэньню лучыць грамадзянска-рэволюцыйная чыннасьць і прасякнутасьць іх твараў грамадзянскімі мотывамі, то Канстанцыя Буйла родна ім толькі адным пахаджэньнем. Яна таксама пролетарка, дачка дворнага служкі з Ашмянскага павету на Віленшчыне. Адукацыю атрымала хатнюю, але шмат чытала і гэтым папаўняла свае веды. Азнаёміўшыся з беларускім нацыянальным рухам праз гутарку са сваім знаёмым, яна захопліваецца беларускай ідэей і хутка становіцца віднай супрацоўніцай "Нашае Нівы“. Характарнасьць твораў Канстанцыі Буйлы--гэта лірычныя напевы з уласных перажыткаў, мараў і жаданьняў. У гэтым напрамку праходзіць уся яе літаратурная творчасьць. І трэба адмеціць, што яна дала шмат пекных, моцных і прыгожых вершаў, праўда, вельмі падобных адзін да аднаго па сваёй архітэктуры і прастаце тэхнікі. Аднак гэта зусім не прымячаецца з-за таго жарала пачуцьця, якое К. Буйла ўлівае ў іх. <poem>Адна, ізноў адна, як колас той у полі, Нясьцяты ў час жніва навостраным сярпом, Зламаны ветрамі, гулячымі на волі Між апусьцелых ніў, спалосканых дажджом. Адна, ізноў адна... Тужліва сэрца ные. Наўкола пуста, глуш... Ноч цёмная стаіць. А за вакном віхор так жаласьліва вые, Як-бы сканаць ня мог, ня хочучы больш жыць, І сумна, сумна мне. Дзе-ж той, каго любіла? Дзе-ж тыя, што мяне любілі так даўней Адны забыліся, другіх ўзяла магіла... І жаль мне прошлых мар, шчасьлівых шкода дней. Адна, ізноў адна... А вецер думцы ўторыць І стогнамі мяне ўцяшае ён сваімі: "Я- брат табе, я--друг“, мне, стогнучы, гаворыць: "Адзін нас ломіць боль--дык плачма-ж разам мы!“ ("''Адна''").</poem> Аддаўшыся выключна лірыцы, Канстанцыя Буйла ўсё-ж не магла, падобна ўсім беларускім песьняром і пісьменьнікам, спакойліва абыйсьці між факту адраджэньня беларускага працоўнага народу. Яна пась-<noinclude></noinclude> h0cmzcb24shss87f94avfyktk77qdss 104 29229 86998 2022-08-13T15:03:59Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «вяціла некалькі дужа моцных вершаў таму пачуцьцю, якое бурліла ў яе душы к сваёй краіне-Беларусі. Вось адзін з іx: <poem>Люблю наш край — старонку гэту, Дзе я радзілася, расла, Дзе першы раз пазнала шчасце, Слязу нядолі праліла. Люблю народ наш беларускі, Хац...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>вяціла некалькі дужа моцных вершаў таму пачуцьцю, якое бурліла ў яе душы к сваёй краіне-Беларусі. Вось адзін з іx: <poem>Люблю наш край — старонку гэту, Дзе я радзілася, расла, Дзе першы раз пазнала шчасце, Слязу нядолі праліла. Люблю народ наш беларускі, Хаціны ў зелені садоў, Залочаныя збожжам нівы, Шум нашых гаяў і лясоў, І рэчку, што імкліва воды Імчыць ў нязведаную даль, І схілы берагоў пясчаных, І яснасць чыстых яе хваль. Люблю вясну, што ў кветкі, зелень Аздобіць радасна зямлю, Буслоў на гнёздах клекатанне І спеў жаўроначка люблю. Гарачую спякоту лета І буру летнюю з дажджом, Як гром грыміць, а ў чорных хмарах Маланка зіхаціць агнём. І восень сумную люблю я, І першы звон сярпоў і кос, Як выйдуць жнеі збожжа жаці, А катары — на сенакос. Люблю зіму з яе марозам, Што вокны прыбярэ ва ўзор, І белы снег, што, ўкрыўшы поле. Ірдзіцца бляскам ясных зор. Люблю ў пагодную я ночку Дапозна на дварэ сядзець, Сачыць за сініх зор мігценнем, На месяц залаты глядзець. І песню родную люблю я, Што дзеўкі ў полі запяюць, А тоны голасна над нівай Пераліваюцца, плывуць. Усё ў тым краі сэрцу міла, Бо я люблю край родны мой, Дзе з першым шчасцем я спазналась І з гора першаю слязой. ("''Люблю''“).</poem> Апроч вершаваных твораў, Канстанцыя Буйла напісала некалькі поэтычна-апрацованых старых беларускіх народных легендаў, фантастычных сцэнічных абразоў („Кветка папараці") і драматычную п'есу („Сëнешнія і даўнейшыя"). Свае творы яна друкавала ў беларускіх часопісах, а ў 1912 годзе выданы асобным выданьнем збор вершаў, назваю "Курганная кветка". Многа твораў поэтка мае у рукапісах і прадаўжае пісаць далей. Крыху ніжэй папярэдніх чатырох поэтаў стаяць Стары Ўлас (Пяцельскі) і Ў. Галубок. Стары Ўлас пачаў супрацоўнічаць у „Нашай<noinclude></noinclude> cgslye9xpww25ywd35b1j9lowcuktd5 104 29230 86999 2022-08-13T15:10:56Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>Ніве“ некалькі раней 1908 году. Але, будучы самавукам, ён далёка не пайшоў у паглыбленьні свае творчасьці, і яго вершы больш цэнны з боку свае прастаты і беспасярэднай шчырасьці. У іх нічога Няма інтэлігэнцкага. Таксама вялікай шчырасьцю пачуцьця аддаюць творы Ў. Галубка. Ён уступіў у беларускую літаратуру са сваімі мініятуркамі-абразкамі псыхолёгічнага зьместу. Жыцьцё і настрой селяніна і дробнага абяздоленага мешчаніна, сярмяжнага бяспрытульніка адбіваецца ў іх, як у люстры. Шырокая спагадлівая душа народалюбцы У. Галубка не шкадуе адзначыць усе падрабязкі глыбокіх перажываньняў малых няпрыметных асобаў. Выяўленьнем перад чытачом гэтых перажываньняў пісьменьнік дасягае свае мэты-зьвярнуць увагу на сродкі іх збагачэньня. Гэтыя сродкі У. Галубок бачыць у адным - у пабудаваньні новага лепшага жыцьця. <poem>Кіпіць работа, плыве пот, І крык і гул, як гром. Туды, сюды снуе народ - Будуюць новы дом. Лапаты рэжуць глыб зямлі, Звініць сталёвы лом; На месцы даўняй старыны Будуюць новы дом. Штодзень угору сцены йдуць, Ушыр і ўдоўж кругом; Баліць мазоль, і рвецца грудзь, А ўсё ж будуюць дом. Настане дзень, надыйдзе час, Мы крэпку столь зьвядзём, І лепшай прышласьцю для нас Быць мусіць новы дом! Працуйце-ж, брацьці! Хай хутчэй Наш льецца пот цурком: Прыжджом і мы святлейшых дней, Як скончым строіць дом!.. („''Будова''“).</poem> Адначасна з мініятуркамі і нямногімі вершамі, Ў. Галубок піша п'есы. Гэты характар творчасьці скора захапляе сабою пісьменьніка, і ён становіцца выключна драматычным пісьменьнікам, напісаўшы да апошняга часу некалькі дзесяткаў п'ес-драм, комэдыяў, жартаў. Гэта тым больш цэнна, што адначасова, стаўшы драматургам, Ў. Галубок робіцца й акторам. Усе свае думкі, уложаныя ў творы, ён беспасярэдна кідае ў працоўныя гушчы Беларусі, ставячы свае п'есы па розных мястэчках, вёсках сялянскай краіны. У скутку паяднаньня гэтых дзьвюх галінаў мастацкай чыннасьці, імя Ў. Галубка зараз вельмі популярна ў рабочых і сялянскіх колах Беларусі... Тымчасам культурна-нацыянальны рух паступова пашыраецца і захапляе новыя й новыя слаі народнае інтэлігэнцыі і перадавой сялянскай і рамесьніцкай моладзі. Адпаведна шырыцца ўплыў беларускай літаратуры, прыцягаючы да сябе новыя сілы. Амаль ня кожны год адмячаецца зьяўленьнем некалькіх новых пісьменьнікаў і поэтаў. Пры гэтым характарна тое, што яны вынікаюць большасьцю з гушчы працоўнага народу. У моц соцыяльнага закону разьвіцьця грамадзкіх сілаў, Беларусь, як краіна пераважна сялянская, паднімае цаліну для культурнага будаваньня зьнізу, з гушчаў народных, водлуг экономічнага і<noinclude></noinclude> g8eqi0w5j5yysy26h5vdbdk381z1rsr 104 29231 87000 2022-08-13T15:16:54Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>політычнага іх вызваленьня. Ужо ў 1910-11 гадох да выяўленых талентаў на ніве беларускай літаратуры дадаюцца новыя імёны. Выступаюць са сваімі творамі адзін за другім поэты з народу: Хведар Чарнушэвіч (кравец), Зьмітрок Бядуля-бедны мешчанчук, Максім Гарэцкі-селянін, Алесь Гурло-земляроб, Я. Піліпаў (Язэп Нялепка)-сын дворнага служачага, Язэп Лёсік-селянін і інш. Яны папаўняюць сабою насельнасьць беларускага Олімпу, уносячы шмат сьвежых нотак і настрояў у яго музычнае жыцьцё. Зьмітрок Бядуля (Самуіл Плаўнік), віднейшы з пералічаных, сваім выяўленьнем асабліва востра падкрэсьлівае рост і ўплыў беларускае літаратуры на працоўныя гушчы Беларусі. Родам з жыдоў, Зьмітрок Бядуля, пачаўшы пісаць пагэбрайску, кідае гэту сухую, застарэлую мову і захапляецца пявучасьцю ўваскрашаючай беларускай народнай мовы. Поэта, з ценькаю чулаю душою, прасякнуты наскрозь далікатным, мяккім пачуцьцём, гаручы цягай да творчасьці высокіх мастацкіх каштоўнасьцяў, вынаходзіць у знаёмай сакавітай беларускай мове багаты матар'ял. У 1910 годзе ён друкуе першы свой твор - "Пяюць начлежнікі" на беларускай мове ў газэце „Наша Ніва", а з 1912 г. становіцца пастаянным супрацоўнікам яе. З гэтага часу яго апавяданьні і вершы за подпісам "Ясакар“ друкуюцца ўва ўсіх беларускіх чаconіcax. У Зьмітрака Бядулі-Ясакара першыя творы аддаюць смуткам. Але паступова смутак радзее, і творчы небасхіл поэты праясьняецца. Лера яго вылаўляе ўсё больш бадзёрыя зыкі, праходзячы ў глыбіню іх пераліваў і вібрацыяў. Поэту ўрэшце становіцца аднакава, аб чым зычаць гукі, абы яны пекна зычэлі. Чуецца ў іх мажорны тон-радуйся, чуецца мінорны-сумуй. Сам-жа 3. Бядуля-Ясакар пацяшаецца тонамі настрояў і гармоніі. А з боку сочачы за творчасьцю 3. Бядулі-Ясакара, адчуваеш выразна, як перад табою ўстаюць нібы дзьве душы, супрацьлеглыя сабе-душа жыцьцярадасьці, урачыстага вясельля і душа пэсымістага, разуверанага ў жыцьці. Гэта выяўлена ў яго вершах і прозаічных нарысах. У вершах першых часоў напісаньня ёсьць спадчына і эшыбоцкіх уплываў, пад якімі знаходзіўся поэта ў дзіцячыя гады. Сьведкаю таму цяга яго к біблійным напевам. Праўда, гэты ўхіл нядоўга адбіваецца на Зьмітраку Бядулі: ён тоне ў багатым пачуцьці да прыгожасьці натуры. У ёй, у сусьвеце, скарб поэты. <poem>Мой скарб мацней жыцьця і сьмерці, Бясьсьмертны ён у сьмертным сэрцы. Мой скарб блішчыць-мой скарб багаты, Даступны усім-ён не закляты. Мой скарб-ад зор, мой скарб-ад неба, Мой скарб-ад гор, мой скарб-ад глебы; У глыбі вод, у шэптах бору, У шоўку траў, у птушак хоры; У серабры мільготных росаў, У харастве дзявочых косаў; У марах-снох, у тайных муках, У гусляроў наструнных гуках. ("''Мой скарб''").</poem> К апошняму часу Зьмітрок Бядуля зрабіў круты пахіл у бок захапленьня рэволюцыйна-грамадзкімі мотывамі. Яго вершы і прозаічныя<noinclude></noinclude> 9mhhjjf3ft1epqucgwnalmz7vn0jstu 104 29232 87001 2022-08-13T15:27:50Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>творы, пачынаючы з 20 году, носяць на сабе пячатку выразнай рэволюцыйнасьці. Пры гэтым эволюцыя поэты яшчэ ня спынілася: ёсьць першыя адзнакі і клясавых мотываў у яго апошніх творах. <poem>Дайце дарогу зьмене чырвонай. Гэй, адступіся сьвет забабонаў, Шэптаў-замоў. Сонечнай бурай, вогненнай сілай Богу старому рые магілу Наш комсамол. Мчыцца па сьвеце духам бязбожна, Шлях свой знаходзіць на бездарожжы, Мкнецца у даль. Любіць паўстаньне, дужыцца, рад ён, Вольніцы воін, сын барыкадаў - Бунтаў каваль. Гэй, падымайце у вышку паходні Ў дзень урачысты, дзень міжнародны, Моладзі дзень! Сьвет паднявольны зруш да змаганьня, Ціхія далі у бурнае раньне Ў чырвань адзень. ("''Чырвоны каляндар''").</poem> Цікава тое ў душэўных перажываньнях З. Бядулі, што ён да таго зросься з беларускай літаратурай, з беларускаю культураю і беларускім працоўным народам, да таго пакахаў беларускую стыхію, як-бы ён быў беларусам ад роду. Доля-нядоля беларускага краю востра адчуваецца ім і выразна адбіваецца ў яго творах. З. Бядулі міл і патайны сьвет беларуса: яго вера ў лясуны, у русалкі, у ведзьмы; поэта не абмінае іх у сваіх творах. З. Бядуля-Ясакар адзін з пладавіцейшых беларускіх поэтаў: ён напісаў шмат вершаў, мініятурных нарысаў, апавяданьняў, з якіх выйшлі асобнымі выданьнямі „Абразкі“ (1913 г.), "Пад родным небам" (1922 г.), вершы і збор апавяданьняў- "На зачарованых гонях". Шмат твораў знаходзіца яшчэ ў портфэлі поэты. У беларускай літаратуры З. Бядуля-Ясакар займае сваё асобнае ад другіх месца-месца выдатнага, зусім адметнага поэты. Зусім інакшы ад З. Бядулі па характару творчасьці, па здольнасьці й шырызьне захопу, але ўсё-ж багата ўталентаваны малады поэта Хведар Чарнушэвіч. Захоплены беларускім рухам, калі яму было гадоў 18, Хведар Чарнушэвіч прыймае ў ім удзел праз літаратурную творчасьць. Першыя творы яго ўжо сьведчаць аб талентнасьці аўтора, якая-б, пры адпаведных умовах, магла-бы далёка сягнуць і вырабіць з поэты нязвычайнага мастака слова. Хведар Чарнушэвіч ня мае выразнага напрамку ў сваёй творчасьці, пакуль яшчэ шукае адпаведных сьцежак, але па напісанаму можна судзіць, што яго муза схіляецца ў бок грамадзянска-рабочых настрояў. Па крайняй меры яго вершы гэткага характару больш здольныя і глыбокія па зьместу, больш прачулыя, чым вершы з іншымі напевамі. <poem>Мой горан палае І іскры ляцяць; Я мех уздуваю І буду каваць... Працую, гарую, Як моцы стае; Гартую, муштрую Жалеза мае...</poem><noinclude></noinclude> 7hklih6faotd65i1bp94aqzg91nm0ir 104 29233 87002 2022-08-13T15:31:08Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>У кузьні ад раньня да ночы стаю І молатам лепшую долю кую! І гнецца парою Жалеза і сталь, Як возьме рукою Здаровай каваль... Скую, вось, касу я, Загну, закручу І выйду уночы Нядолю скашу!.. У кузьні ад раньня да ночы стаю І молатам лепшую долю кую! І холад і голад У хатцы вітае, А праца і молат Мне моц адбірае!.. Гэй, удару-ж я, ўдару! Гарно разьдзьмухну, Сагну, загартую Я сэрца-касу! Я праўду і волю кахаю-люблю І молатам лепшую долю кую! („''Песьня каваля''“).</poem> Сам рабочы-рамесьнік, Хведар Чарнушэвіч бліжэй адчувае руxі рабочага жыцьця і перадае іх у вершах. Апроч пісаньня орыгінальных твораў, ён зрабіў шмат перакладаў з расійскіх і ўкраінскіх поэтаў. Між іншым, ім пераложана "Кацярына“ Т. Шэўчэнкі, выданая асобным выданьнем рэдакцыяй газэты „Наша Ніва" ў 1912 годзе. Амаль не таго-ж самага напрамку таварыш Х. Чарнушэвіча па дзяцінству, па школе, па часу выступленьня на літаратурную ніву, яго зямляк Алесь Гурло. Тая-ж асабістасьць у выбары тэм, той-жа склад рытму і толькі некалькі бядней форма вершу ды багацьце мовы. У Хв. Чарнушэвіча верш многа лягчэйшы й музычнейшы ад вершу А. Гурлы. Аднак творы А. Гурлы апошняга часу адмячаюць спорую наступовасьць яго ў гэтым напрамку. Таксама поэта робіць прыметную эволюцыю ў бок успрыняцьця пролетарска-клясавых мотываў у сваёй творчасьці. Хв. Чарнушэвіч і А. Гурло друкаваліся ўва многіх беларускіх часопісах. Асобным-жа выданьнем не выдаваўся пакуль ніводзін. Крыху старэйшы ад іх Янук Журба выйшаў на беларускую літаратурную ніву з бадзёраю душою, з радасным настроем. Змаганьне за вызваленьне працоўнага народу выклікала ў ім ня сум, а натхненьне. Поэта мусіць будзіць, мусіць весьці - таму ён павінен быць цьвёрдым і бадзёрым. Ды ня толькі для змаганьня патрэбна жыцьцярадасьць, яна заўсёды харашыць і папаўняе жыцьцё чалавека. Апошняе дадзена для таго, каб піць радасьць і красу, каб любаваць сонца і краскі. І Янук Журба - поўная бадзёрасьць. Усе яго творы завуць, клічуць, вядуць... Зусім іншы настрой у Максіма Гарэцкага. Апошні зьяўляецца выключна прозаікам-белетрыстым, пры гэтым талентным белетрыстым. На яго долю выпадае атрымаць большую за сваіх равесьнікаў асьвету, што вельмі ва многім пасабляе разьвіцьцю яго таленту. Да гэтага, Максім Гарэцкі, маючы ад прыроды багатую здольнасьць - і ў скутку выказвае з сябе буйнога пісьменьніка. Аддаючыся літаратурнай творчасьці з захапленьнем, як мастак ад роду, ён старанна шліфуе кожную рэч, якую выпускае з-пад свайго пяра. У яго творы, рэалістычныя, з адценьнем сымболізму і нэорэалізму, выходзяць цэльнымі, законча-<noinclude></noinclude> r3vyhibqht0d2s1hyu3rdo1ksbfa1hi 87004 87002 2022-08-13T15:33:47Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>У кузьні ад раньня да ночы стаю І молатам лепшую долю кую! І гнецца парою Жалеза і сталь, Як возьме рукою Здаровай каваль... Скую, вось, касу я, Загну, закручу І выйду уночы Нядолю скашу!.. У кузьні ад раньня да ночы стаю І молатам лепшую долю кую! І холад і голад У хатцы вітае, А праца і молат Мне моц адбірае!.. Гэй, удару-ж я, ўдару! Гарно разьдзьмухну, Сагну, загартую Я сэрца-касу! Я праўду і волю кахаю-люблю І молатам лепшую долю кую! („''Песьня каваля''“).</poem> Сам рабочы-рамесьнік, Хведар Чарнушэвіч бліжэй адчувае руxі рабочага жыцьця і перадае іх у вершах. Апроч пісаньня орыгінальных твораў, ён зрабіў шмат перакладаў з расійскіх і ўкраінскіх поэтаў. Між іншым, ім пераложана "Кацярына“ Т. Шэўчэнкі, выданая асобным выданьнем рэдакцыяй газэты „Наша Ніва" ў 1912 годзе. Амаль не таго-ж самага напрамку таварыш Х. Чарнушэвіча па дзяцінству, па школе, па часу выступленьня на літаратурную ніву, яго зямляк Алесь Гурло. Тая-ж асабістасьць у выбары тэм, той-жа склад рытму і толькі некалькі бядней форма вершу ды багацьце мовы. У Хв. Чарнушэвіча верш многа лягчэйшы й музычнейшы ад вершу А. Гурлы. Аднак творы А. Гурлы апошняга часу адмячаюць спорую наступовасьць яго ў гэтым напрамку. Таксама поэта робіць прыметную эволюцыю ў бок успрыняцьця пролетарска-клясавых мотываў у сваёй творчасьці. Хв. Чарнушэвіч і А. Гурло друкаваліся ўва многіх беларускіх часопісах. Асобным-жа выданьнем не выдаваўся пакуль ніводзін. Крыху старэйшы ад іх Янук Журба выйшаў на беларускую літаратурную ніву з бадзёраю душою, з радасным настроем. Змаганьне за вызваленьне працоўнага народу выклікала ў ім ня сум, а натхненьне. Поэта мусіць будзіць, мусіць весьці - таму ён павінен быць цьвёрдым і бадзёрым. Ды ня толькі для змаганьня патрэбна жыцьцярадасьць, яна заўсёды харашыць і папаўняе жыцьцё чалавека. Апошняе дадзена для таго, каб піць радасьць і красу, каб любаваць сонца і краскі. І Янук Журба - поўная бадзёрасьць. Усе яго творы завуць, клічуць, вядуць... Зусім іншы настрой у Максіма Гарэцкага. Апошні зьяўляецца выключна прозаікам-белетрыстым, пры гэтым талентным белетрыстым. На яго долю выпадае атрымаць большую за сваіх равесьнікаў асьвету, што вельмі ва многім пасабляе разьвіцьцю яго таленту. Да гэтага, Максім Гарэцкі, маючы ад прыроды багатую здольнасьць - і ў скутку выказвае з сябе буйнога пісьменьніка. Аддаючыся літаратурнай творчасьці з захапленьнем, як мастак ад роду, ён старанна шліфуе кожную рэч, якую выпускае з-пад свайго пяра. У яго творы, рэалістычныя, з адценьнем сымболізму і нэорэалізму, выходзяць цэльнымі, законча-<noinclude></noinclude> tvepp27han6nbm3a5f28ldx2u5qcco8 0 29234 87003 2022-08-13T15:32:34Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | дата = 1828 (пераклад 1940) }} <poem>Стары Будрыс трох сынаў, Як сам, гэткіх літвін...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | дата = 1828 (пераклад 1940) }} <poem>Стары Будрыс трох сынаў, Як сам, гэткіх літвінаў, Да сябе на дзядзінец паклікаў, Ды ім кажа: «Зважайце, Коні борзда сядлайце, Натачыце мячы ўміг і пікі! «З Вільні вестку мне далі, Што ўжо там наказалі Тры вайны на тры свету староны: Ольгерд рускіх біць едзе, Скіргел — ляхаў-суседзяў, А князь Кейстут разгроміць Тэўтоны. «Вы, адважныя хлопцы, Паслужыце старонцы, Хай вядуць вас літоўскія богі! Застаюся я дома, Дам вам раду, вядома: Трох вас ёсць і тры ёсць вам дарогі. «Хай адзін у Расію За Ольгердам шлях крые Па-над Ільмень, пад мур Навагроду; Там саболлі апоны, Залатыя заслоны, І ў купцоў там чырвонцаў, як лёду. «Хай да князя Кейстута Другі едзе, а хутка, Крыжакоў хай знішчае дашчэнту! Як пяску, там бурштынаў, Сукны дзіўнай тканіны, І там рызы ў ксяндзоў ў дыяментах. «Мусіць к Скіргелу трэці Па-за Нёман ляцеці, Беднату там убачыць ліхую, Але возьме за тое Узбраенне стальное І мне стуль прывязе сынавую. «Бо з нявольніц мне толькі Спадабаліся полькі,— Так панадны мне стан іх дзявочы, Твар іх бела-ружовы, Як смоль, чорныя бровы, Як дзве зоркі, іх свецяцца вочы. «Маладым чалавекам Я адтуль прад паўвекам Сабе вывез палячку за жонку; Хоць яе пахаваў я, Ўсё яшчэ ўспамінаю, Калі гляну я ў тую старонку». Даўшы так засцярогу, Блаславіў на дарогу; Яны ўзялі бронь, селі, пабеглі. Ўжо й зіма надыходзе,— Сын не едзе ніводзін,— Будрыс думаў, што ў бітвах палеглі. Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае: — «Кубел — гэта, знаць, ноша, А ў ім рускія грошы». — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае. — «Мусіць, з Прусаў, мой сыну, Цягнеш кубел бурштыну?» — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Трэці нехта мкне к вёсцы, А пад буркай вяліка здабыча. Будрыс — што? — не пытае, Толькі госці склікае, На вяселле іх трэцяе кліча. </poem> [[Катэгорыя:Вершы Адама Міцкевіча]] [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Балады]] [[Катэгорыя:Творы 1828 года]] acdxgdj1ib1kr2jx02tnlwoitncur9y 87011 87003 2022-08-13T20:16:33Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Тры Будрысы (Міцкевіч/Купала)]]. | дата = 1828 (пераклад 1940) }} <poem>Стары Будрыс трох сынаў, Як сам, гэткіх літвінаў, Да сябе на дзядзінец паклікаў, Ды ім кажа: «Зважайце, Коні борзда сядлайце, Натачыце мячы ўміг і пікі! «З Вільні вестку мне далі, Што ўжо там наказалі Тры вайны на тры свету староны: Ольгерд рускіх біць едзе, Скіргел — ляхаў-суседзяў, А князь Кейстут разгроміць Тэўтоны. «Вы, адважныя хлопцы, Паслужыце старонцы, Хай вядуць вас літоўскія богі! Застаюся я дома, Дам вам раду, вядома: Трох вас ёсць і тры ёсць вам дарогі. «Хай адзін у Расію За Ольгердам шлях крые Па-над Ільмень, пад мур Навагроду; Там саболлі апоны, Залатыя заслоны, І ў купцоў там чырвонцаў, як лёду. «Хай да князя Кейстута Другі едзе, а хутка, Крыжакоў хай знішчае дашчэнту! Як пяску, там бурштынаў, Сукны дзіўнай тканіны, І там рызы ў ксяндзоў ў дыяментах. «Мусіць к Скіргелу трэці Па-за Нёман ляцеці, Беднату там убачыць ліхую, Але возьме за тое Узбраенне стальное І мне стуль прывязе сынавую. «Бо з нявольніц мне толькі Спадабаліся полькі,— Так панадны мне стан іх дзявочы, Твар іх бела-ружовы, Як смоль, чорныя бровы, Як дзве зоркі, іх свецяцца вочы. «Маладым чалавекам Я адтуль прад паўвекам Сабе вывез палячку за жонку; Хоць яе пахаваў я, Ўсё яшчэ ўспамінаю, Калі гляну я ў тую старонку». Даўшы так засцярогу, Блаславіў на дарогу; Яны ўзялі бронь, селі, пабеглі. Ўжо й зіма надыходзе,— Сын не едзе ніводзін,— Будрыс думаў, што ў бітвах палеглі. Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае: — «Кубел — гэта, знаць, ноша, А ў ім рускія грошы». — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае. — «Мусіць, з Прусаў, мой сыну, Цягнеш кубел бурштыну?» — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Трэці нехта мкне к вёсцы, А пад буркай вяліка здабыча. Будрыс — што? — не пытае, Толькі госці склікае, На вяселле іх трэцяе кліча. </poem> [[Катэгорыя:Творы 1940 года]] 3plxm6o7lirdyy0pkt4zwpxg871i7z0 87153 87011 2022-08-14T06:25:55Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тры Будрысы | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Trzech Budrysów|Trzech Budrysów]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Верш | крыніца = https://knihi.com/Adam_Mickievic/Try_Budrysy.html | папярэдні = | наступны = | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Тры Будрысы (Міцкевіч/Купала)]]. | дата = 1828 (пераклад 1940) }} <poem>Стары Будрыс трох сынаў, Як сам, гэткіх літвінаў, Да сябе на дзядзінец паклікаў, Ды ім кажа: «Зважайце, Коні борзда сядлайце, Натачыце мячы ўміг і пікі! «З Вільні вестку мне далі, Што ўжо там наказалі Тры вайны на тры свету староны: Ольгерд рускіх біць едзе, Скіргел — ляхаў-суседзяў, А князь Кейстут разгроміць Тэўтоны. «Вы, адважныя хлопцы, Паслужыце старонцы, Хай вядуць вас літоўскія богі! Застаюся я дома, Дам вам раду, вядома: Трох вас ёсць і тры ёсць вам дарогі. «Хай адзін у Расію За Ольгердам шлях крые Па-над Ільмень, пад мур Навагроду; Там саболлі апоны, Залатыя заслоны, І ў купцоў там чырвонцаў, як лёду. «Хай да князя Кейстута Другі едзе, а хутка, Крыжакоў хай знішчае дашчэнту! Як пяску, там бурштынаў, Сукны дзіўнай тканіны, І там рызы ў ксяндзоў ў дыяментах. «Мусіць к Скіргелу трэці Па-за Нёман ляцеці, Беднату там убачыць ліхую, Але возьме за тое Узбраенне стальное І мне стуль прывязе сынавую. «Бо з нявольніц мне толькі Спадабаліся полькі,— Так панадны мне стан іх дзявочы, Твар іх бела-ружовы, Як смоль, чорныя бровы, Як дзве зоркі, іх свецяцца вочы. «Маладым чалавекам Я адтуль прад паўвекам Сабе вывез палячку за жонку; Хоць яе пахаваў я, Ўсё яшчэ ўспамінаю, Калі гляну я ў тую старонку». Даўшы так засцярогу, Блаславіў на дарогу; Яны ўзялі бронь, селі, пабеглі. Ўжо й зіма надыходзе,— Сын не едзе ніводзін,— Будрыс думаў, што ў бітвах палеглі. Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае: — «Кубел — гэта, знаць, ноша, А ў ім рускія грошы». — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Мчыцца ў зброі хтось к вёсцы, А пад буркаю нешта хавае. — «Мусіць, з Прусаў, мой сыну, Цягнеш кубел бурштыну?» — «Татка,— полька, твая сынавая!» Па сняжыстай дарожцы Трэці нехта мкне к вёсцы, А пад буркай вяліка здабыча. Будрыс — што? — не пытае, Толькі госці склікае, На вяселле іх трэцяе кліча. </poem> [[Катэгорыя:Творы 1940 года]] jrz468gsf63a7vs3oxihrjecnqdrnc9 0 29235 87006 2022-08-13T15:39:37Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | дата = 1820 (пераклад 1940) }} <poem>П’юць, ядуць і люлькі смаляць, Гульням,...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | дата = 1820 (пераклад 1940) }} <poem>П’юць, ядуць і люлькі смаляць, Гульням, скокам даюць волю, Ледзь карчмы тэй не разваляць, Хі-хі! Ха-ха! Гэй жа! Го-ля! У канцы стала Твардоўскі Выпнуў бруха, ўсіх мароча, П’е, крычыць на чым свет боскі, Туманы пускае ў вочы. Ён жаўнеру, што йграў зуха, Ўсіх піргае, лезе драцца,— Свіснуў шабляй каля вуха І з жаўнера мае зайца. Адвакату з трыбуналу, Абгрызаў што костку ўпарта, Пазваніў машной памалу, Адвакат зрабіўся хартам. Шаўца пстрыкнуў ў нос кароткі, Да ілба прыткнуў тры дудкі, Цмокнуў: «Цмок!» і бочку водкі Са лба вытачыў ў мінутку. Тут, як водку піў з кяліха, У кяліху свіст зрабіўся; Зірк на дно: «Гэ, што за ліха! Ты чаго тут, куме, ўбіўся?» На дне ў чарцы — чорцік чорны: Істы немец, круціць вочы; Капялюх зняў, б’е паклоны І на дол з кяліха скочыў. Скочыў, вырас на два локці, Нос, як гачык, крывіць міну, Гругановыя пазногці — На яго нагах курыных. — А! Твардоўскі! Як дуж, браце?! — Так сказаўшы, вакол кружа: — Што? не хочаш і пазнаці? Мефістофель я, мой дружа! То ж са мной на Гары Лысай, Там на скуры на валоўей Аб душы рабіў запісы І свой подпіс даў крывёю. Чэрцям добра ў знакі ўеўся: Бо, як два гады пяройдзе, Ты у Рым прыехаць меўся, Скуль да нас ты ўжо і пойдзеш. А ўжо сем год, як свет чмуціш,— Больш кантракт служыць не можа, Пекла чарамі ты мучыш І забыў аб падарожжы. Але хоць чакаў я леты, Помста ўрэшце даканана: «Рым» завецца шынок гэты, Кладу арышт на васпана! Даць хацеў Твардоўскі цягу На сказ гэтакі чартовы, Але той злавіў за дзягу: — А дзе, кажа, гонар слова? Што рабіць? чарга наспела, Схопе ў пекла тут, і годзе, Дый Твардоўскі знае дзела: Так мазгі таму заводзе. — Мефістофель, глянь ты толькі У кантракт, дзе пункт увідзіш: Пасля год во столькі й столькі, Па маю душу як прыйдзеш,— Буду права мець тры разы Запрагчы цябе ў работу,— Ты ж найгоршыя прыказы Мусіш споўніць што да ёты. Глянь над карчмай маляванне: Конь грывясты, хвост, як вехаць, Тут жывым няхай ён стане, Я хачу на ім праехаць. Біч з пяску скруці мне, бесе, Каб каня меў чым пагнаці, Хорам вымуруй у лесе, Каб было дзе папасаці. Гмах з арэхавых зярняткаў Выстрай аж пад шчыт Кранпаку, Ў ім з бародаў кладзі латы, Крый страху насеннем маку. Глянь, цвічок такі прымерне: Ў цаль — таўсты, даўгі ў тры цалі, Гані ў кожна маку зерне Па тры гэткія ганталі! Мефістофель скочыў жыва, Каня чысціць, корміць, пое, Суча доўгі біч са жвіру, І ўжо конь напагатоўі. Сеў Твардоўскі, выпнуў жылы, Ўзяў за повад, конь здаровы, Знай, трымайся, што ёсць сілы, Аж тут, глянь,— палац гатовы. — Так, так! выйграў прайдзісвета, —Дый работа жджэ другая: Во, скупайся ў місе гэтай, А вада ў ёй, знай, святая. Чорт спужаўся, ўвесь сагнуўся, Пот яго сцюдзёны крые: — Што пан кажа, слуга мусіць,— Чорт скупаўся аж па шыю. Потым выскачыў, як з жару, І Твардоўскага зноў страша: — Я цяжкую вынес кару, Але й ты у моцы нашай. Раз яшчэ, і квіта будзе! (Будзе чорту тут нагонка!) Глянь, вунь баба, як печ грудзі, Гэта, чорце, мая жонка. Я на год у Бельзабуба За цябе жыць застануся, А праз той час мая люба Жыць з табой, як з мужам, мусіць. Прысягні ты ёй каханне, Паслухмянасць і пашану; Зломіш хоць адно заданне, Будзе ўмова скасавана. Ловіць гэта чорт паўвухам, А паўвокам сочыць самку. Быццам бачыў, быццам слухаў, І збліжаецца пад клямку. А Твардоўскі пры ім суча, Нібы выпусціць баіцца. Скочыў дзюркай чорт ад ключа І дагэтуль скача гіцаль. </poem> [[Катэгорыя:Пераклады Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Пераклады з польскай мовы]] myddg230vuswbdkoo3f86ne6byyiumn 87013 87006 2022-08-13T20:21:57Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Пані Твардоўская | аўтар = Адам Міцкевіч | арыгінал = [[:pl:Pani Twardowska|Pani Twardowska]] | пераклад = Янка Купала | секцыя = Баляда | папярэдні = | наступны = | анатацыі = | дата = 1820 (пераклад 1940) }} <poem>П’юць, ядуць і люлькі смаляць, Гульням, скокам даюць волю, Ледзь карчмы тэй не разваляць, Хі-хі! Ха-ха! Гэй жа! Го-ля! У канцы стала Твардоўскі Выпнуў бруха, ўсіх мароча, П’е, крычыць на чым свет боскі, Туманы пускае ў вочы. Ён жаўнеру, што йграў зуха, Ўсіх піргае, лезе драцца,— Свіснуў шабляй каля вуха І з жаўнера мае зайца. Адвакату з трыбуналу, Абгрызаў што костку ўпарта, Пазваніў машной памалу, Адвакат зрабіўся хартам. Шаўца пстрыкнуў ў нос кароткі, Да ілба прыткнуў тры дудкі, Цмокнуў: «Цмок!» і бочку водкі Са лба вытачыў ў мінутку. Тут, як водку піў з кяліха, У кяліху свіст зрабіўся; Зірк на дно: «Гэ, што за ліха! Ты чаго тут, куме, ўбіўся?» На дне ў чарцы — чорцік чорны: Істы немец, круціць вочы; Капялюх зняў, б’е паклоны І на дол з кяліха скочыў. Скочыў, вырас на два локці, Нос, як гачык, крывіць міну, Гругановыя пазногці — На яго нагах курыных. — А! Твардоўскі! Як дуж, браце?! — Так сказаўшы, вакол кружа: — Што? не хочаш і пазнаці? Мефістофель я, мой дружа! То ж са мной на Гары Лысай, Там на скуры на валоўей Аб душы рабіў запісы І свой подпіс даў крывёю. Чэрцям добра ў знакі ўеўся: Бо, як два гады пяройдзе, Ты у Рым прыехаць меўся, Скуль да нас ты ўжо і пойдзеш. А ўжо сем год, як свет чмуціш,— Больш кантракт служыць не можа, Пекла чарамі ты мучыш І забыў аб падарожжы. Але хоць чакаў я леты, Помста ўрэшце даканана: «Рым» завецца шынок гэты, Кладу арышт на васпана! Даць хацеў Твардоўскі цягу На сказ гэтакі чартовы, Але той злавіў за дзягу: — А дзе, кажа, гонар слова? Што рабіць? чарга наспела, Схопе ў пекла тут, і годзе, Дый Твардоўскі знае дзела: Так мазгі таму заводзе. — Мефістофель, глянь ты толькі У кантракт, дзе пункт увідзіш: Пасля год во столькі й столькі, Па маю душу як прыйдзеш,— Буду права мець тры разы Запрагчы цябе ў работу,— Ты ж найгоршыя прыказы Мусіш споўніць што да ёты. Глянь над карчмай маляванне: Конь грывясты, хвост, як вехаць, Тут жывым няхай ён стане, Я хачу на ім праехаць. Біч з пяску скруці мне, бесе, Каб каня меў чым пагнаці, Хорам вымуруй у лесе, Каб было дзе папасаці. Гмах з арэхавых зярняткаў Выстрай аж пад шчыт Кранпаку, Ў ім з бародаў кладзі латы, Крый страху насеннем маку. Глянь, цвічок такі прымерне: Ў цаль — таўсты, даўгі ў тры цалі, Гані ў кожна маку зерне Па тры гэткія ганталі! Мефістофель скочыў жыва, Каня чысціць, корміць, пое, Суча доўгі біч са жвіру, І ўжо конь напагатоўі. Сеў Твардоўскі, выпнуў жылы, Ўзяў за повад, конь здаровы, Знай, трымайся, што ёсць сілы, Аж тут, глянь,— палац гатовы. — Так, так! выйграў прайдзісвета, —Дый работа жджэ другая: Во, скупайся ў місе гэтай, А вада ў ёй, знай, святая. Чорт спужаўся, ўвесь сагнуўся, Пот яго сцюдзёны крые: — Што пан кажа, слуга мусіць,— Чорт скупаўся аж па шыю. Потым выскачыў, як з жару, І Твардоўскага зноў страша: — Я цяжкую вынес кару, Але й ты у моцы нашай. Раз яшчэ, і квіта будзе! (Будзе чорту тут нагонка!) Глянь, вунь баба, як печ грудзі, Гэта, чорце, мая жонка. Я на год у Бельзабуба За цябе жыць застануся, А праз той час мая люба Жыць з табой, як з мужам, мусіць. Прысягні ты ёй каханне, Паслухмянасць і пашану; Зломіш хоць адно заданне, Будзе ўмова скасавана. Ловіць гэта чорт паўвухам, А паўвокам сочыць самку. Быццам бачыў, быццам слухаў, І збліжаецца пад клямку. А Твардоўскі пры ім суча, Нібы выпусціць баіцца. Скочыў дзюркай чорт ад ключа І дагэтуль скача гіцаль. </poem> [[Катэгорыя:Творы 1940 года]] lguhring8w7l9eh6zce6zb9g4olr3of 104 29236 87007 2022-08-13T15:45:31Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>нымі, дасканалымі вобразамі. Гэроі апавяданьняў -- выразныя тыпы, жывыя, праўдзівыя ("Дзьве душы"), калі да іх прыгледзішся праз цененькі туль, якім свае рэчы звычайна занавешвае М. Гарэцкі. Гэты пахіл да містычнасьці і ў дадатак самабытнасьць стылю вызначаюць пісьменьніка ад усіх іншых і становяць яго на асобнае месца ў шэрагу беларускіх пісьменьнікаў. Максім Гарэцкі выдаў шмат сваіх твораў асобнымі выданьнямі; з іх-зборнік апавяданьняў „Рунь" (1914 г.), апавяданьне "Антон“, повесьць „Дзьве душы". Паміма гэтага, ён вядом яшчэ, як аўтор першае "Гісторыі беларускае літаратуры" і "Невялічкага беларуска-расійскага слоўніка". Другія прозаікі, Язэп Лёсік і Лявон Лобік, пакуль менш Гарэцкага ўнесьлі сваіх мастацкіх твораў у беларускую літаратуру. Лявон Лобік напісаў толькі некалькі белетрыстычных твораў, надрукованых у „Нашай Ніве", і ў часы вайны зьнік з літаратурнага небасхілу. Язэп-жа Лёсік, вызначыўшыся, як здольны белетрысты („Ня ўсе-ж разам ягамосьці" і інш.), абяцаў многае, але пасьля закінуў пісаньне мастацкіх рэчаў, а перадаўся на публіцыстычна-педагогічную працу. Ім напісана некалькі падручнікаў па беларускаму правапісу, зроблены некаторыя пераклады, з якіх пераклад "Комуністычнага маніфэсту“ К. Маркса і Ф. Энгэльса. '''Поэты-розначынцы'''. Да іх належаць Максім Багдановіч, Альбэрт Паўловіч, Сяргей Палуян, Гальляш Леўчык і інш. Яны зьявіліся на небасхіле беларускай літаратуры не адначасова, а на працягу ад 1906 году (Альбэрт Паўловіч) да 1911 г. (Максім Багдановіч). Ня роўны яны ані па таленту, ані па форме й характару пісаньня, нясхожы і па настроі. Выдатнейшы й таляньнейшы з іх - Максім Багдановіч, сын вядомага ў расійскай літаратуры этнографа, у моладасьці сябра партыі "Народная Воля", Адама Багдановіча. Розьніцца ад другіх беларускіх поэтаў і пісьменьнікаў нашаніўскай пары Максім Багдановіч тым, што меў магчымасьць паспытаць ад плёну асьветы, чаго ня дадзена поэтам з народу, сялянам і рамесьнікам. Ён перш канчае гімназію, пасьля пераводзіцца ў Яраслаўскі юрыдычны ліцэй. Надзелены здольнасьцю да поэзіі ад роду, ён спачатку піша вершы парасійску, а ўжо пасьля, натрапіўшы на беларускае друкованае слова, захапляецца беларускасьцю дарэшты. Ня маючы мажлівасьці пачуць жывую беларускую мову, ён вывучвае яе па запісах беларускае народнае творчасьці і пачынае ня толькі гаварыць, а й пісаць. З-пад яго пяра пачынаюць выходзіць пекныя па форме, па вобразах і будове вершы. Але ў яго вершах ня трэба шукаць ні грамадзянскіх мотываў, ні рэволюцыйнага настрою: ён стараецца быць поэтаю чыстага хараства. Пры гэтым, у яго ўсё жыве хвіляй, бягуча, на воку-тут у адным выглядзе, тут зусім у інакшым. Максім Багдановіч імпрэсыяністы па напрамку, пры гэтым адцягнуты ад людзкое сучаснасьці, ад адносінаў у чалавецкай грамадзе, ад жаданьняў масы. Ён-індывідуалісты, і калі зрэдку падмячае дынаміку жыцьця (цыкль вершаў "У Вільні"), то толькі на момант, паколькі гэта кідаецца ў вочы сваёю павярхоўнасьцю. Заўсёды Максім Багдановіч адзін: і калі радуецца і калі сумуе. Ад сябе ён вітае жыцьцё, калі яно яму паказваецца прыемным, ад сябе кляне яго, калі яно не падабаецца яму. <poem>Прывет табе, жыцьцë на волі! Над галавой-дубоў павець, Віднеюць неба, горы, поле</poem><noinclude></noinclude> 0zm9b30hq91bzrxxdt5fxwe95jg4pvu 87150 87007 2022-08-14T06:18:02Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>нымі, дасканалымі вобразамі. Гэроі апавяданьняў -- выразныя тыпы, жывыя, праўдзівыя ("Дзьве душы"), калі да іх прыгледзішся праз цененькі туль, якім свае рэчы звычайна занавешвае М. Гарэцкі. Гэты пахіл да містычнасьці і ў дадатак самабытнасьць стылю вызначаюць пісьменьніка ад усіх іншых і становяць яго на асобнае месца ў шэрагу беларускіх пісьменьнікаў. Максім Гарэцкі выдаў шмат сваіх твораў асобнымі выданьнямі; з іх-зборнік апавяданьняў „Рунь" (1914 г.), апавяданьне "Антон“, повесьць „Дзьве душы". Паміма гэтага, ён вядом яшчэ, як аўтор першае "Гісторыі беларускае літаратуры" і "Невялічкага беларуска-расійскага слоўніка". Другія прозаікі, Язэп Лёсік і Лявон Лобік, пакуль менш Гарэцкага ўнесьлі сваіх мастацкіх твораў у беларускую літаратуру. Лявон Лобік напісаў толькі некалькі белетрыстычных твораў, надрукованых у „Нашай Ніве", і ў часы вайны зьнік з літаратурнага небасхілу. Язэп-жа Лёсік, вызначыўшыся, як здольны белетрысты („Ня ўсе-ж разам ягамосьці" і інш.), абяцаў многае, але пасьля закінуў пісаньне мастацкіх рэчаў, а перадаўся на публіцыстычна-педагогічную працу. Ім напісана некалькі падручнікаў па беларускаму правапісу, зроблены некаторыя пераклады, з якіх пераклад "Комуністычнага маніфэсту“ К. Маркса і Ф. Энгэльса. {{цэнтар|'''Поэты-розначынцы'''.}} Да іх належаць Максім Багдановіч, Альбэрт Паўловіч, Сяргей Палуян, Гальляш Леўчык і інш. Яны зьявіліся на небасхіле беларускай літаратуры не адначасова, а на працягу ад 1906 году (Альбэрт Паўловіч) да 1911 г. (Максім Багдановіч). Ня роўны яны ані па таленту, ані па форме й характару пісаньня, нясхожы і па настроі. Выдатнейшы й таляньнейшы з іх - Максім Багдановіч, сын вядомага ў расійскай літаратуры этнографа, у моладасьці сябра партыі "Народная Воля", Адама Багдановіча. Розьніцца ад другіх беларускіх поэтаў і пісьменьнікаў нашаніўскай пары Максім Багдановіч тым, што меў магчымасьць паспытаць ад плёну асьветы, чаго ня дадзена поэтам з народу, сялянам і рамесьнікам. Ён перш канчае гімназію, пасьля пераводзіцца ў Яраслаўскі юрыдычны ліцэй. Надзелены здольнасьцю да поэзіі ад роду, ён спачатку піша вершы парасійску, а ўжо пасьля, натрапіўшы на беларускае друкованае слова, захапляецца беларускасьцю дарэшты. Ня маючы мажлівасьці пачуць жывую беларускую мову, ён вывучвае яе па запісах беларускае народнае творчасьці і пачынае ня толькі гаварыць, а й пісаць. З-пад яго пяра пачынаюць выходзіць пекныя па форме, па вобразах і будове вершы. Але ў яго вершах ня трэба шукаць ні грамадзянскіх мотываў, ні рэволюцыйнага настрою: ён стараецца быць поэтаю чыстага хараства. Пры гэтым, у яго ўсё жыве хвіляй, бягуча, на воку-тут у адным выглядзе, тут зусім у інакшым. Максім Багдановіч імпрэсыяністы па напрамку, пры гэтым адцягнуты ад людзкое сучаснасьці, ад адносінаў у чалавецкай грамадзе, ад жаданьняў масы. Ён-індывідуалісты, і калі зрэдку падмячае дынаміку жыцьця (цыкль вершаў "У Вільні"), то толькі на момант, паколькі гэта кідаецца ў вочы сваёю павярхоўнасьцю. Заўсёды Максім Багдановіч адзін: і калі радуецца і калі сумуе. Ад сябе ён вітае жыцьцё, калі яно яму паказваецца прыемным, ад сябе кляне яго, калі яно не падабаецца яму. <poem>Прывет табе, жыцьцë на волі! Над галавой-дубоў павець, Віднеюць неба, горы, поле</poem><noinclude></noinclude> n8khdsnemo8yxhkwwxig24oxd4osmdl 104 29237 87008 2022-08-13T19:47:48Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Ні за якія багацці ў свеце, — прадаўжала яна, сочачы за ім і бляднеючы, у той час як вочы яе яшчэ ярчэй заблішчэлі, — нельга было-б купіць у мяне гэтыя словы. Калі адмахнуцца ад іх, як ад пустой фразы, ніякія багацці і ніякая ўлада не могуць іх вярнуць. Я іх сказала. Я іх узважыла, і я выканаю тое, за што бяруся. Калі вы абяцаеце быць спагадлівым, я з свайго боку дам абяцанне быць спагадлівай. Мы з вамі — самая няшчасная пара, у якой, па розных прычынах, вырвана з коранем усё, што асвятаяе або апраўдвае шлюб. Але з часам мы можам дасягнуць сяброўскіх адносін або прыстасавацца адзін да аднаго. Я пастараюся прыстасавацца, калі і вы прыкладзёце намаганне. І я буду цешыць сябе надзеяй на больш вартае і шчаслівае жыццё, чым тое, якое ў мяне было ў маладосці і ў росквіце сіл. — Пані, — з найвялікшай годнасцю сказаў містэр Домбі, — я не магу прыняць такія незвычайныя прапановы. Яна прадаўжала пазіраць на яго ўсё так-жа пільна. — Я не магу, — сказаў містэр Домбі, устаючы, — згадзіцца, місіс Домбі, або распачынаць з вамі перагаворы па пытанню, адносна якога мая думка і мае жаданні вам вядомы. Я прад'явіў вам ''ультыматум'', пані, і мне астаецца толькі прасіць, каб вы звярнулі на яго сур'ёзную ўвагу. Ён бачыў, як змяніўся яе твар і з'явіўся на ім ранейшы, але больш напружаны выраз. Ён бачыў, як апусціліся вочы, нібы яна не захацела глядзець на нейкі агідны і ненавісны прадмет. Ён бачыў, як засвяціўся ганарлівы лоб. Ён бачыў, як прарваліся на паверхню пагарда, гнеў, абурэнне і агіда, а бледная ціхая сур'ёзнасць рассеялася, як дым. Ён не мог не глядзець на яе, але глядзеў ён з жахам. — Ідзіце, сэр! — сказала яна, велічна паказваючы рукой на дзверы. — Наша першая і апошняя шчырая размова скончана. З гэтага моманту нішто не можа зрабіць нас больш чужымі адзін аднаму, чым чужыя мы цяпер. — Можаце быць упэўнены, пані, — сказаў містэр Домбі, — што я буду рабіць так, як лічу правільным, не зважаючы ні на якія гаворкі. Яна адвярнулася да яго спіной і моўчкі села перад люстрам. — Пані, я спадзяюся на тое, што вы больш правільна зразумееце абавязак, набудзеце адпаведныя пачуцці і большую разважлівасць, — сказаў містэр Домбі. Яна не адказала ні слова. Па выразу яе твара, які быў відаць у люстры, ён зразумеў, што яна не звяртае на яго ніякай увагі, нібы ён быў незаўважаным ёю павуком на сцяне або жукам на падлозе, або, больш правільна, нібы ён быў павуком або жукам, заўважаным ёю і раздушаным, пасля чаго яна ад яго адвярнулася і забылася, як забываюць аб агідных мёртвых гадах. У дзвярах ён аглянуўся і акінуў позіркам ярка асветлены і раскошны пакой, прыгожыя рэчы, расстаўленыя ўсюды, фігуру<noinclude></noinclude> e5c8of0etbdsnobg5w09tr3ipk1lblm 104 29238 87009 2022-08-13T20:05:44Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>Эдзіт, якая сядзела ў прыгожай сукенцы перад люстрам, і твар Эдзіт, што быў відаць у люстры, і ён пайшоў да сябе, у свой пакой, дзе здаўна аддаваўся развагам, і панёс з сабою яркі ўспамін аб усім бачаным і дзіўную, невыразную думку (іншы разв такія думкі прыходзяць у галаву) аб тым, якім будзе гэты пакой, калі ён убачыць яе ў наступны раз. Містэр Домбі быў вельмі маўклівы, вельмі важны і вельмі ўпэўнены ў тым, што дасягне мэты. Ён не меў намеру суправаджаць сваю сям'ю ў Брайтон, але ў часе снедання ў дзень ад'езду, гэта значыць дні праз два, ён ласкава апавясціў Клеапатру, што збіраецца хутка прыехаць туды. Нельга было марудзіць з адпраўкай Клеапатры ў такое месца, якое лічылася лячэбным, бо яна і сапраўды пагражала рассыпацца на пыл. Яна яшчэ больш пахудзела і зморшчылася, яе слабасць на розум праяўлялася больш рэзка, а блытаніна ў думках і правалы здаваліся больш дзіўнымі. Апрача іншых сімптомаў, у яе з'явілася прывычка блытаць імёны яе двух зяцёў, жывога і памёршага, і звычайна называць містэра Домбі або «Грэйнджбі», або «Домбер», а іншы раз і так і гэтак. Але яна была маладжавая, па-ранейшаму вельмі маладжавая; і маладжавай яна з'явілася ў дзень ад'езду на снеданне, у новым капялюшыку, спецыяльна для гэтага заказаным, і ў дарожнай сукенцы, якая была ўпрыгожана вышыўкай і абшыта шнурком, як сукеначка перастарэлага дзіцяці. Нялёгка было надзець гэты паветраны капялюшык, а калі ён ужо быў надзеты, нялёгка ўтрымаць яго на належным яму месцы на беднай дрыготкай галаве. Цяпер капялюшык не толькі ствараў дзіўнае ўражанне, упарта спаўзаючы на бок, але ўдадатак яго трэба было бесперастанку пастукваць па тульі, і абавязак гэты выконвала пакаёўка Флауэрс, якая прыслугоўвала на заднім плане ў часе снедання. — Ну, дарагі мой Грэйнджбі, — сказала місіс Ск'ютон, — вы павінны абав абцаць, — некаторыя словы яна абсякала, а з іншых выкідала склады, — прыехаць хутчэй. — Я толькі што сказаў, пані, — сказаў містэр Домбі моцна і выразна, — што прыеду дні праз два. — Бог з вамі, Домбер! Тут маёр, які прышоў развітацца з дамамі і з непахісным спакоем няўміручага стварэння выпучваў свае апаплексічныя вочы на місіс Ск'ютон, сказаў: — Ах, божа мой, пані, вы не запрашаеце старога Джо! — Самадзейнае стварэнне, хто ён такі? — прасюсюкала Клеапатра. Але Флауэрс, стукнуўшы па капялюшыку, як быццам асвяжыла яе памяць, пасля чаго яна дадала: — Ах, вы маеце на ўвазе самога сябе, нягоднік!<noinclude></noinclude> m5s5uq0i09qnd30eli4g7bwggjzlm49 104 29239 87017 2022-08-13T20:23:32Z RAleh12 3563 /* Не правераная */ Новая старонка: « — Чорт як дзіўна, сэр! — шапнуў маёр містэру Домбі. — Справа дрэнь! Яна заўсёды апраналася надта лёгка. — Сам маёр быў захутаны да падбародка. — Але, гаворачы пра Джо, каго можа мець на ўвазе Дж. Б., калі не старога Джо Бегстока… Джозефа… вашага нявольні...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="RAleh12" /></noinclude> — Чорт як дзіўна, сэр! — шапнуў маёр містэру Домбі. — Справа дрэнь! Яна заўсёды апраналася надта лёгка. — Сам маёр быў захутаны да падбародка. — Але, гаворачы пра Джо, каго можа мець на ўвазе Дж. Б., калі не старога Джо Бегстока… Джозефа… вашага нявольніка… Джо, пані? Вось ён! Вось гэты чалавек! Вось сэрца Бегстока, пані! — усклікнуў маёр, моцна стукнуўшы сябе ў грудзі. — Дарагая мая Эдзіт… Грэйнджбі… гэта надзвычайна дзіўна, — бурчліва сказала Клеапатра, — што маёр… — Бегсток! Дж. Б.! — закрычаў маёр, бачачы, што яна стараецца ўспомніць яго прозвішча. — Ну, гэта няважна, — скавала Клеапатра. — Эдзіт, любачка, як вам вядома, я заўсёды забывалася імёны… аб чым гэта я гаварыла?.. ах, так!.. надзвычай дзіўна, што столькі людзей хочуць {{Абмылка|мне|мяне}} наведаць. Я еду не надоўга. Я вярнуся. Дапраўды-ж, яны могуць дачакацца майго звароту! Пры гэтым Клеапатра паглядала на ўсіх, хто сядзеў за сталом, і мела вельмі ўстрывожаны выгляд. — Я не хачу гасцей… дапраўды-ж, я не хачу гасцей, — сказала яна, — маленькі адпачынак… і ўсё такое… вось што мне патрэбна. Дзёрзкія нягоднікі ке павінны набліж да мяне, пакуль я не скіну гэтай здрантвеласці. І, уваскрашаючы свае какетлівыя манеры, яна паспрабавала злёгку ўдарыць маёра веерам, але замест гэтага перавярнула кубак містэра Домбі, які стаяў зусім з іншага боку. Адна толькі Эдзіт ні разу не ўзняла вачэй ні на каго з сядзеўшых за сталом, і яе як быццам не здзіўляла тое, што гаварыла і рабіла яе маці. Яна прыслухоўвалася да бязладнай гаворкі або, ва ўсякім выпадку, паварочвалася да маці, калі тая яе звала; паціху кідала ў адказ некалькі слоў, калі гэта было неабходна, а іншы раз перапыняла яе, калі тая пачынала гаварыць няскладна, або адным словам накіроўвала яе думку на той шлях, з якога яна збілася. Маці, якой-бы не была яна няўстойлівай ва ўсіх адносінах, аставалася пастаяннай у адным: яна ўвесь час сачыла за дачкой. Яна пазірала на цудоўны твар, нерухомы і строгі, нібы высечаны з мрамару, то з баязлівым зачараваннем, то з недарэчным хіхіканнем, стараючыся выклікаць усмешку або капрызна праліваючы слёзы і рэўніва ківаючы галавой, нібы яна ўяўляла, што дачка гідзілася ёю, але ўвесь час адчуваючы прыцягваючую яго сілу, — гэта адчуванне аставалася нязменным у адрозненне ад іншых яе адчуванняў. З Эдзіт яна іншы раз пераводзіла позірк на Фларэнс і зноў палахліва звяртала яго на Эдзіт, а іншы раз старалася глядзець у іншы бок, каб не бачыць твара дачкі; але зноў ён нібы прыцягваў яе, хоць Эдзіт не паварачвалася да яе, калі тая на яе не пазірала, і не бянтэжыла яе ніводным позіркам.<noinclude></noinclude> n2uych2pamti5w33oy3u0k2gzd2vso3 87158 87017 2022-08-14T06:37:13Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Чорт як дзіўна, сэр! — шапнуў маёр містэру Домбі. — Справа дрэнь! Яна заўсёды апраналася надта лёгка. — Сам маёр быў захутаны да падбародка. — Але, гаворачы пра Джо, каго можа мець на ўвазе Дж. Б., калі не старога Джо Бегстока… Джозефа… вашага нявольніка… Джо, пані? Вось ён! Вось гэты чалавек! Вось сэрца Бегстока, пані! — усклікнуў маёр, моцна стукнуўшы сябе ў грудзі. — Дарагая мая Эдзіт… Грэйнджбі… гэта надзвычайна дзіўна, — бурчліва сказала Клеапатра, — што маёр… — Бегсток! Дж. Б.! — закрычаў маёр, бачачы, што яна стараецца ўспомніць яго прозвішча. — Ну, гэта няважна, — сказала Клеапатра. — Эдзіт, любачка, як вам вядома, я заўсёды забывалася імёны… аб чым гэта я гаварыла?.. ах, так!.. надзвычай дзіўна, што столькі людзей хочуць {{Абмылка|мне|мяне}} наведаць. Я еду не надоўга. Я вярнуся. Дапраўды-ж, яны могуць дачакацца майго звароту! Пры гэтым Клеапатра паглядала на ўсіх, хто сядзеў за сталом, і мела вельмі ўстрывожаны выгляд. — Я не хачу гасцей… дапраўды-ж, я не хачу гасцей, — сказала яна, — маленькі адпачынак… і ўсё такое… вось што мне патрэбна. Дзёрзкія нягоднікі не павінны набліж да мяне, пакуль я не скіну гэтай здрантвеласці. І, уваскрашаючы свае какетлівыя манеры, яна паспрабавала злёгку ўдарыць маёра веерам, але замест гэтага перавярнула кубак містэра Домбі, які стаяў зусім з іншага боку. Адна толькі Эдзіт ні разу не ўзняла вачэй ні на каго з сядзеўшых за сталом, і яе як быццам не здзіўляла тое, што гаварыла і рабіла яе маці. Яна прыслухоўвалася да бязладнай гаворкі або, ва ўсякім выпадку, паварочвалася да маці, калі тая яе звала; паціху кідала ў адказ некалькі слоў, калі гэта было неабходна, а іншы раз перапыняла яе, калі тая пачынала гаварыць няскладна, або адным словам накіроўвала яе думку на той шлях, з якога яна збілася. Маці, якой-бы не была яна няўстойлівай ва ўсіх адносінах, аставалася пастаяннай у адным: яна ўвесь час сачыла за дачкой. Яна пазірала на цудоўны твар, нерухомы і строгі, нібы высечаны з мрамару, то з баязлівым зачараваннем, то з недарэчным хіхіканнем, стараючыся выклікаць усмешку або капрызна праліваючы слёзы і рэўніва ківаючы галавой, нібы яна ўяўляла, што дачка гідзілася ёю, але ўвесь час адчуваючы прыцягваючую яго сілу, — гэта адчуванне аставалася нязменным у адрозненне ад іншых яе адчуванняў. З Эдзіт яна іншы раз пераводзіла позірк на Фларэнс і зноў палахліва звяртала яго на Эдзіт, а іншы раз старалася глядзець у іншы бок, каб не бачыць твара дачкі; але зноў ён нібы прыцягваў яе, хоць Эдзіт не паварачвалася да яе, калі тая на яе не пазірала, і не бянтэжыла яе ніводным позіркам.<noinclude></noinclude> 35xelg8osbrrikla61glwj1fwah4yrz 0 29240 87119 2022-08-14T04:12:31Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1911 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} 31/ХІІ – 11 г. Пе...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1911 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} 31/ХІІ – 11 г. Пересылаючы пры гэтым 2 р. 85 к грошы, маю гонар прасіць Высокоповажаемую Редакцію высылаць мне ціраз поўгода (да 1 ліпня значыць) “Нашу Ніву” рускімі літэрамі. Акром таго прашу переслаць мне такія выданьня 1) Лучына – Вязанка – 4 к, 2) Паўловіч Снапок – 15 к, 3) Купала – Гусьляр – 50 к. 4) Бурачок – Дудка беларуская – 25 к 5) Реўка – Смык беларускі – 20 к. 6) Віткевіч – Дзядзька Голад – 2 к 7) Казкі – 6 к. 8) “Аб гаспадарцы на хутары і шнюрох” – 5 к усіо разам 1 р. 27 к. Дзілі таго што подпіска каштуе 1 25 – на пірасылку значыць астаецца яшчэ 33 к. Спадзеваюсе што гэтаго будзе досыць, каліж пірасылка болій будзе каштаваць будзьце добры напішыце: я гэтые расходы з удячнасьцьцю Вам зьвярну. Усе кніжкі рускімі літэрамі – акром тых што істнуюць толькі у лац. друку. Я ужо пісаў што голас свой даю за друкаваньне “Н.Н.” рускімі літерамі З пошаною М. Бобровіч [[Катэгорыя:Лісты Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1911 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 3br2ecgshoswak9h5q6g139k7kbad8g 87120 87119 2022-08-14T04:15:08Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1911 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} 31/ХІІ – 11 г. Пересылаючы пры гэтым 2 р. 85 к грошы, маю гонар прасіць Высокоповажаемую Редакцію высылаць мне ціраз поўгода (да 1 ліпня значыць) “Нашу Ніву” рускімі літэрамі. Акром таго прашу переслаць мне такія выданьня 1) Лучына – Вязанка – 4 к, 2) Паўловіч Снапок – 15 к, 3) Купала – Гусьляр – 50 к. 4) Бурачок – Дудка беларуская – 25 к 5) Реўка – Смык беларускі – 20 к. 6) Віткевіч – Дзядзька Голад – 2 к 7) Казкі – 6 к. 8) “Аб гаспадарцы на хутары і шнюрох” – 5 к усіо разам 1 р. 27 к. Дзілі таго што подпіска каштуе 1 25 – на пірасылку значыць астаецца яшчэ 33 к. Спадзеваюсе што гэтаго будзе досыць, каліж пірасылка болій будзе каштаваць будзьце добры напішыце: я гэтые расходы з удячнасьцьцю Вам зьвярну. Усе кніжкі рускімі літэрамі – акром тых што істнуюць толькі у лац. друку. Я ужо пісаў што голас свой даю за друкаваньне “Н.Н.” рускімі літерамі З пошаною М. Бобровіч [[Катэгорыя:Лісты Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1911 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] fqgr1xvex4l6w4l84f6gcwqelu4trc4 87179 87120 2022-08-14T07:42:19Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1911)]] у [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1911)]], не пакінуўшы перасылкі wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1911 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} 31/ХІІ – 11 г. Пересылаючы пры гэтым 2 р. 85 к грошы, маю гонар прасіць Высокоповажаемую Редакцію высылаць мне ціраз поўгода (да 1 ліпня значыць) “Нашу Ніву” рускімі літэрамі. Акром таго прашу переслаць мне такія выданьня 1) Лучына – Вязанка – 4 к, 2) Паўловіч Снапок – 15 к, 3) Купала – Гусьляр – 50 к. 4) Бурачок – Дудка беларуская – 25 к 5) Реўка – Смык беларускі – 20 к. 6) Віткевіч – Дзядзька Голад – 2 к 7) Казкі – 6 к. 8) “Аб гаспадарцы на хутары і шнюрох” – 5 к усіо разам 1 р. 27 к. Дзілі таго што подпіска каштуе 1 25 – на пірасылку значыць астаецца яшчэ 33 к. Спадзеваюсе што гэтаго будзе досыць, каліж пірасылка болій будзе каштаваць будзьце добры напішыце: я гэтые расходы з удячнасьцьцю Вам зьвярну. Усе кніжкі рускімі літэрамі – акром тых што істнуюць толькі у лац. друку. Я ужо пісаў што голас свой даю за друкаваньне “Н.Н.” рускімі літерамі З пошаною М. Бобровіч [[Катэгорыя:Лісты Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1911 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] fqgr1xvex4l6w4l84f6gcwqelu4trc4 0 29241 87121 2022-08-14T04:15:20Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Высокоповажа...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Высокоповажаемы Паночку! Пасылаю Вам рукапісы дзьвух стацьцей. Адну з іх (“Ешчэ аб лясным голадзе”) надрукуйця у каторым з бліжэйшых намяроў газэты, як хочыця ці у формі стацьці ці у формі коррэспондэнціі з Міншчыны. Здаецца нічога надта востраго у ей німа і хіба надрукаваць можна. Калі якое мейсцэ завострае што ж рабіць… выкіньце яго. Надрукуйце у такім намяры дзе ня будзе ніякай другой маей стацьці, бо падпісаў я яе так – яе заўсягды стацьці падпісываю т.е. Лявон Гмырак. Другая стацьця (“Вялікая гадоўшчына”) напісана для таго каб надрукаваць яе у № найблізшым да 19 лютаго. Праўда, сёлета німа юбілея гэтаго дня, а толькі 53 гадоўшчына, але мне здаралося спатыкаць у расейскіх газэтах стацьці аб гэтым дні і у такіе гады калі німа юбілею яго (напр. у Совр. Слов. за 1909 г.) – вось па моему зусім уместна будзе калі у 53 гадоўшчыну скасаваньня прігону надрукуе Н.Н. гэту стацьцю. Востраго нічога німа тамака – усё гэдкае пішецца цяпер нават і у календарах выданьня Сытіна, спадзяюся што надрукуіця гэту стацьцю без ніякіх пірамен. Скора я ужо выеду у Прывісляншчыну. Свайго ̶м̶а̶й̶б̶у̶т̶н̶я̶г̶о̶ ̶ тамашняго адрэса пакуль што ня ведаю, як даведаюся напішу. Пакуль што газэты на “Полочаны Рачково” – мне не высылайця – калі прішлю свій новы адрэс – прышліця тады усе выйшаўшые намяры пачынаючы з №1 за 1914 г. Калі Вам будзе вядомы мой новы адрэс – напішыця – ці надрукуіця “Вялікую гадоўшчыну” ці не, – калі не – дык чаму? Ад пары да пары да Вас я буду стацьці прісылаць. Калі нагадаіця якую тэму каторая павэдле Вас падходзіла бы мне – напішыця аб гэтым можэ я яе выкарыстаю. У “Маладую Беларусь” адну стацьцю я ужо паслаў, калі пачне выхадзіць “Лучынка” треба будзе што небудзь напісаць і туды. Трошку крыўдую я за тое што у “Каляднай пісанцы” Вы надрукавалі стацьцю Багдановіча, а не надрукавалі маю, тут ужо трошку самолюбіе закранута – ды і сумна тое што відаць ужо у “Нашай нівай” зусім запанавала крытычная манера a la Богдановіч (у 50 №№ нейкі І.Л. напісаў “Агляд кніг” як раз гэдкім фасонам як пішэ крытычные стацьці Багдановіч, не ужыв убываіцца неяк у Вас реальная крітыка, а шкада). Максім Іванавіч – як відаць добра стацьці пішець по крайней мере аб беларускім тэатры напісаў дужа добра. Паганяйце яго каб пісаў болій. У Каляднай жэ Пісанцы я ізноў ̶п̶а̶б̶а̶ч̶ы̶ў̶ ̶ спаткаўся з творам Аўрэйцэвіча. Дужа рад што у тым кутку дзе я пражыў гадоў около 20 і каторы знаю бадай ці ня лепей ̶я̶к̶ ̶б̶а̶ц̶ь̶к̶а̶ ̶р̶о̶д̶н̶ы̶ Докшыцкую воласьць аткуль мы вядзёмся – завёўся гэдкі важны пісьменнік. Пакуль што бывайця здаровенькі. Паклон Купале, Бядулі, Гарэцкаму і усім знайомым беларусам якіе цяпер лі Вас ёсьць. Калі буду ведаць новы адрэс і прішлю яго Вам, будзьця ласкавы аткажыця на моі пытаньня. З пашанаю М. Бабровіч P.S. Цяпер я працую над вялікай стацьцёй “Белорусское національное возрожденіе”. Як кончу пашлю яе у “Русское богатство” можэ надрукуюць. 3/І - 1914 г. [[Катэгорыя:Лісты Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] j97qy54f1y4mwupdd9i8slgmgtic5x9 87180 87121 2022-08-14T07:42:28Z Gleb Leo 2440 Gleb Leo перанёс старонку [[Ліст у "Нашу Ніву" (Гмырак, 1914)]] у [[Ліст у «Нашу Ніву» (Гмырак, 1914)]], не пакінуўшы перасылкі wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ліст у "Нашу Ніву" | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = [https://zviazda.by/be/news/20140806/1407324509-lyavon-gmyrak-nashanivec Лявон Гмырак – нашанівец] | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Ліст | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Высокоповажаемы Паночку! Пасылаю Вам рукапісы дзьвух стацьцей. Адну з іх (“Ешчэ аб лясным голадзе”) надрукуйця у каторым з бліжэйшых намяроў газэты, як хочыця ці у формі стацьці ці у формі коррэспондэнціі з Міншчыны. Здаецца нічога надта востраго у ей німа і хіба надрукаваць можна. Калі якое мейсцэ завострае што ж рабіць… выкіньце яго. Надрукуйце у такім намяры дзе ня будзе ніякай другой маей стацьці, бо падпісаў я яе так – яе заўсягды стацьці падпісываю т.е. Лявон Гмырак. Другая стацьця (“Вялікая гадоўшчына”) напісана для таго каб надрукаваць яе у № найблізшым да 19 лютаго. Праўда, сёлета німа юбілея гэтаго дня, а толькі 53 гадоўшчына, але мне здаралося спатыкаць у расейскіх газэтах стацьці аб гэтым дні і у такіе гады калі німа юбілею яго (напр. у Совр. Слов. за 1909 г.) – вось па моему зусім уместна будзе калі у 53 гадоўшчыну скасаваньня прігону надрукуе Н.Н. гэту стацьцю. Востраго нічога німа тамака – усё гэдкае пішецца цяпер нават і у календарах выданьня Сытіна, спадзяюся што надрукуіця гэту стацьцю без ніякіх пірамен. Скора я ужо выеду у Прывісляншчыну. Свайго ̶м̶а̶й̶б̶у̶т̶н̶я̶г̶о̶ ̶ тамашняго адрэса пакуль што ня ведаю, як даведаюся напішу. Пакуль што газэты на “Полочаны Рачково” – мне не высылайця – калі прішлю свій новы адрэс – прышліця тады усе выйшаўшые намяры пачынаючы з №1 за 1914 г. Калі Вам будзе вядомы мой новы адрэс – напішыця – ці надрукуіця “Вялікую гадоўшчыну” ці не, – калі не – дык чаму? Ад пары да пары да Вас я буду стацьці прісылаць. Калі нагадаіця якую тэму каторая павэдле Вас падходзіла бы мне – напішыця аб гэтым можэ я яе выкарыстаю. У “Маладую Беларусь” адну стацьцю я ужо паслаў, калі пачне выхадзіць “Лучынка” треба будзе што небудзь напісаць і туды. Трошку крыўдую я за тое што у “Каляднай пісанцы” Вы надрукавалі стацьцю Багдановіча, а не надрукавалі маю, тут ужо трошку самолюбіе закранута – ды і сумна тое што відаць ужо у “Нашай нівай” зусім запанавала крытычная манера a la Богдановіч (у 50 №№ нейкі І.Л. напісаў “Агляд кніг” як раз гэдкім фасонам як пішэ крытычные стацьці Багдановіч, не ужыв убываіцца неяк у Вас реальная крітыка, а шкада). Максім Іванавіч – як відаць добра стацьці пішець по крайней мере аб беларускім тэатры напісаў дужа добра. Паганяйце яго каб пісаў болій. У Каляднай жэ Пісанцы я ізноў ̶п̶а̶б̶а̶ч̶ы̶ў̶ ̶ спаткаўся з творам Аўрэйцэвіча. Дужа рад што у тым кутку дзе я пражыў гадоў около 20 і каторы знаю бадай ці ня лепей ̶я̶к̶ ̶б̶а̶ц̶ь̶к̶а̶ ̶р̶о̶д̶н̶ы̶ Докшыцкую воласьць аткуль мы вядзёмся – завёўся гэдкі важны пісьменнік. Пакуль што бывайця здаровенькі. Паклон Купале, Бядулі, Гарэцкаму і усім знайомым беларусам якіе цяпер лі Вас ёсьць. Калі буду ведаць новы адрэс і прішлю яго Вам, будзьця ласкавы аткажыця на моі пытаньня. З пашанаю М. Бабровіч P.S. Цяпер я працую над вялікай стацьцёй “Белорусское національное возрожденіе”. Як кончу пашлю яе у “Русское богатство” можэ надрукуюць. 3/І - 1914 г. [[Катэгорыя:Лісты Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] j97qy54f1y4mwupdd9i8slgmgtic5x9 104 29242 87122 2022-08-14T04:22:08Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Праз лісьцяў сець. Лахмоцьці ценяў на палянах, Схаваўшы золата, ляжаць; Яго слаі з-пад дзір парваных Аж зіхацяць. А к ночы свой чырвоны веер У небе сонца разьвярне, І разварушаны ім вецер У даль памкне. Калі жа пабляднее золак І цёмнай зробіцца вада, - Зазьяе серабром іголак Зор грамада. І роўна мілымі зрабіцца Здалеюць яркі блеск і цень, - Той дзень, што мае нарадзіцца, І зьнікшы дзень. („''Привет табе''“).</poem> Максім Багдановіч пранізвае сваім вострым паглядам усе мясьцінкі зямлі, возера і твань, лес і поле, майстэрню паяскоў і каморку летапісца ды перапісчыка, і ловіць настрой людзей, іх мігаючыя думкі і схоплівае пералівы фарбаў. Аднак, жывучы на зямлі і, тым болей, прыймаючы ўдзел у вялікім вызваленчым руху цэлага народу, М. Багдановіч ня можа не адгукнуцца на людзкія справы. І ён зрэдку адгукаецца і на долю краіны-Беларусі і на мужычае жыцьцё яе, бачыць яго цяжар і хібы, але як паправіць гэта-ён ня ведае: тут у яго сустракаецца мяжа, праз якую ён ня можа перайсьці. <poem>Гнуся, працую, пакуль не парвецца Мне жыцьцё, як сагніўшая ніць... Шчасьце-ж загляне і ў даль пранясецца, І магу я аб ім толькі сьніць... Дык няхай-жа, няхай сабе рвецца Мне жыцьцё, як сагніўшая ніць... ("''3 песьняў беларускага мужыка''".)</poem> Так Максім Багдановіч гаворыць вуснамі беларускага мужыка. Поэта не падгледзіў іншага выйсьця, не зразумеў яго, бо не стараўся і зразумець, знайсьці. І ўрэшце выйшла, што хараство, якому ён аддаў свае сілы-бяздушная, адцягненая рэч, не сагрэтая колектыўным пачуцьцём, не здаваляла поэты. Праз прызму свае абасобленай самотнасьці глядзеў ён і на долю Беларусі, якую прыйшоў адраджаць к новаму жыцьцю. "Заклятая богам" уваччу Багдановіча, яна ня мела ніякага выйсьця, каб парваць ланцугі закляцьця. <poem>Край мой родны! Як выкляты богам, Столькі ты зносіш няволі. Хмары, балоты... над збожжам убогім Вецер гуляе на волі. Поруч раскідалісь родныя вёскі, Жалем сьціскаюцца грудзі! - Бедныя хаткі, таполі, бярозкі, Ўсюды панурыя людзі... Шмат што зрабілі іх чорныя рукі, Вынесьлі моцныя сьпіны; Шмат іх прымусілі выцерпець мукі Пушчы, разлогі, нізіны. </poem><noinclude></noinclude> 1a7a4db82pmo7ji7vzr1krxvfq70ivs 0 29243 87123 2022-08-14T04:28:27Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Яшчэ аб сплачванні доўгу | аўтар = Лявон Гмырак | год = | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Расійскія народнікі сямідзесятых гадоў лічылі, што яны маюць пе...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Яшчэ аб сплачванні доўгу | аўтар = Лявон Гмырак | год = | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Расійскія народнікі сямідзесятых гадоў лічылі, што яны маюць перад народам вялікі, неаплачаны доўг, каторы трэба вярнуць. «Исторические письма» Лаўрова «сфармулявалі гэтую думку, гаворачы, што ўсе багацейшыя станы праз цэлыя вякі карысталі з працы народу, самі прадукцыйна не працуючы, — забіралі большую частку здабытага мазалістымі рукамі дабра; бралі вялікі падатак крыві, беручы шмат народу ў салдаты, зрабілі ўрэшце ўвесь народ сваім нявольнікам, сурова панавалі над ім, здзекуючыся і саўсем не лічачыся з яго пачуццём уласнага гонару. Рабілі гэта вышэйшыя станы, саўсем не задумваючыся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Але во і ў гэтых станах з'явіліся людзі з больш адзыўчывай душой, з чуткім сумленнем; задумаліся яны над тым, ці справядліва гэта, ці павінна так быць. І зрузумеўшы, што так быць не павінна, адчулі, колькі зла іх бацькі зрабілі народу, колькі ён ад іх крыўды перанёс. Гэта крыўда і ёсць той вялікі доўг, каторы яны павінны вярнуць, пасвяціўшы ўсе свае сілы працы дзеля народнага дабра. Доўг гэты ляжыць не толькі як плата” за грахі бацькоў. І яны самі ўжо скарысталі з народнай працы: яны паканчалі розныя школы, прачыталі шмат разумных кніг. А хто ж плаціць грошы за ўтрыманне школ, калі не народ? Выгадавалі іх бацькі за якія грошы? За грошы, здабытыя эксплуатацыяй народу. Шмат гадоў прайшло з той пары. Сямідзесятнікі, нягледзячы на ўсе геройскія натугі, на ўсю маральную сваю чысціню, на ўсю інтэлектуальную сумленнасць, не змаглі дабіцца сваёй мэты. Аб прынцыпе сплачвання доўгу, на каторы сямідзесятнікі часта спасылаліся, іх патомкі перасталі гаварыць. Гэты прынцып стаўся элементарнай, усім вядомай праўдай, каторай адны з энтузіязмам трымаліся, другія адкідалі, але ўсе гэта ведалі і спамінаць ім не трэба было. Бывалі наконт гэтага і кур'ёзы. Пару гадоў таму назад гр. Бобрынскі" на сходзе” мінскіх нацыяналістаў” клікаў іх сплачываць доўг беларускаму народу. Які гэта доўг прызнаваў граф і як яго мінскія нацыяналісты мяркуюць сплачываць, мы не ведаем. Ведаем толькі, што сам Бобрынскі багач, памешчык Тульскай губерні. Яго вясковыя суседзі, куды бліжэйшыя яму па крыві, чым мінскія беларусы, колькі гадоў таму назад,— відаць, мала рахуючы на тое, што граф прыпомніць аб сваім доўгу,— прабавалі вярнуць яго «сваімі стрэдствіямі», але даўжнік паклікаў ваенную помач, і крэдытораў высеклі, як сідараву казу. Вось як сплачвае доўг граф на практыцы, а на словах глядзі куды махнуў. Успомніўшы гэта, як кур'ёз, прыгледзімся да дужа арыгінальнай фармуліроўкі сплачвання доўгу, якую даў нам Юрый Верашчака ў М 26-27 «Нашай нівы». Ягамосць Юры Верашчака прызнае факт, што беларускія дзяйцы маюць доўг... перад прыродай Беларусі. Родная наша прырода сваёй велічавай прыгажосцю будзіць у кожнай адзыўчывай душы гэтулькі пекных перажыванняў — ахвоты да таго, каб самому стацца лепшым і пхнуць да гэтага другіх, што чалавек за гэта мае перад ёй вялікі доўг. Значыць, гэты доўг маюць і нашы паэты і белетрысты, і яны павінны пачаць сплачваць яго, даючы пекныя, праўдзівыя малюнкі гэтай прыроды. Ягамосць Верашчака знаходзіць, што дагэтуль яны гэтага доўгу і ў малой нават частцы не сплацілі, бо яны, калі спаміналі яго, то казалі «невясёлая старонка наша Беларусь», «Край наш бедны, край наш родны — гразь, балота ды пясок» і г. д. Гэтая фармуліроўка сплачвання доўгу пераносіць справу ў саўсем другую плоскасць — падыходзіць да яе саўсем не з таго боку”, з якога падышоў Лаўроў і расейскія сямідзесятнікі. Думкі ягамосця Верашчакі, трэба гэта прызнаць, дужа арыгінальныя, і калі іх акуратна выразумець, зусім справядлівыя. Я абедзвюма рукамі гатоў падпісацца пад тым, што багата душы дала прырода нашай бацькаўшчыне, што за гэта мы даўжнікі яе, гэты доўг мы павінны адчуваць і колькі хопіць сіл старацца звярнуць яго. Але разам з гэтым я лічу саўсем справядліва і той бок сплачвання доўгу, аб якім казаў Лаўроў. Калі гэтак, то, значыцца, поўная фармуліроўка гэтай справы павінна абхопліваць абедзве формулы. Аб гэтым ягамосць Верашчака не абгаварыўся і даў праз тое права думаць, што прызнае толькі доўг перад прыродай, а адракаецца ад прызнання яго перад людзьмі. Бадай што, ягамосць Верашчака свядома справы гэтай так не ставіў і толькі няясна выразіўся, праз што даў повад да ўсіх гэтых думак. Далей мы ведаем, што чуць не ўсе беларускія пісьменнікі і дзейцы выйшлі з народу, што іхнія дзяды адбывалі прыгон і пераносілі ўсялякі здзек, — значыць, яны скарэй крэдытары, чым даўжнікі. З другога боку, яны ўсё ж такі зрабіліся сілай, маюць у большай ці меншай меры дар «глаголам жэч сэрцы людзей», — і зусім натуральна будзе, калі яны пачуюць патрэбу, а нават і прызнаюць сваёй павіннасцю тое, каб народ падняць да таго, да чаго яны самі дайшлі. Прытым жа хоць і не багата іх, а ўсё ж такі ўжо ёсць, а ў будучыні мо і болей будзе такіх людзей, каторыя па бацьках дасталі не аплачаныя даўгі, а нават і самі за сваё гадаванне і навукі, вялікія ці малыя, але ўсё ж такі даўгі маюць. Прытым важна нам не гэтулькі сама формула, колькі вывады з яе, не гэтулькі разгадка пытання, ёсць за намі доўг ці не, колькі канкрэтная задача працаваць для народнага дабра. Тых, хто не прызнае гэтай формулы, можна падазраваць, што яны не прызнаюць і яе вывадаў: а калі гэтак, раз зайшла гаворка аб сплачванні доўгу, нельга абысці маўчаннем і гэтага боку справы. Цяпер паглядзім, як сплачвае доўг народу беларускае пісьменства, гэта значыць, які яно мае характар цяпер і якія шляхі намячаюцца яго ў будучыні. Усім, знаёмым з творамі нашых пісьменнікаў, кідаецца ў вочы тое, што яно перайшло ўжо дзве стадыі развіцця: першую — сентыментальнае народніцтва з моцнай 19. польскай, а нават шляхецкай закваскай, другую — рэалізм, глыбока пранікнуты шчырым дэмакратызмам. Баршчэўскі, Марцінкевіч і іншыя менш выдатныя іх сучаснікі — гэта прадстаўнікі першай стадыі. Багушэвіч стаіць на раздарожжы, і творчасць яго мае яшчэ, хоць сабе і шмат слабейшую, як у яго папярэднікаў, клерыкальна-польскую закваску («Свая зямля», «Хрэсьбіны Мацюка»), з другога боку, ён нам даў такія творы, як «У судзе», «У астрозе», «Быў у чыстцы», «Скацінная апека», «Кепска будзе» і іншыя, каторыя пранікнуты шчырым народніцтвам саўсем не польскага тыпу. Пасля 1905 года з'явілася плеяда беларускіх пісьменнікаў, якія ўсе да аднаго выйшлі з народу, і яны ўжо саўсем ясна далі той характар пісьменству, які яно цяпер носіць. У іх творчасці мы знаходзім тыя ж грамадзянскія ноткі, той шчыры і шырокі дэмакратызм, які вырастае зазвычай на здаровай і плоднай народнай глебе. Нашы пісьменнікі глыбока адчуваюць народнае гора, шчыра спагадаюць сяр мяжнікам і дужа праўдзіва малююць іх жыццё, іх злыбеду, з якой ім трэба змагацца. Творчасць іхняя пранікнута здаровым аптымізмам і цвёрдай верай у тое, што будзе ўнукам панаванне, там, дзе сёння плача дзед. Гэтымі настроямі пранікнута творчасць Я. Коласа, Я. Купалы, М. Багдановіча, Цішкі Гартнага, Галубка, Я. Журбы. Т. Гушча, М. Беларус'”, З. Бядуля, Ядвігін Ш. і іншыя нашы белетрысты таксама малююць рэальнае жыццё. Дэкадэнцкія настроі, так прыметныя ў пісьменствах іншых народаў, у нас пакуль што не праяўляюцца. Наша нацыя дужа дэмакратычная — вышэйшыя станы «in corpore» перайшлі к чужым — лічыць на нацыянальнае адраджэнне іх няма што. Аддзельныя асобы адтуль пераходзілі да нас і будуць пераходзіць — але маса заўсягды будзе варожа нашаму руху. Гэта бачым у ўсіх адраджаючыхся нацый — няма чаго спадзявацца, што ў нас будзе інакш. “Тыя, што з паваротнай хваляй пераходзяць да нас з пануючых нацый,— гэта найбольш людзі, глыбока пранікнутыя любоўю да народу, якія хочуць працаваць для яго лепшай будучыні. Гэткія людзі найчасцей бываюць надта далёкія ад усялякіх дэкадэнцкіх настрояў; а тыя, хто гэтыя настроі перажывае, так далёкія ад рэальнага жыцця і яго патрэб, што бадай ці хто-небудзь з іх пяройдзе да нас. Яны астануцца там, дзе цяпер знаходзяцца, а, праўду кажучы, не надта яны нам патрэбныя. Далей мы бачым, што дагэтуль большасць нашых пісьменнікаў выйшла з народных мас. У будучыні, калі жыццё нашае, як і ўсюды, будзе ўсё болей дэмакратызавацца і народу болей, як цяпер, стане даступнай асвета, — лік такіх самародкаў дужа ўзрасце, і яны, а не выпадковыя перакінчыкі, будуць даваць тон пісьменству, як і дагэтуль яно было. Таго ж, каб пісьменнікі, выйшаўшыя з народу, пранікліся дэкадэншчынай, бадай што, не будзе. Дэкадэншчына — гэта вынік раскладу і выраджэння пануючых класаў; народу з яго цяжкім працавітым жыццём, з яго пакуль што не рэалізаваным ідэалам лепшага жыцця гэтая псіхалогія саўсем чужая. Мы і бачым, што нашы пісьменнікі далёка ад гэтага. Расейскія журналы пішуць, што паміж рабочых і сялян дужа любяць чытаць Някрасава, Глеба Успенскага, Шчадрына і іншых пісьменнікаў-грамадзян, а саўсім мала цікавяцца тымі дэкадэнцкімі пісакамі, якіх там ахвотна чытаюць паны. Мы бачым, што ў украінцаў, якія жывуць у варунках надта падобных да нашых, у пісьменстве перамагае рэалізм і грамадзянскія ноты, хоць там сярод пісьменнікаў працэнт «паваротнай хвалі» куды большы, чым сярод нас ёсць цяпер і можа быць у будучыні. Шмат ёсць украінскіх пісьменнікаў-мадэрністаў — гэта праўда; але бадай ці не большасць іх галічане. У расійскай Украіне перамагае рэалізм, чым украінскае пісьменства карысна розніцца ад сучаснага расейскага. Асобныя пісьменнікі-дэкадэнты з часам, калі больш пашырыцца наш рух, калі шырэй захопіць ён грамадзянства, можа, і явяцца, але перамагаючая большасць пісьменнікаў, усе лепшыя сілы будуць ісці, як і дагэтуль ішлі, «шляхам жыцця». Адгукаючыся на ўсе важнейшыя праявы жыцця і магучай сілы слова будзячы ў нашым грамадстве любоў да бацькаўшчыны, гуманныя думкі, жаданні ўсе сілы аддаць свайму гаротнаму народу, любоў да ўсяго свайго і нашай прыгожай прыроды, яны праз гэта падрыхтуюць кадры працаўнікоў для дабра свайго краю, паколькі хопіць сіл, гатовых сплачваць яму доўг. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] bqpnrm0ia7un8oep1alqslaf603sojd 87124 87123 2022-08-14T04:30:52Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Яшчэ аб сплачванні доўгу | аўтар = Лявон Гмырак | год = | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Расійскія народнікі сямідзесятых гадоў лічылі, што яны маюць перад народам вялікі, неаплачаны доўг, каторы трэба вярнуць. «Исторические письма» Лаўрова «сфармулявалі гэтую думку, гаворачы, што ўсе багацейшыя станы праз цэлыя вякі карысталі з працы народу, самі прадукцыйна не працуючы, — забіралі большую частку здабытага мазалістымі рукамі дабра; бралі вялікі падатак крыві, беручы шмат народу ў салдаты, зрабілі ўрэшце ўвесь народ сваім нявольнікам, сурова панавалі над ім, здзекуючыся і саўсем не лічачыся з яго пачуццём уласнага гонару. Рабілі гэта вышэйшыя станы, саўсем не задумваючыся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Але во і ў гэтых станах з'явіліся людзі з больш адзыўчывай душой, з чуткім сумленнем; задумаліся яны над тым, ці справядліва гэта, ці павінна так быць. І зрузумеўшы, што так быць не павінна, адчулі, колькі зла іх бацькі зрабілі народу, колькі ён ад іх крыўды перанёс. Гэта крыўда і ёсць той вялікі доўг, каторы яны павінны вярнуць, пасвяціўшы ўсе свае сілы працы дзеля народнага дабра. Доўг гэты ляжыць не толькі як плата за грахі бацькоў. І яны самі ўжо скарысталі з народнай працы: яны паканчалі розныя школы, прачыталі шмат разумных кніг. А хто ж плаціць грошы за ўтрыманне школ, калі не народ? Выгадавалі іх бацькі за якія грошы? За грошы, здабытыя эксплуатацыяй народу. Шмат гадоў прайшло з той пары. Сямідзесятнікі, нягледзячы на ўсе геройскія натугі, на ўсю маральную сваю чысціню, на ўсю інтэлектуальную сумленнасць, не змаглі дабіцца сваёй мэты. Аб прынцыпе сплачвання доўгу, на каторы сямідзесятнікі часта спасылаліся, іх патомкі перасталі гаварыць. Гэты прынцып стаўся элементарнай, усім вядомай праўдай, каторай адны з энтузіязмам трымаліся, другія адкідалі, але ўсе гэта ведалі і спамінаць ім не трэба было. Бывалі наконт гэтага і кур'ёзы. Пару гадоў таму назад гр. Бобрынскі на сходзе ”мінскіх нацыяналістаў” клікаў іх сплачываць доўг беларускаму народу. Які гэта доўг прызнаваў граф і як яго мінскія нацыяналісты мяркуюць сплачываць, мы не ведаем. Ведаем толькі, што сам Бобрынскі багач, памешчык Тульскай губерні. Яго вясковыя суседзі, куды бліжэйшыя яму па крыві, чым мінскія беларусы, колькі гадоў таму назад,— відаць, мала рахуючы на тое, што граф прыпомніць аб сваім доўгу,— прабавалі вярнуць яго «сваімі стрэдствіямі», але даўжнік паклікаў ваенную помач, і крэдытораў высеклі, як сідараву казу. Вось як сплачвае доўг граф на практыцы, а на словах глядзі куды махнуў. Успомніўшы гэта, як кур'ёз, прыгледзімся да дужа арыгінальнай фармуліроўкі сплачвання доўгу, якую даў нам Юрый Верашчака ў № 26-27 «Нашай нівы». Ягамосць Юры Верашчака прызнае факт, што беларускія дзяйцы маюць доўг... перад прыродай Беларусі. Родная наша прырода сваёй велічавай прыгажосцю будзіць у кожнай адзыўчывай душы гэтулькі пекных перажыванняў — ахвоты да таго, каб самому стацца лепшым і пхнуць да гэтага другіх, што чалавек за гэта мае перад ёй вялікі доўг. Значыць, гэты доўг маюць і нашы паэты і белетрысты, і яны павінны пачаць сплачваць яго, даючы пекныя, праўдзівыя малюнкі гэтай прыроды. Ягамосць Верашчака знаходзіць, што дагэтуль яны гэтага доўгу і ў малой нават частцы не сплацілі, бо яны, калі спаміналі яго, то казалі «невясёлая старонка наша Беларусь», «Край наш бедны, край наш родны — гразь, балота ды пясок» і г. д. Гэтая фармуліроўка сплачвання доўгу пераносіць справу ў саўсем другую плоскасць — падыходзіць да яе саўсем не з таго боку, з якога падышоў Лаўроў і расейскія сямідзесятнікі. Думкі ягамосця Верашчакі, трэба гэта прызнаць, дужа арыгінальныя, і калі іх акуратна выразумець, зусім справядлівыя. Я абедзвюма рукамі гатоў падпісацца пад тым, што багата душы дала прырода нашай бацькаўшчыне, што за гэта мы даўжнікі яе, гэты доўг мы павінны адчуваць і колькі хопіць сіл старацца звярнуць яго. Але разам з гэтым я лічу саўсем справядліва і той бок сплачвання доўгу, аб якім казаў Лаўроў. Калі гэтак, то, значыцца, поўная фармуліроўка гэтай справы павінна абхопліваць абедзве формулы. Аб гэтым ягамосць Верашчака не абгаварыўся і даў праз тое права думаць, што прызнае толькі доўг перад прыродай, а адракаецца ад прызнання яго перад людзьмі. Бадай што, ягамосць Верашчака свядома справы гэтай так не ставіў і толькі няясна выразіўся, праз што даў повад да ўсіх гэтых думак. Далей мы ведаем, што чуць не ўсе беларускія пісьменнікі і дзейцы выйшлі з народу, што іхнія дзяды адбывалі прыгон і пераносілі ўсялякі здзек, — значыць, яны скарэй крэдытары, чым даўжнікі. З другога боку, яны ўсё ж такі зрабіліся сілай, маюць у большай ці меншай меры дар «глаголам жэч сэрцы людзей», — і зусім натуральна будзе, калі яны пачуюць патрэбу, а нават і прызнаюць сваёй павіннасцю тое, каб народ падняць да таго, да чаго яны самі дайшлі. Прытым жа хоць і не багата іх, а ўсё ж такі ўжо ёсць, а ў будучыні мо і болей будзе такіх людзей, каторыя па бацьках дасталі не аплачаныя даўгі, а нават і самі за сваё гадаванне і навукі, вялікія ці малыя, але ўсё ж такі даўгі маюць. Прытым важна нам не гэтулькі сама формула, колькі вывады з яе, не гэтулькі разгадка пытання, ёсць за намі доўг ці не, колькі канкрэтная задача працаваць для народнага дабра. Тых, хто не прызнае гэтай формулы, можна падазраваць, што яны не прызнаюць і яе вывадаў: а калі гэтак, раз зайшла гаворка аб сплачванні доўгу, нельга абысці маўчаннем і гэтага боку справы. Цяпер паглядзім, як сплачвае доўг народу беларускае пісьменства, гэта значыць, які яно мае характар цяпер і якія шляхі намячаюцца яго ў будучыні. Усім, знаёмым з творамі нашых пісьменнікаў, кідаецца ў вочы тое, што яно перайшло ўжо дзве стадыі развіцця: першую — сентыментальнае народніцтва з моцнай 19. польскай, а нават шляхецкай закваскай, другую — рэалізм, глыбока пранікнуты шчырым дэмакратызмам. Баршчэўскі, Марцінкевіч і іншыя менш выдатныя іх сучаснікі — гэта прадстаўнікі першай стадыі. Багушэвіч стаіць на раздарожжы, і творчасць яго мае яшчэ, хоць сабе і шмат слабейшую, як у яго папярэднікаў, клерыкальна-польскую закваску («Свая зямля», «Хрэсьбіны Мацюка»), з другога боку, ён нам даў такія творы, як «У судзе», «У астрозе», «Быў у чыстцы», «Скацінная апека», «Кепска будзе» і іншыя, каторыя пранікнуты шчырым народніцтвам саўсем не польскага тыпу. Пасля 1905 года з'явілася плеяда беларускіх пісьменнікаў, якія ўсе да аднаго выйшлі з народу, і яны ўжо саўсем ясна далі той характар пісьменству, які яно цяпер носіць. У іх творчасці мы знаходзім тыя ж грамадзянскія ноткі, той шчыры і шырокі дэмакратызм, які вырастае зазвычай на здаровай і плоднай народнай глебе. Нашы пісьменнікі глыбока адчуваюць народнае гора, шчыра спагадаюць сяр мяжнікам і дужа праўдзіва малююць іх жыццё, іх злыбеду, з якой ім трэба змагацца. Творчасць іхняя пранікнута здаровым аптымізмам і цвёрдай верай у тое, што будзе ўнукам панаванне, там, дзе сёння плача дзед. Гэтымі настроямі пранікнута творчасць Я. Коласа, Я. Купалы, М. Багдановіча, Цішкі Гартнага, Галубка, Я. Журбы. Т. Гушча, М. Беларус, З. Бядуля, Ядвігін Ш. і іншыя нашы белетрысты таксама малююць рэальнае жыццё. Дэкадэнцкія настроі, так прыметныя ў пісьменствах іншых народаў, у нас пакуль што не праяўляюцца. Наша нацыя дужа дэмакратычная — вышэйшыя станы «in corpore» перайшлі к чужым — лічыць на нацыянальнае адраджэнне іх няма што. Аддзельныя асобы адтуль пераходзілі да нас і будуць пераходзіць — але маса заўсягды будзе варожа нашаму руху. Гэта бачым у ўсіх адраджаючыхся нацый — няма чаго спадзявацца, што ў нас будзе інакш. Тыя, што з паваротнай хваляй пераходзяць да нас з пануючых нацый,— гэта найбольш людзі, глыбока пранікнутыя любоўю да народу, якія хочуць працаваць для яго лепшай будучыні. Гэткія людзі найчасцей бываюць надта далёкія ад усялякіх дэкадэнцкіх настрояў; а тыя, хто гэтыя настроі перажывае, так далёкія ад рэальнага жыцця і яго патрэб, што бадай ці хто-небудзь з іх пяройдзе да нас. Яны астануцца там, дзе цяпер знаходзяцца, а, праўду кажучы, не надта яны нам патрэбныя. Далей мы бачым, што дагэтуль большасць нашых пісьменнікаў выйшла з народных мас. У будучыні, калі жыццё нашае, як і ўсюды, будзе ўсё болей дэмакратызавацца і народу болей, як цяпер, стане даступнай асвета, — лік такіх самародкаў дужа ўзрасце, і яны, а не выпадковыя перакінчыкі, будуць даваць тон пісьменству, як і дагэтуль яно было. Таго ж, каб пісьменнікі, выйшаўшыя з народу, пранікліся дэкадэншчынай, бадай што, не будзе. Дэкадэншчына — гэта вынік раскладу і выраджэння пануючых класаў; народу з яго цяжкім працавітым жыццём, з яго пакуль што не рэалізаваным ідэалам лепшага жыцця гэтая псіхалогія саўсем чужая. Мы і бачым, што нашы пісьменнікі далёка ад гэтага. Расейскія журналы пішуць, што паміж рабочых і сялян дужа любяць чытаць Някрасава, Глеба Успенскага, Шчадрына і іншых пісьменнікаў-грамадзян, а саўсім мала цікавяцца тымі дэкадэнцкімі пісакамі, якіх там ахвотна чытаюць паны. Мы бачым, што ў украінцаў, якія жывуць у варунках надта падобных да нашых, у пісьменстве перамагае рэалізм і грамадзянскія ноты, хоць там сярод пісьменнікаў працэнт «паваротнай хвалі» куды большы, чым сярод нас ёсць цяпер і можа быць у будучыні. Шмат ёсць украінскіх пісьменнікаў-мадэрністаў — гэта праўда; але бадай ці не большасць іх галічане. У расійскай Украіне перамагае рэалізм, чым украінскае пісьменства карысна розніцца ад сучаснага расейскага. Асобныя пісьменнікі-дэкадэнты з часам, калі больш пашырыцца наш рух, калі шырэй захопіць ён грамадзянства, можа, і явяцца, але перамагаючая большасць пісьменнікаў, усе лепшыя сілы будуць ісці, як і дагэтуль ішлі, «шляхам жыцця». Адгукаючыся на ўсе важнейшыя праявы жыцця і магучай сілы слова будзячы ў нашым грамадстве любоў да бацькаўшчыны, гуманныя думкі, жаданні ўсе сілы аддаць свайму гаротнаму народу, любоў да ўсяго свайго і нашай прыгожай прыроды, яны праз гэта падрыхтуюць кадры працаўнікоў для дабра свайго краю, паколькі хопіць сіл, гатовых сплачваць яму доўг. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] rnsoxqvr0rsejepdowp2bobxojei01h 87125 87124 2022-08-14T04:31:29Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Яшчэ аб сплачванні доўгу | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Расійскія народнікі сямідзесятых гадоў лічылі, што яны маюць перад народам вялікі, неаплачаны доўг, каторы трэба вярнуць. «Исторические письма» Лаўрова «сфармулявалі гэтую думку, гаворачы, што ўсе багацейшыя станы праз цэлыя вякі карысталі з працы народу, самі прадукцыйна не працуючы, — забіралі большую частку здабытага мазалістымі рукамі дабра; бралі вялікі падатак крыві, беручы шмат народу ў салдаты, зрабілі ўрэшце ўвесь народ сваім нявольнікам, сурова панавалі над ім, здзекуючыся і саўсем не лічачыся з яго пачуццём уласнага гонару. Рабілі гэта вышэйшыя станы, саўсем не задумваючыся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Але во і ў гэтых станах з'явіліся людзі з больш адзыўчывай душой, з чуткім сумленнем; задумаліся яны над тым, ці справядліва гэта, ці павінна так быць. І зрузумеўшы, што так быць не павінна, адчулі, колькі зла іх бацькі зрабілі народу, колькі ён ад іх крыўды перанёс. Гэта крыўда і ёсць той вялікі доўг, каторы яны павінны вярнуць, пасвяціўшы ўсе свае сілы працы дзеля народнага дабра. Доўг гэты ляжыць не толькі як плата за грахі бацькоў. І яны самі ўжо скарысталі з народнай працы: яны паканчалі розныя школы, прачыталі шмат разумных кніг. А хто ж плаціць грошы за ўтрыманне школ, калі не народ? Выгадавалі іх бацькі за якія грошы? За грошы, здабытыя эксплуатацыяй народу. Шмат гадоў прайшло з той пары. Сямідзесятнікі, нягледзячы на ўсе геройскія натугі, на ўсю маральную сваю чысціню, на ўсю інтэлектуальную сумленнасць, не змаглі дабіцца сваёй мэты. Аб прынцыпе сплачвання доўгу, на каторы сямідзесятнікі часта спасылаліся, іх патомкі перасталі гаварыць. Гэты прынцып стаўся элементарнай, усім вядомай праўдай, каторай адны з энтузіязмам трымаліся, другія адкідалі, але ўсе гэта ведалі і спамінаць ім не трэба было. Бывалі наконт гэтага і кур'ёзы. Пару гадоў таму назад гр. Бобрынскі на сходзе ”мінскіх нацыяналістаў” клікаў іх сплачываць доўг беларускаму народу. Які гэта доўг прызнаваў граф і як яго мінскія нацыяналісты мяркуюць сплачываць, мы не ведаем. Ведаем толькі, што сам Бобрынскі багач, памешчык Тульскай губерні. Яго вясковыя суседзі, куды бліжэйшыя яму па крыві, чым мінскія беларусы, колькі гадоў таму назад,— відаць, мала рахуючы на тое, што граф прыпомніць аб сваім доўгу,— прабавалі вярнуць яго «сваімі стрэдствіямі», але даўжнік паклікаў ваенную помач, і крэдытораў высеклі, як сідараву казу. Вось як сплачвае доўг граф на практыцы, а на словах глядзі куды махнуў. Успомніўшы гэта, як кур'ёз, прыгледзімся да дужа арыгінальнай фармуліроўкі сплачвання доўгу, якую даў нам Юрый Верашчака ў № 26-27 «Нашай нівы». Ягамосць Юры Верашчака прызнае факт, што беларускія дзяйцы маюць доўг... перад прыродай Беларусі. Родная наша прырода сваёй велічавай прыгажосцю будзіць у кожнай адзыўчывай душы гэтулькі пекных перажыванняў — ахвоты да таго, каб самому стацца лепшым і пхнуць да гэтага другіх, што чалавек за гэта мае перад ёй вялікі доўг. Значыць, гэты доўг маюць і нашы паэты і белетрысты, і яны павінны пачаць сплачваць яго, даючы пекныя, праўдзівыя малюнкі гэтай прыроды. Ягамосць Верашчака знаходзіць, што дагэтуль яны гэтага доўгу і ў малой нават частцы не сплацілі, бо яны, калі спаміналі яго, то казалі «невясёлая старонка наша Беларусь», «Край наш бедны, край наш родны — гразь, балота ды пясок» і г. д. Гэтая фармуліроўка сплачвання доўгу пераносіць справу ў саўсем другую плоскасць — падыходзіць да яе саўсем не з таго боку, з якога падышоў Лаўроў і расейскія сямідзесятнікі. Думкі ягамосця Верашчакі, трэба гэта прызнаць, дужа арыгінальныя, і калі іх акуратна выразумець, зусім справядлівыя. Я абедзвюма рукамі гатоў падпісацца пад тым, што багата душы дала прырода нашай бацькаўшчыне, што за гэта мы даўжнікі яе, гэты доўг мы павінны адчуваць і колькі хопіць сіл старацца звярнуць яго. Але разам з гэтым я лічу саўсем справядліва і той бок сплачвання доўгу, аб якім казаў Лаўроў. Калі гэтак, то, значыцца, поўная фармуліроўка гэтай справы павінна абхопліваць абедзве формулы. Аб гэтым ягамосць Верашчака не абгаварыўся і даў праз тое права думаць, што прызнае толькі доўг перад прыродай, а адракаецца ад прызнання яго перад людзьмі. Бадай што, ягамосць Верашчака свядома справы гэтай так не ставіў і толькі няясна выразіўся, праз што даў повад да ўсіх гэтых думак. Далей мы ведаем, што чуць не ўсе беларускія пісьменнікі і дзейцы выйшлі з народу, што іхнія дзяды адбывалі прыгон і пераносілі ўсялякі здзек, — значыць, яны скарэй крэдытары, чым даўжнікі. З другога боку, яны ўсё ж такі зрабіліся сілай, маюць у большай ці меншай меры дар «глаголам жэч сэрцы людзей», — і зусім натуральна будзе, калі яны пачуюць патрэбу, а нават і прызнаюць сваёй павіннасцю тое, каб народ падняць да таго, да чаго яны самі дайшлі. Прытым жа хоць і не багата іх, а ўсё ж такі ўжо ёсць, а ў будучыні мо і болей будзе такіх людзей, каторыя па бацьках дасталі не аплачаныя даўгі, а нават і самі за сваё гадаванне і навукі, вялікія ці малыя, але ўсё ж такі даўгі маюць. Прытым важна нам не гэтулькі сама формула, колькі вывады з яе, не гэтулькі разгадка пытання, ёсць за намі доўг ці не, колькі канкрэтная задача працаваць для народнага дабра. Тых, хто не прызнае гэтай формулы, можна падазраваць, што яны не прызнаюць і яе вывадаў: а калі гэтак, раз зайшла гаворка аб сплачванні доўгу, нельга абысці маўчаннем і гэтага боку справы. Цяпер паглядзім, як сплачвае доўг народу беларускае пісьменства, гэта значыць, які яно мае характар цяпер і якія шляхі намячаюцца яго ў будучыні. Усім, знаёмым з творамі нашых пісьменнікаў, кідаецца ў вочы тое, што яно перайшло ўжо дзве стадыі развіцця: першую — сентыментальнае народніцтва з моцнай 19. польскай, а нават шляхецкай закваскай, другую — рэалізм, глыбока пранікнуты шчырым дэмакратызмам. Баршчэўскі, Марцінкевіч і іншыя менш выдатныя іх сучаснікі — гэта прадстаўнікі першай стадыі. Багушэвіч стаіць на раздарожжы, і творчасць яго мае яшчэ, хоць сабе і шмат слабейшую, як у яго папярэднікаў, клерыкальна-польскую закваску («Свая зямля», «Хрэсьбіны Мацюка»), з другога боку, ён нам даў такія творы, як «У судзе», «У астрозе», «Быў у чыстцы», «Скацінная апека», «Кепска будзе» і іншыя, каторыя пранікнуты шчырым народніцтвам саўсем не польскага тыпу. Пасля 1905 года з'явілася плеяда беларускіх пісьменнікаў, якія ўсе да аднаго выйшлі з народу, і яны ўжо саўсем ясна далі той характар пісьменству, які яно цяпер носіць. У іх творчасці мы знаходзім тыя ж грамадзянскія ноткі, той шчыры і шырокі дэмакратызм, які вырастае зазвычай на здаровай і плоднай народнай глебе. Нашы пісьменнікі глыбока адчуваюць народнае гора, шчыра спагадаюць сяр мяжнікам і дужа праўдзіва малююць іх жыццё, іх злыбеду, з якой ім трэба змагацца. Творчасць іхняя пранікнута здаровым аптымізмам і цвёрдай верай у тое, што будзе ўнукам панаванне, там, дзе сёння плача дзед. Гэтымі настроямі пранікнута творчасць Я. Коласа, Я. Купалы, М. Багдановіча, Цішкі Гартнага, Галубка, Я. Журбы. Т. Гушча, М. Беларус, З. Бядуля, Ядвігін Ш. і іншыя нашы белетрысты таксама малююць рэальнае жыццё. Дэкадэнцкія настроі, так прыметныя ў пісьменствах іншых народаў, у нас пакуль што не праяўляюцца. Наша нацыя дужа дэмакратычная — вышэйшыя станы «in corpore» перайшлі к чужым — лічыць на нацыянальнае адраджэнне іх няма што. Аддзельныя асобы адтуль пераходзілі да нас і будуць пераходзіць — але маса заўсягды будзе варожа нашаму руху. Гэта бачым у ўсіх адраджаючыхся нацый — няма чаго спадзявацца, што ў нас будзе інакш. Тыя, што з паваротнай хваляй пераходзяць да нас з пануючых нацый,— гэта найбольш людзі, глыбока пранікнутыя любоўю да народу, якія хочуць працаваць для яго лепшай будучыні. Гэткія людзі найчасцей бываюць надта далёкія ад усялякіх дэкадэнцкіх настрояў; а тыя, хто гэтыя настроі перажывае, так далёкія ад рэальнага жыцця і яго патрэб, што бадай ці хто-небудзь з іх пяройдзе да нас. Яны астануцца там, дзе цяпер знаходзяцца, а, праўду кажучы, не надта яны нам патрэбныя. Далей мы бачым, што дагэтуль большасць нашых пісьменнікаў выйшла з народных мас. У будучыні, калі жыццё нашае, як і ўсюды, будзе ўсё болей дэмакратызавацца і народу болей, як цяпер, стане даступнай асвета, — лік такіх самародкаў дужа ўзрасце, і яны, а не выпадковыя перакінчыкі, будуць даваць тон пісьменству, як і дагэтуль яно было. Таго ж, каб пісьменнікі, выйшаўшыя з народу, пранікліся дэкадэншчынай, бадай што, не будзе. Дэкадэншчына — гэта вынік раскладу і выраджэння пануючых класаў; народу з яго цяжкім працавітым жыццём, з яго пакуль што не рэалізаваным ідэалам лепшага жыцця гэтая псіхалогія саўсем чужая. Мы і бачым, што нашы пісьменнікі далёка ад гэтага. Расейскія журналы пішуць, што паміж рабочых і сялян дужа любяць чытаць Някрасава, Глеба Успенскага, Шчадрына і іншых пісьменнікаў-грамадзян, а саўсім мала цікавяцца тымі дэкадэнцкімі пісакамі, якіх там ахвотна чытаюць паны. Мы бачым, што ў украінцаў, якія жывуць у варунках надта падобных да нашых, у пісьменстве перамагае рэалізм і грамадзянскія ноты, хоць там сярод пісьменнікаў працэнт «паваротнай хвалі» куды большы, чым сярод нас ёсць цяпер і можа быць у будучыні. Шмат ёсць украінскіх пісьменнікаў-мадэрністаў — гэта праўда; але бадай ці не большасць іх галічане. У расійскай Украіне перамагае рэалізм, чым украінскае пісьменства карысна розніцца ад сучаснага расейскага. Асобныя пісьменнікі-дэкадэнты з часам, калі больш пашырыцца наш рух, калі шырэй захопіць ён грамадзянства, можа, і явяцца, але перамагаючая большасць пісьменнікаў, усе лепшыя сілы будуць ісці, як і дагэтуль ішлі, «шляхам жыцця». Адгукаючыся на ўсе важнейшыя праявы жыцця і магучай сілы слова будзячы ў нашым грамадстве любоў да бацькаўшчыны, гуманныя думкі, жаданні ўсе сілы аддаць свайму гаротнаму народу, любоў да ўсяго свайго і нашай прыгожай прыроды, яны праз гэта падрыхтуюць кадры працаўнікоў для дабра свайго краю, паколькі хопіць сіл, гатовых сплачваць яму доўг. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] 61aqd918ur27q4sk9gafum79zceo72m 87164 87125 2022-08-14T06:50:09Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Яшчэ аб сплачванні доўгу | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = Творы: проза, крытыка, публіцыстыка / Лявон Гмырак. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1992 - с. 44 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} Расійскія народнікі сямідзесятых гадоў лічылі, што яны маюць перад народам вялікі, неаплачаны доўг, каторы трэба вярнуць. «Исторические письма» Лаўрова «сфармулявалі гэтую думку, гаворачы, што ўсе багацейшыя станы праз цэлыя вякі карысталі з працы народу, самі прадукцыйна не працуючы, — забіралі большую частку здабытага мазалістымі рукамі дабра; бралі вялікі падатак крыві, беручы шмат народу ў салдаты, зрабілі ўрэшце ўвесь народ сваім нявольнікам, сурова панавалі над ім, здзекуючыся і саўсем не лічачыся з яго пачуццём уласнага гонару. Рабілі гэта вышэйшыя станы, саўсем не задумваючыся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Але во і ў гэтых станах з'явіліся людзі з больш адзыўчывай душой, з чуткім сумленнем; задумаліся яны над тым, ці справядліва гэта, ці павінна так быць. І зрузумеўшы, што так быць не павінна, адчулі, колькі зла іх бацькі зрабілі народу, колькі ён ад іх крыўды перанёс. Гэта крыўда і ёсць той вялікі доўг, каторы яны павінны вярнуць, пасвяціўшы ўсе свае сілы працы дзеля народнага дабра. Доўг гэты ляжыць не толькі як плата за грахі бацькоў. І яны самі ўжо скарысталі з народнай працы: яны паканчалі розныя школы, прачыталі шмат разумных кніг. А хто ж плаціць грошы за ўтрыманне школ, калі не народ? Выгадавалі іх бацькі за якія грошы? За грошы, здабытыя эксплуатацыяй народу. Шмат гадоў прайшло з той пары. Сямідзесятнікі, нягледзячы на ўсе геройскія натугі, на ўсю маральную сваю чысціню, на ўсю інтэлектуальную сумленнасць, не змаглі дабіцца сваёй мэты. Аб прынцыпе сплачвання доўгу, на каторы сямідзесятнікі часта спасылаліся, іх патомкі перасталі гаварыць. Гэты прынцып стаўся элементарнай, усім вядомай праўдай, каторай адны з энтузіязмам трымаліся, другія адкідалі, але ўсе гэта ведалі і спамінаць ім не трэба было. Бывалі наконт гэтага і кур'ёзы. Пару гадоў таму назад гр. Бобрынскі на сходзе ”мінскіх нацыяналістаў” клікаў іх сплачываць доўг беларускаму народу. Які гэта доўг прызнаваў граф і як яго мінскія нацыяналісты мяркуюць сплачываць, мы не ведаем. Ведаем толькі, што сам Бобрынскі багач, памешчык Тульскай губерні. Яго вясковыя суседзі, куды бліжэйшыя яму па крыві, чым мінскія беларусы, колькі гадоў таму назад,— відаць, мала рахуючы на тое, што граф прыпомніць аб сваім доўгу,— прабавалі вярнуць яго «сваімі стрэдствіямі», але даўжнік паклікаў ваенную помач, і крэдытораў высеклі, як сідараву казу. Вось як сплачвае доўг граф на практыцы, а на словах глядзі куды махнуў. Успомніўшы гэта, як кур'ёз, прыгледзімся да дужа арыгінальнай фармуліроўкі сплачвання доўгу, якую даў нам Юрый Верашчака ў № 26-27 «Нашай нівы». Ягамосць Юры Верашчака прызнае факт, што беларускія дзяйцы маюць доўг... перад прыродай Беларусі. Родная наша прырода сваёй велічавай прыгажосцю будзіць у кожнай адзыўчывай душы гэтулькі пекных перажыванняў — ахвоты да таго, каб самому стацца лепшым і пхнуць да гэтага другіх, што чалавек за гэта мае перад ёй вялікі доўг. Значыць, гэты доўг маюць і нашы паэты і белетрысты, і яны павінны пачаць сплачваць яго, даючы пекныя, праўдзівыя малюнкі гэтай прыроды. Ягамосць Верашчака знаходзіць, што дагэтуль яны гэтага доўгу і ў малой нават частцы не сплацілі, бо яны, калі спаміналі яго, то казалі «невясёлая старонка наша Беларусь», «Край наш бедны, край наш родны — гразь, балота ды пясок» і г. д. Гэтая фармуліроўка сплачвання доўгу пераносіць справу ў саўсем другую плоскасць — падыходзіць да яе саўсем не з таго боку, з якога падышоў Лаўроў і расейскія сямідзесятнікі. Думкі ягамосця Верашчакі, трэба гэта прызнаць, дужа арыгінальныя, і калі іх акуратна выразумець, зусім справядлівыя. Я абедзвюма рукамі гатоў падпісацца пад тым, што багата душы дала прырода нашай бацькаўшчыне, што за гэта мы даўжнікі яе, гэты доўг мы павінны адчуваць і колькі хопіць сіл старацца звярнуць яго. Але разам з гэтым я лічу саўсем справядліва і той бок сплачвання доўгу, аб якім казаў Лаўроў. Калі гэтак, то, значыцца, поўная фармуліроўка гэтай справы павінна абхопліваць абедзве формулы. Аб гэтым ягамосць Верашчака не абгаварыўся і даў праз тое права думаць, што прызнае толькі доўг перад прыродай, а адракаецца ад прызнання яго перад людзьмі. Бадай што, ягамосць Верашчака свядома справы гэтай так не ставіў і толькі няясна выразіўся, праз што даў повад да ўсіх гэтых думак. Далей мы ведаем, што чуць не ўсе беларускія пісьменнікі і дзейцы выйшлі з народу, што іхнія дзяды адбывалі прыгон і пераносілі ўсялякі здзек, — значыць, яны скарэй крэдытары, чым даўжнікі. З другога боку, яны ўсё ж такі зрабіліся сілай, маюць у большай ці меншай меры дар «глаголам жэч сэрцы людзей», — і зусім натуральна будзе, калі яны пачуюць патрэбу, а нават і прызнаюць сваёй павіннасцю тое, каб народ падняць да таго, да чаго яны самі дайшлі. Прытым жа хоць і не багата іх, а ўсё ж такі ўжо ёсць, а ў будучыні мо і болей будзе такіх людзей, каторыя па бацьках дасталі не аплачаныя даўгі, а нават і самі за сваё гадаванне і навукі, вялікія ці малыя, але ўсё ж такі даўгі маюць. Прытым важна нам не гэтулькі сама формула, колькі вывады з яе, не гэтулькі разгадка пытання, ёсць за намі доўг ці не, колькі канкрэтная задача працаваць для народнага дабра. Тых, хто не прызнае гэтай формулы, можна падазраваць, што яны не прызнаюць і яе вывадаў: а калі гэтак, раз зайшла гаворка аб сплачванні доўгу, нельга абысці маўчаннем і гэтага боку справы. Цяпер паглядзім, як сплачвае доўг народу беларускае пісьменства, гэта значыць, які яно мае характар цяпер і якія шляхі намячаюцца яго ў будучыні. Усім, знаёмым з творамі нашых пісьменнікаў, кідаецца ў вочы тое, што яно перайшло ўжо дзве стадыі развіцця: першую — сентыментальнае народніцтва з моцнай 19. польскай, а нават шляхецкай закваскай, другую — рэалізм, глыбока пранікнуты шчырым дэмакратызмам. Баршчэўскі, Марцінкевіч і іншыя менш выдатныя іх сучаснікі — гэта прадстаўнікі першай стадыі. Багушэвіч стаіць на раздарожжы, і творчасць яго мае яшчэ, хоць сабе і шмат слабейшую, як у яго папярэднікаў, клерыкальна-польскую закваску («Свая зямля», «Хрэсьбіны Мацюка»), з другога боку, ён нам даў такія творы, як «У судзе», «У астрозе», «Быў у чыстцы», «Скацінная апека», «Кепска будзе» і іншыя, каторыя пранікнуты шчырым народніцтвам саўсем не польскага тыпу. Пасля 1905 года з'явілася плеяда беларускіх пісьменнікаў, якія ўсе да аднаго выйшлі з народу, і яны ўжо саўсем ясна далі той характар пісьменству, які яно цяпер носіць. У іх творчасці мы знаходзім тыя ж грамадзянскія ноткі, той шчыры і шырокі дэмакратызм, які вырастае зазвычай на здаровай і плоднай народнай глебе. Нашы пісьменнікі глыбока адчуваюць народнае гора, шчыра спагадаюць сяр мяжнікам і дужа праўдзіва малююць іх жыццё, іх злыбеду, з якой ім трэба змагацца. Творчасць іхняя пранікнута здаровым аптымізмам і цвёрдай верай у тое, што будзе ўнукам панаванне, там, дзе сёння плача дзед. Гэтымі настроямі пранікнута творчасць Я. Коласа, Я. Купалы, М. Багдановіча, Цішкі Гартнага, Галубка, Я. Журбы. Т. Гушча, М. Беларус, З. Бядуля, Ядвігін Ш. і іншыя нашы белетрысты таксама малююць рэальнае жыццё. Дэкадэнцкія настроі, так прыметныя ў пісьменствах іншых народаў, у нас пакуль што не праяўляюцца. Наша нацыя дужа дэмакратычная — вышэйшыя станы «in corpore» перайшлі к чужым — лічыць на нацыянальнае адраджэнне іх няма што. Аддзельныя асобы адтуль пераходзілі да нас і будуць пераходзіць — але маса заўсягды будзе варожа нашаму руху. Гэта бачым у ўсіх адраджаючыхся нацый — няма чаго спадзявацца, што ў нас будзе інакш. Тыя, што з паваротнай хваляй пераходзяць да нас з пануючых нацый,— гэта найбольш людзі, глыбока пранікнутыя любоўю да народу, якія хочуць працаваць для яго лепшай будучыні. Гэткія людзі найчасцей бываюць надта далёкія ад усялякіх дэкадэнцкіх настрояў; а тыя, хто гэтыя настроі перажывае, так далёкія ад рэальнага жыцця і яго патрэб, што бадай ці хто-небудзь з іх пяройдзе да нас. Яны астануцца там, дзе цяпер знаходзяцца, а, праўду кажучы, не надта яны нам патрэбныя. Далей мы бачым, што дагэтуль большасць нашых пісьменнікаў выйшла з народных мас. У будучыні, калі жыццё нашае, як і ўсюды, будзе ўсё болей дэмакратызавацца і народу болей, як цяпер, стане даступнай асвета, — лік такіх самародкаў дужа ўзрасце, і яны, а не выпадковыя перакінчыкі, будуць даваць тон пісьменству, як і дагэтуль яно было. Таго ж, каб пісьменнікі, выйшаўшыя з народу, пранікліся дэкадэншчынай, бадай што, не будзе. Дэкадэншчына — гэта вынік раскладу і выраджэння пануючых класаў; народу з яго цяжкім працавітым жыццём, з яго пакуль што не рэалізаваным ідэалам лепшага жыцця гэтая псіхалогія саўсем чужая. Мы і бачым, што нашы пісьменнікі далёка ад гэтага. Расейскія журналы пішуць, што паміж рабочых і сялян дужа любяць чытаць Някрасава, Глеба Успенскага, Шчадрына і іншых пісьменнікаў-грамадзян, а саўсім мала цікавяцца тымі дэкадэнцкімі пісакамі, якіх там ахвотна чытаюць паны. Мы бачым, што ў украінцаў, якія жывуць у варунках надта падобных да нашых, у пісьменстве перамагае рэалізм і грамадзянскія ноты, хоць там сярод пісьменнікаў працэнт «паваротнай хвалі» куды большы, чым сярод нас ёсць цяпер і можа быць у будучыні. Шмат ёсць украінскіх пісьменнікаў-мадэрністаў — гэта праўда; але бадай ці не большасць іх галічане. У расійскай Украіне перамагае рэалізм, чым украінскае пісьменства карысна розніцца ад сучаснага расейскага. Асобныя пісьменнікі-дэкадэнты з часам, калі больш пашырыцца наш рух, калі шырэй захопіць ён грамадзянства, можа, і явяцца, але перамагаючая большасць пісьменнікаў, усе лепшыя сілы будуць ісці, як і дагэтуль ішлі, «шляхам жыцця». Адгукаючыся на ўсе важнейшыя праявы жыцця і магучай сілы слова будзячы ў нашым грамадстве любоў да бацькаўшчыны, гуманныя думкі, жаданні ўсе сілы аддаць свайму гаротнаму народу, любоў да ўсяго свайго і нашай прыгожай прыроды, яны праз гэта падрыхтуюць кадры працаўнікоў для дабра свайго краю, паколькі хопіць сіл, гатовых сплачваць яму доўг. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] gy979bfebu19ps3xmwit9236xg4hm0l 0 29244 87127 2022-08-14T04:56:46Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Беларускае нацыянальнае адраджэнне | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ==І== ХІХ век, век пары і электрычаства да вышэйшага развіцця дэма...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Беларускае нацыянальнае адраджэнне | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ==І== ХІХ век, век пары і электрычаства да вышэйшага развіцця дэмакратыі, каторая праз гэтае стагоддзе! дабыла сабе болей, чым за ўсе быўшыя перад ім стагоддзі; век гэты быў таксама і векам нацыянальнага адраджэння многіх, здавалася, ужо саўсем заняпаўшых нацый. Такіх нацый за папярэднія стагоддзі сабралася шмат. Часта бывала, што калі які народ запануе над другім, то з часам гэты апошні пападаў не толькі ў палітычную ды эканамічную, але таксама і ў культурную залежнасць ад свайго ўладара. Перш-наперш вышэйшыя станы пераймалі адтуль мову, культуру, усе звычаі і мала-памалу зусім чужымі, а нават ворагамі станавіліся свайму народу. Свайго трымаўся толькі народ, але дзеля таго, што ён сам быў прыгнечаны, не меў ніякіх правоў чалавека,— як той казаў, «і ў людзі не лічыўся», то на ўсё прыналежачае такому народу, на яго мову, звычаі, абычаі, паэзію і мудраець, устанаўліваўся пагляд, як на нешта «грубае», «простае», «мужыцкае», з чым «далікатныя» паны нічога супольнага не маюць. Багата ўсялякіх прычын прывяло да нацыянальнага ўпадку розныя нацыі. Разбірацца тутака ў іх мы не маем змогі, абмяжуемся толькі адмечаннем таго факту, што на пачатку ХІХ стагоддзя такіх народаў было надта многа. Асабліва сумны абраз прадстаўляла тады славянства. Палудзённыя славяне, каторыя былі пад гнётам турэцкага дэспатызму, сістэматычна былі дэнацыяналізаваны з боку вышэйшага духавенства, якое ў тых старонках было грэцкае, і не давалі дайжэ ніякага знаку нацыянальнага жыцця. Другая частка палудзённых славян, каторая жыла пад Аўстрыяй (усё заходняе славянства, акрамя палякаў), знаходзілася пад гнётам нямецкай культуры. А ўсходнія славянскія народы, беларусы ды ўкраінцы, зусім, здавалася, счэзлі як асобныя народы. З усёй славяншчыны тады нацыянальна жылі толькі два ўсходнія славянскія народы -Маскоўшчына і Польшча. Маскоўцы стварылі да гэтай пары велізарную і дужую дзяржаву; палякі якраз нядоўга перад гэтым страцілі сваю дзяржаўнасць. Хоць у Прусіі ды Аўстрыі палякаў тады колькі мага анямечвалі. Шлёнзк (Сілезія), ужо колькі вякоў нямеччыны, быў нацыянальна зусім заснуўшы, але палякі мелі гэткую багатую культуру, што згінуць не маглі, тым болей што надта многа духовых рэсурсаў бралі яны з пасярод апалячанага, саўсем адарваўшагася ад роднага пня панства Беларусі і Правабярэжнай Украіны. Але ў пачатку ХІХ стагоддзя, побач з развіццём рамантызму, пачынае скрозь па Еўропе праяўляцца любоў да народнай паэзіі і штукарства, у след за гэтым і да народу, стварыўшага гэту красу. Пачынаюць углядаць У долю заняпаўшых народаў, раскапваць яго гісторыю, знаходзяцца абаронцы пакрыўджаных, пачуваючыя кроўную сувязь? сваю з народам. вось пачынаецца нацыянальнае адраджэнне навекі, здавалася, загінуўшых нацый. Гэткі рух абхапіў надта многа як славянскіх, так і да іншых плямёнаў належачых народаў. І вось мы бачым, што, напрыклад, чэхі, у каторых якіх 80 гадоў таму назад усё панства было анямечана, чэшская мова лічылася «простай», «мужыцкай», і гаварыў ёю толькі працоўны народ, -за гэтых 80 гадоў яны здолелі стварыць багатую нацыянальную культуру, каторая ўсе іх патрэбы духоўныя здавальняе, — дабіліся для сваёй мовы правоў і чуюць яе цяпер ва ўсіх урадавых установах (ва ўсіх школах, як ніжэйшых, так сярэдніх і вышэйшых навучаюць цяпер па-чэшску). Другія адрадзіўшыяся народы, адны болей, другія меней, але ўсе гэтаксама, шмат чаго ў гэтым кірунку зрабілі. Не адзінакавыя ўсюды былі варункі, У якіх адбывалася нацыянальнае адраджэнне розных народаў: адны крапчэйшых мелі ворагаў ды болей усялякіх загародак і перашкод, другія сустракалі на сваёй дарозе меней усяго таго. У цеснай залежнасці ад гэтага былі вынікі? працы адраджаючыхся народаў. А вось цяпер на шлях нацыянальнага адраджэння стаў і наш беларускі народ. ==II== Цяпер беларусы жывуць ва ўсёй Магілёўскай губерні, Мінскай (акрамя ўкраінскай часткі Пінскага павету), Гродзенскай (акрамя Кобрынскага ды Брэсцкая пав., дзе жывуць украінцы, і польскай часткі Бельскага, Сакольскага), Віцебскай (у некаторых паветах тут жыве шмат латышоў ды старавераў — вялікаросаў), Віленскай (акрамя меншай часткі Свянцянскага, Віленскага, Лідскага пав. і большай — Троцкага, дзе жывуць літвіны). Далей беларусы жывуць ў 7-мі заходніх паветах Смаленшчыны, 6-ці паўночных Чарнігаўчыны ды ў пагранічных паветах губерній Арлоўскай, Калужскай, Тверскай, Пскоўскай, Курляндскай, Ковенскай, Сувальскай. Усяго цяпер беларусаў набярэцца, калі прыняць у лік перасяленцаў ды эмігрантаў, -10 000 000 душ. Багата гістарычных прычын злажылася на тое, што цяпер беларускі народ па веры дзеліцца на дзве часткі: на праваслаўных і католікаў. Праваслаўных беларусаў будзе каля 8-мі мільёнаў, католікаў — не поўныя 2 мільёны. Усё панства і частка мяшчан адарваліся тут ад свайго народу, дзеля чаго цяпер беларусы з'яўляюцца адным з найболей дэмакратычных народаў на свеце — бо бадай што пагалоўна жывуць яны з працы рукамі. Беларуская мова знаходзіцца цяпер на становішчы «простай». Ніякіх правоў яна нідзе не мае. Ва ўсіх дзяржаўных установах: школе, судзе, воласці, праваслаўнай царкве, пануе цяпер расейская мова; у каталіцкім касцёле — польская. Інтэлігенцыя ў Беларусі складаецца з памешчыкаў-палякаў і апалячаных, з чыноўніцтва расейскага і абруселага ды мяшчанства, часткова абруселага, часткова апалячанага. Не чуючы сваёй мовы ў ніякай установе і ад інтэлігенцыі, цёмны селянін-беларус думае, што яго мова — гэта мова толькі бедных і бяспраўных, і ніякіх правоў ёй не належыцца. У гэтай думцы трымаюць яго пакрыжаваныя інтарэсы пануючых нацый, якія, паміма заўзятай барацьбы паміж сабой за культурнае панаванне над беларусамі, усё ж такі дужа згодна стараюцца, каб селянін-беларус не разабраўся ў тым, хто ён такі. Ды яшчэ цэлы груд іншых варункаў, разбірацца ў якіх будзем. Зусім нядаўна, можна сказаць, ніякай нацыянальнай свядомасці ў беларусоў-сялян не было. Пачуццё лакальнай асобнасці («тутэйшасці») у нас было даволі слабае. Не толькі «вярхі», якія даўно ўжо адарваліся ад свайго народу, але і сялянскія дзеці, узгадаваныя падсялянскай страхой, калі ім удавалася, так ці іначай, выйсці «ў людзі», стараліся забыцца чым скарэй, «чые яны дзеці, якіх бацькоў», і цалкам пераходзілі да дужэйшых. Асноўная народная маса, хоць і заставалася беларускай, але таксама памаленьку траціла свае нацыянальныя прыкметы. У мову ўсё болей ды болей ўваходзілі чужыя словы,— чужыя звычаі, песні, адзежа, і яны даволі лёгка выцяснялі беларускае. Багата дзеля якіх прычын дэнацыяналізаваўся беларускі народ. Дэнацыяналізацыя ішла з двух бакоў: праваслаўныя беларусы абрасейваліся, а нават і самі сябе схільныя былі лічыць «рускімі» (не разбіраючыся ў значэнні старасвецкага слова «рускі»); католікі, з аднаго боку, таксама абрасейваліся, з другога — апалячваліся ды называлі сябе «палякамі». Тыя ж «сыны вёскі», якія зрабілі кар'еру (разбагацелі), зусім пераходзілі — хто к расейцам, хто к палякам. Паварот да лепшага пачынаецца толькі цяпер, калі беларускае адраджэнне крок за крокам перамагае тую путаніцу, якая ў: цёмных галовах пануе, і будзіць нацыянальную свядомасць. Паглядзім, чаму беларусы дайшлі да нацыянальнага ўпадку. У асобную нацыю беларускі народ злажыўся дужа даўно з усходне-славянскіх плямёнаў: дрыгавічоў, крывічоў ды радзімічаў. Жыў ён тады ў сувязі з іншымі ўсходнімі славянамі, частка каторых у гэтым меней-болей часе злажылася ва ўкраінскі народ, а з другой часткі, ужо куды пазней, злажыўся вялікарускі народ. Полаччына, захапіўшая добрую палавіну Беларусі, усё ж такі шмат меншая ад іншых абласцей, не прымала ўдзелу ў супольным жыцці Усходняй Славяншчыны ў часе ўдзельнага перыяду: яна ўсё неяк асобна жыла сваім жыццём. Асвета тады ў Полаччыне стаяла высока, народнае веча мела надта вялікае значэнне, князі шмат болей тутака залежалі ад веча, як у іншых абласцях (акрамя Ноўгарада). З усіх бакоў Полаччыну акружалі ворагі, з якімі яна стойка змагалася. У ХІІ стагоддзі ворагі пачалі перамагаць, і, не маючы сіл адбівацца ад іх,-вобласць нават зусім дабравольна перайшла пад уладу незадоўга перад гэтым узмацаваўшагася Літоўскага княства. Літвіны тады не маглі пахваліцца высокай культурай: ні пісьменнасці, ні асветы літоўскай не было, і яны прынялі пісьменнасць, асвету, формы дзяржаўнай і грамадзянскай арганізацыі ад. беларусаў. Гэткім парадкам: беларуская мова сталася дзяржаўнай мовай ва ўсім княстве. Знатныя літвіны самі сталі гаварыць па-беларуску. Разам з асветай і дзяржаўнасцю беларусы прынеслі ў Літву і хрысціянскую веру, намнога раней перад афіцыяльным хрышчэннем Літвы. Хрысціянская вера, якую прынеслі беларусы ў Літву, была ўсходняга грэцкага абраду, ці, як тады называлі, «звычаю». Хрысціянамі ўсходняга грэчаскага звычаю былі ўжо некаторыя сыны Гедыміна (паміж імі і вялікі князь Альгерд, хрысціянскае імя якога Дзмітры), і ўсе Альгердавічы. Вялікі князь Ягайла (Якаў) Альгердавіч (перад тым віцебскі князь), за якім злучыліся Літва з Польшчай і адбылося хрышчэнне Літвы, — таксама быў хрысціянінам, па грэчаскаму звычаю, хрышчан быў, малым будучы,— палітоўску нават гаварыць не ўмеў і знаў толькі беларускую мову. Само сабой, што Літва перамен ва ўклад беларускага жыцця не ўносіла, а, наадварот, парадкі ўсе беларускія, якія былі за беларускімі князямі ў Беларусі, заводзіліся і ў самой Літве. Усяго новага толькі і было, што на месцы старых беларускіх князёў верхаводзілі цяпер князі літоўскія, якія, вышэй было сказана, перанялі мову, звычай і веру, пануючыя ў той час у Беларусі. Дзеля гэтага ўсходнеславянскія вобласці ахвотна пераходзілі пад зверхнасць вялікага князя, які не ў чым не абмяжоўваў далучыўшыяся землі, а бараніў яшчэ ад страшэннай татарскай навалы, якая тады заліла морам-паводкай усю ўсходнюю частку Русі. Да канца ХІУ стагоддзя гэткім парадкам, нават саўсем без вайны, Літва сабрала пад сябе ўсе беларускія і ўкраінскія землі. Надта моцнай літоўская дзяржава не была, хоць і займала вялізны'' абшар. У ёй панавала тая ж удзельная сістэма, што і на Русі. Землі жылі самі па сабе, сувязь была надта слабая, нават у найболей небяспечных для цэльнасці дзяржавы момантах, далёка не заўсёды адна вобласць дапамагала другой. А Літву з усіх бакоў акружалі ворагі, з якімі яна ледзьве-ледзьве спраўлялася. Вось гэта і было прычынай, што Літва злучылася з Польшчай. Вялікі князь Ягайла Альгердавіч злучыў у 1387 годзе гэтыя дзве дзяржавы ў адну, узяўшы за сябе замуж польскую каралеўну Ядвігу. Пры гэтым ён перайшоў з веры ўсходняга «звычаю» на заходні, гэта значыць у каталіцтва, і ў гэтую, заходняга звычаю, веру хрысціў літоўскіх баяр, якія ўжо былі і якія не былі яшчэ хрысціянамі. Гэткім парадкам за Ягайлам у Літве была афіцыйна ўстаноўлена дзяржаўнай верай вера заходняга звычаю — каталіцкая. Але дзеля таго, што Русь, як Белая, так і Украінская, трымалася веры ўсходняга звычаю, то перавага, даная Ягайлам людзям веры звычаю рымскага і палітычная залежнасць ад Польшчы, выклікала незадавальненне. Тым болей што ў Беларусі і Украіне, ад вякоў у справах веры нікога не агранічываўшых, унесены быў Ягайлаў дэкрэт (выданы ў Вільні ў 1397 г.), у якім гаварылася аб тым, што ён прысягнуў усіх падданых княства Літоўскага, да якой бы яны ні належалі веры, «упрасіць, угаварыць, прызваць, а нават прымусіць прыняць веру рымскага звычаю». Гэта ўсё ўзятае разам давяло месцамі да адкрытых бунтаў, і ў канцы канцоў замест злучэння ў адну дзяржаву Літвы і Польшчы ўстаноўлена была унія (хаўрус) дзвюх гэтых дзяржаў, і ў Літве ізноў устаноўлены быў асобны Вялікі Князь. Вялікім князям удалося з часам перамагчы ўдзельных князькоў ды болей цесна звязаць у адно асобныя землі, але зусім аддзяліцца ад Польшчы не давалі ўнутраныя сваркі ды небяспека з боку ворагаў. і А з ворагамі ўсё трудней было сваімі сіламі змагацца. Баяры, бачачы, што ў Польшчы шляхта болей мела правоў, чым яны ў сваёй дзяржаве, дзе перамаглі вялікія паны, хацелі болей цеснай сувязі з Польшчай. У канцы баяры дабіліся свайго: дасталі гербы і прывілеі на меншых сваіх братоў сялян, і ў 1569 годзе, у Любліне, была падпісана ўмова Літвы з Польшчай, якой гэтыя дзве хаўрусныя дзяржавы зліваліся саўсем у адну дзяржаву, з адным каралём і супольнай дзяржаўнай Радай і Сеймам. : . Пастаянныя стасункі з палякамі, якія з гэтага часу на добра пачынаюць верхаводзіць у Літве, ды тое, што хоць роўныя правы былі для ўсіх, але большых чыноў лацвей было дабіцца католікам, чым людзям веры грэцкага звычаю, а да таго езуіцкія школы, у якіх вучылася моладзь і баяр і шляхты, без розніцы, веры, высіленая езуіцкая прапаганда каталіцтва і польскасці ў езуіцкіх школах, якія развівалі фанатызм сярод сваіх гадаванцаў, давяло да таго, што шляхта даволі хутка пачала пераймаць «лепшыя» польскія звычаі і мову і лічыць саміх сябе палякамі. Гэтым гадаванцам езуіцкіх школ — панам, шляхце, узгадаваным на лаціне і польшчыне, бо ў езуіцкіх школах беларускай пісьменнасці не вучылі, лічачы яе пісьменнасцю выключна «ўсходняга звычаю», не падабалася тое, што ў Літве пастарому дзяржаўнай мовай была ўсё яшчэ мова беларуская; і вось яны на сейме ў 1669 годзе замест яе завялі мову польскую. Калі пасля раздзелаў Польшчы Беларусь дасталася. Расеі — царыца Кацярына ІІ, апіраючыся на тое, што беларуская мова падобна да расейскай ды калісь быццам уся ўсходняя славяншчына жыла супольнымі інтарэсамі, стала. лічыць беларусаў расейцамі. Але, як справядліва кажа расейскі вучоны Пыпін, гэткі погляд апіраўся не на сур'ёзным пачуцці племянной еднасці, якой тады не было і не магло быць, а гэта ўсяго толькі было «казенное стремление до одноформенности». Доўга гэты пагляд не ўтрымаўся. Ужо цары Павел і Аляксандр І, спагадаючы палякам ды шануючы іх культуру, сталі глядзець на Беларусь праз польскія акуляры. Пры іх устанавіўся погляд, што наш край зусім польскі. Ры іх польшчына ў нашым краі надта ўзмацавалася. Бадай што, не надта далёка ад праўды думка, што за гэты час Беларусь болей апалячылася, чым праз усё існаванне Рэчы Паспалітай. Мікалай І болей схіляўся к тым поглядам, якіх трымалася Кацярына ІІ. Поўны пераварот у палітыцы ўрада ў нас наступіў пасля польскага паўстання 1863 года, калі ізноў Беларусь была прызнана «ісконі-рускім» краем. Палякаў сталі ціснуць. Сістэматычна павялося абрусенне. Пакуль усё гэта рабілася, беларускае сялянства стагнала пад гнётам прыгону — паншчыны. Скасаванне прыгону гэтаксама нацыянальнай свядомасці ў сялян не разбудзіла. Абрусіцельная палітыка толькі зрабіла тое, што расейская культура, якая да 1863 года зусім не даходзіла да народных беларускіх мас, цяпер сярод праваслаўных беларусаў пачала шырыцца. З другога боку — католікі-беларусы што раз далей адыходзілі ў польскі бок. Здавалася, што поўная дэнацыяналізацыя ўсяго беларускага народу — гэта толькі пытанне болей ці меней далёкай будучыні. Здавалася... Але да гэтага не дапусціла нацыянальнае адраджэнне. ==III== У найтруднейшых варунках, нават у найболей здэнацыяналізаваных слаях, пачуцце нейкай асобнасці ў нас ніколі такі саўсем не знікала. Шляхта, лічачы сябе палякамі, сякіятакія «тутэйшыя», лакальна-патрыятычныя інстынкты заўсёды мела. Лічачы бацькаўчынай Польшчу, Беларусь правінцыяй яе, а беларускі народ часткай польскага,— шляхта пачувала сваю племянную асобнасць ад праўдзівых палякаў. Гэткім лакальным патрыятызмам пранікліся таксама і некаторыя выдатныя польскія вучоныя ды пісьменнікі, якія выйшлі з нашага краю, ахвотна браліся за расследаванне гісторыі, этнаграфіі і пісалі абразкі з жыцця нашага краю. Пасля 1863 года суровыя праследаванні палякаў шмат аслабілі лакальны патрыятызм, але бывае, што ён праяўляецца і цяпер. Багацейшыя паны, якія ездзяць па ўсім свеце, бадай што ніякай лакальнай асобнасці не збераглі; затое памешчыкі сярэдняй рукі, а яшчэ болей дробная шляхта, тая і цяпер, хоць называе сябе палякамі і ў афіцыяльных выступленнях гаворыць папольску, але ў штодзённым жыцці, у сваёй сям'і ды сярод добрых знаёмых гаворыць напалавіну па-польску, напалавіну па-беларуску, а ў сваёй кампаніі, за чаркай, беларушчына зусім выцясняе польшчыну. Гэта самае: мы бачым і сярод «вышаўшых у людзі» з беларускай вёскі: вучыцеляў, дробных чыноўнікаў і сярод часткі праваслаўнага духавенства. У расейскую гаворку тутака ўходзіць шмат беларускіх зваротаў і слоў. У сваёй кампаніі беларушчына лунае побач з расейскім. Стыкаючыся на службе з чыноўнікамі вялікаросамі, беларусы не надта з імі сябруюць, усё болей сваёй кампаніі трымаюцца; часамі паміж тутэйшымі і наезнымі нават праяўляецца нейкі антаганізм. Адным словам, тое «тоже малороссийское» пачуццё лакальнай асобнасці, так прыкметнае на Украіне, у нас, хоць і шмат слабей, але таксама праяўляецца. Дзеля таго, што тутэйшыя палякі — гэта найчасцей патомкі апалячаных беларусаў, -элемент гэты, ад вякоў у нас седзячы і цесна з краем і жыццём краю звязаны, — тады калі расейцы да 1863 года бадай ніякай ролі ў культурным жыцці нашага краю не адыгрывалі,- то і першыя пробліскі беларускай нацыянальнай свядомасці ў палавіне ХІХ стагоддзя ў нас праявіліся ў форме польскай «тоже беларушчыны». Пробліскі гэтыя былі як бы далейшым развіццём пачуцця лакальнай асобнасці тутэйшай шляхты, і, па праўдзе кажучы, не лішне далёка адышлі ад «тоже беларушчыны». Першыя паэты беларускія ( Баршчэўскі, Рыпінскі, Дарэўскі і інш.) або пісалі па-польску, устаўляючы часам у польскі тэкст беларускія словы (найчасцей размову сялян па-беларуску), або рабілі пераклады з польскіх пісьменнікаў, а калі і пісалі па-беларуску арыгінальныя творы (пісалі іх заўсёды лацінікай), то праводзілі ў іх шляхецкія і польскія думкі. (Баршчэўскі нават выхваляў старашляхецкі разгул і, відаць, жадаў павароту «светлых дзён». Марцінкевіч меў большы талент, як яго папярэднікі, шмат напісаў па-беларуску арыгінальных рэчаў, перакладаў «Пана Тадэвуша» і напісаў польска-беларускую оперу «Сялянка». Шкада толькі, што не многа далей адышоў ад сваіх папярэднікаў у сваім лакальным патрыятызме. Вярыга-Дарэўскі, бадай што, стаяў бліжэй да народу, але, на жаль, творы яго не былі друкаваны, і яны загінулі. Пісалі ў 1840-1850 гадах многа людзей па-беларуску, але ўсе гэтыя пісьменнікі тым толькі і розніліся ад тутэйшых польскіх пісьменнікаў, што часамі пісалі па-беларуску. Прынцыпіяльнай розніцы паміж аднымі і другімі не было. Каб тады беларуская справа была пастаўлена зусім ясна,— надта магло быць, што яны аднесліся б да яе ворага. У 1863 годзе польскія паўстанцы, каб прыцягнуць к сабе беларускіх сялян, выдалі некалькі пракламацый па-беларуску. У 1865 годзе было забаронена што-небудзь друкаваць па-беларуску, што, побач з аслабленнем лакальных сімпатый сярод мясцовай шляхты, надоўга затрымала далейшае развіццё беларускага пісьменства. Праўда, што літаратурная творчасць беларуская ад забароны друку не замёрла зусім, шмат хто ў гэтым часе пісаў па-беларуску, але гэтыя творы разыходзіліся толькі ў рукапісах і для шырэйшых слаёў грамадзянства засталіся невядомымі. Тэндэнцыі большасці гэтых твораў тыя ж польскія ды шляхецкія, што і іх папярэднікаў, але ўжо ўплятаюцца дзе-нідзе і новыя тэмы: скасаванне паншчыны, розныя здарэнні, уцешныя апавяданні і сатыра. У гэтым часе, пад канец ХІХ стагоддзя, высунуўся наперад ў беларускай пісьменнасці Ф. Багушэвіч. Ён сілай свайго таленту далёка пакінуў ззаду ўсіх сваіх папярэднікаў і спыніўся на раздарожжы беларускага нацыянальнага адраджэння. З аднаго боку, у яго творчасці і вычуваюцца шляхецка-польскія перажыткі, а з другога боку, ён пранікнуты духам расейскага народніцтва, якое набыў, будучы ва універсітэце ў Расеі. У прадмове да «Дудкі» ён у пастаноўцы беларускай справы ідзе шмат далёй ад сваіх папярэднікаў, далёка шырэй глядзіць на яе. Ён першы падаў зусім ясна кліч: «Не пакідайце мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». Багушэвіч умеў унікнуць у долю і крыўду народу беларускага і напісаў такія моцныя рэчы, як «У судзе», «У астрозе», «Скацінная апека» і інш., дзе панска-польскіх думак няма ані. І гэты бок творчасці Багушэвіча дае яму пачэснае месца ў нашым пісьменстве. Багушэвіч скрануў беларускае нацыянальнае адраджэнне, падаў кліч, і яно памаленьку пачало разрастацца. У 1890-х гадах шмат дзе па універсітэцкіх гарадах пачалі арганізоўвацца беларускія студэнцкія гурткі. Найстарэйшы маскоўскі гурток выдаў нават пад канец 80-х гадоў, пераклаўшы з Гаршына, «Сігнал». Пры дапамозе вядомага ўкраінскага дзеяча Драгаманава пачалі ў 80-х гадах выходзіць за мяжой першыя беларускія сацыялістычныя брашуркі. У 1903 годзе была надрукавана беларускім пецярбургскім студэнцкім гуртком «Вязанка», зборнічак вершаў Янкі Лучыны. Характэрна, што гэту кніжачку, з прычыны забароны беларускага друку, прыйшлося правесці праз цэнзуру як кніжку на балгарскай мове. З ажыўленнем у 1903— 1904 гадах грамадзянскай думкі ва ўсёй Расеі болей жыва пачынаюць працаваць і беларускія гурткі. У 90-х і 900-х гадах паяўляюцца таксама «Очерки из жизни белорусской деревни» Пшчэлкі. Каб лепей разабраць гэту кніжку, мы крыху азірнемся назад. Да 1863 года, хоць пробы абрусення пачаліся яшчэ пры Кацярыне ІІ, культурны ўплыў Расеі быў у нашым краі слабы і не мог нават раўняцца з польскім. Край наш пазнаў расейцаў пасля раздзелаў Польшчы. Былі гэта прысланыя ў «забраны край» чыноўнікі — элемент з жыццём краю і яго інтарэсамі не звязаны, дзеля чаго ніякія лакальна-беларускія сімпатыі, якія тады (у пачатку ХІХ ст.) сярод мясцовых палякаў былі даволі моцныя, паміж расейцаў не праяўляліся. Пасля 63 года, паставіўшы сабе мэту зусім «абрусіць» наш край, урад скінуў са службы ўсіх чыноўнікаў-палякаў, якіх перш было шмат, ды замяніў іх расейцамі. Расейцам жа ўрад раздаваў канфіскаваныя ў паўстанцаўпалякаў двары. Праз гэта расейскі элемент адразу моцна ўзрое і ўсё болей ды болей павялічваўся. Папаўнялі гэты элемент як прыезджыя з Расеі, так і мясцовыя праваслаўныя беларусы, «выйшаўшыя ў людзі». Сярод гэтых беларусаў, а таксама сярод чаёткі абсеўшых на зямлі расейскіх памешчыкаў, малапамалу пакрыўшыхся слоем «тутэйшасці»; праяўляюцца таксама лакальныя сімпатыі. Само сабой, што бацькаўшчынай яны лічаць Расею, Беларусь — яе апалячанай правінцыяй. Пшчолка — гэта тыповы пісьменнік, адбіваючы такія настроі. Піша ён па-расейску, але шмат устаўляе беларускіх слоў ды зваротаў, а іншыя апавяданні піша і зусім пабеларуску. Талент Пшчолкі не малы, жыццё беларускай вёскі, якую бярэцца апісваць, ён ведае добра, але беларускай мовы або добра не знае, або свядома перакручвае яе на расейскі лад. На народ Пшчолка глядзіць спачуваючы, але на яго мову, звычаі - з нескрыванай пагардай. Дае абразкі цемнаты і дзікасці, часамі горка-праўдзівыя,- яшчэ часцей — груба павялічаныя. Пашаны да нацыянальнага беларускага гонару нідзе ў яго не прыкметна. У некаторых творах, найчасцей тых, што пісаны зусім па-беларуску, пісьменнік пускаецца на кпінкі з беларуса, кшталтам вясёлых «жыдоўскіх» ці «армянскіх» анекдотаў. Апавяданні Пшчолкі — месцамі гэта глум і здзек з беларуса. Але наша жыццё такое ўжо гаротнае, што нават і Пшчолка месцамі мімавольна ледзьве што не на «грамадзянскія матывы» пераходзіць. Пшчолка не толькі апавяданні, але і артыкулы ў чарнасоценныя газеты піша, тамака ён, як спецыяліст па часці «беларускага сепаратызму», дужа неспрыстойна нападае на беларускае нацыянальнае адраджэнне. Гэткія апавяданні зусім падыходзяць да тых вымог, якія можа праяўляць лакальны патрыятызм тутэйшых праваслаўных памешчыкаў, паноў і беларусаў-чыноўнікаў, людзей адрэзаных ад народу і пагарджаючых яго. Сярод іх кніжкі Пшчолкі дужа папулярны. Мы так доўга затрымаліся над гэтым зусім не дзеля таго, што лічым творчасць Пшчолкі выдатнай літаратурнай з'явай або каб прыдавалі ёй якое-небудзь значэнне для развіцця беларускай нацыянальнай свядомасці,— нас яна можа цікавіць толькі як адгалосак слабенькіх беларускіх сімпатый тых колаў, якія дужа непрыязна ставяцца да нашага нацыянальнага адраджэння. ==IV== Калі ўслед за «эпохай даверыя» пачалася ў Расеі рэвалюцыя - беларускі народ раптам устрапянуўся. «Беларуская сацыялістычная грамада» ў 1905-1906 гадах выдае мноства пракламацый, якія хутка разыходзіліся па ўсім краі, выклікаючы незадаволенне сучаснасцю, а побач з тым будзячы нацыянальную свядомасць. Шмат куды адозвы Грамады траплялі перш ад «літаратуры» расейскіх партый; з іх народ тамака атрымліваў першыя паняцці класавых інтарэсаў, і ў такіх здарэннях нацыянальныя беларускія дамаганні (на якія Грамада ў сваіх выданнях звяртала ўвагу) уваходзілі, як неразлучны элемент, у апазіцыйны светагляд. “а У 1906 годзе злажыўся «Беларускі вучыцельскі саюз», да якога прымыкалі шырокія колы народных вучыцеляў. Побач з гэтым пачынаецца рух сярод моладзі сярэдніх школ. У глухоўскім інстытуце і 4-х вучыцельскіх семінарыях арганізуюцца пад нацыянальна-беларускім прапарам хаўрусы вучыцеляў; шмат прыхільнікаў беларушчына знаходзіць і ў духоўных семінарыях (асабліва праваслаўных). У гэтым жа годзе ў Пецярбургу адкрываецца выдавецкая суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца», а ў Вільні пачынае выходзіць першая беларуская газета «Наша доля». «Наша доля» пісала дужа востра, дык з б-ці выйшаўшых нумароў канфіскавана 5. «Наша доля» закрылася на б-м нумары, але гэтыя нумары разышліся па ўсім, краі ў тысячах экземпляраў і для ўзмацнення беларускай свядомасці мелі вялікае значэнне. Яшчэ тады, калі жыла «Наша доля», пачала выходзіць другая беларуская газета «Наша ніва», якая выходзіць і цяпер. «Наша ніва» хутка пайшла ў народ, і ўплыў яе тамака ўсё болей і болей узрастае. Паміж газетай і чытачамі ўстанавілася цесная сувязь. Шмат чытачоў працуе ў газеце, прысылаючы вершы, апавяданні і карэспандэнцыі, якіх з усіх куткоў краю прыходзіць шмат. Гэта паказвае, што газету чытачы лічаць сваёй ды колькі мага працу яе падтрымліваюць, хоць ганарару за гэта не дастаюць ні капейкі. Каб дайсці да ўсіх беларусаў, «Наша ніва», таксама як і «Наша доля», выходзіла двума шрыфтамі: рускім і лацінскім. Пасярод беларусаў ёсць такія, хто чытае толькі лацінскімі літарамі. Па праўдзе кажучы, заводзіць у газеце два шрыфты не было вялікай патрэбы: 4/5 беларусаў — праваслаўныя, якія лацінскіх літар саўсем не ўмеюць чытаць; 15католікі, ды і тыя вучацца чытаць у казённых школах, і большасць пісьменных паміж іх знае расейскую грамату. Пісьменных толькі па-польску не так ужо і многа, і расейская пісьменнасць з павелічэннем колькасці школ з кожным годам расце. З самага пачатку трэба было прызнаць беларускім шрыфтам рускія літары, апіраючыся на гістарычныя традыцыі (уся старая беларуская літаратура друкавана славянскімі літарамі) і практычную пастаноўку справы. Інакшая пастаноўка справы тлумачыцца тым, што з самага пачатку зусім свядомых, шчырых беларусаў было не шмат, перамагалі «тожэ беларусы», якія чыталі газету і кніжкі, прызнавалі нацыянальныя дамаганні, але побач з тым далёка не зусім парвалі сувязі с той культурай, У якой гадаваліся. Гэткіх «тожэ беларусаў» было шмат, як з расейскага, так і з польскага боку. Здараліся людзі паміж першымі і другімі, якія былі схільныя глядзець на беларушчыну як на нейкі прыдатак да польшчыны ці расейшчыны. Рэдакцыя, хочучы захапіць як праваслаўных, так і католікаў да беларускага руху і здаволіць як адзін, так і другі бок, пачала выдаваць газету двума шрыфтамі. Не толькі сярод «тожэ беларусаў», але таксама і сярод шчырых беларусаў, нават католікаў, гэткая пастаноўка справы выклікала нездаволенне. Нездаволенне ў меру развіцця руху ўзрастала. Матыў нездаволення быў той, што пры двух шрыфтах нельга развіваць літаратуры і што яны раздзяляюць адзін народ на двое. У канцы (у 1912 годзе) рэдакцыя «Нашай нівы» звярнулася да чытачоў з анкетай — на які адзін шрыфт перайсці. Вялізная большасць выказалася за «гражданку», і ў канцы 1912 года газета пачала выходзіць толькі гэтымі літарамі. Нездаволеным гэткім паваротам справы аказаўся толькі клерыкальны-каталіцкі сабор, які ў скорасці пасля гэтага пачаў выдаваць сваю клерыкальна-каталіцкую газету «Bielarus» - лацінскімі літарамі. Паступовыя ж беларускія каталіцкія колы падалі голас за рускі шрыфт у беларускай пісьменнасці, шануючы нацыянальную традыцыю. Пасля 1905 года, як страпянуўся народ, паявілася шмат паэтаў. Народ загаварыў песняй. Паміж паэтамі і белетрыстамі аказалася нямала людзей вялікага таленту, і яны ў кароткі час здолелі паставіць беларускае пісьменства на такую вышыню, якой яно перш не даходзіла. Гэтыя пісьменнікі ўжо зусім павярнулі нашу пісьменнасць на той шлях, да якога адным бокам сваёй творчасці прымыкаў Багушэвіч: на шлях рэалізму, глыбока пранікнутага народалюбствам, здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у тое, што: <poem>Усё ж такі хоць некалі, А праўды дачакаемся... </poem> Характэрна, што гэтыя пісьменнікі выйшлі ўжо не з асяроддзя апалячанай шляхты або абруселага чыноўніцтва, а з асяроддзя самога працуючага народу. Паміж імі болей праваслаўных, але шмат і католікаў. Бадай усе яны — сыны народу; найболей такіх, якія і цяпер працуюць рукамі. Найвялікшыя інтэлігенты сярод іх — народныя вучыцелі. Інтэлігентаў, хоць бы і шчыра спагадаючых народу, праўдзівых дэмакратаў, але выйшаўшых з іншых станаў (класаў), у беларускім руху агулам не шмат, а пісьменнікаў сярод іх — толькі на завод. І хоць патэнтаваных інтэлігентаў сярод сучасных беларускіх пісьменнікаў мала, усё ж цяпер шмат лепей па-беларуску пішуць, чым даўней, болей праўдзівых талентаў, ды большую вартасць маюць іх творы, - болей пранікнуты сардэчным пачуццём і зразуменнем народу. Некаторыя з нашых пісьменнікаў звярнулі б увагу ў любой старой і багатай літаратуры. Першае месца займаюць: Якуб Колас, Янка Купала; далей ідуць — Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Н. Буйло, Цётка, Журба, Арол, Цішка Гартны, Янук Д., Лявон Лобік, Стары Улас, Паўловіч, Леўчык, Гурло, Ясакар; навелісты: Тарас Гушча, Ядвігін Ш., Змітрок Бядуля, Максім Беларус, Галубок, Лейко, Аляхновіч-Чаркас, Лёсік, Власт, Юшко і інш. Дагэтуль перамагае ў беларускім пісьменстве рэалізм — у лепшым значэнні гэтага слова. Пісьменнікі нашы, як праўдзівыя народныя інтэлігенты, цесна звязаны з гаротнай, абяздоленай народнай масай і перш-наперш звяртаюць увагу на тое, што іх акружае. Глыбока адчуваюць песняры-паэты народнае гора, жыццё беспрасветнае свайго народу, на якое: «як не глянеш, сэрца болем зашчыміць». <poem>У маім сэрцы гора гэта Адгалос знаходзіць, Сэрца ж, жалем абагрэта, Песні смутку родзіць. Няхай плачам у сіняй далі Песня разліецца, Каб усе людзі ў свеце зналі, Як нам тут жывецца...</poem> Гэтак зарысоўвае Колас мэту творчасці беларускага песняра. <poem>Няма хлеба, няма солі,- Чужому рабі; Няма шчасця, няма долі,- Во тут і жыві! Вот зіма — мароз вялікі,- Дровы ў Мінск цягні; Дзеткі змёрзлі: енкі, крыкі,- Вот тут і жыві! Прайшла зімка, цёпла стала, - Вясна на зямлі, А тут корму, хлеба мала, - Вот тут і жыві! Вясна, лета — час рабочы: Ары, касі, жні; Пот крывавы заліў вочы, - Вот тут і жыві! Прайшло лета, прыйшла восень, - Падаткі нясі, А дзяцей абдзёртых восем! Вот тут і жыві! <small>''Янка Купала.'' ''“З песняў мужыка”</small>''</poem> Не дзіва, што гэткія «родныя абразкі» выклікаюць сумнае настраенне і беларуская паэзія часта «плачам — у сіняй далі разліваецца». Побач са злыбедамі і нядоляй пануе ў беларускай вёсцы страшэнная цемната, якая часта прыводзіць да ўсялякіх эксцэсаў, цяжкіх драм і агулам калечыць псіхалогію чалавека — дае развівацца горшым інстынктам. Патрасаючыя, але праўдзівыя абразкі «панавання цемні» дае ў іншых сваіх апавяданнях Змітрок Бядуля. Гэта цемната, а таксама зразуменне, што надта многа ўсялякіх загародак і перашкод трэба перамагчы, — зусім натуральна ставіць перад беларускімі дзеячамі пытанне, пастаўленае паэтам Максімам Багдановічам: <poem>Сціснула гора дыханне ў народзе. Гора ўсюды пануе. Хваляй шырокай разлілась, як мора, - Родны наш край затапіла... Брацця! Ці зможам грамадскае гора? Брацця! Ці хопіць нам сілы?!??</poem> На гэтае пытанне беларускія песняры даюць катэгарычныя адказы: <poem>Не! не праўда. Быць не можа, Каб не грэла цёпла сонца! Наша праўда нам паможа, Блісне свет і к нам ў ваконца.</poem> <small>''(Якуб Колас. Сябрам)''</small> <poem>Пры ласцы Божай усё мы зможам, Гора затопчам сільнай нагой, Зможам нядолю, зможам няволю, Светач запалім шчасця свайго. З'яснеюць ночы, высахнуць вочы, Злітыя горкай бядноты слязьмі; Голад загіне, бяда пакіне, Долю мець будзем,— эй, будзем людзьмі!..</poem> <small>''(Янка Купала. Чаго нам трэба)''</small> <poem>Цярпі, мой ты браце, і вер, што настане Сярмяжніку лепшае шчасце, жыццё. Вер! будзе тваё на зямлі панаванне, Навекі зваюеш ты гора сваё.</poem> <small>''(Галубок. Сярмяжнік)''</small> <poem>От, убачыш, прыйдуць людзі На ўспамогу ў грамадзе; Кожны цэглу класці будзе, - От дзе праца загудзе! Сцены зробім чыста, гладка, Як з крышталю, столь, як шкло... Скажуць людзі: «Вось дык хатка, Роўнай ў свеце не было!» Будзем есці ў гэнай хаце Смачны, чысты, пульхны хлеб, Пойдзем, муляр, пойдзем, браце, Хай другі канчае склеп.</poem> <small>''(Алесь Гарун. “Муляру")''</small> Гэткіх заяў мы маглі б яшчэ шмат прывесці, але і прыведзеныя вышэй паказваюць, што нашы пісьменнікі пранікнуты здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у лепшую будучыню свайго краю і народу. Зусім натуральна, што выйшаўшыя з народу пісьменнікі перш-наперш звярнулі ўвагу на яго жыццё. Спачатку ў іх творах перамагаюць абразкі народнага гора ды перажывання шчырых дэмакратаў, глыбока задумаўшыхся над тым, як яго звясці. Але хоць дужа багатая ды ўдзячная гэта тэма, бадай што, датуль яна не счэрпаецца, дакуль будуць прычыны, выклікаючыя гэткія настраенні пісьменства. Справядліва зразумеўшы сваю задачу, ды не хочучы быць аднабокім, ёю здаволіцца не павінны. Трэба звярнуць увагу таксама і на другія праявы жыцця. Наша пісьменства зусім адпавядае гэтым жаданням: стаўляючы вышэйпамянутыя тэмы на першым плане, яно і на другія патрэбы адгукаецца. У Ядвігіна Ш., Паўловіча, Галубка і інш. мы знаходзім пробкі праўдзівага беларускага гумару. Часамі высмейваецца і селянін, але скрозь смех праглядае шчырае спагаданне ды любоў да яго. Бывае, што адзін і той жа пісьменнік дае гумарыстычныя і пранікнутыя «грамадзянскім жалем» панурыя абразкі жыцця. Шмат ёсць дужа прыгожых малюнкаў прыроды. Усё болей ды болей прыбывае твораў, што разглядаюць любоўныя перажыванні. Але хоць развіццё беларускага пісьменства адбывалася якраз у часе глыбокай рэакцыі, калі шмат хто з пісьменнікаў у суседніх нацый даходзіў у пастаноўцы, напр., палавой справы, да нігілізму, блізкага да парнаграфіі, то ў нашым пісьменстве ніякіх адгалоскаў гэтага няма. Не толькі пісьменнікі, што займаюцца маляваннем «любоўных перажыванняў» паміж іншым, але і тыя, хто, як, напр., К. Буйла, у сваёй творчасці галоўным чынам на гэта звярнулі ўвагу — дужа далёкі ад моднай пастаноўкі гэтага пытання. Адным словам, беларускае пісьменства ідзе к таму, каб усебакова здаволіць патрэбы свайго грамадзянства. Пакуль што яшчэ далёка да таго, каб гэтае жаданне ў поўнай меры наша літаратура здавольвала, бо не так многа ў нас пісьменнікаў,— іншыя з іх мала пішуць; але нельга забываць, што гэта толькі пачатак. Усё ж такі добра, што ідзе пісьменства тым шляхам, якім ісці павінна. Асобна ад іншых трэба паставіць паэта Максіма Багдановіча, які шмат нам даў тыповых пробак паэзіі «штукарства для штукарства». Дэкадэнцкіх настрояў, так прыкметных цяпер у іншых пісьменствах, у нас бадай не бывае. Гэта бадай затым, што патэнтаваных і патомных інтэлігентаў сярод нашых літаратараў так як бы і няма. Гаротны народ з яго гаротнай доляй, з яго не збыўшыміся яшчэ пакуль што ідэаламі ад такіх настрояў дужа далёкі. Мы ведаем, што сярод святлейшых расейскіх сялян ды работнікаў надта любяць і чытаюць Някрасава, Глеба Успенскага і інш. пісьменнікаў- грамадзян, а сучаснымі дэкадэнцкімі пісакамі мала цікавяцца; гэтаксама і ў палякаў. Работнікі і сяляне ў Заходняй Еўропе, якіх там шмат, хоць надта выдатных талентаў сярод іх няма, найболей пішуць аб сваім жыцці і нядолі. Нашы пісьменнікі, як праўдзівыя сыны народу, — тутака таксама зусім з імі згаджаюцца і далёкія ад дэкадэнцтва. Гэтак стаіць справа цяпер, не іначай хіба будзе і ў будучыні. Нашае панства нацыянальна хіба не адродзіцца, — усе варункі такія, што на гэта лічыць не можна; у будучыні нацыянальную культуру тварыць будзе сам працоўны народ, як і цяпер. Да яго дэкадэнтам даступіцца не лёгка. Побач з прагрэсам пісьменства развіваюцца і ўсе іншыя праявы беларускага жыцця. З 1910 года пачынае выходзіць Беларускі каляндар, які цяпер разыходзіцца, штогод блізка што ў 20 000 экземпляраў па ўсёй Беларусі. Разам з шырокай папулярнасцю ён здабыў сабе славу найлепшага народнага календара ў нашым краі. У 1912 годзе пачынае выходзіць месячнік сельскай гаспадаркі «Саха» і перыядычныя выданні для інтэлігенцыі «Маладая Беларусь». У канцы 1913 года з'яўляецца месячнік «Лучынка» для моладзі. Усё большае ды большае лік свядомых беларусаў-пісьменнікаў. Пад нацыянальным прапарам гуртуецца шмат вучашчайся моладзі, як у вышэйшых, так і сярэдніх школах. Крапчаюць і далей развіваюцца старыя беларускія гурткі, усё болей і болей прыбывае новых. У гэтых жа гадах творыцца беларускі народны тэатр і народныя хоры. Драматычныя гурткі і хоры закладаюцца як у некаторых большых гарадах, так нават дзе-нідзе і па мястэчках. Шкада толькі, што драматычная літаратура, як арыгінальная, так і перакладная, пакуль што бедна і толькі ў малой частцы можа здаволіць патрэбы. З якога боку ні глянуць на справу, усюды прымецен рух наперад. Будзіцца ад векавога сну і шырокая маса беларускага сялянства. Калі да яе даходзіць беларуская газета, каляндар ці кніжка,— яна найчасцей спатыкае шчырае і прыхільнае прывітанне. Усё ж такі шмат ёсць яшчэ такіх куткоў, куды беларускія выданні не даходзілі, і народ нават не ведае, што яны ёсць на свеце. Сярод шырокай масы, час ад часу прачытаўшых тое ці другое ў роднай мове, дагэтуль у поглядах на нацыянальную справу таксама пануе блытаніна. Але ўсё гэта часовы і пераходны стан. Трывае ён — часткова затым, што свядомыя беларусы не могуць як след працаваць — надта многа ўсякіх перашкод і забарон яны ўсюды спатыкаюць. Але не пужае гэта іх і не адбірае ахвоты працаваць для дабра свайго краю. Нацыянальна свядомыя беларусы цвёрда вераць у тое, што калі варункі палепшаюць — будзе можна весці шырэйшую работу, калі ўвесь беларускі народ даведаецца аб гэтым ды здолее падаць свой голас у гэтай справе, то ён зусім ясна і адкрыта стане на баку тых, якія «падалі голас» у абарону свайго народу. Тады справу беларускага нацыянальнага адраджэння возьме ён на свае магутныя плечы, і зусім не страшны ёй будуць усе патугі ворагаў ды іх нападкі. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] q6w97u20zfwb30w87whls3yldrh1ch5 87128 87127 2022-08-14T05:13:23Z VasyaRogov 1510 /* IV */ wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Беларускае нацыянальнае адраджэнне | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ==І== ХІХ век, век пары і электрычаства да вышэйшага развіцця дэмакратыі, каторая праз гэтае стагоддзе! дабыла сабе болей, чым за ўсе быўшыя перад ім стагоддзі; век гэты быў таксама і векам нацыянальнага адраджэння многіх, здавалася, ужо саўсем заняпаўшых нацый. Такіх нацый за папярэднія стагоддзі сабралася шмат. Часта бывала, што калі які народ запануе над другім, то з часам гэты апошні пападаў не толькі ў палітычную ды эканамічную, але таксама і ў культурную залежнасць ад свайго ўладара. Перш-наперш вышэйшыя станы пераймалі адтуль мову, культуру, усе звычаі і мала-памалу зусім чужымі, а нават ворагамі станавіліся свайму народу. Свайго трымаўся толькі народ, але дзеля таго, што ён сам быў прыгнечаны, не меў ніякіх правоў чалавека,— як той казаў, «і ў людзі не лічыўся», то на ўсё прыналежачае такому народу, на яго мову, звычаі, абычаі, паэзію і мудраець, устанаўліваўся пагляд, як на нешта «грубае», «простае», «мужыцкае», з чым «далікатныя» паны нічога супольнага не маюць. Багата ўсялякіх прычын прывяло да нацыянальнага ўпадку розныя нацыі. Разбірацца тутака ў іх мы не маем змогі, абмяжуемся толькі адмечаннем таго факту, што на пачатку ХІХ стагоддзя такіх народаў было надта многа. Асабліва сумны абраз прадстаўляла тады славянства. Палудзённыя славяне, каторыя былі пад гнётам турэцкага дэспатызму, сістэматычна былі дэнацыяналізаваны з боку вышэйшага духавенства, якое ў тых старонках было грэцкае, і не давалі дайжэ ніякага знаку нацыянальнага жыцця. Другая частка палудзённых славян, каторая жыла пад Аўстрыяй (усё заходняе славянства, акрамя палякаў), знаходзілася пад гнётам нямецкай культуры. А ўсходнія славянскія народы, беларусы ды ўкраінцы, зусім, здавалася, счэзлі як асобныя народы. З усёй славяншчыны тады нацыянальна жылі толькі два ўсходнія славянскія народы -Маскоўшчына і Польшча. Маскоўцы стварылі да гэтай пары велізарную і дужую дзяржаву; палякі якраз нядоўга перад гэтым страцілі сваю дзяржаўнасць. Хоць у Прусіі ды Аўстрыі палякаў тады колькі мага анямечвалі. Шлёнзк (Сілезія), ужо колькі вякоў нямеччыны, быў нацыянальна зусім заснуўшы, але палякі мелі гэткую багатую культуру, што згінуць не маглі, тым болей што надта многа духовых рэсурсаў бралі яны з пасярод апалячанага, саўсем адарваўшагася ад роднага пня панства Беларусі і Правабярэжнай Украіны. Але ў пачатку ХІХ стагоддзя, побач з развіццём рамантызму, пачынае скрозь па Еўропе праяўляцца любоў да народнай паэзіі і штукарства, у след за гэтым і да народу, стварыўшага гэту красу. Пачынаюць углядаць У долю заняпаўшых народаў, раскапваць яго гісторыю, знаходзяцца абаронцы пакрыўджаных, пачуваючыя кроўную сувязь? сваю з народам. вось пачынаецца нацыянальнае адраджэнне навекі, здавалася, загінуўшых нацый. Гэткі рух абхапіў надта многа як славянскіх, так і да іншых плямёнаў належачых народаў. І вось мы бачым, што, напрыклад, чэхі, у каторых якіх 80 гадоў таму назад усё панства было анямечана, чэшская мова лічылася «простай», «мужыцкай», і гаварыў ёю толькі працоўны народ, -за гэтых 80 гадоў яны здолелі стварыць багатую нацыянальную культуру, каторая ўсе іх патрэбы духоўныя здавальняе, — дабіліся для сваёй мовы правоў і чуюць яе цяпер ва ўсіх урадавых установах (ва ўсіх школах, як ніжэйшых, так сярэдніх і вышэйшых навучаюць цяпер па-чэшску). Другія адрадзіўшыяся народы, адны болей, другія меней, але ўсе гэтаксама, шмат чаго ў гэтым кірунку зрабілі. Не адзінакавыя ўсюды былі варункі, У якіх адбывалася нацыянальнае адраджэнне розных народаў: адны крапчэйшых мелі ворагаў ды болей усялякіх загародак і перашкод, другія сустракалі на сваёй дарозе меней усяго таго. У цеснай залежнасці ад гэтага былі вынікі? працы адраджаючыхся народаў. А вось цяпер на шлях нацыянальнага адраджэння стаў і наш беларускі народ. ==II== Цяпер беларусы жывуць ва ўсёй Магілёўскай губерні, Мінскай (акрамя ўкраінскай часткі Пінскага павету), Гродзенскай (акрамя Кобрынскага ды Брэсцкая пав., дзе жывуць украінцы, і польскай часткі Бельскага, Сакольскага), Віцебскай (у некаторых паветах тут жыве шмат латышоў ды старавераў — вялікаросаў), Віленскай (акрамя меншай часткі Свянцянскага, Віленскага, Лідскага пав. і большай — Троцкага, дзе жывуць літвіны). Далей беларусы жывуць ў 7-мі заходніх паветах Смаленшчыны, 6-ці паўночных Чарнігаўчыны ды ў пагранічных паветах губерній Арлоўскай, Калужскай, Тверскай, Пскоўскай, Курляндскай, Ковенскай, Сувальскай. Усяго цяпер беларусаў набярэцца, калі прыняць у лік перасяленцаў ды эмігрантаў, -10 000 000 душ. Багата гістарычных прычын злажылася на тое, што цяпер беларускі народ па веры дзеліцца на дзве часткі: на праваслаўных і католікаў. Праваслаўных беларусаў будзе каля 8-мі мільёнаў, католікаў — не поўныя 2 мільёны. Усё панства і частка мяшчан адарваліся тут ад свайго народу, дзеля чаго цяпер беларусы з'яўляюцца адным з найболей дэмакратычных народаў на свеце — бо бадай што пагалоўна жывуць яны з працы рукамі. Беларуская мова знаходзіцца цяпер на становішчы «простай». Ніякіх правоў яна нідзе не мае. Ва ўсіх дзяржаўных установах: школе, судзе, воласці, праваслаўнай царкве, пануе цяпер расейская мова; у каталіцкім касцёле — польская. Інтэлігенцыя ў Беларусі складаецца з памешчыкаў-палякаў і апалячаных, з чыноўніцтва расейскага і абруселага ды мяшчанства, часткова абруселага, часткова апалячанага. Не чуючы сваёй мовы ў ніякай установе і ад інтэлігенцыі, цёмны селянін-беларус думае, што яго мова — гэта мова толькі бедных і бяспраўных, і ніякіх правоў ёй не належыцца. У гэтай думцы трымаюць яго пакрыжаваныя інтарэсы пануючых нацый, якія, паміма заўзятай барацьбы паміж сабой за культурнае панаванне над беларусамі, усё ж такі дужа згодна стараюцца, каб селянін-беларус не разабраўся ў тым, хто ён такі. Ды яшчэ цэлы груд іншых варункаў, разбірацца ў якіх будзем. Зусім нядаўна, можна сказаць, ніякай нацыянальнай свядомасці ў беларусоў-сялян не было. Пачуццё лакальнай асобнасці («тутэйшасці») у нас было даволі слабае. Не толькі «вярхі», якія даўно ўжо адарваліся ад свайго народу, але і сялянскія дзеці, узгадаваныя падсялянскай страхой, калі ім удавалася, так ці іначай, выйсці «ў людзі», стараліся забыцца чым скарэй, «чые яны дзеці, якіх бацькоў», і цалкам пераходзілі да дужэйшых. Асноўная народная маса, хоць і заставалася беларускай, але таксама памаленьку траціла свае нацыянальныя прыкметы. У мову ўсё болей ды болей ўваходзілі чужыя словы,— чужыя звычаі, песні, адзежа, і яны даволі лёгка выцяснялі беларускае. Багата дзеля якіх прычын дэнацыяналізаваўся беларускі народ. Дэнацыяналізацыя ішла з двух бакоў: праваслаўныя беларусы абрасейваліся, а нават і самі сябе схільныя былі лічыць «рускімі» (не разбіраючыся ў значэнні старасвецкага слова «рускі»); католікі, з аднаго боку, таксама абрасейваліся, з другога — апалячваліся ды называлі сябе «палякамі». Тыя ж «сыны вёскі», якія зрабілі кар'еру (разбагацелі), зусім пераходзілі — хто к расейцам, хто к палякам. Паварот да лепшага пачынаецца толькі цяпер, калі беларускае адраджэнне крок за крокам перамагае тую путаніцу, якая ў: цёмных галовах пануе, і будзіць нацыянальную свядомасць. Паглядзім, чаму беларусы дайшлі да нацыянальнага ўпадку. У асобную нацыю беларускі народ злажыўся дужа даўно з усходне-славянскіх плямёнаў: дрыгавічоў, крывічоў ды радзімічаў. Жыў ён тады ў сувязі з іншымі ўсходнімі славянамі, частка каторых у гэтым меней-болей часе злажылася ва ўкраінскі народ, а з другой часткі, ужо куды пазней, злажыўся вялікарускі народ. Полаччына, захапіўшая добрую палавіну Беларусі, усё ж такі шмат меншая ад іншых абласцей, не прымала ўдзелу ў супольным жыцці Усходняй Славяншчыны ў часе ўдзельнага перыяду: яна ўсё неяк асобна жыла сваім жыццём. Асвета тады ў Полаччыне стаяла высока, народнае веча мела надта вялікае значэнне, князі шмат болей тутака залежалі ад веча, як у іншых абласцях (акрамя Ноўгарада). З усіх бакоў Полаччыну акружалі ворагі, з якімі яна стойка змагалася. У ХІІ стагоддзі ворагі пачалі перамагаць, і, не маючы сіл адбівацца ад іх,-вобласць нават зусім дабравольна перайшла пад уладу незадоўга перад гэтым узмацаваўшагася Літоўскага княства. Літвіны тады не маглі пахваліцца высокай культурай: ні пісьменнасці, ні асветы літоўскай не было, і яны прынялі пісьменнасць, асвету, формы дзяржаўнай і грамадзянскай арганізацыі ад. беларусаў. Гэткім парадкам: беларуская мова сталася дзяржаўнай мовай ва ўсім княстве. Знатныя літвіны самі сталі гаварыць па-беларуску. Разам з асветай і дзяржаўнасцю беларусы прынеслі ў Літву і хрысціянскую веру, намнога раней перад афіцыяльным хрышчэннем Літвы. Хрысціянская вера, якую прынеслі беларусы ў Літву, была ўсходняга грэцкага абраду, ці, як тады называлі, «звычаю». Хрысціянамі ўсходняга грэчаскага звычаю былі ўжо некаторыя сыны Гедыміна (паміж імі і вялікі князь Альгерд, хрысціянскае імя якога Дзмітры), і ўсе Альгердавічы. Вялікі князь Ягайла (Якаў) Альгердавіч (перад тым віцебскі князь), за якім злучыліся Літва з Польшчай і адбылося хрышчэнне Літвы, — таксама быў хрысціянінам, па грэчаскаму звычаю, хрышчан быў, малым будучы,— палітоўску нават гаварыць не ўмеў і знаў толькі беларускую мову. Само сабой, што Літва перамен ва ўклад беларускага жыцця не ўносіла, а, наадварот, парадкі ўсе беларускія, якія былі за беларускімі князямі ў Беларусі, заводзіліся і ў самой Літве. Усяго новага толькі і было, што на месцы старых беларускіх князёў верхаводзілі цяпер князі літоўскія, якія, вышэй было сказана, перанялі мову, звычай і веру, пануючыя ў той час у Беларусі. Дзеля гэтага ўсходнеславянскія вобласці ахвотна пераходзілі пад зверхнасць вялікага князя, які не ў чым не абмяжоўваў далучыўшыяся землі, а бараніў яшчэ ад страшэннай татарскай навалы, якая тады заліла морам-паводкай усю ўсходнюю частку Русі. Да канца ХІУ стагоддзя гэткім парадкам, нават саўсем без вайны, Літва сабрала пад сябе ўсе беларускія і ўкраінскія землі. Надта моцнай літоўская дзяржава не была, хоць і займала вялізны'' абшар. У ёй панавала тая ж удзельная сістэма, што і на Русі. Землі жылі самі па сабе, сувязь была надта слабая, нават у найболей небяспечных для цэльнасці дзяржавы момантах, далёка не заўсёды адна вобласць дапамагала другой. А Літву з усіх бакоў акружалі ворагі, з якімі яна ледзьве-ледзьве спраўлялася. Вось гэта і было прычынай, што Літва злучылася з Польшчай. Вялікі князь Ягайла Альгердавіч злучыў у 1387 годзе гэтыя дзве дзяржавы ў адну, узяўшы за сябе замуж польскую каралеўну Ядвігу. Пры гэтым ён перайшоў з веры ўсходняга «звычаю» на заходні, гэта значыць у каталіцтва, і ў гэтую, заходняга звычаю, веру хрысціў літоўскіх баяр, якія ўжо былі і якія не былі яшчэ хрысціянамі. Гэткім парадкам за Ягайлам у Літве была афіцыйна ўстаноўлена дзяржаўнай верай вера заходняга звычаю — каталіцкая. Але дзеля таго, што Русь, як Белая, так і Украінская, трымалася веры ўсходняга звычаю, то перавага, даная Ягайлам людзям веры звычаю рымскага і палітычная залежнасць ад Польшчы, выклікала незадавальненне. Тым болей што ў Беларусі і Украіне, ад вякоў у справах веры нікога не агранічываўшых, унесены быў Ягайлаў дэкрэт (выданы ў Вільні ў 1397 г.), у якім гаварылася аб тым, што ён прысягнуў усіх падданых княства Літоўскага, да якой бы яны ні належалі веры, «упрасіць, угаварыць, прызваць, а нават прымусіць прыняць веру рымскага звычаю». Гэта ўсё ўзятае разам давяло месцамі да адкрытых бунтаў, і ў канцы канцоў замест злучэння ў адну дзяржаву Літвы і Польшчы ўстаноўлена была унія (хаўрус) дзвюх гэтых дзяржаў, і ў Літве ізноў устаноўлены быў асобны Вялікі Князь. Вялікім князям удалося з часам перамагчы ўдзельных князькоў ды болей цесна звязаць у адно асобныя землі, але зусім аддзяліцца ад Польшчы не давалі ўнутраныя сваркі ды небяспека з боку ворагаў. і А з ворагамі ўсё трудней было сваімі сіламі змагацца. Баяры, бачачы, што ў Польшчы шляхта болей мела правоў, чым яны ў сваёй дзяржаве, дзе перамаглі вялікія паны, хацелі болей цеснай сувязі з Польшчай. У канцы баяры дабіліся свайго: дасталі гербы і прывілеі на меншых сваіх братоў сялян, і ў 1569 годзе, у Любліне, была падпісана ўмова Літвы з Польшчай, якой гэтыя дзве хаўрусныя дзяржавы зліваліся саўсем у адну дзяржаву, з адным каралём і супольнай дзяржаўнай Радай і Сеймам. : . Пастаянныя стасункі з палякамі, якія з гэтага часу на добра пачынаюць верхаводзіць у Літве, ды тое, што хоць роўныя правы былі для ўсіх, але большых чыноў лацвей было дабіцца католікам, чым людзям веры грэцкага звычаю, а да таго езуіцкія школы, у якіх вучылася моладзь і баяр і шляхты, без розніцы, веры, высіленая езуіцкая прапаганда каталіцтва і польскасці ў езуіцкіх школах, якія развівалі фанатызм сярод сваіх гадаванцаў, давяло да таго, што шляхта даволі хутка пачала пераймаць «лепшыя» польскія звычаі і мову і лічыць саміх сябе палякамі. Гэтым гадаванцам езуіцкіх школ — панам, шляхце, узгадаваным на лаціне і польшчыне, бо ў езуіцкіх школах беларускай пісьменнасці не вучылі, лічачы яе пісьменнасцю выключна «ўсходняга звычаю», не падабалася тое, што ў Літве пастарому дзяржаўнай мовай была ўсё яшчэ мова беларуская; і вось яны на сейме ў 1669 годзе замест яе завялі мову польскую. Калі пасля раздзелаў Польшчы Беларусь дасталася. Расеі — царыца Кацярына ІІ, апіраючыся на тое, што беларуская мова падобна да расейскай ды калісь быццам уся ўсходняя славяншчына жыла супольнымі інтарэсамі, стала. лічыць беларусаў расейцамі. Але, як справядліва кажа расейскі вучоны Пыпін, гэткі погляд апіраўся не на сур'ёзным пачуцці племянной еднасці, якой тады не было і не магло быць, а гэта ўсяго толькі было «казенное стремление до одноформенности». Доўга гэты пагляд не ўтрымаўся. Ужо цары Павел і Аляксандр І, спагадаючы палякам ды шануючы іх культуру, сталі глядзець на Беларусь праз польскія акуляры. Пры іх устанавіўся погляд, што наш край зусім польскі. Ры іх польшчына ў нашым краі надта ўзмацавалася. Бадай што, не надта далёка ад праўды думка, што за гэты час Беларусь болей апалячылася, чым праз усё існаванне Рэчы Паспалітай. Мікалай І болей схіляўся к тым поглядам, якіх трымалася Кацярына ІІ. Поўны пераварот у палітыцы ўрада ў нас наступіў пасля польскага паўстання 1863 года, калі ізноў Беларусь была прызнана «ісконі-рускім» краем. Палякаў сталі ціснуць. Сістэматычна павялося абрусенне. Пакуль усё гэта рабілася, беларускае сялянства стагнала пад гнётам прыгону — паншчыны. Скасаванне прыгону гэтаксама нацыянальнай свядомасці ў сялян не разбудзіла. Абрусіцельная палітыка толькі зрабіла тое, што расейская культура, якая да 1863 года зусім не даходзіла да народных беларускіх мас, цяпер сярод праваслаўных беларусаў пачала шырыцца. З другога боку — католікі-беларусы што раз далей адыходзілі ў польскі бок. Здавалася, што поўная дэнацыяналізацыя ўсяго беларускага народу — гэта толькі пытанне болей ці меней далёкай будучыні. Здавалася... Але да гэтага не дапусціла нацыянальнае адраджэнне. ==III== У найтруднейшых варунках, нават у найболей здэнацыяналізаваных слаях, пачуцце нейкай асобнасці ў нас ніколі такі саўсем не знікала. Шляхта, лічачы сябе палякамі, сякіятакія «тутэйшыя», лакальна-патрыятычныя інстынкты заўсёды мела. Лічачы бацькаўчынай Польшчу, Беларусь правінцыяй яе, а беларускі народ часткай польскага,— шляхта пачувала сваю племянную асобнасць ад праўдзівых палякаў. Гэткім лакальным патрыятызмам пранікліся таксама і некаторыя выдатныя польскія вучоныя ды пісьменнікі, якія выйшлі з нашага краю, ахвотна браліся за расследаванне гісторыі, этнаграфіі і пісалі абразкі з жыцця нашага краю. Пасля 1863 года суровыя праследаванні палякаў шмат аслабілі лакальны патрыятызм, але бывае, што ён праяўляецца і цяпер. Багацейшыя паны, якія ездзяць па ўсім свеце, бадай што ніякай лакальнай асобнасці не збераглі; затое памешчыкі сярэдняй рукі, а яшчэ болей дробная шляхта, тая і цяпер, хоць называе сябе палякамі і ў афіцыяльных выступленнях гаворыць папольску, але ў штодзённым жыцці, у сваёй сям'і ды сярод добрых знаёмых гаворыць напалавіну па-польску, напалавіну па-беларуску, а ў сваёй кампаніі, за чаркай, беларушчына зусім выцясняе польшчыну. Гэта самае: мы бачым і сярод «вышаўшых у людзі» з беларускай вёскі: вучыцеляў, дробных чыноўнікаў і сярод часткі праваслаўнага духавенства. У расейскую гаворку тутака ўходзіць шмат беларускіх зваротаў і слоў. У сваёй кампаніі беларушчына лунае побач з расейскім. Стыкаючыся на службе з чыноўнікамі вялікаросамі, беларусы не надта з імі сябруюць, усё болей сваёй кампаніі трымаюцца; часамі паміж тутэйшымі і наезнымі нават праяўляецца нейкі антаганізм. Адным словам, тое «тоже малороссийское» пачуццё лакальнай асобнасці, так прыкметнае на Украіне, у нас, хоць і шмат слабей, але таксама праяўляецца. Дзеля таго, што тутэйшыя палякі — гэта найчасцей патомкі апалячаных беларусаў, -элемент гэты, ад вякоў у нас седзячы і цесна з краем і жыццём краю звязаны, — тады калі расейцы да 1863 года бадай ніякай ролі ў культурным жыцці нашага краю не адыгрывалі,- то і першыя пробліскі беларускай нацыянальнай свядомасці ў палавіне ХІХ стагоддзя ў нас праявіліся ў форме польскай «тоже беларушчыны». Пробліскі гэтыя былі як бы далейшым развіццём пачуцця лакальнай асобнасці тутэйшай шляхты, і, па праўдзе кажучы, не лішне далёка адышлі ад «тоже беларушчыны». Першыя паэты беларускія ( Баршчэўскі, Рыпінскі, Дарэўскі і інш.) або пісалі па-польску, устаўляючы часам у польскі тэкст беларускія словы (найчасцей размову сялян па-беларуску), або рабілі пераклады з польскіх пісьменнікаў, а калі і пісалі па-беларуску арыгінальныя творы (пісалі іх заўсёды лацінікай), то праводзілі ў іх шляхецкія і польскія думкі. (Баршчэўскі нават выхваляў старашляхецкі разгул і, відаць, жадаў павароту «светлых дзён». Марцінкевіч меў большы талент, як яго папярэднікі, шмат напісаў па-беларуску арыгінальных рэчаў, перакладаў «Пана Тадэвуша» і напісаў польска-беларускую оперу «Сялянка». Шкада толькі, што не многа далей адышоў ад сваіх папярэднікаў у сваім лакальным патрыятызме. Вярыга-Дарэўскі, бадай што, стаяў бліжэй да народу, але, на жаль, творы яго не былі друкаваны, і яны загінулі. Пісалі ў 1840-1850 гадах многа людзей па-беларуску, але ўсе гэтыя пісьменнікі тым толькі і розніліся ад тутэйшых польскіх пісьменнікаў, што часамі пісалі па-беларуску. Прынцыпіяльнай розніцы паміж аднымі і другімі не было. Каб тады беларуская справа была пастаўлена зусім ясна,— надта магло быць, што яны аднесліся б да яе ворага. У 1863 годзе польскія паўстанцы, каб прыцягнуць к сабе беларускіх сялян, выдалі некалькі пракламацый па-беларуску. У 1865 годзе было забаронена што-небудзь друкаваць па-беларуску, што, побач з аслабленнем лакальных сімпатый сярод мясцовай шляхты, надоўга затрымала далейшае развіццё беларускага пісьменства. Праўда, што літаратурная творчасць беларуская ад забароны друку не замёрла зусім, шмат хто ў гэтым часе пісаў па-беларуску, але гэтыя творы разыходзіліся толькі ў рукапісах і для шырэйшых слаёў грамадзянства засталіся невядомымі. Тэндэнцыі большасці гэтых твораў тыя ж польскія ды шляхецкія, што і іх папярэднікаў, але ўжо ўплятаюцца дзе-нідзе і новыя тэмы: скасаванне паншчыны, розныя здарэнні, уцешныя апавяданні і сатыра. У гэтым часе, пад канец ХІХ стагоддзя, высунуўся наперад ў беларускай пісьменнасці Ф. Багушэвіч. Ён сілай свайго таленту далёка пакінуў ззаду ўсіх сваіх папярэднікаў і спыніўся на раздарожжы беларускага нацыянальнага адраджэння. З аднаго боку, у яго творчасці і вычуваюцца шляхецка-польскія перажыткі, а з другога боку, ён пранікнуты духам расейскага народніцтва, якое набыў, будучы ва універсітэце ў Расеі. У прадмове да «Дудкі» ён у пастаноўцы беларускай справы ідзе шмат далёй ад сваіх папярэднікаў, далёка шырэй глядзіць на яе. Ён першы падаў зусім ясна кліч: «Не пакідайце мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». Багушэвіч умеў унікнуць у долю і крыўду народу беларускага і напісаў такія моцныя рэчы, як «У судзе», «У астрозе», «Скацінная апека» і інш., дзе панска-польскіх думак няма ані. І гэты бок творчасці Багушэвіча дае яму пачэснае месца ў нашым пісьменстве. Багушэвіч скрануў беларускае нацыянальнае адраджэнне, падаў кліч, і яно памаленьку пачало разрастацца. У 1890-х гадах шмат дзе па універсітэцкіх гарадах пачалі арганізоўвацца беларускія студэнцкія гурткі. Найстарэйшы маскоўскі гурток выдаў нават пад канец 80-х гадоў, пераклаўшы з Гаршына, «Сігнал». Пры дапамозе вядомага ўкраінскага дзеяча Драгаманава пачалі ў 80-х гадах выходзіць за мяжой першыя беларускія сацыялістычныя брашуркі. У 1903 годзе была надрукавана беларускім пецярбургскім студэнцкім гуртком «Вязанка», зборнічак вершаў Янкі Лучыны. Характэрна, што гэту кніжачку, з прычыны забароны беларускага друку, прыйшлося правесці праз цэнзуру як кніжку на балгарскай мове. З ажыўленнем у 1903— 1904 гадах грамадзянскай думкі ва ўсёй Расеі болей жыва пачынаюць працаваць і беларускія гурткі. У 90-х і 900-х гадах паяўляюцца таксама «Очерки из жизни белорусской деревни» Пшчэлкі. Каб лепей разабраць гэту кніжку, мы крыху азірнемся назад. Да 1863 года, хоць пробы абрусення пачаліся яшчэ пры Кацярыне ІІ, культурны ўплыў Расеі быў у нашым краі слабы і не мог нават раўняцца з польскім. Край наш пазнаў расейцаў пасля раздзелаў Польшчы. Былі гэта прысланыя ў «забраны край» чыноўнікі — элемент з жыццём краю і яго інтарэсамі не звязаны, дзеля чаго ніякія лакальна-беларускія сімпатыі, якія тады (у пачатку ХІХ ст.) сярод мясцовых палякаў былі даволі моцныя, паміж расейцаў не праяўляліся. Пасля 63 года, паставіўшы сабе мэту зусім «абрусіць» наш край, урад скінуў са службы ўсіх чыноўнікаў-палякаў, якіх перш было шмат, ды замяніў іх расейцамі. Расейцам жа ўрад раздаваў канфіскаваныя ў паўстанцаўпалякаў двары. Праз гэта расейскі элемент адразу моцна ўзрое і ўсё болей ды болей павялічваўся. Папаўнялі гэты элемент як прыезджыя з Расеі, так і мясцовыя праваслаўныя беларусы, «выйшаўшыя ў людзі». Сярод гэтых беларусаў, а таксама сярод чаёткі абсеўшых на зямлі расейскіх памешчыкаў, малапамалу пакрыўшыхся слоем «тутэйшасці»; праяўляюцца таксама лакальныя сімпатыі. Само сабой, што бацькаўшчынай яны лічаць Расею, Беларусь — яе апалячанай правінцыяй. Пшчолка — гэта тыповы пісьменнік, адбіваючы такія настроі. Піша ён па-расейску, але шмат устаўляе беларускіх слоў ды зваротаў, а іншыя апавяданні піша і зусім пабеларуску. Талент Пшчолкі не малы, жыццё беларускай вёскі, якую бярэцца апісваць, ён ведае добра, але беларускай мовы або добра не знае, або свядома перакручвае яе на расейскі лад. На народ Пшчолка глядзіць спачуваючы, але на яго мову, звычаі - з нескрыванай пагардай. Дае абразкі цемнаты і дзікасці, часамі горка-праўдзівыя,- яшчэ часцей — груба павялічаныя. Пашаны да нацыянальнага беларускага гонару нідзе ў яго не прыкметна. У некаторых творах, найчасцей тых, што пісаны зусім па-беларуску, пісьменнік пускаецца на кпінкі з беларуса, кшталтам вясёлых «жыдоўскіх» ці «армянскіх» анекдотаў. Апавяданні Пшчолкі — месцамі гэта глум і здзек з беларуса. Але наша жыццё такое ўжо гаротнае, што нават і Пшчолка месцамі мімавольна ледзьве што не на «грамадзянскія матывы» пераходзіць. Пшчолка не толькі апавяданні, але і артыкулы ў чарнасоценныя газеты піша, тамака ён, як спецыяліст па часці «беларускага сепаратызму», дужа неспрыстойна нападае на беларускае нацыянальнае адраджэнне. Гэткія апавяданні зусім падыходзяць да тых вымог, якія можа праяўляць лакальны патрыятызм тутэйшых праваслаўных памешчыкаў, паноў і беларусаў-чыноўнікаў, людзей адрэзаных ад народу і пагарджаючых яго. Сярод іх кніжкі Пшчолкі дужа папулярны. Мы так доўга затрымаліся над гэтым зусім не дзеля таго, што лічым творчасць Пшчолкі выдатнай літаратурнай з'явай або каб прыдавалі ёй якое-небудзь значэнне для развіцця беларускай нацыянальнай свядомасці,— нас яна можа цікавіць толькі як адгалосак слабенькіх беларускіх сімпатый тых колаў, якія дужа непрыязна ставяцца да нашага нацыянальнага адраджэння. ==IV== Калі ўслед за «эпохай даверыя» пачалася ў Расеі рэвалюцыя - беларускі народ раптам устрапянуўся. «Беларуская сацыялістычная грамада» ў 1905-1906 гадах выдае мноства пракламацый, якія хутка разыходзіліся па ўсім краі, выклікаючы незадаволенне сучаснасцю, а побач з тым будзячы нацыянальную свядомасць. Шмат куды адозвы Грамады траплялі перш ад «літаратуры» расейскіх партый; з іх народ тамака атрымліваў першыя паняцці класавых інтарэсаў, і ў такіх здарэннях нацыянальныя беларускія дамаганні (на якія Грамада ў сваіх выданнях звяртала ўвагу) уваходзілі, як неразлучны элемент, у апазіцыйны светагляд. У 1906 годзе злажыўся «Беларускі вучыцельскі саюз», да якога прымыкалі шырокія колы народных вучыцеляў. Побач з гэтым пачынаецца рух сярод моладзі сярэдніх школ. У глухоўскім інстытуце і 4-х вучыцельскіх семінарыях арганізуюцца пад нацыянальна-беларускім прапарам хаўрусы вучыцеляў; шмат прыхільнікаў беларушчына знаходзіць і ў духоўных семінарыях (асабліва праваслаўных). У гэтым жа годзе ў Пецярбургу адкрываецца выдавецкая суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца», а ў Вільні пачынае выходзіць першая беларуская газета «Наша доля». «Наша доля» пісала дужа востра, дык з б-ці выйшаўшых нумароў канфіскавана 5. «Наша доля» закрылася на б-м нумары, але гэтыя нумары разышліся па ўсім, краі ў тысячах экземпляраў і для ўзмацнення беларускай свядомасці мелі вялікае значэнне. Яшчэ тады, калі жыла «Наша доля», пачала выходзіць другая беларуская газета «Наша ніва», якая выходзіць і цяпер. «Наша ніва» хутка пайшла ў народ, і ўплыў яе тамака ўсё болей і болей узрастае. Паміж газетай і чытачамі ўстанавілася цесная сувязь. Шмат чытачоў працуе ў газеце, прысылаючы вершы, апавяданні і карэспандэнцыі, якіх з усіх куткоў краю прыходзіць шмат. Гэта паказвае, што газету чытачы лічаць сваёй ды колькі мага працу яе падтрымліваюць, хоць ганарару за гэта не дастаюць ні капейкі. Каб дайсці да ўсіх беларусаў, «Наша ніва», таксама як і «Наша доля», выходзіла двума шрыфтамі: рускім і лацінскім. Пасярод беларусаў ёсць такія, хто чытае толькі лацінскімі літарамі. Па праўдзе кажучы, заводзіць у газеце два шрыфты не было вялікай патрэбы: 4/5 беларусаў — праваслаўныя, якія лацінскіх літар саўсем не ўмеюць чытаць; 15католікі, ды і тыя вучацца чытаць у казённых школах, і большасць пісьменных паміж іх знае расейскую грамату. Пісьменных толькі па-польску не так ужо і многа, і расейская пісьменнасць з павелічэннем колькасці школ з кожным годам расце. З самага пачатку трэба было прызнаць беларускім шрыфтам рускія літары, апіраючыся на гістарычныя традыцыі (уся старая беларуская літаратура друкавана славянскімі літарамі) і практычную пастаноўку справы. Інакшая пастаноўка справы тлумачыцца тым, што з самага пачатку зусім свядомых, шчырых беларусаў было не шмат, перамагалі «тожэ беларусы», якія чыталі газету і кніжкі, прызнавалі нацыянальныя дамаганні, але побач з тым далёка не зусім парвалі сувязі с той культурай, У якой гадаваліся. Гэткіх «тожэ беларусаў» было шмат, як з расейскага, так і з польскага боку. Здараліся людзі паміж першымі і другімі, якія былі схільныя глядзець на беларушчыну як на нейкі прыдатак да польшчыны ці расейшчыны. Рэдакцыя, хочучы захапіць як праваслаўных, так і католікаў да беларускага руху і здаволіць як адзін, так і другі бок, пачала выдаваць газету двума шрыфтамі. Не толькі сярод «тожэ беларусаў», але таксама і сярод шчырых беларусаў, нават католікаў, гэткая пастаноўка справы выклікала нездаволенне. Нездаволенне ў меру развіцця руху ўзрастала. Матыў нездаволення быў той, што пры двух шрыфтах нельга развіваць літаратуры і што яны раздзяляюць адзін народ на двое. У канцы (у 1912 годзе) рэдакцыя «Нашай нівы» звярнулася да чытачоў з анкетай — на які адзін шрыфт перайсці. Вялізная большасць выказалася за «гражданку», і ў канцы 1912 года газета пачала выходзіць толькі гэтымі літарамі. Нездаволеным гэткім паваротам справы аказаўся толькі клерыкальны-каталіцкі сабор, які ў скорасці пасля гэтага пачаў выдаваць сваю клерыкальна-каталіцкую газету «Bielarus» - лацінскімі літарамі. Паступовыя ж беларускія каталіцкія колы падалі голас за рускі шрыфт у беларускай пісьменнасці, шануючы нацыянальную традыцыю. Пасля 1905 года, як страпянуўся народ, паявілася шмат паэтаў. Народ загаварыў песняй. Паміж паэтамі і белетрыстамі аказалася нямала людзей вялікага таленту, і яны ў кароткі час здолелі паставіць беларускае пісьменства на такую вышыню, якой яно перш не даходзіла. Гэтыя пісьменнікі ўжо зусім павярнулі нашу пісьменнасць на той шлях, да якога адным бокам сваёй творчасці прымыкаў Багушэвіч: на шлях рэалізму, глыбока пранікнутага народалюбствам, здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у тое, што: <poem>Усё ж такі хоць некалі, А праўды дачакаемся... </poem> Характэрна, што гэтыя пісьменнікі выйшлі ўжо не з асяроддзя апалячанай шляхты або абруселага чыноўніцтва, а з асяроддзя самога працуючага народу. Паміж імі болей праваслаўных, але шмат і католікаў. Бадай усе яны — сыны народу; найболей такіх, якія і цяпер працуюць рукамі. Найвялікшыя інтэлігенты сярод іх — народныя вучыцелі. Інтэлігентаў, хоць бы і шчыра спагадаючых народу, праўдзівых дэмакратаў, але выйшаўшых з іншых станаў (класаў), у беларускім руху агулам не шмат, а пісьменнікаў сярод іх — толькі на завод. І хоць патэнтаваных інтэлігентаў сярод сучасных беларускіх пісьменнікаў мала, усё ж цяпер шмат лепей па-беларуску пішуць, чым даўней, болей праўдзівых талентаў, ды большую вартасць маюць іх творы, - болей пранікнуты сардэчным пачуццём і зразуменнем народу. Некаторыя з нашых пісьменнікаў звярнулі б увагу ў любой старой і багатай літаратуры. Першае месца займаюць: Якуб Колас, Янка Купала; далей ідуць — Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Н. Буйло, Цётка, Журба, Арол, Цішка Гартны, Янук Д., Лявон Лобік, Стары Улас, Паўловіч, Леўчык, Гурло, Ясакар; навелісты: Тарас Гушча, Ядвігін Ш., Змітрок Бядуля, Максім Беларус, Галубок, Лейко, Аляхновіч-Чаркас, Лёсік, Власт, Юшко і інш. Дагэтуль перамагае ў беларускім пісьменстве рэалізм — у лепшым значэнні гэтага слова. Пісьменнікі нашы, як праўдзівыя народныя інтэлігенты, цесна звязаны з гаротнай, абяздоленай народнай масай і перш-наперш звяртаюць увагу на тое, што іх акружае. Глыбока адчуваюць песняры-паэты народнае гора, жыццё беспрасветнае свайго народу, на якое: «як не глянеш, сэрца болем зашчыміць». <poem>У маім сэрцы гора гэта Адгалос знаходзіць, Сэрца ж, жалем абагрэта, Песні смутку родзіць. Няхай плачам у сіняй далі Песня разліецца, Каб усе людзі ў свеце зналі, Як нам тут жывецца...</poem> Гэтак зарысоўвае Колас мэту творчасці беларускага песняра. <poem>Няма хлеба, няма солі,- Чужому рабі; Няма шчасця, няма долі,- Во тут і жыві! Вот зіма — мароз вялікі,- Дровы ў Мінск цягні; Дзеткі змёрзлі: енкі, крыкі,- Вот тут і жыві! Прайшла зімка, цёпла стала, - Вясна на зямлі, А тут корму, хлеба мала, - Вот тут і жыві! Вясна, лета — час рабочы: Ары, касі, жні; Пот крывавы заліў вочы, - Вот тут і жыві! Прайшло лета, прыйшла восень, - Падаткі нясі, А дзяцей абдзёртых восем! Вот тут і жыві! <small>''Янка Купала.'' ''“З песняў мужыка”</small>''</poem> Не дзіва, што гэткія «родныя абразкі» выклікаюць сумнае настраенне і беларуская паэзія часта «плачам — у сіняй далі разліваецца». Побач са злыбедамі і нядоляй пануе ў беларускай вёсцы страшэнная цемната, якая часта прыводзіць да ўсялякіх эксцэсаў, цяжкіх драм і агулам калечыць псіхалогію чалавека — дае развівацца горшым інстынктам. Патрасаючыя, але праўдзівыя абразкі «панавання цемні» дае ў іншых сваіх апавяданнях Змітрок Бядуля. Гэта цемната, а таксама зразуменне, што надта многа ўсялякіх загародак і перашкод трэба перамагчы, — зусім натуральна ставіць перад беларускімі дзеячамі пытанне, пастаўленае паэтам Максімам Багдановічам: <poem>Сціснула гора дыханне ў народзе. Гора ўсюды пануе. Хваляй шырокай разлілась, як мора, - Родны наш край затапіла... Брацця! Ці зможам грамадскае гора? Брацця! Ці хопіць нам сілы?!??</poem> На гэтае пытанне беларускія песняры даюць катэгарычныя адказы: <poem>Не! не праўда. Быць не можа, Каб не грэла цёпла сонца! Наша праўда нам паможа, Блісне свет і к нам ў ваконца.</poem> <small>''(Якуб Колас. Сябрам)''</small> <poem>Пры ласцы Божай усё мы зможам, Гора затопчам сільнай нагой, Зможам нядолю, зможам няволю, Светач запалім шчасця свайго. З'яснеюць ночы, высахнуць вочы, Злітыя горкай бядноты слязьмі; Голад загіне, бяда пакіне, Долю мець будзем,— эй, будзем людзьмі!..</poem> <small>''(Янка Купала. Чаго нам трэба)''</small> <poem>Цярпі, мой ты браце, і вер, што настане Сярмяжніку лепшае шчасце, жыццё. Вер! будзе тваё на зямлі панаванне, Навекі зваюеш ты гора сваё.</poem> <small>''(Галубок. Сярмяжнік)''</small> <poem>От, убачыш, прыйдуць людзі На ўспамогу ў грамадзе; Кожны цэглу класці будзе, - От дзе праца загудзе! Сцены зробім чыста, гладка, Як з крышталю, столь, як шкло... Скажуць людзі: «Вось дык хатка, Роўнай ў свеце не было!» Будзем есці ў гэнай хаце Смачны, чысты, пульхны хлеб, Пойдзем, муляр, пойдзем, браце, Хай другі канчае склеп.</poem> <small>''(Алесь Гарун. “Муляру")''</small> Гэткіх заяў мы маглі б яшчэ шмат прывесці, але і прыведзеныя вышэй паказваюць, што нашы пісьменнікі пранікнуты здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у лепшую будучыню свайго краю і народу. Зусім натуральна, што выйшаўшыя з народу пісьменнікі перш-наперш звярнулі ўвагу на яго жыццё. Спачатку ў іх творах перамагаюць абразкі народнага гора ды перажывання шчырых дэмакратаў, глыбока задумаўшыхся над тым, як яго звясці. Але хоць дужа багатая ды ўдзячная гэта тэма, бадай што, датуль яна не счэрпаецца, дакуль будуць прычыны, выклікаючыя гэткія настраенні пісьменства. Справядліва зразумеўшы сваю задачу, ды не хочучы быць аднабокім, ёю здаволіцца не павінны. Трэба звярнуць увагу таксама і на другія праявы жыцця. Наша пісьменства зусім адпавядае гэтым жаданням: стаўляючы вышэйпамянутыя тэмы на першым плане, яно і на другія патрэбы адгукаецца. У Ядвігіна Ш., Паўловіча, Галубка і інш. мы знаходзім пробкі праўдзівага беларускага гумару. Часамі высмейваецца і селянін, але скрозь смех праглядае шчырае спагаданне ды любоў да яго. Бывае, што адзін і той жа пісьменнік дае гумарыстычныя і пранікнутыя «грамадзянскім жалем» панурыя абразкі жыцця. Шмат ёсць дужа прыгожых малюнкаў прыроды. Усё болей ды болей прыбывае твораў, што разглядаюць любоўныя перажыванні. Але хоць развіццё беларускага пісьменства адбывалася якраз у часе глыбокай рэакцыі, калі шмат хто з пісьменнікаў у суседніх нацый даходзіў у пастаноўцы, напр., палавой справы, да нігілізму, блізкага да парнаграфіі, то ў нашым пісьменстве ніякіх адгалоскаў гэтага няма. Не толькі пісьменнікі, што займаюцца маляваннем «любоўных перажыванняў» паміж іншым, але і тыя, хто, як, напр., К. Буйла, у сваёй творчасці галоўным чынам на гэта звярнулі ўвагу — дужа далёкі ад моднай пастаноўкі гэтага пытання. Адным словам, беларускае пісьменства ідзе к таму, каб усебакова здаволіць патрэбы свайго грамадзянства. Пакуль што яшчэ далёка да таго, каб гэтае жаданне ў поўнай меры наша літаратура здавольвала, бо не так многа ў нас пісьменнікаў,— іншыя з іх мала пішуць; але нельга забываць, што гэта толькі пачатак. Усё ж такі добра, што ідзе пісьменства тым шляхам, якім ісці павінна. Асобна ад іншых трэба паставіць паэта Максіма Багдановіча, які шмат нам даў тыповых пробак паэзіі «штукарства для штукарства». Дэкадэнцкіх настрояў, так прыкметных цяпер у іншых пісьменствах, у нас бадай не бывае. Гэта бадай затым, што патэнтаваных і патомных інтэлігентаў сярод нашых літаратараў так як бы і няма. Гаротны народ з яго гаротнай доляй, з яго не збыўшыміся яшчэ пакуль што ідэаламі ад такіх настрояў дужа далёкі. Мы ведаем, што сярод святлейшых расейскіх сялян ды работнікаў надта любяць і чытаюць Някрасава, Глеба Успенскага і інш. пісьменнікаў- грамадзян, а сучаснымі дэкадэнцкімі пісакамі мала цікавяцца; гэтаксама і ў палякаў. Работнікі і сяляне ў Заходняй Еўропе, якіх там шмат, хоць надта выдатных талентаў сярод іх няма, найболей пішуць аб сваім жыцці і нядолі. Нашы пісьменнікі, як праўдзівыя сыны народу, — тутака таксама зусім з імі згаджаюцца і далёкія ад дэкадэнцтва. Гэтак стаіць справа цяпер, не іначай хіба будзе і ў будучыні. Нашае панства нацыянальна хіба не адродзіцца, — усе варункі такія, што на гэта лічыць не можна; у будучыні нацыянальную культуру тварыць будзе сам працоўны народ, як і цяпер. Да яго дэкадэнтам даступіцца не лёгка. Побач з прагрэсам пісьменства развіваюцца і ўсе іншыя праявы беларускага жыцця. З 1910 года пачынае выходзіць Беларускі каляндар, які цяпер разыходзіцца, штогод блізка што ў 20 000 экземпляраў па ўсёй Беларусі. Разам з шырокай папулярнасцю ён здабыў сабе славу найлепшага народнага календара ў нашым краі. У 1912 годзе пачынае выходзіць месячнік сельскай гаспадаркі «Саха» і перыядычныя выданні для інтэлігенцыі «Маладая Беларусь». У канцы 1913 года з'яўляецца месячнік «Лучынка» для моладзі. Усё большае ды большае лік свядомых беларусаў-пісьменнікаў. Пад нацыянальным прапарам гуртуецца шмат вучашчайся моладзі, як у вышэйшых, так і сярэдніх школах. Крапчаюць і далей развіваюцца старыя беларускія гурткі, усё болей і болей прыбывае новых. У гэтых жа гадах творыцца беларускі народны тэатр і народныя хоры. Драматычныя гурткі і хоры закладаюцца як у некаторых большых гарадах, так нават дзе-нідзе і па мястэчках. Шкада толькі, што драматычная літаратура, як арыгінальная, так і перакладная, пакуль што бедна і толькі ў малой частцы можа здаволіць патрэбы. З якога боку ні глянуць на справу, усюды прымецен рух наперад. Будзіцца ад векавога сну і шырокая маса беларускага сялянства. Калі да яе даходзіць беларуская газета, каляндар ці кніжка,— яна найчасцей спатыкае шчырае і прыхільнае прывітанне. Усё ж такі шмат ёсць яшчэ такіх куткоў, куды беларускія выданні не даходзілі, і народ нават не ведае, што яны ёсць на свеце. Сярод шырокай масы, час ад часу прачытаўшых тое ці другое ў роднай мове, дагэтуль у поглядах на нацыянальную справу таксама пануе блытаніна. Але ўсё гэта часовы і пераходны стан. Трывае ён — часткова затым, што свядомыя беларусы не могуць як след працаваць — надта многа ўсякіх перашкод і забарон яны ўсюды спатыкаюць. Але не пужае гэта іх і не адбірае ахвоты працаваць для дабра свайго краю. Нацыянальна свядомыя беларусы цвёрда вераць у тое, што калі варункі палепшаюць — будзе можна весці шырэйшую работу, калі ўвесь беларускі народ даведаецца аб гэтым ды здолее падаць свой голас у гэтай справе, то ён зусім ясна і адкрыта стане на баку тых, якія «падалі голас» у абарону свайго народу. Тады справу беларускага нацыянальнага адраджэння возьме ён на свае магутныя плечы, і зусім не страшны ёй будуць усе патугі ворагаў ды іх нападкі. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] t0kmledlo3fq7hj14xnuwv5rzk3h2go 87165 87128 2022-08-14T06:50:21Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Беларускае нацыянальнае адраджэнне | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = Творы: проза, крытыка, публіцыстыка / Лявон Гмырак. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1992 - с 52 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ==І== ХІХ век, век пары і электрычаства да вышэйшага развіцця дэмакратыі, каторая праз гэтае стагоддзе! дабыла сабе болей, чым за ўсе быўшыя перад ім стагоддзі; век гэты быў таксама і векам нацыянальнага адраджэння многіх, здавалася, ужо саўсем заняпаўшых нацый. Такіх нацый за папярэднія стагоддзі сабралася шмат. Часта бывала, што калі які народ запануе над другім, то з часам гэты апошні пападаў не толькі ў палітычную ды эканамічную, але таксама і ў культурную залежнасць ад свайго ўладара. Перш-наперш вышэйшыя станы пераймалі адтуль мову, культуру, усе звычаі і мала-памалу зусім чужымі, а нават ворагамі станавіліся свайму народу. Свайго трымаўся толькі народ, але дзеля таго, што ён сам быў прыгнечаны, не меў ніякіх правоў чалавека,— як той казаў, «і ў людзі не лічыўся», то на ўсё прыналежачае такому народу, на яго мову, звычаі, абычаі, паэзію і мудраець, устанаўліваўся пагляд, як на нешта «грубае», «простае», «мужыцкае», з чым «далікатныя» паны нічога супольнага не маюць. Багата ўсялякіх прычын прывяло да нацыянальнага ўпадку розныя нацыі. Разбірацца тутака ў іх мы не маем змогі, абмяжуемся толькі адмечаннем таго факту, што на пачатку ХІХ стагоддзя такіх народаў было надта многа. Асабліва сумны абраз прадстаўляла тады славянства. Палудзённыя славяне, каторыя былі пад гнётам турэцкага дэспатызму, сістэматычна былі дэнацыяналізаваны з боку вышэйшага духавенства, якое ў тых старонках было грэцкае, і не давалі дайжэ ніякага знаку нацыянальнага жыцця. Другая частка палудзённых славян, каторая жыла пад Аўстрыяй (усё заходняе славянства, акрамя палякаў), знаходзілася пад гнётам нямецкай культуры. А ўсходнія славянскія народы, беларусы ды ўкраінцы, зусім, здавалася, счэзлі як асобныя народы. З усёй славяншчыны тады нацыянальна жылі толькі два ўсходнія славянскія народы -Маскоўшчына і Польшча. Маскоўцы стварылі да гэтай пары велізарную і дужую дзяржаву; палякі якраз нядоўга перад гэтым страцілі сваю дзяржаўнасць. Хоць у Прусіі ды Аўстрыі палякаў тады колькі мага анямечвалі. Шлёнзк (Сілезія), ужо колькі вякоў нямеччыны, быў нацыянальна зусім заснуўшы, але палякі мелі гэткую багатую культуру, што згінуць не маглі, тым болей што надта многа духовых рэсурсаў бралі яны з пасярод апалячанага, саўсем адарваўшагася ад роднага пня панства Беларусі і Правабярэжнай Украіны. Але ў пачатку ХІХ стагоддзя, побач з развіццём рамантызму, пачынае скрозь па Еўропе праяўляцца любоў да народнай паэзіі і штукарства, у след за гэтым і да народу, стварыўшага гэту красу. Пачынаюць углядаць У долю заняпаўшых народаў, раскапваць яго гісторыю, знаходзяцца абаронцы пакрыўджаных, пачуваючыя кроўную сувязь? сваю з народам. вось пачынаецца нацыянальнае адраджэнне навекі, здавалася, загінуўшых нацый. Гэткі рух абхапіў надта многа як славянскіх, так і да іншых плямёнаў належачых народаў. І вось мы бачым, што, напрыклад, чэхі, у каторых якіх 80 гадоў таму назад усё панства было анямечана, чэшская мова лічылася «простай», «мужыцкай», і гаварыў ёю толькі працоўны народ, -за гэтых 80 гадоў яны здолелі стварыць багатую нацыянальную культуру, каторая ўсе іх патрэбы духоўныя здавальняе, — дабіліся для сваёй мовы правоў і чуюць яе цяпер ва ўсіх урадавых установах (ва ўсіх школах, як ніжэйшых, так сярэдніх і вышэйшых навучаюць цяпер па-чэшску). Другія адрадзіўшыяся народы, адны болей, другія меней, але ўсе гэтаксама, шмат чаго ў гэтым кірунку зрабілі. Не адзінакавыя ўсюды былі варункі, У якіх адбывалася нацыянальнае адраджэнне розных народаў: адны крапчэйшых мелі ворагаў ды болей усялякіх загародак і перашкод, другія сустракалі на сваёй дарозе меней усяго таго. У цеснай залежнасці ад гэтага былі вынікі? працы адраджаючыхся народаў. А вось цяпер на шлях нацыянальнага адраджэння стаў і наш беларускі народ. ==II== Цяпер беларусы жывуць ва ўсёй Магілёўскай губерні, Мінскай (акрамя ўкраінскай часткі Пінскага павету), Гродзенскай (акрамя Кобрынскага ды Брэсцкая пав., дзе жывуць украінцы, і польскай часткі Бельскага, Сакольскага), Віцебскай (у некаторых паветах тут жыве шмат латышоў ды старавераў — вялікаросаў), Віленскай (акрамя меншай часткі Свянцянскага, Віленскага, Лідскага пав. і большай — Троцкага, дзе жывуць літвіны). Далей беларусы жывуць ў 7-мі заходніх паветах Смаленшчыны, 6-ці паўночных Чарнігаўчыны ды ў пагранічных паветах губерній Арлоўскай, Калужскай, Тверскай, Пскоўскай, Курляндскай, Ковенскай, Сувальскай. Усяго цяпер беларусаў набярэцца, калі прыняць у лік перасяленцаў ды эмігрантаў, -10 000 000 душ. Багата гістарычных прычын злажылася на тое, што цяпер беларускі народ па веры дзеліцца на дзве часткі: на праваслаўных і католікаў. Праваслаўных беларусаў будзе каля 8-мі мільёнаў, католікаў — не поўныя 2 мільёны. Усё панства і частка мяшчан адарваліся тут ад свайго народу, дзеля чаго цяпер беларусы з'яўляюцца адным з найболей дэмакратычных народаў на свеце — бо бадай што пагалоўна жывуць яны з працы рукамі. Беларуская мова знаходзіцца цяпер на становішчы «простай». Ніякіх правоў яна нідзе не мае. Ва ўсіх дзяржаўных установах: школе, судзе, воласці, праваслаўнай царкве, пануе цяпер расейская мова; у каталіцкім касцёле — польская. Інтэлігенцыя ў Беларусі складаецца з памешчыкаў-палякаў і апалячаных, з чыноўніцтва расейскага і абруселага ды мяшчанства, часткова абруселага, часткова апалячанага. Не чуючы сваёй мовы ў ніякай установе і ад інтэлігенцыі, цёмны селянін-беларус думае, што яго мова — гэта мова толькі бедных і бяспраўных, і ніякіх правоў ёй не належыцца. У гэтай думцы трымаюць яго пакрыжаваныя інтарэсы пануючых нацый, якія, паміма заўзятай барацьбы паміж сабой за культурнае панаванне над беларусамі, усё ж такі дужа згодна стараюцца, каб селянін-беларус не разабраўся ў тым, хто ён такі. Ды яшчэ цэлы груд іншых варункаў, разбірацца ў якіх будзем. Зусім нядаўна, можна сказаць, ніякай нацыянальнай свядомасці ў беларусоў-сялян не было. Пачуццё лакальнай асобнасці («тутэйшасці») у нас было даволі слабае. Не толькі «вярхі», якія даўно ўжо адарваліся ад свайго народу, але і сялянскія дзеці, узгадаваныя падсялянскай страхой, калі ім удавалася, так ці іначай, выйсці «ў людзі», стараліся забыцца чым скарэй, «чые яны дзеці, якіх бацькоў», і цалкам пераходзілі да дужэйшых. Асноўная народная маса, хоць і заставалася беларускай, але таксама памаленьку траціла свае нацыянальныя прыкметы. У мову ўсё болей ды болей ўваходзілі чужыя словы,— чужыя звычаі, песні, адзежа, і яны даволі лёгка выцяснялі беларускае. Багата дзеля якіх прычын дэнацыяналізаваўся беларускі народ. Дэнацыяналізацыя ішла з двух бакоў: праваслаўныя беларусы абрасейваліся, а нават і самі сябе схільныя былі лічыць «рускімі» (не разбіраючыся ў значэнні старасвецкага слова «рускі»); католікі, з аднаго боку, таксама абрасейваліся, з другога — апалячваліся ды называлі сябе «палякамі». Тыя ж «сыны вёскі», якія зрабілі кар'еру (разбагацелі), зусім пераходзілі — хто к расейцам, хто к палякам. Паварот да лепшага пачынаецца толькі цяпер, калі беларускае адраджэнне крок за крокам перамагае тую путаніцу, якая ў: цёмных галовах пануе, і будзіць нацыянальную свядомасць. Паглядзім, чаму беларусы дайшлі да нацыянальнага ўпадку. У асобную нацыю беларускі народ злажыўся дужа даўно з усходне-славянскіх плямёнаў: дрыгавічоў, крывічоў ды радзімічаў. Жыў ён тады ў сувязі з іншымі ўсходнімі славянамі, частка каторых у гэтым меней-болей часе злажылася ва ўкраінскі народ, а з другой часткі, ужо куды пазней, злажыўся вялікарускі народ. Полаччына, захапіўшая добрую палавіну Беларусі, усё ж такі шмат меншая ад іншых абласцей, не прымала ўдзелу ў супольным жыцці Усходняй Славяншчыны ў часе ўдзельнага перыяду: яна ўсё неяк асобна жыла сваім жыццём. Асвета тады ў Полаччыне стаяла высока, народнае веча мела надта вялікае значэнне, князі шмат болей тутака залежалі ад веча, як у іншых абласцях (акрамя Ноўгарада). З усіх бакоў Полаччыну акружалі ворагі, з якімі яна стойка змагалася. У ХІІ стагоддзі ворагі пачалі перамагаць, і, не маючы сіл адбівацца ад іх,-вобласць нават зусім дабравольна перайшла пад уладу незадоўга перад гэтым узмацаваўшагася Літоўскага княства. Літвіны тады не маглі пахваліцца высокай культурай: ні пісьменнасці, ні асветы літоўскай не было, і яны прынялі пісьменнасць, асвету, формы дзяржаўнай і грамадзянскай арганізацыі ад. беларусаў. Гэткім парадкам: беларуская мова сталася дзяржаўнай мовай ва ўсім княстве. Знатныя літвіны самі сталі гаварыць па-беларуску. Разам з асветай і дзяржаўнасцю беларусы прынеслі ў Літву і хрысціянскую веру, намнога раней перад афіцыяльным хрышчэннем Літвы. Хрысціянская вера, якую прынеслі беларусы ў Літву, была ўсходняга грэцкага абраду, ці, як тады называлі, «звычаю». Хрысціянамі ўсходняга грэчаскага звычаю былі ўжо некаторыя сыны Гедыміна (паміж імі і вялікі князь Альгерд, хрысціянскае імя якога Дзмітры), і ўсе Альгердавічы. Вялікі князь Ягайла (Якаў) Альгердавіч (перад тым віцебскі князь), за якім злучыліся Літва з Польшчай і адбылося хрышчэнне Літвы, — таксама быў хрысціянінам, па грэчаскаму звычаю, хрышчан быў, малым будучы,— палітоўску нават гаварыць не ўмеў і знаў толькі беларускую мову. Само сабой, што Літва перамен ва ўклад беларускага жыцця не ўносіла, а, наадварот, парадкі ўсе беларускія, якія былі за беларускімі князямі ў Беларусі, заводзіліся і ў самой Літве. Усяго новага толькі і было, што на месцы старых беларускіх князёў верхаводзілі цяпер князі літоўскія, якія, вышэй было сказана, перанялі мову, звычай і веру, пануючыя ў той час у Беларусі. Дзеля гэтага ўсходнеславянскія вобласці ахвотна пераходзілі пад зверхнасць вялікага князя, які не ў чым не абмяжоўваў далучыўшыяся землі, а бараніў яшчэ ад страшэннай татарскай навалы, якая тады заліла морам-паводкай усю ўсходнюю частку Русі. Да канца ХІУ стагоддзя гэткім парадкам, нават саўсем без вайны, Літва сабрала пад сябе ўсе беларускія і ўкраінскія землі. Надта моцнай літоўская дзяржава не была, хоць і займала вялізны'' абшар. У ёй панавала тая ж удзельная сістэма, што і на Русі. Землі жылі самі па сабе, сувязь была надта слабая, нават у найболей небяспечных для цэльнасці дзяржавы момантах, далёка не заўсёды адна вобласць дапамагала другой. А Літву з усіх бакоў акружалі ворагі, з якімі яна ледзьве-ледзьве спраўлялася. Вось гэта і было прычынай, што Літва злучылася з Польшчай. Вялікі князь Ягайла Альгердавіч злучыў у 1387 годзе гэтыя дзве дзяржавы ў адну, узяўшы за сябе замуж польскую каралеўну Ядвігу. Пры гэтым ён перайшоў з веры ўсходняга «звычаю» на заходні, гэта значыць у каталіцтва, і ў гэтую, заходняга звычаю, веру хрысціў літоўскіх баяр, якія ўжо былі і якія не былі яшчэ хрысціянамі. Гэткім парадкам за Ягайлам у Літве была афіцыйна ўстаноўлена дзяржаўнай верай вера заходняга звычаю — каталіцкая. Але дзеля таго, што Русь, як Белая, так і Украінская, трымалася веры ўсходняга звычаю, то перавага, даная Ягайлам людзям веры звычаю рымскага і палітычная залежнасць ад Польшчы, выклікала незадавальненне. Тым болей што ў Беларусі і Украіне, ад вякоў у справах веры нікога не агранічываўшых, унесены быў Ягайлаў дэкрэт (выданы ў Вільні ў 1397 г.), у якім гаварылася аб тым, што ён прысягнуў усіх падданых княства Літоўскага, да якой бы яны ні належалі веры, «упрасіць, угаварыць, прызваць, а нават прымусіць прыняць веру рымскага звычаю». Гэта ўсё ўзятае разам давяло месцамі да адкрытых бунтаў, і ў канцы канцоў замест злучэння ў адну дзяржаву Літвы і Польшчы ўстаноўлена была унія (хаўрус) дзвюх гэтых дзяржаў, і ў Літве ізноў устаноўлены быў асобны Вялікі Князь. Вялікім князям удалося з часам перамагчы ўдзельных князькоў ды болей цесна звязаць у адно асобныя землі, але зусім аддзяліцца ад Польшчы не давалі ўнутраныя сваркі ды небяспека з боку ворагаў. і А з ворагамі ўсё трудней было сваімі сіламі змагацца. Баяры, бачачы, што ў Польшчы шляхта болей мела правоў, чым яны ў сваёй дзяржаве, дзе перамаглі вялікія паны, хацелі болей цеснай сувязі з Польшчай. У канцы баяры дабіліся свайго: дасталі гербы і прывілеі на меншых сваіх братоў сялян, і ў 1569 годзе, у Любліне, была падпісана ўмова Літвы з Польшчай, якой гэтыя дзве хаўрусныя дзяржавы зліваліся саўсем у адну дзяржаву, з адным каралём і супольнай дзяржаўнай Радай і Сеймам. : . Пастаянныя стасункі з палякамі, якія з гэтага часу на добра пачынаюць верхаводзіць у Літве, ды тое, што хоць роўныя правы былі для ўсіх, але большых чыноў лацвей было дабіцца католікам, чым людзям веры грэцкага звычаю, а да таго езуіцкія школы, у якіх вучылася моладзь і баяр і шляхты, без розніцы, веры, высіленая езуіцкая прапаганда каталіцтва і польскасці ў езуіцкіх школах, якія развівалі фанатызм сярод сваіх гадаванцаў, давяло да таго, што шляхта даволі хутка пачала пераймаць «лепшыя» польскія звычаі і мову і лічыць саміх сябе палякамі. Гэтым гадаванцам езуіцкіх школ — панам, шляхце, узгадаваным на лаціне і польшчыне, бо ў езуіцкіх школах беларускай пісьменнасці не вучылі, лічачы яе пісьменнасцю выключна «ўсходняга звычаю», не падабалася тое, што ў Літве пастарому дзяржаўнай мовай была ўсё яшчэ мова беларуская; і вось яны на сейме ў 1669 годзе замест яе завялі мову польскую. Калі пасля раздзелаў Польшчы Беларусь дасталася. Расеі — царыца Кацярына ІІ, апіраючыся на тое, што беларуская мова падобна да расейскай ды калісь быццам уся ўсходняя славяншчына жыла супольнымі інтарэсамі, стала. лічыць беларусаў расейцамі. Але, як справядліва кажа расейскі вучоны Пыпін, гэткі погляд апіраўся не на сур'ёзным пачуцці племянной еднасці, якой тады не было і не магло быць, а гэта ўсяго толькі было «казенное стремление до одноформенности». Доўга гэты пагляд не ўтрымаўся. Ужо цары Павел і Аляксандр І, спагадаючы палякам ды шануючы іх культуру, сталі глядзець на Беларусь праз польскія акуляры. Пры іх устанавіўся погляд, што наш край зусім польскі. Ры іх польшчына ў нашым краі надта ўзмацавалася. Бадай што, не надта далёка ад праўды думка, што за гэты час Беларусь болей апалячылася, чым праз усё існаванне Рэчы Паспалітай. Мікалай І болей схіляўся к тым поглядам, якіх трымалася Кацярына ІІ. Поўны пераварот у палітыцы ўрада ў нас наступіў пасля польскага паўстання 1863 года, калі ізноў Беларусь была прызнана «ісконі-рускім» краем. Палякаў сталі ціснуць. Сістэматычна павялося абрусенне. Пакуль усё гэта рабілася, беларускае сялянства стагнала пад гнётам прыгону — паншчыны. Скасаванне прыгону гэтаксама нацыянальнай свядомасці ў сялян не разбудзіла. Абрусіцельная палітыка толькі зрабіла тое, што расейская культура, якая да 1863 года зусім не даходзіла да народных беларускіх мас, цяпер сярод праваслаўных беларусаў пачала шырыцца. З другога боку — католікі-беларусы што раз далей адыходзілі ў польскі бок. Здавалася, што поўная дэнацыяналізацыя ўсяго беларускага народу — гэта толькі пытанне болей ці меней далёкай будучыні. Здавалася... Але да гэтага не дапусціла нацыянальнае адраджэнне. ==III== У найтруднейшых варунках, нават у найболей здэнацыяналізаваных слаях, пачуцце нейкай асобнасці ў нас ніколі такі саўсем не знікала. Шляхта, лічачы сябе палякамі, сякіятакія «тутэйшыя», лакальна-патрыятычныя інстынкты заўсёды мела. Лічачы бацькаўчынай Польшчу, Беларусь правінцыяй яе, а беларускі народ часткай польскага,— шляхта пачувала сваю племянную асобнасць ад праўдзівых палякаў. Гэткім лакальным патрыятызмам пранікліся таксама і некаторыя выдатныя польскія вучоныя ды пісьменнікі, якія выйшлі з нашага краю, ахвотна браліся за расследаванне гісторыі, этнаграфіі і пісалі абразкі з жыцця нашага краю. Пасля 1863 года суровыя праследаванні палякаў шмат аслабілі лакальны патрыятызм, але бывае, што ён праяўляецца і цяпер. Багацейшыя паны, якія ездзяць па ўсім свеце, бадай што ніякай лакальнай асобнасці не збераглі; затое памешчыкі сярэдняй рукі, а яшчэ болей дробная шляхта, тая і цяпер, хоць называе сябе палякамі і ў афіцыяльных выступленнях гаворыць папольску, але ў штодзённым жыцці, у сваёй сям'і ды сярод добрых знаёмых гаворыць напалавіну па-польску, напалавіну па-беларуску, а ў сваёй кампаніі, за чаркай, беларушчына зусім выцясняе польшчыну. Гэта самае: мы бачым і сярод «вышаўшых у людзі» з беларускай вёскі: вучыцеляў, дробных чыноўнікаў і сярод часткі праваслаўнага духавенства. У расейскую гаворку тутака ўходзіць шмат беларускіх зваротаў і слоў. У сваёй кампаніі беларушчына лунае побач з расейскім. Стыкаючыся на службе з чыноўнікамі вялікаросамі, беларусы не надта з імі сябруюць, усё болей сваёй кампаніі трымаюцца; часамі паміж тутэйшымі і наезнымі нават праяўляецца нейкі антаганізм. Адным словам, тое «тоже малороссийское» пачуццё лакальнай асобнасці, так прыкметнае на Украіне, у нас, хоць і шмат слабей, але таксама праяўляецца. Дзеля таго, што тутэйшыя палякі — гэта найчасцей патомкі апалячаных беларусаў, -элемент гэты, ад вякоў у нас седзячы і цесна з краем і жыццём краю звязаны, — тады калі расейцы да 1863 года бадай ніякай ролі ў культурным жыцці нашага краю не адыгрывалі,- то і першыя пробліскі беларускай нацыянальнай свядомасці ў палавіне ХІХ стагоддзя ў нас праявіліся ў форме польскай «тоже беларушчыны». Пробліскі гэтыя былі як бы далейшым развіццём пачуцця лакальнай асобнасці тутэйшай шляхты, і, па праўдзе кажучы, не лішне далёка адышлі ад «тоже беларушчыны». Першыя паэты беларускія ( Баршчэўскі, Рыпінскі, Дарэўскі і інш.) або пісалі па-польску, устаўляючы часам у польскі тэкст беларускія словы (найчасцей размову сялян па-беларуску), або рабілі пераклады з польскіх пісьменнікаў, а калі і пісалі па-беларуску арыгінальныя творы (пісалі іх заўсёды лацінікай), то праводзілі ў іх шляхецкія і польскія думкі. (Баршчэўскі нават выхваляў старашляхецкі разгул і, відаць, жадаў павароту «светлых дзён». Марцінкевіч меў большы талент, як яго папярэднікі, шмат напісаў па-беларуску арыгінальных рэчаў, перакладаў «Пана Тадэвуша» і напісаў польска-беларускую оперу «Сялянка». Шкада толькі, што не многа далей адышоў ад сваіх папярэднікаў у сваім лакальным патрыятызме. Вярыга-Дарэўскі, бадай што, стаяў бліжэй да народу, але, на жаль, творы яго не былі друкаваны, і яны загінулі. Пісалі ў 1840-1850 гадах многа людзей па-беларуску, але ўсе гэтыя пісьменнікі тым толькі і розніліся ад тутэйшых польскіх пісьменнікаў, што часамі пісалі па-беларуску. Прынцыпіяльнай розніцы паміж аднымі і другімі не было. Каб тады беларуская справа была пастаўлена зусім ясна,— надта магло быць, што яны аднесліся б да яе ворага. У 1863 годзе польскія паўстанцы, каб прыцягнуць к сабе беларускіх сялян, выдалі некалькі пракламацый па-беларуску. У 1865 годзе было забаронена што-небудзь друкаваць па-беларуску, што, побач з аслабленнем лакальных сімпатый сярод мясцовай шляхты, надоўга затрымала далейшае развіццё беларускага пісьменства. Праўда, што літаратурная творчасць беларуская ад забароны друку не замёрла зусім, шмат хто ў гэтым часе пісаў па-беларуску, але гэтыя творы разыходзіліся толькі ў рукапісах і для шырэйшых слаёў грамадзянства засталіся невядомымі. Тэндэнцыі большасці гэтых твораў тыя ж польскія ды шляхецкія, што і іх папярэднікаў, але ўжо ўплятаюцца дзе-нідзе і новыя тэмы: скасаванне паншчыны, розныя здарэнні, уцешныя апавяданні і сатыра. У гэтым часе, пад канец ХІХ стагоддзя, высунуўся наперад ў беларускай пісьменнасці Ф. Багушэвіч. Ён сілай свайго таленту далёка пакінуў ззаду ўсіх сваіх папярэднікаў і спыніўся на раздарожжы беларускага нацыянальнага адраджэння. З аднаго боку, у яго творчасці і вычуваюцца шляхецка-польскія перажыткі, а з другога боку, ён пранікнуты духам расейскага народніцтва, якое набыў, будучы ва універсітэце ў Расеі. У прадмове да «Дудкі» ён у пастаноўцы беларускай справы ідзе шмат далёй ад сваіх папярэднікаў, далёка шырэй глядзіць на яе. Ён першы падаў зусім ясна кліч: «Не пакідайце мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». Багушэвіч умеў унікнуць у долю і крыўду народу беларускага і напісаў такія моцныя рэчы, як «У судзе», «У астрозе», «Скацінная апека» і інш., дзе панска-польскіх думак няма ані. І гэты бок творчасці Багушэвіча дае яму пачэснае месца ў нашым пісьменстве. Багушэвіч скрануў беларускае нацыянальнае адраджэнне, падаў кліч, і яно памаленьку пачало разрастацца. У 1890-х гадах шмат дзе па універсітэцкіх гарадах пачалі арганізоўвацца беларускія студэнцкія гурткі. Найстарэйшы маскоўскі гурток выдаў нават пад канец 80-х гадоў, пераклаўшы з Гаршына, «Сігнал». Пры дапамозе вядомага ўкраінскага дзеяча Драгаманава пачалі ў 80-х гадах выходзіць за мяжой першыя беларускія сацыялістычныя брашуркі. У 1903 годзе была надрукавана беларускім пецярбургскім студэнцкім гуртком «Вязанка», зборнічак вершаў Янкі Лучыны. Характэрна, што гэту кніжачку, з прычыны забароны беларускага друку, прыйшлося правесці праз цэнзуру як кніжку на балгарскай мове. З ажыўленнем у 1903— 1904 гадах грамадзянскай думкі ва ўсёй Расеі болей жыва пачынаюць працаваць і беларускія гурткі. У 90-х і 900-х гадах паяўляюцца таксама «Очерки из жизни белорусской деревни» Пшчэлкі. Каб лепей разабраць гэту кніжку, мы крыху азірнемся назад. Да 1863 года, хоць пробы абрусення пачаліся яшчэ пры Кацярыне ІІ, культурны ўплыў Расеі быў у нашым краі слабы і не мог нават раўняцца з польскім. Край наш пазнаў расейцаў пасля раздзелаў Польшчы. Былі гэта прысланыя ў «забраны край» чыноўнікі — элемент з жыццём краю і яго інтарэсамі не звязаны, дзеля чаго ніякія лакальна-беларускія сімпатыі, якія тады (у пачатку ХІХ ст.) сярод мясцовых палякаў былі даволі моцныя, паміж расейцаў не праяўляліся. Пасля 63 года, паставіўшы сабе мэту зусім «абрусіць» наш край, урад скінуў са службы ўсіх чыноўнікаў-палякаў, якіх перш было шмат, ды замяніў іх расейцамі. Расейцам жа ўрад раздаваў канфіскаваныя ў паўстанцаўпалякаў двары. Праз гэта расейскі элемент адразу моцна ўзрое і ўсё болей ды болей павялічваўся. Папаўнялі гэты элемент як прыезджыя з Расеі, так і мясцовыя праваслаўныя беларусы, «выйшаўшыя ў людзі». Сярод гэтых беларусаў, а таксама сярод чаёткі абсеўшых на зямлі расейскіх памешчыкаў, малапамалу пакрыўшыхся слоем «тутэйшасці»; праяўляюцца таксама лакальныя сімпатыі. Само сабой, што бацькаўшчынай яны лічаць Расею, Беларусь — яе апалячанай правінцыяй. Пшчолка — гэта тыповы пісьменнік, адбіваючы такія настроі. Піша ён па-расейску, але шмат устаўляе беларускіх слоў ды зваротаў, а іншыя апавяданні піша і зусім пабеларуску. Талент Пшчолкі не малы, жыццё беларускай вёскі, якую бярэцца апісваць, ён ведае добра, але беларускай мовы або добра не знае, або свядома перакручвае яе на расейскі лад. На народ Пшчолка глядзіць спачуваючы, але на яго мову, звычаі - з нескрыванай пагардай. Дае абразкі цемнаты і дзікасці, часамі горка-праўдзівыя,- яшчэ часцей — груба павялічаныя. Пашаны да нацыянальнага беларускага гонару нідзе ў яго не прыкметна. У некаторых творах, найчасцей тых, што пісаны зусім па-беларуску, пісьменнік пускаецца на кпінкі з беларуса, кшталтам вясёлых «жыдоўскіх» ці «армянскіх» анекдотаў. Апавяданні Пшчолкі — месцамі гэта глум і здзек з беларуса. Але наша жыццё такое ўжо гаротнае, што нават і Пшчолка месцамі мімавольна ледзьве што не на «грамадзянскія матывы» пераходзіць. Пшчолка не толькі апавяданні, але і артыкулы ў чарнасоценныя газеты піша, тамака ён, як спецыяліст па часці «беларускага сепаратызму», дужа неспрыстойна нападае на беларускае нацыянальнае адраджэнне. Гэткія апавяданні зусім падыходзяць да тых вымог, якія можа праяўляць лакальны патрыятызм тутэйшых праваслаўных памешчыкаў, паноў і беларусаў-чыноўнікаў, людзей адрэзаных ад народу і пагарджаючых яго. Сярод іх кніжкі Пшчолкі дужа папулярны. Мы так доўга затрымаліся над гэтым зусім не дзеля таго, што лічым творчасць Пшчолкі выдатнай літаратурнай з'явай або каб прыдавалі ёй якое-небудзь значэнне для развіцця беларускай нацыянальнай свядомасці,— нас яна можа цікавіць толькі як адгалосак слабенькіх беларускіх сімпатый тых колаў, якія дужа непрыязна ставяцца да нашага нацыянальнага адраджэння. ==IV== Калі ўслед за «эпохай даверыя» пачалася ў Расеі рэвалюцыя - беларускі народ раптам устрапянуўся. «Беларуская сацыялістычная грамада» ў 1905-1906 гадах выдае мноства пракламацый, якія хутка разыходзіліся па ўсім краі, выклікаючы незадаволенне сучаснасцю, а побач з тым будзячы нацыянальную свядомасць. Шмат куды адозвы Грамады траплялі перш ад «літаратуры» расейскіх партый; з іх народ тамака атрымліваў першыя паняцці класавых інтарэсаў, і ў такіх здарэннях нацыянальныя беларускія дамаганні (на якія Грамада ў сваіх выданнях звяртала ўвагу) уваходзілі, як неразлучны элемент, у апазіцыйны светагляд. У 1906 годзе злажыўся «Беларускі вучыцельскі саюз», да якога прымыкалі шырокія колы народных вучыцеляў. Побач з гэтым пачынаецца рух сярод моладзі сярэдніх школ. У глухоўскім інстытуце і 4-х вучыцельскіх семінарыях арганізуюцца пад нацыянальна-беларускім прапарам хаўрусы вучыцеляў; шмат прыхільнікаў беларушчына знаходзіць і ў духоўных семінарыях (асабліва праваслаўных). У гэтым жа годзе ў Пецярбургу адкрываецца выдавецкая суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца», а ў Вільні пачынае выходзіць першая беларуская газета «Наша доля». «Наша доля» пісала дужа востра, дык з б-ці выйшаўшых нумароў канфіскавана 5. «Наша доля» закрылася на б-м нумары, але гэтыя нумары разышліся па ўсім, краі ў тысячах экземпляраў і для ўзмацнення беларускай свядомасці мелі вялікае значэнне. Яшчэ тады, калі жыла «Наша доля», пачала выходзіць другая беларуская газета «Наша ніва», якая выходзіць і цяпер. «Наша ніва» хутка пайшла ў народ, і ўплыў яе тамака ўсё болей і болей узрастае. Паміж газетай і чытачамі ўстанавілася цесная сувязь. Шмат чытачоў працуе ў газеце, прысылаючы вершы, апавяданні і карэспандэнцыі, якіх з усіх куткоў краю прыходзіць шмат. Гэта паказвае, што газету чытачы лічаць сваёй ды колькі мага працу яе падтрымліваюць, хоць ганарару за гэта не дастаюць ні капейкі. Каб дайсці да ўсіх беларусаў, «Наша ніва», таксама як і «Наша доля», выходзіла двума шрыфтамі: рускім і лацінскім. Пасярод беларусаў ёсць такія, хто чытае толькі лацінскімі літарамі. Па праўдзе кажучы, заводзіць у газеце два шрыфты не было вялікай патрэбы: 4/5 беларусаў — праваслаўныя, якія лацінскіх літар саўсем не ўмеюць чытаць; 15католікі, ды і тыя вучацца чытаць у казённых школах, і большасць пісьменных паміж іх знае расейскую грамату. Пісьменных толькі па-польску не так ужо і многа, і расейская пісьменнасць з павелічэннем колькасці школ з кожным годам расце. З самага пачатку трэба было прызнаць беларускім шрыфтам рускія літары, апіраючыся на гістарычныя традыцыі (уся старая беларуская літаратура друкавана славянскімі літарамі) і практычную пастаноўку справы. Інакшая пастаноўка справы тлумачыцца тым, што з самага пачатку зусім свядомых, шчырых беларусаў было не шмат, перамагалі «тожэ беларусы», якія чыталі газету і кніжкі, прызнавалі нацыянальныя дамаганні, але побач з тым далёка не зусім парвалі сувязі с той культурай, У якой гадаваліся. Гэткіх «тожэ беларусаў» было шмат, як з расейскага, так і з польскага боку. Здараліся людзі паміж першымі і другімі, якія былі схільныя глядзець на беларушчыну як на нейкі прыдатак да польшчыны ці расейшчыны. Рэдакцыя, хочучы захапіць як праваслаўных, так і католікаў да беларускага руху і здаволіць як адзін, так і другі бок, пачала выдаваць газету двума шрыфтамі. Не толькі сярод «тожэ беларусаў», але таксама і сярод шчырых беларусаў, нават католікаў, гэткая пастаноўка справы выклікала нездаволенне. Нездаволенне ў меру развіцця руху ўзрастала. Матыў нездаволення быў той, што пры двух шрыфтах нельга развіваць літаратуры і што яны раздзяляюць адзін народ на двое. У канцы (у 1912 годзе) рэдакцыя «Нашай нівы» звярнулася да чытачоў з анкетай — на які адзін шрыфт перайсці. Вялізная большасць выказалася за «гражданку», і ў канцы 1912 года газета пачала выходзіць толькі гэтымі літарамі. Нездаволеным гэткім паваротам справы аказаўся толькі клерыкальны-каталіцкі сабор, які ў скорасці пасля гэтага пачаў выдаваць сваю клерыкальна-каталіцкую газету «Bielarus» - лацінскімі літарамі. Паступовыя ж беларускія каталіцкія колы падалі голас за рускі шрыфт у беларускай пісьменнасці, шануючы нацыянальную традыцыю. Пасля 1905 года, як страпянуўся народ, паявілася шмат паэтаў. Народ загаварыў песняй. Паміж паэтамі і белетрыстамі аказалася нямала людзей вялікага таленту, і яны ў кароткі час здолелі паставіць беларускае пісьменства на такую вышыню, якой яно перш не даходзіла. Гэтыя пісьменнікі ўжо зусім павярнулі нашу пісьменнасць на той шлях, да якога адным бокам сваёй творчасці прымыкаў Багушэвіч: на шлях рэалізму, глыбока пранікнутага народалюбствам, здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у тое, што: <poem>Усё ж такі хоць некалі, А праўды дачакаемся... </poem> Характэрна, што гэтыя пісьменнікі выйшлі ўжо не з асяроддзя апалячанай шляхты або абруселага чыноўніцтва, а з асяроддзя самога працуючага народу. Паміж імі болей праваслаўных, але шмат і католікаў. Бадай усе яны — сыны народу; найболей такіх, якія і цяпер працуюць рукамі. Найвялікшыя інтэлігенты сярод іх — народныя вучыцелі. Інтэлігентаў, хоць бы і шчыра спагадаючых народу, праўдзівых дэмакратаў, але выйшаўшых з іншых станаў (класаў), у беларускім руху агулам не шмат, а пісьменнікаў сярод іх — толькі на завод. І хоць патэнтаваных інтэлігентаў сярод сучасных беларускіх пісьменнікаў мала, усё ж цяпер шмат лепей па-беларуску пішуць, чым даўней, болей праўдзівых талентаў, ды большую вартасць маюць іх творы, - болей пранікнуты сардэчным пачуццём і зразуменнем народу. Некаторыя з нашых пісьменнікаў звярнулі б увагу ў любой старой і багатай літаратуры. Першае месца займаюць: Якуб Колас, Янка Купала; далей ідуць — Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Н. Буйло, Цётка, Журба, Арол, Цішка Гартны, Янук Д., Лявон Лобік, Стары Улас, Паўловіч, Леўчык, Гурло, Ясакар; навелісты: Тарас Гушча, Ядвігін Ш., Змітрок Бядуля, Максім Беларус, Галубок, Лейко, Аляхновіч-Чаркас, Лёсік, Власт, Юшко і інш. Дагэтуль перамагае ў беларускім пісьменстве рэалізм — у лепшым значэнні гэтага слова. Пісьменнікі нашы, як праўдзівыя народныя інтэлігенты, цесна звязаны з гаротнай, абяздоленай народнай масай і перш-наперш звяртаюць увагу на тое, што іх акружае. Глыбока адчуваюць песняры-паэты народнае гора, жыццё беспрасветнае свайго народу, на якое: «як не глянеш, сэрца болем зашчыміць». <poem>У маім сэрцы гора гэта Адгалос знаходзіць, Сэрца ж, жалем абагрэта, Песні смутку родзіць. Няхай плачам у сіняй далі Песня разліецца, Каб усе людзі ў свеце зналі, Як нам тут жывецца...</poem> Гэтак зарысоўвае Колас мэту творчасці беларускага песняра. <poem>Няма хлеба, няма солі,- Чужому рабі; Няма шчасця, няма долі,- Во тут і жыві! Вот зіма — мароз вялікі,- Дровы ў Мінск цягні; Дзеткі змёрзлі: енкі, крыкі,- Вот тут і жыві! Прайшла зімка, цёпла стала, - Вясна на зямлі, А тут корму, хлеба мала, - Вот тут і жыві! Вясна, лета — час рабочы: Ары, касі, жні; Пот крывавы заліў вочы, - Вот тут і жыві! Прайшло лета, прыйшла восень, - Падаткі нясі, А дзяцей абдзёртых восем! Вот тут і жыві! <small>''Янка Купала.'' ''“З песняў мужыка”</small>''</poem> Не дзіва, што гэткія «родныя абразкі» выклікаюць сумнае настраенне і беларуская паэзія часта «плачам — у сіняй далі разліваецца». Побач са злыбедамі і нядоляй пануе ў беларускай вёсцы страшэнная цемната, якая часта прыводзіць да ўсялякіх эксцэсаў, цяжкіх драм і агулам калечыць псіхалогію чалавека — дае развівацца горшым інстынктам. Патрасаючыя, але праўдзівыя абразкі «панавання цемні» дае ў іншых сваіх апавяданнях Змітрок Бядуля. Гэта цемната, а таксама зразуменне, што надта многа ўсялякіх загародак і перашкод трэба перамагчы, — зусім натуральна ставіць перад беларускімі дзеячамі пытанне, пастаўленае паэтам Максімам Багдановічам: <poem>Сціснула гора дыханне ў народзе. Гора ўсюды пануе. Хваляй шырокай разлілась, як мора, - Родны наш край затапіла... Брацця! Ці зможам грамадскае гора? Брацця! Ці хопіць нам сілы?!??</poem> На гэтае пытанне беларускія песняры даюць катэгарычныя адказы: <poem>Не! не праўда. Быць не можа, Каб не грэла цёпла сонца! Наша праўда нам паможа, Блісне свет і к нам ў ваконца.</poem> <small>''(Якуб Колас. Сябрам)''</small> <poem>Пры ласцы Божай усё мы зможам, Гора затопчам сільнай нагой, Зможам нядолю, зможам няволю, Светач запалім шчасця свайго. З'яснеюць ночы, высахнуць вочы, Злітыя горкай бядноты слязьмі; Голад загіне, бяда пакіне, Долю мець будзем,— эй, будзем людзьмі!..</poem> <small>''(Янка Купала. Чаго нам трэба)''</small> <poem>Цярпі, мой ты браце, і вер, што настане Сярмяжніку лепшае шчасце, жыццё. Вер! будзе тваё на зямлі панаванне, Навекі зваюеш ты гора сваё.</poem> <small>''(Галубок. Сярмяжнік)''</small> <poem>От, убачыш, прыйдуць людзі На ўспамогу ў грамадзе; Кожны цэглу класці будзе, - От дзе праца загудзе! Сцены зробім чыста, гладка, Як з крышталю, столь, як шкло... Скажуць людзі: «Вось дык хатка, Роўнай ў свеце не было!» Будзем есці ў гэнай хаце Смачны, чысты, пульхны хлеб, Пойдзем, муляр, пойдзем, браце, Хай другі канчае склеп.</poem> <small>''(Алесь Гарун. “Муляру")''</small> Гэткіх заяў мы маглі б яшчэ шмат прывесці, але і прыведзеныя вышэй паказваюць, што нашы пісьменнікі пранікнуты здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у лепшую будучыню свайго краю і народу. Зусім натуральна, што выйшаўшыя з народу пісьменнікі перш-наперш звярнулі ўвагу на яго жыццё. Спачатку ў іх творах перамагаюць абразкі народнага гора ды перажывання шчырых дэмакратаў, глыбока задумаўшыхся над тым, як яго звясці. Але хоць дужа багатая ды ўдзячная гэта тэма, бадай што, датуль яна не счэрпаецца, дакуль будуць прычыны, выклікаючыя гэткія настраенні пісьменства. Справядліва зразумеўшы сваю задачу, ды не хочучы быць аднабокім, ёю здаволіцца не павінны. Трэба звярнуць увагу таксама і на другія праявы жыцця. Наша пісьменства зусім адпавядае гэтым жаданням: стаўляючы вышэйпамянутыя тэмы на першым плане, яно і на другія патрэбы адгукаецца. У Ядвігіна Ш., Паўловіча, Галубка і інш. мы знаходзім пробкі праўдзівага беларускага гумару. Часамі высмейваецца і селянін, але скрозь смех праглядае шчырае спагаданне ды любоў да яго. Бывае, што адзін і той жа пісьменнік дае гумарыстычныя і пранікнутыя «грамадзянскім жалем» панурыя абразкі жыцця. Шмат ёсць дужа прыгожых малюнкаў прыроды. Усё болей ды болей прыбывае твораў, што разглядаюць любоўныя перажыванні. Але хоць развіццё беларускага пісьменства адбывалася якраз у часе глыбокай рэакцыі, калі шмат хто з пісьменнікаў у суседніх нацый даходзіў у пастаноўцы, напр., палавой справы, да нігілізму, блізкага да парнаграфіі, то ў нашым пісьменстве ніякіх адгалоскаў гэтага няма. Не толькі пісьменнікі, што займаюцца маляваннем «любоўных перажыванняў» паміж іншым, але і тыя, хто, як, напр., К. Буйла, у сваёй творчасці галоўным чынам на гэта звярнулі ўвагу — дужа далёкі ад моднай пастаноўкі гэтага пытання. Адным словам, беларускае пісьменства ідзе к таму, каб усебакова здаволіць патрэбы свайго грамадзянства. Пакуль што яшчэ далёка да таго, каб гэтае жаданне ў поўнай меры наша літаратура здавольвала, бо не так многа ў нас пісьменнікаў,— іншыя з іх мала пішуць; але нельга забываць, што гэта толькі пачатак. Усё ж такі добра, што ідзе пісьменства тым шляхам, якім ісці павінна. Асобна ад іншых трэба паставіць паэта Максіма Багдановіча, які шмат нам даў тыповых пробак паэзіі «штукарства для штукарства». Дэкадэнцкіх настрояў, так прыкметных цяпер у іншых пісьменствах, у нас бадай не бывае. Гэта бадай затым, што патэнтаваных і патомных інтэлігентаў сярод нашых літаратараў так як бы і няма. Гаротны народ з яго гаротнай доляй, з яго не збыўшыміся яшчэ пакуль што ідэаламі ад такіх настрояў дужа далёкі. Мы ведаем, што сярод святлейшых расейскіх сялян ды работнікаў надта любяць і чытаюць Някрасава, Глеба Успенскага і інш. пісьменнікаў- грамадзян, а сучаснымі дэкадэнцкімі пісакамі мала цікавяцца; гэтаксама і ў палякаў. Работнікі і сяляне ў Заходняй Еўропе, якіх там шмат, хоць надта выдатных талентаў сярод іх няма, найболей пішуць аб сваім жыцці і нядолі. Нашы пісьменнікі, як праўдзівыя сыны народу, — тутака таксама зусім з імі згаджаюцца і далёкія ад дэкадэнцтва. Гэтак стаіць справа цяпер, не іначай хіба будзе і ў будучыні. Нашае панства нацыянальна хіба не адродзіцца, — усе варункі такія, што на гэта лічыць не можна; у будучыні нацыянальную культуру тварыць будзе сам працоўны народ, як і цяпер. Да яго дэкадэнтам даступіцца не лёгка. Побач з прагрэсам пісьменства развіваюцца і ўсе іншыя праявы беларускага жыцця. З 1910 года пачынае выходзіць Беларускі каляндар, які цяпер разыходзіцца, штогод блізка што ў 20 000 экземпляраў па ўсёй Беларусі. Разам з шырокай папулярнасцю ён здабыў сабе славу найлепшага народнага календара ў нашым краі. У 1912 годзе пачынае выходзіць месячнік сельскай гаспадаркі «Саха» і перыядычныя выданні для інтэлігенцыі «Маладая Беларусь». У канцы 1913 года з'яўляецца месячнік «Лучынка» для моладзі. Усё большае ды большае лік свядомых беларусаў-пісьменнікаў. Пад нацыянальным прапарам гуртуецца шмат вучашчайся моладзі, як у вышэйшых, так і сярэдніх школах. Крапчаюць і далей развіваюцца старыя беларускія гурткі, усё болей і болей прыбывае новых. У гэтых жа гадах творыцца беларускі народны тэатр і народныя хоры. Драматычныя гурткі і хоры закладаюцца як у некаторых большых гарадах, так нават дзе-нідзе і па мястэчках. Шкада толькі, што драматычная літаратура, як арыгінальная, так і перакладная, пакуль што бедна і толькі ў малой частцы можа здаволіць патрэбы. З якога боку ні глянуць на справу, усюды прымецен рух наперад. Будзіцца ад векавога сну і шырокая маса беларускага сялянства. Калі да яе даходзіць беларуская газета, каляндар ці кніжка,— яна найчасцей спатыкае шчырае і прыхільнае прывітанне. Усё ж такі шмат ёсць яшчэ такіх куткоў, куды беларускія выданні не даходзілі, і народ нават не ведае, што яны ёсць на свеце. Сярод шырокай масы, час ад часу прачытаўшых тое ці другое ў роднай мове, дагэтуль у поглядах на нацыянальную справу таксама пануе блытаніна. Але ўсё гэта часовы і пераходны стан. Трывае ён — часткова затым, што свядомыя беларусы не могуць як след працаваць — надта многа ўсякіх перашкод і забарон яны ўсюды спатыкаюць. Але не пужае гэта іх і не адбірае ахвоты працаваць для дабра свайго краю. Нацыянальна свядомыя беларусы цвёрда вераць у тое, што калі варункі палепшаюць — будзе можна весці шырэйшую работу, калі ўвесь беларускі народ даведаецца аб гэтым ды здолее падаць свой голас у гэтай справе, то ён зусім ясна і адкрыта стане на баку тых, якія «падалі голас» у абарону свайго народу. Тады справу беларускага нацыянальнага адраджэння возьме ён на свае магутныя плечы, і зусім не страшны ёй будуць усе патугі ворагаў ды іх нападкі. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] 8offk9tb6xrq19b2ahn73w1e9iw8v0c 87167 87165 2022-08-14T06:51:14Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Беларускае нацыянальнае адраджэнне | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = Творы: проза, крытыка, публіцыстыка / Лявон Гмырак. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1992 - с 52 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ==І== ХІХ век, век пары і электрычаства да вышэйшага развіцця дэмакратыі, каторая праз гэтае стагоддзе дабыла сабе болей, чым за ўсе быўшыя перад ім стагоддзі; век гэты быў таксама і векам нацыянальнага адраджэння многіх, здавалася, ужо саўсем заняпаўшых нацый. Такіх нацый за папярэднія стагоддзі сабралася шмат. Часта бывала, што калі які народ запануе над другім, то з часам гэты апошні пападаў не толькі ў палітычную ды эканамічную, але таксама і ў культурную залежнасць ад свайго ўладара. Перш-наперш вышэйшыя станы пераймалі адтуль мову, культуру, усе звычаі і мала-памалу зусім чужымі, а нават ворагамі станавіліся свайму народу. Свайго трымаўся толькі народ, але дзеля таго, што ён сам быў прыгнечаны, не меў ніякіх правоў чалавека,— як той казаў, «і ў людзі не лічыўся», то на ўсё прыналежачае такому народу, на яго мову, звычаі, абычаі, паэзію і мудраець, устанаўліваўся пагляд, як на нешта «грубае», «простае», «мужыцкае», з чым «далікатныя» паны нічога супольнага не маюць. Багата ўсялякіх прычын прывяло да нацыянальнага ўпадку розныя нацыі. Разбірацца тутака ў іх мы не маем змогі, абмяжуемся толькі адмечаннем таго факту, што на пачатку ХІХ стагоддзя такіх народаў было надта многа. Асабліва сумны абраз прадстаўляла тады славянства. Палудзённыя славяне, каторыя былі пад гнётам турэцкага дэспатызму, сістэматычна былі дэнацыяналізаваны з боку вышэйшага духавенства, якое ў тых старонках было грэцкае, і не давалі дайжэ ніякага знаку нацыянальнага жыцця. Другая частка палудзённых славян, каторая жыла пад Аўстрыяй (усё заходняе славянства, акрамя палякаў), знаходзілася пад гнётам нямецкай культуры. А ўсходнія славянскія народы, беларусы ды ўкраінцы, зусім, здавалася, счэзлі як асобныя народы. З усёй славяншчыны тады нацыянальна жылі толькі два ўсходнія славянскія народы -Маскоўшчына і Польшча. Маскоўцы стварылі да гэтай пары велізарную і дужую дзяржаву; палякі якраз нядоўга перад гэтым страцілі сваю дзяржаўнасць. Хоць у Прусіі ды Аўстрыі палякаў тады колькі мага анямечвалі. Шлёнзк (Сілезія), ужо колькі вякоў нямеччыны, быў нацыянальна зусім заснуўшы, але палякі мелі гэткую багатую культуру, што згінуць не маглі, тым болей што надта многа духовых рэсурсаў бралі яны з пасярод апалячанага, саўсем адарваўшагася ад роднага пня панства Беларусі і Правабярэжнай Украіны. Але ў пачатку ХІХ стагоддзя, побач з развіццём рамантызму, пачынае скрозь па Еўропе праяўляцца любоў да народнай паэзіі і штукарства, у след за гэтым і да народу, стварыўшага гэту красу. Пачынаюць углядаць У долю заняпаўшых народаў, раскапваць яго гісторыю, знаходзяцца абаронцы пакрыўджаных, пачуваючыя кроўную сувязь сваю з народам. вось пачынаецца нацыянальнае адраджэнне навекі, здавалася, загінуўшых нацый. Гэткі рух абхапіў надта многа як славянскіх, так і да іншых плямёнаў належачых народаў. І вось мы бачым, што, напрыклад, чэхі, у каторых якіх 80 гадоў таму назад усё панства было анямечана, чэшская мова лічылася «простай», «мужыцкай», і гаварыў ёю толькі працоўны народ, -за гэтых 80 гадоў яны здолелі стварыць багатую нацыянальную культуру, каторая ўсе іх патрэбы духоўныя здавальняе, — дабіліся для сваёй мовы правоў і чуюць яе цяпер ва ўсіх урадавых установах (ва ўсіх школах, як ніжэйшых, так сярэдніх і вышэйшых навучаюць цяпер па-чэшску). Другія адрадзіўшыяся народы, адны болей, другія меней, але ўсе гэтаксама, шмат чаго ў гэтым кірунку зрабілі. Не адзінакавыя ўсюды былі варункі, У якіх адбывалася нацыянальнае адраджэнне розных народаў: адны крапчэйшых мелі ворагаў ды болей усялякіх загародак і перашкод, другія сустракалі на сваёй дарозе меней усяго таго. У цеснай залежнасці ад гэтага былі вынікі працы адраджаючыхся народаў. А вось цяпер на шлях нацыянальнага адраджэння стаў і наш беларускі народ. ==II== Цяпер беларусы жывуць ва ўсёй Магілёўскай губерні, Мінскай (акрамя ўкраінскай часткі Пінскага павету), Гродзенскай (акрамя Кобрынскага ды Брэсцкая пав., дзе жывуць украінцы, і польскай часткі Бельскага, Сакольскага), Віцебскай (у некаторых паветах тут жыве шмат латышоў ды старавераў — вялікаросаў), Віленскай (акрамя меншай часткі Свянцянскага, Віленскага, Лідскага пав. і большай — Троцкага, дзе жывуць літвіны). Далей беларусы жывуць ў 7-мі заходніх паветах Смаленшчыны, 6-ці паўночных Чарнігаўчыны ды ў пагранічных паветах губерній Арлоўскай, Калужскай, Тверскай, Пскоўскай, Курляндскай, Ковенскай, Сувальскай. Усяго цяпер беларусаў набярэцца, калі прыняць у лік перасяленцаў ды эмігрантаў, -10 000 000 душ. Багата гістарычных прычын злажылася на тое, што цяпер беларускі народ па веры дзеліцца на дзве часткі: на праваслаўных і католікаў. Праваслаўных беларусаў будзе каля 8-мі мільёнаў, католікаў — не поўныя 2 мільёны. Усё панства і частка мяшчан адарваліся тут ад свайго народу, дзеля чаго цяпер беларусы з'яўляюцца адным з найболей дэмакратычных народаў на свеце — бо бадай што пагалоўна жывуць яны з працы рукамі. Беларуская мова знаходзіцца цяпер на становішчы «простай». Ніякіх правоў яна нідзе не мае. Ва ўсіх дзяржаўных установах: школе, судзе, воласці, праваслаўнай царкве, пануе цяпер расейская мова; у каталіцкім касцёле — польская. Інтэлігенцыя ў Беларусі складаецца з памешчыкаў-палякаў і апалячаных, з чыноўніцтва расейскага і абруселага ды мяшчанства, часткова абруселага, часткова апалячанага. Не чуючы сваёй мовы ў ніякай установе і ад інтэлігенцыі, цёмны селянін-беларус думае, што яго мова — гэта мова толькі бедных і бяспраўных, і ніякіх правоў ёй не належыцца. У гэтай думцы трымаюць яго пакрыжаваныя інтарэсы пануючых нацый, якія, паміма заўзятай барацьбы паміж сабой за культурнае панаванне над беларусамі, усё ж такі дужа згодна стараюцца, каб селянін-беларус не разабраўся ў тым, хто ён такі. Ды яшчэ цэлы груд іншых варункаў, разбірацца ў якіх будзем. Зусім нядаўна, можна сказаць, ніякай нацыянальнай свядомасці ў беларусоў-сялян не было. Пачуццё лакальнай асобнасці («тутэйшасці») у нас было даволі слабае. Не толькі «вярхі», якія даўно ўжо адарваліся ад свайго народу, але і сялянскія дзеці, узгадаваныя падсялянскай страхой, калі ім удавалася, так ці іначай, выйсці «ў людзі», стараліся забыцца чым скарэй, «чые яны дзеці, якіх бацькоў», і цалкам пераходзілі да дужэйшых. Асноўная народная маса, хоць і заставалася беларускай, але таксама памаленьку траціла свае нацыянальныя прыкметы. У мову ўсё болей ды болей ўваходзілі чужыя словы,— чужыя звычаі, песні, адзежа, і яны даволі лёгка выцяснялі беларускае. Багата дзеля якіх прычын дэнацыяналізаваўся беларускі народ. Дэнацыяналізацыя ішла з двух бакоў: праваслаўныя беларусы абрасейваліся, а нават і самі сябе схільныя былі лічыць «рускімі» (не разбіраючыся ў значэнні старасвецкага слова «рускі»); католікі, з аднаго боку, таксама абрасейваліся, з другога — апалячваліся ды называлі сябе «палякамі». Тыя ж «сыны вёскі», якія зрабілі кар'еру (разбагацелі), зусім пераходзілі — хто к расейцам, хто к палякам. Паварот да лепшага пачынаецца толькі цяпер, калі беларускае адраджэнне крок за крокам перамагае тую путаніцу, якая ў: цёмных галовах пануе, і будзіць нацыянальную свядомасць. Паглядзім, чаму беларусы дайшлі да нацыянальнага ўпадку. У асобную нацыю беларускі народ злажыўся дужа даўно з усходне-славянскіх плямёнаў: дрыгавічоў, крывічоў ды радзімічаў. Жыў ён тады ў сувязі з іншымі ўсходнімі славянамі, частка каторых у гэтым меней-болей часе злажылася ва ўкраінскі народ, а з другой часткі, ужо куды пазней, злажыўся вялікарускі народ. Полаччына, захапіўшая добрую палавіну Беларусі, усё ж такі шмат меншая ад іншых абласцей, не прымала ўдзелу ў супольным жыцці Усходняй Славяншчыны ў часе ўдзельнага перыяду: яна ўсё неяк асобна жыла сваім жыццём. Асвета тады ў Полаччыне стаяла высока, народнае веча мела надта вялікае значэнне, князі шмат болей тутака залежалі ад веча, як у іншых абласцях (акрамя Ноўгарада). З усіх бакоў Полаччыну акружалі ворагі, з якімі яна стойка змагалася. У ХІІ стагоддзі ворагі пачалі перамагаць, і, не маючы сіл адбівацца ад іх,-вобласць нават зусім дабравольна перайшла пад уладу незадоўга перад гэтым узмацаваўшагася Літоўскага княства. Літвіны тады не маглі пахваліцца высокай культурай: ні пісьменнасці, ні асветы літоўскай не было, і яны прынялі пісьменнасць, асвету, формы дзяржаўнай і грамадзянскай арганізацыі ад. беларусаў. Гэткім парадкам: беларуская мова сталася дзяржаўнай мовай ва ўсім княстве. Знатныя літвіны самі сталі гаварыць па-беларуску. Разам з асветай і дзяржаўнасцю беларусы прынеслі ў Літву і хрысціянскую веру, намнога раней перад афіцыяльным хрышчэннем Літвы. Хрысціянская вера, якую прынеслі беларусы ў Літву, была ўсходняга грэцкага абраду, ці, як тады называлі, «звычаю». Хрысціянамі ўсходняга грэчаскага звычаю былі ўжо некаторыя сыны Гедыміна (паміж імі і вялікі князь Альгерд, хрысціянскае імя якога Дзмітры), і ўсе Альгердавічы. Вялікі князь Ягайла (Якаў) Альгердавіч (перад тым віцебскі князь), за якім злучыліся Літва з Польшчай і адбылося хрышчэнне Літвы, — таксама быў хрысціянінам, па грэчаскаму звычаю, хрышчан быў, малым будучы,— палітоўску нават гаварыць не ўмеў і знаў толькі беларускую мову. Само сабой, што Літва перамен ва ўклад беларускага жыцця не ўносіла, а, наадварот, парадкі ўсе беларускія, якія былі за беларускімі князямі ў Беларусі, заводзіліся і ў самой Літве. Усяго новага толькі і было, што на месцы старых беларускіх князёў верхаводзілі цяпер князі літоўскія, якія, вышэй было сказана, перанялі мову, звычай і веру, пануючыя ў той час у Беларусі. Дзеля гэтага ўсходнеславянскія вобласці ахвотна пераходзілі пад зверхнасць вялікага князя, які не ў чым не абмяжоўваў далучыўшыяся землі, а бараніў яшчэ ад страшэннай татарскай навалы, якая тады заліла морам-паводкай усю ўсходнюю частку Русі. Да канца ХІУ стагоддзя гэткім парадкам, нават саўсем без вайны, Літва сабрала пад сябе ўсе беларускія і ўкраінскія землі. Надта моцнай літоўская дзяржава не была, хоць і займала вялізны'' абшар. У ёй панавала тая ж удзельная сістэма, што і на Русі. Землі жылі самі па сабе, сувязь была надта слабая, нават у найболей небяспечных для цэльнасці дзяржавы момантах, далёка не заўсёды адна вобласць дапамагала другой. А Літву з усіх бакоў акружалі ворагі, з якімі яна ледзьве-ледзьве спраўлялася. Вось гэта і было прычынай, што Літва злучылася з Польшчай. Вялікі князь Ягайла Альгердавіч злучыў у 1387 годзе гэтыя дзве дзяржавы ў адну, узяўшы за сябе замуж польскую каралеўну Ядвігу. Пры гэтым ён перайшоў з веры ўсходняга «звычаю» на заходні, гэта значыць у каталіцтва, і ў гэтую, заходняга звычаю, веру хрысціў літоўскіх баяр, якія ўжо былі і якія не былі яшчэ хрысціянамі. Гэткім парадкам за Ягайлам у Літве была афіцыйна ўстаноўлена дзяржаўнай верай вера заходняга звычаю — каталіцкая. Але дзеля таго, што Русь, як Белая, так і Украінская, трымалася веры ўсходняга звычаю, то перавага, даная Ягайлам людзям веры звычаю рымскага і палітычная залежнасць ад Польшчы, выклікала незадавальненне. Тым болей што ў Беларусі і Украіне, ад вякоў у справах веры нікога не агранічываўшых, унесены быў Ягайлаў дэкрэт (выданы ў Вільні ў 1397 г.), у якім гаварылася аб тым, што ён прысягнуў усіх падданых княства Літоўскага, да якой бы яны ні належалі веры, «упрасіць, угаварыць, прызваць, а нават прымусіць прыняць веру рымскага звычаю». Гэта ўсё ўзятае разам давяло месцамі да адкрытых бунтаў, і ў канцы канцоў замест злучэння ў адну дзяржаву Літвы і Польшчы ўстаноўлена была унія (хаўрус) дзвюх гэтых дзяржаў, і ў Літве ізноў устаноўлены быў асобны Вялікі Князь. Вялікім князям удалося з часам перамагчы ўдзельных князькоў ды болей цесна звязаць у адно асобныя землі, але зусім аддзяліцца ад Польшчы не давалі ўнутраныя сваркі ды небяспека з боку ворагаў. і А з ворагамі ўсё трудней было сваімі сіламі змагацца. Баяры, бачачы, што ў Польшчы шляхта болей мела правоў, чым яны ў сваёй дзяржаве, дзе перамаглі вялікія паны, хацелі болей цеснай сувязі з Польшчай. У канцы баяры дабіліся свайго: дасталі гербы і прывілеі на меншых сваіх братоў сялян, і ў 1569 годзе, у Любліне, была падпісана ўмова Літвы з Польшчай, якой гэтыя дзве хаўрусныя дзяржавы зліваліся саўсем у адну дзяржаву, з адным каралём і супольнай дзяржаўнай Радай і Сеймам. : . Пастаянныя стасункі з палякамі, якія з гэтага часу на добра пачынаюць верхаводзіць у Літве, ды тое, што хоць роўныя правы былі для ўсіх, але большых чыноў лацвей было дабіцца католікам, чым людзям веры грэцкага звычаю, а да таго езуіцкія школы, у якіх вучылася моладзь і баяр і шляхты, без розніцы, веры, высіленая езуіцкая прапаганда каталіцтва і польскасці ў езуіцкіх школах, якія развівалі фанатызм сярод сваіх гадаванцаў, давяло да таго, што шляхта даволі хутка пачала пераймаць «лепшыя» польскія звычаі і мову і лічыць саміх сябе палякамі. Гэтым гадаванцам езуіцкіх школ — панам, шляхце, узгадаваным на лаціне і польшчыне, бо ў езуіцкіх школах беларускай пісьменнасці не вучылі, лічачы яе пісьменнасцю выключна «ўсходняга звычаю», не падабалася тое, што ў Літве пастарому дзяржаўнай мовай была ўсё яшчэ мова беларуская; і вось яны на сейме ў 1669 годзе замест яе завялі мову польскую. Калі пасля раздзелаў Польшчы Беларусь дасталася. Расеі — царыца Кацярына ІІ, апіраючыся на тое, што беларуская мова падобна да расейскай ды калісь быццам уся ўсходняя славяншчына жыла супольнымі інтарэсамі, стала. лічыць беларусаў расейцамі. Але, як справядліва кажа расейскі вучоны Пыпін, гэткі погляд апіраўся не на сур'ёзным пачуцці племянной еднасці, якой тады не было і не магло быць, а гэта ўсяго толькі было «казенное стремление до одноформенности». Доўга гэты пагляд не ўтрымаўся. Ужо цары Павел і Аляксандр І, спагадаючы палякам ды шануючы іх культуру, сталі глядзець на Беларусь праз польскія акуляры. Пры іх устанавіўся погляд, што наш край зусім польскі. Ры іх польшчына ў нашым краі надта ўзмацавалася. Бадай што, не надта далёка ад праўды думка, што за гэты час Беларусь болей апалячылася, чым праз усё існаванне Рэчы Паспалітай. Мікалай І болей схіляўся к тым поглядам, якіх трымалася Кацярына ІІ. Поўны пераварот у палітыцы ўрада ў нас наступіў пасля польскага паўстання 1863 года, калі ізноў Беларусь была прызнана «ісконі-рускім» краем. Палякаў сталі ціснуць. Сістэматычна павялося абрусенне. Пакуль усё гэта рабілася, беларускае сялянства стагнала пад гнётам прыгону — паншчыны. Скасаванне прыгону гэтаксама нацыянальнай свядомасці ў сялян не разбудзіла. Абрусіцельная палітыка толькі зрабіла тое, што расейская культура, якая да 1863 года зусім не даходзіла да народных беларускіх мас, цяпер сярод праваслаўных беларусаў пачала шырыцца. З другога боку — католікі-беларусы што раз далей адыходзілі ў польскі бок. Здавалася, што поўная дэнацыяналізацыя ўсяго беларускага народу — гэта толькі пытанне болей ці меней далёкай будучыні. Здавалася... Але да гэтага не дапусціла нацыянальнае адраджэнне. ==III== У найтруднейшых варунках, нават у найболей здэнацыяналізаваных слаях, пачуцце нейкай асобнасці ў нас ніколі такі саўсем не знікала. Шляхта, лічачы сябе палякамі, сякіятакія «тутэйшыя», лакальна-патрыятычныя інстынкты заўсёды мела. Лічачы бацькаўчынай Польшчу, Беларусь правінцыяй яе, а беларускі народ часткай польскага,— шляхта пачувала сваю племянную асобнасць ад праўдзівых палякаў. Гэткім лакальным патрыятызмам пранікліся таксама і некаторыя выдатныя польскія вучоныя ды пісьменнікі, якія выйшлі з нашага краю, ахвотна браліся за расследаванне гісторыі, этнаграфіі і пісалі абразкі з жыцця нашага краю. Пасля 1863 года суровыя праследаванні палякаў шмат аслабілі лакальны патрыятызм, але бывае, што ён праяўляецца і цяпер. Багацейшыя паны, якія ездзяць па ўсім свеце, бадай што ніякай лакальнай асобнасці не збераглі; затое памешчыкі сярэдняй рукі, а яшчэ болей дробная шляхта, тая і цяпер, хоць называе сябе палякамі і ў афіцыяльных выступленнях гаворыць папольску, але ў штодзённым жыцці, у сваёй сям'і ды сярод добрых знаёмых гаворыць напалавіну па-польску, напалавіну па-беларуску, а ў сваёй кампаніі, за чаркай, беларушчына зусім выцясняе польшчыну. Гэта самае: мы бачым і сярод «вышаўшых у людзі» з беларускай вёскі: вучыцеляў, дробных чыноўнікаў і сярод часткі праваслаўнага духавенства. У расейскую гаворку тутака ўходзіць шмат беларускіх зваротаў і слоў. У сваёй кампаніі беларушчына лунае побач з расейскім. Стыкаючыся на службе з чыноўнікамі вялікаросамі, беларусы не надта з імі сябруюць, усё болей сваёй кампаніі трымаюцца; часамі паміж тутэйшымі і наезнымі нават праяўляецца нейкі антаганізм. Адным словам, тое «тоже малороссийское» пачуццё лакальнай асобнасці, так прыкметнае на Украіне, у нас, хоць і шмат слабей, але таксама праяўляецца. Дзеля таго, што тутэйшыя палякі — гэта найчасцей патомкі апалячаных беларусаў, -элемент гэты, ад вякоў у нас седзячы і цесна з краем і жыццём краю звязаны, — тады калі расейцы да 1863 года бадай ніякай ролі ў культурным жыцці нашага краю не адыгрывалі,- то і першыя пробліскі беларускай нацыянальнай свядомасці ў палавіне ХІХ стагоддзя ў нас праявіліся ў форме польскай «тоже беларушчыны». Пробліскі гэтыя былі як бы далейшым развіццём пачуцця лакальнай асобнасці тутэйшай шляхты, і, па праўдзе кажучы, не лішне далёка адышлі ад «тоже беларушчыны». Першыя паэты беларускія ( Баршчэўскі, Рыпінскі, Дарэўскі і інш.) або пісалі па-польску, устаўляючы часам у польскі тэкст беларускія словы (найчасцей размову сялян па-беларуску), або рабілі пераклады з польскіх пісьменнікаў, а калі і пісалі па-беларуску арыгінальныя творы (пісалі іх заўсёды лацінікай), то праводзілі ў іх шляхецкія і польскія думкі. (Баршчэўскі нават выхваляў старашляхецкі разгул і, відаць, жадаў павароту «светлых дзён». Марцінкевіч меў большы талент, як яго папярэднікі, шмат напісаў па-беларуску арыгінальных рэчаў, перакладаў «Пана Тадэвуша» і напісаў польска-беларускую оперу «Сялянка». Шкада толькі, што не многа далей адышоў ад сваіх папярэднікаў у сваім лакальным патрыятызме. Вярыга-Дарэўскі, бадай што, стаяў бліжэй да народу, але, на жаль, творы яго не былі друкаваны, і яны загінулі. Пісалі ў 1840-1850 гадах многа людзей па-беларуску, але ўсе гэтыя пісьменнікі тым толькі і розніліся ад тутэйшых польскіх пісьменнікаў, што часамі пісалі па-беларуску. Прынцыпіяльнай розніцы паміж аднымі і другімі не было. Каб тады беларуская справа была пастаўлена зусім ясна,— надта магло быць, што яны аднесліся б да яе ворага. У 1863 годзе польскія паўстанцы, каб прыцягнуць к сабе беларускіх сялян, выдалі некалькі пракламацый па-беларуску. У 1865 годзе было забаронена што-небудзь друкаваць па-беларуску, што, побач з аслабленнем лакальных сімпатый сярод мясцовай шляхты, надоўга затрымала далейшае развіццё беларускага пісьменства. Праўда, што літаратурная творчасць беларуская ад забароны друку не замёрла зусім, шмат хто ў гэтым часе пісаў па-беларуску, але гэтыя творы разыходзіліся толькі ў рукапісах і для шырэйшых слаёў грамадзянства засталіся невядомымі. Тэндэнцыі большасці гэтых твораў тыя ж польскія ды шляхецкія, што і іх папярэднікаў, але ўжо ўплятаюцца дзе-нідзе і новыя тэмы: скасаванне паншчыны, розныя здарэнні, уцешныя апавяданні і сатыра. У гэтым часе, пад канец ХІХ стагоддзя, высунуўся наперад ў беларускай пісьменнасці Ф. Багушэвіч. Ён сілай свайго таленту далёка пакінуў ззаду ўсіх сваіх папярэднікаў і спыніўся на раздарожжы беларускага нацыянальнага адраджэння. З аднаго боку, у яго творчасці і вычуваюцца шляхецка-польскія перажыткі, а з другога боку, ён пранікнуты духам расейскага народніцтва, якое набыў, будучы ва універсітэце ў Расеі. У прадмове да «Дудкі» ён у пастаноўцы беларускай справы ідзе шмат далёй ад сваіх папярэднікаў, далёка шырэй глядзіць на яе. Ён першы падаў зусім ясна кліч: «Не пакідайце мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі». Багушэвіч умеў унікнуць у долю і крыўду народу беларускага і напісаў такія моцныя рэчы, як «У судзе», «У астрозе», «Скацінная апека» і інш., дзе панска-польскіх думак няма ані. І гэты бок творчасці Багушэвіча дае яму пачэснае месца ў нашым пісьменстве. Багушэвіч скрануў беларускае нацыянальнае адраджэнне, падаў кліч, і яно памаленьку пачало разрастацца. У 1890-х гадах шмат дзе па універсітэцкіх гарадах пачалі арганізоўвацца беларускія студэнцкія гурткі. Найстарэйшы маскоўскі гурток выдаў нават пад канец 80-х гадоў, пераклаўшы з Гаршына, «Сігнал». Пры дапамозе вядомага ўкраінскага дзеяча Драгаманава пачалі ў 80-х гадах выходзіць за мяжой першыя беларускія сацыялістычныя брашуркі. У 1903 годзе была надрукавана беларускім пецярбургскім студэнцкім гуртком «Вязанка», зборнічак вершаў Янкі Лучыны. Характэрна, што гэту кніжачку, з прычыны забароны беларускага друку, прыйшлося правесці праз цэнзуру як кніжку на балгарскай мове. З ажыўленнем у 1903— 1904 гадах грамадзянскай думкі ва ўсёй Расеі болей жыва пачынаюць працаваць і беларускія гурткі. У 90-х і 900-х гадах паяўляюцца таксама «Очерки из жизни белорусской деревни» Пшчэлкі. Каб лепей разабраць гэту кніжку, мы крыху азірнемся назад. Да 1863 года, хоць пробы абрусення пачаліся яшчэ пры Кацярыне ІІ, культурны ўплыў Расеі быў у нашым краі слабы і не мог нават раўняцца з польскім. Край наш пазнаў расейцаў пасля раздзелаў Польшчы. Былі гэта прысланыя ў «забраны край» чыноўнікі — элемент з жыццём краю і яго інтарэсамі не звязаны, дзеля чаго ніякія лакальна-беларускія сімпатыі, якія тады (у пачатку ХІХ ст.) сярод мясцовых палякаў былі даволі моцныя, паміж расейцаў не праяўляліся. Пасля 63 года, паставіўшы сабе мэту зусім «абрусіць» наш край, урад скінуў са службы ўсіх чыноўнікаў-палякаў, якіх перш было шмат, ды замяніў іх расейцамі. Расейцам жа ўрад раздаваў канфіскаваныя ў паўстанцаўпалякаў двары. Праз гэта расейскі элемент адразу моцна ўзрое і ўсё болей ды болей павялічваўся. Папаўнялі гэты элемент як прыезджыя з Расеі, так і мясцовыя праваслаўныя беларусы, «выйшаўшыя ў людзі». Сярод гэтых беларусаў, а таксама сярод чаёткі абсеўшых на зямлі расейскіх памешчыкаў, малапамалу пакрыўшыхся слоем «тутэйшасці»; праяўляюцца таксама лакальныя сімпатыі. Само сабой, што бацькаўшчынай яны лічаць Расею, Беларусь — яе апалячанай правінцыяй. Пшчолка — гэта тыповы пісьменнік, адбіваючы такія настроі. Піша ён па-расейску, але шмат устаўляе беларускіх слоў ды зваротаў, а іншыя апавяданні піша і зусім пабеларуску. Талент Пшчолкі не малы, жыццё беларускай вёскі, якую бярэцца апісваць, ён ведае добра, але беларускай мовы або добра не знае, або свядома перакручвае яе на расейскі лад. На народ Пшчолка глядзіць спачуваючы, але на яго мову, звычаі - з нескрыванай пагардай. Дае абразкі цемнаты і дзікасці, часамі горка-праўдзівыя,- яшчэ часцей — груба павялічаныя. Пашаны да нацыянальнага беларускага гонару нідзе ў яго не прыкметна. У некаторых творах, найчасцей тых, што пісаны зусім па-беларуску, пісьменнік пускаецца на кпінкі з беларуса, кшталтам вясёлых «жыдоўскіх» ці «армянскіх» анекдотаў. Апавяданні Пшчолкі — месцамі гэта глум і здзек з беларуса. Але наша жыццё такое ўжо гаротнае, што нават і Пшчолка месцамі мімавольна ледзьве што не на «грамадзянскія матывы» пераходзіць. Пшчолка не толькі апавяданні, але і артыкулы ў чарнасоценныя газеты піша, тамака ён, як спецыяліст па часці «беларускага сепаратызму», дужа неспрыстойна нападае на беларускае нацыянальнае адраджэнне. Гэткія апавяданні зусім падыходзяць да тых вымог, якія можа праяўляць лакальны патрыятызм тутэйшых праваслаўных памешчыкаў, паноў і беларусаў-чыноўнікаў, людзей адрэзаных ад народу і пагарджаючых яго. Сярод іх кніжкі Пшчолкі дужа папулярны. Мы так доўга затрымаліся над гэтым зусім не дзеля таго, што лічым творчасць Пшчолкі выдатнай літаратурнай з'явай або каб прыдавалі ёй якое-небудзь значэнне для развіцця беларускай нацыянальнай свядомасці,— нас яна можа цікавіць толькі як адгалосак слабенькіх беларускіх сімпатый тых колаў, якія дужа непрыязна ставяцца да нашага нацыянальнага адраджэння. ==IV== Калі ўслед за «эпохай даверыя» пачалася ў Расеі рэвалюцыя - беларускі народ раптам устрапянуўся. «Беларуская сацыялістычная грамада» ў 1905-1906 гадах выдае мноства пракламацый, якія хутка разыходзіліся па ўсім краі, выклікаючы незадаволенне сучаснасцю, а побач з тым будзячы нацыянальную свядомасць. Шмат куды адозвы Грамады траплялі перш ад «літаратуры» расейскіх партый; з іх народ тамака атрымліваў першыя паняцці класавых інтарэсаў, і ў такіх здарэннях нацыянальныя беларускія дамаганні (на якія Грамада ў сваіх выданнях звяртала ўвагу) уваходзілі, як неразлучны элемент, у апазіцыйны светагляд. У 1906 годзе злажыўся «Беларускі вучыцельскі саюз», да якога прымыкалі шырокія колы народных вучыцеляў. Побач з гэтым пачынаецца рух сярод моладзі сярэдніх школ. У глухоўскім інстытуце і 4-х вучыцельскіх семінарыях арганізуюцца пад нацыянальна-беларускім прапарам хаўрусы вучыцеляў; шмат прыхільнікаў беларушчына знаходзіць і ў духоўных семінарыях (асабліва праваслаўных). У гэтым жа годзе ў Пецярбургу адкрываецца выдавецкая суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца», а ў Вільні пачынае выходзіць першая беларуская газета «Наша доля». «Наша доля» пісала дужа востра, дык з б-ці выйшаўшых нумароў канфіскавана 5. «Наша доля» закрылася на б-м нумары, але гэтыя нумары разышліся па ўсім, краі ў тысячах экземпляраў і для ўзмацнення беларускай свядомасці мелі вялікае значэнне. Яшчэ тады, калі жыла «Наша доля», пачала выходзіць другая беларуская газета «Наша ніва», якая выходзіць і цяпер. «Наша ніва» хутка пайшла ў народ, і ўплыў яе тамака ўсё болей і болей узрастае. Паміж газетай і чытачамі ўстанавілася цесная сувязь. Шмат чытачоў працуе ў газеце, прысылаючы вершы, апавяданні і карэспандэнцыі, якіх з усіх куткоў краю прыходзіць шмат. Гэта паказвае, што газету чытачы лічаць сваёй ды колькі мага працу яе падтрымліваюць, хоць ганарару за гэта не дастаюць ні капейкі. Каб дайсці да ўсіх беларусаў, «Наша ніва», таксама як і «Наша доля», выходзіла двума шрыфтамі: рускім і лацінскім. Пасярод беларусаў ёсць такія, хто чытае толькі лацінскімі літарамі. Па праўдзе кажучы, заводзіць у газеце два шрыфты не было вялікай патрэбы: 4/5 беларусаў — праваслаўныя, якія лацінскіх літар саўсем не ўмеюць чытаць; 15католікі, ды і тыя вучацца чытаць у казённых школах, і большасць пісьменных паміж іх знае расейскую грамату. Пісьменных толькі па-польску не так ужо і многа, і расейская пісьменнасць з павелічэннем колькасці школ з кожным годам расце. З самага пачатку трэба было прызнаць беларускім шрыфтам рускія літары, апіраючыся на гістарычныя традыцыі (уся старая беларуская літаратура друкавана славянскімі літарамі) і практычную пастаноўку справы. Інакшая пастаноўка справы тлумачыцца тым, што з самага пачатку зусім свядомых, шчырых беларусаў было не шмат, перамагалі «тожэ беларусы», якія чыталі газету і кніжкі, прызнавалі нацыянальныя дамаганні, але побач з тым далёка не зусім парвалі сувязі с той культурай, У якой гадаваліся. Гэткіх «тожэ беларусаў» было шмат, як з расейскага, так і з польскага боку. Здараліся людзі паміж першымі і другімі, якія былі схільныя глядзець на беларушчыну як на нейкі прыдатак да польшчыны ці расейшчыны. Рэдакцыя, хочучы захапіць як праваслаўных, так і католікаў да беларускага руху і здаволіць як адзін, так і другі бок, пачала выдаваць газету двума шрыфтамі. Не толькі сярод «тожэ беларусаў», але таксама і сярод шчырых беларусаў, нават католікаў, гэткая пастаноўка справы выклікала нездаволенне. Нездаволенне ў меру развіцця руху ўзрастала. Матыў нездаволення быў той, што пры двух шрыфтах нельга развіваць літаратуры і што яны раздзяляюць адзін народ на двое. У канцы (у 1912 годзе) рэдакцыя «Нашай нівы» звярнулася да чытачоў з анкетай — на які адзін шрыфт перайсці. Вялізная большасць выказалася за «гражданку», і ў канцы 1912 года газета пачала выходзіць толькі гэтымі літарамі. Нездаволеным гэткім паваротам справы аказаўся толькі клерыкальны-каталіцкі сабор, які ў скорасці пасля гэтага пачаў выдаваць сваю клерыкальна-каталіцкую газету «Bielarus» - лацінскімі літарамі. Паступовыя ж беларускія каталіцкія колы падалі голас за рускі шрыфт у беларускай пісьменнасці, шануючы нацыянальную традыцыю. Пасля 1905 года, як страпянуўся народ, паявілася шмат паэтаў. Народ загаварыў песняй. Паміж паэтамі і белетрыстамі аказалася нямала людзей вялікага таленту, і яны ў кароткі час здолелі паставіць беларускае пісьменства на такую вышыню, якой яно перш не даходзіла. Гэтыя пісьменнікі ўжо зусім павярнулі нашу пісьменнасць на той шлях, да якога адным бокам сваёй творчасці прымыкаў Багушэвіч: на шлях рэалізму, глыбока пранікнутага народалюбствам, здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у тое, што: <poem>Усё ж такі хоць некалі, А праўды дачакаемся... </poem> Характэрна, што гэтыя пісьменнікі выйшлі ўжо не з асяроддзя апалячанай шляхты або абруселага чыноўніцтва, а з асяроддзя самога працуючага народу. Паміж імі болей праваслаўных, але шмат і католікаў. Бадай усе яны — сыны народу; найболей такіх, якія і цяпер працуюць рукамі. Найвялікшыя інтэлігенты сярод іх — народныя вучыцелі. Інтэлігентаў, хоць бы і шчыра спагадаючых народу, праўдзівых дэмакратаў, але выйшаўшых з іншых станаў (класаў), у беларускім руху агулам не шмат, а пісьменнікаў сярод іх — толькі на завод. І хоць патэнтаваных інтэлігентаў сярод сучасных беларускіх пісьменнікаў мала, усё ж цяпер шмат лепей па-беларуску пішуць, чым даўней, болей праўдзівых талентаў, ды большую вартасць маюць іх творы, - болей пранікнуты сардэчным пачуццём і зразуменнем народу. Некаторыя з нашых пісьменнікаў звярнулі б увагу ў любой старой і багатай літаратуры. Першае месца займаюць: Якуб Колас, Янка Купала; далей ідуць — Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Н. Буйло, Цётка, Журба, Арол, Цішка Гартны, Янук Д., Лявон Лобік, Стары Улас, Паўловіч, Леўчык, Гурло, Ясакар; навелісты: Тарас Гушча, Ядвігін Ш., Змітрок Бядуля, Максім Беларус, Галубок, Лейко, Аляхновіч-Чаркас, Лёсік, Власт, Юшко і інш. Дагэтуль перамагае ў беларускім пісьменстве рэалізм — у лепшым значэнні гэтага слова. Пісьменнікі нашы, як праўдзівыя народныя інтэлігенты, цесна звязаны з гаротнай, абяздоленай народнай масай і перш-наперш звяртаюць увагу на тое, што іх акружае. Глыбока адчуваюць песняры-паэты народнае гора, жыццё беспрасветнае свайго народу, на якое: «як не глянеш, сэрца болем зашчыміць». <poem>У маім сэрцы гора гэта Адгалос знаходзіць, Сэрца ж, жалем абагрэта, Песні смутку родзіць. Няхай плачам у сіняй далі Песня разліецца, Каб усе людзі ў свеце зналі, Як нам тут жывецца...</poem> Гэтак зарысоўвае Колас мэту творчасці беларускага песняра. <poem>Няма хлеба, няма солі,- Чужому рабі; Няма шчасця, няма долі,- Во тут і жыві! Вот зіма — мароз вялікі,- Дровы ў Мінск цягні; Дзеткі змёрзлі: енкі, крыкі,- Вот тут і жыві! Прайшла зімка, цёпла стала, - Вясна на зямлі, А тут корму, хлеба мала, - Вот тут і жыві! Вясна, лета — час рабочы: Ары, касі, жні; Пот крывавы заліў вочы, - Вот тут і жыві! Прайшло лета, прыйшла восень, - Падаткі нясі, А дзяцей абдзёртых восем! Вот тут і жыві! <small>''Янка Купала.'' ''“З песняў мужыка”</small>''</poem> Не дзіва, што гэткія «родныя абразкі» выклікаюць сумнае настраенне і беларуская паэзія часта «плачам — у сіняй далі разліваецца». Побач са злыбедамі і нядоляй пануе ў беларускай вёсцы страшэнная цемната, якая часта прыводзіць да ўсялякіх эксцэсаў, цяжкіх драм і агулам калечыць псіхалогію чалавека — дае развівацца горшым інстынктам. Патрасаючыя, але праўдзівыя абразкі «панавання цемні» дае ў іншых сваіх апавяданнях Змітрок Бядуля. Гэта цемната, а таксама зразуменне, што надта многа ўсялякіх загародак і перашкод трэба перамагчы, — зусім натуральна ставіць перад беларускімі дзеячамі пытанне, пастаўленае паэтам Максімам Багдановічам: <poem>Сціснула гора дыханне ў народзе. Гора ўсюды пануе. Хваляй шырокай разлілась, як мора, - Родны наш край затапіла... Брацця! Ці зможам грамадскае гора? Брацця! Ці хопіць нам сілы?!??</poem> На гэтае пытанне беларускія песняры даюць катэгарычныя адказы: <poem>Не! не праўда. Быць не можа, Каб не грэла цёпла сонца! Наша праўда нам паможа, Блісне свет і к нам ў ваконца.</poem> <small>''(Якуб Колас. Сябрам)''</small> <poem>Пры ласцы Божай усё мы зможам, Гора затопчам сільнай нагой, Зможам нядолю, зможам няволю, Светач запалім шчасця свайго. З'яснеюць ночы, высахнуць вочы, Злітыя горкай бядноты слязьмі; Голад загіне, бяда пакіне, Долю мець будзем,— эй, будзем людзьмі!..</poem> <small>''(Янка Купала. Чаго нам трэба)''</small> <poem>Цярпі, мой ты браце, і вер, што настане Сярмяжніку лепшае шчасце, жыццё. Вер! будзе тваё на зямлі панаванне, Навекі зваюеш ты гора сваё.</poem> <small>''(Галубок. Сярмяжнік)''</small> <poem>От, убачыш, прыйдуць людзі На ўспамогу ў грамадзе; Кожны цэглу класці будзе, - От дзе праца загудзе! Сцены зробім чыста, гладка, Як з крышталю, столь, як шкло... Скажуць людзі: «Вось дык хатка, Роўнай ў свеце не было!» Будзем есці ў гэнай хаце Смачны, чысты, пульхны хлеб, Пойдзем, муляр, пойдзем, браце, Хай другі канчае склеп.</poem> <small>''(Алесь Гарун. “Муляру")''</small> Гэткіх заяў мы маглі б яшчэ шмат прывесці, але і прыведзеныя вышэй паказваюць, што нашы пісьменнікі пранікнуты здаровым аптымізмам, цвёрдай верай у лепшую будучыню свайго краю і народу. Зусім натуральна, што выйшаўшыя з народу пісьменнікі перш-наперш звярнулі ўвагу на яго жыццё. Спачатку ў іх творах перамагаюць абразкі народнага гора ды перажывання шчырых дэмакратаў, глыбока задумаўшыхся над тым, як яго звясці. Але хоць дужа багатая ды ўдзячная гэта тэма, бадай што, датуль яна не счэрпаецца, дакуль будуць прычыны, выклікаючыя гэткія настраенні пісьменства. Справядліва зразумеўшы сваю задачу, ды не хочучы быць аднабокім, ёю здаволіцца не павінны. Трэба звярнуць увагу таксама і на другія праявы жыцця. Наша пісьменства зусім адпавядае гэтым жаданням: стаўляючы вышэйпамянутыя тэмы на першым плане, яно і на другія патрэбы адгукаецца. У Ядвігіна Ш., Паўловіча, Галубка і інш. мы знаходзім пробкі праўдзівага беларускага гумару. Часамі высмейваецца і селянін, але скрозь смех праглядае шчырае спагаданне ды любоў да яго. Бывае, што адзін і той жа пісьменнік дае гумарыстычныя і пранікнутыя «грамадзянскім жалем» панурыя абразкі жыцця. Шмат ёсць дужа прыгожых малюнкаў прыроды. Усё болей ды болей прыбывае твораў, што разглядаюць любоўныя перажыванні. Але хоць развіццё беларускага пісьменства адбывалася якраз у часе глыбокай рэакцыі, калі шмат хто з пісьменнікаў у суседніх нацый даходзіў у пастаноўцы, напр., палавой справы, да нігілізму, блізкага да парнаграфіі, то ў нашым пісьменстве ніякіх адгалоскаў гэтага няма. Не толькі пісьменнікі, што займаюцца маляваннем «любоўных перажыванняў» паміж іншым, але і тыя, хто, як, напр., К. Буйла, у сваёй творчасці галоўным чынам на гэта звярнулі ўвагу — дужа далёкі ад моднай пастаноўкі гэтага пытання. Адным словам, беларускае пісьменства ідзе к таму, каб усебакова здаволіць патрэбы свайго грамадзянства. Пакуль што яшчэ далёка да таго, каб гэтае жаданне ў поўнай меры наша літаратура здавольвала, бо не так многа ў нас пісьменнікаў,— іншыя з іх мала пішуць; але нельга забываць, што гэта толькі пачатак. Усё ж такі добра, што ідзе пісьменства тым шляхам, якім ісці павінна. Асобна ад іншых трэба паставіць паэта Максіма Багдановіча, які шмат нам даў тыповых пробак паэзіі «штукарства для штукарства». Дэкадэнцкіх настрояў, так прыкметных цяпер у іншых пісьменствах, у нас бадай не бывае. Гэта бадай затым, што патэнтаваных і патомных інтэлігентаў сярод нашых літаратараў так як бы і няма. Гаротны народ з яго гаротнай доляй, з яго не збыўшыміся яшчэ пакуль што ідэаламі ад такіх настрояў дужа далёкі. Мы ведаем, што сярод святлейшых расейскіх сялян ды работнікаў надта любяць і чытаюць Някрасава, Глеба Успенскага і інш. пісьменнікаў- грамадзян, а сучаснымі дэкадэнцкімі пісакамі мала цікавяцца; гэтаксама і ў палякаў. Работнікі і сяляне ў Заходняй Еўропе, якіх там шмат, хоць надта выдатных талентаў сярод іх няма, найболей пішуць аб сваім жыцці і нядолі. Нашы пісьменнікі, як праўдзівыя сыны народу, — тутака таксама зусім з імі згаджаюцца і далёкія ад дэкадэнцтва. Гэтак стаіць справа цяпер, не іначай хіба будзе і ў будучыні. Нашае панства нацыянальна хіба не адродзіцца, — усе варункі такія, што на гэта лічыць не можна; у будучыні нацыянальную культуру тварыць будзе сам працоўны народ, як і цяпер. Да яго дэкадэнтам даступіцца не лёгка. Побач з прагрэсам пісьменства развіваюцца і ўсе іншыя праявы беларускага жыцця. З 1910 года пачынае выходзіць Беларускі каляндар, які цяпер разыходзіцца, штогод блізка што ў 20 000 экземпляраў па ўсёй Беларусі. Разам з шырокай папулярнасцю ён здабыў сабе славу найлепшага народнага календара ў нашым краі. У 1912 годзе пачынае выходзіць месячнік сельскай гаспадаркі «Саха» і перыядычныя выданні для інтэлігенцыі «Маладая Беларусь». У канцы 1913 года з'яўляецца месячнік «Лучынка» для моладзі. Усё большае ды большае лік свядомых беларусаў-пісьменнікаў. Пад нацыянальным прапарам гуртуецца шмат вучашчайся моладзі, як у вышэйшых, так і сярэдніх школах. Крапчаюць і далей развіваюцца старыя беларускія гурткі, усё болей і болей прыбывае новых. У гэтых жа гадах творыцца беларускі народны тэатр і народныя хоры. Драматычныя гурткі і хоры закладаюцца як у некаторых большых гарадах, так нават дзе-нідзе і па мястэчках. Шкада толькі, што драматычная літаратура, як арыгінальная, так і перакладная, пакуль што бедна і толькі ў малой частцы можа здаволіць патрэбы. З якога боку ні глянуць на справу, усюды прымецен рух наперад. Будзіцца ад векавога сну і шырокая маса беларускага сялянства. Калі да яе даходзіць беларуская газета, каляндар ці кніжка,— яна найчасцей спатыкае шчырае і прыхільнае прывітанне. Усё ж такі шмат ёсць яшчэ такіх куткоў, куды беларускія выданні не даходзілі, і народ нават не ведае, што яны ёсць на свеце. Сярод шырокай масы, час ад часу прачытаўшых тое ці другое ў роднай мове, дагэтуль у поглядах на нацыянальную справу таксама пануе блытаніна. Але ўсё гэта часовы і пераходны стан. Трывае ён — часткова затым, што свядомыя беларусы не могуць як след працаваць — надта многа ўсякіх перашкод і забарон яны ўсюды спатыкаюць. Але не пужае гэта іх і не адбірае ахвоты працаваць для дабра свайго краю. Нацыянальна свядомыя беларусы цвёрда вераць у тое, што калі варункі палепшаюць — будзе можна весці шырэйшую работу, калі ўвесь беларускі народ даведаецца аб гэтым ды здолее падаць свой голас у гэтай справе, то ён зусім ясна і адкрыта стане на баку тых, якія «падалі голас» у абарону свайго народу. Тады справу беларускага нацыянальнага адраджэння возьме ён на свае магутныя плечы, і зусім не страшны ёй будуць усе патугі ворагаў ды іх нападкі. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] r5u68enn9crixbsmtixo26cjsdj44n0 0 29245 87129 2022-08-14T05:23:22Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Тарас Шэвчэнко | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Эпіграф|10|<poem>Эх! і нам будзь бацькам мілым, Украінча слаўны! Плывучы ўдаль, твая песн...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тарас Шэвчэнко | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Эпіграф|10|<poem>Эх! і нам будзь бацькам мілым, Украінча слаўны! Плывучы ўдаль, твая песня. Гасцінцам не вузкім, Знайшла водгалас пачэсне Ў сэрцы беларускім.</poem> |14|<poem>Янка Купала. Памяці Шаўчэнкі</poem>}} 100 гадоў таму назад, 25 лютага 1814 года нарадзіўся! найвялікшы ўкраінскі паэт Тарас Шаўчэнка. Нарадзіўся ён у беднай сялянскай хаце, у Звенігародскім павеце, на Кіеўшчыне. Бацька яго быў падданым пана Энгельгардта. Багата ўсялякай злыбеды перанёс Тарас ва ўбогай мужыцкай сям'і, тым болей што ён з самага пачатку быў не гэткі, як усе сялянскія дзеці, а нейкі інакшы: усё ён меў ахвоту маляваць і да работы быў не здацен. Калі Шаўчэнку было 15 гадоў, яго забралі за паслугача ў панскі двор. Пан мала калі быў дома, а ўсё найболей ездзіў па гарадах і цягаў з сабой Тараса. Хлапец свабодным часам, калі ніхто гэтага не бачыў, прабаваў маляваць. Адзін раз, калі ён позна ўначы пры лямпе маляваў, яго злавіў пры гэтым пан. Хлапца за тое, што ён паначы з агнём сядзіць, балюча вылупілі бізуном, але пан, пабачыўшы, што малюе ён нішто сабе, аддаў у навуку да маляра. Шаўчэнка пабыў у аднаго маляра, а калі пан пераехаў у Піцер, дык аддаў яго да другога. Маляр пасылаў свайго вучня маляваць столі, падлогі, платы і да т. п. Вечарамі, маючы свабодны час, Шаўчэнка бегаў у Летні сад, дзе было шмат статуй з мармуру, і глядзеў на іх. Вось адзін раз яго пры гэтым надыбаў артыст-маляр Сашэнка, таксама ўкраінец. Сашэнка распытаўся Тараса, хто ён такі і што робіць: пабачыўшы, што Шаўчэнка добра малюе, пазнаёміў яго з добрымі і разумнымі людзьмі. У гэтай кампаніі Шаўчэнка шмат чаго навучыўся, багата кніг прачытаў ды стаў задумвацца над тым, ці справядлівы гэткі парадак, калі адзін чалавек пануе над другім. Новыя апекуны Шаўчэнкі хацелі аддаць яго ў Акадэмію, каб выйшаў з яго праўдзівы артыстмаляр. Але для гэтага трэба было выкупіцца з панскай няволі. Пан хацеў выкупу ажно 2500 рублёў, — гэткіх вялікіх грошай не было адкуль узяць. Але прыяцелі парупіліся, сабралі гэтыя грошы і выкупілі-ткі Шаўчэнку ў 1838 годзе. Тады ён стаў хадзіць У Акадэмію вучыцца. Нішто сабе маляваў Шаўчэнка, і ў гэтым ён таксама здабыў сабе славу, але куды большую славу здабыў ён сваімі вершамі. Ужо будучы свабодным чалавекам, Шаўчэнка стаў пісаць вершы, і пісаць іх не «па-панску», а «простай», роднай украінскай мовай. У 1840 годзе выйшаў у свет першы зборнік яго вершаў, а на другі год — паэма «Гайдамакі». Зрабіўшыся праўдзівым артыстам-маляром і маючы ўжо не абы-якую славу паэта, Шаўчэнка стаў старацца, каб асесці ў сваёй роднай Украіне. Гэта яму і ўдалося, асеў ён у Кіеве, дзе і работу дастаў па душы. У гэты час шмат чаго напісаў паэт. Талент яго акрэп і развіўся. У Кіеве, сярод разумных і справядлівых людзей, глыбока адчуваючых народнае гора і крыўду, злажыўся гурток (называўся ён Кірыла-Мефодзіеўскае таварыства), паставіўшы сабе мэтай дабіцца скасавання прыгону, роўных правоў для ўсіх людзей — ды каб усе славянскія народы злучаліся ў федэрацыю, г. зн. у гэткую адну дзяржаву, у якой кожны народ сам бы сваімі справамі кіраваў, і каб усюды па школах і ўрадавых інстытуцыях была заведзена родная мова. Шаўчэнка, усёй душой спагадаючы гэткім думкам, таксама належаў да гэтага таварыства. У 1847 годзе Шаўчэнку з другімі хаўруснікамі гуртка арыштавалі. Усіх іх сурова. пакаралі. Шаўчэнку пакаралі цяжэй, як другіх, дзеля таго, што ў яго паперах знайшлі нецэнзурны верш «Сон». Дзеля гэтага паэта аддалі ў салдаты і саслалі аж у Арэнбург. Даўняя мікалаеўская салдатчына нераўня цяперашняй. Надта цяжкае жыццё пачалося для Шаўчэнкі. Мучылі яго ўсе казарменныя парадкі ды муштры, мучыла журба за родным краем, але найцяжэй было тое, што яму забаранілі пісаць і маляваць. З часам Шаўчэнку перавялі ў другое месца, дзе яму было ўжо лягчэй жыць, і тамака мог паэт пісаць, ды і на муштру не хадзіў. Але знайшоўся афіцэр, які данёс аб гэтым начальству, — паэта саслалі ізноў у далёкую крэпасць, і тамака ён ужо аніякай змогі не меў пісаць і маляваць. Гэтак пражыў Шаўчэнка цэлых сем гадоў. Праўда, у 1855 годзе яму дазволілі пісаць, але толькі па-расейску, а не па-ўкраінску, ды і тое пад даглядам афіцэра. На волю пусцілі паэта аж у 1857 годзе. Усяго праслужыў у салдатах ён 10 гадоў і чатыры месяцы. Цэлых 10 гадоў праслужыў няшчасны паэт. У салдаты яго ўзялі вясёлым, крэпкім, бадзёрым; вярнуўся ён адтуль зусім лысым, з сівой барадой, хоць меў тады ўсяго 43 гады, і з прапаўшым назаўжды здароўем. Толькі 4 гады пражыў пасля гэтага Шаўчэнка, і памёр ён 26 лютага 1861 года. Гаротнае жыццё надламала здароўе паэта гэтак, што памёр ён зусім без пары, але не здолела яно зламаць сілы яго духу. Вярнуўшыся, Шаўчэнка да самай смерці шчыра працаваў для дабра роднага краю, жыва цікавіўся грамадзянскім рухам, які тады, у пачатку панавання Аляксандра ІІ, быў у Расіі дужа моцны; колькі мог і сам прымаў у ім удзел“: пісаў вершы, думаў напісаць пімат папулярных кніжак для народа ў роднай мове (паспеў напісаць ён толькі лемантар). і памёр паэт, цвёрда верачы ў тое, што дажджэ лепшай долі народ. Мы бачым, што надта многа гора перанёс вялікі паэт на сваім вяку. Бадай ніколі яно не пакідала яго; мала светлых дзён бачыў Шаўчэнка. Мучыўся ён, будучы ў панскім падданстве. Толькі дзеля шчаслівага здарэння асвабадзіўся ён адтуль. Каб не сустрэча з Сашэнкам — дык так і астаўся б Шаўчэнка панскім нявольнікам, век бы ён мусіў маляваць платы ці іншую работу рабіць паводле панскага загаду, так і прапала б для Украіны і ўсяго чалавецтва гэткая сіла. Праўда, не прапала яна, як прападаюць дзесяткамі і сотнямі таленты, а можа, нават і геніі-сярмяжнікі, прыгнечаныя жыццём і не меўшыя ніякай змогі дабіцца варункаў, пры якіх іх творчыя сілы былі б выкарыстаны, - праўда, вялікую спадчыну пакінуў Шаўчэнка, але ці ўсё тое ён зрабіў, што мог бы зрабіць пры лепшых варунках? Цэлых сем гадоў, калі паэт быў У поўным расцвітанні здароўя і сіл, ён не мог нічога пісаць; салдатчына так надламала здароўе, што памёр ён, маючы толькі 47 гадоў. Каб не гэта, можа, пражыў бы ён шмат болей; толькі на 24-м годзе жыцця асвабадзіўся Шаўчэнка з панскай няволі — вось трэба толькі ўспомніць усё гэта, і адразу мы зразумеем, што шмат болей мог бы напісаць Шаўчэнка, болей бы даць чалавецтву перлаў сваёй творчасці, каб лепшае меў ён жыццё. Хоць тады, калі пачаў пісаць Шаўчэнка, украінская мова знаходзілася на палажэнні «простай», акурат таксама, як цяпер беларуская, хоць гаварыў ёй толькі працуючы народ, а панства пакінула яе і перайшло к чужынцам, шмат украінцаў-пісьменнікаў пісала па-расейску (пісалі гэтак не толькі не надта выдатныя сілы, як Капніст, Багдановіч, Нарэжны, Гнедзіч, але і гэткі выдатны, як Гогаль), усе ж ткі адразу стаў тварыць Шаўчэнка ў роднай мове. Праўда, пісалі перад Шаўчэнкам паўкраінску некаторыя нават даволі выдатныя пісьменнікі (Катлярэўскі, Квітка-Аснаўяненка, Гулак-Артэмоўскі, Грабёнка)', але ўкраінскае народнае адраджэнне тады толькі пачыналася. Тым не менш адразу паэт дадумаўся да таго, што, чужому навучаючыся,— свайго чурацца нельга, ды адразу стаў на справядлівы шлях. Не надта многа напісаў за сваё жыццё Шаўчэнка, шмат пісьменнікаў напісала куды болей, але ўсё-ткі «Кабзар» (гэтак завецца поўны зборнік вершаў Шаўчэнкі) дае нам гэткі ўсебаковы агляд украінскага жыцця і яго патрэб, што застаецца толькі дзівавацца з творчай сілы, абхапіўшай гэткі шырокі далягляд. Багата Шаўчэнкавых твораў даюць нам абразкі слаўнай мінуўшчыны ўкраінскага народа — доўга геройскі змагаўшагася з ворагамі «за вольную волю», пакуль не перамаглі яны зусім. <poem> Де поділось козачество, Червоні жупани? Де поділась доля, воля, Бунчуки, гетьмани? Мовчать гори, грає море, Могили сумують, А над дітьми козацькими Поганці панують! («''Тарасова ніч''»).</poem> Але пры гэтым Шаўчэнка дужа далёкі ад кісла-салодкага патрыятызму, ад таго, каб хваліць усё ў мінуўшчыне Украіны. Добра бачыць ён і цёмныя бакі — разумее, што не адны толькі ворагі са стараны загубілі Украіну, але багата ім памог у гэтым эгаізм гетманаў і старшын, якія неміласэрна гнялі «братів нязрячих грэчкосіів», і не раз гнеўным словам абрушваецца на іх паэт. Разумее добра Шаўчэнка і тое, што хоць і шмат у роднай гісторыі ёсць момантаў, успамінаючы якія сэрца спачынае, але ўсё гэта мінула і не вернецца болей: <poem>Не вернуться сподівана, Не вернеться воля, Не воскрэсне козачина, Не встануть гетьмани.</poem> Ад усяго гэтага асталася толькі слава, якая: <poem>не поляже; Не поляже, а розкаже, Що діялось в світі, Чия правда, чия кривда І чиі ми діти. Наша дума, наша пісня Не вмре, не загине... От де люде, наша слава, Слава Украіни! («''До Основ’яненка''»)</poem> Цяпер зусім другія ўжо часы, другія патрэбы, нельга на адну толькі мінуўшчыну аглядацца, трэба аб тым, што нас акружае ды як звясці благое ў ім, падумаць. Моцна задумаўся над гэтым Шаўчэнка, недарма ж ён быў сялянскі сын і панскі падданы. Багата даў ён нам твораў, малюючых прыгонныя парадкі і тагачаснае жыццё народа. У расейскім пісьменстве таксама шмат хто займаўся гэтым, але ніхто з такой глыбінёй і сілай не здолеў намаляваць іх, як гэта зрабіў вялікі ўкраінскі паэт. Гэта прызнае і расейская літаратурная крытыка. <poem>Аж страх погано У тім хорошому селі: Чорніше чорноі землі Блукають люди; повсихали Сади зелені, погнили Біленькі хати, повалялись, Стави бур'яном поросли, Село неначе погоріло, Неначе люди подуріли. Німі на панщину ідуть І діточек своіх ведуть!.. . . . . . . . . . . . . . . І не в однім отім селі, А скрізь на славній Украіні Людей у ярма запрягли Пани лукаві... Гинуть! Гинуть! У ярмах лицарські сини. («''І виріс я на чужині''»)</poem> Гэтак жыў тады народ ва ўкраінскай вёсцы, як і агулам ва ўсёй Расеі. З гэткімі парадкамі павёў Шаўчэнка няўпынную барацьбу і даў у сваіх творах такія абразкі іх, якія, да глыбіні душы ўзрушваючы сучасніка гэтага, для дзетак патомных будуць яркай памяткай аб тым, як жылося іх бацькам. <poem>Ви — розбойники неситі, Голодні ворони. По якому правдивому, Святому закону І землею, всім даною, І сердешним людом Торгуете? Стережіться ж, Бо лихо вам буде. («''Холодний Яр''»)</poem> Гнеўна звяртаецца Шаўчэнка да паноў, гнятучых сваіх падданых і мала нават задумваючыхся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Багата злыбеды і няпраўды бачыў на свеце паэт, але заўжды верыў ён у тое, што: <poem>...Недовго на цім світі Катам панувати, Встане правда — встане воля.</poem> Горача клікаў Шаўчэнка землякоў сваіх не чурацца роднай мовы і цвёрда памятаць: <poem>що ми, Чиі діти, яких батьків.</poem> Далей знаходзім мы ў Шаўчэнкі абразкі ціхага, сямейнага шчасця, любоўных перажыванняў і г. д.; усё гэта глыбока пранікнута гуманнасцю, любоўю да чалавека, агулам да ўсіх пакрыўджаных і абяздоленых найболей. Трудна ў кароткім газетным артыкуле" нават і пералічыць усе тыя тэмы, якія мы знаходзім у «Кабзары», ніхто з гэткім талентам не пісаў па-ўкраінску, ні перад Шаўчэнкам, ні пасля яго. Творы Шаўчэнкі тлумачаць на ўсе еўрапейскія мовы, на ўвесь свет праславіў паэт сваю бацькаўшчыну Украіну. Нам, беларусам, якія жывём у варунках, дужа падобных да ўкраінскіх,— толькі пачынаючым яшчэ тую працу над адраджэннем свайго краю, якая на Украіне даўно ўжо вядзецца, трэба жыва цікавіцца ўкраінствам і шмат у чым браць адтуль прыклад. Дужа карыснай для нас будзе і бліжэйшая знаёмасць з украінскім пісьменствам, якое з'яўляецца найболей дэмакратычным у свеце. Мова ўкраінская дужа падобна да беларускай, беларус, бадай што, усё напісанае па-ўкраінску можа зразумець. Шаўчэнкавага «Кабзара», кнігу, даўно ўжо стаўшую каранам украінства, кожны свядомы беларус павінен прачытаць; трэба, каб вялікі ўкраінскі паэт папраўдзе стаў і нам бацькам мілым, — як гэтага жадае ў сваім вершы Янук Купала. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] om2pl0zwtav4zacv8xgmvsn90o9uq5h 87130 87129 2022-08-14T05:27:14Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тарас Шэвчэнко | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Эпіграф|10|<poem>Эх! і нам будзь бацькам мілым, Украінча слаўны! Плывучы ўдаль, твая песня. Гасцінцам не вузкім, Знайшла водгалас пачэсне Ў сэрцы беларускім.</poem> |14|<poem>Янка Купала. Памяці Шаўчэнкі</poem>}} 100 гадоў таму назад, 25 лютага 1814 года нарадзіўся! найвялікшы ўкраінскі паэт Тарас Шаўчэнка. Нарадзіўся ён у беднай сялянскай хаце, у Звенігародскім павеце, на Кіеўшчыне. Бацька яго быў падданым пана Энгельгардта. Багата ўсялякай злыбеды перанёс Тарас ва ўбогай мужыцкай сям'і, тым болей што ён з самага пачатку быў не гэткі, як усе сялянскія дзеці, а нейкі інакшы: усё ён меў ахвоту маляваць і да работы быў не здацен. Калі Шаўчэнку было 15 гадоў, яго забралі за паслугача ў панскі двор. Пан мала калі быў дома, а ўсё найболей ездзіў па гарадах і цягаў з сабой Тараса. Хлапец свабодным часам, калі ніхто гэтага не бачыў, прабаваў маляваць. Адзін раз, калі ён позна ўначы пры лямпе маляваў, яго злавіў пры гэтым пан. Хлапца за тое, што ён паначы з агнём сядзіць, балюча вылупілі бізуном, але пан, пабачыўшы, што малюе ён нішто сабе, аддаў у навуку да маляра. Шаўчэнка пабыў у аднаго маляра, а калі пан пераехаў у Піцер, дык аддаў яго да другога. Маляр пасылаў свайго вучня маляваць столі, падлогі, платы і да т. п. Вечарамі, маючы свабодны час, Шаўчэнка бегаў у Летні сад, дзе было шмат статуй з мармуру, і глядзеў на іх. Вось адзін раз яго пры гэтым надыбаў артыст-маляр Сашэнка, таксама ўкраінец. Сашэнка распытаўся Тараса, хто ён такі і што робіць: пабачыўшы, што Шаўчэнка добра малюе, пазнаёміў яго з добрымі і разумнымі людзьмі. У гэтай кампаніі Шаўчэнка шмат чаго навучыўся, багата кніг прачытаў ды стаў задумвацца над тым, ці справядлівы гэткі парадак, калі адзін чалавек пануе над другім. Новыя апекуны Шаўчэнкі хацелі аддаць яго ў Акадэмію, каб выйшаў з яго праўдзівы артыстмаляр. Але для гэтага трэба было выкупіцца з панскай няволі. Пан хацеў выкупу ажно 2500 рублёў, — гэткіх вялікіх грошай не было адкуль узяць. Але прыяцелі парупіліся, сабралі гэтыя грошы і выкупілі-ткі Шаўчэнку ў 1838 годзе. Тады ён стаў хадзіць У Акадэмію вучыцца. Нішто сабе маляваў Шаўчэнка, і ў гэтым ён таксама здабыў сабе славу, але куды большую славу здабыў ён сваімі вершамі. Ужо будучы свабодным чалавекам, Шаўчэнка стаў пісаць вершы, і пісаць іх не «па-панску», а «простай», роднай украінскай мовай. У 1840 годзе выйшаў у свет першы зборнік яго вершаў, а на другі год — паэма «Гайдамакі». Зрабіўшыся праўдзівым артыстам-маляром і маючы ўжо не абы-якую славу паэта, Шаўчэнка стаў старацца, каб асесці ў сваёй роднай Украіне. Гэта яму і ўдалося, асеў ён у Кіеве, дзе і работу дастаў па душы. У гэты час шмат чаго напісаў паэт. Талент яго акрэп і развіўся. У Кіеве, сярод разумных і справядлівых людзей, глыбока адчуваючых народнае гора і крыўду, злажыўся гурток (называўся ён Кірыла-Мефодзіеўскае таварыства), паставіўшы сабе мэтай дабіцца скасавання прыгону, роўных правоў для ўсіх людзей — ды каб усе славянскія народы злучаліся ў федэрацыю, г. зн. у гэткую адну дзяржаву, у якой кожны народ сам бы сваімі справамі кіраваў, і каб усюды па школах і ўрадавых інстытуцыях была заведзена родная мова. Шаўчэнка, усёй душой спагадаючы гэткім думкам, таксама належаў да гэтага таварыства. У 1847 годзе Шаўчэнку з другімі хаўруснікамі гуртка арыштавалі. Усіх іх сурова. пакаралі. Шаўчэнку пакаралі цяжэй, як другіх, дзеля таго, што ў яго паперах знайшлі нецэнзурны верш «Сон». Дзеля гэтага паэта аддалі ў салдаты і саслалі аж у Арэнбург. Даўняя мікалаеўская салдатчына нераўня цяперашняй. Надта цяжкае жыццё пачалося для Шаўчэнкі. Мучылі яго ўсе казарменныя парадкі ды муштры, мучыла журба за родным краем, але найцяжэй было тое, што яму забаранілі пісаць і маляваць. З часам Шаўчэнку перавялі ў другое месца, дзе яму было ўжо лягчэй жыць, і тамака мог паэт пісаць, ды і на муштру не хадзіў. Але знайшоўся афіцэр, які данёс аб гэтым начальству, — паэта саслалі ізноў у далёкую крэпасць, і тамака ён ужо аніякай змогі не меў пісаць і маляваць. Гэтак пражыў Шаўчэнка цэлых сем гадоў. Праўда, у 1855 годзе яму дазволілі пісаць, але толькі па-расейску, а не па-ўкраінску, ды і тое пад даглядам афіцэра. На волю пусцілі паэта аж у 1857 годзе. Усяго праслужыў у салдатах ён 10 гадоў і чатыры месяцы. Цэлых 10 гадоў праслужыў няшчасны паэт. У салдаты яго ўзялі вясёлым, крэпкім, бадзёрым; вярнуўся ён адтуль зусім лысым, з сівой барадой, хоць меў тады ўсяго 43 гады, і з прапаўшым назаўжды здароўем. Толькі 4 гады пражыў пасля гэтага Шаўчэнка, і памёр ён 26 лютага 1861 года. Гаротнае жыццё надламала здароўе паэта гэтак, што памёр ён зусім без пары, але не здолела яно зламаць сілы яго духу. Вярнуўшыся, Шаўчэнка да самай смерці шчыра працаваў для дабра роднага краю, жыва цікавіўся грамадзянскім рухам, які тады, у пачатку панавання Аляксандра ІІ, быў у Расіі дужа моцны; колькі мог і сам прымаў у ім удзел“: пісаў вершы, думаў напісаць пімат папулярных кніжак для народа ў роднай мове (паспеў напісаць ён толькі лемантар). і памёр паэт, цвёрда верачы ў тое, што дажджэ лепшай долі народ. Мы бачым, што надта многа гора перанёс вялікі паэт на сваім вяку. Бадай ніколі яно не пакідала яго; мала светлых дзён бачыў Шаўчэнка. Мучыўся ён, будучы ў панскім падданстве. Толькі дзеля шчаслівага здарэння асвабадзіўся ён адтуль. Каб не сустрэча з Сашэнкам — дык так і астаўся б Шаўчэнка панскім нявольнікам, век бы ён мусіў маляваць платы ці іншую работу рабіць паводле панскага загаду, так і прапала б для Украіны і ўсяго чалавецтва гэткая сіла. Праўда, не прапала яна, як прападаюць дзесяткамі і сотнямі таленты, а можа, нават і геніі-сярмяжнікі, прыгнечаныя жыццём і не меўшыя ніякай змогі дабіцца варункаў, пры якіх іх творчыя сілы былі б выкарыстаны, - праўда, вялікую спадчыну пакінуў Шаўчэнка, але ці ўсё тое ён зрабіў, што мог бы зрабіць пры лепшых варунках? Цэлых сем гадоў, калі паэт быў У поўным расцвітанні здароўя і сіл, ён не мог нічога пісаць; салдатчына так надламала здароўе, што памёр ён, маючы толькі 47 гадоў. Каб не гэта, можа, пражыў бы ён шмат болей; толькі на 24-м годзе жыцця асвабадзіўся Шаўчэнка з панскай няволі — вось трэба толькі ўспомніць усё гэта, і адразу мы зразумеем, што шмат болей мог бы напісаць Шаўчэнка, болей бы даць чалавецтву перлаў сваёй творчасці, каб лепшае меў ён жыццё. Хоць тады, калі пачаў пісаць Шаўчэнка, украінская мова знаходзілася на палажэнні «простай», акурат таксама, як цяпер беларуская, хоць гаварыў ёй толькі працуючы народ, а панства пакінула яе і перайшло к чужынцам, шмат украінцаў-пісьменнікаў пісала па-расейску (пісалі гэтак не толькі не надта выдатныя сілы, як Капніст, Багдановіч, Нарэжны, Гнедзіч, але і гэткі выдатны, як Гогаль), усе ж ткі адразу стаў тварыць Шаўчэнка ў роднай мове. Праўда, пісалі перад Шаўчэнкам паўкраінску некаторыя нават даволі выдатныя пісьменнікі (Катлярэўскі, Квітка-Аснаўяненка, Гулак-Артэмоўскі, Грабёнка), але ўкраінскае народнае адраджэнне тады толькі пачыналася. Тым не менш адразу паэт дадумаўся да таго, што, чужому навучаючыся,— свайго чурацца нельга, ды адразу стаў на справядлівы шлях. Не надта многа напісаў за сваё жыццё Шаўчэнка, шмат пісьменнікаў напісала куды болей, але ўсё-ткі «Кабзар» (гэтак завецца поўны зборнік вершаў Шаўчэнкі) дае нам гэткі ўсебаковы агляд украінскага жыцця і яго патрэб, што застаецца толькі дзівавацца з творчай сілы, абхапіўшай гэткі шырокі далягляд. Багата Шаўчэнкавых твораў даюць нам абразкі слаўнай мінуўшчыны ўкраінскага народа — доўга геройскі змагаўшагася з ворагамі «за вольную волю», пакуль не перамаглі яны зусім. <poem> Де поділось козачество, Червоні жупани? Де поділась доля, воля, Бунчуки, гетьмани? Мовчать гори, грає море, Могили сумують, А над дітьми козацькими Поганці панують! («''Тарасова ніч''»).</poem> Але пры гэтым Шаўчэнка дужа далёкі ад кісла-салодкага патрыятызму, ад таго, каб хваліць усё ў мінуўшчыне Украіны. Добра бачыць ён і цёмныя бакі — разумее, што не адны толькі ворагі са стараны загубілі Украіну, але багата ім памог у гэтым эгаізм гетманаў і старшын, якія неміласэрна гнялі «братів нязрячих грэчкосіів», і не раз гнеўным словам абрушваецца на іх паэт. Разумее добра Шаўчэнка і тое, што хоць і шмат у роднай гісторыі ёсць момантаў, успамінаючы якія сэрца спачынае, але ўсё гэта мінула і не вернецца болей: <poem>Не вернуться сподівана, Не вернеться воля, Не воскрэсне козачина, Не встануть гетьмани.</poem> Ад усяго гэтага асталася толькі слава, якая: <poem>не поляже; Не поляже, а розкаже, Що діялось в світі, Чия правда, чия кривда І чиі ми діти. Наша дума, наша пісня Не вмре, не загине... От де люде, наша слава, Слава Украіни! («''До Основ’яненка''»)</poem> Цяпер зусім другія ўжо часы, другія патрэбы, нельга на адну толькі мінуўшчыну аглядацца, трэба аб тым, што нас акружае ды як звясці благое ў ім, падумаць. Моцна задумаўся над гэтым Шаўчэнка, недарма ж ён быў сялянскі сын і панскі падданы. Багата даў ён нам твораў, малюючых прыгонныя парадкі і тагачаснае жыццё народа. У расейскім пісьменстве таксама шмат хто займаўся гэтым, але ніхто з такой глыбінёй і сілай не здолеў намаляваць іх, як гэта зрабіў вялікі ўкраінскі паэт. Гэта прызнае і расейская літаратурная крытыка. <poem>Аж страх погано У тім хорошому селі: Чорніше чорноі землі Блукають люди; повсихали Сади зелені, погнили Біленькі хати, повалялись, Стави бур'яном поросли, Село неначе погоріло, Неначе люди подуріли. Німі на панщину ідуть І діточек своіх ведуть!.. . . . . . . . . . . . . . . І не в однім отім селі, А скрізь на славній Украіні Людей у ярма запрягли Пани лукаві... Гинуть! Гинуть! У ярмах лицарські сини. («''І виріс я на чужині''»)</poem> Гэтак жыў тады народ ва ўкраінскай вёсцы, як і агулам ва ўсёй Расеі. З гэткімі парадкамі павёў Шаўчэнка няўпынную барацьбу і даў у сваіх творах такія абразкі іх, якія, да глыбіні душы ўзрушваючы сучасніка гэтага, для дзетак патомных будуць яркай памяткай аб тым, як жылося іх бацькам. <poem>Ви — розбойники неситі, Голодні ворони. По якому правдивому, Святому закону І землею, всім даною, І сердешним людом Торгуете? Стережіться ж, Бо лихо вам буде. («''Холодний Яр''»)</poem> Гнеўна звяртаецца Шаўчэнка да паноў, гнятучых сваіх падданых і мала нават задумваючыхся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Багата злыбеды і няпраўды бачыў на свеце паэт, але заўжды верыў ён у тое, што: <poem>...Недовго на цім світі Катам панувати, Встане правда — встане воля.</poem> Горача клікаў Шаўчэнка землякоў сваіх не чурацца роднай мовы і цвёрда памятаць: <poem>що ми, Чиі діти, яких батьків.</poem> Далей знаходзім мы ў Шаўчэнкі абразкі ціхага, сямейнага шчасця, любоўных перажыванняў і г. д.; усё гэта глыбока пранікнута гуманнасцю, любоўю да чалавека, агулам да ўсіх пакрыўджаных і абяздоленых найболей. Трудна ў кароткім газетным артыкуле" нават і пералічыць усе тыя тэмы, якія мы знаходзім у «Кабзары», ніхто з гэткім талентам не пісаў па-ўкраінску, ні перад Шаўчэнкам, ні пасля яго. Творы Шаўчэнкі тлумачаць на ўсе еўрапейскія мовы, на ўвесь свет праславіў паэт сваю бацькаўшчыну Украіну. Нам, беларусам, якія жывём у варунках, дужа падобных да ўкраінскіх,— толькі пачынаючым яшчэ тую працу над адраджэннем свайго краю, якая на Украіне даўно ўжо вядзецца, трэба жыва цікавіцца ўкраінствам і шмат у чым браць адтуль прыклад. Дужа карыснай для нас будзе і бліжэйшая знаёмасць з украінскім пісьменствам, якое з'яўляецца найболей дэмакратычным у свеце. Мова ўкраінская дужа падобна да беларускай, беларус, бадай што, усё напісанае па-ўкраінску можа зразумець. Шаўчэнкавага «Кабзара», кнігу, даўно ўжо стаўшую каранам украінства, кожны свядомы беларус павінен прачытаць; трэба, каб вялікі ўкраінскі паэт папраўдзе стаў і нам бацькам мілым, — як гэтага жадае ў сваім вершы Янук Купала. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] jc04fz34m5u24romkiyx4vz4wytdmo5 87166 87130 2022-08-14T06:50:31Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Тарас Шэвчэнко | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1913 | крыніца = Творы: проза, крытыка, публіцыстыка / Лявон Гмырак. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1992 - с. 85 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Эпіграф|10|<poem>Эх! і нам будзь бацькам мілым, Украінча слаўны! Плывучы ўдаль, твая песня. Гасцінцам не вузкім, Знайшла водгалас пачэсне Ў сэрцы беларускім.</poem> |14|<poem>Янка Купала. Памяці Шаўчэнкі</poem>}} 100 гадоў таму назад, 25 лютага 1814 года нарадзіўся! найвялікшы ўкраінскі паэт Тарас Шаўчэнка. Нарадзіўся ён у беднай сялянскай хаце, у Звенігародскім павеце, на Кіеўшчыне. Бацька яго быў падданым пана Энгельгардта. Багата ўсялякай злыбеды перанёс Тарас ва ўбогай мужыцкай сям'і, тым болей што ён з самага пачатку быў не гэткі, як усе сялянскія дзеці, а нейкі інакшы: усё ён меў ахвоту маляваць і да работы быў не здацен. Калі Шаўчэнку было 15 гадоў, яго забралі за паслугача ў панскі двор. Пан мала калі быў дома, а ўсё найболей ездзіў па гарадах і цягаў з сабой Тараса. Хлапец свабодным часам, калі ніхто гэтага не бачыў, прабаваў маляваць. Адзін раз, калі ён позна ўначы пры лямпе маляваў, яго злавіў пры гэтым пан. Хлапца за тое, што ён паначы з агнём сядзіць, балюча вылупілі бізуном, але пан, пабачыўшы, што малюе ён нішто сабе, аддаў у навуку да маляра. Шаўчэнка пабыў у аднаго маляра, а калі пан пераехаў у Піцер, дык аддаў яго да другога. Маляр пасылаў свайго вучня маляваць столі, падлогі, платы і да т. п. Вечарамі, маючы свабодны час, Шаўчэнка бегаў у Летні сад, дзе было шмат статуй з мармуру, і глядзеў на іх. Вось адзін раз яго пры гэтым надыбаў артыст-маляр Сашэнка, таксама ўкраінец. Сашэнка распытаўся Тараса, хто ён такі і што робіць: пабачыўшы, што Шаўчэнка добра малюе, пазнаёміў яго з добрымі і разумнымі людзьмі. У гэтай кампаніі Шаўчэнка шмат чаго навучыўся, багата кніг прачытаў ды стаў задумвацца над тым, ці справядлівы гэткі парадак, калі адзін чалавек пануе над другім. Новыя апекуны Шаўчэнкі хацелі аддаць яго ў Акадэмію, каб выйшаў з яго праўдзівы артыстмаляр. Але для гэтага трэба было выкупіцца з панскай няволі. Пан хацеў выкупу ажно 2500 рублёў, — гэткіх вялікіх грошай не было адкуль узяць. Але прыяцелі парупіліся, сабралі гэтыя грошы і выкупілі-ткі Шаўчэнку ў 1838 годзе. Тады ён стаў хадзіць У Акадэмію вучыцца. Нішто сабе маляваў Шаўчэнка, і ў гэтым ён таксама здабыў сабе славу, але куды большую славу здабыў ён сваімі вершамі. Ужо будучы свабодным чалавекам, Шаўчэнка стаў пісаць вершы, і пісаць іх не «па-панску», а «простай», роднай украінскай мовай. У 1840 годзе выйшаў у свет першы зборнік яго вершаў, а на другі год — паэма «Гайдамакі». Зрабіўшыся праўдзівым артыстам-маляром і маючы ўжо не абы-якую славу паэта, Шаўчэнка стаў старацца, каб асесці ў сваёй роднай Украіне. Гэта яму і ўдалося, асеў ён у Кіеве, дзе і работу дастаў па душы. У гэты час шмат чаго напісаў паэт. Талент яго акрэп і развіўся. У Кіеве, сярод разумных і справядлівых людзей, глыбока адчуваючых народнае гора і крыўду, злажыўся гурток (называўся ён Кірыла-Мефодзіеўскае таварыства), паставіўшы сабе мэтай дабіцца скасавання прыгону, роўных правоў для ўсіх людзей — ды каб усе славянскія народы злучаліся ў федэрацыю, г. зн. у гэткую адну дзяржаву, у якой кожны народ сам бы сваімі справамі кіраваў, і каб усюды па школах і ўрадавых інстытуцыях была заведзена родная мова. Шаўчэнка, усёй душой спагадаючы гэткім думкам, таксама належаў да гэтага таварыства. У 1847 годзе Шаўчэнку з другімі хаўруснікамі гуртка арыштавалі. Усіх іх сурова. пакаралі. Шаўчэнку пакаралі цяжэй, як другіх, дзеля таго, што ў яго паперах знайшлі нецэнзурны верш «Сон». Дзеля гэтага паэта аддалі ў салдаты і саслалі аж у Арэнбург. Даўняя мікалаеўская салдатчына нераўня цяперашняй. Надта цяжкае жыццё пачалося для Шаўчэнкі. Мучылі яго ўсе казарменныя парадкі ды муштры, мучыла журба за родным краем, але найцяжэй было тое, што яму забаранілі пісаць і маляваць. З часам Шаўчэнку перавялі ў другое месца, дзе яму было ўжо лягчэй жыць, і тамака мог паэт пісаць, ды і на муштру не хадзіў. Але знайшоўся афіцэр, які данёс аб гэтым начальству, — паэта саслалі ізноў у далёкую крэпасць, і тамака ён ужо аніякай змогі не меў пісаць і маляваць. Гэтак пражыў Шаўчэнка цэлых сем гадоў. Праўда, у 1855 годзе яму дазволілі пісаць, але толькі па-расейску, а не па-ўкраінску, ды і тое пад даглядам афіцэра. На волю пусцілі паэта аж у 1857 годзе. Усяго праслужыў у салдатах ён 10 гадоў і чатыры месяцы. Цэлых 10 гадоў праслужыў няшчасны паэт. У салдаты яго ўзялі вясёлым, крэпкім, бадзёрым; вярнуўся ён адтуль зусім лысым, з сівой барадой, хоць меў тады ўсяго 43 гады, і з прапаўшым назаўжды здароўем. Толькі 4 гады пражыў пасля гэтага Шаўчэнка, і памёр ён 26 лютага 1861 года. Гаротнае жыццё надламала здароўе паэта гэтак, што памёр ён зусім без пары, але не здолела яно зламаць сілы яго духу. Вярнуўшыся, Шаўчэнка да самай смерці шчыра працаваў для дабра роднага краю, жыва цікавіўся грамадзянскім рухам, які тады, у пачатку панавання Аляксандра ІІ, быў у Расіі дужа моцны; колькі мог і сам прымаў у ім удзел“: пісаў вершы, думаў напісаць пімат папулярных кніжак для народа ў роднай мове (паспеў напісаць ён толькі лемантар). і памёр паэт, цвёрда верачы ў тое, што дажджэ лепшай долі народ. Мы бачым, што надта многа гора перанёс вялікі паэт на сваім вяку. Бадай ніколі яно не пакідала яго; мала светлых дзён бачыў Шаўчэнка. Мучыўся ён, будучы ў панскім падданстве. Толькі дзеля шчаслівага здарэння асвабадзіўся ён адтуль. Каб не сустрэча з Сашэнкам — дык так і астаўся б Шаўчэнка панскім нявольнікам, век бы ён мусіў маляваць платы ці іншую работу рабіць паводле панскага загаду, так і прапала б для Украіны і ўсяго чалавецтва гэткая сіла. Праўда, не прапала яна, як прападаюць дзесяткамі і сотнямі таленты, а можа, нават і геніі-сярмяжнікі, прыгнечаныя жыццём і не меўшыя ніякай змогі дабіцца варункаў, пры якіх іх творчыя сілы былі б выкарыстаны, - праўда, вялікую спадчыну пакінуў Шаўчэнка, але ці ўсё тое ён зрабіў, што мог бы зрабіць пры лепшых варунках? Цэлых сем гадоў, калі паэт быў У поўным расцвітанні здароўя і сіл, ён не мог нічога пісаць; салдатчына так надламала здароўе, што памёр ён, маючы толькі 47 гадоў. Каб не гэта, можа, пражыў бы ён шмат болей; толькі на 24-м годзе жыцця асвабадзіўся Шаўчэнка з панскай няволі — вось трэба толькі ўспомніць усё гэта, і адразу мы зразумеем, што шмат болей мог бы напісаць Шаўчэнка, болей бы даць чалавецтву перлаў сваёй творчасці, каб лепшае меў ён жыццё. Хоць тады, калі пачаў пісаць Шаўчэнка, украінская мова знаходзілася на палажэнні «простай», акурат таксама, як цяпер беларуская, хоць гаварыў ёй толькі працуючы народ, а панства пакінула яе і перайшло к чужынцам, шмат украінцаў-пісьменнікаў пісала па-расейску (пісалі гэтак не толькі не надта выдатныя сілы, як Капніст, Багдановіч, Нарэжны, Гнедзіч, але і гэткі выдатны, як Гогаль), усе ж ткі адразу стаў тварыць Шаўчэнка ў роднай мове. Праўда, пісалі перад Шаўчэнкам паўкраінску некаторыя нават даволі выдатныя пісьменнікі (Катлярэўскі, Квітка-Аснаўяненка, Гулак-Артэмоўскі, Грабёнка), але ўкраінскае народнае адраджэнне тады толькі пачыналася. Тым не менш адразу паэт дадумаўся да таго, што, чужому навучаючыся,— свайго чурацца нельга, ды адразу стаў на справядлівы шлях. Не надта многа напісаў за сваё жыццё Шаўчэнка, шмат пісьменнікаў напісала куды болей, але ўсё-ткі «Кабзар» (гэтак завецца поўны зборнік вершаў Шаўчэнкі) дае нам гэткі ўсебаковы агляд украінскага жыцця і яго патрэб, што застаецца толькі дзівавацца з творчай сілы, абхапіўшай гэткі шырокі далягляд. Багата Шаўчэнкавых твораў даюць нам абразкі слаўнай мінуўшчыны ўкраінскага народа — доўга геройскі змагаўшагася з ворагамі «за вольную волю», пакуль не перамаглі яны зусім. <poem> Де поділось козачество, Червоні жупани? Де поділась доля, воля, Бунчуки, гетьмани? Мовчать гори, грає море, Могили сумують, А над дітьми козацькими Поганці панують! («''Тарасова ніч''»).</poem> Але пры гэтым Шаўчэнка дужа далёкі ад кісла-салодкага патрыятызму, ад таго, каб хваліць усё ў мінуўшчыне Украіны. Добра бачыць ён і цёмныя бакі — разумее, што не адны толькі ворагі са стараны загубілі Украіну, але багата ім памог у гэтым эгаізм гетманаў і старшын, якія неміласэрна гнялі «братів нязрячих грэчкосіів», і не раз гнеўным словам абрушваецца на іх паэт. Разумее добра Шаўчэнка і тое, што хоць і шмат у роднай гісторыі ёсць момантаў, успамінаючы якія сэрца спачынае, але ўсё гэта мінула і не вернецца болей: <poem>Не вернуться сподівана, Не вернеться воля, Не воскрэсне козачина, Не встануть гетьмани.</poem> Ад усяго гэтага асталася толькі слава, якая: <poem>не поляже; Не поляже, а розкаже, Що діялось в світі, Чия правда, чия кривда І чиі ми діти. Наша дума, наша пісня Не вмре, не загине... От де люде, наша слава, Слава Украіни! («''До Основ’яненка''»)</poem> Цяпер зусім другія ўжо часы, другія патрэбы, нельга на адну толькі мінуўшчыну аглядацца, трэба аб тым, што нас акружае ды як звясці благое ў ім, падумаць. Моцна задумаўся над гэтым Шаўчэнка, недарма ж ён быў сялянскі сын і панскі падданы. Багата даў ён нам твораў, малюючых прыгонныя парадкі і тагачаснае жыццё народа. У расейскім пісьменстве таксама шмат хто займаўся гэтым, але ніхто з такой глыбінёй і сілай не здолеў намаляваць іх, як гэта зрабіў вялікі ўкраінскі паэт. Гэта прызнае і расейская літаратурная крытыка. <poem>Аж страх погано У тім хорошому селі: Чорніше чорноі землі Блукають люди; повсихали Сади зелені, погнили Біленькі хати, повалялись, Стави бур'яном поросли, Село неначе погоріло, Неначе люди подуріли. Німі на панщину ідуть І діточек своіх ведуть!.. . . . . . . . . . . . . . . І не в однім отім селі, А скрізь на славній Украіні Людей у ярма запрягли Пани лукаві... Гинуть! Гинуть! У ярмах лицарські сини. («''І виріс я на чужині''»)</poem> Гэтак жыў тады народ ва ўкраінскай вёсцы, як і агулам ва ўсёй Расеі. З гэткімі парадкамі павёў Шаўчэнка няўпынную барацьбу і даў у сваіх творах такія абразкі іх, якія, да глыбіні душы ўзрушваючы сучасніка гэтага, для дзетак патомных будуць яркай памяткай аб тым, як жылося іх бацькам. <poem>Ви — розбойники неситі, Голодні ворони. По якому правдивому, Святому закону І землею, всім даною, І сердешним людом Торгуете? Стережіться ж, Бо лихо вам буде. («''Холодний Яр''»)</poem> Гнеўна звяртаецца Шаўчэнка да паноў, гнятучых сваіх падданых і мала нават задумваючыхся над тым, ці маюць яны на гэта маральнае права. Багата злыбеды і няпраўды бачыў на свеце паэт, але заўжды верыў ён у тое, што: <poem>...Недовго на цім світі Катам панувати, Встане правда — встане воля.</poem> Горача клікаў Шаўчэнка землякоў сваіх не чурацца роднай мовы і цвёрда памятаць: <poem>що ми, Чиі діти, яких батьків.</poem> Далей знаходзім мы ў Шаўчэнкі абразкі ціхага, сямейнага шчасця, любоўных перажыванняў і г. д.; усё гэта глыбока пранікнута гуманнасцю, любоўю да чалавека, агулам да ўсіх пакрыўджаных і абяздоленых найболей. Трудна ў кароткім газетным артыкуле" нават і пералічыць усе тыя тэмы, якія мы знаходзім у «Кабзары», ніхто з гэткім талентам не пісаў па-ўкраінску, ні перад Шаўчэнкам, ні пасля яго. Творы Шаўчэнкі тлумачаць на ўсе еўрапейскія мовы, на ўвесь свет праславіў паэт сваю бацькаўшчыну Украіну. Нам, беларусам, якія жывём у варунках, дужа падобных да ўкраінскіх,— толькі пачынаючым яшчэ тую працу над адраджэннем свайго краю, якая на Украіне даўно ўжо вядзецца, трэба жыва цікавіцца ўкраінствам і шмат у чым браць адтуль прыклад. Дужа карыснай для нас будзе і бліжэйшая знаёмасць з украінскім пісьменствам, якое з'яўляецца найболей дэмакратычным у свеце. Мова ўкраінская дужа падобна да беларускай, беларус, бадай што, усё напісанае па-ўкраінску можа зразумець. Шаўчэнкавага «Кабзара», кнігу, даўно ўжо стаўшую каранам украінства, кожны свядомы беларус павінен прачытаць; трэба, каб вялікі ўкраінскі паэт папраўдзе стаў і нам бацькам мілым, — як гэтага жадае ў сваім вершы Янук Купала. [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] b836mji20oo1ttzgxagb0vb6tgpakpo 0 29246 87131 2022-08-14T05:30:06Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшч...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшчыны попел, Што ў казках не кінула жыць...</poem> |14|Я. Купала }} Жыла, жывець і будзе жыць душа народа нашага! Душа народа нашага — гэта тая падземная імпэтная моц жывой крыніцы, якая!, знаходзячыся пад каменным пластом, шукаець сабе болей рыхлага слою зямлі для выхаду ўверх. Г напор той маець гэткую сілу ў сабе, што нягледзячы ні на якія перашкоды, нарэшце, усё ж такі, вырываецца на сонейка і, разбіваючыся цудоўным фантанам, разыходзіцца па лугах-палёх ручайкамі, разліваецца на бязмерныя абшары, падымаючы свой зычны кліч: «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Душа народа нашага — гэта тая жывая кіпучая кроў у жылах, тыя пачуцці і думкі ў сэрцы, якія перадаюцца нам, як спадчына, з роду ў род... У сваёй самабытнасці, у сваёй іначасці ад другіх выяўляець яна свой блеск, сваю неацэненую вартасць як для сваіх, так і для чужых, акружаючых яе. Душа народа нашага жыла ў благіх гістарычных варунках, жыла пад няволяй у другіх, мацнейшых, якія хацелі сцёрці яе самабытнасць, але такі ніякай рады не далі,— і пры першай. бліскавіцы свядомасці чужы налёт пачаў рассейвацца, як попел ветрам, а душа народа пачала красавацца ў сваёй чыстаце і блеску. Колькі трагізму было ў гісторыі народа нашага! Колькі цемнаты і нядолі! Колькі вызыску яго рознымі грубымі сіламі! Колькі болю і слёз, пачынаючы ад часу прыгону! Здавалася, ужо ворагі краю беларускага свайго дасціглі, дабіліся таго, што шмат з нашых братоў ахвяравалі свае сілы чужым, запрадалі ім душы свае... Узгадаваныя на руках пакутніка-ратая, гэтыя адступнікі выкпівалі з яго, адракаліся памагаць чым-колечы «хаму-мужыку». Дайшло да таго, што «хам» гэты думаў, нібы ён прапашчы навекі чалавек; нібы ён ніжэйшае стварэнне ад другіх «паноў багатых ды адукаваных разумнікаў». Ужо, здавалася, канец, магіла. Але сваім чародам, па закону, прызначаным ад прыроды, душа беларуская: «Жыла, жывець і будзе жыць!» Душа народа, нягледзячы на нішто, гадавалася ў творчасці, харастве. У песнях сумных і вясёлых, у вырабах — тканінах, рэзьбах і г. д.— яна вылівала затаеныя думкі свае і такім парадкам тварыла нам свае скарбы, пісала сваю летапісь — Евангелле... Несвядома ішла барацьба духу беларускага з усім для яго шкадлівым. Што гэта? Што гэта,— пыталася само сэрца народнае. Мы жыць хочам! Жыць. хочам!..— адказвала яно самому сабе кожны раз... і як блізкі, зразумелы былі народу гэтыя чулыя струны сэрца!.. Нешта да болю, да слёз кратала, будзіла сыноў Беларусі-маткі да вольнага, светлага жыцця, да пазнання сваёй вялікай вартасці. «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Гэты міфічны кліч восем гадоў таму назад пабудзіў выліцца думы сэрца народнага ў болей рэальныя і відзімыя формы. Паявілася ў свет першае свядомае беларускае друкаванае слова— «Наша доля», а ўслед за ёю — «Наша ніва». «Наша ніва», не гаворачы аб іншых розных беларускіх часопісах, — ад пачатку свайго паяўлення ў свет па сягоннешні дзень — гэта чыста народная часопісь, у якой ясна адбіваецца думка нашых мазольных братоў з розных глухіх куткоў Беларусі. З кожным годам паяўляюцца на ніве роднай усё новыя і новыя сілы. З кожным годам наша родная мова на старонках? «Нашай нівы» «шліфуецца-гартуецца», робіцца ўсё болей чыстай, гібкай і выразнай, робіцца здатнай на маляванне самых чуць ухопных пачуццяў душы і звініць, як той жаў- ронак вясною над свежай раллёй, як тая дудка хлопчыка-пастуха на лузе... І большая частка братоў нашых ужо пачынае разумець, што мова наша не ёсць «простая», «хамская» ... І вучоная моладзь наша — вучыцелі, студэнты, дактары, аграномы, інжынеры і г. д.— ужо не гавораць і не пішуць толькі на «панскіх» мовах, але самае першае мейсца займаець у іх свая родная... «Наша ніва» не прапаведуе сляпога, шавіністычнага нацыяналізму, але маець за закон: «Свайго не чурайся і чужога навучайся!» Мэта яе: праца шчырая і прасвятленне роднай Белай Русі на эканамічным і культурным грунце. Праўда, шмат нападкаў маем ад суседзяў сваіх, яны стараюцца чым болей каменняў накідаць на шляху нашым, але мы, не астанаўліваючыся, цвёрда ідзём наперад. І вось у часе гадаўшчыны «Нашае нівы» мы смела кажам: «Жыла, жывець і будзе жыць Беларусь-маці!» Мы ў гэта свята верым! [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 1lelbch82owme13v2l6cbszdma63ds5 87132 87131 2022-08-14T05:31:24Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшчыны попел, Што ў казках не кінула жыць...</poem> |14|Я. Купала }} Жыла, жывець і будзе жыць душа народа нашага! Душа народа нашага — гэта тая падземная імпэтная моц жывой крыніцы, якая, знаходзячыся пад каменным пластом, шукаець сабе болей рыхлага слою зямлі для выхаду ўверх. Г напор той маець гэткую сілу ў сабе, што нягледзячы ні на якія перашкоды, нарэшце, усё ж такі, вырываецца на сонейка і, разбіваючыся цудоўным фантанам, разыходзіцца па лугах-палёх ручайкамі, разліваецца на бязмерныя абшары, падымаючы свой зычны кліч: «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Душа народа нашага — гэта тая жывая кіпучая кроў у жылах, тыя пачуцці і думкі ў сэрцы, якія перадаюцца нам, як спадчына, з роду ў род... У сваёй самабытнасці, у сваёй іначасці ад другіх выяўляець яна свой блеск, сваю неацэненую вартасць як для сваіх, так і для чужых, акружаючых яе. Душа народа нашага жыла ў благіх гістарычных варунках, жыла пад няволяй у другіх, мацнейшых, якія хацелі сцёрці яе самабытнасць, але такі ніякай рады не далі,— і пры першай. бліскавіцы свядомасці чужы налёт пачаў рассейвацца, як попел ветрам, а душа народа пачала красавацца ў сваёй чыстаце і блеску. Колькі трагізму было ў гісторыі народа нашага! Колькі цемнаты і нядолі! Колькі вызыску яго рознымі грубымі сіламі! Колькі болю і слёз, пачынаючы ад часу прыгону! Здавалася, ужо ворагі краю беларускага свайго дасціглі, дабіліся таго, што шмат з нашых братоў ахвяравалі свае сілы чужым, запрадалі ім душы свае... Узгадаваныя на руках пакутніка-ратая, гэтыя адступнікі выкпівалі з яго, адракаліся памагаць чым-колечы «хаму-мужыку». Дайшло да таго, што «хам» гэты думаў, нібы ён прапашчы навекі чалавек; нібы ён ніжэйшае стварэнне ад другіх «паноў багатых ды адукаваных разумнікаў». Ужо, здавалася, канец, магіла. Але сваім чародам, па закону, прызначаным ад прыроды, душа беларуская: «Жыла, жывець і будзе жыць!» Душа народа, нягледзячы на нішто, гадавалася ў творчасці, харастве. У песнях сумных і вясёлых, у вырабах — тканінах, рэзьбах і г. д.— яна вылівала затаеныя думкі свае і такім парадкам тварыла нам свае скарбы, пісала сваю летапісь — Евангелле... Несвядома ішла барацьба духу беларускага з усім для яго шкадлівым. Што гэта? Што гэта,— пыталася само сэрца народнае. Мы жыць хочам! Жыць хочам!..— адказвала яно самому сабе кожны раз... і як блізкі, зразумелы былі народу гэтыя чулыя струны сэрца!.. Нешта да болю, да слёз кратала, будзіла сыноў Беларусі-маткі да вольнага, светлага жыцця, да пазнання сваёй вялікай вартасці. «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Гэты міфічны кліч восем гадоў таму назад пабудзіў выліцца думы сэрца народнага ў болей рэальныя і відзімыя формы. Паявілася ў свет першае свядомае беларускае друкаванае слова— «Наша доля», а ўслед за ёю — «Наша ніва». «Наша ніва», не гаворачы аб іншых розных беларускіх часопісах, — ад пачатку свайго паяўлення ў свет па сягоннешні дзень — гэта чыста народная часопісь, у якой ясна адбіваецца думка нашых мазольных братоў з розных глухіх куткоў Беларусі. З кожным годам паяўляюцца на ніве роднай усё новыя і новыя сілы. З кожным годам наша родная мова на старонках «Нашай нівы» «шліфуецца-гартуецца», робіцца ўсё болей чыстай, гібкай і выразнай, робіцца здатнай на маляванне самых чуць ухопных пачуццяў душы і звініць, як той жаў- ронак вясною над свежай раллёй, як тая дудка хлопчыка-пастуха на лузе... І большая частка братоў нашых ужо пачынае разумець, што мова наша не ёсць «простая», «хамская» ... І вучоная моладзь наша — вучыцелі, студэнты, дактары, аграномы, інжынеры і г. д.— ужо не гавораць і не пішуць толькі на «панскіх» мовах, але самае першае мейсца займаець у іх свая родная... «Наша ніва» не прапаведуе сляпога, шавіністычнага нацыяналізму, але маець за закон: «Свайго не чурайся і чужога навучайся!» Мэта яе: праца шчырая і прасвятленне роднай Белай Русі на эканамічным і культурным грунце. Праўда, шмат нападкаў маем ад суседзяў сваіх, яны стараюцца чым болей каменняў накідаць на шляху нашым, але мы, не астанаўліваючыся, цвёрда ідзём наперад. І вось у часе гадаўшчыны «Нашае нівы» мы смела кажам: «Жыла, жывець і будзе жыць Беларусь-маці!» Мы ў гэта свята верым! [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] shqqsocbtmbihyttuelsjs378vpbbpt 87133 87132 2022-08-14T05:34:00Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшчыны попел, Што ў казках не кінула жыць...</poem> |14|Я. Купала }} Жыла, жывець і будзе жыць душа народа нашага! Душа народа нашага — гэта тая падземная імпэтная моц жывой крыніцы, якая, знаходзячыся пад каменным пластом, шукаець сабе болей рыхлага слою зямлі для выхаду ўверх. Г напор той маець гэткую сілу ў сабе, што нягледзячы ні на якія перашкоды, нарэшце, усё ж такі, вырываецца на сонейка і, разбіваючыся цудоўным фантанам, разыходзіцца па лугах-палёх ручайкамі, разліваецца на бязмерныя абшары, падымаючы свой зычны кліч: «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Душа народа нашага — гэта тая жывая кіпучая кроў у жылах, тыя пачуцці і думкі ў сэрцы, якія перадаюцца нам, як спадчына, з роду ў род... У сваёй самабытнасці, у сваёй іначасці ад другіх выяўляець яна свой блеск, сваю неацэненую вартасць як для сваіх, так і для чужых, акружаючых яе. Душа народа нашага жыла ў благіх гістарычных варунках, жыла пад няволяй у другіх, мацнейшых, якія хацелі сцёрці яе самабытнасць, але такі ніякай рады не далі,— і пры першай. бліскавіцы свядомасці чужы налёт пачаў рассейвацца, як попел ветрам, а душа народа пачала красавацца ў сваёй чыстаце і блеску. Колькі трагізму было ў гісторыі народа нашага! Колькі цемнаты і нядолі! Колькі вызыску яго рознымі грубымі сіламі! Колькі болю і слёз, пачынаючы ад часу прыгону! Здавалася, ужо ворагі краю беларускага свайго дасціглі, дабіліся таго, што шмат з нашых братоў ахвяравалі свае сілы чужым, запрадалі ім душы свае... Узгадаваныя на руках пакутніка-ратая, гэтыя адступнікі выкпівалі з яго, адракаліся памагаць чым-колечы «хаму-мужыку». Дайшло да таго, што «хам» гэты думаў, нібы ён прапашчы навекі чалавек; нібы ён ніжэйшае стварэнне ад другіх «паноў багатых ды адукаваных разумнікаў». Ужо, здавалася, канец, магіла. Але сваім чародам, па закону, прызначаным ад прыроды, душа беларуская: «Жыла, жывець і будзе жыць!» Душа народа, нягледзячы на нішто, гадавалася ў творчасці, харастве. У песнях сумных і вясёлых, у вырабах — тканінах, рэзьбах і г. д.— яна вылівала затаеныя думкі свае і такім парадкам тварыла нам свае скарбы, пісала сваю летапісь — Евангелле... Несвядома ішла барацьба духу беларускага з усім для яго шкадлівым. Што гэта? Што гэта,— пыталася само сэрца народнае. Мы жыць хочам! Жыць хочам!..— адказвала яно самому сабе кожны раз... і як блізкі, зразумелы былі народу гэтыя чулыя струны сэрца!.. Нешта да болю, да слёз кратала, будзіла сыноў Беларусі-маткі да вольнага, светлага жыцця, да пазнання сваёй вялікай вартасці. «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Гэты міфічны кліч восем гадоў таму назад пабудзіў выліцца думы сэрца народнага ў болей рэальныя і відзімыя формы. Паявілася ў свет першае свядомае беларускае друкаванае слова— «Наша доля», а ўслед за ёю — «Наша ніва». «Наша ніва», не гаворачы аб іншых розных беларускіх часопісах, — ад пачатку свайго паяўлення ў свет па сягоннешні дзень — гэта чыста народная часопісь, у якой ясна адбіваецца думка нашых мазольных братоў з розных глухіх куткоў Беларусі. З кожным годам паяўляюцца на ніве роднай усё новыя і новыя сілы. З кожным годам наша родная мова на старонках «Нашай нівы» «шліфуецца-гартуецца», робіцца ўсё болей чыстай, гібкай і выразнай, робіцца здатнай на маляванне самых чуць ухопных пачуццяў душы і звініць, як той жаўронак вясною над свежай раллёй, як тая дудка хлопчыка-пастуха на лузе... І большая частка братоў нашых ужо пачынае разумець, што мова наша не ёсць «простая», «хамская» ... І вучоная моладзь наша — вучыцелі, студэнты, дактары, аграномы, інжынеры і г. д.— ужо не гавораць і не пішуць толькі на «панскіх» мовах, але самае першае мейсца займаець у іх свая родная... «Наша ніва» не прапаведуе сляпога, шавіністычнага нацыяналізму, але маець за закон: «Свайго не чурайся і чужога навучайся!» Мэта яе: праца шчырая і прасвятленне роднай Белай Русі на эканамічным і культурным грунце. Праўда, шмат нападкаў маем ад суседзяў сваіх, яны стараюцца чым болей каменняў накідаць на шляху нашым, але мы, не астанаўліваючыся, цвёрда ідзём наперад. І вось у часе гадаўшчыны «Нашае нівы» мы смела кажам: «Жыла, жывець і будзе жыць Беларусь-маці!» Мы ў гэта свята верым! [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] itakwdevr82wn5kfm2r12q7z6k9i90l 87134 87133 2022-08-14T05:34:37Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшчыны попел, Што ў казках не кінула жыць...</poem> |14|Я. Купала}} Жыла, жывець і будзе жыць душа народа нашага! Душа народа нашага — гэта тая падземная імпэтная моц жывой крыніцы, якая, знаходзячыся пад каменным пластом, шукаець сабе болей рыхлага слою зямлі для выхаду ўверх. Г напор той маець гэткую сілу ў сабе, што нягледзячы ні на якія перашкоды, нарэшце, усё ж такі, вырываецца на сонейка і, разбіваючыся цудоўным фантанам, разыходзіцца па лугах-палёх ручайкамі, разліваецца на бязмерныя абшары, падымаючы свой зычны кліч: «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Душа народа нашага — гэта тая жывая кіпучая кроў у жылах, тыя пачуцці і думкі ў сэрцы, якія перадаюцца нам, як спадчына, з роду ў род... У сваёй самабытнасці, у сваёй іначасці ад другіх выяўляець яна свой блеск, сваю неацэненую вартасць як для сваіх, так і для чужых, акружаючых яе. Душа народа нашага жыла ў благіх гістарычных варунках, жыла пад няволяй у другіх, мацнейшых, якія хацелі сцёрці яе самабытнасць, але такі ніякай рады не далі,— і пры першай. бліскавіцы свядомасці чужы налёт пачаў рассейвацца, як попел ветрам, а душа народа пачала красавацца ў сваёй чыстаце і блеску. Колькі трагізму было ў гісторыі народа нашага! Колькі цемнаты і нядолі! Колькі вызыску яго рознымі грубымі сіламі! Колькі болю і слёз, пачынаючы ад часу прыгону! Здавалася, ужо ворагі краю беларускага свайго дасціглі, дабіліся таго, што шмат з нашых братоў ахвяравалі свае сілы чужым, запрадалі ім душы свае... Узгадаваныя на руках пакутніка-ратая, гэтыя адступнікі выкпівалі з яго, адракаліся памагаць чым-колечы «хаму-мужыку». Дайшло да таго, што «хам» гэты думаў, нібы ён прапашчы навекі чалавек; нібы ён ніжэйшае стварэнне ад другіх «паноў багатых ды адукаваных разумнікаў». Ужо, здавалася, канец, магіла. Але сваім чародам, па закону, прызначаным ад прыроды, душа беларуская: «Жыла, жывець і будзе жыць!» Душа народа, нягледзячы на нішто, гадавалася ў творчасці, харастве. У песнях сумных і вясёлых, у вырабах — тканінах, рэзьбах і г. д.— яна вылівала затаеныя думкі свае і такім парадкам тварыла нам свае скарбы, пісала сваю летапісь — Евангелле... Несвядома ішла барацьба духу беларускага з усім для яго шкадлівым. Што гэта? Што гэта,— пыталася само сэрца народнае. Мы жыць хочам! Жыць хочам!..— адказвала яно самому сабе кожны раз... і як блізкі, зразумелы былі народу гэтыя чулыя струны сэрца!.. Нешта да болю, да слёз кратала, будзіла сыноў Беларусі-маткі да вольнага, светлага жыцця, да пазнання сваёй вялікай вартасці. «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Гэты міфічны кліч восем гадоў таму назад пабудзіў выліцца думы сэрца народнага ў болей рэальныя і відзімыя формы. Паявілася ў свет першае свядомае беларускае друкаванае слова— «Наша доля», а ўслед за ёю — «Наша ніва». «Наша ніва», не гаворачы аб іншых розных беларускіх часопісах, — ад пачатку свайго паяўлення ў свет па сягоннешні дзень — гэта чыста народная часопісь, у якой ясна адбіваецца думка нашых мазольных братоў з розных глухіх куткоў Беларусі. З кожным годам паяўляюцца на ніве роднай усё новыя і новыя сілы. З кожным годам наша родная мова на старонках «Нашай нівы» «шліфуецца-гартуецца», робіцца ўсё болей чыстай, гібкай і выразнай, робіцца здатнай на маляванне самых чуць ухопных пачуццяў душы і звініць, як той жаўронак вясною над свежай раллёй, як тая дудка хлопчыка-пастуха на лузе... І большая частка братоў нашых ужо пачынае разумець, што мова наша не ёсць «простая», «хамская» ... І вучоная моладзь наша — вучыцелі, студэнты, дактары, аграномы, інжынеры і г. д.— ужо не гавораць і не пішуць толькі на «панскіх» мовах, але самае першае мейсца займаець у іх свая родная... «Наша ніва» не прапаведуе сляпога, шавіністычнага нацыяналізму, але маець за закон: «Свайго не чурайся і чужога навучайся!» Мэта яе: праца шчырая і прасвятленне роднай Белай Русі на эканамічным і культурным грунце. Праўда, шмат нападкаў маем ад суседзяў сваіх, яны стараюцца чым болей каменняў накідаць на шляху нашым, але мы, не астанаўліваючыся, цвёрда ідзём наперад. І вось у часе гадаўшчыны «Нашае нівы» мы смела кажам: «Жыла, жывець і будзе жыць Беларусь-маці!» Мы ў гэта свята верым! [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] t3gclpesbta4j66uhbbpqzs0hw3j910 87163 87134 2022-08-14T06:49:51Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Жыла, жывець і будзе жыць! | аўтар = Лявон Гмырак | год = 1914 | крыніца = Творы: проза, крытыка, публіцыстыка / Лявон Гмырак. - Мінск : Мастацкая літаратура, 1992 - с. 98 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Публіцыстыка | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} ''(К гадаўшчыне «Нашай нівы») '' {{Эпіграф|10|<poem>Пакратай мінуўшчыны попел, Што ў казках не кінула жыць...</poem> |14|Я. Купала}} Жыла, жывець і будзе жыць душа народа нашага! Душа народа нашага — гэта тая падземная імпэтная моц жывой крыніцы, якая, знаходзячыся пад каменным пластом, шукаець сабе болей рыхлага слою зямлі для выхаду ўверх. Г напор той маець гэткую сілу ў сабе, што нягледзячы ні на якія перашкоды, нарэшце, усё ж такі, вырываецца на сонейка і, разбіваючыся цудоўным фантанам, разыходзіцца па лугах-палёх ручайкамі, разліваецца на бязмерныя абшары, падымаючы свой зычны кліч: «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Душа народа нашага — гэта тая жывая кіпучая кроў у жылах, тыя пачуцці і думкі ў сэрцы, якія перадаюцца нам, як спадчына, з роду ў род... У сваёй самабытнасці, у сваёй іначасці ад другіх выяўляець яна свой блеск, сваю неацэненую вартасць як для сваіх, так і для чужых, акружаючых яе. Душа народа нашага жыла ў благіх гістарычных варунках, жыла пад няволяй у другіх, мацнейшых, якія хацелі сцёрці яе самабытнасць, але такі ніякай рады не далі,— і пры першай. бліскавіцы свядомасці чужы налёт пачаў рассейвацца, як попел ветрам, а душа народа пачала красавацца ў сваёй чыстаце і блеску. Колькі трагізму было ў гісторыі народа нашага! Колькі цемнаты і нядолі! Колькі вызыску яго рознымі грубымі сіламі! Колькі болю і слёз, пачынаючы ад часу прыгону! Здавалася, ужо ворагі краю беларускага свайго дасціглі, дабіліся таго, што шмат з нашых братоў ахвяравалі свае сілы чужым, запрадалі ім душы свае... Узгадаваныя на руках пакутніка-ратая, гэтыя адступнікі выкпівалі з яго, адракаліся памагаць чым-колечы «хаму-мужыку». Дайшло да таго, што «хам» гэты думаў, нібы ён прапашчы навекі чалавек; нібы ён ніжэйшае стварэнне ад другіх «паноў багатых ды адукаваных разумнікаў». Ужо, здавалася, канец, магіла. Але сваім чародам, па закону, прызначаным ад прыроды, душа беларуская: «Жыла, жывець і будзе жыць!» Душа народа, нягледзячы на нішто, гадавалася ў творчасці, харастве. У песнях сумных і вясёлых, у вырабах — тканінах, рэзьбах і г. д.— яна вылівала затаеныя думкі свае і такім парадкам тварыла нам свае скарбы, пісала сваю летапісь — Евангелле... Несвядома ішла барацьба духу беларускага з усім для яго шкадлівым. Што гэта? Што гэта,— пыталася само сэрца народнае. Мы жыць хочам! Жыць хочам!..— адказвала яно самому сабе кожны раз... і як блізкі, зразумелы былі народу гэтыя чулыя струны сэрца!.. Нешта да болю, да слёз кратала, будзіла сыноў Беларусі-маткі да вольнага, светлага жыцця, да пазнання сваёй вялікай вартасці. «Жыла, жывець і будзе жыць!..» Гэты міфічны кліч восем гадоў таму назад пабудзіў выліцца думы сэрца народнага ў болей рэальныя і відзімыя формы. Паявілася ў свет першае свядомае беларускае друкаванае слова— «Наша доля», а ўслед за ёю — «Наша ніва». «Наша ніва», не гаворачы аб іншых розных беларускіх часопісах, — ад пачатку свайго паяўлення ў свет па сягоннешні дзень — гэта чыста народная часопісь, у якой ясна адбіваецца думка нашых мазольных братоў з розных глухіх куткоў Беларусі. З кожным годам паяўляюцца на ніве роднай усё новыя і новыя сілы. З кожным годам наша родная мова на старонках «Нашай нівы» «шліфуецца-гартуецца», робіцца ўсё болей чыстай, гібкай і выразнай, робіцца здатнай на маляванне самых чуць ухопных пачуццяў душы і звініць, як той жаўронак вясною над свежай раллёй, як тая дудка хлопчыка-пастуха на лузе... І большая частка братоў нашых ужо пачынае разумець, што мова наша не ёсць «простая», «хамская» ... І вучоная моладзь наша — вучыцелі, студэнты, дактары, аграномы, інжынеры і г. д.— ужо не гавораць і не пішуць толькі на «панскіх» мовах, але самае першае мейсца займаець у іх свая родная... «Наша ніва» не прапаведуе сляпога, шавіністычнага нацыяналізму, але маець за закон: «Свайго не чурайся і чужога навучайся!» Мэта яе: праца шчырая і прасвятленне роднай Белай Русі на эканамічным і культурным грунце. Праўда, шмат нападкаў маем ад суседзяў сваіх, яны стараюцца чым болей каменняў накідаць на шляху нашым, але мы, не астанаўліваючыся, цвёрда ідзём наперад. І вось у часе гадаўшчыны «Нашае нівы» мы смела кажам: «Жыла, жывець і будзе жыць Беларусь-маці!» Мы ў гэта свята верым! [[Катэгорыя:Публіцыстыка Лявона Гмырака]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 1nf6sb5qnnyk68iuonssur2rkwjt187 104 29247 87135 2022-08-14T05:43:53Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Кінь толькі вокам да гэтаго люду — Сцісьнецца сэрце ад болю: Столькі пабачыш ты гора усюды, Столькі нуды без патолі. Песьня пяе, як удовіна сына, Янку, каханьне згубіло; Там дзе панура схілілась каліна, Беднаго хлопца магіла. Ў гутарках-казках аб шчас...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Кінь толькі вокам да гэтаго люду — Сцісьнецца сэрце ад болю: Столькі пабачыш ты гора усюды, Столькі нуды без патолі. Песьня пяе, як удовіна сына, Янку, каханьне згубіло; Там дзе панура схілілась каліна, Беднаго хлопца магіла. Ў гутарках-казках аб шчасьці, аб згодзе Сэрцэ навін не пачуе. Сціснуло горэ дыханьне ў народзе, Горэ усюды пануе. Хваляй шырокай разлілось, як морэ, Родны наш край затапіло… Брацьця! Ці зможэм грамадзкае горэ?! Брацьця! Ці хваце нам сілы?! („''Край мой родны"'').</poem> Пэўна, што часткаю на гэткім яго настроі адбівалася хворае здароўе, сухоты поэты, а, самае галоўнае, ведама, зьмяшчалася ў тым, што ён быў адарваны ад грамадзкага жыцьця. Перад сьмерцю, зусім у маладых гадох і ў поўным росьцьвіту таленту (памёр у 1917 г.), Максім Багдановіч удаўся ў сум, які густым слоем ляжыць на яго астатніх вершах... Дачасная сьмерць М. Багдановіча прынесла вялікую страту для беларускай літаратуры; але тое, што ён напісаў за сваё кароткае жыцьцё, ёсьць багаты ўклад у яе скарбы. Гэткіх пекных і стройных, мозаічна-пераплеценых цікавымі формамі і малюнкамі рэчаў даў рэдкі з беларускіх поэтаў. Большая частка вершаў М. Багдановіча надрукована ў газэтах і асобным выданьнем у зборніку "Вянок". Многа-ж, пакуль, знаходзіцца ў рукапісах. Другі з розначынцаў-поэтаў пары "Нашае Нівы"-гэта Альбэрт Паўловіч. Пахаджэньнем ён сын менскага мешчаніна. Пачаў пісаць пабеларуску яшчэ да выйсьця "Нашае Нівы", а друкавацца - з яе выйсьцем. Альбэрт Паўловіч, галоўным чынам, піша вершы гуморыстычныя; пры гэтым, адна хіба гэтых вершаў, што гумор іх большай часткаю мае сваім об'ектам цёмнага селяніна, і толькі зрэдку трапляюцца ядынкі яго вершаў, у якіх гумор пакірован у бок багатых станаў. Але, абмінаючы гэта, трэба сказаць, што гумор Альбэрта Паўловіча дужа востры. Ён адзін, пакуль, з гэткім характарам творчасьці беларускай літаратуры. Паміма гуморыстычных твораў, Альбэрт Паўловіч прабаваў сваё пяро і ў лірычным напрамку. Некаторыя вершы яго гэтага гатунку сьведчаць, аднак, што ён ня чужы і да тонкіх нотак лірызму. У перакладах яго з польскіх пісьменьнікаў, галоўным чынам, з Сыракомлі, адбіваецца здольнасьць дасканалага перакладчыка. Альбэрт Паўловіч напісаў багата вершаў і зрабіў шмат перакладаў. У газэце "Наша Ніва" на працягу ўсяго яе жыцьця, у газэтах "Вольная Беларусь" і „Беларусь" надрукована многа яго вершаў. Таксама выйшаў зборнік іх („Снапок") асобным выданьнем. İнакшы ад першых дваіх трэці розначынец-Сяргей Палуян. Сын памешчыка Рэчыцкага павету Меншчыны, ён дастае сярэднюю асьвету, але у маладых гадох захапляецца рэволюцыйным рухам і праз гэта настройвае супроціў сябе бацькоў. Тыя праганяюць яго з дому, і Сяргей Палуян едзе ў Кіеў, дзе прылучаецца да маладых украінцаў і ўваходзіць у ўкраінскую адраджэнцкую працу ў галіне літаратурнай. Аднак хутка ён вызнае праз атрыманую ў Кіеве газэту „Наша Ніва",<noinclude></noinclude> 9udh8k26prcxrt1jyzq9o92iuvszssi 87136 87135 2022-08-14T05:44:14Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Кінь толькі вокам да гэтаго люду — Сцісьнецца сэрце ад болю: Столькі пабачыш ты гора усюды, Столькі нуды без патолі. Песьня пяе, як удовіна сына, Янку, каханьне згубіло; Там дзе панура схілілась каліна, Беднаго хлопца магіла. Ў гутарках-казках аб шчасьці, аб згодзе Сэрцэ навін не пачуе. Сціснуло горэ дыханьне ў народзе, Горэ усюды пануе. Хваляй шырокай разлілось, як морэ, Родны наш край затапіло… Брацьця! Ці зможэм грамадзкае горэ?! Брацьця! Ці хваце нам сілы?! („''Край мой родны"'').</poem> Пэўна, што часткаю на гэткім яго настроі адбівалася хворае здароўе, сухоты поэты, а, самае галоўнае, ведама, зьмяшчалася ў тым, што ён быў адарваны ад грамадзкага жыцьця. Перад сьмерцю, зусім у маладых гадох і ў поўным росьцьвіту таленту (памёр у 1917 г.), Максім Багдановіч удаўся ў сум, які густым слоем ляжыць на яго астатніх вершах... Дачасная сьмерць М. Багдановіча прынесла вялікую страту для беларускай літаратуры; але тое, што ён напісаў за сваё кароткае жыцьцё, ёсьць багаты ўклад у яе скарбы. Гэткіх пекных і стройных, мозаічна-пераплеценых цікавымі формамі і малюнкамі рэчаў даў рэдкі з беларускіх поэтаў. Большая частка вершаў М. Багдановіча надрукована ў газэтах і асобным выданьнем у зборніку "Вянок". Многа-ж, пакуль, знаходзіцца ў рукапісах. Другі з розначынцаў-поэтаў пары "Нашае Нівы"-гэта Альбэрт Паўловіч. Пахаджэньнем ён сын менскага мешчаніна. Пачаў пісаць пабеларуску яшчэ да выйсьця "Нашае Нівы", а друкавацца - з яе выйсьцем. Альбэрт Паўловіч, галоўным чынам, піша вершы гуморыстычныя; пры гэтым, адна хіба гэтых вершаў, што гумор іх большай часткаю мае сваім об'ектам цёмнага селяніна, і толькі зрэдку трапляюцца ядынкі яго вершаў, у якіх гумор пакірован у бок багатых станаў. Але, абмінаючы гэта, трэба сказаць, што гумор Альбэрта Паўловіча дужа востры. Ён адзін, пакуль, з гэткім характарам творчасьці беларускай літаратуры. Паміма гуморыстычных твораў, Альбэрт Паўловіч прабаваў сваё пяро і ў лірычным напрамку. Некаторыя вершы яго гэтага гатунку сьведчаць, аднак, што ён ня чужы і да тонкіх нотак лірызму. У перакладах яго з польскіх пісьменьнікаў, галоўным чынам, з Сыракомлі, адбіваецца здольнасьць дасканалага перакладчыка. Альбэрт Паўловіч напісаў багата вершаў і зрабіў шмат перакладаў. У газэце "Наша Ніва" на працягу ўсяго яе жыцьця, у газэтах "Вольная Беларусь" і „Беларусь" надрукована многа яго вершаў. Таксама выйшаў зборнік іх („Снапок") асобным выданьнем. İнакшы ад першых дваіх трэці розначынец-Сяргей Палуян. Сын памешчыка Рэчыцкага павету Меншчыны, ён дастае сярэднюю асьвету, але у маладых гадох захапляецца рэволюцыйным рухам і праз гэта настройвае супроціў сябе бацькоў. Тыя праганяюць яго з дому, і Сяргей Палуян едзе ў Кіеў, дзе прылучаецца да маладых украінцаў і ўваходзіць у ўкраінскую адраджэнцкую працу ў галіне літаратурнай. Аднак хутка ён вызнае праз атрыманую ў Кіеве газэту „Наша Ніва",<noinclude></noinclude> ls1a5u97ee5beoak9zs5tfjm7b4tu7t 104 29248 87137 2022-08-14T05:49:06Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>што пачаўся нацыянальны рух і сярод беларусаў. Гэта зацікаўлівае Сяргея Палуяна, і ён адчувае сябе беларусам і пераходзіць пісаць пабеларуску. У 1909 годзе ён па традыцыі едзе ў тагачасную беларускую Мекку, у Вільню, і, азнаёміўшыся са становішчам беларускага руху, цалком уваходзіць у яго. Але Сяргей Палуян зусім мала піша, як быццам-бы стрымліваючы развой свайго нязвычайнага таленту. Яго точыць цяжкая думка-сумненьне ў хуткім ажыцьцяўленьні захапіўшых яго ідэяў; ён ня ўпэўнены ў сваіх сілах, у яго ня можа выстарчыць іх для змаганьня з вакольнымі ўмовамі жыцьця, і ў 1910 годзе поэта накладае на сябе рукі. Сяргей Палуян напісаў некалькі апавяданьняў ("Хрыстос васкрос", "Вёска" і інш.), некалькі вершаў і п'есак, якія надрукованы ў "Нашай Hівe", і гэтым абарваў сваю леру. З яго сьмерцю беларуская літаратура страціла многаабяцаючы глыбокі талент... Гальляш Леўчык, аднесены намі да розначынцаў, шмат слабейшы ад сваіх таварышоў. Яго простыя вершы дыхаюць густым смуткам і жальбою, характарызуючы аўтора, як ціхага, пасыўнага адраджэнца. Дагэтуль выйшлі творы Г. Леўчыка невялічкім зборнічкам "Чыжык Беларускі". <center>'''Рэволюцыйны пэрыяд'''.</center> Нашаніўская пара крута абарвалася сусьветнаю імпэрыялістычнаю вайною. Далёка сягнуўшы ў глыб і шыр, беларускі нацыянальна-культурны рух атрымоўвае цяжкі удар і спыняецца ў нормальным разьвіцьці. Цэнтр яго, г. Вільня, разбураецца, пасеяўшы сконцэнтраваныя сілы па вялікіх абшарах царскае Расіі. Спыняецца друк і змаўкае лера: пачынае гаварыць гармата. Так праходзіць да 1916 г., калі, звыкшыся з жахам вайны, патрошку пачынае ажываць грамадзкая думка. Падаюць адзнаку жыцьця прышыбленыя беларускія сілы. У Петраградзе выходзіць дзьве газэты: „Дзяньніца“ і „Съветач“, у Вільні, крыху раней,-"Гоман“. Гуртуюцца колы, падаюць аб сабе весткі замоўкшыя песьняры. Аднак, для поўнага аднаўленьня даваеннага культурнага жыцьця яшчэ не настаў час. Яго прыносіць з сабою Лютаўская рэволюцыя. Разьбіўшы ланцугі політычнай няволі, яна разрывае і нацыянальны прыгон. Раптам буйна закіпае нацыянальна-рэволюцыйны рух, вядучы за сабою разьвіцьцё культурнай працы. У Менску выходзіць газэта "Вольная Беларусь" і „Грамада“, і, разам з артыкуламі політычнага характару, прабіваюцца нa іx старонкі мастацкія творы. Ізноў мігаюць імёны Якуба Коласа, Янкі Купалы, Цішкі Гартнага, Зьмітрака Бядулі, Алеся Гаруна, Хведара Чарнушэвіча, Гарэцкага Максіма і інш. А паступова, час-ад-часу, пачынаюць яшчэ і яшчэ вынікаць новыя песьняры і пісьменьнікі: зьяўляецца Ф. Калінка (А. Петрашкевіч), захапіўшы яшчэ „Нашу Ніву", Якім Сявец, Зоська Верас, Макар Косьцевіч і інш. Праўда, політычны развой жыцьця пакуль заглушвае голас музы, і лера маладых поэтаў мала вызначаецца ў ракочучым гуле рэволюцыі. Прыходзіцца чакаць некаторага спаду рэволюцыйных хваляў. Гэта прыходзіць з нямецкаю окупацыяй, якая сьціснула ў Беларусі політычнае жыцьцё і у той-жа час ня чапала культурнага. У гэты час пачынаюць выдавацца газэты, кніжкі, працуюць тэатры; у гэтым фокусе зьбіраюцца беларускія сілы. У газэце „Вольная Беларусь" зьяўляюцца далейшыя сілы беларускіх пісьменьнікаў, якія зразу кідаюцца ў вочы буйнасьцю свайго таленту. Між другімі выдзяляюцца імёны Міхася Чарота, а крыху спусьціўшы — М. Грамыкі. За імі праз нейкі тэрмін часу даюць аб сабе знаць Ў. Дубоўка, А. Бабарэка, Б. Родзевіч, К. Арсеньева і Ў. Жылка. Пачынаецца новы росьцьвіт беларускай літаратуры, яе далейшае пашырэньне й разьвіцьцё. Адначасна адмячаецца, перш ціха, асьцярожна,<noinclude></noinclude> gqh5ncd5bu4ch1zyce8xvkh6t38w3ff 104 29249 87138 2022-08-14T05:54:32Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>а што далей - выразьней і яскравей ідэолёгічны ўхіл яе ў бок успрыняцьця новых ідэяў, навееных вялікай Кастрычнікаўскай рэволюцыяй. Але гэта канчаткова надыходзіць у канцы дваццатага году. У 1918-жа годзе новыя песьняры аддаюць пакуль сваю частку дані мотывам нацыянальным і чыста-лірычным. Такі ўжо шлях разьвіцьця кожнага поэты. Міхась Чарот (Міхась Кудзелька) таксама не абмінае вымаганьняў агульнага закону. Як і ўсе другія поэты, у пачатку свае працы ён закранае, галоўным чынам, мотывы лірыкі і грамадзянска-нацыянальныя. Але ўжо хутка ў яго творчасьці прабіваюцца рэволюцыйныя мотывы. Праўда, пры окупантах іх нельга выносіць перадлюдна, і гэткага настрою творы М. Чарота чакаюць адпаведнага часу. А пакуль беларускі чытач знаёміцца з новым маладым песьняром па яго лірычных і грамадзка-нацыянальных творах. Знаёміцца і зразу бачыць, што ў маладым рудзенскім (Менскай губэрні) селяніне захован багаты талент. Сьвежыя, стройныя, добра пабудованыя творы захопліваюць сваім пачуцьцём і сваёю шчырасьцю. Усе даныя на хуткі росьцьвіт поэты-на далоні. Блізкі час паказвае гэта. Дваццаты год, унёсшы ў гісторыю Беларусі новыя старонкі, адчыніў шырокі шлях для выяўленьня напаверх усіх скрытных сілаў поэтаў пэрыяду рэволюцыі, у тым ліку і Міхася Чарота. Ён хутка займае адно з першых месцаў у беларускай літаратуры, вядучы яе на рэволюцыйна-пролетарскую дарогу. Усе сучасьнікі М. Чарота значна паддаліся яго ўплыву ў гэтых адносінах і пайшлі за ім. Толькі Міхась Грамыка выявіў сваю індывідуальнасьць пабочна ад М. Чарота. Праўда, гэта больш усяго адмячалася ў першыя часы працы М. Грамыкі. Яго творы гэтага пэрыяду выяўляюць сабою здольнага поэту, лірыка-романтыка з сымболічным адбіткам. Але чым бліжэй к дваццатаму году, тым болей рэволюцыйныя ўхілы М. Грамыкі пачынаюць выясьняцца і пераважвать над другімі. К моманту-ж агульнага павароту беларускай літаратуры на шлях, праложаны Кастрычнікаўскай рэволюцыяй, М. Грамыка, як і М. Чарот, выступае з выразна адзначаным тварам поэты-рэволюцыянэра-пролетара. <center>'''Рэволюцыйна-пролетарскія напевы ў беларускай літаратуры.'''</center> Рэдкімі, адзінымі ноткамі гэтыя напевы зычэлі ўжо з часоў нашаніўскіх, з 1911 году. Яны выходзяць перш усяго з-пад пяра поэтаў-рамесьнікаў-Цішкі Гартнага, часткаю Хведара Чарнушэвіча і Алеся Гаруна. Але агульны харал нацыянальна-грамадзянскіх напеваў, якімі аддае беларуская літаратура гэтае пары, пары беларускага рэнэсансу, топіць у сваіх гуках іншыя ноты. К гэтаму, для належнага ўспрыняцьця іх пакуль не нарадзіліся адпаведныя абставіны. Беларускі чытач, больш народны інтэлігэнт, аддае ўвагу агульна-нацыянальным момантам, хоць-бы ён быў самага рэволюцыйнага колеру. Клясавыя моманты, пакуль скрытна, адбіваюцца на кожным поруху жыцьця і не зьвяртаюць на сябе патрэбнае ўвагі. Толькі з часу Кастрычнікаўскай рэволюцыі, калі клясавыя супярэчнасьці адсунулі ў бок усякія іншыя пытаньні, пролетарска-рэволюцыйныя напевы знайшлі для сябе адпаведныя абставіны ў беларускай літаратуры. Новы гаспадар жыцьця, рабочы і селянін, пачаў будаваць сваю працоўную культуру, як падмурак да політычнай улады. Беларусь, вызваленая з-пад панскай окупацыі дружным напорам рэволюцыйных хваляў, мусіць наганяць у справе замацаваньня новага працоўнага ладу. Рэволюцыя Кастрычніка дала ёй поўную мажлівасьць культурна-нацыянальнага будаўніцтва. А гэта служыць моцным штурхачом да адраджэньня беларускай літаратуры пад сьцягам Кастрычніка. дагэтуль рэдкія мотывы рэволюцыйна-пролетарскай<noinclude></noinclude> fve7r8p0j734zyp3i6mfifllfdjkt56 104 29250 87139 2022-08-14T05:57:48Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «музы гудуць і зычаць усе мацней і захопней. Да Цішкі Гартнага прылучаецца Міхась Чарот, Зьмітрок Бядуля, Міхась Грамыка, Якім Каліна. Усе яны, і асабліва Міхась Чарот, вынаходзяць сябе ў новых абставінах новага жыцьця. Рэволюцыянэр-комуністы, Міхась Чар...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>музы гудуць і зычаць усе мацней і захопней. Да Цішкі Гартнага прылучаецца Міхась Чарот, Зьмітрок Бядуля, Міхась Грамыка, Якім Каліна. Усе яны, і асабліва Міхась Чарот, вынаходзяць сябе ў новых абставінах новага жыцьця. Рэволюцыянэр-комуністы, Міхась Чарот становіцца ў першых радох маладых песьняроў. Яго талент разьвінаецца шырака, што далей больш захапляючы пролетарскія мотывы для сваіх песьняў. Калі яшчэ зрэдку чутны нацыянальныя ноткі, то іх выводзіць М. Чарот на новай канве, на канве пролетарскага разуменьня гэтага пытаньня. Ён любіць свой край. бо сам змагаўся за яго вызваленьне; любіць беларускага працаўніка, бо ён больш і даўжэй цярпеў няволю, далей адстаў ад другіх на шляху свайго політычна-экономічнага і нацыянальна-культурнага разьвіцьця. Ён таксама шчыльна злучан з сваім краем таму, што ў ім, у гэтым краі, Чарот - "мяцежны бунтар, што будзіць балоты гучным шумам". З гэтым шумам ён ідзе па абшарах Беларусі, будзячы, аклікаючы да змаганьня і ломячы ўсе перашкоды: <poem>Шалёны вецер свішча ў полі… Маланка ззяе… Гром грукоча… А я іду… Слабею з болі… Мо не дайду туды ніколі, Але ў няволі жыць не хочу. Ў зімову сцюжу снег заносіць… Не бачу свету ў завірухах… Але наш край свабоды просіць, І сын яго хай гора зносіць, Хай моцны будзе целам, духам. Я сын яго. Дзіця я працы, Такіх, як я, — нас шмат — мільёны; Мы зможам ворага ў палацы… А вы рагочаце, паяцы, І кажаце, што я — шалёны. Шалёны,— кажаце,— шалёны, Як вецер той, што ў полі свішча… Затым, што там, дзе плач і стогны, Не біў я ворагу паклоны, А справіў смерці баль-ігрышча. А хто рагоча? Той, хто ўчора. Як я, глядзеў на свет з-за краты, Хто чару ту са мною гора… Сягоння трус ён стаў, прытвора, Гатоў свайго ж прадаці брата… Мой цяжкі шлях… Ваюю з бурай… Схіляе вецер, як былінку… Часамі спеў душы — віхура — Прымусіць доўга быць панурым, Нібы бяздольну сірацінку. Але змагаю ўсе няўзгоды, У даль імкнуся без спачыну… У ясны дзень і ў непагоду Кладу я шлях свайму народу, Пакуль ў снягах жыцця не згіну. Хутчэй з заходу сонца ўзойдзе, Чым край наш будзе у няволі… Аб час мінулы у народзе Дудар свой сумны спеў заводзе… Той час не прыйдзе ўжо ніколі.</poem><noinclude></noinclude> m9fmr1n9l7ruafaadyochf9y8jwu8x9 104 29251 87140 2022-08-14T06:05:16Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Пра гэты ж час вайны крывавай Раскажа лірнік казку свету, Хто быў тут правы, хто няправы… Аб гэтым зашуміць дубрава І гучны верш пяўца-паэта… …І я іду… Гудуць мяцелі… Мо імі буду я занесен… Мільёнам ў гурбах ногі млелі. Пасля ім кулі песні пелі… І...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Пра гэты ж час вайны крывавай Раскажа лірнік казку свету, Хто быў тут правы, хто няправы… Аб гэтым зашуміць дубрава І гучны верш пяўца-паэта… …І я іду… Гудуць мяцелі… Мо імі буду я занесен… Мільёнам ў гурбах ногі млелі. Пасля ім кулі песні пелі… І больш яны не чуюць песень. („''А я іду''").</poem> Міхась Чарот, народжаны рэволюцыяй, нясе яе па вёсках, у працоўныя гушчы, да рабочых і сялян, якіх злучае пры пяяньні сваіх песьняў. <poem>Селянін і рабочы — удвух Стары свет агнём паляць, руйнуюць І на вогнішчы новы будуюць, Панаваць ў якім будзе молат і плуг. Ад машын закурэлых, з загону Йдзе рабочы, а з ім селянін… Дружна песню пяюць, як адзін… І баіцца ўвесь свет іх разгону. Чырванее ўсё болей і болей Іх дарога да сонца, да зор… Але маніць іх вольны прастор, І жыцця не шкада ім за волю. Яны йдуць… і завуць на ўспамогу Паднявольных, пакрыўджаных ўсіх… Хто галодны, халодны імкнецца да іх, Смела йдзе на Чырвону дарогу. І ідуць грамадою бясконца… Лікам шмат іх, і моцны іх дух… А над імі ўжо молат і плуг Зіхацяць у праменьчыках сонца. ("''На чырвонай дарозе''").</poem> Чарота адзначаецца імажыніцкі З цягам часу талент М. Чарота ўсё больш крэпне і мацнее. У 1922 годзе ён выпускае сваю вядомую п'есу „Босыя на вогнішчы", у якой адметна падкрэсьліваецца вялікі пасьпех М. Чарота. У тым-жа годзе выдаецца збор яго вершаў „Завіруха". Поміж з вершамі, ён піша і апавяданьні, у якіх ужо выглядае рэалістым-бытавіком. У апошнія часы ў творчасьці М. Чарота адзначаецца імажыніцкі налёт. Новыя творы яго, як поэмы "Комсамолія" і "Чырвонакрылы вяшчун", а таксама дробныя вершы аддаюць гэтым навеем. М. Чарота падтрымоўваюць у гэтым У. Дубоўка. Ў. Жылка і інш. У асобе М. Чарота беларуская літаратура мае вялікі здабытак рэволюцыйнага часу. Адпаведна яму зрабіў вагромністы крок уперад і М. Грамыка, стаўшы ў шэрагу выдатнейшых беларускіх поэтаў сучаснае пары. Яго талент пакіраваўся ў бок успрыняцьця рэволюцыйна-пролетарскіх напеваў. Новыя творы М. Грамыкі, як поэма "Крылан", "Сямімільнымі крокамі", "Міліён", сьведчаць аб гэтым. Праўда, на гэтых творах поэты адмячаецца яшчэ большы слой сымболічнасьці, якая пераходзіць<noinclude></noinclude> ll2ghl1ov9ga7pcnzhvoyp7mx8uqpoy 104 29252 87141 2022-08-14T06:08:53Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>у лёгкую мэтафізычнасьць (поэма "Крылан"), але гэта скрадаецца выпукласьцю рэволюцыйных напеваў. Таксама ў іх адчуваецца невялікі ўплыў А. Блёка (поэма „Міліён"). Усё-ж, адкідаючы гэта, Міхась Грамыка паўстае буйной велічынёю ў беларускай парэволюцыйнай літаратуры. Пераняў яе дух і мілагучны 3. Бядуля, даўшы некалькі здатных твораў рэволюцыйнага характару („Беларусь", "Чырвоны каляндар" і шмат дробных вершаў). Гэткім чынам, уступіўшы на новы шлях, беларуская літаратура прадаўжае пісаць далейшыя старонкі гісторыі свайго разьвіцьця. Нясупыннае паглыбленьне заваёваў рэволюцыі, дакляраваўшай і паставіўшай на радыкальнае вырашэньне нацыянальнае пытаньне, адкрываюць для гэтага шырокія мажлівасьці. <center>'''Гісторыкі і крытыкі.'''</center> Ад пачатку свайго нараджэньня ажно да першай паловы нашаніўскага пэрыяду ў беларускай літаратуры зусім не адмячаецца крытычных твораў. Ды гэта зразумела. Беларускай літаратуры сьпярша патрэбна увайсьці ў жыцьцё, абсталявацца і быць прызнаным ім. А для гэтага патрэбен час, умовы і людзі. Гісторыя-ж яшчэ да таго маладая і сьвежая, што яе ня прыходзіцца фіксаваць. А к гэтаму і сілаў не хапае. Якія ёсьць-заняты грамадзянска-політычнай чыннасьцю, працярэбліваньнем шляху для разьвіцьця першай ластаўкі культурна-адраджэнцкай вясны - прыгожай пісьменнасьці. Яе моладасьць і навіна ўсё роўна заглушылі-бы сваімі трэлямі і крытычныя водгукі і гістарычныя запісы... Гэты момант падыходзіць толькі ў 1912 годзе. Бадай ня першым у гэтым годзе выступае з сваім крытычным нарысам аб скутках разьвіцьця беларускае літаратуры Максім Багдановіч. Талентны поэта ў гэтым артыкуле праглядае здольным аглядчыкам-крытыкам. Але як асьцярожна ён не дакранаецца ў ім аглядаемых поэтаў, многія з апошніх бачаць у адносінах да іх крытыка тэндэнцыйнасьць і староннасьць. Праўда, М. Багдановіч, як поэта сам, у першай спробе свайго крытычнага пяра, дапусьціў нетактычнасьць, пахваліўшы сябе і паганіўшы другіх. К таму прыдалася яшчэ доля навіны, якая выглядала з прадлюднага абгавору таго ці іншага поэты, думаючага, звычайна, аб сваёй непахібнасьці. У далейшым гэта прытупілася. Само становішча шырака расьцьвіўшай беларускай літаратуры вымагала сабе крытычнага разца і гістарычнага фоліянту. Ды поэтам стала жадацца, каб аб іх пагаварылі, найшлі адмоўныя бакі, падказалі на хібы і адмецілі добрыя бакі іх творчасьці. Час задаволіў іх. З таго-ж, 1913 году на старонках „Нашай Нівы" выступае малады талентны крытык Лявон Гмырак. Часад-часу, як гадавыя справаздачы, так знарочыста напісаныя па розных пытаньнях літаратурнага жыцьця, артыкулы яго зьяўляюцца адзін за другім на старонках „Нашай Нівы". Яны справодзяць беларускую літаратуру да часаў вайны, калі Гмырака бяруць на вайну, дзе яго забівае ліхая пуля. Трохі раней за Л. Гмырака выступае з сваёй вядомай працай "На дарозе да новага жыцьця" віднейшы пачынальнік і правадыр беларускага нацыянальна-рэволюцыйнага і культурнага руху Антон Навіна (Луцкевіч). У гэтай сваёй працы ён, адмячаючы гістарычны факт адраджэньня беларускага працоўнага народу, датыкаецца беларускай літаратуры, як важнейшай ілюстрацыі да сваіх думак. Адначасна Антон Навіна зьмяшчае невялічкі артыкул аб беларускім руху ў энцыклёпэдыі Брокгауз-Эфрона, дзе таксама піша аб беларускіх поэтах. Дасканала асьвечаны, здольны публіцысты, Антон Навіна далей выказвае сябе талентным крытыкам у літаратурна-соцыяльных характарыстыках<noinclude></noinclude> bw9ipxk23qdihd8t9rdoka2g0gz0k51 104 29253 87142 2022-08-14T06:12:20Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>пяці беларускіх пісьменьнікаў (Я. Коласа, Я. Купалы, Ц. Гартнага, Макс. Багдановіча і 3. Бядулі), выданымі асобным выданьнем у 1918 годзе, назваю "Нашы песьняры". Але політычная чыннасьць адыймае ад Антона Навіны мажлівасьць аддацца як сьлед літаратурнай крытычнай працы. І чародныя за ім крытыкі-публіцыстыя таксама вымушаны пісаць свае нарысы аб беларускай літаратуры вырыўкамі, у вольную хвіліну. Трэба выабразіць, як туга можа падавацца праца пры гэтых умовах! Аднак настойнасьць і энэргія перамагаюць усякія труднасьці. Змагаючыся з імі, Максім Гарэцкі піша сваю першую „Гісторыю беларускай літаратуры", якую і выдае ў 1920 г. У ёй ён дае поўную і багатую характарыстыку усіх беларускіх пісьменьнікаў, поэтаў і літаратараў. А раней за яго, яшчэ ў 1918 годзе, спрабуе сваё пяро ў гэтай галіне Цішка Гартны, прачытаўшы сваю лекцыю аб беларускай літаратуры ў Беларускім Народным Унівэрсітэце ў Маскве, а пасьля надрукаваўшы яе ў зборніку „Зажынкі". У часопісах пазьнейшага часу далей зьмяшчаецца цэлы шэраг яго крытычных аглядаў і нарысаў (газ. "Савецкая Беларусь", часопіс „Полымя" і інш.). Адначасова выступаюць на ніве літаратурнай крытыкі пр. Ў. Ігнатоўскі, пр. М. Пятуховіч, Ў. Чаржынскі, Н. Байкоў, Я. Дыла, М. Маразоўскі і інш. З іх Ў. Ігнатоўскі піша і чытае, а пасьля друкуе ("Вольны Сьцяг", 1921 г.) популярныя нарысы аб беларускай літаратуры і асобнае дасьледваньне мотываў творчасьці поэты М. Чарота (праца выйшла асобным выданьнем у выд. Госіздату Беларусі). Пр. М. Пятуховіч таксама чытае лекцыі і зьмяшчае ў беларускім друку многа сталых працаў, характарыстык творчасьці беларускіх поэтаў (Янка Купала, Якуб Колас, Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Цішка Гартны). Друкуецца некалькі сталых сур'ёзных працаў М. Байкова і Ў. Чаржынскага. Сярод гэтых сіл, пэўна, маюцца рознага характару таленты і рознастайны мэтод падыходу к данаму поэту. Гэтак, калі Ў. Ігнатоўскі зацікаўлен у соцыяльнай сутнасьці твораў поэты, падыходзячы да яго са скальпэтам крытыка-марксыстага і грамадзяніна, то пр. М. Пятуховіч перш усяго адшуквае мастацкіх якасьцяў, ужываючы часта ідэолёгічную мерку; М. Байкоў-жа больш крытык-псыхолёг, а Ў. Чаржынскі-стылісты і архітэктор. У агуле ўсе пералічаныя асобы складаюць сабою моцную сілу ў крытычнай галіне беларускае літаратуры, сочачы за яе разьвіцьцём і пасабляючы ёй ісьці належным шляхам. <center>'''Агульны агляд.'''</center> Гэткім чынам, як мы бачым, беларуская літаратура, за параўнаўча кароткі тэрмін, прайшла многа этапаў свайго разьвіцьця, загартавалася, уступіла на ўзровень становішча суседніх ёй маладых літаратур і з багатымі мажлівасьцямі прадаўжае квітнуць, расьці і разьвівацца. Будучы заснованай на крэпкай базе змаганьня за соцыяльнае, экономічнае й нацыянальнае вызваленьне беларускага працоўнага народу, беларуская літаратура ўвесь час папаўнялася поэтамі й пісьменьнікамі-выхадцамі з сям'і сялян і рабочых, якія вялі яе неадхільна усьцяж рэволюцыйнага поступу. Працоўны народ, яго думы, яго перажываньні, раней смутак і боль няволі, а пасьля протэсты, дух паўстаньня і, нарэшце, радасьць вызваленьня, - вось натхненьне беларускіх пісьменьнікаў і поэтаў. Яны-соль свае зямлі, народныя зьвястуны, яны заўсёды з народам. Загэтым так жывуча, так молада<noinclude></noinclude> ih25pv9g7k5mqfwqh6bk186cnf3zsgt 104 29254 87143 2022-08-14T06:14:12Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>і сакавіта іх песьня-твор. І ў суме, і ў горы, і ў дні ўрачытасьцяў—сьвежая, кіпучая музыка, блізкая працоўнай гушчы беларускай, родная ёй. Роўным, пэўным крокам прайшла беларуская літаратура цяжкія дні ў жыцьці беларускага працоўнага народу, пасабіла яму вызваліцца з ярма няволі і зараз, разам з народам, выйшла на шырокую дарогу вольнага жыцьця, апяваючы яго росьцьвіт па шляху да комунізму.<ref><poem>'''Крыніцы, з якіх у некаторых выпадках карыстаўся аўтор:''' ''Максім Гарэцкі''-Гісторыя беларускае літаратуры. Выпісі з беларускае літаратуры-новы й найноўшы кругабегі. ''3. Жылуновіч'' - Беларуская літаратура (нарысы і агляды), „Зажынкі“, ''З. Жылуновіч'' Беларускі Парнас у новай вопратцы. "Полымя" № 2.</poem></ref><noinclude></noinclude> m89hydrgd7pa0jgfymnjg4ugw7t3p49 0 29255 87144 2022-08-14T06:14:55Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Беларускае пісьменства | аўтар = Цішка Гартны | секцыя = Артыкул | год = 1924 | наступны = | крыніца = | анатацыі = }} <pages index="Беларускае пісьменства.pdf" from="3" /> ==Зноскі== {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы 1924 года]]» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Беларускае пісьменства | аўтар = Цішка Гартны | секцыя = Артыкул | год = 1924 | наступны = | крыніца = | анатацыі = }} <pages index="Беларускае пісьменства.pdf" from="3" /> ==Зноскі== {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы 1924 года]] 6r0zyw1ocii4f60sobx5d41yaatprw5 104 29256 87155 2022-08-14T06:31:25Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>магчымасьць гіпотэтычных пабудоў. Магчыма, што і наша першая спроба больш-менш навукова падыйсьці да пытаньня а Багушэвічу ня будзе пазбаўлена элемэнту гіпотэтычнасьці у некаторых выпадках. Але падтрыманьнем нам служыць думка, што гіпотэзамі пасоўваецца наперад усякая навука тым болей ня унікнуць іх маладой навуцы гісторыі беларускае літаратуры. Спачатку некалькі слоў а жыцьці поэты. Дробны шляхціц па пахаджэньні, які нарадзіўся ў 1840 г. ў Ашмяншчыне, на Віленшчыне, Францішак Багушэвіч праходзіць навуку спачатку ў Вільні, а потым у Пецярбурзе, на фізычна-матэматычным факультэце унівэрсытэту. Польскае паўстаньне 1863 г. застае яго народным настаўнікам у роднай Ашмяншчыне. Багушэвіч прымае актыўны ўдзел у паўстаньні, сур'ёзная рана ў нагу пагражае яму сьмерцю, але адзін селянін выратоўвае яго. Відаць, з мэтай замесьці свае сьляды паўстанца, Багушэвіч кідаецца на Украіну і там, у Нежынскім Юрыдычным ліцэі, атрымлівае закончаную вышэйшую асьвету. Цягнуцца потым доўгія годы службовай працы спачатку ў Канатопе, у якасьці сьледчага, а потым у Вільні, у якасьці адвоката. У 1900 г. ён у роднай Ашмяншчыне знаходзіць сабе апошні і адвечны прытулак. Вось кароткія асадкі жыцьця Багушэвіча, якія можна устанавіць па тых надрукаваных матэрыялах, што маюцца.<ref>Максім Гарэцкі. Гісторыя беларускае літаратуры. Карский. Белорусы. т. ІІІ., вып. 3. Петроград, 1922 г.</ref> Гэтыя матэрыялы прадстаўляюць сабой хутчэй паслужбовы сьпіс поэты, а не біографію яго ва ўласным сэнсе. Шмат вельмі цікавых пытаньняў, зьвязаных з асобай поэты, застаюцца для нас адкрытымі. Адзінай крыніцай для характарыстыкі ідзолёгіі аўтара ды яго моральнага аблічча ў цэлым застаецца ў нас у даным выпадку літаратурная спадчына беларускага песьняра. Некаторыя творы Багушэвіча да гэтага часу яшчэ захоўваюцца ў рукапісах, напр., "Беларуская скрыпка" (знаходзіцца ў Б. І. Эпімах-Шыпілы). З надрукаваных твораў бясспрэчна самымі выдатнымі і галоўнымі зьяўляюцца два зборнікі вершаў: „Дудка Беларуская" (Кракаў, 1891, было 5 выданьняў) і "Смык Беларускі (Пазнань, 1894, было 4<noinclude></noinclude> l2dy5gtmlqztf2o062wpstwjcj7gj5i 104 29257 87156 2022-08-14T06:34:29Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>выданьні). Апроч таго, у "Нашай Ніве" за 1907 г. надрукована некалькі прозаічных апавяданьняў Багушэвіча: "Сьведка" (№ 9), "Палясоўшчык" (№ 10), "Дзядзіна" (№ 25). З больш дробных твораў можна яшчэ зазначыць надрукаваны ў "Варце", 1918 г., № 1, стар. 15-16 і паўтораны ў выданьні "Часопісь", 1920 г., № 2, верш "Ясьне Вяльможнай Пані Арэшчысе" (для альбома Оржэшкавай). З імем Багушэвіча злучаюць яшчэ два маленькія творы: невялічкае апавяданьне ў прозе "Tralalo noczka" і напісанае у форме проклямацыі апавяданьне а зачыненьні касьцёла ў Крожах у 1893 г., але пэўных вестак а прыналежнасьці гэтых твораў Багушэвічу ня маецца.<ref>Карский. Белорусы, т. ІІІ, вып. 3, стар. 194-195.</ref> Мы спынімся, галоўным чынам, на разглядзе твораў, зьмешчаных у зборніках "Дудка Беларуская і "Смык Беларускі", бо гэтыя творы вызначаюцца вялікімі вартасьцямі і з боку ідэёвага, і з боку мастацкага; імі выключна азначаецца творчая постаць поэты; іншыя творы яго-гэта драбніцы, літаратурныя бязьдзелкі. Характар сваёй музы сам поэта вельмі трапна зазначае ў вершы "Мая Дудка", якім адкрываецца першы зборнік яго твораў. Гэты ўступны верш-прэлюдыя, у якой ужо моцна гучаць агульныя акорды сымфоніі, і ў гэтай прэлюдыі спачатку поэта выказвае замер наладзіць сваю ліру на вясёлы мажорны тон; зварачаючыся да сваёй дудкі, ён кажа: <poem>"Заграй так вясёла, Каб усе ўкола, Узяўшыся ў бокі, Ды пайшлі ў скокі, Як віхор у полі".</poem> Але дудка ня слухае песьняра: з яе вылятаюць мінорныя гукі енку; поэта праконваецца, што яму трэба ўзяць другі лад: <poem>"Енчыш бяз умолку. Не, ня будзе толку. Кіну-ж дудку тую, А зраблю другую. Цяпер зраблю дудку Ад жалю, ад смутку.</poem><noinclude></noinclude> tfxnaypp171i1trpd004rj018616uz4 104 29258 87157 2022-08-14T06:37:01Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Га! зраблю ж другую, Жалейку смутную, — Ды каб так заграла, Каб зямля стагнала, От каб як заграла: Каб слязьмі прабрала, Каб аж было жудка, От то мая дудка!.. Вот зрабіў такую! Дай жа папрабую… Ну, дык грай жа, грай жа, Усё спамінай жа… Штодзень і штоночы Плач, як мае вочы, Над народу доляй, І плач штораз болей. Плач так да астатка, Галасі, як матка, Хаваючы дзеці, Дзень, другі і трэці Іграй слёзным тонам Над народу сконам! Каб ты так іграла, Каб немарасць брала. Як слязы не стане, Заціхне ігранне, — Кінь наўкола вокам, Дык крывавым сокам — Не слязой — заплачыш, Як усё абачыш.</poem> У гэтым уступным вершы мы маем каштоўны помнік творчай самасьвядомасьці поэты; Багушэвіч зазначае, што ён далёкі ад задач і мэт "чыстага мастацтва"; пэўна акрэсьлена ўстаноўка яго творчасьці на ідэёвасьць, на раскрыцьцё грамадзкіх тэм аб сконе роднага народу і аб яго долі, - адсюль вынікае пераважнае панаваньне ў творчасьці беларускага песьняра мотываў нацыянальных і соцыяльных. Нацыянальную проблему вызваленьня беларускага народу Францішак Багушэвіч асабліва шырака ставіць y сваёй прозаічнай прадмове да "Дудкі Беларускай". y грунт нацыянальнай справы ён кладзе адраджэньне беларускай мовы. Гэта апошняя, на яго погляды, галоўная адзнака нацыі. Народ, як цэльны і самастойны організм, жыве, пакуль існуе яго мова. "Шмат было такіх народаў, што страцілі наперш мову сваю, так як той чалавек прад скананьнем, катораму мову займе, а потым і зусім памёрлі". Выходзячы з гэтага прынцыпу, Багушэвіч энэргічна бароніць правы беларускай мовы. У час поўнай русыфікацыі ён адважна зазначае: "Мова<noinclude></noinclude> 7nqd9sjf173vlqov7jn9rken5yqhr04 104 29259 87159 2022-08-14T06:40:38Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>наша ёсьць такая-ж людзкая і панская, як і француская, альбо нямецкая, альбо і іншая якая". Гэта думка, зрабіўшаяся труізмам у наш час, для часу Багушэвіча была досыць орыгінальнай і сьмелай, калі прыняць пад увагу, што тады, як зазначае і сам поэта, беларуская мова зьніжана была на ступень толькі народнага дыялекту і лічылася "мужыцкаю" моваю. З добрароднай шчырасьцю беларускі пясьняр прызнаецца, што ён і сам калісь стаяў на гэтай позыцыі тагочасных інтэлігентых: "Я сам калісь думаў, - зазначае ён, - што мова наша - мужыцкая мова і толькі таго". Цяпер, пераконаны ў высокіх вартасьцях беларускай мовы і у агромністым значэньні яе для беларусаў, поэта дае наказ: "Не пакідайце-ж мовы нашай беларускай, каб ня умерлі. Пазнаюць людзі ці па гаворцы, ці па адзежы, хто якую носіць, о то-ж гаворка, язык і ёсьць адзежа душы". Выказаўшы гэткія погляды на беларускую мову, Багушэвіч падае яшчэ два довады аб канечнасьці адраджэньня яе. Поэта адзначае бясспрэчны факт існаваньня ў мінулым беларускай мовы, як мовы літаратурнай: "Чытаў я ці мала старых папераў па дзьвесьце, па трыста гадоў таму пісаных вялікімі панамі, а нашай мовай чысьцюсенькай, як-бы вот цяпер пісалась". І потым гэты гістарычны довад ён узмацняе яшчэ довадам этнографічным-з паказаньнем на існаваньне нацыянальнай культуры ў народаў меншых па колькасьці за беларусаў. З вялікім засмучэньнем душы наш поэта зазначае: "Якаясь маленькая Баўгарыя-са жменю таго народу, якіясь-ці харваты, чэхі, маларосы і другія пабратымцы нашыя і розныя чужыя жыды маюць па свойму пісаныя і друкаваныя ксёнжачкі і газэты, і набожныя, і сьмешныя, і сьлёзныя, і гісторыйкі, і баечкі, і дзеткі іх чытаюць так, як і гавораць, а ў нас як-бы захацеў цыдулку ці да бацькі лісток напісаць пасвойму, дык можа-б і ў сваёй вёсцы людзі сказалі, што піша памужыцку і, як дурня, абсьмяялі-б". Прадмова Багушэвіча па сутнасьці сваёй-твор публіцыстычны: яна прысьвечана абароне ідэі беларускага нацыянальнага адраджэньня і выяўленьню ўласнага credo аўтара па гэтым пытаньні. Але ўжо і ў гэтай публіцыстыцы выяўляецца сапраўдны поэта, які мысьліць вобразамі. У Багушэвіча часта ў гэтай прадмове можна констатаваць імкненьне<noinclude></noinclude> tfr5abptcu7s133nt1yiel1mj6ka1mi 104 29260 87160 2022-08-14T06:42:45Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ня столькі лёгічна да канца разьвіць тое ці іншае паняцьце, колькі даць нам трапны і маляўнічы вобраз: поэта, як мы бачылі, падае, напрыклад, аналёгію між нацыянальным заняпадам народу, які страціць сваю мову, і сконам паасобнага індывідууму, якому мову займе перад сьмерцю; другі вобраз: "у сярэдзіне Літвы, як тое зярно у гаросе, была наша зямліца Беларусь". Асабліва гэты нахіл да маляўнічасьці выяўляецца ў тым тлумачэньні, якое Багушэвіч дае слову "Беларусь"; ён ня робіць тут філёлёгічных досьледаў адносна пахаджэньня і сапраўднага значэньні тэрміну,- для яго больш паважным зьяўляецца і тут даць нам трапны вобраз: "Спрадвеку, як наша зямелька, - піша Багушэвіч, з Літвой злучылася, як і з Польшчай зьядналася дабравольна, дык усе яе "Беларусіяй" звалі і недарма-ж гэта. Не вялікая, не малая, ня чырвоная, ня чорная яна была, а белая, чыстая: нікога ня біла, не падбівала, толькі баранілася". Гэткім чынам мы бачым, што ў "Прадмове" Багушэвіча побач з элемэнтамі чыстай публіцыстыкі ёсьць і некаторыя элемэнты мастацкасьці: поэта малюе тут вобразы, якія ў цэлым выяўляюць сваяасаблівую романтыку мінулага. Погляды на нацыянальную беларускую справу, выказаныя ў "Прадмове", Багушэвіч далей разьвівае і паглыбляе у сваіх вершах. Папершае, ён узмацняе тут сваю позыцыю дова дам псыхолёгічным. У вершы "Мая хата" поэта разьвівае думку аб глыбокай органічнай сувязі, якая ўтвараецца паміж чалавекам і айчынай. Хата, якую малюе беларускі пясьняр, гэта сымболь усёй тагачаснай Беларусі з яе беднасьцю і разбурэньнем. <poem>Бедная-ж мая хатка, расьселася з краю,- Між пяскоў, каменьняў, ля самага гаю, Ля самага бору, на беражку лесу; Кепска-ж мая хатка: падваліна згніла, І дымна, і зімна, а мне яна міла.</poem> І далей поэта сьведчыць, што ён ня зьменіць гэтай хаты, гэтай роднай айчыны на іншую, хоць-бы і багацейшую. <poem>Сваталі-ж мне ў прымы ў новую хату; На зямлю ўраджайную і дзеўку багатую; Я ня кіну хаты, хоць вы мяне рэжце. Не пайду да вас я, хіба ў арэшце.</poem><noinclude></noinclude> 1hgn8xxl8n9u8rw9dze6fo9iw3zjjc9 104 29261 87161 2022-08-14T06:44:25Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>А хоць сілай, нават, адарвалі-б з дому, Калісьці вярнуўся-б, як мядзьведзь да лому; Заваліцца хата, зарастуць пакосы, - Усё-б я вярнуўся, хоць голы ды босы. Ня цяжка ў гэтым вершы заўважыць аўтобіографічную аснову: поэта сам бадзяўся на чужыне, доўгі час жыў на багатай Украіне, але, відаць, заўжды яго цягнула з зямлі ўраджайнай на сваю бяднейшую, але за тое родную і любую сэрцу зямельку-Беларусь, і апошні прытулак ён знайшоў у роднай Ашмяншчыне. Сам гэтак моцна адчуваючы сувязь з роднай краінай, Багушэвіч абураецца супраць рэнэгатаў, адшчапенцаў ад роднай глебы. Помнік гэтага абурэньня-верш "Калыханка". Тут малюецца вобраз сялянкі, якая над калыскай сына марыць аб яго долі. Перад ёй разгарнаюцца розныя малюнкі магчымай будучыны дзіцëнка, паўстае думка, што можа ён зробіцца калі панам; спачатку гэта пэрспэктыва зачароўвае маці, але потым яна з ненавісьцю адхіляе гэткую магчымасьць пры думцы, што панства зьвязана з прыгнечаньнем другіх і рэнзгацтвам, адмаўленьнем ад роднага. Маці ў сваёй калыханцы сьпявае: <poem>Можа будзеш калі панам Ці вялікім капітанам: Людцаў божых будзеш біці, Цяжка будзе ў сьвеце жыці; Будуць клясьці як ліхога. Прасіць сьмертухны ад бога... Тады матка прыдзе ў госьці, - Сын выкіне стары косьці; Жабруючы, пойдзе ў вёску, Будзе прасіць матку боску, Каб забыцца ёй аб сыне. Каб ня ведаць, дзе ён згіне.</poem> Беларускі народ, страціўшы пачуцьцë нацыянальнай сьвядомасьці, сымболічна прадстаўлены ў вершы: "Хмаркі". "Хмаркі" ня ведаюць, дзе яны радзіліся, дзе "тутэйшымі" называліся, гэтак і беларускі народ ня ведае сваёй айчыны. У апошніх двух строфах вершу мы знаходзім асабліва маляўнічы па форме і багаты на зьмест зварот поэты да хмарак:<noinclude></noinclude> 49z67qspwldjfu3zls4chw5xyvuj0nv 104 29262 87162 2022-08-14T06:48:04Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Зямлі родненькай, знаць, няма у вас, Ні углачка, ні прытулачку... Лятучы, сьлязой зямлю росіце, А шумяць лісткі, зелянее лес; Ўміраючы, жыцьцë носіце; Ўсяму жыцьцё, сабе толькі крэс.</poem> У вобразна-алегорычнай форме тут выражана глыбокая па сутнасьці думка: як хмаркі, праліваючыся дажджом і самі зьнікаючы, даюць жыцьцё зямлі, гэтак і беларускі народ у процэсе сваёй дзнацыяналізацыі ўзмацняе іншыя організмы: досыць успомніць тут Адама Міцкевіча, Сыракомлю, Дастаеўскага, Глінку ды інш. Гэтыя выдатныя гэніі, беларусы па пахаджэньні, аддалі свае сілы іншым культурам. Гэткім чынам, у творах Багушэвіча, прасякнутых нацыянальным пафосам, можна выкрыць наступныя элемэнты - разумовыя і эмоцыянальныя: a) ідэю нацыянальнага адраджэньня Беларусі, якая грунтуецца на гістарычным, этнографічным і псыхолёгічным довадах; б) замілаваньне да роднага краю; в) засмучэньне над нацыянальным сконам беларусаў; г) абурэньне супраць рэнэгацтва; д) романтыку мінулага. Ідэолёгія Багушэвіча па нацыянальным пытаньні становіць сабой паважны момант у разьвіцьці беларускай грамадзкай думкі. Гэта ідэолёгія акрэсьлівае сабой галоўныя мотывы творчасьці новага беларускага пісьменства. Наступныя беларускія песьняры будуць пашыраць і паглыбляць тэмы, даныя ужо ў творчасьці Багушэвіча. Вынікае пытаньне, дзе-ж крыніцы думак гэтага піонера беларускага нацыянальнага руху, як сьпелі і пад якімі ўплывамі разьвіваліся ідэалы нашага поэты. Грунтоўная падстава ідэолёгіі Багушэвіча - гэта, бязумоўна, соцыяльныя варункі яго эпохі. 2-ая палова мінулага сталецьця, на якую прыпадае чыннасьць Багушэвіча, гэта пара ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі і разьвіцьця ў нас прамысловага капіталізму. З гэтым экономічным фактарам зьвязаны нацыянальны рух на Беларусі, як і наогул усякі нацыянальны рух. "Ва ўсім сьвеце, - кажа Ленін, - эпоха канчатковай<noinclude></noinclude> luf5sbx502m93e3eye7df739siisad6 104 29263 87168 2022-08-14T06:55:49Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>перамогі капіталізму над фэўдалізмам была зьвязана з нацыянальнымі рухамі. Экономічную аснову гэтых рухаў становіць тое, што для поўнай перамогі таварнага вырабу неабходна заваёва ўнутранага рынку буржуазіяй, неабходна дзяржаўнае згуртаваньне тэрыторый з жыхарствам, якое гаворыць на аднэй мове, пры скасаваньні ўсялякіх перашкод разьвіцьцю гэтай мовы і замацаваньню яе ў літаратуры. Мова ёсьць найважнейшы сродак чалавечых зносін; адзінства мовы і бесьперашкоднае разьвіцьцё яе ёсьць адна з найважнейшых умоў сапраўды свабоднага і шырокага, адпавядаючага сучаснаму капіталізму, гандлёвага звароту, свабоднага і шырокага згрупаваньня жыхарства па паасобных клясах,-нарэшце, умова цеснай сувязі рынку з усякім і кожным гаспадаром і гаспадарчыкам, прадаўцом і купцом".<ref>Н. Ленин (в. Ульянов). Собрание сочинений, т. XІX, стар. 98.</ref> Аналёгічную думку аб залежнасьці нацыянальнага руху ад экономікі выказвае і Сталін. "Нацыя,-кажа ён,-зьяўляецца ня проста гістарычнанай катэгорыяй, але гістарычнай катэгорыяй пэўнай эпохі, эпохі ўзрастаючага капіталізму. Процес ліквідацыі феудалізму і разьвіцьця капіталізму зьяўляецца ў той-жа час процесам складваньня людзей у нацыі".<ref>Сталин. Сборник статей. Изд. 1921 г., стар. 3.</ref> Пад уплывам зазначаных соцыяльных умоў нацыянальнае пытаньне ў часы Багушэвіча робіцца актуальным ня толькі на Беларусі: разьвіваецца нацыянальны рух у іншых старонках. На Украіне, напр., у гэты час разьвіваюць сваю чыннасьць: Куліш, Кастамараў, шэўчэнка ды інш. Яны, падобна да Багушэвіча, бароняць правы роднай мовы, шырака ставяць проблему адраджэньня роднага народу. Нават сярод расійцаў, вялікадзяржаўнага тагачаснага пляменьня, зьяўляюцца людзі, якія паднімаюць свой голас у абарону прыгнечаных нацый. Герцэн, напр., бароніць правы палякаў, ён разьвівае нацыянальнае пытаньне ў напрамку фэдэралізму. Паводле яго поглядаў: "Фэдэралізм-адзіная аснова, на якой славянства павінна аб'яднацца і на якой яно будзе моцным і незалежным"<ref>Кирик Левин. А. И. Герцен. Личность-идеология, стар. 79.</ref> Герцэн выступае ў якасьці праконанага ворага тагачаснай расійскай цэнтралізацыі. Ён піша: "Цэнтралізацыя, якая прыносіць у афяру самабытнасьць частак, якая<noinclude></noinclude> me9hvzcvdua0v1tiabk3l4fwtp816rz 104 29264 87169 2022-08-14T07:11:25Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Пасля снедання місіс Ск'ютон зрабіла выгляд, быццам з дзявоцкай грацыяй абапіраецца на руку маёра, але ў сапраўднасці яе падтрымлівала з другога боку пакаёўка Флауэрс, а ззаду падпіраў паж Уітэрс, і такім чынам яе давялі да карэты, у якой ёй патрэбна было ехаць разам з Фларэнс і Эдзіт у Брайтон. — Няўжо Джозеф канчаткова прагнаны? — запытаўся маёр, прасоўваючы ў дзверцы сваю пурпуравую фізіяномію. — Чорт пабяры, пані, няўжо Клеапатра такая бязлітасная, што забараняе свайму вернаму Антонію Бегстоку з'явіцца перад тварам яе? — Пайшлі адсюль! — сказала Клеапатра. — Я вас цярпець не магу. Калі будзеце разумным, можаце наведаць мяне, калі я вярнуся. — Скажыце Джозефу, пані, што ён можа жыць гэтай надзеяй, — адказаў маёр, — інакш ён памрэ ад роспачы. Клеапатра ўздрыганулася і адкінулася назад. — Эдзіт, дарагая мая, — усклікнула яна, — скажыце яму… — Што? — Такія жахлівыя словы! — сказала Клеапатра. — Ён гаворыць такія жахлівыя словы! Эдзіт паказала яму знакам пайсці, загадала ехаць і пакінула нясцерпнага маёра містэру Домбі. Клеапатра, папераменна бурчлівая, самазадаволеная, незасынаючая і засынаючая, але нязменна маладжавая, прыбыла ў той-жа вечар у Брайтон, рассыпалася як звычайна на кавалкі і была пакладзена ў пасцель. На вышэйшым совеце медычных знаўцаў было пастаноўлена, што яна павінна штодзённа выязджаць на прагулку і штодзённа, калі сілы ёй дазволяць, выходзіць з экіпажа і прагульвацца пехатою. Эдзіт гатова была суправаджаць яе, па-ранейшаму безудзельна ўважлівая і спакойна цудоўная, — і яны выязджалі ўдваіх. З таго часу, як матцы зрабілася горш, Эдзіт у прысутнасці Фларэнс адчувала сябе няёмка і, пацалаваўшы Фларэнс, гаварыла ёй, што лічыць за лепшае быць адной з маткай. Аднойчы місіс Ск'ютон была ў раздражнёным і сварлівым настроі, які нагадваў яе стан у перыяд папраўкі пасля першага ўдару. Спачатку яна моўчкі сядзела ў экіпажы, паглядаючы на Эдзіт, пасля ўзяла яе руку і горача пацалавала. Дачка не забірала ад яе рукі і не супраціўлялася, калі тая падняла яе і гэта рука, калі яе выпусцілі, зноў упала. Тады місіс Ск'ютон пачала хныкаць і лямантаваць, гаварыць аб тым, якой яна была цудоўнай маткай і як ёю пагарджалі. Час ад часу яна пачынала капрызна паўтараць аб гэтым, калі яны ўжо вышлі з экіпажа, і яна, пакульгваючы, цягнулася, абапіраючыся на Уітэрса і на кіёк; Эдзіт ішла збоку, а экіпаж памалу ехаў за імі на некаторай адлегласці.<noinclude></noinclude> i0juw832r15cq07eevukb0mfjqvz17w 104 29265 87170 2022-08-14T07:24:10Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Быў халодны, хмурны, ветраны дзень; яны былі на крэйдавых узгорках, і між імі і небам не было нічога, апрача бясплоднай прасторы. Маці, бурчліва цешачыся з сваёй манатоннай скаргі, усё яшчэ паўтарала яе паціху, а дачка з ганарлівым выглядам павольна ішла каля яе, калі над цёмным грэбенем узгорка паказаліся дзве набліжаючыяся да іх фігуры, якія здалёку былі так падобны да карыкатурнага паўтарэння іх саміх, што Эдзіт спынілася. Як толькі яна спынілася, спыніліся і гэтыя дзве фігуры; і тая, хто, на думку Эдзіт, была скажоным падабенствам яе маці, з запалам сказала штосьці другой, паказваючы на іх рукою. Яна, здавалася, не супраць была павярнуць назад, але другая, у якой Эдзіт заўважыла такое падабенства з сабой, што яе ахапіла дзіўнае пачуццё, падобнае да страху, пайшла ўперад. Большую частку гэтых назіранняў Эдзіт зрабіла, ідучы ім насустрач, бо яна прыпынілася толькі на секунду. Падышоўшы да іх бліжэй, яна ўбачыла, што яны апрануты бедна, як падарожнікі, што прабіраюцца пехатою па дарогах, і маладая жанчына нясе нейкае вязанне і яшчэ нейкія рэчы, прызначаныя для продажу, а старая цягнецца з пустымі рукамі. І, аднак, якой ні была вялікай розніца ў вопратцы, выглядзе, прыгажосці, Эдзіт усё яшчэ мімаволі параўноўвала маладую жанчыну з сабою. Магчыма, яна бачыла на яе твары сляды таго, што захоўвалася і ў яе на душы, але не прарвалася яшчэ на паверхню. А калі жанчына наблізілася і, у адказ на яе позірк, пільна паглядзела на яе ззяючымі вачыма, бясспрэчна нагадваючы яе самую абліччам і выглядам і нібы думаючы аб тым самым, — тады Эдзіт адчула, што дрыжыкі прабеглі ў яе па спіне, нібы дзень стаў больш хмурным і вецер халаднейшым. Цяпер яны параўняліся. Старая, абрыдліва працягваючы руку, спынілася папрасіць міласціну ў місіс Ск'ютон. Маладая жанчына таксама спынілася, і яна і Эдзіт паглядзелі адна другой у вочы. — Што вас ёсць для продажу? — запыталася Эдзіт. — Толькі вось гэта, — адказала жанчына, паказваючы свой тавар, але не пазіраючы на яго. — Сябе я ўжо даўно прадала. — Мілэдзі, не верце ей, — закаркала старая, звяртаючыся да місіс Ск'ютон. — Не верце таму, што яна гаворыць! Ёй падабаецца балбатаць дарэмна. Гэта мая непачцівая красуня-дачка. За ўсё, што я для яе зрабіла, яна толькі і ведае, што дакарае мяне, мілэдзі. Вось зірніце, мілэдзі, як яна глядзіць на сваю бедную, старую маці. Калі місіс Ск'ютон выняла дрыжачай рукой партманет і спехам намацвала манеты, а старая сачыла за ёй з прагнасцю — нецярплівыя і састарэлыя, яны амаль дакраналіся адна да другой галовамі, — Эдзіт умяшалася. — Я вас бачыла раней, звярнулася яна да старой.<noinclude></noinclude> jtbykyc1tpwrux4ef3xh695l2ypku0a 104 29266 87171 2022-08-14T07:24:11Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>імкнецца да паліцэйскага аднастайнага фронту і забівае ўсё індывідуальнае, характарнае, мясцовае, - заўжды будзе хі стацца паміж Міколай і Банапартам.<ref>Іbіd</ref> Яшчэ далей ў гэтых адносінах ідзе М. Бакунін: "Я думаю, - піша Бакунін, - што ўся Украіна, і таксама і Беларусь, будуць самаістымі сябрамі агульна-славянскай сувязі. Я вымагаю толькі аднаго, каб кожнаму народу, кожнаму малому і вялікому племю былі даны магчымасьці і правы дзейнічаць згодна ўласнае волі. Жадае ён зьліцца з Расіяй ці з Польшчай-няхай зьліваецца. Хоча быць самаістым-няхай будзе гэткім. Урэшце, хоча ён зусім ад усіх аддзяліцца і жыць на варунках зусім асобна дзяржавы-бог з ім, няхай аддзяляецца"<ref>Іван Трызна. Кастусь Каліноўскі (гістарычны нарыс). Беларускі Сьцяг, 1922 г. № 4. стар. 13.</ref> Як украінскі нацыянальны рух, гэтак і ідэі Герцэна ды Бакуніна, магчыма прадпалажыць, да пэўнай ступені маглі зрабіць свой уплыў на Францішка Багушэвіча. Сам поэта, зазначаючы зьмену сваіх поглядаў на беларускую мову, тлумачыць гэтую зьмену жыцьцёвай практыкай і ўплывам кніжок; ëн кажа: "шмат дзе я быў, шмат чаго відзеў, і чытаў і праканаўся, што мова наша ёсьць такая-ж людзкая і панская, як і француская, альбо нямецкая, альбо і іншая якая". З жыцьцяпісу Багушэвіча вядома, што ён доўгі час, як мы бачылі, жыў на Украіне; ёсьць весткі, што, жывучы там, беларускі пясьняр навучыўся надта добра гаварыць па украінску і дасканала пазнаёміўся з народным украінскім жыцьцём".<ref>Кароткі жыцьцяпіс Багушэвіча ў зборніку „Дудка беларуская". стар. 3. </ref> Гэткія факты сьведчаць, што ў асобе Багушэвіча Украіна мела далёка ня звычайнага казённага ўрадоўца, а мела чалавека, які ўважліва прыглядаўся да акаляўшых яго форм жыцьця. Магчыма, што пры гэткіх умовах і ідэолёгі украінскага нацыянальнага руху маглі зрабіць свой уплыў на нашага поэту. Што да ўплыву на яго ідэй Герцэна і Бакуніна, то магчымасьць гэтага ўплыву вынікае з таго факту, што Багушэвіч у пачатку 60 гадоў быў студэнтам Пецярбургскага унівэрсытэту. А гэта, як вядома, быў час, калі моцна гучэў "Колокол" Герцэна, калі студэнцтва, па-<noinclude></noinclude> 1gbwbzu5a4eur6phejsb7wwxc8q744i 104 29267 87172 2022-08-14T07:26:58Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>водле слоў проф. М. П. Пакроўскага, прадстаўляла сабой "ніжэйшы слой расійскага рэволюцыйнага руху".<ref>Русская история с древнейших времен. 1920 г., т. ІV, стар. 156</ref> Ідэолёгія Багушэвіча па нацыянальным пытаньні, якая вынікла ў сувязі з пэўнымі соцыяльнымі ўплывамі і канчаткова сформавалася, можна думаць, пад рознымі пабочнымі ўплывамі, носіць на сабе выразныя сьляды клясавай псыхолёгіі поэты. Шляхціц па пахаджэньні, бязьлітасным ходам гісторыі выкінуты ў стракаты натоўп разначынцаў, Багушэвіч крэўна ўсё-ж ткі зьвязаны са сваёй клясай: сваім духоўным тварам ён зьверунты да даўно мінулага, калі яго кляса была гаспадаром жыцьця. Шукаючы ў гэтым мінулым падстаў для сучаснага, поэта шырокім пэндзалем з вялікім захапленьнем малюе нам вялікадзяржаўнасьць Літвы. "Ужо больш як пяцьсот гадоў таму, - піша ён у сваёй "Прадмове",-да панаваньня князя Вітэніса на Літве, Беларусь разам з Літвой баранілася ад крыжацкіх напасьцяў, і шмат местаў, як Полацак, прызнавалі над сабой панаваньне князёў літоўскіх, а пасьля Вітэніса літоўскі князь Гэдымін злучыў зусім Беларусь з Літвой у адно сільнае каралеўства і адваяваў шмат зямлі ад крыжакоў і ад другіх суседзяў. Літва пяцьсот дваццаць гадоў таму назад ужо была ад Балтыцкага мора удоўжкі аж да Чорнага, ад Дняпра і Днястра-ракі да Нёмана; ад Каменца-места аж да Вязьмы,-у сярэдзіне Вялікаросіі, ад Дынабургу і за Крамянчык, а ў сярэдзіне Літвы, як тое зярно у гаросе, была наша зямліца - Беларусь". Як зачарованы рыцар, праспаўшы цэлыя сталецьці, Багушэвіч і пад сьвіст фабрычных гудкоў усё яшчэ марыць а сваёй пекнай даме сэрца - Беларусі даўно мінулага, забываючыся, што кола гісторыі ня можа павярнуць назад. Але побач з бязгрунтоўнай романтыкай мінулага ў ідэолёгіі Багушэвіча па нацыянальным пытаньні ёсьць бязумоўна і здаровыя элемэнты. Поэта не замыкаецца ў вузкае кола толькі нацыянальных ідэй. Ён пад нацыянальнае пытаньне падводзіць шырокі соцыяльны базіс, добра разумеючы, што ва ўмовах эксплëатацыі, соцыяльнага ўціску сякае нацыянальнае адраджэньне - гэта фікцыя. Адсюль у творчасьці Багушэвіча мотывы нацыянальныя цесна злучаюцца з мотывамі соцыяльнымі. Падобнае злу-<noinclude></noinclude> puidix9o00yt9ktj5e3xn82oig2brg8 104 29268 87173 2022-08-14T07:29:01Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>чэньне мы бачым ужо ў вершы "Калыханка"; тут панства разглядаецца ня толькі ў аспэкце нацыянальным, як рэнэгацтва, але і ў аспэкце соцыяльным, як кляса, што грунтуецца на эксплëатацыі. Адналькова разглядаецца панства і ў вершы "Ахвяра": <poem>Маліся-ж, бабулька, да бога, Каб я панам ніколі ня быў: Не жадаў-бы чужога, Сваё дзела, як трэба, рабіў... Каб за край быў умерці гатоў, Каб ня прагнуў айчызны чужых, Каб я бога свайго не акпіў, Каб ня зрадзіў за грошы свой люд, Каб свайго я дабра не прапіў, І ні за што ня меў чужы труд.</poem> Апроч твораў, у якіх злучаюцца мотывы нацыянальныя і соцыяльныя, у Багушэвіча ёсьць шмат твораў, працятых выключна соцыяльным зьместам. У вершах з соцыяльным зьместам Багушэвіч малюе два станы: паноў-эксплёататараў і прыгнятальнікаў, і сялян, якія пакутуюць ва ўмовах прыгнечаньня. У адным стане - багацьце, задаваленьне, у другім-беднасьць і цемра. <poem>Адзін ходзе у саеце, У золаце з плеч да ног, А другому, каб прыкрыцца Хоць анучай-велькі труд; Ўвесь, як рэшата; сьвіціцца, Адны латы, адзін бруд. Адзін мае хатаў многа, А вялікіх-касьцёл мой; Ўвясьці-б тулы хоць бога. І той-бы з іх не пайшоў. У другога ў сьцяне дзюры, Вецер ходзе, дым і сьнег; Тут карова, сьвіньні, куры... Тут пакута, тут і грэх... Гэты хлеба і ня знае, Толькі мяса ды пірог І сабакам выкідае Ўсё тое, што ня змог. A той хлеб жуе з мякінай, Хлебча квас ды лебяду. Разам жывець і есьць з сьвінкай, З канём разам п'ець ваду.</poem><noinclude></noinclude> hkq1m3kniose4d6ht9mdqvaxxcrolad 104 29269 87174 2022-08-14T07:31:50Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Часам у гумарыстычным асьвятленьні малюе пясьняр гаротную долю селяніна, але гэта горкі сьмех скрозь сьлёзы чыста гогалеўскі, душу шчэмячы сьмех: <poem>Ці-ж ня дурань мужык гэта: Гарэ, сее усё лета, А як прыдуцца дажынкі, Няма збожжа ні асьмінкі, А даждаўшы на каляды, Мужыкі мякінцы рады. Дык крычыце-ж, біце у звоны: Дурны мужык, як варона. Глядзі, касьцёл аж да неба, Воласьць бляхамі пакрыта... Срэбрам скрые, калі трэба, Бо за гэта яго біта; А сам жыве ў мокрай яме, Дзьверы заткнуў анучамі. Дык крычыце-ж, біце ў звоны: Дурны мужык, як варона.</poem> Мяккім і пяшчотным гумарам, поўным засмучэньня і ціхай развагі, павявае ад вершаў Багушэвіча, якія малююць побыт селяніна. Наадварот, у вершах, рысуючых працілеглы соцыяльны стан, адчуваецца жоўчнасьць, заўважаюцца сатырычныя малюнкі, поўныя злосьці ды абурэньня. Агідны і брыдкі самы знадворны выгляд пана, як малюе яго поэта: <poem>Рукі ў яго, як падушкі, Як кісель, жывот дрыжыць.</poem> Агіднае па выгляду панства ня лепш і з боку унутранага: яно зьвязана з моральнай распустай, ашуканствам і паразітарным жыцьцём ("Ахвяра", "Быў у чыстцы"). Пан нават у сваіх гуманных імкненьнях аказваецца прыгнятальнікам селяніна. У вершы "Скаціная апека" пан выступае ў якасьці абаронцы жывёлы, але гэтая гуманнасьць дорага каштавала селяніну: ён быў пабіты, абабраны, кабыла яго здохла. Сумна разважае наш небарака: <poem>Вот дык дажыўся. Узналі-б іх злыдні, Што над кабылай такая апека, Што з голаду здохла, прастаяўшы тры дні, Але біць няможна. Мяне-ж, чалавека, Зьбілі, як хацелі, і дабро мне гіне. І німа апекі нада мной ніякай.</poem><noinclude></noinclude> j0h479hzt5qk8nxkhn93o8gb1zcxnrz 104 29270 87175 2022-08-14T07:34:26Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Нават у час апошняга разьвітаньня з жыцьцём пан выяўляе сваю прагавітасьць, і яго сьмерць зусім не падобна да сьмерці селяніна. З эпічным супакоем і прастатой памірае гаротны працаўнік: <poem>Ён дык лёгка умёр, Клікаў сьмерць, бо хлеба ня стала: Уміраў, як заснуў, ані пікнуў.</poem> Наадварот, цяжка разьвітацца з жыцьцём пану: <poem>Умарылася сьмерць, пан раве. Уміраць ані мысьле сабе: Аж кашулю парваў, коўдру рве, І ўсе грошы пад бруха грабе.</poem> Гэтак Багушэвіч яскравым прожэктарам сваёй сатыры імкнецца асьвятліць адмоўныя бакі панства. Але галоўным гэроем яго твораў усё-ж ткі застаецца ня пан, але селянін і вёска з яе беднасьцю і цемрай. Багушэвіч - засмучэньнік народнага гора; гэтаму гору прысьвечаны лепшыя яго песьні; панства большаю часткаю рысуецца беларускім поэтаю не само па сабе, а ў яго адносінах да селяніна. Гэта напружная ўвага да сялянства цесна зьвязвае нашага поэту з эпохай 60 і 70 гадоў. Селяніна ў зазначаны пэрыод высоўваюць на сцэну об'ектыўныя ўмовы жыцьця. Сялянскія паўстаньні, якія з году ў год усё павялічваліся перад рэформай 19 лютага, ня спыніліся, як вядома, і пасьля гэтай рэформы. Народнае бушаваньне, як сьведчыць Пакроўскі, было цяпер па сваіх разьмерах нават больш сур'ёзным, чым абурэньні дзён Крымскай кампаніі;<ref>Русская история с древнейших времен. 1920 г., т. 11, стар. 139.</ref> толькі ў працягу двох гадоў (1861-1863) было 1.100 узбурэньняў.<ref>Пичета В. И. История крестьянских волнений в России. Минск, 1923 г. стар. 112.</ref> Селянін гэткім чынам заяўляе а сваіх правох на жыцьцё. У тон жыцьцю і літаратура выяўляе агромністую цікавасьць да "мужыка". Беларускі поэта падзяляе гэтую цікавасьць: ён у сваёй творчасьці селяніну адводзіць пераважнае месца. Але ня толькі гэта ўвага да сялянскіх мас цесна зьвязвае беларускага поэту з эпохай 60 і 70 гадоў: яшчэ больш органічная сувязь выяўляецца ў даных адносінах з таго, як Багушэвіч ставіць і разьвязвае соцыяльнае пытаньне.<noinclude></noinclude> pioi55mqrvce5tjkutb8nn10n6g3mhn 104 29271 87176 2022-08-14T07:38:00Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Для ідэолёгаў эпохі 60 гадоў характарным зьяўляецца асаблівая ўвага да экономікі. Герцэн, напр., экономічную проблему кладзе ў грунт свайго соцыяльнага сьветапогляду. У стасунку да політычных пытаньняў ён выяўляе вялікі скэптыцызм і індэфэрэнтызм. Яго не захапляе лёзунг політычнай свабоды, парлямантарызму. Паводле яго поглядаў, сапраўдная свабода немагчыма без соцыяльнай і экономічнай роўнасьці. За політычнай свабодай Герцэн прызнае толькі гістарычнае значэньне. "Політычная свабода, - піша ён, - пры сваім нараджэньні дала сьвету гэрояў-волатаў, а потым вялікая асноўная думка революцыі хутка перагнула ў поліцыю, інквізыцыю, тэрор, прышла ў тупік. Зьмяніліся толькі дзяржаўныя формы, а формы жыцьця засталіся ранейшыя... Усё няшчасьце мінулых зваротаў ставіць уласнае апушчэньне экономічнага боку, які тады яшчэ ня быў настолькі сьпелым, каб заняць сваё месца. Тут адна з прычын, чаму вялікія словы ды ідэі засталіся словамі і ідэямі і-што горш таго, надакучылі".<ref>Ленин, іbіd. стар. 71.</ref> Гэтак сама і Чарнышэўскі пераважнае значэньне надаваў экономіцы. Пытаньні політычнага ладу ён адсоўвае на самы задні плян і нават знаходзіў, што Сібір куды вышэй за Ангельшчыну.<ref>Плеханов Н. Г.-Чернышевский. СПБ, 1910 г., стар 319.</ref> Буржуазны лібералізм Чернышэўскі, як і Герцэн, сурова крытыкуе: "Лібэралізм разумее свабоду вельмі вузкім, чыста формальным чынам. Яна для яго заключаецца ў адцягненым праве, у дазволе на паперы, у адсутнасьці юрыдычнай забароны. Ён ня хоча зразумець, што юрыдычны дазвол мае цану толькі тады, калі ў чалавека ёсьць матэрыяльныя сродкі карыстацца з гэтага дазволу. Шасьцідзесятнік Міхайлаў у сваёй адозьве да "Маладога пакаленьня" праводзіць думку, што трэба абаперціся не на тых, хто політычна нездаволены, але па сутнасьці сыты і знаходзіцца ў дабрабыце, але на тых, хто экономічна прыгнечаны.<ref>Покровский М. Н., іbіd, стар. 158.</ref> Багушэвіч, загартаваны ў атмосфэры 60-х гадоў, гэтак сама ў аснову сваёй ідэолёгіі кладзе экономічную проблему. Без экономічнага вызваленьня, і на яго погляд, ня можа быць сапраўднага шчасьця народу. Адсюль вынікаюць скэп-<noinclude></noinclude> gq8nr3yexbromp12xhe2nuivvp1lrpk 104 29272 87178 2022-08-14T07:41:48Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>тычна-гіронічныя адносіны беларускага поэты да буржуазна-ліберальных рэформ Аляксандра ІІ. У сваім творы "У судзе" Багушэвіч выкпівае новы парэформены суд з удзелам прысяжных і спрэчкамі старон. Бяздушны формалізм суду і адміністрацыі, далёкасьць іх ад народных патрэб і разуменьня, становіць сабой тэму твору "У вастрозе", дзе перад намі разгарнаецца цэлая драма селяніна, які, па сваёй несьвядомасьці, спаліў межавы знак. У творы "Кепска будзе" поэта малюе нам гаротную одысэю вясковага хлапца які, будучы не запісаны ў мэтрыках, прыцягнуты быў да адказнасьці і пасаджаны ў турму за ўхіленьне ад агульнай вайсковай павіннасьці. Нават да рэформы 19 лютага беларускі поэта адносіцца вельмі скэптычна; помнік гэтага скэптыцызму - уступ да твору "Быў у чыстцы", дзе мы знаходзім гэткія разважаньні: <poem>Іду й мяркую: ці то цяпер шчасьце, Як паноў ня стала, ці то была доля. І лічу па пальцах: паншчызны дванасьце І гадоу ды трыццаць, як настала воля... Там быў аканом, камісар і цівун, Намесьнік, лясьнічы, хмістрыня, паны, І кожны меў права ўзяць за бізун, І кожны меў права да нашай сьпіны... А цяпер... Ой, штосьці кепска выходзе, Цяпер ці ня болей настала паноў... Ня надта свабодна у гэтай свабодзе І давай я лічыць паноу новых зноў: Стараста, соцкі, пісар, старшыня, Пасрэднік, ураднік, асэсар і суд, Зьезд міравы, прысуцтвы і сход... Аж паднялася са страху чупрына, Аж пальцаў ня стала на ўвесь гэты шчот, А пальцамі-ж трэба карміць гэты люд.</poem> Творчасьць Багушэвіча, такім чынам, - гэта як-бы моцны рэфлектар, які высьвятляе заганы рэформ Аляксандра ІІ; у творчасьці беларускага песьняра, як у крывой люстры, гэтыя рэформы пераламляюцца з свайго адмоўнага боку. Малюючы розныя бакі сялянскага жыцьця, Багушэвіч вызначае грунтоўны вузел-экономічную эксплëатацыю; з гэтага вузла выпікаюць усе злыдні, тут заблытваюцца ўсе супярэчнасьці сялянскага жыцьця.<noinclude></noinclude> 8b5v3u8exd0o3ag2d4i7cyulf9svcr0 14 29273 87181 2022-08-14T07:43:01Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Лявон Гмырак]] [[Катэгорыя:Лісты паводле аўтараў|Гмырак, Лявон]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Лявон Гмырак]] [[Катэгорыя:Лісты паводле аўтараў|Гмырак, Лявон]] ml503z0ti2807eb48twzo0fvdb57quv 104 29274 87183 2022-08-14T07:44:58Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Соцыяльны патос прасякае сабой усю творчасьць Багушэвіча. Душа поэты нібы ўвабрала ў сябе ўсю злосьць і ненавісьць беларускага народу супраць нацыянальнага і соцыяльнага ўціску і засталася з гэтай прычыны глухой да іншых пяшчотных і мяккіх эмоцый: дзьве галоўныя крыніцы поэтычнага натхненьня-прырода і жаночае каханьне - амаль зусім адсутнічаюць у творчасьці беларускага песьняра. Прырода ледзь закранута ў творах поэты. У вершы "Мая хата" даецца некалькі мазкоў пэндзаля з мэтай адцяніць вялікую беднасьць беларускага селяніна. Больш выразны дотык да прыроды мы маем у вершы "Думка". Тут даецца такі малюнак: <poem>Вунь стаіць бярозка тут для самай хаткі, Косы папусьціла. плача, кажуць людзі. Мусіць, такі праўда-гэта яе сьлёзка, Што кажуць другія - капля расяная... Ня тужы, бярозка, сьвет з намі ня згіне, Вецер як павее, шышачкі раскіне, Хоць-бы ты засохла-вырасьце вас болей... Перастанем плакаць мы над сваей доляй.</poem> Маленькія абразкі прыроды і тут уплецены ў верш, прасякнуты соцыяльнымі настроямі. Закранутая надта мала, прырода, гэткім чынам, не займае самастойнага месца ў творах поэты; некалькі выхапленых з яе дробных абразкоў граюць ролю толькі ілюстрацый да яго соцыяльных мотываў. Другая крыніца натхненьня-жанчына і каханьне-у творчасьці вялізарнай масы мастакоў грае ролю пераважнага фактара. На гэтай падставе нават вынікла тэорыя эстэтычнага эросу, выказаная ўжо даўно-яшчэ нямецкімі романтыкамі-Цікам і Новалісам і ў наш час разьвітая ў працах цэлага шэрагу псыхолёгаў, псыхіатраў, фізыолёгаў ды гісторыкаў мастацтва.<ref>Грузенберг. Психология творчества. Минск, 1923 г. стар 112.</ref> Дантэ і Беатрычэ, Пэтрарка і Лаўра, Бальзак і Ганская, Тургенеў і Віардо ды інш.-яны як-бы цьвердзяць думку аб цеснай сувязі мастацтва і эмоцыі каханьня. Творчасьць беларускага поэты прадстаўляе сабой адмоўную інстанцыю да тэорыі эстэтычнага эросу. Das ewіg weіblіche, адвечна жаночае, адсутнічае ў гэтай творчасьці. Багушэвіч-гэта беларускі Стрынбэрг. Жанчына для яго -<noinclude></noinclude> 581krz8c8qr7nhnslm0ca4inkbqc6v3 104 29275 87197 2022-08-14T07:50:31Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>гэта не прадмет усхваленьня, але об'ект досыць жоўчнай сатыры; напр., у творы "Быў у чыстцы", малюючы сваë вандраваньне ў па-за магільным сьвеце, поэта робіць гэткі сатырычны выпад супраць жанчыны: <poem>А што баб і дзявок-сказаць так - Утрое больш, як мужчын, ёсьць на лік; Хто за што, а як баб, дык найбольш за язык. Языкі - даўжыні так, як добры ручнік. Іх і паляць смалой і нажамі скрабуць, І ніяк да бяла прапаліць не магуць. Надта шмат маладых, што дурылі мужоў, Чараўніцаў і зводняў старых...</poem> Далей, надзвычайна характэрным зьяўляецца той факт, што з усяго вялікага багацьця беларускіх казак Багушэвіч для ўласнай мастацкай апрацоўкі выбраў толькі адну - "Чорт і баба", гэтую дзікую адрыжку сярэднявяковых легэнд а благіх жанчынах, дзе праводзіцца думка, што баба хітрейшая за чорта: ёй удаецца пасварыць чалавека з жонкай, што не удавалася самому д'ябалу. На ліры беларускага поэты моцна гучэлі, такім чынам, толькі струны грамадзкага абурэньня, для іншых больш пяшчотных мэлёдый гэта ліра была глухая. Ня у постаці пекнай і прыгожай дзяўчыны з вянком на галаве, з пахнунучымі кветкамі ў руках прадстае перад намі муза поэты, але у постаці нейкай схімніцы, добраахвотна ўспрыняўшай на сябе вялікі ўчынак апяяньня народнага гора. Ад творчасьці Багушэвіча павявае нейкім духам мастацкага аскэтызму. У гэтых адносінах беларускі пясьняр вельмі падобны да расійскага народніка Глеба Усьпенскага, схема якога таксама была свайго роду схімай. У нас, праўда, няма фактаў, якія-б сьведчылі а беспасрэдным уплыве аднаго пісьменьніка на другога, але і бяз гэтых фактаў падабенства іх суровай музы лёгка зразумець: Глеб Усьпенскі і Багушэвіч жылі ў аднолькавых соцыяльных умовах, абодва яны былі дзеці эпохі, калі ўся ўвага была зьвернута на адзіны об'ект, якім быў народ і яго доля; абодва яны былі па сваёй клясавай прыналежнасьці розначынцы, бязьлітасным ходам гісторыі адкінутыя ад банкетнага стала жыцьця і прымушаныя змагацца за кавалак хлеба, а не аддавацца панскаму эстэтызму.<noinclude></noinclude> j6wx0xqbnxgk7yu313dlgor0650kxe5 104 29276 87209 2022-08-14T07:54:10Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> На падставе аднолькавай клясавай псыхолёгіі Багушэвіча з народніцкім рухам зьвязвае яшчэ адна рыса - "тэорыя крытычна-мысьлячай асобы". Падобна да Лаўрова, Багушэвіч высака ставіць інтэлігенцыю, як фактар прогрэсу і цывілізацыі. У сваім вершы "Ня цурайся" поэта ў вусны селяніна укладае просьбу да паніча прыйсьці яму на дапамогу: <poem>Ня цурайся мяне, панічок, Што далонь пакрываюць мазолі. Мазоль-працавітых значок, Не заразіць цябе ён ніколі, То медаль за труды і за мукі. Не хвароба якая з заразы. Ня стыдайся падаць ты мне руку. Бо на гэтай руцэ няма сказу.</poem> У далейшым селянін скардзіцца на сваю няпісьменнасьць і гаворыць, што, калі-б ëн "умеў кіраваць пяром", то апісаў-бы сваё ropa і пакуты, і гэта апісаньне можа зрабіла-б свой уплыў на паніча: <poem>Можа-б ты прачытаў той грымзол І да працы набраў-бы ахвоты; Шанаваў-бы мужыцкі мазоль, Ня цураўся-б мужыцкай бядоты І падаў-бы руку мне сьляпому І давёў-бы мяне да дарогі.</poem> Тут інтэлігенцыі выразна надаецца роля правадыра, без якога народ асуджаны, "блудзіць сярод лому і калючак". У вершы "Ня цурайся" Багушэвіч, разначынец, але родам з шляхты, выразна гэтак сама выяўляе сваю псыхолёгію "каючагася двараніна", - сузнаньне вялікага доўгу перад народам і патрэбы заплаціць гэты доўг. Поэта яскрава праводзіць думку, што сваім матэрыяльным дабрабытам і культурнай перавагай панства абавязана выключна народу, яго працы; ад асобы селяніна, зварачаючыся да паніча, поэта кажа: <poem>Не ўцякай ад маёй ты сярмягі, Мне ня стыдна у ей ані чуць: Вот твой храк я ня меў-бы адвагі, Чортаў храк на сябе апрануць; На кашулю глядзіш крывым вокам, Што у хаце мне бабы пашылі,</poem><noinclude></noinclude> t2uutvxpcxntp4s2cpxkx9xm1aihon0 104 29277 87211 2022-08-14T07:56:04Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Прапацела яна маім сокам. Цэлы тыдзень яе не памылі... А твая-ж. Як той сьнег, як папер: А пацеў хто і ткаў і бяліў, А хто мыў і хто праў... А цяпер Ты той пот на сябе ўзваліў. У кашулі тэй мне-б было стыдна, Што ня сам на яе гараваў, Хоць бялейша яна-не завідна, Не вазьму, каб ты мне дараваў... Ня дзівіся, панок, як жыву, Мне ніхто не памог будаваць... Хоць лянівым у сьвеце слыву, А магу сьвет карміць-гадаваць, Ты-ж пазнаў што у ксёнжках стаіць, А там розуму шмат ад вякоў І ўсё можаш па ксёнжках рабіць: А дзе-ж ксёнжка для нас мужыкоў.</poem> Узятая ў цэлым, ідзолёгія Багушэвіча, агорнутая романтыкай мінулага ў пастаноўцы нацыянальнага пытаньня і прасякнутая верай у моц інтэлігенцыі ў разьвязаньні пытаньня соцыяльнага, зьяўляецца тыповай дробна-буржуазнай ідэолёгіяй. І гэта зусім зразумела. Рэволюцыйны рух 60 і 70 гадоў, - правільна кажа М. Н. Пакроўскі, - ёсьць рух дробна-буржуазнай інтэлігенцыі. Уласьне інтэлігентнасьць і зрабіла яго рэволюцыйным. Дробная буржуазія, якая па меры разьвіцьця капіталізму разбураецца, ператвараецца ў пролетарыят (рэформа 19 лютага разбурыла, між іншым, якраз дробных зямляўласьнікаў, валадаўшых дзесяткамі душ, якім выкупная сума не дала капіталу на ўтварэньне новай гаспадаркі, і толькі іх), звычайна нездаволена, абурана мармоча, бурчыць, але яе абурэньне ня заўжды накіроўваецца па належнаму шляху"...<ref>Русская история в самом сжатом очерке. Выд. 1921 г., стар. 186.</ref> Абурэньне Багушэвіча гэтак сама ня заўжды зьяўляецца накіраваным мэтазгодна: ён часам кідае свой погляд не наперад, але назад, у глыб даўно мінулага, у яго няма сапраўднай рэволюцыйнасьці з яе верай у моц не вярхоў, а працоўных нізоў грамадзтва, якія самі зьяўляюцца кавалямі свайго шчасьця.<noinclude></noinclude> axocawoxq3wq1lotbnc5yruafs4i6qe 104 29278 87212 2022-08-14T07:58:26Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Але, ня гледзячы на сваю дробна-буржуазную прыроду, ідэолёгія Багушэвіча бязумоўна мае вялізнае значэньне ў гісторыі беларускай грамадзкай думкі, становячы перад сабою першы этап сьвядомага беларускага адраджэньня, даючы імпульсы творчасьці наступным беларускім поэтам і пісьменьнікам. Значэньне ідэолёгіі Багушэвіча яшчэ больш павялічваецца ад таго, што яна выражана ня ў форме сухой публіцыстыкі, але ў высока мастацкай, поэтычнай форме. Наш поэта займае ў беларускім пісьменстве выдатнае месца ня толькі як выразьнік пэўных грамадзкіх ідэалаў, але і як поэта, зрабіўшы значныя чыста эстэтычныя дасягненьні. Формальныя прыёмы творчасьці ў Багушэвіча досыць рознастайныя. Вышэй мы ўжо заўважылі, што нават у "Прадмове", прозаічнай ня толькі па форме, але і па сутнасьці, публіцыстычныя заданьні Багушэвіч падпарадкуе заданьням мастацкім, малюючы нам колёрытныя вобразы. У вершах поэты вобразнасьць узрастае, прычым вельмі часта вобразу ім надаецца шырока сымболічнае значэньне. Выпраўляючыся ад простага і рэальнага факту, поэта пашырае асадкі гэтага факту, надаючы яму характар сымболю. На гэткім прыёме пабудаваны творы: "Мая хатка", "Хмаркі", "Калыханка" ды інш. Хата, якую рысуе Багушэвіч, гэта вобраз усёй Беларусі - беднай, разбуранай, але любай сэрцу поэты; хмаркі-гэта сымболь усяго беларускага народу, страціўшага пачуцьцё нацыянальнай сьвядомасьці; сялянка ў "Калыханцы"-гэта маці-Беларусь, якая аплаквае сваю гаротную долю маткі бяз сыноў. З трапнай вобразнасьцю поэта злучае значную згушчанасьць думкі і, апроч таго, уменьне некалькімі штрыхамі, часта вельмі дробнымі, даць конкрэтнае ўяўленьне. Напр., у творы „Кепска будзе", у малюнку выпытаў, рысуючы "судзебніка маладзельнага", поэта падкрэсьлівае адну дэталь пра яго: <poem>Усё пытаецца ды піша. І нагой усë калыша.</poem> У другі раз далей гэтая драбніца паўтараецца: <poem>Ўсё піша, піша, піша. І нагой усë калыша.</poem><ref>Дудка беларуская, стар. 48.</ref><noinclude></noinclude> nksk5yvbdphk6yz7zin1c9puw10kmvz 104 29279 87215 2022-08-14T08:01:29Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Так, мілэдзі, — прысядаючы, сказала старая. — Там, у Уорыкшыры, раніцой у гаі. Калі вы нічога не хацелі мне даць. Ну, а джэнтльмен — ''той'' даў мне! Ды благаславіць яго бог, ды благаславіць яго бог! — прашамкала старая, падымаючы кастлявую руку да неба і агідна ўсміхаючыся сваёй дачцы. — Не пераконвайце мяне, Эдзіт! — злосна сказала місіс Ск'ютон, папярэджваючы супярэчанне з яе боку. — Вы нічога ў гэтым не разумееце. Я не хачу, каб мяне пераконвалі. Я ўпэўнена, што гэта надзвычайная жанчына і добрая маці. — Так, так, мілэдзі, — затарабаніла старая, прагна працягваючы руку. — Дзякую вам, мілэдзі! Ды благаславіць вас бог, мілэдзі! Дабаўце яшчэ шэсць пенсаў, дарагая лэдзі, вы-ж самі добрая і пяшчотная маці. — Запэўняю вас, мая слаўная старэнькая, са мною таксама абыходзяцца іншы раз вельмі непачціва, — захныкала місіс Ск'ютон. — Вось, вазьміце! Паціснем адна другой руку. Вы добрая старэнькая, у вас столькі гэтага… як яно там называецца… і ўсяго такога. Вы поўны любові і так далей, хіба не праўда? — О, так, мілэдзі! — Я ўпэўнена, што вы такая; такі і гэты сапраўдны джэнтльмен, Грэйнджбі. Я павінна яшчэ раз паціснуць вам руку. А цяпер ідзіце! І я спадзяюся, — звярнулася яна да яе дачкі, — што вы праявіце больш удзячнасці і натуральнага, як яно там называецца, і ўсяго такога — я ніколі не магла запомніць гэтыя назвы, — бо не было на свеце лепшай маці, чым гэта добрая старэнькая. Ідзем, Эдзіт! Калі разваліны Клеапатры, хныкаючы, пацягліся назад і, памятаючы аб румянах, асцярожна выціралі слёзы, старая пакандыбала ў другі бок, шамкаючы і пералічваючы грошы. Больш ніводным словам не абмяняліся Эдзіт і маладая жакчына, не зрабілі ніводнага жэста, але абедзве ні на секунду не зводзілі вачэй адна з другой. Так стаялі яны тварам да твара, пакуль Эдзіт, нібы прачнуўшыся, не прайшла павольна ўперад. — Вы прыгожая жанчына, — прамармытаў яе цень, пазіраючы ёй услед, — але прыгажосць нас не выратоўвае. І вы гордая жанчына, але гордасць нас не выратоўвае. Мы павінны пазнаць адна другую, калі сустрэнемся зноў. {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ ХLI'''''}} {{Цэнтар|'''''Новыя галасы ў хвалях.'''''}} Усё ідзе так, як з даўніх часоў ішло. Хвалі ахрыплі, паўтараючы сваю таямнічую гаворку; пясок навалены на беразе; марскія птушкі ўзлятаюць і лунаюць; вятры і воблакі ляцяць па нявызнаных сваіх шляхах; белыя рукі вабяць у месячным святле, заклікаючы ў нябачаную, далёкую краіну.<noinclude></noinclude> 6phpozw5rcp88wy9zl63iifwtu8dbgz 104 29280 87220 2022-08-14T08:03:39Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Гэта маленькая дэталь яскрава рысуе нам увесь бяздушны формалізм казённага ўрадоўца, яго роўнадушнасьць да лёсу вясковага хлапчука. Другі прыклад: у тым-жа творы даецца малюнак турмы: Дзьверы, дзьверы, у дзьверах дзюрка <poem>І ў каждай-жа хвігурка, Як-бы тая-ж выглядае. Дзе ні глянеш, усё-ж тая: Блішчаць вочы, твар, як гліна, І абросшы, як скаціна.</poem> Зноў трапным падборам драбніц поэта дасягае тут колëрытнай маляўнічасьці. Апроч зазначаных мастацкіх прыёмаў, у поэтыцы беларускага песьняра можна зазначыць цэлы шэраг мастацкіх асаблівасьцяй, якія цесна, органічна зьвязаны з яго ідэолегіяй... Народнік па пераважнасьці, Багушэвіч, відаць, цікавіўся ня толькі народным побытам, соцыяльнымі ўмовамі сялянскага жыцьця, яго вабіла да сябе народная псыхолёгія. Апісваючы тыя ці іншыя жыцьцёвыя зьявы, поэта імкнецца паглядзець на гэтыя зьявы вачмі селяніна, ён становіцца на сялянскі пункт погляду, падрабляецца пад народны тон. Адсюль вынікаюць прыёмы сказу ды адзіўленьня (отстранения) у творчасьці Багушэвіча. Поэта вельмі часта вядзе апавяданьне не ад сябе, але ад асобы свайго выдуманага гэроя; ён як-бы імкнецца старанна захаваць сваё інтэлігенцкае, "я“ і выявіць , "я" народнае... На гэтай манеры сказу пабудаваны творы: "Хрэсьбіны Мацюка" (апавяданьне а гвалтоўных наварачваньнях вуніятаў у праваслаўную веру), "Кепска будзе", "У вастрозе", "Быў у чыстцы" ды інш. Апавядаючы тую ці іншую падзею ад асобы селяніна, гледзячы на яе народнымі вачыма, поэта часам малюе гэтую падзею, як нешта вельмі дзіўнае, мала зразумелае. На гэтым прыёме адзіўленьня пабудаваны творы "У судзе", "Панскае ігрышча" ды інш. Поэта, гэткім чынам, як-бы імкнецца зьліцца з народам духоўна, распусьціць сваё "я" ў народнай стыхіі. Асабліва прынаднай была, відаць, для поэты, і беларуская народная творчасьць-гэты найбольш яскравы выраз сялян-<noinclude></noinclude> 0cypteih5ju7bk5ddz6ou7zcfanqh8q 104 29281 87228 2022-08-14T08:06:23Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>скай псыхолёгіі. Поэтыка Багушэвіча ў некаторых адносінах носіць на сабе сьляды народнай поэтыкі. Напр., яго "Песьні" вытрыманы ў стылі і духу народнай песьні. Так, "Калыханка", зьмешчаная ў гэтым цыклі, па сваёй композыцыі і агульнаму характару нагадвае народныя калыханкі. Вобраз ўдавы, яе задуменьне над лёсам дзяцей, увасабленьне адцягненых паняцьцяў, паралелізмы, ужываньне ласкальных і памяншальных іменьняў, - усе гэтыя малюнкі і прыёмы, што знаходзяцца ў песьнях Багушэвіча, добра знаёмы нам з народнай творчасьці. Нават самы гумар поэты нагадвае сабой мяккія і добрадушныя кпіны беларускага селяніна. Часам заўважаецца тут і падабенства ў адносінах тэматыкі: сьмех над уласнай беднасьцю і многасямейнасьцю, вывядзеньне ў ролі комічных пэрсонажаў жывёл, птушак і казявак, - усе гэтыя вядомыя мотывы беларускай народнай гумарыстыкі сустракаюцца і ў "песьнях" Багушэвіча. Захапляе поэту і сьвет народнай фантастыкі, забабонаў. У доўгім творы "Хцівец і скарб на сьвятога Яна" перад намі выступаюць усе дзівы купальскай ночы з яе кветкай папараці, шуканьнем скарбу, чартоўшчынай ды іншымі нязьменнымі прыналежнасьцямі народнага вымыслу. Часам поэта дае нам апрацоўку агульналюдзкіх сюжэтаў ("Баляда", "Быў ў чыстцы"). Жыцьцё Васілія Кесарыйскага, жыцьцё Фэафіла, сярэднявяковыя легенды аб Фаусьце ды інш.,-вось далёкія літаратурныя продкі, нашай "Баляды". У доўгую гісторыю мастацкага апрацаваньня яе легендарнага сюжэту, побач з іменьнямі Марло, Лесінга, Гётэ, Ленаў ды інш., упісаў сваё скромнае імя і беларускі поэта. Але ў самай трактоўцы гэтага сюжэту Багушэвіч застаецца пэўным сабе: ён пераносіць яго ў сялянскія абставіны і дае яму соцыяльную афарбоўку. У беларускага поэты мотывам запрадажу душы д'яблу служыць ня слава, не каханьне і ня веда, але жаданьне вызваліцца ад соцыяльных злыдняў. Гаротны селянін разважае ў "Балядзе": <poem>Хіба што чорту прадам сваю душу, Каб грошы ён на падаткі мне дау. Я тут ўжо згіну і там згінуць мушу.</poem> У творы "Быў у чыстцы", Багушэвіч скарыстаў легендарныя апавяданьні а па-за магільным сьвеце. Доўгая літара-<noinclude></noinclude> 6n1ur1uhaz63k0u19pzo6yv1ecd57hp 104 29282 87230 2022-08-14T08:11:50Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>тура "прывідаў" ужо даўно распрацавала гэты сюжэт. "Прывіды" Паўла, Брандана, Альбэрыка, чысьцец Патрыка і нарэшце сусьветны твор Дантэ пабудаваны на тэй-жа легендарнай падставе, што і твор Багушевіча. Але і тут мы бачым падпарадкаваньне сюжэту народніцкай ідэолёгіі. Дантэ ў "Бажэственай Комедыі" на тым сьвеце помстуе сваім ворагам: ён нават папаў зьмяшчае ў пекле. Беларускі поэта ў сваім творы помстуе соцыяльным ворагам беларускага народу, зьмяшчаючы ў чыстцы паноў, духоўнікаў, прадстаўнікоў вясковай адміністрацыі. Там перад фантастычным падарожнікам раскрываецца гэткі малюнак: <poem>З мужыкоў тут ня надта каб шмат, А усё больш дык багатых паноў... Там паны і муруюць і гаруць, Вымятаюць і сьвіньні пасуць, А смалу дык, як мёд, там жаруць, А каменьні, як горы, нясуць, Ўсё у пекле, каб дно як зрабіць... Я-ж то думаў, што ксяндзоў тут няма, Калі зірк-аж і ксёндз тут сядзіць: Чорт яго аблажыў грашыма, Запаліў ў грашох тых, і ксёндз так гарыць. Станавы, старшына і тый тут, Тым дык чорт усё грошы зьбярэ, Скрупе цьвёрды круцель або жмут Ды у горла запре, і даубежкай пярэ, Каласірай ці чым то паліў І жмут той у горле агнём запаліў.</poem> Гэтак нават у апрацоўцы агульных легендарных сюжэтаў выяўляецца творчая постаць беларускага поэты-соцыяльны патос яго музы. Багушэвіч не спаглядальнік, які аддаецца мяккім лірычным эмоцыям, ён змаганьнік за народны дабрабыт, але змаганьнік, надзелены мастацкім талентам. І свой талент беларускі пясьняр не зарыў у зямлю: ён афяраваў яго роднаму народу, барацьбе за лепшы гістарычны лёс Беларусі. Далёка ад прынцыпу "мастацтва дзеля мастацтва" Багушэвіч вынес свой падарунак музы на шырокую гістарычную арэну барацьбы. Але стыхія барацьбы не пашкодзіла эстэтызму: творчасьць беларускага поэты робіць уражаньне монолітнасьці, гармоніі паміж зьместам і формай; яна-няўмірушчы помнік здаровага сынтэзу грамадзкасьці і мастацкасьці.<noinclude></noinclude> c4k3moe2h55tw22cc46byxox122jqpv 0 29283 87231 2022-08-14T08:15:45Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычны...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)|Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)]] | крыніца = | год = 1928 год | анатацыі = пераробленая версія артыкула [[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] }} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=89 to=112 fromsection=bahuszevicz /> ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] oduwiqqxqxct9glv5mkj6kgftaeezq9 87243 87231 2022-08-14T08:28:39Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)|Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)]] | крыніца = | год = 1928 год | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]]. }} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=89 to=112 fromsection=bahuszevicz /> ----------- {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] eulruegd1huitdlvpfjvhywrzejy8mv 87245 87243 2022-08-14T08:29:09Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)|Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)]] | крыніца = | год = 1928 год | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]]. }} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=89 to=112 fromsection=bahuszevicz /> {{DEFAULTSORT:Францішак Багушэвіч}} ----------- {{Крыніцы}} b34f9fzixyirhjjp349h78s7vftie6f 87248 87245 2022-08-14T08:30:27Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Манаграфія | папярэдні = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] | наступны = [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)|Янка Лучына (Іван Неслухоўскі)]] | крыніца = | год = 1928 год | анатацыі = Іншыя публікацыі гэтага твора: [[Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]]. }} {{Выроўніваньне-пачатак}} <pages index="Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf" from=89 to=112 fromsection=bahuszevicz /> {{Выроўніваньне-канец}} {{DEFAULTSORT:Францішак Багушэвіч}} ----------- {{Крыніцы}} ltly8pafcetiux7esl7mtfjzfkryeev 104 29284 87234 2022-08-14T08:21:14Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> З пяшчотнай, меланхалічнай радасцю Фларэнс зноў бачыць старыя месцы, дзе калісьці блукала такая сумная і, аднак, шчаслівая, і думае пра яго ў ціхім кутку, дзе абое яны многа-многа разоў гутарылі, а хвалі плёскаліся ля яго пасцелі. І цяпер, калі яна сядзіць тут у задуменні, ёй чуваць у невыразным, ціхім нараканні мора паўтарэнне яго кароценькай аповесці, яго ўласных слоў, і здаецца, што ўсё яе жыццё, і надзеі, і смутак з таго часу — у закінутым доме і доме, які ператварыўся ў надзвычай прыгожы палац, — адлюстраваны ў гэтай цудоўнай песні. А ціхамірны містэр Тутс, які сноўдаўся паводдаль, журботна паглядаючы на абажаемую ім істоту, містэр Тутс, які прышоў сюды за Фларэнс, але па сваёй далікатнасці не адважваўся трывожыць яе ў такую хвіліну, таксама чуе рэквіем<ref>''Рэквіем'' — каталіцкая царкоўная служба з музыкай па памёршым.</ref> маленькаму Домбі ў шуме хваль, што ўздымаюцца і падаюць і вечна складаюць мадрыгал<ref>''Мадрыгал'' (грэч.) — у старажытную эпоху — песня пастуха; у новы час — песня, якая ўсхваляе каго-небудзь.</ref> у гонар Фларэнс, Так, і ён смутна разумее — бедны містэр Тутс! — што яны шэпчуць пра тыя часы, калі ён па ўласнаму пераконанню, быў больш разумным і зусім не тупагаловым, і слёзы паказваюцца ў яго на вачах, калі ён думае, што зрабіўся цяпер няўцямлівым і дурным і прыгодным толькі для таго, каб з яго смяяліся; і слабее яго радасць, выкліканая заспакойваючым шэптам хваль, якія нагадваюць яму аб збаўленні ад адказнасці перад Пеўнем, бо гэты баявы экземпляр куратніка адсутнічае, трэніруючыся (за кошт Тутса) перад вялікай бойкай з Ларкі Бой. Але містэр Тутс набіраецца храбрасці, калі хвалі нашэптваюць яму прыемную думку, і памаленьку, не раз спыняючыся ў нерашучасці, набліжаецца да Фларэнс. Заікаючыся і чырванеючы, містэр Тутс прытвараецца здзіўленым і гаворыць (ад самага Лондана ён неадступна ішоў следам за яе карэтай, цешачыся нават тым, што задыхаўся ад пылу, што падымаўся з-пад кол) аб сваім надзвычайным здзіўленні. — І вы ўзялі з сабою Дыагена, міс Домбі! — кажа містэр Тутс, працяты наскрозь дакраненнем маленькай ручкі, так ласкава і даверліва працягнутай яму. Вядома, Дыаген тут і, вядома, у містэра Тутса ёсць падставы яго заўважыць, бо Дыаген імкнецца да ног містэра Тутса. Але Дыагена спыняе спакойная гаспадыня. — Куш, Ды, куш! Няўжо вы забыліся, Ды, каму мы абавязаны нашым сяброўствам? Саромцеся! — Дыаген дыхае родным паветрам, праўда, міс Домбі? — кажа містэр Тутс. Фларэнс з удзячнай усмешкай згаджаецца. — Міс Домбі, — кажа містэр Тутс, — прашу прабачэння, але калі вы не супраць зайсці да Блімбераў, я… я іду туды.<noinclude></noinclude> nh77uqqetv3lzeeompjgs9q6fycq83y 106 29285 87239 2022-08-14T08:25:37Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «» proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча |Language=be |Volume= |Author=Яўген Хлябцэвіч |Translator= |Editor= |Illustrator= |School= |Publisher= |Address=Менск |Year=1927 |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source= |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} oop8meddhh3tlu7hjg9pe0doqwygip0 0 29286 87241 2022-08-14T08:26:57Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «{{загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | год = 1925 год | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} * Францышак Багу...» wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Францішак Багушэвіч | аўтар = Міхаіл Піятуховіч | секцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = | год = 1925 год | анатацыі = На дадзенай старонцы сабраныя ўсе варыянты гэтага твора, якія ёсьць на Вікікрыніцах. }} * [[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] // [[Працы БДУ (часопіс)|Працы БДУ]]. Менск. № 6-7, 1925 * [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч]] // [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)|Нарысы гісторыі беларускай літаратуры]]. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1928 [[Катэгорыя:Літаратуразнаўчыя працы Міхаіла Піятуховіча]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Творы пра Францішка Багушэвіча]] [[Катэгорыя:Спісы рэдакцый]] hoitjpexcd4xvvcjd59kz69zvschgda 104 29287 87244 2022-08-14T08:28:54Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «105 пачаў азначацца ад дзён вайны і потым соцыяльнай рэволюцыі. Цікаўнай прыметаю гэтае пары ёсьць ня толькі красаваньне соцыяльных пытаньняў, але, як ні дзіўна, і пачатак аналізу агульна-чалавецкіх проблем, без ранейшых нацыянальных і соцыяльных тэндэ...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>105 пачаў азначацца ад дзён вайны і потым соцыяльнай рэволюцыі. Цікаўнай прыметаю гэтае пары ёсьць ня толькі красаваньне соцыяльных пытаньняў, але, як ні дзіўна, і пачатак аналізу агульна-чалавецкіх проблем, без ранейшых нацыянальных і соцыяльных тэндэнцый. Гэтая прымета-знак вялікага росту беларускае літаратуры, каторая ужо адрадзілася і вымагае новага назову для свае цяперашняй, у значнай меры посьле-адраджэнцкай пары. Мова яўляецца яшчэ аднэй, надта важнай прыметай навейшай літаратуры. І мова, ці йначай кажучы пагляды пісьменьнікаў на мову вельмі адзначаюць сучасную літературу ад шляхоцкай. Мова шляхоцкіх пісьменьнікаў адбіваець на сабе няшырокі іх пагляд на яе літературнае значаньне і будучыну. Пісьменьнікі таго часу карысталіся выключна слоўнікам цёмнага, духоўна абмежаванага панамі і прыціснутага прыгонам беларускага люду. Яны пісалі аб такіх рэчах, дзе гэтага слоўніка зусім даволі было, дзе не патрэбны былі словы для невядомых таму люду абстракцыйных разуменьняў. Гэтакі парадак пачаў канаць з дзён Багушэвіча і сканаў на першых страніцах „Нашае Нівы". Адылі і цяпер гэтае прыхамоцьце часам стыкаецца ў паглядах несьвядомай і напоўсьвядомай беларускай інтэлігенцыі маскоўскай і польскай культуры і замінаець ёй шукаць і разумець у сваёй сучаснай нацыянальнай поэзіі сусьветнае інтэрнацыянальнае багацьце. Цяперашняя наша кніжная мова маець падабенства-па сваёй гісторыі, характару і вялікаму значаньню-з нашай старадаўнай кніжнай мовай у залатую пару ейнага разьвіцьця. Але ёсьць і розьніца: цяперашняя кніжная мова неразрыўна і стульна зьвязана з народнай мовай, чаго ня было ў такой меры ў старадаўнасьці. Навейшая беларуская літаратура вызвалілась з перайманьня чужых літэратур і дастала, такім чынам, нацыянальнае значаньне, яна выказуець асаблівасьці беларускага нацыянальнага духа, тыя чырты характара, той спосаб думаньня і пачуваньня, тыя сымпатыі і ідэалы, каторымі беларуская нацыя вызначаецца сярод другіх эўропэйскіх народаў. <section begin="bahuszewicz"/><center><poem>'''Францішак Багушэвіч'''. (1840-1900)</poem></center> '''Яго жыцьцё'''. Арадзіўся ў Ашмяншчыне. Пахадзіў з дробнай шляхты, са спольшчанай сям'і. Сярэднюю школу скончыў у Вільні, пазьней вучыўся у Пецярбурзе на фізыка-матэматычным факультэце. Перад паўстаньнем 1863 году Багушэвіч Бавіў нейкі час ў Ашмяншчыне, дзе быў на-<section end="bahuszewicz"/><noinclude></noinclude> ijwacv1ita0emzcpxbpa5gdb7lgxrp6 104 29288 87253 2022-08-14T08:32:46Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>родным вучыцелем у Доцішках. Хадзіў на паўстаньне і быў ранены ў нагу; выратаваў яго ад пеўнай сьмерці селянін-беларус. Потым Багушэвіч вучыўся ў Нежыне, у ліцэю, на адваката і навуку скончыў у 1868 годзе. Пасьля гэтага ён доўга мандраваў па ўсёй Расеі, (Чарнігаў, Валогда і інш.). Ажно дзесяць гадоў пражыў ён на Украіне, быў сьледавацелем пры судзе ў Канатопскім павеце, навучыўся надта добра гаварыць паўкраінску і дасканальна пазнаёміўся з народным украінскім жыцьцём; адылі перайшоў адвакатам пры акружным судзе ў Вільню, а пад старасьць жыў у сваім фальварку Кушляны ў Ашмяншчыне. Пахавалі Багушэвіча ў м. Жупранах Ашмянскага павету. '''Літэратура Багушэвіча''': 1) „Дудка беларуская"-зборнік вершаў, першы раз надрукаваны ў Кракове, У 1891 годзе, пад псэўданімам: Мацей Бурачок; 2), Смык беларускі"-зборнік вершаў, першы раз надрукаваны ў Пазнані, у 1894 годзе, пад псэўданімам: Сымон Рэўка з-пад Барысава; 3) розныя творы, як анонімныя рэволюцыйныя апавяданьні і вершы, прозаічныя апрацаваньні жартаўлівых народных сюжэтаў ("Палясоўшчык,“, "Сьведка", "Дзядзіна") і іншы, найчасьцей рукапісны, літаратурны матар'ял, яшчэ не дасьледаваны гістарычна-літэратурнай крытыкай ("Беларуская скрыпачка" ў архіве Б. Шыпілы). '''Пашыранасьць яго твораў''' у беларускім народзе відаць з таго, да прыкладу, што ў 1918 годзе ў Вільні „Дудка" выйшла пятым выданьнем, а "Смык" - чацьвёртым, гэта ня гледзячы на нацыянальны ўціск, цемнату народа і рэнегацтва інтэлігенцыі. У зьвязку з палітычнымі падзеямі астатняе выданьне кніг Багушэвіча раскуплена ў адзін год, і цяпер будзе яшчэ новае выданьне. Вясковая моладзь у Ашмяншчыне, Віленшчыне, Лідшчыне і ў другіх куткох Беларусі дэклямуець яго вершы напамяць, як чыста-народныя творы. "Дудка" і "Смык" дагэтуль друкаваліся толькі лацінкаю і на усходзе Беларусі пашырацца не маглі.<noinclude></noinclude> 2nnj08fq9kdyyiuc3oges541sznfk1r 104 29289 87254 2022-08-14T08:35:07Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> '''Грунт і элементы яго творчасьці'''. Грунтам поэзіі Багушэвіча ёсьць усебаковае духоўнае і матар'яльнае адраджэньне беларускага сялянскага народа. Магутным спосабам для такога адраджэньня ён уважаў нацыянальнае на соцыяльнай падставе ўсьведамленьне мужыцкай грамады. Галоўную роль у нацыянальным усьведамленьні Багушэвіч аддаваў мове, жывому і пісанаму слову. Прыклад ён браў з гісторыі адраджэньня славянскіх народаў. А разумеў пясьняр, што апісаньнем сялянскіх вечарніц, добрых паноў і верных хлопау немагчыма закрануць струн народнае беларускае душы, што сьвяты абавязак песьняра - сына свайго народа вымагаець ад яго войстрай і гняўлівай праўды аб розных злосьніках мужыка, як паны, гандляры, інтэлігенты-рэнегаты, адміністрацыя, духавенства і г. д. Сярод іх творчы нахіл Багушэвіча знайшоў вельмі ўдзячны матар'ял, бо нашы нацыянальныя злосьнікі былі найчасьцей і соцыяльнымі для нас злосьнікамі. Рэзультатам яго грамадзянскага настрою быў сатырычны тон многіх вершаў. Быўшы па прадмету і спосабу творчасьці пераважна ідэйным лірыкам, Багушэвіч мае і высока-эпічныя творы, як поэмка "Кепска будзе" і інш. '''1. Сьвядома-нацыянальны элемент'''. Па духу, па спосабу думаньня, па ідэолёгіі ўся наагул поэзія Багушэвіча вельмі нацыянальна, так што ён - наш першы нацыянальны поэт у поўным значаньні гэтага слова. З пазьнейшых пісьменьнікаў па сіле нацыянальнага генія з ім можа раўняцца бадай адзін толькі Я. Колас. Нацыянальны элемент у Багушэвіча ніколі не перахадзіў у нацыяналістычную аднабокасьць некаторых нацыянальных і мала-нацыянальных нашаніўцаў. Апрача таго, гэты элемент у яго яўляецца разам з тым і народным элементам, бо тады беларуская нацыя і скла-<noinclude></noinclude> d4x80rk8l19mj57oegnjoruswyaitl5 104 29290 87255 2022-08-14T08:40:04Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>далася з аднаго простага працоўнага народа.Такое супаданьне не стварае ў творчасьці Багушэвіча поўную гармонію нацыянальнага элемента з соцыяльным, што робіць яго поэзію асабліва цэннай для нас і орыгінальнай ў гісторыі клясавых літэратур. Тут разгледзім вершы, у якіх нацыянальны элемент узят за самы прадмет творчасьці і ў такой пастаноўцы пераважае, найлепей адбіваецца ці шчыльна зьвязуецца з элементам соцыяльным („Хрэсьбіны Мацюка", "Калыханка", „Хмаркі", „Мая хатка“, „Ахвяра“, „Мая дудка", „Падарожныя жыды" і інш.). Хрэсьбіны Мацюка - гэта кароткае вершаванае апавяданьне з часоў „наварачываньня" беларусаў-уніятаў і каталікоў на праваслаўную веру. Кн. Хаванскі - гістарычная асоба: езьдзіў па Віленшыне і вёў сваю "хрысьціянскую" работу пасьля паўстаньня 63 г. Віленшчына яшчэ й цяпер не забылася аб гэтым дзікім барбары. Гэта быў зьдзек маскоўскага начальства, злачынства значна горшае за калішняга акаталічываньня і абпалячываньня беларусаў езуітамі і панамі. Гэта было і вялікае нацыянальнае гора Беларусі. Ня гледзячы на тое, што к часу Багушэвіча балючая войстрасьць ад тае зьнявагі і гора міналася, пясьняр сваёю вольнаю душою рэволюцыянэра і чулым сэрцам патрыоты адчуў яе. Калыханка - лірычная песьня на народны лад. Яна складзена быццам на соцыяльныя мотывы, але для беларуса яна маець больш нацыянальных прыметаў. "Калыханка" - спрадвечная песьня аб тым, як беларускія дзеці, выходзячы ў паны, адракаліся ад сваіх матак; аб тым, як беларуская інтэлігенцыя адракалася ад свайго народу. За хімэрнае панства яны плацілі згубай сваей нацыяльнасьці і духоўным выгнаньнем з бацькінай хаты. Верш гэты - адзін з самых лепшых твораў Багушэвіча; у ім скрозь чуецца нязвычайна глыбокае, але нейкае пабеларуску мяккае, кволае, далікатнае засмучэньне; у лёгкіх, зыбкіх, а плаўных, як тое калыханьне, і вельмі прыгожых радкох верша маці-беларуска, мужычка, пяець аб долі свайму сынульцы. Гэта ўся Маці-Беларусь, тая мужычка, пяе сваім сыном, што выходзяць на панічоў. Будзе частаваць сын-паніч сваю простую матку папанску, - так лятуціць маці-беларуска, калыхаючы свайго дзіцёначка, і так магла спадзявацца і тагачасная Беларусь, простая і пагарджаная, гонару славы за сваю мужыцкую інтэлігенцыю. Але зусім што іншае выхадзіла у жыцьці. Іншае думаецца матцы: зробіцца яе сынок вялікім панам і будзе біці людцаў, а яго будуць клясьці, як ліхога, прасіць яму ад бога сьмертухны. Багушэвіч, разгарнуў-<noinclude></noinclude> owreuhrx42y13myn5d7u0t674h3dgu0 104 29291 87256 2022-08-14T08:43:15Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>шы першую страніцу нашага сьвядомага адраджэньня, адразу і першы за ўсіх увідзеў, што найгоршая бяда ў тым, што з-за панаваньня чужой культуры беларускія дзеці адракаюцца ад усяго роднага, - бо яно-ж "простае", нічога супольнага ня маючае з прынятай імі „панскай" культурай. Ня дзіва, што сын-рэнегат для свайго панства выкідаў бацькоў, бо паны пагарджалі і іх мужыцкай беларускай мовай і ўсім тым, што нагадывала вёску. Чужая культура разлучала дзяцей з бацькамі. І ня дзіва, што народны розум пяяў: <poem>Ой, ня будзь ты лепей панам, Ні вялікім капітанам, Будзь, чым матанька радзіла, Каб у госьці не хадзіла, Каб век з табой векавала, Гаравала, працавала...</poem> Літературная вартасьць "Калыханкі" вялікая, аднак, яе значаньне-гістарычнае і навет цяпер ужо: сучасная сьвядомая беларуская інтэлігенцыя, вучыцялі, інжынэры, дактары, адвакаты, пісьменьнікі не выракаюцца свайго народу і свае "мужыцкае" культуры, а сучасныя бацькі-беларусы не баяцца вучыць сваіх дзяцей. "Калыханка" спарадзіла цэлы кірунак у нашай літаратуры, каторы зрабіў сваю ўзгадаваўчую работу. Хмаркі.-Кароценькі лірычны вершык, у якім Багушэвіч надта поэтычна паказаў сваю журбу з прычыны беларускай нацыянальнай несьвядомасьці. Ен гутарыць з цёмнымі хмаркамі, завець іх сваімі братанькамі, такімі-ж бяздомнымі, як ён у сваёй пад ярэмнай бацькаўшчыне, і пытаецца ў іх: „Гдзе радзіліся, гдзе вы, хмарачкі? Гдзе тутэйшымі называліся?" „Тутэйшымі“ называюць сябе і сяляне-беларусы, каторыя ўжо ня ведаюць, якой яны нацыі. Мая хатка. Пад мужыцкай хатай разумеецца ўся наша бацькаўшчына. Суседзі адзін перад адным запрашаюць галяка-гаротніка ў свае багатыя хаты. Але пясьняр, сьвята веручы ў адраджэньне свайго народу, яго вуснамі дае належны адказ, поўны чыста-беларускай драматычнасьці. Ахвяра. Тут быццам дапаўняюцца думкі, выказаныя у "Калыханцы", падчыркнута іх нацыянальнае значанне: <poem>Маліся, бабулька, да бога, Каб я панам ніколі на быу. . . . . . . . . . .. . . Каб людзей прызнавау за братоу, А багацьце свае меу за іх, Каб за край быу умерці гатоу, Каб ня прагнуу айчызны чужых, Каб я бога свайго не акпіу, Каб ня зрадзіу за грошы свой люд...</poem><noinclude></noinclude> 03rvnvpf612924ygf7zqc00zqv6yckp 104 29292 87257 2022-08-14T08:44:23Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Фларэнс, не кажучы ні слова, бярэ пад руку містэра Тутса, і яны накіроўваюцца ў дарогу, Дыаген бяжыць наперадзе. У містэра Тутса дрыжаць калені, і хоць ён надзвычай добра апрануты, яму здаецца, што касцюм дрэнна ляжыць на ім, ён бачыць зморшчыкі на шэдэўры Берджэса і К° і шкадуе, што не надзеў самай параднай пары ботаў. Знадворку дом доктара Блімбера захоўвае ўсё той самы педантычны і вучоны выгляд, а наверсе акно, на якое яна, бывала, пазірала, шукаючы бледны тварык, і, убачыўшы яе, бледны тварык у акне асвятляўся ўсмешкай, а худзенькая ручка пасылала паветраны пацалунак, калі яна праходзіла міма. Дзверы адчыняе той самы падслепаваты малады чалавек, чыя дурная ўсмешка, звернутая да містэра Тутса, з'яўляецца выказваннем слабахарактарнасці. Іх уводзяць у кабінет доктара, дзе сляпы Гамер і Мінерва даюць ім аўдыенцыю, як у мінулыя часы, пад акампанемент паважнага цікання вялікага гадзінніка ў вестыбюлі і дзе глобусы стаяць на ранейшым месцы, нібы і свет нерухомы і нішто ў ім не гіне з прычыны ўсеагульнага закона, па якім — пакуль свет круціцца — усё рассыпаецца ў прах. А вось і доктар Блімбер і яго вучоныя ногі; вось і місіс Блімбер у сваім нябесна-блакітным чапцы; вось і Карнелія са сваімі рыжаватымі кудрамі і бліскучымі акулярамі, якая па-ранейшаму капаецца, як магільшчык, у грабніцах моў. Вось стол, на якім ён сядзеў, пакінуты, адзінокі, «навічок» у школе; і сюды далятае здалёку варкатанне ўсё тых-жа хлопчыкаў, якія жывуць усё тым-жа жыццём у тым-жа пакоі на падставе ўсё тых-жа прынцыпаў. — Тутс! — кажа доктар Блімбер. — Вельмі рад вас бачыць, Тутс. Містэр Тутс хіхікае ў адказ. — І ў такім добрым таварыстве, Тутс! — кажа доктар Блімбер. Містэр Тутс з барвовай фізіяноміяй растлумачвае, што выпадкова сустрэў міс Домбі, і, з прычыны таго што міс Домбі, як і ён сам, пажадала наведаць старыя месцы, яны прышлі разам. — Вядома, вам будзе прыемна, міс Домбі, — кажа доктар Блімбер, — пабачыць нашых маладых сяброў. Гэта ўсе вашы былыя аднакашнікі, Тутс. Здаецца, з таго часу не паступала новых вучняў, дарагая мая, — гаворыць доктар Блімбер Карнеліі, — з таго часу, як містэр Тутс нас пакінуў? — Апрача Байтэрстона, — супярэчыць Карнелія. — Правільна, — кажа доктар. — Для містэра Тутса Байтэрстон — новая асоба. Бадай, новая і для Фларэнс, бо ў класе Байтэрстон — ужо не майстар Байтэрстон з пансіёна місіс Піпчын — франціць у каўнерыку і гальштуку і носіць гадзіннік. Але Байтэрстон, народжаны пад нейкай нешчаслівай бенгальскай планетай, увесь запэцканы чарнілам, а яго лексікон так распух ад пастаяннага звяртання да яго за даведкамі, што не хоча зачыняцца і пазяхае, як быццам<noinclude></noinclude> qbcuh73216j9jw07vjtg61fb9votza5 104 29293 87258 2022-08-14T08:46:40Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Мая дудка. У гэтым вершу, таксама, пясьняр гаруець і плачаць над "скананьнем" свайго народу. Тут ён узьнімаецца ўва ўвесь духоўны рост біблейных прарокаў. Нацыянальнае гора, магчымы скон роднага духу пячэць яму сэрца, трагэдыяй уваходзіць у яго душу. Ен кажаць сваёй дудцы (сваёй творчасьці), каб плакала дзень і ноч так, як плачуць яго вочы над народнай беларускай доляй. Ен кажаць ёй, каб плакала "да астатка", каб галасіла так, як галосіць матка, хаваючы дзяцей. "Іграй сьлёзным тонам над народу сконам!" '''2. Сьвядома-соцыяльны элемент'''. Ня кажучы зусім аб ранейшых за Багушэвіча пісьменьніках, ніхто і з пазьнейшых за яго ня ставіў соцыяльных пытаньняў так сьвядома, так балюча і так войстра, як ён. Нічога падобнага па глыбіне ня знойдзем мы навет у прызнанага за сучаснага "песьняра-пролетарыя" Ц. Гартнага. Орыгінальна паўтарыў некаторыя соцыяльна-беларускія мотывы Багушэвіча бадай адзін Я. Купала. Самыя крайнія па сваіх пераконаньнях людзі могуць знайці ў поэзіі Багушэвіча толькі тую загану, што ён сам не пакінуў жыцьця дробна-буржуазнай сфэры, з якой выйшаў, і хаця тыповых прадстаўнікоў яе паграмадзянску ненавідзеў, аднак, мусіць, па крыві ён і жалеў іх і далей за сякучай сатыры проці іх, больнай і для самога, ня йшоў. Соцыяльны элемент у Багушэвіча ніколі не перахадзіў у партыйна-соцыялістычную аднабокасьць, але ўся яго творчасьць вельмі соцыяльна і цьвёрда стаіць на беларуска-народным пролетарскім грунце. Кожная вядомая соцыялістычная навука, усьцяж аж да анарха-комуністычнай, знойдзець у Багушэвіча нешта пажытачнае для сябе, але ніколі не падгоніць пад сваю пляцформу яго ўсяго. Соцыяльны элемент ёсьць амаль не ўва усякім вершы Багушэвіча. У сьвядомай пастаноўцы ён ёсьць у лепшай частцы яго твораў. Асабліва соцыяльны па свайму характару і цэнны па сваіх літературных вартасьцях гэткія творы, як „Ня чураўся", „Кепска будзе", „У вастрозе", „Быў у чысцы", „У судзе", "Скацінная апека", „Дурны мужык, як варона“, „Бог ня роўна дзеліць“, „Праўда“ і інш. Ня чурайся - адзін з лепшых соцыяльных вершаў Багушэвіча, у якім поэт ад імя беларускага сялянства зварочуецца да паноў, да панскай інтэлігенцыі, каб ня чураліся мужыкоў, браталіся з імі і нясьлі ім сьвятло навукі. Пакорная з віду просьба хаваець у сабе "хмуры, пануры і ціхі гнеу" працоўнага нявольніка на гультая-пана. Поэт вуснамі мужыка гаворыць панічку, каб той не ўцякаў-бы ад мужыцкай сярмягі і не глядзеў-бы крывым вокам на прапацелую<noinclude></noinclude> 6j1944tfdixgr9ke3a6b95mu5uy4npx 104 29294 87259 2022-08-14T08:49:21Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>кашулю, бо ў ёй мужыку ня сорамна, было-б сорамна ў яго панскай. Аутор падчырківае, што ў мужыка няма кніжкі; каб мужык-беларус мог кіраваць пяром, ён стварыў бы сваю справядлівую і вялікую мужыцкую літэратуру. Багушэвіч вяшчуе, што па гэтай літаратуры і паніч навучыўся-б шанаваць мазоль і "да працы набраў-бы ахвоты". У гэтым-жа вершу зьмешчана колькі клясычных радкоў аб хаце ("А кінь вокам на хату маю...) і наагул аб побыце беларуса з соцыяльнага пагляду. Кепска будзе. Невялікая па разьмеру поэма Багушэвіча "Кепска будзе" можа быць названа самым эпічным творам усяе беларускае поэзіі. Апрача значаньня чыста мастацкага, поэма маець яшчэ значаньне нацыянальнае, соцыяльнае, моральнае, літаратурна-гістарычнае і інш. Мастацкае яе значаньне-ў пеўнасьці малюнку наагул і натуральнасьці беларускіх абразоў у частцы, у эпічным спакою глыбока драматычнага пераказу, у магутнай прастаце слова, у псыхолёгічнай правільнасьці характарыстак і яркасьці такіх драбніц, ад каторых абраз назаўсёды стаіць жывым уваччу („А ўсё піша, піша, піша і нагой усё калыша"...). Мастацтва, з якім напісаў Багушэвіч "Кепска будзе" і іншыя свае творы, залежала, як ад яго поэтычных здольнасьцяў, так і ад дасканальнага веданьня народнага побыту, народных думак, народнай мовы. Ен умеў дасканальна пранікнуцца духам чалавека з народа. Ен умеў якраз так падумаць і якраз так, такім словам ці зваротам сказаць, як сяляне - беларусы. Нацыянальнае значаньне поэмы заключаецца ў тым, што ў ёй з найвялікшай сілай паказан трагізм народа, пакінутага сваёй інтэлігенцыяй і дзеля таго абсолютна адарванага ад сусьветнай цывілізацыі, засуджанага на страшэнную духоўную адзіноту. Ніхто яго не разумее, кожны ім пагарджае, відзіць у ім быццам якуюсь скаціну. Дзеля гэткай адарванасьці была магчыма гісторыя Скаліндаркі і вялікія мукі нявінаватых людзей, Дзеля гэтага-ж багаты духам беларус-мужык лічыўся за дзікуна. Ня гледзячы на ўсё гэта, беларускі народ захаваў вялікае хараство душы, што і паказана у поэме. Соцыяльнае значаньне поэмы самае поўнае. Соцыяльнае зло, ад якога так цярпеў мужык, змалёвана ува усёй яго гідасьці. Рэзультат соцыяльнага неравенства з мастацтвам зазначан навет у самай сялянскай сфэры ("Аднэй бедны, другой стары"...). Каротка кажучы, што ні радок поэмы, то-яркая ілюстрацыя соцыяльных злыдняў, агульна-вядомых, але мала калі паказаных у гэткай нагоце. Моральнае значаньне поэмы ёсьць у тым чалавечым і грамадзянскім абурэньні, якое спараджае твор у чытаньніку, у тым<noinclude></noinclude> 3dvq0mdbpug6nexcl905bgbbnwmpgzs 104 29295 87261 2022-08-14T08:51:48Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>гневе, які гадуе ў нас поэма проці ўсякага зьдзеку над воляй чалавека. Птушачка б'ецца у клетцы галоўкаю, пакуль не заб'ецца да сьмерці, каб толькі ня быць у няволі; злоўленая лісіца распаруець сабе бруха,-каб памерці, а ня быць у няволі; гадзіна, зачыненая ў шкляным судне, джгаець сябе на сьмерць,-каб ня быць у няволі... <poem>Як ужо-ж скаціна тая, Альбо гадзіна праклята І та цану воді знае, - Што-ж для нашага-то брата, Меушы розум нескацінны, Як знаць волю мы павінны? А у вастрозе няма волі, Ні у чым няма і ніколі!</poem> Цана волі асабліва адчуваецца пасьля няволі. Скарыстаўшы гэты ўдзячны мамэнт, поэт прыкладам свайго героя навучае нас глядзець на волю, як на самы вялікі дар істненьня. Нязвычайна хораша і проста сьпісана, як любіць просты, цёмны беларус сьвет божы, як хочаць волі, на якую высачыну духа ўзьнімаецца ён у наглядах на волю: <poem>Я падумау: дзякуй богу! Хоць нас сонейка сагрэе! Вецерчык на нас павее! Можа дожджык срыбны змоча! Можа птушка засьвяргоча! Аж заплакау я, зрадзеушы От, здаецца-б, і ня еушы Быу бы сыты на свабодзе! Як той кролік у гародзе. Тут, здаецца, і сканау бы, За свабоду жыцьце-б дау-бы. - - - - - - - - - - - - Жауручочкі бога хваляць, А пастушкі згонь паляць, А і сонечка прыгрэла, Аж мне у душы паясьнела.. Да палудня ішлі гэтак: Пры дарозе шмат і кветак, То пралескі, то сасонкі Выгравае божа сонка!..</poem> Багушэвіцкае апісаньне вастрога можа скалануць самае закарэлае сэрца. З самага сьмярдзючага балота выцягне яно чалавека і ачысьціць яго сваім рэвалюцыйным агнём. Вось колькі радкоў, якія могуць стаць побач з тым, што ёсьць самага лепшага ў сусьветнай поэзіі: <poem>Павялі нас аж на гору, Па якомусь калідору... Дзьверы, дзьверы! У дзьверах дзюрка, І у кожнайжа хвігурка Як-бы тая-ж выглядае!</poem><noinclude></noinclude> 90ogxnvtbhdevp1pyal4gho66wo0gjc 104 29296 87269 2022-08-14T08:54:50Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Гдзе ні глянеш, усеж тая: Блішчаць вочы, твар, як гліна, І абросшы, як скаціна!.. У турме, як у тым гробе, Ішлі, ішлі гэтак з гоні. А сярод такі, што ад воні Мне аж дух у грудзях сьперла, Як бы цісьне хто за горла... І г. д.</poem> А якую веліч народнае душы відзім мы ў чалавека, што ўзьдзеў старэцкі хатыль, тройчы пабыў у Вільні, сем разоў у Лідзе, каб выратаваць Скаліндарку, і закляўся не абедаць удаму, пакуль яго ня выпусьцяць! У вершу „Быў у чысцы", напісаным на мотыў народных забабонных паглядаў і ў народным духу, паказаны адносіны мужыцкага поэта к панам. Відаць задаваленьне, з якім апісаны панскія, ксяндзоўскія і рознага сялянскага начальства мукі ў чысцу. У вершу „У судзе" адбіліся яго і ўсяе мужыцкае грамады адносіны к панскаму суду, які-б ён ня быў лібэральны (суд прысяжных). У панскім законе мужык відзеў камедыю, праціўную яго пачуццю дабра і зла і дзеля таго беззаконную для яго. У вершу „Скаціанная апека" тыя адносіны распашыраны і на панскі хаўрус апекі над жывёлаю; паны-апякуны абыйшліся з мужыком горш, чымся з якою скацінаю. У пролетарска-сялянскіх куплетах „Дурны мужык, як варона", сьпетых на розныя соцыяльныя мотывы з беларускага жыцьця, з кусьлівай іроніяй абсьмеян цынічны панскі пагляд на мужыка. Пясьняр з поэтычнай выразнасьцю каротка малюець тут соцыяльнае зло ў розных яго праявах: за працу плацяць дужа мала, падаткі вялікія і г. д. Панскі пагляд на мужыка, як на дурня, толькі і вартага эксплуатацыі, скарыстан песьняром для належнай адпаведзі пану; у канцы верша поэт пяе: „Глядзі, горы паразрыты, а чыгункай сьвет абвіты, ўсё з мужыцкай цяжкай працы; усе едуць у палацы, у мужыка-ж няма білета!" І горка і мнагазначна дадае: „Ці-ж ня дурань мужык гэта?" У той жа ноце напісаны і куплеты „Бог ня роўна дзеліць", цікаўныя сваімі соцыяльнымі супастанаўленьнямі. "Праўда"-адзін з лепшых соцыяльных вершаў Багушэвіча, у якім закрануты і агульна-людзкія праклятыя пытаньні. У вершу многа высокай поэтычнасьці. Пясьняр быццам з высакосьці аглядаець наша будзённае жыцьцё, хоць і стаіць у нізе, сярод нас, сярод штодзеннасьці. Ен тужыць, у сьлёзах разьліваецца, папікаець бога і людзей. Ен натхненна, як прарок няшчаснага, змучанага і аслаблага ў змаганьні народа, заклінаець злую долю, каб адвярнулася на сухія пушчы, на бездарожжа, на вялікія ройсты, на пяскі сыпушчы. У гэтым вя-<noinclude></noinclude> 6qfelijqxv9y0qf1np4nmtcy8bd7bgu 104 29297 87280 2022-08-14T08:58:18Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>лікім абразе з народнай творчасьці душа яго зьліваецца. ў адным парыве з душой усяго народа. '''3. Усякія творы.''' Сярод розных іншых твораў Багушэвіча, кароценькіх лірычных вершаў і вершаваных і пісаных у прозе апавяданьняў, знаходзім найчасьцей рэчы сатырычнага зьместу, апрача таго - жартаўлівыя бытавыя творы, напісаныя на народны лад песьні, a яшчэ байкі і іншае. Сатыра Багушэвіча служыць грамадзянскім заданьням поэта. Дзеля гэтага сатырычны элемент мы ўжо відзім блізка што ў кожным з вышэй разгледжаных твораў. Яго соцыяльнае становішча спараджала сатыру ў адносінах да паноў, жыдоў-гандляроў, немцаў-авантурнікаў, мужыкоў-нядбаліц і г. д. Так, „Песьня № 7" — ёсьць войстрая сатыра на сучасных Багушэвічу паноў, жыцьцё і думкі каторых ведаў ён дасканальна і з добрага і благога боку. Як чалавек, зьвязаны з гэтаю сфэраю пахаджэньнем, клясавым станам і цэлым жыцьцём, ён б'ець яе з балючымі адскокам па самім сабе, можа быць ня так безьміласэрна, як біў-бы пясьняр-мужык. Злосна абсьмеіваець ён розныя чыста-панскія заганы і кпіць, публічна кажучы паном іхную інтымную хвастунскую прыказку: „Пан панам будзе." Пясьняр сатырык з елкай іроніяй паддае пану ахвоты да скокаў, гульні і п'янства; ён раіць яму прадаваць сьмялей і ніўку, і лес да дрэўка, жонку і дзяцей, і ўсё-чыста; ён бʻець яго словам, як бізуном: „Прадай сваю славу, прадай і Варшаву, прадай і чэсьць дочкі за віна паўбочкі". „Жыдок“ - сатыра на эксплуататараў-гандляроў, якімі з розных гістарычных і іншых прычын сталіся на Беларусі найболей людзі жыдоўскай нацыі, як эксплуатарамі-панамі сталіся людзі польскай і пазьней маскоўскай нацыі. Разумеецца, можна зрабіць закід Багушэвічу, што ён, кіруючысь палітычна на Варшаву, не падчыркнуў так прыналежнасьць паноў да чужой нацыі, як зрабіў тое па адрэсу гандляроў. Аднак, нічога благога проціў ўсяе жыдоўскае нацыі ў гэтай сатыры Багушэвіча няма, хоць ён і адбіў у некаторых сваіх творах няпрыхільнасьць мужыка-беларуса да таго тыпа жыдоў на Беларусі, які якраз бічуецца ў гэтай сатыры. З працоўнымі і чэснымі жыдамі беларускі селянін жыў заўсёды ў добрым суседзтве і навет дружбе,-нідзе ніякай няпрыхільнасьці да такіх жыдоў няма і ў нашага песьняра. Але ёсьць вялікі грэх на гісторыі і меншы на тых беларускіх жыдох, каторыя слова "жыд" зрабілі для мужыка-беларуса сінонімам эксплуататарства, ці таго, што ў Маскоўшчыне самі маскоўцы выявілі пад словам "кулачаства." І толькі новы, справядлівы соцыяльны парадак на Беларусі, як<noinclude></noinclude> 6ht2oc16u9gk28bbgvnc3np2vxmgcp1 104 29298 87287 2022-08-14T09:00:45Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>і дзеяльнасьць для бацькаўшчыны такіх слаўных беларускіх жыдоў, як Зьмітрок Бядуля і інш., зьнішчуць гэтае смутнае непаразуменьне даўнейшых часоў. Тут пясьняр апісаў тып „жыдка" (не ў нацыянальным значаньні слова), каторы, "сеўшы ў вёсцы, пры гасьцінцы, пры дарожцы," цераз тры гадкі робіцца "панам на ўсю вёску". Галота зьнімаець перад ім шапку і цалуець яму ў рукі. Ен заводзіць знаёмства і дружбу з усякім начальствам, ён пазычае грошы. І пясьняр кпіць і з яго і з пана разам: "Каб такі нам пан зыскаўся, то-б сьвятым ён называўся," бо ён ня тое, што пан, ён "хоць грошы любіць, а згубіць зусім ня згубіць.“ „Песьня № 9" - сатыра на мужыкоў за нядбальства, нахіл да частай выпіўкі, дрэннае гаспадараньне і г. д. Асабліва гневен поэт на мужыка вялага, пакорнага, бязьдзеяльнага. У сатырычнай песьні „Сватаны“, напісанай на тып благога вясковага хлопца, таксама абсьмеяна ўхіленьне ад працы, ласасьць на выпіўку ды яшчэ дармавую, някруткасьць у дзеле, няцікаўнасьць, тупасьць, звычай быўшага салдата біць жонку і да т. п. „Сватаная"-злосная сатыра на тыповыя заганы вясковых дзевак („Ходзіць, як чорт у смале, хоць ты адвярніся“). „Гдзе чорт ня можа, там бабу нашле" народны беларускі і міжнарадовы сюжэт, скарыстаны Багушэвічам для сатыры на язычлівых зводніц. (Гэтая-ж казка дапасована Ф. Аляхновічам для сцэны - "Чорт і баба"). "Як праўду шукаюць"-вершаванае апавяданьне з сатырай на судовую валакіту. "Панская ласка"-сатырычная байка аб тых заможных дабрачынцах, што перш рабуюць, а потым кідаюць аб'едачкі, каб паказаць сваю ласку і купіць славу. Як відзім, усюдых сатыра Багушэвіча ідэйна-грамадзянская. Жартаўлівыя бытавыя творы таксама даволі часта спатыкаюцца ў літэратуры Багушэвіча. Можна сказаць, што пераважная частка яго творчасьці-бытавыя творы, але аўтор ня меў на ўвазе толькі апісаньне побыту, або і зусім таго не пільнаваў, дык і цана такіх твораў шмат вышэйшая, чымся чыста бытавых. Побыт беларускі Багушэвіч і знаў і маляваў у сваіх творах дасканальна, але бытавы элемент ён толькі мімаходам уплятаў у агульнае разьвіцьце сваіх думак і свайго апісаньня (напр., нацыянальна-соц. верш "Мая хатка"). Таксама яго вельмі харошыя, вельмі запраўдныя і лірычныя малюнкі роднай прыроды і наагул родных абразоў ня былі простым заданьнем яго поэзіі і зьяўлялісь у процесе творчасьці, як элемент дадатковы, скажам так дэкоратыўны. Але псыхіка аўтора была такая нацыянальная, што і пры гэткай творчасьці яго поэзія выйшла самай нацыянальнай. Жартаўлівасьць не пакідала Багушэвіча ў самых<noinclude></noinclude> t0rztf1012362b0e611ypyvrq2v9pbo 104 29299 87295 2022-08-14T09:03:40Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>невясёлых яго нотах. Часам, аднак, ён наўмысьля ставіць яе за цэль, і тады зьяўляюцца такія рэчы, як „Здарэньне", народны пераказ, „Сьведка" і інш. Зьвярнуўшы ўвагу на народную творчасьць, на прасторы забабонных паглядаў і народнае моралі, напісаў Багушэвіч такія свае вершы, як „Хцівец і скарб на сьвятога Яна“, „Баляда“ і да т. п. Песьні, напісаныя на народны лад, павінны былі, здавалася Багушэвічу, заахвоціць беларусаў да пяяньня сваіх пазабываных родных песьняў і, апрача таго, усьведамляць іх нацыянальна і соцыяльна. Такім чынам, вылілісь у яго з душы такія выдатныя рэчы, як „Калыханка“ і некаторыя сатырычныя песьні, а таксама такія, зусім падобныя да народных, як „Удава“, „Гора“, „Песьня № 6" і інш. Тут найболей адбіўся і асабісты лірызм самаго поэта. Аб удаве ён сказаў гэтак жаласна: "Ой, маркотная, ліхая доля сірот-дзетак, але горшая ўдавая, як тых малалетак".. „Гора“ застаецца ў памяці народнай абразнасьцю і сваім даўна-беларускім прыпевам: "Ой, гора-ж маë", каторы пяецца пасьля кожнай строфы. „Песьня № 6“ цікаўна сваёю формаю: яна ўся складаецца з пытаньняў і адказаў; зьмест яе соцыяльны. Байкі Багушэвіч найболей перакладаў з чужых моў, і асаблівага значаньня ў яго творчасьці яны ня маюць. '''Мова Багушэвіча'''. 3 „Прадмовы“ да „Дудкі“ мы відзім, якое вялікае значаньне надаваў ён беларускай мове і яе літэратурнаму ўжытку. Але тады яшчэ ня было, можна сказаць, сьвядомай беларускай інтэлігенцыі, і Багушэвіч пісаў так, каб яго зразумеў кожны беларус-селянін, пісаў народнай мовай, бяз многіх сучасных інтэлігенцкіх заходняй Беларусі, слоў. Вырасшы ў спольшчанай сям'і і ён унасіў у сваю мову ці мала слоў польскіх, як цёнгле, шак, прэндка, ніц, васола, дзісь і інш. Ен ня меў нахілу зрабіць іх літэратурнымі для нас, але не баяўся і выгляду спольшчанасьці, бо на першым пляне ставіў справу адраджэньня, з якой паволі прыходзіць і чыстата і літэратурнасьць мовы. Троху горшая справа тое, што ён быў прызвычаіў нашай кніжнай мове заходня-беларускія, спольшчаныя націскі ў словах (б''ы''ла, д''а''на) і нядобрыя канчаткі (любе замест любіць). Затое-ж Багушэвіч умеў такія народныя словы і звароты, думаў так пабеларуску, як не патрапяць думаць сучасныя нашы пісьменьнікі, адарваныя ад жывой народнае крыніцы. Няма ў яго набору прыказак, чым грашыўся Марцінкевіч, але добрая прыказка надта ёмка ўлі-<noinclude></noinclude> 6nn538uf6nngp9rzxt7xh02dp9q29bi 104 29300 87303 2022-08-14T09:07:08Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>та будзе ў яго гутарку. Вось прыклад: "Здаецца-б нічога, калі хто ня ведае, але пачакаўшы, дык выйшла камедыя". '''Верш Багушэвіча''' па сваёй тэхніцы ня маець значаньня абы-якога выдатнага этапу ў гісторыі нашае версіфікацыі. І хаця верш яго далёка назадзе пакінуў сілябічнасьць Марцінкевіча, адылі чытаньнікі, узгадаваныя на музыцы М. Багдановіча, Я. Купалы, А. Гаруна ці Я. Коласа, часам могуць зачапіцца на некаторых шурпатасьцях версіфікацыі Багушэвіча (як нязвычная для іх пастаноўка націску і да т. п.). Тымчасам Багушэвіч мае і лёгкія, плаўныя, мілазычныя, з чысьцейшай танічнасьцю вершы, ані ня горшыя за лепшых сучасных вершаў. '''Значаньне Багушэвіча''' ў гісторыі нашае літэратуры, як ужо відаць, дужа вялікае. Яно вялікае з гістарычна-літаратурнага пагляду, асабліва ад шчыльнага зьвязку з нашым нацыянальна-соцыяльным адраджэньнем, духоўным бацькам каторага і ёсьць Багушэвіч. Ен-першы ўсенародны беларускі правадыр і першы беларускі пясьняр-рэволюцыянэр. Ен-першы нацыянальны беларускі поэт, дагэтуль адзін з самых вялікіх у гэтым значаньні. Як пясьняр клясавы, вяшчун соцыяльнай рэволюцыі, Багушэвіч займае адно з першых мест у сусьветнай поэзіі. Літэратурнае значаньне яго ня было ацэнена як мае быць, і цікаўна, што народ скарэй за інтэлігентных крытыкаў пачуў яго веліч. Пашкодзілі яго літэратурнай славе чытаньнікі-шляхтуны, каторыя па старай памяці і ў багушэвіцкай поэзіі шукалі, і ў гэтым "сьлёзным тоне" знаходзілі толькі жарты. Пашкодзіла ёй і адарванасьць Багушэвіча ад маскоўскай і польскай літаратуры, адсутнасьць зьвязкаў у поэта з выдатнымі чужымі пісьменьнікамі і адсутнасьць той сьвядомай беларускай інтэлігенцыі, каторая ацаніла-б песьняра і аб славе яго пераказала-б чужынцам. Разумеецца, што па літаратурнай здольнасьці і толькі па чыста-мастацкаму значаньню з Багушэвічам няма што і раўнаваць нашых ранейшых за яго песьняроў. Але і сярод пазьнейшых за яго нашых пісьменьнікаў калі і ёсьць колькі іменьняў дужэйшых за яго па здольнасьці чыста-пясьнярскай, дых роўных яму па нацыянальна-соцыяльнай самабытнасьці пакуль што не зьявілася, і ўсе ідуць па тору, дзе яго сьлед быў першы і найдужэйшы. Багушэвіч скіраваў нашу літэратуру на пеўны натуралістычны шлях і зьвязаў яе з народам. Пісаў поэт толькі пабеларуску.<noinclude></noinclude> a7ojqzv0ny92kwhx7z5wltnybruohil 0 29301 87310 2022-08-14T09:08:42Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ф. Багушэвіч | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/III/Я. Няслухоўскі|Я. Няслухоўскі]] }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ф. Багушэвіч | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/III/Я. Няслухоўскі|Я. Няслухоўскі]] }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="109" to="121" fromsection=bahuszewicz/> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] m65eil314852mwr7qpf2ev0cnhggfj3 104 29302 87314 2022-08-14T09:09:33Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>і на самай справе стаміўся ад бясконцых прыставанняў. Пазяхае таксама і яго гаспадар Байтэрстон, які вырошчваецца пад узмоцненым ціскам доктара Блімбера; але ў пазяханні Байтэрстона адчуваецца злосць і пагроза, і чулі, як ён выказваў жаданне, каб «стары Блімбер» папаўся яму ў рукі ў Індыі. Там ён і апамятацца не паспее, як яго зацягнуць у глыбіню краіны Байтэрстонавы кулі і перададуць з рук на рукі тугам<ref>''Тугі'' — члены індыйскай секты, якім прыносілі чалавечыя афяры для ўміласцівення багіні Бовані.</ref>; ужо ў гэтым ён можа не сумнявацца. Брыгс па-ранейшаму круціць жорны навукі, а таксама і Тозер, і Джансон, і ўсе астатнія; старэйшыя вучні заняты пераважна тым, што з найвялікшай стараннасцю забываюцца ўсё, што ведалі, калі былі маладзей. Усе яны такія пачцівыя і бледныя, як і ў ранейшыя часы, і сярод іх містэр Фідэр, бакалаўр мастацтваў, з касцістымі рукамі і шчаціністай галавой працуе па-ранейшаму: у сучасны момант пушчан у ход яго Герадот<ref>''Герадот'' — першы грэчаскі гісторык (V ст. да н. э.).</ref>, а астатнія валікі ляжаць на паліцы за яго спіной. Велізарнае ўражанне стварае на гэтых паважных маладых джэнтльменаў візіт вырваўшагася на волю Тутса, на якога паглядаюць з пачцівасцю, як на таго, хто перайшоў Рубікон<ref>''Рубікон'' — рака, якая служыла ў эпоху Юлія Цэзара граніцай паміж Рымам (Італіяй) і Галіяй (Францыяй). Юлій Цэзар, не падначаліўшыся рымскаму сенату, вышэйшаму дзяржаўнаму органу, перайшоў Рубікон (49 г. да н. э.) для заваявання Рыма; „перайсці Рубікон“ — зрабіць рашучы крок.</ref> і даў зарок ніколі не варочацца і чый фасон касцюма і чые каштоўныя ўпрыгожанні прымушаюць перашэптвацца спадцішка. Вялікае хваляванне выклікана таксама прысутнасцю Фларэнс, у якую маладыя джэнтльмены адразу-ж зноў закахаліся. Чорная рэўнасць успыхвае да містэра Тутса, і Брыгс прытрымліваецца тае думкі, што Тутс, нарэшце, не такі ўжо дарослы. Але гэты ганебны паклёп хутка абвяргаецца містэрам Тутсам, які гучна гаворыць містэру Фідэру, бакалаўру мастацтваў: «Як маецеся, Фідэр?» і запрашае яго паабедаць сёння разам у Бедфорда. Паціскаюць рукі, раскланьваюцца, і кожны малады джэнтльмен гарыць жаданнем пазбавіць Тутса міласцей міс Домбі, а пасля таго, як містэр Тутс, хіхікаючы, кінуў позірк на свой стары пюпітр, Фларэнс і ён адыходзяць з місіс Блімбер і Карнеліяй, і чуваць, як за іх спіной доктар Блімбер, выходзячы апошнім і зачыняючы дзверы, гаворыць: «Джэнтльмены, зараз мы адновім нашы заняткі». Бо толькі гэта і бадай ці яшчэ што чуе доктар у шаптанні хваль і ўсё жыццё не чуў нічога іншага. Пасля Фларэнс паціхеньку ідзе і разам з місіс Блімбер і Карнеліяй падымаецца наверх у старую спальню; містэр Тутс, разумеючы, што ў ім, ды і ні ў кім іншым, там не маюць патрэбы, размаўляе з доктарам у дзвярах кабінета, або, правіль-<noinclude></noinclude> iwmzvqwylicttw6bfi60b395m58xai1 0 29303 87373 2022-08-14T09:40:52Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Мары | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1907 | крыніца = «Наша Ніва», 1907, №36; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 299 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|Мары}} {{Blo...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Мары | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1907 | крыніца = «Наша Ніва», 1907, №36; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 299 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|Мары}} {{Block center/s}} <poem>Дні за ноччу цёмнай хваляй Нікнуць ў вечнасць чарадой; А мы йдзём, йдзём усё далей, Барукаючысь з судзьбой. Радасць, шчасце нас не знаюць, Сэрца рэзка ўскалыхнуць; За то слёзы набягаюць, — Не даюць і уздыхнуць. Смутак горне, з бяды гнёмся; Страх іцёмна ўперадзі, Але ўсё ж не паддаёмся, Нешта кажа нам: «Ідзі!» На дарозе страцім брата, Жонка — мужа, сын — бацькоў... Праца йдзе, брашчыць лапата, Звон нясецца тапароў. Ніпачым завея ў полі Бура, лівень і жара... Мчымся далей шукаць долі, Пакуль сіла і пара. Пакуль сэрца б'е у грудзі, Пакуль кроў цячэ струёй, - Дамагацца мусяць людзі Праўды чыстай і святой; Мусяць крыўду гнаць і завісць. Слёз чужых нашто жадаць? Згода лепей, як нянавісць, Праўда можа шчасце даць.</poem> {{Block center/e}} {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1907 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] sqpuipi85zbms20573jfvj7dfmdaeic 0 29304 87382 2022-08-14T09:43:36Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = «Ў хаце светлай і прасторнай...» | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1908 | крыніца = «Наша Ніва», 1908, №7; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 300 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі =...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = «Ў хаце светлай і прасторнай...» | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1908 | крыніца = «Наша Ніва», 1908, №7; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 300 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''Ахвярую Якубу Коласу''}} {{Block center/s}} <poem>Ў хаце светлай і прасторнай Холадна бясконца; Праз акно хоць паглядае, Ды не грэе сонца. А на лаўках, скачанеўшы, Ціха сядзяць дзеці: Іх цікавіць, што вучыцель Кажа ім аб свеце. Дзе цяпло, звяры і птушкі, Караблі ды мора, Скуль багацтва і дастаткі, Бедната і гора. З чыстым сэрцам налягае, Каб навукі семя Бедным сельскім хлапчанятам Усадзіць у цемя. Мерзнуць дзеці і вучыцель У халоднай хаце; Іх душа адным сагрэта: «Навука — багацце!» {{Block center/e}} {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1908 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 2ilrjbwat2rtarei0wm9zkxb3jcj729 87383 87382 2022-08-14T09:43:49Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = «Ў хаце светлай і прасторнай...» | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1908 | крыніца = «Наша Ніва», 1908, №7; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 300 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''Ахвярую Якубу Коласу''}} {{Block center/s}} <poem>Ў хаце светлай і прасторнай Холадна бясконца; Праз акно хоць паглядае, Ды не грэе сонца. А на лаўках, скачанеўшы, Ціха сядзяць дзеці: Іх цікавіць, што вучыцель Кажа ім аб свеце. Дзе цяпло, звяры і птушкі, Караблі ды мора, Скуль багацтва і дастаткі, Бедната і гора. З чыстым сэрцам налягае, Каб навукі семя Бедным сельскім хлапчанятам Усадзіць у цемя. Мерзнуць дзеці і вучыцель У халоднай хаце; Іх душа адным сагрэта: «Навука — багацце!»</poem> {{Block center/e}} {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1908 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] gtnnodt7kw4658cvchu0e7r5q4hvoyt 0 29305 87396 2022-08-14T09:50:06Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Вясенняя пара | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1908 | крыніца = «Наша Ніва», 1908, №10; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 301 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Вясенняя пара | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1908 | крыніца = «Наша Ніва», 1908, №10; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 301 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак}} <poem>Сонца, пагода, — Ласка і згода; Дзень ясны, мілы, — Здароўе, сілы. Спеў птушак ў полі, — Думкі аб волі; Ветрык чуць вее, — Міласць, надзеі; Квят, зеляніна, — Вясёлая міна; Праца да поту, — Радасць, ахвота; Песня і эха, — Шчасце, пацеха... — Во чары вясны! Ці ж доўга яны?.. </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1908 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 0o7n5d62anli2p8esmzlk1btif10e09 0 29306 87397 2022-08-14T09:55:04Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = І плач не паможа | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1909 | крыніца = «Наша Ніва», 1909, №47; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 302-304 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пач...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = І плач не паможа | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1909 | крыніца = «Наша Ніва», 1909, №47; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 302-304 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|І плач не паможа}} <poem>Сын радзіўся на свет божы, Як дзве кроплі з бацькам схожы, — Гэта так здаецца. Праз два тыдні кумы сталі, Сынку «Зміцер» імя далі, — Гэта так вядзецца. Сын расце, ўжо знае смехі, Ждуць з сынка бацькі пацехі, — Гэта так здаецца. Песцяць надта, смокчуць губы, Зміцер лоўка б'е у зубы, — Гэта так вядзецца. Матка зноў неўсцерагае Ён маленькі, дык не знае! — Гэта так здаецца. А ў Змітра без перастрогі Параслі ўжо добры рогі,— Гэта так вядзецца. Што ні ўгледзіць, давай скора, А то набярэшся гора, — Гэта так здаецца. А дадуць, таўчэ і псуе, Паліць, смаліць, рве, муштруе, — Гэта так вядзецца. Дзярэ кніжкі, дзе злучыцца, Бацька рады: будзе ўчыцца, — Гэта так здаецца. Кніжак многа пакуплялі, Сына ў школу адаслалі, — Гэта так вядзецца. Год, другі сынок у школе Час не траціць на сваволле, — Гэта так здаецца. А ён, абы выйшаўз хаты, Ловіць рыбы, б'е цыпляты, — Гэта так вядзецца. Зміцер, глянь, ужо дзяціна — Сам — як мех, як сані спіна, — Гэта так здаецца. ' Не вучыўся, не стараўся, З лайдакамі піў, спазнаўся,— Гэта так вядзецца. Маці кажа: «Ў войску будзе, Там з яго мо выйдуць людзі», — Гэта так здаецца. Ўжо гвардзейцам сын харошы, Піша к бацьку, просіць грошы — Гэта так вядзецца. Бацька шле — як скончыць службу, Пасталее, звядзе дружбу, — Гэта так здаецца. Сын тымчасам, як грош мае, Ў рэстаранах п'е, гуляе, — Гэта так вядзецца. Ну, няхай! як верне ў хату, Завядзем яго ўсе к свату, — Гэта так здаецца. Ажаніць мо як удасца? Аж куды там! Ліха, трасца! — Гэта так вядзецца. Ў вёсцы будзе яму міла. Аж не так, не тут то была! — Гэта так здаецца. Змітр прыехаў. Жмурыць вочы, Ў вёсцы ўсіх і знаць не хоча, — Гэта так вядзецца. Не раўня яму ўсе сталі — Світ, сярмяг не паскідалі, — Гэта так здаецца. У Змітра ўжо шмат зухвальства, Ён і стражнік і начальства, — Гэта так вядзецца. Бацька рад і вёска рада: Ёсць зашчыта, помач, рада, — Гэта так здаецца. Ды дарма уся спадзея Ад такога дабрадзея, — Гэта так вядзецца. Дзе няшчасце, ці крадзежа, Яго дзела трапіць свежа, — Гэта так здаецца. Але Зміцер ані дбае, Як зап'ецца, дык гуляе, — Гэта так вядзецца. У шынку абіў парогі, Маці цягне стуль за ногі, Часта так здаецца. </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1909 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 3p4mvcxapmmgamb6d5rwg0b5m1otf1m 0 29307 87398 2022-08-14T10:02:07Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Няўмекі і лекі | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1910 | крыніца = «Наша Ніва», 1910, №9; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 305-307 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачат...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Няўмекі і лекі | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1910 | крыніца = «Наша Ніва», 1910, №9; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 305-307 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|Няўмекі і лекі}} <poem>Захварэў раз Аляксандра І аслаб быў дужа, Немач нейкая успала — Ні скула, ні ружа, Але шмат былі апухлі Правы бок з рукою; І ні днём, ні злашча ўночы Ён не меў спакою. Ўсякіх лекаў, зёлак, мазі Перапрабавалі; Цёрлі, дзёрлі, скрэблі, рвалі, Мазалі і клалі — Ані рады. Пайшла жонка Хвельчара паклікаць. Той прыйшоў. Абслухаў дудкай, Пачаў пальцам тыкаць. Акуратна бок абгледзеў, Язык, горла, вуста, Штось накрэмзаў на паперцы Дробненька і густа. «Прыкладайце, кажа, гэтым, Я зайду ў нядзелю». Баба плюснула у ручку Свайму збавіце́лю. Хвельчар выйшаў. Баба зараз (Спрытна вельмі была), Мёдам змазаўшы, рацэпту К боку прыляпіла. У нядзелю хвельчар спраўдзі Зноў зайшоў дадому, Сеў на зэдлі і пытае: «Яково ж старому? Як лякарства, ці хоць трохі Ёсць якой паправы?» «Не, панок, — спыняе жонка, — Не зусім цікава Картка гэта шчэ на боку, Прыкарэла дужа». Хвельчар з дзіву аж затросся, Ды бардзей да мужа. Павярнуў, — аж т’кі і праўда Рацэпт быў на целе; Як наробіць тады крыку: «Ці вы звар'яцелі?!» Зноў спісаў другую картку, Бабу без адкладу Шле ў аптэку, ёй тлумача, Каб зрабіць да ладу; Глядзі, баба праз гадзіну Ўжо дамоў прыпёрла І з аптэчнай пляшкі корак Выдзірала з горла: Пальцам ткае, цвекам пора, Не дасць рады матка. Сын узяўся, а ён бачыў, Як спраўляўся татка. Сціснуў знізу, аб далоні Калі пяткай жарне — «Во як трэба!» — кажа матцы, Чымсь час траціць марне. Ўсё гатова. Маззю жоўтай Баба вехцем добра Шмаравала як належыць Бок, руку і жобра. Наліла міхстуру ў шклянку, Як гарбаты, поўна, Падала, тлумача мужу, Нібы хвельчар, роўна: «Мой Ляксандра, не спрачайся, Зрабі па расказу — Ёй казаў па ложцы сёрбаць, Не хватаць адразу!» Але к вечару у той дзець Ўжо лякарства шчэзла: Стары сёрбаў, ўпадабаўшы, Покуль толькі лезла. Жонка зноў гадзіла мужу, Шмаравала тлуста. Глядзі, ўвечар у тэй пляшцы Стала саўсім пуста, Во, назаўтра баба зрана Зноў лякарства просе: Кажа «як панюхаць далі І не засталося! Трэба болей, калі ласка, Каб на дзён хоць колькі! Хвельчар злаяў, — дзед чы жывы, Чы хватаюць колькі? Як стары, ці ёсць гарачка І чы добра спіцца?» Зноў тлумачыць пачаў бабе Ды стаў з ёй сварыцца: «Каб вас ліха, ўсе вы дурні, Як адзін, у хаце, На! І больш не спадзявайся, Тут на месяц хваце!» Плача баба і лякарства Беражэ, скупіцца. Лье ашчэдна ўсё пад меру Перадаць баіцца. . . . . . . . . . . . . . . . . …А праз дзве нядзелі — Стары ўстаў з пасцелі... </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1910 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] qt5m0ucjglakszg13w0orrnop36ixtg 0 29308 87399 2022-08-14T10:04:10Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Ноч на Івана Купалу | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1910 | крыніца = «Наша Ніва», 1910, №26; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 308 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-па...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Ноч на Івана Купалу | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1910 | крыніца = «Наша Ніва», 1910, №26; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 308 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''Ахвярую Я. Купале''}} <poem>Ноч беспрасветная, страшная, сумная Цяжка на землю сырую лягла; Быццам як сонная, хмара пакутная Ціха, ледзь жыва, па небе плыла... Сцелецца густа туман над дубраваю, К верху падымецца, зноў прападзе... Дрэме над возерам вольха кудравая, Лісця прыткнуўшы к спляснелай вадзе... Чуць скалыхнецца асіна срабрыстая... Я калачуся, займае дух мне, Страхі здаюцца, а сіла нячыстая Путае ногі і ўзад мяне пхне. Мераць сном вочы мне ведзьмы зласлівыя, Толькі не ім нада мною верх мець! Чуў ад старых я, што жыцце шчаслівае Тых ёсць, хто з папраці кветку сарвець! Хто пераможа сам страхі ўсе дзікія, Вызваліць кветку із ведзьмавых рук, — Той таямніцы пазнае вялікія, Знаці не будзе ні крыўды, ні мук! </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1910 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 53c3x7mdnanoooirenqf3rso4ztbyxu 14 29309 87400 2022-08-14T10:04:25Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Янка Лучына]] [[Катэгорыя:Творы пра аўтараў|Лучына, Янка]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Янка Лучына]] [[Катэгорыя:Творы пра аўтараў|Лучына, Янка]] 4hfht9tk848us7orrigrdgxkq289cj4 0 29310 87402 2022-08-14T10:09:28Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Родны край | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1912 | крыніца = «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 309 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{В...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Родны край | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1912 | крыніца = «Маладая Беларусь», сш. 1, сер. 1, 1912; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 309 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|Родны край}} <poem>Ты не пытай мяне, мой дружа, Аб той краіне, дзе я ўзрос, Аб днях пагодных, золкай стужы, Аб роснай траўцы, поўнай слёз. Пакінь пытаць аб кветках мая, Што так пярэсцяць на лугах, Дзе шчабятлівых птушак стая Пяе і снуе па стагах. Аздобнасць неба — сонца, зоры Душу святлілі часта мне, І сэрца, поўнае пакоры, З падзякай к краю свайму мкне. Пакінь пытаць, ці я збалелы Свайго радзімага сяла Пагляд санлівы і нясмелы Яшчэ і сёння помню я. А хто ж бы мог нямое поле, Абшар квяцісты — сенажаць, Дзе столькі працы, слёз уволю, Так лёгка, здрадна зневажаць? Пакінь пытаць аб хатцы курнай, Аб плот абвіслы ля гумна, Пра ціхі шэпт вярбы спахмурнай Пры самай прызбе ля вакна. Пра шлях, пра крыж на ройсце смутны, Пра векавечны рад бяроз, Касцельных вежаў звон пакутны... Ўсё сэрца ўздрыгвае да слез. Пакінь, браток, не муч пытаннем Аб роднай матцы, што ўвесь час Мяне пясціла і з бажаннем Мне над калыскаю не раз. Пяяла песні з цёплай верай, Жадала долі, шчасця шмат... Вер, тая песня сумнай лерай Звініць у сэрцы ад тых дат. Пакінь пытаць пра жніў з касьбою, Начлег, агнішчы, карагод, У вырай доўгай чарадою Буслоў і жораваў адлёт, Дзе звон касы, дзе песня жнеяк, Дзе чуцен зычны рык кароў, Туды душой нясуся неяк; Рой светлых дум ўздымае кроў. А родных птушак як убачу Адлёт, іх шумныя рады, Здаецца мне, што з імі трачу Спакой і шчасце наўсягды!.. Пакінь пытаць аб край, аб мове: Сваё над жыцце я люблю, І ў прывітанні, ў кожным слове Я беларускі тон лаўлю, Што з глыбі шчырай, непадкупнай Цурком з душы жывой плыве, Дзе ў працы чорнай, цяжкай, рупнай Сумленне з згодаю жыве. Пакінь пытаць! Не дам я веры, Каб Беларусь хто мог забыць: Я пэўны — кожны з нас без меры Ліобіў і будзе век любіць!!! </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1912 года]] k9uyin1n5vk19mbazk9ro8078twzjhr 0 29311 87403 2022-08-14T10:12:59Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Лепшая рада | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1913 | крыніца = «Наша Ніва», 1913, №37; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 311 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''(...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Лепшая рада | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1913 | крыніца = «Наша Ніва», 1913, №37; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 311 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''(У школе)''}} <poem> «Ну, матулька, роб што хочаш Ты з сваім Лук'янам, — Бачыш, во, лабук вялікі Ровен з бацькам Янам, Але што, калі лянівы, Дурны, горш ад быдла — Мне ўжо годзе з ім вадзіцца, Ды ужо й абрыдла. Галавой у школе ходзіць, Стаў хлапец нягодны, Дзе пабіта ці разліта — Лук'ян там нязводны. Да навукі ён няздатны, Толькі да сваволі; Мусіш браць яго са школы, Хай ганяе ў полі. З яго толку век не будзе, Кепская з ім рада, — Стаў спрачацца, не спаўняе Майго, бач, загаду. Ты сама ўжо з ім спраўляйся, Давай часта лазню; — Гэта лепш за ўсё паможа Кручанаму блазну!» «Мой панок, святую праўду Кажаш мне у вочы, А чаму ж ты сам той лазні Спрабаваць не хочаш?» «Што-о... ці помніш, што ты кажаш? «Дурні вы абое!» «Мой панок, даруй, здаецца, Я ж кажу аб тое, Што пан ласне радзіш сыну, Але добра б была, Каб пан так зрабіў, паслухаў Як бы я прасіла...» «Як жа хочаш? твайго сына Не хачу чапаці! Ты і бацька лепей самі Спраўцеся у хаце». «Не, панок, нашто?! не трэба З ім нам мардавацца. Ён і так шмат памякчэе Будзе лепш старацца, Калі б пан замест Лук'яна Ды хлапца другога Лазой зрэзаў, дык тады б мой Прысмірэў бы многа». </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] le29v8m5pj1qsul5bm2sfz5n1mmo5zl 87404 87403 2022-08-14T10:13:21Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Лепшая рада | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1913 | крыніца = «Наша Ніва», 1913, №37; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 311 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|''(У школе)''}} <poem> «Ну, матулька, роб што хочаш Ты з сваім Лук'янам, — Бачыш, во, лабук вялікі Ровен з бацькам Янам, Але што, калі лянівы, Дурны, горш ад быдла — Мне ўжо годзе з ім вадзіцца, Ды ужо й абрыдла. Галавой у школе ходзіць, Стаў хлапец нягодны, Дзе пабіта ці разліта — Лук'ян там нязводны. Да навукі ён няздатны, Толькі да сваволі; Мусіш браць яго са школы, Хай ганяе ў полі. З яго толку век не будзе, Кепская з ім рада, — Стаў спрачацца, не спаўняе Майго, бач, загаду. Ты сама ўжо з ім спраўляйся, Давай часта лазню; — Гэта лепш за ўсё паможа Кручанаму блазну!» «Мой панок, святую праўду Кажаш мне у вочы, А чаму ж ты сам той лазні Спрабаваць не хочаш?» «Што-о... ці помніш, што ты кажаш? «Дурні вы абое!» «Мой панок, даруй, здаецца, Я ж кажу аб тое, Што пан ласне радзіш сыну, Але добра б была, Каб пан так зрабіў, паслухаў Як бы я прасіла...» «Як жа хочаш? твайго сына Не хачу чапаці! Ты і бацька лепей самі Спраўцеся у хаце». «Не, панок, нашто?! не трэба З ім нам мардавацца. Ён і так шмат памякчэе Будзе лепш старацца, Калі б пан замест Лук'яна Ды хлапца другога Лазой зрэзаў, дык тады б мой Прысмірэў бы многа». </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1913 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] 0se9irz2avkhyuqi8plen3tzgln0jtu 0 29312 87405 2022-08-14T10:15:00Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = «Гляджу на змены у прыродзе...» | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1914 | крыніца = «Віеlаrus», 1914, № 16; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 313 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }}...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = «Гляджу на змены у прыродзе...» | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1914 | крыніца = «Віеlаrus», 1914, № 16; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 313 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|}} <poem> Гляджу на змены у прыродзе: Як гасне дзень і блеск зары, Як ноч з паспехам надыходзе І зоркі свецяць; як з гары Устаў глыбокі месяц думны, Глядзіць і цешыцца сабой, Як дня няскончаны рух шумны Змяняе жданы супакой. І ў думку, поўную пакоры, Я углыбляюся душой — Аж там далёка, покуль зоры Не бліснуць з ранічнай расой. У хвілю гэту я шчаслівы — Кругом спакой і цішыня — І толькі матылёк блудлівы Ўляціць і выляціць з вакна; Шукае месца, дзе прыткнуцца, Дзе прытуліцца, а мае Услед за ім бягуць-снуюцца Такія ж думкі ў галаве... Вось матылька заняты доляй, Сяджу, бывала, доўгі час, І ў смутных думках мімаволі Я застываў душой не раз. </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] k8d2p6olm0u1o2us6hisim855xthnfi 0 29313 87406 2022-08-14T10:18:51Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Родныя малюнкі | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1914 | крыніца = «Віеlаrus», 1914, № 25; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 314 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Родныя малюнкі | аўтар = Альберт Паўловіч | год = 1914 | крыніца = «Віеlаrus», 1914, № 25; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 314 | арыгінал = | пераклад = | сэкцыя = Верш | папярэдні = | наступны = | анатацыі = }} {{Верш-пачатак|Родныя малюнкі}} <poem>Люблю глядзець, як конь паволі З сахой барознамі ідзе, І чуць, як ціха, нудна ў полі Араты песню завядзе. Люблю глядзець, як брат наш сее З малітвай шчырай на губах, Як з кожным зерняткам надзея Ў зямлю кладзецца у слязах. Люблю, абходзячы ток, гумны, Спаткаць вясёлую зару, Глядзець, як лёгкі, зважны, думны Туман ўздымаецца ў гару. Люблю абшар лугоў прывольны І слухаць стуль жалейкі стогн, Калоссяў спелых шум павольны І песні жней і кос пазвон. Люблю я з ліповай лубкай святам Усёй сям'ёй у лес сыпнуць, Збіраць грыбы і там дзяўчатам Ўдалую песню падцягнуць. Люблю мяжой абходзіць мора, Дзе грэчка скветчана, як снег; Дзе пчолкі, снуючы ў прасторы, Гудзяць, паўнюткія уцех. Люблю я чуць, як песня льецца Вясёлым рэхам на ўвесь гай, — Вось спраўды толькі тут, здаецца, І ёсць такі жаданы рай... Люблю — як з поля ўсёй па пары Са збожжам цягнуцца вазы І чуць, як колы у цяжары Скрыпяць, моў ў зімку палазы. Люблю я родныя прывабы: Там лес, там шастае вятрак, Тут буракі цярэбяць бабы І у прыпол страсаюць мак; Там канапельку рвуць дзяўчаты, А хлопцы бульбу ў мех кладуць, Тут дзед ледзь топчацца ля хаты, У вуллях пчолачкі гудуць. Там чуць далёка рык каровы, Бляе авечка, — і пастух На дудцы грае... Льюцца словы... Наўкруг прыволле!... вольны дух!.. </poem> {{Верш-канец}} [[Катэгорыя:Вершы Альберта Паўловіча]] [[Катэгорыя:Творы 1914 года]] s9wkcj1ybnboniz7o1homgmpjlynx44 102 29314 87409 2022-08-14T10:27:46Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Пра аўтара | Прозвішча =Станкевіч | Імёны =Уладзіслава | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў = | Апісанне =беларуская літаратуразнаўца і культурная дзяячка | Іншае = | ДН = 25 снежня 1891 | Месца нарадж...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Станкевіч | Імёны =Уладзіслава | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў = | Апісанне =беларуская літаратуразнаўца і культурная дзяячка | Іншае = | ДН = 25 снежня 1891 | Месца нараджэння = Вішнева, цяпер Валожынскі раён, Мінская вобласць | ДС = 25 лютага 1960 | Месца смерці =Мінск | Выява =Uladzislava Lucevič.jpg | Вікіпедыя =:be:Уладзіслава Францаўна Луцэвіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслава Луцэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслава Станкевіч | Google = }} == Творы == {{All works}} *[[«Гудзіць вецер, завывае...»]] // «Bielarus», 1914, № 20. [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 28ti56to6y3hujh2xzfvgqy7gd8cw4v 87410 87409 2022-08-14T10:29:39Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Станкевіч | Імёны =Уладзіслава | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =псеўд. В. Станкевічанка | Апісанне =беларуская літаратуразнаўца і культурная дзяячка | Іншае = | ДН = 25 снежня 1891 | Месца нараджэння = Вішнева, цяпер Валожынскі раён, Мінская вобласць | ДС = 25 лютага 1960 | Месца смерці =Мінск | Выява =Uladzislava Lucevič.jpg | Вікіпедыя =:be:Уладзіслава Францаўна Луцэвіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслава Луцэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслава Станкевіч | Google = }} == Творы == {{All works}} *[[«Гудзіць вецер, завывае...»]] // «Bielarus», 1914, № 20. [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] 71zko1zi1j5ebo64iz5o31qwh9p5nhm 102 29315 87412 2022-08-14T10:37:45Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Пра аўтара |Імёны = Янка |Прозвішча = Журба |Варыянты імёнаў = сапр.: Іван Якаўлевіч Івашын |Выява = Ivan Ivašyn (Janka Žurba). Іван Івашын (Янка Журба) (1926).jpg |ДН = 30 красавіка 1881 |Месца нараджэння = в. Купніна, Лепельскі павет, цяпер у межах Чашні...» wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара |Імёны = Янка |Прозвішча = Журба |Варыянты імёнаў = сапр.: Іван Якаўлевіч Івашын |Выява = Ivan Ivašyn (Janka Žurba). Іван Івашын (Янка Журба) (1926).jpg |ДН = 30 красавіка 1881 |Месца нараджэння = в. Купніна, Лепельскі павет, цяпер у межах Чашнік |ДС = 7 студзеня 1964 |Месца смерці = Полацк |Апісанне = беларускі паэт |Іншае = |Вікіпедыя = Янка Журба |Вікіпедыя2 = Янка Журба |Вікіцытатнік = |Вікісховішча = |Вікіліўр = |ЭСБЕ = |Google = |Катэгорыя = Янка Журба |Першая літара прозвішча = Ж }} == Творы == {{Усе творы}} * [[За працу!]] // «Наша Ніва», 1912, №24 * [[Окліч]] // «Наша Ніва», 1912, №33 * [[Плывуць песні]] // «Наша Ніва», 1912, №42 * [[Да роднай краіны]] // «Наша Ніва», 1913, №5 * [[За айчызну]] // «Наша Ніва», 1913, №9 * [[Адрадзілася прырода]] // «Наша Ніва», 1913, №12 * [[Бійся, сэрца...]] // «Наша Ніва», 1913, №16-17 * [[Песня (Журба)]] // «Наша Ніва», 1913, №23 * [[Маладая жняя]] // «Наша Ніва», 1913, №31 * [[Рыбалоў]] // «Наша Ніва», 1913, №33 * [[У купальскую ноч]] // «Наша Ніва», 1914, №24 * [[Мігцелі зоры ў цёмнай ночы...]] (1914) [[Катэгорыя:Беларускія аўтары|Журба, Янка]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты|Журба, Янка]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] ptu7r94g3qwsvr0twad3a3b3chmaftw 0 29316 87419 2022-08-14T11:16:46Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Лета | аўтар = Хведар Чарнышэвіч | год = 1912 | сэкцыя = Верш | крыніца = «Наша Ніва», 1912, №30; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 465 }} {{poem-on|Лета}} <poem> У летні час як весела на полі!.. Пасевамі красуецца зямля... І хоча жыць і х...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Лета | аўтар = Хведар Чарнышэвіч | год = 1912 | сэкцыя = Верш | крыніца = «Наша Ніва», 1912, №30; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 465 }} {{poem-on|Лета}} <poem> У летні час як весела на полі!.. Пасевамі красуецца зямля... І хоча жыць і хоча шчасця волі Душа мая. Праменнем радасным бліскоча ў небе сонца, Ўвакруг краса, прыволле, светлы рай... І пекны ж ты, люблю цябе бясконца, Мой родны край! Зялёны гай звініць ад птушак спеву, Гамоняць радасна паміж сабой кусты, На поплаве, глядзіш, направа і налева — Кругом квяты. У хвалях возера разліта пазалота І радасць шчасная ў бары глухім шуміць, І ручаёк, і рэчка, і балота Жыццём кіпіць. І думка поўная вясёлай, новай веры... Эх, дзіўны лета час! Любуюся табой! Як ты ж мне міл... Люблю цябе без меры, Край родны мой! </poem> {{poem-off}} [[Катэгорыя:Вершы Хведара Чарнышэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1912 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] ft7hvj5j0mairftko82rmrfa3i0ew3x 0 29317 87420 2022-08-14T11:18:01Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = «Край мой родны, беларускі...» | аўтар = Хведар Чарнышэвіч | год = 1912 | сэкцыя = Верш | крыніца = «Наша Ніва», 1912, №40; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 466 }} {{poem-on|«Край мой родны, беларускі...»}} <poem> Край мой родны, беларус...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = «Край мой родны, беларускі...» | аўтар = Хведар Чарнышэвіч | год = 1912 | сэкцыя = Верш | крыніца = «Наша Ніва», 1912, №40; Беларуская дакастрычніцкая паэзія - 1967 - с. 466 }} {{poem-on|«Край мой родны, беларускі...»}} <poem> Край мой родны, беларускі, Мой каханы край; Ажыві маю надзею! Я ў душы маёй ды з ею Ствару светлы рай! Веру я, народ праснецца, Кіне цяжкі сон! Сонца блісне із-за хмары, Зацвітуць красой папары Шчасцем новых дзён... </poem> {{poem-off}} [[Катэгорыя:Вершы Хведара Чарнышэвіча]] [[Катэгорыя:Творы 1912 года]] [[Катэгорыя:Наша Ніва (кірыліца)]] g88ljhul81i16mpo1ctoyf3c1afa8i3