Вікікрыніцы bewikisource https://be.wikisource.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мультымедыя Адмысловае Размовы Удзельнік Размовы з удзельнікам Вікікрыніцы Размовы пра Вікікрыніцы Файл Размовы пра файл MediaWiki Размовы пра MediaWiki Шаблон Размовы пра шаблон Даведка Размовы пра даведку Катэгорыя Размовы пра катэгорыю Аўтар Размовы пра аўтара Старонка Размовы пра старонку Індэкс Размовы пра індэкс TimedText TimedText talk Модуль Размовы пра модуль Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Аўтар:Францішак Багушэвіч 102 1604 85897 85605 2022-08-11T16:42:05Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Багушэвіч | Імёны = Францішак | Першая літара прозвішча = Б | Варыянты імёнаў = Мацей Бурачок, Сымон Рэўка з-пад Барысава | Апісанне = беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык | Іншае = | ДН = 21 сакавіка 1840 | Месца нараджэння = фальварак Свіраны Віленскага павету Віленскай губерні (цяпер Літва) | ДС = 28 красавіка 1900 | Месца смерці = в. Кушляны (цяпер Смаргонскі раён) | Выява = Franciszak Bahuszewicz.jpg | Вікіпедыя = be:Францішак Багушэвіч | Вікіпедыя2 = be-tarask:Францішак Багушэвіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = Category:Francišak Bahuševič | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Францішак Багушэвіч | Google = }} == Бібліяграфія == * Творы. Мн., 1967; * Вершы. Мн., 1976; * Творы. Мн., 1991. == Зборнікі == * [[Дудка беларуская (1891)]], Кракаў ** [[Прадмова (Бурачок)]] ** [[Мая дудка]] ** [[Дурны мужык, як варона]] ** [[Як праўды шукаюць]] ** [[У судзе (Багушэвіч)|У судзе]] ** [[Воўк і авечка]] ** [[Мая хата]] ** [[Праўда]] ** [[Здарэнне]] ** [[Немец]] ** [[Думка]] ** [[З кірмашу]] ** [[Падарожныя жыды]] ** [[Хрэсьбіны Мацюка]] ** [[Бог не роўна дзеле]] ** [[Хцівец і скарб на святога Яна]] ** [[Гдзе чорт не можа, там бабу пашле]] ** [[Кепска будзе!]] ** [[У астрозе]] ** [[Быў у чысцы!]] * [[Смык беларускі (1894)]], Познань ** [[Прадмова (Рэўка)]] ** [[Смык (Багушэвіч)]] ** Песні ***[[Песьня I. Удава]] ***[[Песьня II. Гора]] ***[[Песьня III. Песьня]] ***[[Песьня IV. Сватаны]] ***[[Песьня V. Сватаная]] ***[[Песьня VI. Песьня]] ***[[Песьня VII. Песьня]] ***[[Песьня VIII. Калыханка]] ***[[Песьня IX. Песьня]] ***[[Песьня X. Хмаркі]] ** [[Панская ласка (верш)|Панская ласка (Багушэвіч)]] ** [[Афяра]] ** [[Скацінная апека]] ** [[Баляда (Багушэвіч)]] ** [[Жыдок]] ** [[Не ўсім адна смерць]] ** [[Не цурайся]] ** [[Панскае ігрышча]] ** [[Адказ Юрцы на «Панскае ігрышча»]] ** [[Свая зямля]] ** [[Сьвіньня і жалуды]] == Творы == {{All works‎}} === Паэзія=== * [[Мая душа (Багушэвіч)]] * [[Малімончык наш Тадэўка]] * [[Праўдзівая гісторыя аб замучаным дукаце (Багушэвіч)]] * [[Kouna]] * [[Chto nad żaleznaj strunoj zapanuje]] * [[Kamu dudka pasіuszna]] === Апавяданні === * [[Дзядзіна (Багушэвіч)]] * [[Палясоўшчык (Багушэвіч)]] * [[Сведка (Багушэвіч)]] * [[Тралялёначка (Багушэвіч)]] === Байкі === * [[Воўк і авечка (Багушэвіч)]] == Пра аўтара== * [[Эпіграма (Абуховіч)]] * [[Дзякуй табе, браце, Бурачок Мацею]] * [[На памяць зычліваму для сям’і]] * [[Скрыпка беларуская — Прадмова]] * [[Памяці Ф. Багушэвіча]] * [[Ф. Багушэвіч — пясняр беларускі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Мацей_Бурачок_(Пранцішак_Багушэвіч).|Мацей Бурачок (Ігнатоўскі)]] *[[«Чысцец» у Мацея Бурачка]] *[[На магіле Пр. Багушэвіча]] * [[Францішак Багушэвіч (Бядуля)]] *[[Успамін аб Мацею Бурачку]] *[[Абмылкі ў выданьнях твораў Багушэвіча]] *[[Ксяндзоўская «цэнзура» твораў Ф. Багушэвіча]] *[[Fr. Bahušewič : jaho žyćcio i tworčaść]] *[[Францышак Багушэвіч як ідэолёг беларускага адраджэньня і як мастак]] *[[Царскі суд над творамі Ф. Багушэвіча]] *[[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Францішак Багушэвіч|Францішак Багушэвіч (Піятуховіч)]] *[[Жыцьцё і творчасьць Фр. Багушэвіча ў успамінах ягоных сучасьнікаў]] *[[Смех і слёзы Ф. Багушэвіча]] == Літаратура == * [[Сцяпан Александровіч|Александровіч С.]] Пуцявіны роднага слова. Праблемы развіцця беларускай літаратуры і друку другой паловы XIX — пачатку XX стагоддзя. Мн. 1971. с. 91 — 105. * Багушэвіч Ф. Творы: Для сярэд. і ст. шк. узросту.-2-е выд. Мн., 2001 * Барысенка В. Францішак Багушэвіч і праблема рэалізма ў беларускай літаратуры ХІХ стагоддзя. — Мн., 1957. * [[Валер Булгакаў|Булгакаў В.]] Гісторыя беларускага нацыяналізму. Вільня, 2006. * [[Генадзь Кісялёў|Кісялёў Г]]. Багушэвіч Францішак // Беларускія пісьменнікі: Бібліяграфічны слоўнік. У 6 Т. Т. 1. Мн., 1992. С. 182—184. * Ламека У., Содаль У. Багушэвіч Францішак Казіміравіч // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн., 1994. С. 67 — 69. * [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Жыццё і творчасьць Фр. Багушэвіча ва ўспамінах ягоных сучасьнікаў // Спадчына, № 1-2, 2001, С. 35 — 64. * [[Адам Мальдзіс|Мальдзіс А.]]. У пошуках багушэвічаўскай шкатулкі // Падарожжа ў XIX ст. З гісторыі беларускай літаратуры, мастацтва і культуры. Навук.- папул. нарысы. Мн., 1969. С. 168—173. * Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мн.: БелЭн, 1995. ISBN 985-11-0016-1 * Содаль У. Сцежкамі Мацея Бурачка. — Мн., 1991. * Творы / Прадм. Я. Янушкевіча. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2009. * Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową. Białorusini na tle przemian narodowościowych w Europie Srosdkowo-Wschodniej XIX stulecia. Lublin, 2000. S. 237—242. * Romanowski A. Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. Krakòw: Universitas, 2003. S. 40 — 43, 287, 298, 308—309, 314, 402, 404—405, 408, 420. [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Пісьменнікі]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] ghz2knxt02nzskuiexu4bpr5itm06lh Аўтар:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч 102 1648 85874 85598 2022-08-11T13:51:01Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Дунін-Марцінкевіч | Імёны = Вінцэнт | Першая літара прозвішча = Д | Варыянты імёнаў = Wincenty Jakub Dunin-Marcinkiewicz, Войт Навум, Навум Прыгаворка | Апісанне = беларускі і польскі драматург, паэт, тэатральны крытык | Іншае = | ДН = 4 лютага 1808 | Месца нараджэння = фальв. Панюшкавічы, Расійская імперыя | ДС = 29 снежня 1884 | Месца смерці = Люцынка, Расійская імперыя | Выява = Wincenty Dunin-Marcinkiewicz 2.jpg | Вікіпедыя = :be:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіцытатнік = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікісховішча = Category:Wincenty Dunin-Marcinkiewicz | Вікіліўр = Vintsent Dunin-Martsinkyevich | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Google = }} == Творы == {{Усе творы}} === Паэмы === * [[Вечарніцы]] * [[Гапон]] * [[Купала]] * '''Быліцы, расказы Навума''' ** [[Навум да братоў мужыкоў]] ** [[Злая жонка]] ** [[Халімон на каранацыі]] * [[Шчароўскія дажынкі]] * [[Травіца брат-сястрыца]] === П’есы === * [[Ідылія]] * [[Залёты]] * [[Пінская шляхта]] === Вершы === * [[Віншаванне войта Навума]] * [[Верш Навума Прыгаворкі]] * [[Заўтра Спаса, кажуць людзе]] * [[Галубкі]] === Пераклады === * [[З А. Міцкевіча. Пан Тадэвуш. Слова ад перакладчыка.]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца першая]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца другая]] * [[Дыпламатыка і ловы]] (урывак з паэмы «Пан Тадэвуш») === Лісты === * [[Ліст да Юзафа Ігнацыя Крашэўскага (Дунін-Марцінкевіч/Зямкевіч)]] === Dubia === * [[Гутарка двух суседаў]] * [[Гутарка старога дзеда]] * [[Вясна гола перапала]] * [[Песні набожныя#II|«Божа, што Польшчы праз доўгія векі…»]] == Пра аўтара == * [[Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу]] * [[У 25-летнюю гадаўшчыну сьмерці В. Дунін-Марцінкевіча]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч, яго жыцьцё і літаратурнае значэньне]] * [[Памяці Вінцука Марцінкевіча]] * [[Грамадзянскае становішча В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дунін-Марцінкевіч (Гарэцкі)]] * [[Вінцэнты Дунін-Марцінкевіч, стары менскі беларускі пісьменнік]] * [[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Вінцук_Дунін-Марцінкевіч._(1807—85).|Вінцук Дунін-Марцінкевіч (Ігнатоўскі)]] * [[Пагляд на творчасць Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Нацыянальнасьць у Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]]|Зямкевіч Дунін.pdf}} * [[Нязнаны верш Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Забытая кніжка]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч: У 40-я ўгодкі сьмерці яго]] * [[Конфіскацыя "Пана Тадэуша" Д.-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: (Агульна-крытычны начырк)]]|Ільляшэвіч Дунін-Марцінкевіч.pdf}} * [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] * [[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]] * [[Фрагмэнт з жыцьця В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Jozef Gołąbek. Wincenty Dunin-Marcnkiewicz, poeta polsko-białoruski]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч]]|Клімковіч Дунін2.pdf}} * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры]]|Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры.pdf}} * {{Скан|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча.pdf}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.khblit.narod.ru/twory.html Выданні твораў] * [http://www.dunin-marcinkevich.ru/ Тэксты твораў] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] rm3qs6g6de1a075qry11unq31q56d13 85981 85874 2022-08-12T10:48:32Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Дунін-Марцінкевіч | Імёны = Вінцэнт | Першая літара прозвішча = Д | Варыянты імёнаў = Wincenty Jakub Dunin-Marcinkiewicz, Войт Навум, Навум Прыгаворка | Апісанне = беларускі і польскі драматург, паэт, тэатральны крытык | Іншае = | ДН = 4 лютага 1808 | Месца нараджэння = фальв. Панюшкавічы, Расійская імперыя | ДС = 29 снежня 1884 | Месца смерці = Люцынка, Расійская імперыя | Выява = Wincenty Dunin-Marcinkiewicz 2.jpg | Вікіпедыя = :be:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіцытатнік = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікісховішча = Category:Wincenty Dunin-Marcinkiewicz | Вікіліўр = Vintsent Dunin-Martsinkyevich | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Google = }} == Творы == {{Усе творы}} === Паэмы === * [[Вечарніцы]] * [[Гапон]] * [[Купала]] * '''Быліцы, расказы Навума''' ** [[Навум да братоў мужыкоў]] ** [[Злая жонка]] ** [[Халімон на каранацыі]] * [[Шчароўскія дажынкі]] * [[Травіца брат-сястрыца]] === П’есы === * [[Ідылія]] * [[Залёты]] * [[Пінская шляхта]] === Вершы === * [[Віншаванне войта Навума]] * [[Верш Навума Прыгаворкі]] * [[Заўтра Спаса, кажуць людзе]] * [[Галубкі]] === Пераклады === * [[З А. Міцкевіча. Пан Тадэвуш. Слова ад перакладчыка.]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца першая]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца другая]] * [[Дыпламатыка і ловы]] (урывак з паэмы «Пан Тадэвуш») === Лісты === * [[Ліст да Юзафа Ігнацыя Крашэўскага (Дунін-Марцінкевіч/Зямкевіч)]] === Dubia === * [[Гутарка двух суседаў]] * [[Гутарка старога дзеда]] * [[Вясна гола перапала]] * [[Песні набожныя#II|«Божа, што Польшчы праз доўгія векі…»]] == Пра аўтара == * [[Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу]] * [[У 25-летнюю гадаўшчыну сьмерці В. Дунін-Марцінкевіча]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч, яго жыцьцё і літаратурнае значэньне]] * [[Памяці Вінцука Марцінкевіча]] * [[Грамадзянскае становішча В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дунін-Марцінкевіч (Гарэцкі)]] * [[Вінцэнты Дунін-Марцінкевіч, стары менскі беларускі пісьменнік]] * [[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Вінцук_Дунін-Марцінкевіч._(1807—85).|Вінцук Дунін-Марцінкевіч (Ігнатоўскі)]] * [[Пагляд на творчасць Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Нацыянальнасьць у Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]]|Зямкевіч Дунін.pdf}} * [[Нязнаны верш Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Забытая кніжка]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч: У 40-я ўгодкі сьмерці яго]] * [[Конфіскацыя "Пана Тадэуша" Д.-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: (Агульна-крытычны начырк)]]|Ільляшэвіч Дунін-Марцінкевіч.pdf}} * [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] * [[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]] * [[Фрагмэнт з жыцьця В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Jozef Gołąbek. Wincenty Dunin-Marcnkiewicz, poeta polsko-białoruski]] * [[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч (Клімковіч)]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры]]|Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры.pdf}} * {{Скан|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча.pdf}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.khblit.narod.ru/twory.html Выданні твораў] * [http://www.dunin-marcinkevich.ru/ Тэксты твораў] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] gcgx5uat0xxnag5s5qphf69sr9gu86d 86002 85981 2022-08-12T11:56:48Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Дунін-Марцінкевіч | Імёны = Вінцэнт | Першая літара прозвішча = Д | Варыянты імёнаў = Wincenty Jakub Dunin-Marcinkiewicz, Войт Навум, Навум Прыгаворка | Апісанне = беларускі і польскі драматург, паэт, тэатральны крытык | Іншае = | ДН = 4 лютага 1808 | Месца нараджэння = фальв. Панюшкавічы, Расійская імперыя | ДС = 29 снежня 1884 | Месца смерці = Люцынка, Расійская імперыя | Выява = Wincenty Dunin-Marcinkiewicz 2.jpg | Вікіпедыя = :be:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіцытатнік = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікісховішча = Category:Wincenty Dunin-Marcinkiewicz | Вікіліўр = Vintsent Dunin-Martsinkyevich | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Google = }} == Творы == {{Усе творы}} === Паэмы === * [[Вечарніцы]] * [[Гапон]] * [[Купала]] * '''Быліцы, расказы Навума''' ** [[Навум да братоў мужыкоў]] ** [[Злая жонка]] ** [[Халімон на каранацыі]] * [[Шчароўскія дажынкі]] * [[Травіца брат-сястрыца]] === П’есы === * [[Ідылія]] * [[Залёты]] * [[Пінская шляхта]] === Вершы === * [[Віншаванне войта Навума]] * [[Верш Навума Прыгаворкі]] * [[Заўтра Спаса, кажуць людзе]] * [[Галубкі]] === Пераклады === * [[З А. Міцкевіча. Пан Тадэвуш. Слова ад перакладчыка.]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца першая]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца другая]] * [[Дыпламатыка і ловы]] (урывак з паэмы «Пан Тадэвуш») === Лісты === * [[Ліст да Юзафа Ігнацыя Крашэўскага (Дунін-Марцінкевіч/Зямкевіч)]] === Dubia === * [[Гутарка двух суседаў]] * [[Гутарка старога дзеда]] * [[Вясна гола перапала]] * [[Песні набожныя#II|«Божа, што Польшчы праз доўгія векі…»]] == Пра аўтара == * [[Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу]] * [[У 25-летнюю гадаўшчыну сьмерці В. Дунін-Марцінкевіча]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч, яго жыцьцё і літаратурнае значэньне]] * [[Памяці Вінцука Марцінкевіча]] * [[Грамадзянскае становішча В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дунін-Марцінкевіч (Гарэцкі)]] * [[Вінцэнты Дунін-Марцінкевіч, стары менскі беларускі пісьменнік]] * [[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Вінцук_Дунін-Марцінкевіч._(1807—85).|Вінцук Дунін-Марцінкевіч (Ігнатоўскі)]] * [[Пагляд на творчасць Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Нацыянальнасьць у Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]]|Зямкевіч Дунін.pdf}} * [[Нязнаны верш Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Забытая кніжка]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч: У 40-я ўгодкі сьмерці яго]] * [[Конфіскацыя "Пана Тадэуша" Д.-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: (Агульна-крытычны начырк)]]|Ільляшэвіч Дунін-Марцінкевіч.pdf}} * [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] * [[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]] * [[Фрагмэнт з жыцьця В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Jozef Gołąbek. Wincenty Dunin-Marcnkiewicz, poeta polsko-białoruski]] * [[В. Дунін-Марцінкевіч]] * [[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч (Клімковіч)]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры]]|Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры.pdf}} * {{Скан|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча.pdf}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.khblit.narod.ru/twory.html Выданні твораў] * [http://www.dunin-marcinkevich.ru/ Тэксты твораў] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] mco97ys2p1jlr3wdbwpcqwrs61idncr 86003 86002 2022-08-12T11:57:01Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча = Дунін-Марцінкевіч | Імёны = Вінцэнт | Першая літара прозвішча = Д | Варыянты імёнаў = Wincenty Jakub Dunin-Marcinkiewicz, Войт Навум, Навум Прыгаворка | Апісанне = беларускі і польскі драматург, паэт, тэатральны крытык | Іншае = | ДН = 4 лютага 1808 | Месца нараджэння = фальв. Панюшкавічы, Расійская імперыя | ДС = 29 снежня 1884 | Месца смерці = Люцынка, Расійская імперыя | Выява = Wincenty Dunin-Marcinkiewicz 2.jpg | Вікіпедыя = :be:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіпедыя2 = :be-tarask:Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікіцытатнік = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Вікісховішча = Category:Wincenty Dunin-Marcinkiewicz | Вікіліўр = Vintsent Dunin-Martsinkyevich | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч | Google = }} == Творы == {{Усе творы}} === Паэмы === * [[Вечарніцы]] * [[Гапон]] * [[Купала]] * '''Быліцы, расказы Навума''' ** [[Навум да братоў мужыкоў]] ** [[Злая жонка]] ** [[Халімон на каранацыі]] * [[Шчароўскія дажынкі]] * [[Травіца брат-сястрыца]] === П’есы === * [[Ідылія]] * [[Залёты]] * [[Пінская шляхта]] === Вершы === * [[Віншаванне войта Навума]] * [[Верш Навума Прыгаворкі]] * [[Заўтра Спаса, кажуць людзе]] * [[Галубкі]] === Пераклады === * [[З А. Міцкевіча. Пан Тадэвуш. Слова ад перакладчыка.]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца першая]] * [[Пан Тадэвуш (Міцкевіч/Дунін-Марцінкевіч)/Быліца другая]] * [[Дыпламатыка і ловы]] (урывак з паэмы «Пан Тадэвуш») === Лісты === * [[Ліст да Юзафа Ігнацыя Крашэўскага (Дунін-Марцінкевіч/Зямкевіч)]] === Dubia === * [[Гутарка двух суседаў]] * [[Гутарка старога дзеда]] * [[Вясна гола перапала]] * [[Песні набожныя#II|«Божа, што Польшчы праз доўгія векі…»]] == Пра аўтара == * [[Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу]] * [[У 25-летнюю гадаўшчыну сьмерці В. Дунін-Марцінкевіча]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч, яго жыцьцё і літаратурнае значэньне]] * [[Памяці Вінцука Марцінкевіча]] * [[Грамадзянскае становішча В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Наша Ніва (1906)/1910/48/В. Марцінкевіч у практычным жыцьці|В. Марцінкевіч у практычным жыцьці]] * [["Залёты", аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/В. Дунін-Марцінкевіч|В. Дунін-Марцінкевіч (Гарэцкі)]] * [[Вінцэнты Дунін-Марцінкевіч, стары менскі беларускі пісьменнік]] * [[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Вінцук_Дунін-Марцінкевіч._(1807—85).|Вінцук Дунін-Марцінкевіч (Ігнатоўскі)]] * [[Пагляд на творчасць Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Нацыянальнасьць у Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]]|Зямкевіч Дунін.pdf}} * [[Нязнаны верш Вінцука Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Забытая кніжка]] * [[Вінцук Дунін-Марцінкевіч: У 40-я ўгодкі сьмерці яго]] * [[Конфіскацыя "Пана Тадэуша" Д.-Марцінкевіча]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: (Агульна-крытычны начырк)]]|Ільляшэвіч Дунін-Марцінкевіч.pdf}} * [[Нарысы гісторыі беларускай літаратуры (1928)/Эпоха распаду і ліквідацыі прыгоннай гаспадаркі/Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча|Драматычныя творы Дуніна-Марцінкевіча]] * [[«Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча на менскай сцэне]] * [[Фрагмэнт з жыцьця В. Дуніна-Марцінкевіча]] * [[Jozef Gołąbek. Wincenty Dunin-Marcnkiewicz, poeta polsko-białoruski]] * [[В. Дунін-Марцінкевіч (Савановіч)]] * [[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч (Клімковіч)]] * {{Скан|[[Вінцэнт Дунін-Марцынкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры]]|Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч – адзін з пачынальнікаў беларускай літаратуры.pdf}} * {{Скан|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча|Неапублікаваны твор В. Дуніна-Марцінкевіча.pdf}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.khblit.narod.ru/twory.html Выданні твораў] * [http://www.dunin-marcinkevich.ru/ Тэксты твораў] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] hsgn1sfy6vkzqq6mhv3txzhue5qgaok Аўтар:Кастусь Каліноўскі 102 1667 85876 85277 2022-08-11T13:54:07Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Каліноўскі | Імёны =Кастусь | Першая літара прозвішча =К | Варыянты імёнаў = | Апісанне =беларускі палітычны дзеяч, публіцыст, паэт | Іншае = | ДН =21 студзеня (2 лютага) 1838 | Месца нараджэння = Мастаўляны, Галынская воласць, Гродзенскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя | ДС = 22 сакавіка 1864 | Месца смерці =Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя | Выява =Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1863).jpg | Вікіпедыя =:be:Кастусь Каліноўскі | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Кастусь Каліноўскі | Вікіцытатнік = | Вікісховішча = | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Кастусь Каліноўскі | Google = }} {{All works‎}} ==Творы== *[[Мужыцкая праўда/Арыгінал/6 (ненадрукаваны)|Мужыцкая праўда (ненадрукаваны нумар)]] *[[Прыказ гародзенскага камісара]] *[[Прыказ ад Ронду Рольскага над цэлым краем Літоўскім i Беларускім да народу зямлі Літоўскай i Беларускай]] *[[Jeszcze Polszcza nie propała]] *[[Марыська чарнабрэва, галубка мая…]] *[[Лісты з-пад шыбеніцы]] '''У суаўтарстве''' *[[Мужыцкая праўда]] ==Пра аўтара== '''Мастацкія творы''' *[[Кастусь Каліноўскі (Міровіч)]] *[[Кастусь Каліноўскі (Гурло)]] *[[Палёт у мінулае]] *[[Кастусь Каліноўскі (Дудар)]] *[[Кастусь Каліноўскі (Вольны)]] *[[Чуеш, Беларусь?]] *[[Кастусь Каліноўскі (Лявонны)]] *[[Кастусь Каліноўскі (Клімковіч)]] '''Навуковыя артыкулы''' *[[Памяці Справядлівага]] *[[Хто быў Констант Каліноўскі?]] *[[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/К. Каліноўскі|К. Каліноўскі (Гарэцкі)]] *[[Кастантын Каліноўскі (Цвікевіч)]] *[[Кастусь Каліноўскі (Цвікевіч)]] *[[Кастусь Каліноўскі, "Мужыцкая праўда" і ідэя Незалежнасьці Беларусі]] *[[Ў 70-я угодкі беларускага сацыялістычнага друку]] *[[Кастусь Каліноўскі (Да васьмідзесяцігоддзя з дня смерці)]] [[Катэгорыя:Паўстанне 1863 года]] [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія вайскоўцы]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] r223mx8q36lf1h79o1xmfuv0ipovpry Аўтар:Уладзіслаў Сыракомля 102 1690 85843 85599 2022-08-11T12:00:35Z VasyaRogov 1510 /* Вершы ў перакладзе */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Сыракомля | Імёны =Уладзіслаў | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Людвік Уладзіслаў Францішак Кандратовіч<br>Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz<br>(Władysław Syrokomla) | Апісанне =польскі і беларускі паэт, драматург, перакладчык, літаратурны крытык і краязнаўца | Іншае = | ДН =29 верасня 1823 | Месца нараджэння =фальв. Смольгаў Бабруйскага пав. Мінскай губ., цяпер в. Смольгава Любанскага р-на Мінскай вобл. | ДС =15 верасня 1862 | Месца смерці =Вільня, Літва | Выява =Władysław Syrokomla.PNG | Вікіпедыя =:be:Уладзіслаў Сыракомля | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сыракомля | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Władysław Syrokomla | Вікіліўр =Władysław Syrokomla | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслаў Сыракомля | Google = }} == Творы == {{All works‎}} ====Вершы арыгінальныя==== *[[Добрыя весьці (Сыракомля)|Добрыя весьці]] ====Вершы ў перакладзе==== *[[Ямшчык (Сыракомля/Лучына)|Ямшчык]] ''(Pocztylion)'' *[[Не я пяю — народ Божы…]] ''(Nie ja śpiewam — II)'' *[[На Палессі (Кандратовіч/Купала)|На Палессі]] *[[Груган (Сыракомля/Купала)|Груган]] ''(Kruk)'' *[[Нядзеля (Сыракомля/Купала)|Нядзеля]] *[[Каралі (Сыракомля/Купала)|Каралі]] *[[Доля (Сыракомля/Купала)|Доля]] *[[Надта салодкія думкі (Сыракомля/Лучына)|Надта салодкія думкі]] *[[Бусел (Сыракомля/Лучына)|Бусел]] *[[Лялька (Сыракомля)|Лялька]] *[[Бедны шпак (Сыракомля/Друцкі)|Бедны шпак]] *[[Літва]] (''уступ да паэмы «Радавіты шляхціч Ян Дэмбарог»'') *[[Лірнік вясковы (Сыракомля/Леўчык)]] ====Паэмы==== *[[Горсць пшаніцы (Сыракомля/Лучына)]] *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)|Чысты чацьвер]] ==Гл. таксама== *[[Верш Навума Прыгаворкі]] *[[Пастароньце ж, братцы мае…]] *[[Ludwik Kondratowič (Syrokomla)]] *[[Шляхам жыцьця (1913)/V/Лірнік вясковы|Лірнік вясковы]], верш Купалы *[[Падсьведамае і сьведамае ў «Душы беларускай» Сыракомлі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Уладыслаў_Сыракомля._(Людвік_Кандратовіч)._(1822-1862).|Уладыслаў Сыракомля (Ігнатоўскі)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары‎]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[pl:Autor:Ludwik Kondratowicz]] [[hy:Հեղինակ:Վլադիսլավ_Սիրոկոմլա]] amna1r27xdpz52gmznaweepw4k7zeie 85885 85843 2022-08-11T14:46:04Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Сыракомля | Імёны =Уладзіслаў | Першая літара прозвішча =С | Варыянты імёнаў =Людвік Уладзіслаў Францішак Кандратовіч<br>Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz<br>(Władysław Syrokomla) | Апісанне =польскі і беларускі паэт, драматург, перакладчык, літаратурны крытык і краязнаўца | Іншае = | ДН =29 верасня 1823 | Месца нараджэння =фальв. Смольгаў Бабруйскага пав. Мінскай губ., цяпер в. Смольгава Любанскага р-на Мінскай вобл. | ДС =15 верасня 1862 | Месца смерці =Вільня, Літва | Выява =Władysław Syrokomla.PNG | Вікіпедыя =:be:Уладзіслаў Сыракомля | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Уладзіслаў Сыракомля | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Władysław Syrokomla | Вікіліўр =Władysław Syrokomla | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Уладзіслаў Сыракомля | Google = }} == Творы == {{All works‎}} ====Вершы арыгінальныя==== *[[Добрыя весьці (Сыракомля)|Добрыя весьці]] ====Вершы ў перакладзе==== *[[Ямшчык (Сыракомля/Лучына)|Ямшчык]] ''(Pocztylion)'' *[[Не я пяю — народ Божы…]] ''(Nie ja śpiewam — II)'' *[[На Палессі (Кандратовіч/Купала)|На Палессі]] *[[Груган (Сыракомля/Купала)|Груган]] ''(Kruk)'' *[[Нядзеля (Сыракомля/Купала)|Нядзеля]] *[[Каралі (Сыракомля/Купала)|Каралі]] *[[Доля (Сыракомля/Купала)|Доля]] *[[Надта салодкія думкі (Сыракомля/Лучына)|Надта салодкія думкі]] *[[Бусел (Сыракомля/Лучына)|Бусел]] *[[Лялька (Сыракомля)|Лялька]] *[[Бедны шпак (Сыракомля/Друцкі)|Бедны шпак]] *[[Літва]] (''уступ да паэмы «Радавіты шляхціч Ян Дубарог»'') *[[Лірнік вясковы (Сыракомля/Леўчык)]] ====Паэмы==== *[[Горсць пшаніцы (Сыракомля/Лучына)]] *[[Чысты чацьвер (Сыракомля/Паўловіч)|Чысты чацьвер]] ==Гл. таксама== *[[Верш Навума Прыгаворкі]] *[[Пастароньце ж, братцы мае…]] *[[Ludwik Kondratowič (Syrokomla)]] *[[Шляхам жыцьця (1913)/V/Лірнік вясковы|Лірнік вясковы]], верш Купалы *[[Падсьведамае і сьведамае ў «Душы беларускай» Сыракомлі]] *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Уладыслаў_Сыракомля._(Людвік_Кандратовіч)._(1822-1862).|Уладыслаў Сыракомля (Ігнатоўскі)]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары‎]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Публіцысты]] [[Катэгорыя:Рыма-каталікі]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] [[pl:Autor:Ludwik Kondratowicz]] [[hy:Հեղինակ:Վլադիսլավ_Սիրոկոմլա]] cifhvg1p0wflald26ump3i75tixgy0p Аўтар:Ян Чачот 102 1694 85875 85597 2022-08-11T13:53:13Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Чачот | Імёны =Ян | Першая літара прозвішча =Ч | Варыянты імёнаў =Jan Czeczot | Апісанне =беларускі і польскі паэт, фалькларыст, мовазнавец | Іншае = | ДН =24.06.1796 (7.7) | Месца нараджэння =в. Малюшычы Навагрудскага пав. Слонімскай губ., цяпер Карэліцкі раён Гродзенскай вобласці | ДС =11.08.1847 (23) | Месца смерці =Друскенікі, цяпер Друскінінкай, Літва | Выява =Czeczot jan.jpg | Вікіпедыя =:be:Ян Чачот | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Ян Чачот | Вікіцытатнік =:be:Ян Чачот | Вікісховішча =Category:Jan Czeczot | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя = Ян Чачот | Google = }} {{All works‎}} == Вершы == {|width="70%" |width="50%" style="text-align:left;"| ===Беларускамоўныя=== *[[Яжовыя імяніны]] *[[На прыезд Адама Міцкевіча]] *[[Да пакіньце горла драць!]] *[[Да мілых мужычкоў]] *[[Фантазія па-беларуску]] ''ВЯСКОВЫЯ ПЕСЬНІ ЎЛАСНАГА САЧЫНЕНЬНЯ'' *[[Ой, у кусце, у хрусце…]] *[[Як то добра, калі мужык…]] *[[Ой, чые то людзі піён і гуляён?..]] *[[Хто тут піяк, то такоўскі…]] *[[Ой, гаспадыня чорна, як камін…]] *[[У лесе такуець цецярук…]] *[[Каб у карчме не сядзеў…]] *[[Быў я колісь кавалём…]] *[[Маладыя маладзіцы…]] *[[Шчабячэце, як сарокі…]] *[[Кепска робім, жаначкі…]] *[[Плакала бяроза ды гаварыла…]] *[[Калі ў зямлю зерне кінеш…]] *[[Нашто нам дым выядае вочкі?…]] *[[Выведзьце, жаночкі…]] *[[Паночкі, нашы кветачкі…]] *[[Ой, ты суседзе багаты!..]] *[[Доўга спала дзеванька…]] *[[Ніхто цябе, татка, пахаваць не йдзе…]] *[[Хоць я бедны, хоць я гол…]] *[[Не на тое Бог стварыў…]] *[[Ай ей, які ён добры гаспадар!..]] *[[Працуймы, дзеткі, шчыра…]] *[[А мая ж ты кветачка…]] *[[Каб цябе спаліла маланка…]] *[[Ой, чаму ж ты, зязюлечка…]] *[[Покуль сонца ўзыдзе…]] *[[Поле, поле шырокае…]] |width="60%" style="text-align:left; vertical-align:top;"| ===Польскамоўныя=== *[[Прадкі (Чачот/Татур)|Прадкі]] ''(Prząśniczka)'' — пераклад Генрыка Татура *[[Казак (Чачот/Трашчкоўская)|Казак]] — пераклад Адама М-скага |} == Лексыкаграфія == *[[Słownik wyrazów Krewickich]] *[[Niektóre idiotyzmy (własnonazwy) Krewickie]] == Пра аўтара == *[[Кароткі_нарыс_нацыянальна-культурнага_адраджэньня_Беларусі#Ян_Чэчат.|Ян Чэчат (Ігнатоўскі)]] *[[Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/Я. Чачот|Я. Чачот (Гарэцкі)]] *[[Таварыства філёматаў]] {{DEFAULTSORT:Чачот, Ян}} [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Польскія аўтары]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты]] [[Катэгорыя:Лексікографы]] [[Катэгорыя:Фалькларысты]] [[Катэгорыя:Аўтары XIX стагоддзя]] 9hpnvynyq1790a0gt7rn7wnrh00vbzh Старонка:Dunin-Marcinkievic.Hapon.djvu/2 104 3860 85932 27982 2022-08-12T04:19:00Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>"Ананя, рэж вясёлы!" - Крычыць громка наш Гапон Дый сабраўшы ў світцы полы, Мэрам<ref>Мэрам - быццам.</ref> хохлік! мэрам ён!.. То ўпрысядкі выкідаець, Ажно стогнець пад ім пол, То галубца<ref>Галубец (''пол.'') - прытупванне ў танцы.</ref> падбіваець, Ажно трасецца хахол. "Ах! ух! давай жару, Давай болі, давай пару!" - Крычыць Гапон дый гуляець, Пад скрыпачку падпяваець. "Эй, чух, Кацярынка! Чабоцікі красны; Каму блішчаць, каго любяць Твае вочкі ясны? Эй, чух, Кацярынка! Твае кудры ўюцца, Скачыць, пляшыць мая мілы, Аж шчочкі трасуцца". Тройчы Гапон прамахнуў, Бразджаць ножны<ref>Ножны - металічныя пласціны, у якія заціскалася лучына.</ref> з агнівом, Стаў на месцы - падпрыгнуў Дый затупаў хадаром. Кацярынка ж успляснула, На міленькага зіркнула, Хвіць! спаднічку распусціла, Тройчы запяткам падбіла, Дробны ножкі выкідаець, Чаравічкі скрыпяць, А із вочак аж сіяець, Быццам іскры ляцяць. Русы коскі падлятаюць, Каснікі, як жар, гараць; А вось вышай як заграюць, Так і возьме прыпяваць: "Мілы Хартон, мілы Саўка, Да мілейшы ж мой Гапон, Хахол ясны, пояс красны, А галасок! кабы звон. Не хачу Саўкі, Хартона, - Мне жыцця з імі не быць, Валей<ref>Валей - лепш, больш пажадана.</ref> маяго Гапона, З ім не буду я тужыць". Пяець, пляшыць, падбіваець, Усяк вокам за ёй брадзець, </poem><noinclude><references/></noinclude> dhrxrtzvutcaq47g2ejrutgb34g9891 Аўтар:Цішка Гартны 102 5565 85857 85531 2022-08-11T12:21:45Z VasyaRogov 1510 /* Пра аўтара */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Гартны | Імёны =Цішка | Першая літара прозвішча =Г | Варыянты імёнаў =Зьміцер Хведаравіч Жылуновіч | Апісанне = | Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}}<ref>Творы, апублікаваныя гэтым аўтарам пасьля 7 лістапада 1917 году на тэрыторыі РСФСР, абараняюцца аўтарскім правам да 1 студзеня 2026 году.</ref> | ДН =22 кастрычніка (4 лістапада) 1887 | Месца нараджэння =Капыль, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя | ДС =11 красавіка 1937 | Месца смерці =Магілёў, БССР | Выява =Цішка Гартны.jpg | Вікіпедыя =:be:Зміцер Жылуновіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Зьміцер Жылуновіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Zmicier Zhylunovich | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя =Цішка Гартны | Google = }} == Творы == {{All works‎}} === Вершы === *[[Без пары памёр ты, браце...]] *[[Дружна з ахвотай...]] *[[Мець бы жыццё бессмяротнае мне...]] *[[Над шумным палацам...]] *[[Не хачу забыцця я...]] *[[Сонейка вечна зіяе...]] *[[Ўзышоў месяц...]] *[[Адвячоркам (1924)]] *[[Бачыў я...]] *[[Гадавіна 25 кастрычніка 1917 года]] *[[Янку Купалу]] *[[Бяздольны]] *[[Зьмітраку Бядулю]] *[[Беларуска]] *[[Беларускі народ]] *[[Будаванне]] *[[Бяздольны]] *[[Ветру (Гартны)]] *[[Восеннае]] *[[Восень (Гартны)]] *[[Гарбар на вандроўцы]] *[[Гляджу на поле я...]] *[[Годзе!]] *[[Да жаўранкі]] *[[Да кляніны]] *[[Да надзеі]] *[[Да Нёмна]] *[[Дарадчыкам]] *[[Дзяўчыне-таварышу...]] *[[З чужыны]] *[[Заваёвы]] *[[Загудзі ты, вецер]] *[[Званар]] *[[Звон (Гартны)]] *[[Змагайся!]] *[[Каваль (Гартны)]] *[[Калысная песня]] *[[Каля бору сонца ходзіць]] *[[Капыль]] *[[Касьба (Гартны)]] *[[Клянінка]] *[[Красуй, збожжа!]] *[[Краю роднага не кіну...]] *[[Ліхтаршчык]] *[[Маёй песні далі тоны..]] *[[Мая стыхія]] *[[Многа сіл маладых]] *[[Мой верш]] *[[Напярэдадні (Гартны)]] *[[Новая хатка]] *[[Пажарыска]] *[[Пазыў]] *[[Паўстанне]] *[[Песні гарбара]] *[[Песня грабара]] *[[Песня жняі]] *[[Песняру (Гартны)]] *[[Пятнаццаць]] *[[Работніцкая і сялянская рэвалюцыя]] *[[Радзіме]] *[[Раньш і цяпер]] *[[Рвуся я]] *[[Роднай краіне]] *[[Сельскі мітынг]] *[[Сельскі рэўком]] *[[Сцяна федэралістаў]] *[[Сэрцу волю!]] *[[Сявец (Гартны)]] *[[У дарозе (Гартны)]] *[[У зялёным лесе]] *[[Хто мы?]] *[[Чырвонаармейцы]] *[[Чырвоная Радзіма]] *[[Чырвоны сцяг]] *[[Я далёка...]] *[[Я жыву...]] *[[Я люблю...]] *[[Я хацеў бы пяяць...]] *[[Я хацеў бы... (Гартны)]] === Апавяданні === *[[«Лайдак»]] *[[Велікодная каробка]] *[[Адвячоркам]] *[[«Больш за ўсіх»]] *[[Гаспадар]] *[[Дойдзем, сынок]] *[[Думкі (Гартны)]] *[[Дыягназ]] *[[Завяўшая краса]] *[[Калгаснік Трыхон Жаролца]] *[[На руінах]] *[[На ўсходзе сонца]] *[[Праводзіны (Гартны)]] *[[Прысады]] *[[Распусніца]] *[[Свае блінцы]] *[[Скошаны луг]] *[[Спатканне]] *[[Спрэчка стыхіяў]] *[[Сымонка-інжынер]] *[[Таварыш інспектар]] *[[Таварышы]] *[[Таварыш аб сваім жыцці]] *[[Трэскі на хвалях]] *[[У майстэрні]] *[[Чырвонаармеец Панкел Ліпа]] *[[Штрэйкбрэхер]] *[[Шукаючы працы]] *[[Я бачыў. Вершы ў прозе]] === Раманы === *[[Сокі цаліны]] === Артыкулы === *[[Думкі беларуса]] (1909) *[[Я — ядзіны сын бедных мужыкоў…]] (1912) *[[Работнікі-беларусы ў Петраградзе]] (1917) *[[Канферэнцыя нацыянальна-сацыялістычных партый]] (1917) *[[Допіс у газету «Вольная Беларусь» (Жылуновіч)]] (1918) *[[1 студзеня — рэвалюцыйна-гістарычнае сьвята Савецкай Беларусі]] (1922) *[[Два бакі беларускага руху]] (1923) *[[Пара пісаць гісторыю рэволюцыі]] (1923) *[[Абеглы саманарыс майго жыцця]] (1923) * Да гісторыі Савецкае Беларусі **[[Уступамі да Акцябра]] (1923) **[[Ад кастрычніка 1917 г. да лютага 1918 г.]] (1924) **[[Організацыя сіл]] (1924) **[[Гістарычны момант]] (1924) *[[Перадсьмертны ліст Я. Пуліхава]] (1924) *[[Люты—Кастрычнік у беларускім нацыянальным руху]] (1924) *[[Зьезд беларускіх нацыянальных організацый]] (1925) *[[Рабочы рух у Беларусі ў 1905 г. і яго разьвіццё з 1890 г.]] (1925) *[[Будаваньне БССР і роля ў гэтым т. Ў.М. Ігнатоўскага]] (1925) *[[Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце]] (1926) *[[Па чатырох краінах]] (1927 — 1928) *[[Пытаньні даволі сур’ёзныя]] (1927) *[[Ад калёніі да незалежнай дзяржавы]] (1927) *[[Са Случчыны]] (1928) *[[Безнадзейныя надзеі]] (1928) *[[Беларускія сэкцыі РКП і стварэньне Беларускай Савецкай Рэспублікі]] (1928) *[[Беларуская самабытнасць i бязухiльны iнтэрнацыяналiзм, цi старая пагудка на новы лад]] (1928) *[[Дваццаць гадоў назад]] (1929) === Крытыка === *{{Скан|[[Беларуская літэратура]]|Zhylunovich Belaruskaja literatura.pdf}} (1918) *[[Тэатр на Беларусі]] (1921) *{{Скан|[[Этапы разьвіцьця беларускае літаратуры]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Янка Купала — пясьняр вызваленьня]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Рэволюцыйным шляхам]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[У надзеях над прасторамі]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Купчастыя руні]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Літаратурныя падзеі ў 1926 г.]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Ці сапраўды «Узвышша» ёсьць узвышша?]]|Ba59271.pdf}} (1927) *{{Скан|[[Шкоднае ў беларускай літаратуры]]|Ba59271.pdf}} (1927) *{{Скан|[[Цьвёрдымі крокамі]]|Ba59271.pdf}} (1927) *[[Скуткі тэатральн. сэзону 1926—7 у БДТ1]] (1927) == Пра аўтара== *[[Безназоўнае (1925)/Цішку Гартнаму…|Цішку Гартнаму]] *[[К 15-гадоваму юбілею літаратурнай працы Цішкі Гартнага (1908—1923)]] *[[Цішка Гартны (Луцкевіч)]] *[[Цішку Гартнаму (Колас)]] *[[Пад знакам рэволюцыйнай грамадзкасьці і загартаванасьці]] == Заўвагі == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Нацыянал-камуністы]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] hh7fz4u36kkhlgn6vtn3nasqywrrr1o 85934 85857 2022-08-12T04:24:54Z VasyaRogov 1510 /* Крытыка */ wikitext text/x-wiki {{Пра аўтара | Прозвішча =Гартны | Імёны =Цішка | Першая літара прозвішча =Г | Варыянты імёнаў =Зьміцер Хведаравіч Жылуновіч | Апісанне = | Іншае = {{Ахоўваецца аўтарскім правам/аўтар}}<ref>Творы, апублікаваныя гэтым аўтарам пасьля 7 лістапада 1917 году на тэрыторыі РСФСР, абараняюцца аўтарскім правам да 1 студзеня 2026 году.</ref> | ДН =22 кастрычніка (4 лістапада) 1887 | Месца нараджэння =Капыль, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя | ДС =11 красавіка 1937 | Месца смерці =Магілёў, БССР | Выява =Цішка Гартны.jpg | Вікіпедыя =:be:Зміцер Жылуновіч | Вікіпедыя2 =:be-x-old:Зьміцер Жылуновіч | Вікіцытатнік = | Вікісховішча =Category:Zmicier Zhylunovich | Вікіліўр = | ЭСБЕ = | Катэгорыя =Цішка Гартны | Google = }} == Творы == {{All works‎}} === Вершы === *[[Без пары памёр ты, браце...]] *[[Дружна з ахвотай...]] *[[Мець бы жыццё бессмяротнае мне...]] *[[Над шумным палацам...]] *[[Не хачу забыцця я...]] *[[Сонейка вечна зіяе...]] *[[Ўзышоў месяц...]] *[[Адвячоркам (1924)]] *[[Бачыў я...]] *[[Гадавіна 25 кастрычніка 1917 года]] *[[Янку Купалу]] *[[Бяздольны]] *[[Зьмітраку Бядулю]] *[[Беларуска]] *[[Беларускі народ]] *[[Будаванне]] *[[Бяздольны]] *[[Ветру (Гартны)]] *[[Восеннае]] *[[Восень (Гартны)]] *[[Гарбар на вандроўцы]] *[[Гляджу на поле я...]] *[[Годзе!]] *[[Да жаўранкі]] *[[Да кляніны]] *[[Да надзеі]] *[[Да Нёмна]] *[[Дарадчыкам]] *[[Дзяўчыне-таварышу...]] *[[З чужыны]] *[[Заваёвы]] *[[Загудзі ты, вецер]] *[[Званар]] *[[Звон (Гартны)]] *[[Змагайся!]] *[[Каваль (Гартны)]] *[[Калысная песня]] *[[Каля бору сонца ходзіць]] *[[Капыль]] *[[Касьба (Гартны)]] *[[Клянінка]] *[[Красуй, збожжа!]] *[[Краю роднага не кіну...]] *[[Ліхтаршчык]] *[[Маёй песні далі тоны..]] *[[Мая стыхія]] *[[Многа сіл маладых]] *[[Мой верш]] *[[Напярэдадні (Гартны)]] *[[Новая хатка]] *[[Пажарыска]] *[[Пазыў]] *[[Паўстанне]] *[[Песні гарбара]] *[[Песня грабара]] *[[Песня жняі]] *[[Песняру (Гартны)]] *[[Пятнаццаць]] *[[Работніцкая і сялянская рэвалюцыя]] *[[Радзіме]] *[[Раньш і цяпер]] *[[Рвуся я]] *[[Роднай краіне]] *[[Сельскі мітынг]] *[[Сельскі рэўком]] *[[Сцяна федэралістаў]] *[[Сэрцу волю!]] *[[Сявец (Гартны)]] *[[У дарозе (Гартны)]] *[[У зялёным лесе]] *[[Хто мы?]] *[[Чырвонаармейцы]] *[[Чырвоная Радзіма]] *[[Чырвоны сцяг]] *[[Я далёка...]] *[[Я жыву...]] *[[Я люблю...]] *[[Я хацеў бы пяяць...]] *[[Я хацеў бы... (Гартны)]] === Апавяданні === *[[«Лайдак»]] *[[Велікодная каробка]] *[[Адвячоркам]] *[[«Больш за ўсіх»]] *[[Гаспадар]] *[[Дойдзем, сынок]] *[[Думкі (Гартны)]] *[[Дыягназ]] *[[Завяўшая краса]] *[[Калгаснік Трыхон Жаролца]] *[[На руінах]] *[[На ўсходзе сонца]] *[[Праводзіны (Гартны)]] *[[Прысады]] *[[Распусніца]] *[[Свае блінцы]] *[[Скошаны луг]] *[[Спатканне]] *[[Спрэчка стыхіяў]] *[[Сымонка-інжынер]] *[[Таварыш інспектар]] *[[Таварышы]] *[[Таварыш аб сваім жыцці]] *[[Трэскі на хвалях]] *[[У майстэрні]] *[[Чырвонаармеец Панкел Ліпа]] *[[Штрэйкбрэхер]] *[[Шукаючы працы]] *[[Я бачыў. Вершы ў прозе]] === Раманы === *[[Сокі цаліны]] === Артыкулы === *[[Думкі беларуса]] (1909) *[[Я — ядзіны сын бедных мужыкоў…]] (1912) *[[Работнікі-беларусы ў Петраградзе]] (1917) *[[Канферэнцыя нацыянальна-сацыялістычных партый]] (1917) *[[Допіс у газету «Вольная Беларусь» (Жылуновіч)]] (1918) *[[1 студзеня — рэвалюцыйна-гістарычнае сьвята Савецкай Беларусі]] (1922) *[[Два бакі беларускага руху]] (1923) *[[Пара пісаць гісторыю рэволюцыі]] (1923) *[[Абеглы саманарыс майго жыцця]] (1923) * Да гісторыі Савецкае Беларусі **[[Уступамі да Акцябра]] (1923) **[[Ад кастрычніка 1917 г. да лютага 1918 г.]] (1924) **[[Організацыя сіл]] (1924) **[[Гістарычны момант]] (1924) *[[Перадсьмертны ліст Я. Пуліхава]] (1924) *[[Люты—Кастрычнік у беларускім нацыянальным руху]] (1924) *[[Зьезд беларускіх нацыянальных організацый]] (1925) *[[Рабочы рух у Беларусі ў 1905 г. і яго разьвіццё з 1890 г.]] (1925) *[[Будаваньне БССР і роля ў гэтым т. Ў.М. Ігнатоўскага]] (1925) *[[Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце]] (1926) *[[Па чатырох краінах]] (1927 — 1928) *[[Пытаньні даволі сур’ёзныя]] (1927) *[[Ад калёніі да незалежнай дзяржавы]] (1927) *[[Са Случчыны]] (1928) *[[Безнадзейныя надзеі]] (1928) *[[Беларускія сэкцыі РКП і стварэньне Беларускай Савецкай Рэспублікі]] (1928) *[[Беларуская самабытнасць i бязухiльны iнтэрнацыяналiзм, цi старая пагудка на новы лад]] (1928) *[[Дваццаць гадоў назад]] (1929) === Крытыка === *{{Скан|[[Беларуская літэратура]]|Zhylunovich Belaruskaja literatura.pdf}} (1918) *[[Тэатр на Беларусі]] (1921) *{{Скан|[[Беларускае пісьменства]]|Беларускае пісьменства.pdf}} (1924) *{{Скан|[[Этапы разьвіцьця беларускае літаратуры]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Янка Купала — пясьняр вызваленьня]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Рэволюцыйным шляхам]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[У надзеях над прасторамі]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Купчастыя руні]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Літаратурныя падзеі ў 1926 г.]]|Ba59271.pdf}} *{{Скан|[[Ці сапраўды «Узвышша» ёсьць узвышша?]]|Ba59271.pdf}} (1927) *{{Скан|[[Шкоднае ў беларускай літаратуры]]|Ba59271.pdf}} (1927) *{{Скан|[[Цьвёрдымі крокамі]]|Ba59271.pdf}} (1927) *[[Скуткі тэатральн. сэзону 1926—7 у БДТ1]] (1927) == Пра аўтара== *[[Безназоўнае (1925)/Цішку Гартнаму…|Цішку Гартнаму]] *[[К 15-гадоваму юбілею літаратурнай працы Цішкі Гартнага (1908—1923)]] *[[Цішка Гартны (Луцкевіч)]] *[[Цішку Гартнаму (Колас)]] *[[Пад знакам рэволюцыйнай грамадзкасьці і загартаванасьці]] == Заўвагі == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Беларускія палітыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія аўтары]] [[Катэгорыя:Празаікі]] [[Катэгорыя:Нацыянал-камуністы]] [[Катэгорыя:Полымя (літаратурнае аб’яднанне)]] [[Катэгорыя:Аўтары XX стагоддзя]] mvye7ymb36l6zplwqc0kc0mbh53837e Індэкс:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf 106 16015 85884 46999 2022-08-11T14:45:00Z Gleb Leo 2440 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=[[Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце]] |Language=be |Volume= |Author=[[Аўтар:Цішка Гартны|Цішка Гартны]] |Translator= |Editor= |Illustrator= |School= |Publisher= |Address= |Year=1926 |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source=pdf |Image=1 |Progress=V |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} h47xxa5l1llrwltfov4bpng2x2u1zm0 Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/2 104 16032 85844 47032 2022-08-11T12:06:35Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>апошняй ступені ў соцыяльных усходах, у воку інтэлігенцыі ніякавата, нячэмна да таго, што ўсё іншае, здабытае імі, памяншае сваю вартасьць, сілу і значаньне. Вось чаму мы ёсьць сьведкамі тым зьявам, якія гавораць нам аб сапраўды існуючых сярод некаторай часткі беларускае інтэлігенцыі ня­ добраякасных ападкаў у настроях. Нельга адказваць таму факту, што каламутнасьці гэтых ападкаў у значнай меры надае тактыка старога й новага чынавенства розных нацый, якое ў змаганьні з беларусізацыяй і цалкам з нацыянальнаю політыкай Савецкае ўлады ня спыняецца перад рознымі ўжо знаёмымі нам агіднымі выбрыкамі супроць гэтае політыкі. У цягу будаўніцтва нацыянальнае справы першага дарэволюцый нага пэрыоду асабліва даўся ў знак беларускай інтэлігенцыі нясупынны, інсынуацыйна-провокацыйны напад на яе першага выданьня, яшчэ не ад­ноўленага, расійскіх чыноўнікаў, а таксама і польскіх патрыотаў. Адрыж­кі таго часу ў нашай рэчаіснасьці—вядома прыкрае зьявішча. Але нека­торая частка інтэлігенцыі ня хоча ўлічыць таго, што з гэтаю прыкрасьцю ня так лёгка справіцца. А што з ёю Савецкая ўлада рашуча распраў­ляецца і будзе распраўляцца—гэта не адны словы. Трэба-ж улічаць тыя ўмовы гістарычнага мінулага, якія вякамі працавалі не на карысьць бела­рускага працоўнага народу.(Вяковы тэрмін гвалтоўнага зьнішчэньня нацыя­нальнага жыцьця не загойваецца дзесяткам год хоць і пастойнае працы. Літва ці Латвія, захаваўшыя куды больш сваю самабытнасьць, колькі часу змагаліся з царскім насьледзьдзем, пакуль патроху (яшчэ далёка ня зусім) пачалі яго зьнішчаць. Для беларускага савецкага ўраду тутака праца шмат цяжэйшая. Але зразумець гэтага якраз і ня хоча адмечаная частка інтэлігенцыі. Чаму-ж яна гэткая няўмольная? Што ёй надае па­добную ганарлівасьць і ці мае яна ў сваім мінулым гістарычнае (хоць-бы!) апраўданьне гэтай ганарлівасьці? Адкуль і што яна набылася ў яе і пры якіх умовах прасякла гэту частку інтэлігенцыі? А мо' гэта ёсьць натураль­ная якасьць, для ўсяе беларускае інтэлігенцыі падмацаваная соцыяльна-клясавымі момантамі разьвіцьця беларускага нацыянальнага руху, ці гэта частковы нагон чужога, бакавога ў процэсе гэтага разьвіцьця? Калі апош­няе, дык тады наколькі гэта якасьць глыбока сядзіць у вагульнай сям‘і беларускай інтэлігенцыі і якую пэрыфэрыю яе займае? Вось пытаньні, якія павінны быць асабліва цікавымі ў наш час і для выясьненьня якіх мы хочам зрабіць экскурс у гісторыю. Панашаму, ужо ёсьць на гэта падстава і ёсьць досыць матэрыяльнага скарбу, каб яго скарыстаць дзеля нашай працы. Каб дасканала адказаць на пастаўленыя пытаньні, трэба азірнуцца назад у мінулае гісторыі разьвіцьця беларускага нацыянальнага руху і прасачыць, з якіх слаёў грамадзянства надыходзіла ў яго інтэлігенцыя, ці аднастайны быў яе склад, якую ролю кожная катэгорыя гэтае інтэлі­генцыі адыгрывала, якія мэты спаганяла і, нарэшце, на якой па соцыяль-<noinclude></noinclude> fd3m4x3sl6ds1vlox439br9z5ukyrvl Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/3 104 16033 85846 47033 2022-08-11T12:17:10Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ным складзе частцы інтэлігенцыі, галоўным чынам, беларускі нацыянальны рух грунтаваўся. Побач з гэтым, важна ўлічыць і тыя інтарэсы ды мотывы, якія ўвесь час кіравалі беларускаю інтэлігенцыяй у яе працы. Дык вось, калі крануць гісторыю інтэлігенцыі спачатку дзевятнаццатага стагодзьдзя, то мы ўбачым, што ў той час, час фактычнага ста­наўленьня беларускага нацыянальнага пытаньня на цьвёрдую глебу, інтэ­лігенцыя, надышоўшая ў гэту справу, была інтэлігенцыяй шляхецкай, дробна-буржуазнай. Выхаваньне яна атрымала ў польскай культуры, у поль­скіх клерыкальна-арыстократычных абставінах. Але, з аднаго боку, пад уплывам ідэй францускае рэволюцыі, з другога боку, дзякуючы экономічна-матэрыяльнаму стану, які больш падбліжаў дробную шляхту да сялян­ства, ніж да магнацтва, паступовая частка шляхецкае інтэлігенцыі заціка­вілася беларускаю справаю і стала ёю займацца. Ды наогул цяжкі экономічны стан беларускага сялянства, яго нацыянальная прыгнечанасьць, яго някультурнасьць не маглі ня ўплываць на гарачых романтыкаў нават і з буйнае буржуазіі. Дзякуючы паказаным прычынам, у польскай пісьмен­насьці сталі зьяўляцца артыкулы на беларускія тэмы, а пасьля тыя-ж польскія пісьменьнікі часткаю пачалі пісаць і пабеларуску. На беларус­кай мове зьявілася „Энэіда навыварат", „Тарас на Парнасе", цэлы шэ­раг орыгінальных твораў. Пісьменьнікі Я. Баршчэўскі, В. Рыпінскі, Т. Манькоўскі і інш. адцягнуліся ад польскае літаратуры і заняліся беларуска-літаратурнай чыннасьцю. Я. Чачот стаў зьбіраць беларускую народную творчасьць. Іхняя праца падала на добрую глебу, знаходзячы сабе моцную падтрымку ў шырокіх колах тагачаснае інтэлігенцыі. Пазь­ней крыху А. Дарэўскі-Вярыга, В. Каратынскі і В. Дунін-Марцінкевіч— асабліва апошні—яшчэ болей паглыбілі зацікаўленасьць шляхецкае інтэ­лігенцыі беларускаю справаю, аддаючы ў сваёй літаратурнай працы боль­шую ўвагу пісьму пабеларуску. Але, пішучы аб Беларусі, цікавячыся народным бытам, яго творчасьцю, як памянёныя пісьменьнікі, гэтак і ўся інтэлігенцыя мала цікавіліся соцыяльнымі ўмовамі жыцьця беларускага сялянства. Як-ні-як, а экономічны стан шляхты, яе прывілеі ў дзяржаў­ным жыцьці, яе культурны ўзровень, не давалі хоць і лепшым яе прад­стаўніком цалком аддацца на ўслужзньне народу, кінуўшы свае клясавыя імкненьні. І зацікаўленьне беларускім рухам дробна-шляхетныя інтэлігенты абварачалі часта ў дылетанцтва, у лепшым выпадку, у романтычныя мары. „Яны (тагачасныя пісьменьнікі, якія і складалі актыў інтэлігенцыі) пісалі дзеля задаваленьня свайго сэрца, свайго романтычнага пачуцьця, у леп­шым выпадку, ставячы сабе некаторыя заданьні ў кірунку паляпшэньня долі народу, зьмякчэньня панскіх адносін да мужыкоў і разьвіцьця краё­ вае культуры"<ref>М. Гарэцкі. Гісторыя беларускае літаратуры. Стар. 160.</ref>. Але і самых выпадкаў, калі „ставіліся заданьні аб паляпшэньні долі народу", было зусім мала; больш на гэта налёг толькі В. Дунін-Марцін-<noinclude></noinclude> rb6891s6qglvhiqxiesufw4cqkl6cco Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/4 104 16034 85847 47059 2022-08-11T12:18:10Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>кевіч. Усё-ж і апошні бачыў палепшаньне долі беларускага селяніна не ў экономічным, політычным і нацыянальным вызваленьні, а ў паводзінах яго, у пабудаваньні хатняга быту селяніна і інш. В. Дунін-Марцінкевіч быў лібэралам-народнікам, але сваё народніцтва тапіў у панскім сэнтымэнтальным лібэралізьме. Сам сябе ён лічыў «дударом простага народу", нават выпадкова падглядаў соцыяльную не­справядлівасьць, якая давіла беларускае сялянства, а ня толькі зжыць гэту несправядлівасьць адпаведнымі мэтодамі не парадзіў, а нават не адмячаў яе ні ў сваіх творах, ні ў сваіх гутарках. У сваім артыкуле т. У. Ігнатоўскі<ref>"Маладняк” № 12(3). У. Ігнатоўскі. Увагі да вынікнавеньня беларускага руху.</ref> ўпапад характарызуе соцыяльны бок асобы В. Дунін-Марцінксвіча гэткімі словамі: „Як лібэрал-шляхціц, В. Дунін-Марцінкевіч лічыць, што паміж прыгоньнікам панам і запры­гоненым селянінам соцыяльнае прорвы няма. Ёсьць толькі яма, якую маг­чыма запоўніць аднымі моральнымі сродкамі. Трэба толькі, каб пан шана­ваў і любіў селяніна і клапаціўся аб яго дабрабыце. Селянін у вадказ на такія да яго адносіны павінен „хваліць бога, шчыра працаваць, любіць добрых паноў, маўляў, родных бацькоў". Само сабою зразумела, што В. Дунін-Марцінкевіч адбіваў погляды цэлае катэгорыі тагачаснае бела­рускае інтэлігенцыі. Да беларускага селяніна яна была ня блізка. Іначай глядзелі на сялянскую справу рэдкія ў той час сялянскія інтэлігенты, прадстаўніком якіх быў у той час П. Бахрым. Як пахаджэнец з сялян, П. Бахрым займаўся пісаньнем твораў аб сялянскім быце і яго хваробах. Апроч пісаньня, ён нават прыняў удзел у паўстаньні сялян, якое было ў яго часы (у 1850 г.) у яго мястэчку Крошыне на Навагрудчыне. За гэта ён быў здадзены ў салдаты. Як бачым, П. Бах­рым мог-бы лічыцца папярэднікам тэй асноўнай грамадкі інтэлігенцыі, якая вышла на сцэну пасьля 1905 г. Аднак, яго зьявішча ў беларускім руху таго часу не адзначае характэрнасьці і ёсьць фактам адзіным. Вось чаму для пасьлядоўнасьці ў гістарычным зьвязку разьвіцьця ідэй трэба лічыць яго пераймальнікам толькі К. Каліноўскага з некаторымі ўдзель­нікамі тае справы, якую яны вялі. К. Каліноўскі хоць і ня вышаў з таго стану, з якога вышаў П. Бахрым, усё-ж ён сумеў падлавіць ідэі, што хвалявалі П. Бахрыма, па­глыбіць іх і папробаваць правасьці ў жыцьцё ўжо не праз паўстаньне мяш­чан аднаго мястэчка, а праз краёвае паўстаньне. Бязумоўна, што пакаленьне беларускае інтэлігенцыі, у васяродку якога стаіць Ф . Багушэвіч, таксама для сваёй працы атрымала багата нат­хненьня ў ідэях К. Каліноўскага. Пакуль няма ўказаньняў гісторыі на тое, як Ф . Багушэвіч і яго адначасьнікі непасрэдна ўбіралі ў сябе веяньні 63 году, але лёгічна неадмоўна, што гэткае здарэньне, як паўстаньне 63 году, не абмінула і не магло абмінуць ніводнага, нават больш-менш сьвядомага чалавека. Тым болей Ф . Багушэвіч ня мог ня быць захоп-<noinclude></noinclude> 650w9bwc1qg5rh9ledy1o4r1ndvk5cp Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/6 104 16036 85848 47036 2022-08-11T12:18:20Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> Але справа ў тым, што інтэлігенцыя гэтага часу жыла ў іншых умовах, чым пакаленьне Ф . Багушэвіча. У краі адзначаўся ўзрост пра­мысловасьці, ішло павялічэньне колькасьці рабочае клясы, нараджэньне марксыцкіх груповак, а пасьля (у 1896 г.) залажылася і РС-ДРП. Ды, на­огул, рэакцыя, што наступіла пасьля разгрому народавольцаў, стала ра­дзець, пачалося агульнае політычнае ажыўленьне. Пад націскам рабочага руху, які ў гэты час ішоў на ўздым ды пашырэньне, буржуазныя ды дробнабуржуазныя слаі паглыблялі сваю опозыцыйнасьць да пануючага ладу і бралі нахіл улева. Студэнцтва йшло ў соцыялістычныя партыі і заўжды солідарызавалася з рэволюцыйнымі выступленьнямі рабочых. Вось чаму мы бачым, што першую нацыянальна-соцыялістычную беларускую партыю (Беларускую Сацыялістычную Грамаду (раней Беларускую Рэволюцыйную Грамаду) у значнай меры папаўнялі прадстаўнікі студэнцкай інтэлігенцыі. Аднак, некаторая частка інтэлігенцыі аставалася ўбаку ад соцыялістычнага руху, шкадуючы расставацца з сваімі клясавымі прыві­леямі. Вось мы й бачым, што трэцяе пакаленьне беларускіх пісьмень­нікаў, так званыя дзевяцідзесятнікі, выразна разьмяжоўваюцца па сваіх соцыяльных адзнаках на дзьве групы, згодна таму падзелу, які справодзіў і нарадзіўшую іх інтэлігенцыю. Калі Ядвігін Ш. (А. Лявіцкі), У. Ластоўскі ды інш. прадстаўлялі ўсё тую-ж шляхецка-буржуазную галіну апошняе, то К. Каганец і Цётка (А. Пашкевіч) ужо даюць нам песьняроў соцыяліс­тычнага адбітку. Бадай што яны фактычна ёсьць першыя закладальнікі тае грунтоўнае ў беларускім нацыянальна-культурным руху асярэдзіны дзеячоў, якія пранясьлі на сабе ўсю цяжар часоў замацаваньня ды аформленьня беларускае справы. І Карусь Каганец і Цётка зьвянчалі ў сваёй чыннасьці ліру поэты з мячом барацьбіта рэволюцыянэра, гэтым пера­няўшы спадчыну К. Каліноўскага. Абое з іх належалі да актыўных сяб­роў соцыялістычных партый, абое цярпелі ад рэпрэсый за гэту сваю чыннасьць. Гэткім чынам, буржуазныя адзнакі беларускае інтэлігенцыі 90-х гадоў XIX стагодзьдзя зьмякчаліся, выціраліся, а то і гінулі зусім. У скутку праз соцыялістычныя партыі выхавалася новая беларуская інтэлігенцыя, якая ўжо цалкам прыняла на сябе справу вырашэньня нацыянальнага руху ў яго складанасьці з соцыялістычных пытаньняў і пытаньняў політычных. Выразных гістарычных традыцый у гэтае інтэлігенцыі ня было, таксама слабымі былі й тыя мотывы, якія-б надавалі ёй гонар пахаджэньня, са­слоўную гордасьць ды інш. Што аставалася ад гэтага—нішчылася ў цягу партыйнае працы. Праўда, ня ўся і гэтага гатунку інтэлігенцыя захоў­вала ўвесь час аднакавасьць у сваім настроі. Вялікая яе частка, выхо­дзячы са стану студэнцтва, тупіла свой радыкалізм ды рэволюцыйнасьць, нажываючы новыя буржуазныя асабістасьці і ўсвойныя ім погляды ды чыннасьці... Дазволіла-б гісторыя выключна гэтага роду інтэлігенцы ўручыць беларускі рух на доўгі час, мажліва, што ён усё-ж меў-бы до-<noinclude></noinclude> 3lar2ekaba4fglvl4k0g95czhr3l1hz Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/7 104 16037 85849 47037 2022-08-11T12:18:30Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>сыць густы адслоек буржуазнасьці і даваў-бы повад для незразумелага погляду на гістарычную ролю беларускага нацыянальнага руху. Але гэтага ня здарылася. Гістарычны ход разьвіцьця грамадзкасьці прывёў да таго, што пераважнасьць працы ў беларускім нацыянальным руху пасьля рэволюцыі 1905 году засталася на плячох навейшае ўжо чыста народнае, рамесьніцкае ды сялянскае, інтэлігенцыі. Толькі невялі­кая колькасьць розначыннае інтэлігенцыі 90-х г. г. засталася вернаю на­роднай справе. І гэта колькасьць мусіла, вядома, урэшце парваць сваю сувязь з асяродкам, з якога вышла. Рэволюцыя 1905 году ўзьняла сялянска-работніцкія гушчы, разварушыла іх і адслаіла з іх буйныя кадры інтэлігенцыі, уцягнуўшы яе ў працу на ніве нацыянальна-соцыяльнага адраджэньня Беларусі. Кіраўніца ў той час беларускага нацыянальна-рэволюцыйнага руху, Беларуская Сацыялістычная Грамада, у значнай меры папоўнілася яе прадстаўнікамі, як настаўнікі- паштавікі, чыгуначнікі, пацягнуўшы за сабою рабочых ды сялян. Вось гэта эпоха і замацавала базу беларускаму руху, аформіўшы яго, як рух працоўных гушчаў, як нацыянальна-рэволюцыйны рух. 1905 год наогул пераламаў сваімі падзеямі хронолёгічную пасрэд­насьць у складаньні многіх ідэй і ў эволюцыі клясавага напластаваньня. Тое сталася і ў адносінах гістарычнага разьвіцьця беларускае інтэліген­цыі. Кадры новых прыходцаў у беларускую справу з гушчы сялян ды рамесьнікаў унясьлі ў яе свае, адпавядаючыя соцыяльнаму стану пера­важнай большасьці беларускага народу мэтоды і характар. Яны-ж, гэтыя прыходцы, будучы „сольлю свае зямлі", таксама і ў гісторыю інтэліген­цыі прынесьлі корэктыў, які цалкам зьмяніў яе клясавую струк­туру. Згодна гэтаму корэктыву, шворанам, асяродкам, асноўным руха­чом інтэлігенцкае думкі і працы надалей стала выключна інтэлігенцыя работніцка-сялянская. Яна пераняла пасьля 1905-1906 г. г. на свае плечы цалкам беларускую справу, і яна пачала пісаць яго гісторыю і разам гіс­торыю сваю. Дзякуючы гэтаму зьявішчу, мы бачым, што політычны бок беларуската нацыянальнага руху даў вынікі ў выглядзе гостра-рэволюцыйных лёзунгаў Беларускае Сацыялістычнае Грамады, як прызыў да ўзброенага паўстаньня, бойкот Дзяржаўнае Думы, цалкам соцыял-дэмократычную програму-мінімум. У галіне-ж культурнай паўстала новая, прасякнутая соцыяльнымі, нават пролетарскімі ідэямі, беларуская літаратура. Таксама зьнізу, з гушчаў новае працоўнае інтэлігенцыі ўзрос тэатр. Тут ужо пра­цы буржуазнай інтэлігенцыі амаль што ня было. Яе ласкаю не карміліся. „Наша Ніва", вакол якое гуртаваўся беларускі рух, знаходзілася пад непасрэдным уплывам працоўнае інтэлігенцыі, запаўнялася яе матэрыялам, распаўсюджвалася ёю, яе сіламі падтрымлівалася. І вось таму, што на­родная інтэлігенцыя рашуча адціскала ад беларускае справы ўсе дробна­- буржуазныя ідэі, апошнія пачалі концэнтравацца ў асобны асяродак. Не-<noinclude></noinclude> lehe98apm0ildk8fbetr2eopldt2d91 Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/13 104 16043 85850 47044 2022-08-11T12:18:37Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>Польшчы, Беларусі"<ref>"Беларуская Рада* № 3 за 1917 г. 30 лістапада. Артыкул Р. А. „Наша Задача".</ref>, зрабілі свой саюз з тымі-ж полонофіламі ды блізкімі ім і згуртавалі крэпкую нацыянал-расійска-польска-дэмократычную правіцу. Гэта правіца, у якую ўваходзіла шмат так званых соцыялістых (эсэ­ры, правыя грамадаўцы, беларускія народныя соцыялісты ды інш.), вус­намі яе прадстаўнікоў далікатна празывалася часткаю соцыялістых, "вы падкова аддзеленых" на зьезьдзе ад другое палавіны. Аднак, гэта „вы­падковасьць" заставіла правіцу сур'ёзна задумацца. У № 9 за 5 сьнеж­ня газэты „Беларуская Рада" гэтай выпадкавасьці пасьвечана перадавіца за подпісам П. Бадуновай. У перадавіцы, пасьля некалькіх уступных слоў аб непадзельнасьці фронту беларускіх соцыялістых, аўтар піша: „Падзел соцыялістых на два лягеры, які выявіўся на зьезьдзе, тлумачыцца вы­ключна заблытанасьцю ды складанасьцю цяперашняга політычнага моман­ту, незнаёмствам многіх прыехаўшых на зьезд з програмаю ды такты­каю Беларускае Соцыялістычнае Грамады, гэтае старое партыі беларус­кага працоўнага народу, ''а таксама часткаю з прычыны агітацыі асобных людзей'' (курсіў мой. З . Ж.). Аўтар так суцяшаў сябе: „Але няхай дачас­на ня радуюцца ворагі беларускага пролетарыяту; тактычны падзел, які адбыўся на зьезьдзе, яшчэ не абасабляе адзінага беларускага соцыялістычнага фронту. Хутка ўсе беларускія соцыялістыя пераканаюцца, што падзел іх зусім лішні (!) і, апроч радасьці дзеля ворага, не прынясе ні­якае карысьці". Для „Беларускае Рады" і паніклых аўтараў яе перадавіц падзел быў „зусім лішнім", нечым нязначным. З-за туману нацыянальнага энтузыязму, падпушчанага буржуазным дэмократызмам, правадыры правых соцы­ялістых, заблытаўшыся ў шэрагах нацыянал-дэмократаў рознае ахварбоўкі, не хацелі прыдаваць належнае сур'ёзнасьці падзелу зьезду надвое і не хацелі прынцыпова падыходзіць да сапраўды сур'ёзных і прын­цыповых пытаньняў, якія гэты падзел выклікалі. „Уся розьніца паміж двума бакамі,—піша далей аўтар памянёнай перадавіцы,—як выясьняеце, заключаецца ў тым, што адны прапануюць сарганізаваць уладу ў Беларусі толькі праз беларускія саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, для чаго, па іх думцы, патрэбна разьехацца на месцы, стварыць там Саветы і толькі тады склікаць праз гэтыя Саветы краёвы зьезд. Другія настойваюць на тым, каб краёвую ўладу выдзяліў цяпе­ рашні зьезд". Выходзіць па аўтару, што розьніца між савецкаю сыстэмаю ўлады, і сыстэмаю агульна-нацыянальнага характару—зусім невялікая, і падзел соцыялістых на зьезьдзе быў выпадковы... Зразумела, што гэта было далёка ад выпадковасьці. Удзельнікі зьезду, складаючыся з клясава-розна-<noinclude></noinclude> e94cwierdyi23myapdeqdjb9ffir1en Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/14 104 16044 85851 47045 2022-08-11T12:18:44Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>стайных элемэнтаў і падзяліўшыся на дзьве часткі, на працягу ўсяго зьезду складалі два варожых лягеры. Правіца няшчадна змагалася з лявіцаю і, дзякуючы сваёй пераваж­насьці, прадыктавала вось якія пастановы<ref>Е. Канчар. „Белорусский вопрос“.</ref>: „Баючыся монархічнае рэстаўрацыі ў Беларусі, 1-шы Ўсебеларускі зьезд лічыць неабходным падкрэсьліць, што ў Беларусі ад гэтага часу замацоўваецца „дэмократычны рэспубліканскі лад". „Гэта яшчэ не адзначала,— піша Е. Канчар,— што Ўсебеларускі Зьезд абвяшчае Беларускую Рэспубліку. Гутарка йшла аб замацаваньні, аб зацьверджаньні таго дэмократычнага рэспублікан­скага ладу, які існаваў у той час і ў Расіі (?) і ў Беларусі (?). І далей: „1-шы Ўсебеларускі зьезд прадбачыў „мажлівасьць падзелу і адыходу ад Расійскае Дэмократычнае Фэдэратыўнае Рэспублікі" роднага краю— Беларусі, загэтым падкрэсьліў аб сваім праве на самавызначэньне". Самавызначэньне Беларусі разумелася як рада часовая, якая павінна існаваць да скліканьня Беларускага ўстаноўчага збору". Гэта асабліва характэрна, бо „заснавацелі першага зьезду не ба­яліся ўстаноўчага збору, таму што агульнае, простае, роўнае і патаемнае галасаваньне ў Беларусі павінна было замацаваць ''панаваньне беларускага сялянства''". (Курсіў аўтара). Вось гэтая ідэя панаваньня сялянства, спусьціўшы два месяцы пасьля Кастрычнікавае рэволюцыі, прадэмонстраваная ў савецкай краіне, ясна казала аб мэтодах „беларускае" Вандэі. Якое-ж дзіва, што „сялян­скія" інтэлігенты з вобласнага камітэту ды частка правых соцыялістых з беларускіх соцыялістычных партый сышліся з тымі буржуазна-дэмократычнммі адколкамі якія к гэтаму часу назьбіраліся вакол беларус­кіх нацыянальных організацый! Было-б дзіва, каб гэтага факту ня тра­пілася... На шкоду, канчатак зьезду якраз падмацаваў на нейкі час позыцыю гэтае антынатуральнае коаліцыі і нават часова згладзіў гострасьць ле­вае опозыцыі. Рада старэйшын зьезду, у якую папалі і прадстаўнікі ле­вых (Хатэнка, Я. Лагун, Ф. Шантыр, М. Шыла і інш.), абвясьціла сябе радаю зьезду і выдала некалькі процісавецкіх адозваў да жыхарства Беларусі. Аднак, у 20-х лічбах сьнежня большасьць сяброў Рады зьезду, у іх ліку ўсе прадстаўнікі лявіцы, разьехаліся з Менску, а астаткі рады цягнулі сякую-такую працу легальна і нелегальна. Гэткім чынам, хаўрус вобласьнікаў з буржуазнай часткай беларускай інтэлігенцыі адыграў першую патрэбную сабе антысавецкую акцыю. Але гэта зусім не казала за тое, што момант, акресьлены Ўсебеларускім зьездам 14 сьнежня 1917 году гістарычна, ці фактычна апраўдаў правыя тэндэнцыі ў беларускім руху. Нічога падобнага. Удзел у Радзе зьезду прад­стаўнікоў ад лявіцы быў выбухам хвілёвага нездаваленьня роспускам зьезду. Уся-ж гушча, якая стаяла за лявіцаю і якая складалася з рабо-<noinclude></noinclude> i4jv8dfbzh36a8r5g5bczvopmjszkya Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/16 104 16046 85852 47047 2022-08-11T12:18:56Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>Гэтак на асноўнае ядро сябраў Рады зьезду ў 27 чал. у большасьці мах­растае правіцы было дададзена 20 прадстаўнікоў гарадоў ды земстваў і 15 прадстаўнікоў нацыянальных меншасьцяй. Сярод апошніх былі папы, абшарнікі, гандляры, якім Рада давала слушнае месца для разгарненьня свае супроцьрэволюцыйнае чыннасьці. Нацыянальныя пытаньні беларус­кага руху іх мала цікавілі. Затое іх настрой няўхільна цягнуў радаўцаў у бок паправеньня. Вось як пісала аб гэтай Радзе газэта П. Аляксюка "Беларускі Шлях": „Патрэбен некаторы час, каб фізыономія Рады пры­няла ясную форму. Цэнтр і левае крыло ўзаемна прыстасуюцца: у нацы­янальнай політыцы ў іх будзе мала розьніцы, у соцыяльных справах— больш"<ref>"Беларускі Шлях" № 19 за 15/VІІ 1918 г.</ref>. У далейшым на агеньчыкі Рады яшчэ болей стала зьбірацца з усіх канцоў Расіі „беларускіх інтэлігентаў і дзеячоў". „Беларуская колёнія" паступова расла, размнажалася і няўхільна „бялела". Хутка была нала­джана сувязь між Радаю і пятлюраўцамі, а далей—між Радаю і Скарападзкім. Між акупанцкаю ўладаю і Сакратарыятам таксама адбываліся зносіны. І, нарэшце, 25 красавіка Рада Беларускае Народнае Рэспублікі дашла да кайзэрскай асобы. Гэту працу Рады Беларускай Народнай Рэспублікі зразу-ж падтры­мала абраная ў студзені 1918 г. Віленская Беларуская Рада. Склад апошняе за малым выключэньнем прадстаўляў тую-ж соцыяльную катэго­рыю людзей, што і склад Менскае Рады. Асабовасьць была ў нацыяналь­ным абліччы радных: у Менску пераважалі расійскага выхаваньня бела­рускія дэмократы, у Вільні—дэмократы польскага выхаваньня. Гэтак пад сьцягам Бел. Нар. Рэспублікі нарастала практыка дзяр­жаўнае працы правае столкі беларускае інтэлігенцыі, крэпла думка і ўпэўненасьць у яе гістарычныя мэты. Добра, што сам беларускі працоўны народ быў у баку, не перашкодзіў гэтай гульні „сваіх політыкаў" і, па­куль сядзеў ген. Фалькенгайн, не патрабаваў адчоту. Ад яго (беларускага працоўнага народу) імя ішлі перагаворы, назначаліся прадстаўніцтвы ў розных краёх і дзяржавах. Адным словам, адыгрываўся пролёг наступнае дзеі, якую хацелі бачыць і бачылі ў марах сваіх інтэлігенты—народныя рэспубліканцы. Ніводзін з іх не дапушчаў і думкі, што ўся іх гульня ў вышэйшую політыку ня мае пад сабою жаднага грунту. Усё-ж гэты грунт яны тужыліся абмацаць. Мацалі і самаўцяшалі сябе злаянымі надзеямі: а ну-ж, а ну ж бальшавікі праваляцца і іх, блудачоў, беларускі народ стрэне з радасным воклічам: „Прыходзьце да нас кіраваць і валадаць". З гэтымі думкамі, прыемнымі, казытнымі, захапіла гэтых політыкаў нямецкая рэволюцыя і сьледам абвяшчэньне самім беларускім працоўным народам Беларускае незалежнае Савецкае Соцыялістычнае Рэспублікі 1-га студзеня 1919 г. Здавалася-б, гэта здарэньне магло-б атрэзьвіць най­болей заядлых народных дэмократаў. Але на тое яны і ёсьць дэмокра-<noinclude></noinclude> 7q0at10bmnfe9b4qk6upk6gltemjagg Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/19 104 16049 85854 47051 2022-08-11T12:19:52Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>лічыла патрэбным аставацца на пункце погляду змаганьня супроціў Менску, змаганьня за дэмократычныя мары. Якраз у 1924 годзе адбыўся акт узбуйненьня Савецкае Беларусі. Да Меншчыны была далучана Магілёўшчына, Віцебшчына. Размах працы пашырыўся. Адчыніліся шырокія мажлівасьці для далейшага разьвіцьця беларускае культуры, да выяўленьня шырокіх пластоў народнае савецкае інтэлігенцыі. Адпаведна гэтаму шпарка йшло аформленьне новае савец­кае беларускае інтэлігенцыі. Сотні вучнёўскае моладзі, студэнцтва, на­стаўніцтва, атрымаўшы выхаваньне ў абставінах шпаркага разьвіцьця беларускае працоўнае культуры, захапляліся ёю і папаўнялі шэрагі яе прыхільнікаў. З усіх канцоў Саюзу накіравалі ў Савецкую Беларусь беларусы комуністыя, савецкія працаўнікі. Гэта, з аднаго боку, падмывала глебу пад нагамі эміграцыі, з дру­гога боку,—яе біла і нясупыннае ўзмацненьне Савецкага Саюзу і яго прызнаньне большасьцю буржуазных дзяржаў. Чужаземная буржуазія кідала цягацца з эміграцыяй—не хацела слухаць баек ды хлусьні аб нятрываласьці Савецкіх Рэспублік і, нарэшце, кончыла ўсякія гутаркі аб грашовай дапамозе; тым болей, што буржуазіі кожнае краіны хапала свайго клопату, каб нясупынна цешыцца з эмігранцкаю назолаю. Да пералічаных труднасьцяй для беларускае эміграцыі дадалося яшчэ адно—гэта разрыў саюзу між Бел. Нар. Рэспублікаю і Літвою. Гэткім чынам, закалыхалася апошняя падпорка пад матэрыяльнаю базаю беларускае эміграцыі. Як-ні-як, а Літва сягды-тады перакідала патрошку для свайго саюзьніка, кожны раз разьлічваючы вярнуць свае страты ўдвойчы. Але час ішоў, а страты на саюзьнікаў аставаліся стратамі—і толькі. Тады Літоўскі ўрад, аглядаючыся на ўрады польскі ды латыскі рашыў самому ня цешыцца з Беларускаю Народнай Рэспублікай ды яе грамадзянамі і адказаў ім у дапамозе. Чаму-ж Літве аставацца па­задзе? У Польшчы здарэньні разьвіваліся ў іншым напрамку, таксама рэзка адмоўна ў іх адносінах да беларускай інтэлігенцыі. Сама гэта ін­тэлігенцыя ў Польшчы складалася з некалькіх рознастайных пластоў. Побач з эмігранцкаю яе часткаю нясупынна нараджалася інтэлігенцыя сялянская, якая аформлялася пад уплывам вострага соцыяльнага зма­ганьня. Хоць удзелу ў здарэньнях грамадзянскае вайны часоў Кастрыч­нікавае Рэволюцыі яна ня прымала і савецкаю па колу беларускага руху ня была; хоць яна ўвашла ў яго рэчышча тады, калі гэта рэчышча дало рукавы ў розных напрамках, усё-ж гэтая частка інтэлігенцыі па сваёй клясавай істоце нясупынна хіліла ўлева, спачуваючы не эміграншчыне, а савецкім ідэям. Эмігранцкая-ж напластоўка беларускае інтэ­лігенцыі ў Польшчы сваёю чаргою яшчэ з 1920 году падзялілася на два лягэры: незалежнікаў—прыхільнікаў Бел. Нар. Рэспублікі і махрастых— польскіх прыслугачоў. Народна-рэспубліканцы з самага пачатку зах'ап-<noinclude></noinclude> raqtotrh3bv7oxm7qqwk9nuum4gwvck Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/20 104 16050 85855 47052 2022-08-11T12:20:01Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>леньня Польшчаю Віленшчыны ўжо папалі ў няміласьць польскага ўраду. Ніякіх намёкаў на гутарку з імі польскі ўрад у той час не рабіў. Болей таго, ужо ўлетку 21 г. каля двух дзесяткаў дзеячоў былі высланы ў Літву. Аб грашох на дапамогу не магло быць жаднае гутаркі пры гэткіх умовах. Уся беларуская праца, якая йшла ад Беларускага нацыянальнага Камітэту, вакол якога гуртаваліся народна-рэспубліканцы,—нішчылася. Школы зачыняліся, газэты конфіскаваліся і таксама зачыняліся. Дзеля таго, каб паралюшаваць беларускую дзейнасьць, офэнзыва пачала выка­рыстоўваць чарнасотніцка-авантурніцкую частку эміграцыі на чале з Аляксюком, д-рам Паўлюкевічам, кам. Адамовічам ды інш. з провокацыйнымі мэтамі. Гэта прычына ды яшчэ тое, што паміж лідэрам віленскае часткі народных рэспубліканцаў А. Луцкевічам і старшынёю Рады міністраў БНР У. Ластоўскім яшчэ з 1917 г. ішлі непаразуменьні,—заставіла эмі­грацыю ў Польшчы фактычна з 21-22 г. г. адрозьніць сваю орыентацыю ад орыентацыі асяродку беларускае эміграцыі, які знаходзіўся ў Коўне. Заходняя Беларусь чым далей, тым вастрэй выпірала свае асабовыя мо­манты, да якіх мусіў Віленскі Беларускі Камітэт зварочваць сваю ўвагу. Гэтыя моманты адцягалі думку камітэтчыкаў—народных-рэспубліканцаў ад раздумаў ды гутарак над замацаваньнем ідэй 25 сакавіка 1918 году. Трэ' было прыслухоўвацца да хвалюючых паўстаньняў беларус­кіх сялянскіх гушчаў, за якімі выразна цягнула і сялянская інтэліген­цыя, або ісьці ўлева, або сыходзіць з дарогі. Яны выбралі першае і хутка пачалі зьмяняць свае тычкі. Выбары ў польскі сойм у 1923 г. і посьпех нацыянальнага сьпіску, па якім прашло ў сойм 12 беларусаў,—урэшце зьмяніла тактыку беларускае інтэлігенцыі ў Польшчы<ref>У тэрмінах „эмігранцкая інтэлігенцыя" намі разумееца толькі тая з яе, якая нічога супольнага ня мела з авантурніцкай шайкай Д-ра Паўлюкевіча. Аб'яднаныя ім эле­мэнты, выпадкова замешаныя ў беларускую справу, фактычна ёсьць польскае організацыі.</ref>. І вось, дзякуючы гэтаму, у Заходняй Беларусі пачалася амаль што не самастойная праца, зусім асабовая ад працы беларускае эміграцыі ў іншых мясцох. У процэсе гэтае працы паступова вынікла выразная орыентацыя на ўсход. Пад уплывам яе многія эмігранты вярнуліся ў Савецкую Беларусь, ін­шыя, што засталіся, таксама канчаткова расквіталіся з ужыўнаю ім эмі­гранцкаю псыхолёгіяй. Асаблівыя ўмовы ў пачатку беларускае эміграцыі ў Латвіі, нарэшце, таксама скончыліся навучальным для яе здарэньнем. Латыская буржу­азія, як і польская, убачыла ў нацыянальнай рабоце беларусаў непажа­даныя для сябе вынікі. Як-ні-як, а той прытулак і тыя грошы, якія ла­тыскі ўрад асьмеліўся спачатку даваць беларускім эмігрантам, выклікаў узрост сэпаратыскага беларускага руху. У гэтым для латыскага ўраду выглянула небясьпека. Каб яе абмінуць ці хоць-бы спаралюшаваць, быў учынены вядомы разгром беларусаў ў 1924 г. Разгром выказаўся ў арыш-<noinclude></noinclude> cn4sot0xc15ico8t4ut3l9calm86d5u Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/22 104 16052 85856 47054 2022-08-11T12:20:08Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>абмінула і беларускага. Ужо ў 1924 годзе ў Празе была заложана організацыя беларускага паступовага студэнцтва. Апошняе востра выступіла супроць нацыянал-дэмократычнай ды эсэраўска-шовіністычнай агітацыі. Грунт пад эміграцыяй пачаў калыхацца, апора—слабець. Да гэтага шчод­расьць Чэха-Славацкае буржуазіі няўхільна астывала, ажно найупарцейшым эмігранцкім дзеячом выглянула сустрэч поўная небясьпека... Губіўся ўсякі сэнс да далейшае акцыі супроць савецкага напрамку. Нарэшце, пад восень 1925 году эволюцыя ўлева беларускае інтэлігенцыі ў Заход­няй Беларусі скончылася заснаваньнем пасламі сойму беларускае работніцка-сялянскае грамады. Гэтым здарэньнем гісторыя засьведчыла непарушнасьць соцыяльнага разьвіцьця беларускага руху водлуг запатрабаваньняў Кастрычніка­ вае рэволюцыі. Таксама гэта здарэньне асудзіла і буржуазна-дэмократычны адколак у беларускай інтэлігенцыі, які выключна папаўняў эмі­грацыю, і абраны гэтай эміграцыяй шлях, і праробленую ёю працу. Гэта здарэньне, нарэшце, дапамагло найболей далёкаглядным эмігранцкім дзеячом прааналізаваць сытуацыю, азірнуцца навакол і сказаць аман над далейшаю сваёй эмігранцкай чыннасьцю. У верасьні месяцы 1925 году для абгавору складзенага стану была склікана беларуская зарубежная нарада ў Бэрліне. На гэтай нарадзе большасьцю галасоў была вынесена пастанова аб ліквідацыі ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі і аб прызнаньні адзіным беларускім цэнтрам—Менску. Бэрлінскаю нарадаю як-бы засуцэліўся кругабег у гісторыі дробна­ буржуазнае часткі беларускае інтэлігенцыі. Нарада амаль ня цалкам зьнішчыла эмігранцкую супроцьсавецкую акцыю. Толькі мізэрныя астаткі эміграцыі пазаставаліся ў Коўне (У. Ластоўскі, Дуж-Душэўскі і інш.), у Празе Чэскай (Захарка, Крычэўскі, Грыб і інш.) і ў Вільні („Сялянскі Саюз" Ярэміча ды Рагулі з газэтаю „Сялянская Доля"). Але, калі фізычна ў значнай меры ліквідавалася акцыя беларускае эміграцыі, то ці значыць гэта, што эмігранцкая беларуская інтэлігенцыя, якая зараз працуе ў Савецкай Беларусі, супыніліся на думцы: пазбыцца мажлівых лятуценьняў, асуджаных жыцьцём, прызнаць гістарычную не­ абходнасьць Савецкае ўлады і самаахвярна, пад кіраўніцтвам комуністычнае партыі, як правадыра рабочых ды сялян, працаваць над экономічным, культурным ды дзяржаўным жыцьцём Савецкае Беларусі? Ці прызнала яна сябе пераможнай і збанкрутаваўшай? Ці сапраўды ў яе выглядзе выключна Менск ёсьць адзіным беларускім культурным цэнтрам? Ці можа гэта знадворнае прымірэньне, а ў рэчаіснасьці частка беларускае інтэлігенцыі духова жыве ў эміграцыі і дагэтуль? Гэтыя пытаньні ўсё-ж асталіся мала выясьненымі ў скутку тых спрэчак і гутарак, якія прапілі ў нядаўнім мінулым. Высьветліць іх за­раз поўнасьцю не даецца мажлівасьці і нам. Прычынаю гэтаму тое, што Дыскусіі мінулае зімы, якімі яны гарачымі ні былі, усё-ж далі мала ма-<noinclude></noinclude> rk7pxgbuppqwbfxmeyjq6kmz5y3i5qs Старонка:Беларуская інтэлігенцыя ў гістарычным аспэкце.pdf/23 104 16053 85853 47055 2022-08-11T12:19:44Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>тэрыялу, каб можна было па ім судзіць канчаткова. Аднак, і тыя пра­мовы, якія чуліся з вуснаў некаторых прадстаўнікоў інтэлігенцыі на гэ­тых дыскусіях, і тыя рэдкія выступленьні ў друку, што з гэтае прычыны адмеціла мінулая зіма, лістападаўшчына і шэраг дробных фактаў, якія зьвязаны з агульным комплексам грамадзкага жыцьця, гавораць за тое, што ідэі эміграншчыны, ідэі нацыянал-дэмократызму ня чужы некаторай частцы беларускай інтэлігенцыі і дагэтуль. Іншая справа, як вяліка гэтая частка інтэлігенцыі і як глыбока сядзяць у ёй гэтыя ідэі. Калі абапірацца на об'ектыўныя моманты, то трэба прызнаць, што беларуская эмігранцкая інтэлігенцыя ў тай яе частцы, якая вярнулася з-за рубяжу, напэўна не магла канчаткова аформіць свой сьветапогляд. Мінулае, што набылося ёю ў процэсе папярэдняга разьвіцьця здарэньняў, пакінула ў ёй глыбокі сьлед; трэба шмат часу, пакуль яго загладзіць. Гэтая частка інтэліген­цыі, панашаму, можа казаць аб перамене тычак пастолькі, паколькі „Менск зьяўляецца адзіным беларускім культурным цэнтрам“. Тая-ж, другая частка інтэлігенцкай правіцы, якая эміграцыю перажывала дома, у Беларусі, і папаўнялася перасяленцамі з іншых частак Саюзу, хоць і не перажыла жорсткіх умоў блуканьня за рубяжом, таксама магла за­хаваць мясьціну ў сваім нутры для нездаволенасьці вакольнымі абставі­намі ў жыцьці. Штырхачом для гэтага быў цэлы шэраг прычын. Пер­шая—гэта пераважнасьць у ёй элемэнтаў дробна-буржуазнага пахаджэньня і таго-ж дробна-буржуазнага выхаваньня, у многіх выпадках далёка ня ў духу беларускасьці. Далей, само становішча яе, як перанёсшай ролю політычнага ворага рабочых ды сялян. Таксама мела ўплыў і тая ўпар­тасьць, з якою русыфікатарская інтэлігенцыя вяла ў першыя гады існа­ваньня Савецкае Беларусі змаганьне супроціў беларускае культуры. Але вянком усяго, бязумоўна, служыць каставы эгоізм, набыты працягам гіс­тарычнага жыцьця інтэлігенцыі ва ўмовах буржуазнага ладу і прыўноска яго з боку ў беларускі нацыянальны рух. Усё гэта пакуль трымае некаторую колькасьць беларускае інтэлі­генцыі воддалі ад поўнага прызнаньня ёю кіраўніцтва рабочых і сялян. І ўсё гэта застаўляе выпіхаць лёзунгі супрацоўніцтва з Комуністычнай партыяй „на роўных пачатках". „Трэба, каб беларуская інтэлігенцыя ў Беларусі мела магчымасьць уявіць сваю ініцыятыву і ўзяць адказнасьць за сваю працу перад буду­ чынай"<ref>„Савецкая Беларусь" ад 21 кастрычніка 1925 г. № 239. „Шляхі беларускае інтэлігенцыі"—П. Трамповіч.</ref>. Вось гэткія думкі можна чуць з боку прадстаўнікоў памянёнае інтэ­лігенцыі; яны выказваліся ў друку, паўтараліся пасьля і ў дыскусіі аб шляхох беларускае інтэлігенцыі і, бязумоўна, муляюцца ў яе галовах увесь час. „Мець мажлівасьць уявіць сваю інцыятыву"—трэба разумець у сэнсе падзелу ўлады між работнікамі ды сялянамі пад кіраўніцтвам Кому-<noinclude></noinclude> 3rrf37dncu89m0g241pfyvj7n8o4n6v Катэгорыя:Проза Артура Конана Дойла 14 23281 85929 65786 2022-08-11T21:49:49Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Проза паводле аўтараў|Дойл, Артур Конан]] [[Катэгорыя:Артур Конан Дойл]] [[Катэгорыя:Англійская проза|Дойл, Артур Конан]] sgs0x9df4j454syy91yog2ktlf7belk Катэгорыя:Проза Герберта Уэлса 14 23403 85931 66184 2022-08-11T21:50:41Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Проза паводле аўтараў|Уэлс, Герберт]] [[Катэгорыя:Герберт Уэлс]] [[Катэгорыя:Англійская проза|Уэлс, Герберт]] pvix5zz0ps7cbs5819u427mmsewiy2f Старонка:Vodgulle 1922.pdf/115 104 28369 85896 83979 2022-08-11T16:17:10Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude><section begin="Беларускаму люду"/>Люд! Праканайся: толькі мы самі—<br /> {{gap|2em}}Долі свае кавалі.<br /> Годзі жа, досыць панукаць намі,<br /> {{gap|2em}}Гнаць з нашай роднай зямлі!<br /> Нам паганятых болей ня трэба—<br /> {{gap|2em}}Будзем мы жыць без паноў.<br /> Самі вы дбайце лепей пра неба!—<br /><br /> {{gap|2em}}Скажам мы так да ксяндзоў.<br /> Хіба забудзем мы тыя межы,<br /> {{gap|2em}}Што правадзілі бяз нес?<br /> Раны глыбокі, ох, яшчэ сьвежы!<br /> {{gap|2em}}Помсты агонь не пагас.<br /> Нас падзялялі—хто? Чужаніцы,<br /> {{gap|2em}}Цёмных дарог махляры.<br /> К чорту іх межы! К д‘яблу {{Абмылка|граніцы..!|граніцы!..}}<br /> {{gap|2em}}Нашы тут гоні, бары!<br /> Будзем мы самі гаспадарамі,<br /> {{gap|2em}}Будзем свой скарб ратаваць!<br /> Годзі тэй крыўды! Ў ногу з братамі<br /> {{gap|2em}}Пойдзем наш край вызваляць.<br /> Ох, і агорклі гэтыя кпіны!<br /> {{gap|2em}}Злучым мы ў хор голасы:<br /> Эх, вы разлогі роднай краіны,<br /> {{gap|2em}}Нашы палеткі, лясы!<br /> Родны вы сэрцу нашаму гмахі<br /> {{gap|2em}}Лесу, лугоў і палёў!<br /> Досыць ўшчувалі нас паны-ляхі,<br /> {{gap|2em}}Ведаем ціск маскалёў…<br /> Змоўкні жа, сьціхі, песьня пакуты!<br /> {{gap|2em}}Заварушыся, наш край!<br /> Люд! Вызваляйся, рві свае путы,<br /> {{gap|2em}}Новыя песьні сьпявай!<br /> {{Block center/e}} {{лінія|прагал=0}} {{Калёнтытул|left=Р. В. Ц. № 231.|right=Сав. друк. № 1614.}} <section end="Беларускаму люду"/><noinclude></noinclude> lghrv12hk33a8c9f8yqbjc9gvw1a0jt Домбі і сын 0 28821 85928 85827 2022-08-11T21:48:42Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Домбі і сын | аўтар = Чарльз Дыкенс | пераклад = | секцыя = Раман | арыгінал = [[:en:Dombey and Son (1848)|Dombey and Son]] | папярэдні = | наступны = | дата = 1848 (пераклад 1938) | анатацыі = }} *[[Домбі і сын/1|Раздзел I. Домбі і сын]] *[[Домбі і сын/2|Раздзел II, у якім своечасова прымаюцца захады з прычыны нечаканага збегу акалічнасцей, якія ўзнікаюць часам у самых упарадкаваных сем'ях]] *[[Домбі і сын/3|Раздзел III, у якім містэр Домбі, як чалавек і бацька, паказан на чале свайго хатняга дэпартамента]] *[[Домбі і сын/4|Раздзел IV, у якiм на нашай сцэне ўпершыню выступаюць новыя асобы]] *[[Домбі і сын/5|Раздзел V. Рост і хрысціны Поля]] *[[Домбі і сын/6|Раздзел VI. Другая страта Поля]] *[[Домбі і сын/7|Раздзел VII. Позірк з птушынага палёту на месца пражывання міс Токс, а таксама на сардэчную прывязанасць міс Токс]] *[[Домбі і сын/8|Раздзел VIII. Далейшае развіццё, рост і характар Поля]] *[[Домбі і сын/9|Раздзел IХ, у якім Драўляны Мічман трапляе ў бяду]] *[[Домбі і сын/10|Раздзел Х, у якім расказваецца аб выніках, да якіх прывялі няшчасці Мічмана]] *[[Домбі і сын/11|Раздзел ХI. Выступленне Поля на новай сцэне]] *[[Домбі і сын/12|Раздзел XII. Выхаванне Поля]] *[[Домбі і сын/13|Раздзел ХІІІ. Весткі аб гандлёвым флоце і справы ў канторы]] *[[Домбі і сын/14|Раздзел ХІV. Поль робіцца ўсё больш дзівакаваты і едзе дадому на канікулы]] *[[Домбі і сын/15|Раздзел XV. Надзвычайная вынаходлівасць капітана Катля і новыя клопаты Уолтэра Гэя]] *[[Домбі і сын/16|Раздзел ХVІ. Аб чым заўсёды гаварылі хвалі]] *[[Домбі і сын/17|Раздзел ХVII. Капітану Катлю ўдасцца сёе-тое зладзіць для маладых людзей]] *[[Домбі і сын/18|Раздзел ХVIII. Бацька і дачка]] *[[Домбі і сын/19|Раздзел ХІХ. Уолтэр ад'язджае]] *[[Домбі і сын/20|Раздзел ХХ. Містэр Домбі прадпрыймае паездку]] *[[Домбі і сын/21|Раздзел ХХІ. Новыя асобы]] *[[Домбі і сын/22|Раздзел ХХII. Што-колечы аб кіраўніцтве містэра Каркера-загадчыка]] *[[Домбі і сын/23|Раздзел XXIII. Фларэнс адзінокая, а Мічман загадкавы]] *[[Домбі і сын/24|Раздзел XXIV. Клопаты сэрца, якое любіць]] *[[Домбі і сын/25|Раздзел XXV. Дзіўныя весткі пра дзядзьку Соля]] *[[Домбі і сын/26|Раздзел ХХVІ. Цені мінулага і будучага]] *[[Домбі і сын/27|Раздзел XXVII. Цені згушчаюцца]] *[[Домбі і сын/28|Раздзел ХХVІІI. Перамены]] *[[Домбі і сын/29|Раздзел ХХІХ. Місіс Чык зрабілася відушчай]] *[[Домбі і сын/30|Раздзел ХХХ. Перад вяселлем]] *[[Домбі і сын/31|Раздзел ХХХІ. Вяселле]] *[[Домбі і сын/32|Раздзел ХХХІІ. Драўляны Мічман разбіваецца ўшчэнт]] *[[Домбі і сын/33|Раздзел ХХХIII. Кантрасты]] *[[Домбі і сын/34|Раздзел ХХХІV. Другая маці з дачкой]] *[[Домбі і сын/35|Раздзел ХХХV. Шчаслівая пара]] *[[Домбі і сын/36|Раздзел XXXVI. Святкаванне наваселля]] *[[Домбі і сын/37|Раздзел ХХХVII. Некалькі перасцярог]] *[[Домбі і сын/38|Раздзел ХХХVIII. Міс Токс аднаўляе старое знаёмства]] *[[Домбі і сын/39|Раздзел XXXIX. Далейшыя прыгоды капітана Эдуарда Катля, марака]] *[[Домбі і сын/40]] *[[Домбі і сын/41]] *[[Домбі і сын/42]] *[[Домбі і сын/43]] *[[Домбі і сын/44]] *[[Домбі і сын/45]] *[[Домбі і сын/46]] *[[Домбі і сын/47]] *[[Домбі і сын/48]] *[[Домбі і сын/49]] *[[Домбі і сын/50]] *[[Домбі і сын/51]] *[[Домбі і сын/52]] *[[Домбі і сын/53]] *[[Домбі і сын/54]] *[[Домбі і сын/55]] *[[Домбі і сын/56]] *[[Домбі і сын/57]] *[[Домбі і сын/58]] *[[Домбі і сын/59]] *[[Домбі і сын/60]] *[[Домбі і сын/61]] *[[Домбі і сын/62]] [[Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса]] [[Катэгорыя:Ананімныя пераклады]] [[Катэгорыя:Пераклады з рускай мовы]] [[Катэгорыя:Пераклады з англійскай мовы]] [[Катэгорыя:Раманы]] [[Катэгорыя:Кнігі]] [[Катэгорыя:Творы 1848 года]] [[Катэгорыя:Творы 1938 года]] [[Катэгорыя:Творы, выдадзеныя ў Мінску]] [[en:Dombey and Son (1848)]] f437zhpd57y7nfreiy9x861ejaap1cf Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць першая 0 28973 85988 85838 2022-08-12T10:57:45Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць першая | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Падручнік | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Матэр’ялы да гісторыі|Матэр’ялы да гісторыі]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць другая|Часць другая]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="11" to="16" tosection=першая/> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} q3yv9ok4zk7erjhh9uvqwlfb74x63vv Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/21 104 28978 85890 85639 2022-08-11T16:06:52Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>рэсьня (сенцябра) 1263 года напалі на сьпячаго князя і забілі яго разам з двумя малалетнімі сынамі. Пасьля сьмерці Міндоўга пачаліся сваркі і войны намеж князямі—ўбіўцамі. Тотвілла забіў Тройнат. У Полацк быў назначэны '''Эрдэн''' Давідовіч. Летапісі кажуць, што бацька Эрдэна — Давід быў зродным (дваюродным) братам Міндоўга. Гэты сказ вельмі важны. Калі Міндоўг быў родзічэм Давіда, дык ён належаў да роду князёў Полацкіх. Эрдэн, як паказывае гандлёвы кантракт, каторы зрабіў ён з Рыгай, быў больш за другіх незалежным князем бо ў гэтым кантракце аб вялікім князі не ўспамінаецца. С 1293 да 1341 году княжыў у Полацку '''Вітэн,''' а пасьля княжыў '''Андрэй''' Ольгердовіч. У 1316 гаду на пасад вялікіх князёў Літоўскіх сеў Гедымін. Пры Гедыміне і сыне яго, Ольгердзе, Полацкае вечэ было зусім адсунутым ад гасударственных спраў; яно займалося толькі судамі і справамі гаспадарскаго значэньня. Гедымін і Ольгерд безупынна кіраваліся да адноўладзтва. Яны, як мага, касавалі удзельных князёў. Пасьля сьмерці ўдзельнаго князя удзел перэходзіў не ў рукі сыноў, але на вялікаго князя. Такім парадкам перэйшлі на Ольгерда Вітэбскае княжства (па жонцэ, ён быў жэнаты з Вітэбскай княжнай Марыей), Туроўскае, Мінскае і іншые. Новагрудак быў увесь час цэнтральным пунктам упраўленьня абшырным Літоўска-Рускім гасударствам. І толькі Гедымін перэнёс сталіцу ў Вільню. Такім парадкам мала-памалу з Беларускіх зямель злажылося новае гасударство — княжство Літоўска-Рускае. Літоўскіе князі, умацаваўшыся перш у Полацку, прынімалі хрысціянство і радніліся з Беларускімі і Полудзённа-Рускімі князямі. Гедыміну ня трудна было пры тагдышніх варунках заснаваць сілай і палітыкай моцнае гасударство. Уся Полудзённая і Усходняя Русь гібнула пад татарамі. Рускіе князі ахвотна ішлі пад апеку Гедыміна, асабліва Кіеўскіе, Чэрнігоўскіе і Валынскіе, бо відзелі ў ім збавіцеля ад цяжкай татарскай няволі. Гедымін быў мудрым чэлавекам, ён разумеў, што дабром ды ласкай можна больш зрабіць, чым сілай, і дзеля гэтаго ў прылучэных землях не чэпаў ён веры і свабоды тамтэйшых жыцелёў, але ўсе парадкі астаўляў так, як яны былі. У часы княжэньня Вітэна, Гедыміна і Ольгерда край ажыў, аддыхнуў пасьля доўгіх дамовых воен, грабежств і непарадкоў, звы-<noinclude></noinclude> ou7unxosd8kh3cge1j1jwkps9htji0a Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/23 104 28979 85888 85640 2022-08-11T15:43:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>чайных насьледкоў самавольства і самоўпраўства асобных людзей. Але толькі што пачалі гаіцца даўные раны, калі ізноў у гэтай старонцэ пачаліся сваркі і войны. Ольгерд перад сьмерцьцю (1377 г.) аддаў сыном сваім удзелы: Сымону — княжство Мсціслаўскае, Ягайле — Вітэбскае, Дзьмітру Корыбуту — Друцкае, Новагрудзкае і Лідзкае. У Полацку княжыў Андрэй Ольгердовіч. Ведама, князі гэтые былі толькі наместнікамі вялікаго князя і ніякіх правоў ня мелі: кіраваў імі сам вялікі князь. {{выява з подпісам|месца=цэнтр|шырыня=400px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 6.jpg|подпіс='''Печаткі кн. Кейстута.'''}} Хаця Андрэй Ольгердовіч, князь Полацкі, быў самым старшым сынам Ольгерда, але насьледнікам на вялікакняжэцкі пасад (цяпер ужо ў Вільні) Ольгерд па просьбе жонкі сваей — Юльяны '''назначыў Ягайлу'''. Андрэй Полацкі лічыў сябе пакрыўджэным гэтым; ён не прызнаў правоў Ягайлы на Вялікакняжэцкі пасад і аткрытна паўстаў проці яго. Даведаўшыся, што вялікі князь маскоўскі — Дзьмітры збіраецца вайной на Літву, ён пасьпешыў да яго. На мейсцэ Андрэя Ольгердовіча назначэны быў у Полацк '''Андрэй Гарбаты''', сын Кейстута. У гэтым часе Кейстут (брат Ольгерда, дзядзька Ягайлы), даведаўшыся, што Ягайла тайна падмаўляе проці яго крыжакоў, — пайшоў вайной на Вільню, узяў у няволю Ягайлу і за кару адаслаў яго ў Вітэбск. Ягайла прысягнуў, што будзе сядзець спакойна, але ў Вітэбску ізноў пачаў нагаварываць крыжакоў, каб памаглі яму вярнуцца на Вялікакняжэцкі пасад.<noinclude></noinclude> tsiqf5olcze06k8qwxweadmt8gzi3wg 85889 85888 2022-08-11T15:43:45Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>чайных насьледкоў самавольства і самоўпраўства асобных людзей. Але толькі што пачалі гаіцца даўные раны, калі ізноў у гэтай старонцэ пачаліся сваркі і войны. Ольгерд перад сьмерцьцю (1377 г.) аддаў сыном сваім удзелы: Сымону — княжство Мсціслаўскае, Ягайле — Вітэбскае, Дзьмітру Корыбуту — Друцкае, Новагрудзкае і Лідзкае. У Полацку княжыў Андрэй Ольгердовіч. Ведама, князі гэтые былі толькі наместнікамі вялікаго князя і ніякіх правоў ня мелі: кіраваў імі сам вялікі князь. {{выява з подпісам|месца=цэнтр|шырыня=400px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 6.jpg|подпіс='''Печаткі кн. Кейстута.'''}} Хаця Андрэй Ольгердовіч, князь Полацкі, быў самым старшым сынам Ольгерда, але насьледнікам на вялікакняжэцкі пасад (цяпер ужо ў Вільні) Ольгерд па просьбе жонкі сваей — Юльяны '''назначыў Ягайлу'''. Андрэй Полацкі лічыў сябе пакрыўджэным гэтым; ён не прызнаў правоў Ягайлы на Вялікакняжэцкі пасад і аткрытна паўстаў проці яго. Даведаўшыся, што вялікі князь маскоўскі — Дзьмітры збіраецца вайной на Літву, ён пасьпешыў да яго. На мейсцэ Андрэя Ольгердовіча назначэны быў у Полацк '''Андрэй Гарбаты''', сын Кейстута. У гэтым часе Кейстут (брат Ольгерда, дзядзька Ягайлы), даведаўшыся, што Ягайла тайна падмаўляе проці яго крыжакоў, — пайшоў вайной на Вільню, узяў у няволю Ягайлу і за кару адаслаў яго ў Вітэбск. Ягайла прысягнуў, што будзе сядзець спакойна, але ў Вітэбску ізноў пачаў нагаварываць крыжакоў, каб памаглі яму вярнуцца на Вялікакняжэцкі пасад.<noinclude></noinclude> as97b15cxa70h8e8cuewcvdbxctqved Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/24 104 28980 85898 85641 2022-08-11T16:51:43Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Крыжакі ахвотна згодзіліся памагаць яму, бо ведалі, што пры гэтых дамовых сварках аслабляюць свайго непрыяцеля. Рыцары прыйшлі с сільным войскам. Ягайла злучыўся з імі і напаў неўспадзеўкі на Кейстута, але Кейстут быў разумным і сьмелым чэлавекам, дык і вайна з ім была ня лёгкая, і карысць невядомая. Дзеля гэтаго Ягайла пусьціўся на хітрасць: ён прасіў дзядзьку с сынам у свой абоз бытцам для таго, каб памірыцца. Даверчывы Кейстут прыстаў на гэта, але як толькі ён прыехаў туды, яго схапілі разам с сынам Вітоўтам, завезьлі ў Крэво (цяпер мястэчко ў Ошмянск. пав. Віл. губ.), зачынілі яго ў замчышчэ, гдзе на пяты дзень падасланые праз Ягайлу ўбіўцы '''задушылі Кейстута''' разам са слугой яго Грыгорам Амулічэм. Вітоўта чэкала гэткая-ж самая сьмерць; але, жонка яго, Анна, здалела выратаваць, перэадзеўшы ў жаноцкую апратку. Ягайло сеў ізноў на Віленскім Вялікакняжэцкім пасадзе. Каб сагнаць кейстутоваго сына, Андрэя, Гарбатаго, с полацкаго пасаду, Ягайло паслаў на Полацкі пасад брата свайго, Скіргайлу; але Полачане, улюбіўшы свайго князя, заступіліся за яго і не пусьцілі ў Полацк Скіргайлу. Тады Скіргайла прызваў крыжакоў і напаў на Полацк. Але князь Андрэй Гарбаты абараніў сваю сталіцу. Тымчасам Андрэй Ольгердовіч злучыўся с крыжакамі і князем смаленскім і так сама пайшоў на Полацкіе землі. Народ {{Абмылка|разам Андрэем|разам з Андрэем}} Гарбатым не дапусьцілі іх да Полацка. Тады крыжакі, спаліўшы ваколіцы Лукомля, Дрыссы і шмат якіх вёсак, набраўшы колькі тысяч народу ў няволю, павернулі назад. У гэтым самым часе Сьвятослаў Смаленскі напаў на Вітэбск і Оршу. (Гэты чэлавек праславіўся сваім зьверствам. Летапісі разсказываюць аб ім страшэнные рэчы. Іон паліў цэлые сотні жывых людзей, запёршы у дрэўляных будынках, — душыў, садзіў на кол жанок і малых дзяцей), Пасьля пайшоў ён на Мсціслаўль. Дзесяць дзён стаяло яго войска каля гораду. Жыцелі не паддаваліся. На адзінадцаты дзень прыйшла гораду падмога, высланая Вітоўтам. Скора прыехаў і сам Вітоўт. Адбылася крывавая, страшная бітва. Сьвятослава і яго пляменьніка — Юрыя забілі, а сыноў яго ўзялі ў няволю. С пад Мсціслаўля Літоўскае войска пайшло да Смаленска; пасадзіўшы там свайго князя, пасьпешыло яно далей к Полацку, каторы ўсё ешчэ не паддаваўся Андрэю Ольгердовічу. Тады Андрэй Ольгердовіч, да катораго ўжо дайшлі весьці аб долі Сьвятослава, адступіўся ад Полацка і замкнуўся ў Лукомлі. Але тут<noinclude></noinclude> qyz9cdnow2oilm8hebzcun1e3wkdlre Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/26 104 28981 85899 85642 2022-08-11T16:55:40Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>ён ня вытрымаў напору непрыяцельскаго войска і паддаўся. Закаваўшы ў ланцугі, яго адаслалі ў Вільню. Так скончыліся войны 1386 года. Полацк пасьля гэтаго атрымаў сільнае войска на прыпадак напасьці крыжакоў; іншые гарады — Вітэбск, Орша, Лукомль, Мсціслаўль, Мінск — былі ўмацаваны нанова валамі і замкамі. У гэтым часе палякі, прыціснутые крыжакамі, шукалі сябарства ў Літоўска-Рускім гасударстве. На польскім—кракоўскім пасадзе была '''Ядвіга''', другая дачка караля Вэнгерскаго Людвіка. Хоць ужо яна была засватана за Вільгэльма Аўстрыяцкаго, але палякі пастанавілі сарваць заручыны і выдаць яе '''замуж за Ягайлу''' аддаўшы яму польскі пасад. Рады аб гэтым пачаліся перш у Крэве, пасьля ў Волкавыску. 3 гэтых рад пайшло тое, што '''Літоўска-Рускае государство злучылося с Польшчай;''' кароль у злучэным гасударстве адзін — Ягайло; ўнутрэнае ўпраўленьне і грошэвая (фінансовая) гаспадарка зусім асобные ў кожным гасударстве. Загранічные зносіны і абарона ад непрыяцелёў вядуцца супольна. Ягайло павінен прыняць каталіцтво і шырыць яго памеж сваіх падданых. Калі варункі гэтые былі падпісаны, Ягайло ў 1386 г. атправіўся ў Кракоў з многімі князямі і боярамі. Іншые бояры і князі с сьвіты Ягайлы прынялі разам з Ягайлом каталіцтво. Ягайло, каторы змалку быў хрэшчоны павэдлуг усходняго абраду іменем Якоў, пры перэходзе на каталіцтво атрымаў імя Ўладыслава. А тады ўжо адбылося венчаньне і коронація. Калі скончыліся вясельные банкеты ў Кракове, Ягайло разам з Ядвігай паехаў у сваё гасударство. У Лідзе ў 1387 г. ён выдаў дэкрэт аб скасаваньні паганскай веры ў Літве, а ў Вільні гэтаго году выдаў другі дэкрэт, у каторым, памеж іншым, пісалося, што Ягайло прысягнуў усіх Літвіноў, як мужчын, так і жанок, усякаго стану, роду і чыну, каторые жывуць у граніцах Літоўска-Рускаго гасударства, да якой бы яны не прыналежалі веры, — упрасіць, угаварыць, прызваць, а нават прымусіць прыймаць каталіцкую веру і т. д. Гэтак распарадзіўшыся, кароль паехаў у Беларускіе землі; пабываў у Вітэбску, Полацку, — ў гэтым апошнім пры ім быў народны бунт. Расправіўшыся з бунтоўшчыкамі, Ягайло паехаў у Магілёўскую губэрню, гдзе ў цяперашнім мястэчку Обольцах, Копысьскаго павету, заснаваў першы каталіцкі касьцёл у гэтым краю.<noinclude></noinclude> lbvkbcinn54tj2kt77sxkvpbc5joz0n Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/28 104 28982 85893 85644 2022-08-11T16:14:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Ягайло Полацк аддаў Скіргайле і, каб болей прыцягнуць Скіргайлу к сабе, пачаў — с крыўдай для іншых братоў сваіх — надзеляць яго ўсё новымі землямі і ў канцы зрабіў яго Вялікім князем Літоўска-Рускім. Гэта разсярдзіло другіх ягайловых братоў, а больш за ўсё даняло Вітоўта, каторы ў 1392 гаду патрапіў сілай заваладзець Вільняй і Вялікакняжэцкім пасадам. Ягайло змагацца з ім тады ня меў сілы і прыстаў на згоду. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 9.jpg|подпіс='''Вялікі князь Вітоўт.'''}} Вітоўт быў унукам Гедыміна, а сынам Кейстута. Ваеннай штукі вучыўся ён у свайго бацькі Кейстута, найлепшаго ў тые часы ваякі. Вітоўт быў вельмі здольны і сьмелы палітык. Калі Ягайло венчаўся з Ядвігай, усё было за тым, што вялікім князем Літоўска-Рускім будзе не хто іншы, як Вітоўт. Тым часам рахункі абмылілі. Ягайло Вітоўта пакінуў у старане. Вітоўт тымчасам рабіў сабе прыяцелёў у другіх гасударствах, выдаў дачку сваю Настасю за Маскоўскаго князя Васіля Дзьмітровіча; а пасьля зазваў у помач крыжакоў. Калі Ягайло перэканаўся, што змагацца з Вітоўтам не здалее, і яны памірыліся, тады Вітоўт жэдаў каранавацца на Літоўска Рускаго князя. У 1392 гаду ў Вільні ў катэдральным касьцеле Вітоўт каранаваўся і атрымаў правы незалежнаго князя пад апекай караля. Вітоўт меў тады 48 гадоў. Палажэньне краю было незавіднае: з аднэй стараны ціснулі край крыжакі, з другой татары, а ў самым краю ішлі вечные сваркі і звадкі удзельных князёў. Вітоўту трэба было супакоіць крыжакоў і татароў, зніштожыць удзельных<noinclude></noinclude> k0qwohdbtfjwyjd9ztyau9ji9cmy739 85894 85893 2022-08-11T16:14:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Ягайло Полацк аддаў Скіргайле і, каб болей прыцягнуць Скіргайлу к сабе, пачаў — с крыўдай для іншых братоў сваіх — надзеляць яго ўсё новымі землямі і ў канцы зрабіў яго Вялікім князем Літоўска-Рускім. Гэта разсярдзіло другіх ягайловых братоў, а больш за ўсё даняло Вітоўта, каторы ў 1392 гаду патрапіў сілай заваладзець Вільняй і Вялікакняжэцкім пасадам. Ягайло змагацца з ім тады ня меў сілы і прыстаў на згоду. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 9.jpg|подпіс='''Вялікі князь Вітоўт.'''}} Вітоўт быў унукам Гедыміна, а сынам Кейстута. Ваеннай штукі вучыўся ён у свайго бацькі Кейстута, найлепшаго ў тые часы ваякі. Вітоўт быў вельмі здольны і сьмелы палітык. Калі Ягайло венчаўся з Ядвігай, усё было за тым, што вялікім князем Літоўска-Рускім будзе не хто іншы, як Вітоўт. Тым часам рахункі абмылілі. Ягайло Вітоўта пакінуў у старане. Вітоўт тымчасам рабіў сабе прыяцелёў у другіх гасударствах, выдаў дачку сваю Настасю за Маскоўскаго князя Васіля Дзьмітровіча; а пасьля зазваў у помач крыжакоў. Калі Ягайло перэканаўся, што змагацца з Вітоўтам не здалее, і яны памірыліся, тады Вітоўт жэдаў каранавацца на Літоўска Рускаго князя. У 1392 гаду ў Вільні ў катэдральным касьцеле Вітоўт каранаваўся і атрымаў правы незалежнаго князя пад апекай караля. Вітоўт меў тады 48 гадоў. Палажэньне краю было незавіднае: з аднэй стараны ціснулі край крыжакі, з другой татары, а ў самым краю ішлі вечные сваркі і звадкі удзельных князёў. Вітоўту трэба было супакоіць крыжакоў і татароў, зніштожыць удзельных<noinclude></noinclude> ojg0r19wiz9skpq6na2823e6otrj7y5 85900 85894 2022-08-11T17:01:03Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> '''Ягайло Полацк аддаў Скіргайле''' і, каб болей прыцягнуць Скіргайлу к сабе, пачаў — с крыўдай для іншых братоў сваіх — надзеляць яго ўсё новымі землямі і ў канцы зрабіў яго Вялікім князем Літоўска-Рускім. Гэта разсярдзіло другіх ягайловых братоў, а больш за ўсё даняло Вітоўта, каторы ў 1392 гаду патрапіў сілай заваладзець Вільняй і Вялікакняжэцкім пасадам. Ягайло змагацца з ім тады ня меў сілы і прыстаў на згоду. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 9.jpg|подпіс='''Вялікі князь Вітоўт.'''}} '''Вітоўт''' быў унукам Гедыміна, а сынам Кейстута. Ваеннай штукі вучыўся ён у свайго бацькі Кейстута, найлепшаго ў тые часы ваякі. Вітоўт быў вельмі здольны і сьмелы палітык. Калі Ягайло венчаўся з Ядвігай, усё было за тым, што вялікім князем Літоўска-Рускім будзе не хто іншы, як Вітоўт. Тым часам рахункі абмылілі. Ягайло Вітоўта пакінуў у старане. Вітоўт тымчасам рабіў сабе прыяцелёў у другіх гасударствах, выдаў дачку сваю Настасю за Маскоўскаго князя Васіля Дзьмітровіча; а пасьля зазваў у помач крыжакоў. Калі Ягайло перэканаўся, што змагацца з Вітоўтам не здалее, і яны памірыліся, тады Вітоўт жэдаў каранавацца на {{Абмылка|Літоўска Рускаго|Літоўска-Рускаго}} князя. У 1392 гаду ў Вільні ў катэдральным касьцеле '''Вітоўт каранаваўся''' і атрымаў правы незалежнаго князя пад апекай караля. Вітоўт меў тады 48 гадоў. Палажэньне краю было незавіднае: з аднэй стараны ціснулі край крыжакі, з другой татары, а ў самым краю ішлі вечные сваркі і звадкі удзельных князёў. Вітоўту трэба было супакоіць крыжакоў і татароў, зніштожыць удзельных<noinclude></noinclude> p2l8uy87znaakgqhtjoobhhe8hvpgry Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/29 104 28983 85901 85645 2022-08-11T17:06:12Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>князёў і завясьці розные палепшэньня (рэформы) у гасударстве. Але ў яго былі ешчэ і іншые мэты: ён хацеў заснаваць моцнае гасударство, каторое было бы зусім незалежнае ад Польшчы, і самому каранавацца на '''Літоўска-Рускаго караля'''. Гэтай мэтай і кіраваўся Вітоўт праз усё сваё жыцьцё. Перш на перш вялікаму князю трэба было прыцішыць удзельных князёў, а гэтых князёў было многа, і кожны з іх не хацеў мець над сабой ніякай ўласьці, нікога не хацеў слухаць, а пры найменшай сварцы зазываў татар, або крыжакоў на помач; з гэтай прычыны цягнуліся безканечные дамовые войны. Вітоўт на ўсіх іх патрапіў налажыць сваю руку і прыцішыць. Іншые ўдзелы прылучыў да гасударства. Кіраваные жалезнай рукой Вітоўта, удзельные князі прыціхлі. У 1396 гаду Вітоўт зьехаўся з зяцем сваім, князем Маскоўскім, у Смаленску, гдзе яны ўстанавілі граніцы Літоўска-Рускаго і Маскоўскаго княжств. Цяперашніе губэрні: Віленская, Ковенская, Гродзенская, Сувальская, Падольская, Валынская, Смаленская, Мінская, Магілёўская, Вітэбская, Кіеўская, Чэрнігоўская, Кацерынослаўская, Херсонская і Орлоўская, а так сама часьці Калужскай і Тульскай прыналежалі да Вітоўта. Гасударство яго цягнулося ад граніц Пскоўскіх і вёскі Можайска (107 вёрст ад Масквы) да Галічыны і Молдавіі з аднэй стараны, а з другой да берэгоў рэк Окі, Сулы і Днепра. Цяжэй за ўсё Вітоўту было паладзіць с Польшчай: усё, што ён рабіў добраго для свайго краю, ішло як раз супроць жэданьня палякоў. У Польшчы пад тые часы былі людзі разумные, хітрые і добрые палітыкі. Хоць сам Ягайло быў чэлавек слабы, грубы, недальнозоркі, але ім кіраваў вельмі разумны палітык Збігнев Олесьніцкі. З ім і прыходзілося Вітоўту глаўным чынам змагацца. На зьездах Віленскім 1401 г. і Городэльскім 1413 г. Літоўска-Рускіе баяры атрымалі польскіе шляхоцкіе гэрбы. Паном падабаліся зьезды і гэрбы, а больш за ўсё падабаліся ім прывілеі (правы наданые) над станам селянскім. Вітоўт праз пальцы глядзеў на зьезды, гэрбы і прывілеі, каторые шляхта сама сабе ўстанаўляла. Аб’ежджаючы шырокае сваё гасударство, Вітоўт сам угледаўся ў жыцьцё і патрэбы народу. Бачучы цяжкае палажэньне „земян гаспадарскіх“ (даслоўно: землеробоў царскіх — дробных гаспадароў, хутаран), Вітоўт даваў ім розные правы і палягчэньня ад павіннасьцей, нало-<noinclude></noinclude> qd957st3aem6hj9q3vhic7g2os6ggny Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/31 104 28984 85908 85646 2022-08-11T19:44:21Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>жэных рознымі „''дзержауцамі''“—князямі і баярамі. Горды і недаступны с князямі і баярамі, срогі для ваенных чыноў і начальнікоў, цьвёрды і неўмалімы ў справах судовых, Вітоўт быў заўсягды даступны для ніжшых: кожны селянін мог даступіцца да яго і вылажыць свае крыўды, ці патрэбы. Вітоўт належаў да ліку тых, што патрапяць людзей кожнай націі, кожнай веры лічыць роўнымі сабе, калі яны толькі былі добрымі грамадзянамі. Іон даваў правы жыдам і татарам, каторые сяліся ў яго гасударстве. У тые часы, калі ва ўсей Эўропе глуміліся над жыдамі, Вітоўт пісаў у сваіх законах: „естлі бы жыда забіто, а церэз сведоцтво не мог довесці своім прыяцелем, каторый бы яго забіл; естлі бы кого в пытаньню некатораго падозрэннаго мелі, мы жыдам на протівку падозрэннаго хочэм оборонцэм быці“. Маючы перэд вачыма глаўную сваю мэту: заснаваць незалежнае зусім гасударство, Вітоўт хацеў устанавіць асобнаго мітрополіта для Беларусі, заснаваць національную цэркву, незалежную ад маскоўскай мэтрополіі. Дзеля гэтаго ў 1415 гаду з’ехалося беларускае духавенство на сабор у Новагрудак, і тут Вітоўт выдаў акружную грамату, ў каторай так пісалося: „мы, хоцячы, штобы ваша вера не меншыла, ні ўгібала, і цэрквам нашым бы строене было, учынілі есьмо так мітрополіта, збором, на кіеўскую мітрополію, штобы руская чэсць уся стаяла на рускай землі“. Першым беларускім мітропопітам быў Грыгор Цымвлак. Мітрополіты больш за ўсё жылі ў Вільні. У гарадох Вітоўт садзіў рэмеснікоў і гандляроў, даючы ім розные „прывілеі“, каб развіць у краю ўселякі промысел і гандэль. Кожны мір с суседнімі гасударствамі Вітоўт выкарыстываў на пашырэньне краёваго гандлю. Каб аблегчыць і расшырыць гандэль, Вітоўт будаваў новые дарогі і масты на рэках, прасекаў безканечные лесы. Пад канец свайго жыцьця Вітоўт выпоўніў усе свае жэданьня. Сілу крыжацкую ў бітве пад Грунвальдам Вітоўту ўдалося зусім зламаць; с татароў патрапіў зрабіць спакойных суседзёў; самавольства князёў удзельных і баяр — супакоіў. Устанавіўшы справедлівые суды, строгіе ваенные парадкі; разшырыўшы гандэль; падняўшы хлебаробство, устанавіўшы шырокую свабоду веры, — Вітоўт мог чэкаць награды за свае труды.<noinclude></noinclude> llq5uejp12awdfzzgyst74mivakbi2o Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/33 104 28985 85909 85647 2022-08-11T19:49:43Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Загранічные зносіны Вітоўта былі самые найлепшые. Маскоўскі князь Васіль прыходзіўся Вітоўту ўнукам; князі Разанскі, Тверскі і др. называюць яго панам і гаспадаром сваім. Чэхія хочэ аддаць яму сваю карону. Папеж пазначае яго апекуном Рыжскаго архіепіскопства. Імператар Зыгмонт у лістах сваіх радзіць Вітоўту каранавацца на Літоўска-Рускаго караля. Вітоўт гэтаго і дабіваўся. На водохрышчэ 1429 г. запрасіў ён к сабе ў Луцк гасьцей з усей Эўропы. Зьехаліся: Ягайло, кароль польскі з дваранамі; Васіль, князь маскоўскі; вялікі магістр крыжацкі; паслы ад імператара грэцкаго; пасол ад Папежа; мітрополіт маскоўскі Фотій; Імператар Рымскі з багатай сьвітай. Пішуць летапісы, што кожны дзень выходзіло на пачастункі госьцям 700 бочэк віна, мёду, піва; 700 быкоў і кароў; 1400 бараноў; 100 зуброў; 100 кабаноў; 100 лосёў. Госьці банкетовалі ў Луцку 7 тыднёў. На каранацію Вітоўта глаўные асобы, ад каторых гэта залежало, — Папеж і Рымскі імператар — згаджаліся, але праціўны гэтаму былі палякі. Ўспамянуты выжэй Збігнев Олесьніцкі, біскуп кракоўскі, усімі сіламі стараўся гэтаму перэшкодзіць. Іон прычыніўся да таго, што каранацію адлажылі на пазьней, і госьці раз’ехаліся, умовіўшыся з’ехацца ізноў у 1430 гаду. Кракоўскі біскуп, баючыся, што перэламаць Вітоўта не ўдасцца яму, угаварыў Ягайлу адступіць Вітоўту польскую карону. Але Вітоўт не пагаліўся на польскую карону. Іон жэдаў бачыць Літоўска-Рускае гасударство зусім незалежным, і толькі гэтай кароны хацеў. На другі год зьезд ізноў сабраўся ў Троках. Усе госьці сабраліся, апрача Імператара Рымскаго Зыгмонта, каторы паслаў карону Вітоўту з нарочнымі пасламі. Але Збігнев Олесьніцкі, падпільнаваўшы паслоў, адабраў у іх карону. Летапісь кажэ: „І ляхове, не жычыўшы короны Літве, корону от ніх (паслоў) тую адабраўшы і разсекшы ее на полы, прыложылі ко коруне біскупа краковскаго, каторая і цепер пры замку і косьцеле сьв. Станіслава ёсць“. Вітоўт быў хворы. Гэтай новай неўдачы ён не перэнёс і 27 лістапада 1430 году памёр. На зьездах каранацыйных Вітоўта, апрача каранаціі яго, разбіралося такжэ пытаньне аб тым, як пагадзіць цэрквы Усходнюю-Правослаўную з Заходняй-Каталіцкай. Імператар Зыгмонт раіў зрабіць цэркоўную унію (злучыць цэрквы ў адно). Гэтае ж самае пы-<noinclude></noinclude> 54xjucnkpnwr0hfuwinr0at5o1l4jfy Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/34 104 28986 85903 85648 2022-08-11T17:27:41Z Gleb Leo 2440 /* Не вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>таньне разьбіралося і раней ешчэ на зьездах Беларускаго духавенства ў Новагрудку і Мінску. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 12.jpg|подпіс='''Вялікі кн. Вітоўт.'''<br />(с партрэту катэдры Віленскай.)}} Пры Вітоўце Беларусь аддыхнула лягчэй. Дрэнна было пры ім князём і баярам, але народу лепей жылося. Толькі ўсьпеў памерці Вітоўт, як ізноў началіся самавольные войны, перш меж Скіргайлам і Сьвідрыгайлам, а пасьля меж Сьвідрыгайлам і Зыгмонтам. Калі быў выбран на Вялікакняжэцкі пасад Літвы і Русі Казімір Ягайловіч край ізноў пачаў прыходзіць у парадак. Казімір завёў розные новые законы, каторые зьменілі зусім гаспадарку краю. Але з гэтаго часу асобная гісторыя Беларусі канчаецца: гэта старонка пачынае жыць агульным жыцьцём перш Літвы і Русі, а с 1569 году і Польшчы. Пачынаюцца часы штучнаго збліжэньня, фальшывай дружбы разам с сваркамі, недаразуменьнямі і абапольнай няверай. Змаганьне за незалежнасць цягнецца ешчэ 139 гадоў. У 1569 г. Літоўска-Рускае гасударство палітычна памірае.<noinclude></noinclude> 2kr71q67hdk5ckvhez0udm5swcmw994 85904 85903 2022-08-11T17:27:56Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>таньне разьбіралося і раней ешчэ на зьездах Беларускаго духавенства ў Новагрудку і Мінску. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 12.jpg|подпіс='''Вялікі кн. Вітоўт.'''<br /><small>(с партрэту катэдры Віленскай.)</small>}} Пры Вітоўце Беларусь аддыхнула лягчэй. Дрэнна было пры ім князём і баярам, але народу лепей жылося. Толькі ўсьпеў памерці Вітоўт, як ізноў началіся самавольные войны, перш меж Скіргайлам і Сьвідрыгайлам, а пасьля меж Сьвідрыгайлам і Зыгмонтам. Калі быў выбран на Вялікакняжэцкі пасад Літвы і Русі Казімір Ягайловіч край ізноў пачаў прыходзіць у парадак. Казімір завёў розные новые законы, каторые зьменілі зусім гаспадарку краю. Але з гэтаго часу асобная гісторыя Беларусі канчаецца: гэта старонка пачынае жыць агульным жыцьцём перш Літвы і Русі, а с 1569 году і Польшчы. Пачынаюцца часы штучнаго збліжэньня, фальшывай дружбы разам с сваркамі, недаразуменьнямі і абапольнай няверай. Змаганьне за незалежнасць цягнецца ешчэ 139 гадоў. У 1569 г. Літоўска-Рускае гасударство палітычна памірае.<noinclude></noinclude> o2hhpditcuigdoxuu8ffq74tx30ronq 85905 85904 2022-08-11T17:29:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>таньне разьбіралося і раней ешчэ на зьездах Беларускаго духавенства ў Новагрудку і Мінску. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=150px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 12.jpg|подпіс='''Вялікі кн. Вітоўт.'''<br /><small>(с партрэту катэдры Віленскай.)</small>}} Пры Вітоўце Беларусь аддыхнула лягчэй. Дрэнна было пры ім князём і баярам, але народу лепей жылося. Толькі ўсьпеў памерці Вітоўт, як ізноў началіся самавольные войны, перш меж Скіргайлам і Сьвідрыгайлам, а пасьля меж Сьвідрыгайлам і Зыгмонтам. Калі быў выбран на Вялікакняжэцкі пасад Літвы і Русі Казімір Ягайловіч край ізноў пачаў прыходзіць у парадак. Казімір завёў розные новые законы, каторые зьменілі зусім гаспадарку краю. Але з гэтаго часу асобная гісторыя Беларусі канчаецца: гэта старонка пачынае жыць агульным жыцьцём перш Літвы і Русі, а с 1569 году і Польшчы. Пачынаюцца часы штучнаго збліжэньня, фальшывай дружбы разам с сваркамі, недаразуменьнямі і абапольнай няверай. Змаганьне за незалежнасць цягнецца ешчэ 139 гадоў. У 1569 г. Літоўска-Рускае гасударство палітычна памірае.<noinclude></noinclude> 96gnbzrbzj3m7n796120175ate413cv 85910 85905 2022-08-11T19:54:53Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>таньне разьбіралося і раней ешчэ на зьездах Беларускаго духавенства ў Новагрудку і Мінску. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=150px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 12.jpg|подпіс='''Вялікі кн. Вітоўт.'''<br /><small>(с партрэту катэдры Віленскай.)</small>}} Пры Вітоўце Беларусь аддыхнула лягчэй. Дрэнна было пры ім князём і баярам, але народу лепей жылося. Толькі ўсьпеў памерці Вітоўт, як ізноў началіся самавольные войны, перш меж Скіргайлам і Сьвідрыгайлам, а пасьля меж Сьвідрыгайлам і Зыгмонтам. Калі быў выбран на Вялікакняжэцкі пасад Літвы і Русі Казімір Ягайловіч край ізноў пачаў прыходзіць у парадак. Казімір завёў розные новые законы, каторые зьменілі зусім гаспадарку краю. Але з гэтаго часу асобная гісторыя Беларусі канчаецца: гэта старонка пачынае жыць агульным жыцьцём перш Літвы і Русі, а с 1569 году і Польшчы. Пачынаюцца часы штучнаго збліжэньня, фальшывай дружбы разам с сваркамі, недаразуменьнямі і абапольнай няверай. Змаганьне за незалежнасць цягнецца ешчэ 139 гадоў. У 1569 г. Літоўска-Рускае гасударство палітычна памірае. {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 9.jpg|300px]]}}<noinclude></noinclude> jl1mrixe80o6v68c0uqzpx7jy5zng0f 85911 85910 2022-08-11T19:57:14Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>таньне разьбіралося і раней ешчэ на зьездах Беларускаго духавенства ў Новагрудку і Мінску. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=150px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 12.jpg|подпіс='''Вялікі кн. Вітоўт.'''<br /><small>(с партрэту катэдры Віленскай.)</small>}} Пры Вітоўце Беларусь аддыхнула лягчэй. Дрэнна было пры ім князём і баярам, але народу лепей жылося. Толькі ўсьпеў памерці Вітоўт, як ізноў началіся самавольные войны, перш меж Скіргайлам і Сьвідрыгайлам, а пасьля меж Сьвідрыгайлам і Зыгмонтам. Калі быў выбран на Вялікакняжэцкі пасад Літвы і Русі Казімір Ягайловіч край ізноў пачаў прыходзіць у парадак. Казімір завёў розные новые законы, каторые зьменілі зусім гаспадарку краю. Але з гэтаго часу асобная гісторыя Беларусі канчаецца: гэта старонка пачынае жыць агульным жыцьцём перш Літвы і Русі, а с 1569 году і Польшчы. Пачынаюцца часы штучнаго збліжэньня, фальшывай дружбы разам с сваркамі, недаразуменьнямі і абапольнай няверай. Змаганьне за незалежнасць цягнецца ешчэ 139 гадоў. У 1569 г. Літоўска-Рускае гасударство палітычна памірае. {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 9.jpg|300px]]}}<noinclude></noinclude> rs4feganpuokkj65o5ai3qr9p6i0y8t Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць другая 0 28987 85989 85837 2022-08-12T10:57:52Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць другая | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Падручнік | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць першая|Часць першая]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць трэцяя|Часць трэцяя]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="16" to="34" fromsection=другая/> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} m10iz696f6pes2rotyap2a2av4oys35 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/35 104 28988 85912 85652 2022-08-11T20:12:00Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''{{Разьбіўка|ЧАСЦЬ ТРЭЦЯЯ}}'''|памер=160%}} {{цэнтар|'''ад сьмерці Вітоўта (1430 г.) да Люблінскай Уніі (1569 г.).'''|памер=140%}} Ешчэ пры жыцьці Вітоўта ў 1413 гаду быў у '''Городлі''' (Люблінскай губэрні) сэйм, гдзе польска-літоўская шляхта падпісала варункі, па каторых Літва і Русь злучаецца с Польшчай на вечные часы ў адно гасударство. Літоўска-Беларускіе баяры атрымалі на гэтым сэйме права прыпісывацца до родавых польскіх шляхоцкіх гэрбоў, але толькі тые з баяр, каторые перэменяць сваю веру ўсходняго абраду на каталіцтво. Мы ўжо ведаем пагляд Вітоўта на справы рэлігіі, што ён за веру нікога не прыціскаў, ані зьдзекаваўся і людзям аднэй веры не даваў большых правоў проці людзей другой веры. Хаця ўсе гэтые шляхоцкіе зьезды, гэрбы і прывілеі за жыцьця Вітоўта былі толькі пустой забаўкай, але ўсё-такі Городэльскі акт пасеяў сварку дамовую ў Літоўска-Рускім гасударстве. Баяры Літоўскіе і Жмудзкіе, прыняўшы каталіцкую веру, пастаўлены былі Городэльскай уніей у лепшые варункі — як бы паноў над беларускімі баярамі, каторые ў тые часы крэпка ешчэ трымаліся сваей бацькоўскай веры. З гэтай прычыны ў Літоўска-Рускім гасударстве злажыліся дзьве непрыязные сабе партіі — каталіцкая і правослаўная. Непрыязнь гэта была глухой, таёнай, але жыла поўным жыцьцём у душах як каталікоў, так і правослаўных. Городэльскую унію і варункі яе вельмі падтрымывалі палякі. Адзін з гэтых варункоў кажэ: „Сызматыкі і другіе няверные (некатолікі) ня могуць займаць ніякіх вышэйшых становішч у Літоўскім гасударстве“. Унія зрабіла раздваеньне і ў беларускім баярстве. Людзі пустые, каторым туманілі мозг „тытулы“, і гэрбы, перэходзілі на старану палякоў часта толькі дзеля пыхі, а былі і такіе, каторые перэходзілі і дзеля карысьці, якую каталікам давала Городэльская Унія. Народ вось тады і пачаў дзеліцца на каталікоў і правослаўных. Першые былі староннікі Польшчы і ўсяго што польскае; другіе стаялі на становішчы краёвых інтэрэсоў, на становішчы національным. А побоч пачалі разгарацца незнаные дагэтуль у Беларусі '''сваркі рэлігійные'''.<noinclude></noinclude> b30ml6ooy91a5ldqpo9ogobd381k0j2 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/37 104 28989 85956 85653 2022-08-12T07:49:05Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Дзеля гэтаго пасьля Вітоўтавай сьмерці правослаўная партія, у каторай лічыліся тады князі: Олельковічы (Слуцкіе і Капыльскіе), Сангушкі, Сапегі, Вішневецкіе, Збаражскіе, Порыцкіе, Озерскіе, Подберэзкіе, Острожскіе і многа іншых, боючыся перэвагі над сабой палякоў і польскай партіі, высунулі на кандыдата ў Вялікіе князі Сьвідрыгайлу, свайго староньніка. Партія была сільная і '''Сьвідрыгайло''' стаў Вялікім князем Літоўска-Рускім. Сьвідрыгайло хацеў, падобна Вітоўту, кіраваць гасударствам незалежна, але на гэта ў яго нехапіла ні розуму, ні сьмеласьці. Маючы характэр жорсткі і гарачы, ён скора аднадзіў ад сябе нават сваіх староньнікоў. Трымаючы толькі адну старану — праваслаўных, дакінуў ён дроў у тлеўшые ешчэ іскры сварак рэлігійных, робячы агранічэньня католікам. Дзеля гэтаго каталіцкая партія жадала мець на Вяліка-княжэцкім пасадзе свайго староньніка, '''Жыгімонта''' Кейстутовіча. Каб дайсьці сваей мэты, яны зрабілі згавор, каб забіць Сьвідрыгайлу. У 1432 гаду Жыгімонт з згаворшчыкамі ў ночы ўвайшоў у Ошмяны, напаў на замчышчэ, с катораго чуць здалеў уцячы Сьвідрыгайло, пакінуўшы там жонку і багацтвы. Сьвідрыгайло уцёк у Полацк і зара зьвярнуўся аб помачы да крыжакоў, каторые яму ў скорасьці і прыслалі падмогу. Тымчасам беларускіе землі не хацелі прысягаць Жыгімонту. Сьвідрыгайло с крыжацкім войскам пайшоў на Ошмяны, але быў разбіты і чуць ратаваўся сам, перш у Полацк, а пасьля ў Пскоў. Жыгімнот, будучы Вялікім Князем, перэменяе палітыку: ён прыцесьняе беларусоў праваслаўных і дзеля таго староньнікі праваслаўнай партіі — князь Іван Чарторыжскі разам з ваеводамі Доўгірдам і Лелюсам — убіваюць Жыгімонта ў 1440 гаду. Тады праваслаўная беларуская партія выбірае на Вяліко-княжэцкі пасад '''Казіміра''', сына Ягайловаго (1441) а праз 7 гадоў палякі выбіраюць яго сваім каралём. З гэтаго часу '''першы ешчэ раз володае Польшчай і Літвой з Беларусей адзін кароль'''. Пры Казіміры на сэймах у Любліне (1447 г.), у Парчэве (1451 г.) і ў Петрокове (1453 г.) паднімаюцца пытаньня аб нераздзельным злучэньні двух гасударств, але Літва і Беларусь змагаюцца ешчэ за сваю незалежнасць і аткідаюць еднасць с Польшчай, каторая гразіла зніштажэньнем національнай сьведомосьці ў беларусоў, дзеля таго, што шляхта ахвоча была прыймаць толькі паверхны „лоск“ польскай культуры і польскіе звычаі.<noinclude></noinclude> sewmcrnx8xd9nv6ohe09bt89jq7je5n Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/38 104 28990 85914 85654 2022-08-11T20:14:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude> У 1439 гаду адбылася '''Флорэнцкая Унія''' цэрквей правослаўнай с каталіцкаю. Казімір зраўнаваў правы праваслаўных с католікамі, апіраючыся на тым, што Усходняя цэрква злучылася з заходняй. Але, папраўдзі, поўнаго злучэньня цэрквей пасьля Флорэнцкай Уніі не было. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 14.jpg|подпіс='''Кн. Казімір Ягайловіч.'''}} Казімір Ягайловіч, як мага, сьцярогся вайны, за тое шмат працаваў для ўзмацненьня права ў унутрэным жыцьці краю. Іон выдаў новые законы («Земскіе Прывілеі Казіміра» 1457 г.) для ўсіх земель Літоўска-Рускаго гасударства. Павэдлуг гэтай прывілеі, ніхто с князёў, баяр і мешчан не караецца па чыім небудзь даносе, яўным, ці тайным, ні наказываецца падазрэнны перш чым будзе абвінавачэн на яўным судзе. За чужы праступак ніхто другі апрача вінаватаго не караецца — ні жонка за праступкі мужа ні бацька за праступкі сына. Цікава ХV стацьця прывілеі, у каторай забараняецца людаям чужых народнасьцей займаць ўрадовые службы і купляць зямлю ў Літоўска-Рускім гасударстве: «…в тых землях нашых, того велікаго княжства, земель, городов, мест, а с каторых кольвек врадов і дзедзіцтв вдэржаньня, або достойнасцей, но маесі даваті жадному чужэземцу, але толькі тубыльцом тых земель, маем даваті мы і потомкі нашые». '''Судзебнік''', або '''Статут''' Казіміра Ягайловіча, выданый у 1492 гаду Ў мове беларускай, апіраюццяа ўсюды на ўстановы Вітоўта. Гэты судзебнік разьбірае акуратна ўсе законы: аб копных (межэвых) судох, аб гвалтах, парубках, аб зьездных судох, аб дарогах, мастах і др.<noinclude></noinclude> 3ets9fent1hd0uwkhr3vgn6tjrxbe0c 85915 85914 2022-08-11T20:14:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude> У 1439 гаду адбылася '''Флорэнцкая Унія''' цэрквей правослаўнай с каталіцкаю. Казімір зраўнаваў правы праваслаўных с католікамі, апіраючыся на тым, што Усходняя цэрква злучылася з заходняй. Але, папраўдзі, поўнаго злучэньня цэрквей пасьля Флорэнцкай Уніі не было. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|зьлева=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 14.jpg|подпіс='''Кн. Казімір Ягайловіч.'''}} Казімір Ягайловіч, як мага, сьцярогся вайны, за тое шмат працаваў для ўзмацненьня права ў унутрэным жыцьці краю. Іон выдаў новые законы («Земскіе Прывілеі Казіміра» 1457 г.) для ўсіх земель Літоўска-Рускаго гасударства. Павэдлуг гэтай прывілеі, ніхто с князёў, баяр і мешчан не караецца па чыім небудзь даносе, яўным, ці тайным, ні наказываецца падазрэнны перш чым будзе абвінавачэн на яўным судзе. За чужы праступак ніхто другі апрача вінаватаго не караецца — ні жонка за праступкі мужа ні бацька за праступкі сына. Цікава ХV стацьця прывілеі, у каторай забараняецца людаям чужых народнасьцей займаць ўрадовые службы і купляць зямлю ў Літоўска-Рускім гасударстве: «…в тых землях нашых, того велікаго княжства, земель, городов, мест, а с каторых кольвек врадов і дзедзіцтв вдэржаньня, або достойнасцей, но маесі даваті жадному чужэземцу, але толькі тубыльцом тых земель, маем даваті мы і потомкі нашые». '''Судзебнік''', або '''Статут''' Казіміра Ягайловіча, выданый у 1492 гаду Ў мове беларускай, апіраюццяа ўсюды на ўстановы Вітоўта. Гэты судзебнік разьбірае акуратна ўсе законы: аб копных (межэвых) судох, аб гвалтах, парубках, аб зьездных судох, аб дарогах, мастах і др.<noinclude></noinclude> tr7i3eap9xxdbeo5fwdxwk0j8bum67b 85916 85915 2022-08-11T20:15:15Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude> У 1439 гаду адбылася '''Флорэнцкая Унія''' цэрквей правослаўнай с каталіцкаю. Казімір зраўнаваў правы праваслаўных с католікамі, апіраючыся на тым, што Усходняя цэрква злучылася з заходняй. Але, папраўдзі, поўнаго злучэньня цэрквей пасьля Флорэнцкай Уніі не было. {{выява з подпісам|месца=зьлева|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 14.jpg|подпіс='''Кн. Казімір Ягайловіч.'''}} Казімір Ягайловіч, як мага, сьцярогся вайны, за тое шмат працаваў для ўзмацненьня права ў унутрэным жыцьці краю. Іон выдаў новые законы («Земскіе Прывілеі Казіміра» 1457 г.) для ўсіх земель Літоўска-Рускаго гасударства. Павэдлуг гэтай прывілеі, ніхто с князёў, баяр і мешчан не караецца па чыім небудзь даносе, яўным, ці тайным, ні наказываецца падазрэнны перш чым будзе абвінавачэн на яўным судзе. За чужы праступак ніхто другі апрача вінаватаго не караецца — ні жонка за праступкі мужа ні бацька за праступкі сына. Цікава ХV стацьця прывілеі, у каторай забараняецца людаям чужых народнасьцей займаць ўрадовые службы і купляць зямлю ў Літоўска-Рускім гасударстве: «…в тых землях нашых, того велікаго княжства, земель, городов, мест, а с каторых кольвек врадов і дзедзіцтв вдэржаньня, або достойнасцей, но маесі даваті жадному чужэземцу, але толькі тубыльцом тых земель, маем даваті мы і потомкі нашые». '''Судзебнік''', або '''Статут''' Казіміра Ягайловіча, выданый у 1492 гаду Ў мове беларускай, апіраюццяа ўсюды на ўстановы Вітоўта. Гэты судзебнік разьбірае акуратна ўсе законы: аб копных (межэвых) судох, аб гвалтах, парубках, аб зьездных судох, аб дарогах, мастах і др.<noinclude></noinclude> 1ydm25d9psfm0zounijg1zs0agrn4v2 85918 85916 2022-08-11T20:16:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude> У 1439 гаду адбылася '''Флорэнцкая Унія''' цэрквей правослаўнай с каталіцкаю. Казімір зраўнаваў правы праваслаўных с католікамі, апіраючыся на тым, што Усходняя цэрква злучылася з заходняй. Але, папраўдзі, поўнаго злучэньня цэрквей пасьля Флорэнцкай Уніі не было. {{выява з подпісам|месца=зьлева|шырыня=200px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 14.jpg|подпіс='''Кн. Казімір Ягайловіч.'''}} Казімір Ягайловіч, як мага, сьцярогся вайны, за тое шмат працаваў для ўзмацненьня права ў унутрэным жыцьці краю. Іон выдаў новые законы («Земскіе Прывілеі Казіміра» 1457 г.) для ўсіх земель Літоўска-Рускаго гасударства. Павэдлуг гэтай прывілеі, ніхто с князёў, баяр і мешчан не караецца па чыім небудзь даносе, яўным, ці тайным, ні наказываецца падазрэнны перш чым будзе абвінавачэн на яўным судзе. За чужы праступак ніхто другі апрача вінаватаго не караецца — ні жонка за праступкі мужа ні бацька за праступкі сына. Цікава ХV стацьця прывілеі, у каторай забараняецца людаям чужых народнасьцей займаць ўрадовые службы і купляць зямлю ў Літоўска-Рускім гасударстве: «…в тых землях нашых, того велікаго княжства, земель, городов, мест, а с каторых кольвек врадов і дзедзіцтв вдэржаньня, або достойнасцей, но маесі даваті жадному чужэземцу, але толькі тубыльцом тых земель, маем даваті мы і потомкі нашые». '''Судзебнік''', або '''Статут''' Казіміра Ягайловіча, выданый у 1492 гаду Ў мове беларускай, апіраюццяа ўсюды на ўстановы Вітоўта. Гэты судзебнік разьбірае акуратна ўсе законы: аб копных (межэвых) судох, аб гвалтах, парубках, аб зьездных судох, аб дарогах, мастах і др.<noinclude></noinclude> e32scp1p1lizfub3bo227p53cx5xoh9 85957 85918 2022-08-12T07:54:36Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> У 1439 гаду адбылася '''Флорэнцкая Унія''' цэрквей правослаўнай с каталіцкаю. Казімір зраўнаваў правы праваслаўных с католікамі, апіраючыся на тым, што Усходняя цэрква злучылася з заходняй. Але, папраўдзі, поўнаго злучэньня цэрквей пасьля Флорэнцкай Уніі не было. {{выява з подпісам|месца=зьлева|шырыня=200px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 14.jpg|подпіс='''Кн. Казімір Ягайловіч.'''}} Казімір Ягайловіч, як мага, сьцярогся вайны, за тое шмат працаваў для ўзмацненьня права ў унутрэным жыцьці краю. Іон выдаў новые законы („Земскіе Прывілеі Казіміра“ 1457 г.) для ўсіх земель Літоўска-Рускаго гасударства. Павэдлуг гэтай прывілеі, ніхто с князёў, баяр і мешчан не караецца па чыім небудзь даносе, яўным, ці тайным, ні наказываецца падазрэнны перш чым будзе абвінавачэн на яўным судзе. За чужы праступак ніхто другі апрача вінаватаго не караецца — ні жонка за праступкі мужа ні бацька за праступкі сына. Цікава ХV стацьця прывілеі, у каторай забараняецца людзям чужых народнасьцей займаць ўрадовые службы і купляць зямлю ў Літоўска-Рускім гасударстве: „…в тых землях нашых, того велікаго княжства, земель, городов, мест, а с каторых кольвек врадов і дзедзіцтв вдэржаньня, або достойнасцей, но маесі даваті жадному чужэземцу, але толькі тубыльцом тых земель, маем даваті мы і потомкі нашые“. '''Судзебнік''', або '''Статут''' Казіміра Ягайловіча, выданый у 1492 гаду Ў мове беларускай, апіраецца ўсюды на ўстановы Вітоўта. Гэты судзебнік разьбірае акуратна ўсе законы: аб копных (межэвых) судох, аб гвалтах, парубках, аб зьездных судох, аб дарогах, мастах і др.<noinclude></noinclude> efmaet9o72cwqnn9v1egkk4eklivxgh Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/39 104 28991 85917 85655 2022-08-11T20:15:51Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude> Па гарадох Казімір завадзіў Майдэборскае право, па каторым гарады мелі свае суды, сваё ўпраўленьне і зусім незалежна кіравалі сабой праз сваіх выбарных. Майдэборскае право Казімір завёў у Полацку, Вітэбску, Мінску і многіх другіх гарадох. Дзеля гэтаго тые гарады пачалі хутка багацець, гандэль у іх пачаў шыбка развівацца. {{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=400px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 15.jpg|подпіс='''Руіны замчышча ў Міры.'''}} Пасьля сьмерці Казіміра (у Гродне 1492 г.) ізноў на неякі час Польска-Літоўскае гасударства раздзелілося: Палякі выбралі за караля Яна Ольбрахта, а літвіны і беларусы — Александры (абодва сыны Казіміра). Калі-ж у 1501 г. памёр Ян Ольбрахт, палякі Вялікаго князя Александра выбралі і сваім каралём.<noinclude></noinclude> 5x8aov8nrr3zrqr3kvzxwmh3uv8kufl 85958 85917 2022-08-12T07:56:26Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Па гарадох Казімір завадзіў Майдэборскае право, па каторым гарады мелі свае суды, сваё ўпраўленьне і зусім незалежна кіравалі сабой праз сваіх выбарных. Майдэборскае право Казімір завёў у Полацку, Вітэбску, Мінску і многіх другіх гарадох. Дзеля гэтаго тые гарады пачалі хутка багацець, гандэль у іх пачаў шыбка развівацца. {{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=400px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 15.jpg|подпіс='''Руіны замчышча ў Міры.'''}} Пасьля сьмерці Казіміра (у Гродне 1492 г.) ізноў на неякі час Польска-Літоўскае гасударства раздзелілося: Палякі выбралі за караля Яна Ольбрахта, а літвіны і беларусы — Александры (абодва сыны Казіміра). Калі-ж у 1501 г. памёр Ян Ольбрахт, палякі Вялікаго князя Александра выбралі і сваім каралём.<noinclude></noinclude> 6fxnwtry1b58bjfxr1b8q4fw0obd590 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/40 104 28992 85959 85656 2022-08-12T08:00:18Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> У тым часе, калі Літоўска-Рускае гасударство змагалося за сваю незалежнасць, на ўсходзе расло і ўзмацнялося '''Маскоўскае княжство'''. У царствованьне Іоанна III яно становіцца ўжо сільным гасударством, на каторае волей-няволяй павінны былі агледацца сумежные народы. Даўней, калі Маскоўскае княжство было слабым, на яго мала агледаліся Літоўска-Рускіе князі; цяпер жэ яно было сільным і хацело паказаць сваю сілу. З даўна ішлі споры з Масквой аб літоўска-рускіх граніцах, але, калі за Іоанна III Масква пачувалася на сілах, яна '''заявіла''' свае '''правы на беларускіе землі''' бытцам яны з даўных часоў належалі да Масквы, былі „вотчынай“ маскоўскіх цароў. І вось за гэту „вотчыну“ пачаліся доўгалетніе войны (цягнуўшыеся блізка 150 гадоў), у каторых на сьмерць змагаліся Масква і Русь літоўская. Вайна гэта была цяжкая і доўгая; яна большую часць Беларусі абернула ў шчырую пустыню. Мірные селяне, грабленые і паленые, пакідалі свае загоны і кут родны і беглі ў палудзенные сьцепы. Паля зарасталі лесам, культура падала. Збаўленая мужствам Ольгерда і Вітоўта ад цяжкай татарскай няволі, Беларусь у часе маскоўскіх воен дайшла да такой самай руіны, як усходняя і полудзенная Русь у часе татарскага панаваньня. Калі Літва і Беларусь выбралі сабе асобнаго князя '''Александра Ягайловіча''', — Іоан карыстаючы з разладу паміж Літвой і Польшчай, пачаў вайну. Адзін з аддзелоў маскоўокаго войска, увайшоўшы ў Беларускіе землі, узяў Рогачоў; горад разграбілі і спалілі, а жыцелёў узялі ў няволю і адаслалі ў Маскву. Александр пасьпешыў паслаць паслоў к маскоўскаму князю каб дапытацца прычын вайны і зрабіць мір. Мір уладзілі, адступіўшы Маскве горад Мсціслаў. Каб утрымаць згоду з маскоўскім княжствам, Александр гэтаго-ж году, паслаў сватоў сваіх да дачкі Іоановай, Алены, с каторай і абвенчаўся. Але гэта не ўзмоцніло міру. У 1500 пачалася ўжо запраўдная вайна з абодвых старон; гэта была '''першая вайна Літоўска-Рускаго гасударства з Маскоўскім Царствам'''. Александр выступіў проці свайго цесьця, аддаўшы каманду над войскам '''князю Константіну Острожскаму'''. 14 чэрвеня 1500 году была бітва, самая нешчасьлівая для беларуска-літоўскіх войск, каля гораду Дорогобужа. Блізка восем тысяч народу згінуло ад ран і патапілося ў рэцэ Вердошы. '''Воевода Константін Острожскі і многа другіх князёў папалі ў няволю'''.<noinclude></noinclude> ej5jh5qhv7r3buimhmvzy84t87iznpa 85973 85959 2022-08-12T09:03:34Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> У тым часе, калі Літоўска-Рускае гасударство змагалося за сваю незалежнасць, на ўсходзе расло і ўзмацнялося '''Маскоўскае княжство'''. У царствованьне Іоанна III яно становіцца ўжо сільным гасударством, на каторае волей-няволяй павінны былі агледацца сумежные народы. Даўней, калі Маскоўскае княжство было слабым, на яго мала агледаліся Літоўска-Рускіе князі; цяпер жэ яно было сільным і хацело паказаць сваю сілу. З даўна ішлі споры з Масквой аб літоўска-рускіх граніцах, але, калі за Іоанна III Масква пачувалася на сілах, яна '''заявіла''' свае '''правы на беларускіе землі''' бытцам яны з даўных часоў належалі да Масквы, былі „вотчынай“ маскоўскіх цароў. І вось за гэту „вотчыну“ пачаліся доўгалетніе войны (цягнуўшыеся блізка 150 гадоў), у каторых на сьмерць змагаліся Масква і Русь літоўская. Вайна гэта была цяжкая і доўгая; яна большую часць Беларусі абернула ў шчырую пустыню. Мірные селяне, грабленые і паленые, пакідалі свае загоны і кут родны і беглі ў палудзенные сьцепы. Паля зарасталі лесам, культура падала. Збаўленая мужствам Ольгерда і Вітоўта ад цяжкай татарскай няволі, Беларусь у часе маскоўскіх воен дайшла да такой самай руіны, як усходняя і {{Абмылка|полудзенная|палудзенная}} Русь у часе татарскага панаваньня. Калі Літва і Беларусь выбралі сабе асобнаго князя '''Александра Ягайловіча''', — Іоан карыстаючы з разладу паміж Літвой і Польшчай, пачаў вайну. Адзін з аддзелоў маскоўокаго войска, увайшоўшы ў Беларускіе землі, узяў Рогачоў; горад разграбілі і спалілі, а жыцелёў узялі ў няволю і адаслалі ў Маскву. Александр пасьпешыў паслаць паслоў к маскоўскаму князю каб дапытацца прычын вайны і зрабіць мір. Мір уладзілі, адступіўшы Маскве горад Мсціслаў. Каб утрымаць згоду з маскоўскім княжствам, Александр гэтаго-ж году, паслаў сватоў сваіх да дачкі Іоановай, Алены, с каторай і абвенчаўся. Але гэта не ўзмоцніло міру. У 1500 пачалася ўжо запраўдная вайна з абодвых старон; гэта была '''першая вайна Літоўска-Рускаго гасударства з Маскоўскім Царствам'''. Александр выступіў проці свайго цесьця, аддаўшы каманду над войскам '''князю Константіну Острожскаму'''. 14 чэрвеня 1500 году была бітва, самая нешчасьлівая для беларуска-літоўскіх войск, каля гораду Дорогобужа. Блізка восем тысяч народу згінуло ад ран і патапілося ў рэцэ Вердошы. '''Воевода Константін Острожскі і многа другіх князёў папалі ў няволю'''.<noinclude></noinclude> 6ougvk5q0zbxzd50muew1wtj2jj7dfk Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/42 104 28993 85961 85657 2022-08-12T08:12:56Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Ў пачатку 1501 году '''Маскоўскае войско падступіло пад горад Смаленск'''. Смаленск абараніўся, але жыцелі яго не маглі прашкодзіць апусташаць, паліць і грабіць багатые і многалюдные ваколіцы Смаленска. Пачыналі перэгаворы аб міры, але не найшлі ладу. Іоан другі раз у гэтым гаду паслаў свае войска дабываць Смаленска. Горад ізноў здалеў абараніцца часьцю мужствам жыцелёў, часьцю хітрасьцю: безпрэстаннымі напасьцямі (штурмамі) маскоўскаго войска сьцены гораду былі ўжо шмат гдзе прабіты. Тады смаленскі воевода Глебовіч пачаў перэгаворы з маскалямі, бытцам хочучы ім паддацца, на што прасіў адпачынку на адну ноч. Маскоўскіе воеводы прысталі на яго просьбу с тым, каб праз усю ноч не чутно было ў горадзі стуку тапара. Смаленцы датрымалі слова, але і без тапара, аднымі піламі — паправілі эа ноч сьцены. Тады маскоўскіе воеводы, сьцяміўшы, што нездалеюць перэмагчы горада, атступіліся ад Смаленска і пайшлі на Мсціслаўль, але там іх адбіў князь Іван Соломерэцкі. Другая часць маскоўскаго войска пайшла к Заходнай Дзьвіне; яно разбіло і ўзяло ў няволю каля 7 тысач чэлавек з Літоўска-Беларускаго войска. У 1502 гаду Іван ізноў пасылае аграмадные сілы дабываць Смаленска. Часць гэтаго войска, напаўшы на горад Оршу, узяло яго спаліло і разграбіло і далей пасувалося на Мсціслаў, пакідаючы за сабой шчырую пустыню, на каторай толькі дыміліся пажарышчы, а небо ў дзень чэрнело ад дымоў, а ў ночы паланело чырвонымі зорывамі пажароў. Але гэтае грамаднае войска скора зпачало галадаць у краю, каторы само спустошыло, і павінно было з гэтай прычыны пасьпешна вертацца назад. Наканец 25 марца 1503 г. зроблено было часонае замірэньне. За Масквой астаўся горад Гомель і колькі мест у цяперэшнім Рогачэўскім павеце. Замірэньне ешчэ ня скончылося, калі абодвы ваюючые — зяць і цесьць — памерлі (у 1506 гаду). '''Пры Александры беларуская партія мела перэвагу''' над літоўскай; партія гэта падтрымывала на высокім гасударственым становішчы князя Глінскаго, каторы так само меў пашану і ў Александра. Калі Александра выбралі на польскаго караля, яму трэба было гадзіць інтэрэсы Літвы з інтэрэсамі Польшчы, каторые зусім разыходзіліся. Каб лягчэй было яму параіць з гэтым, уступіўшы на<noinclude></noinclude> j6rrouixys55eoachodylfmog14lryh Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/43 104 28994 85962 85658 2022-08-12T08:17:37Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>польскі пасад, ён падняў пытаньне аб поўным злучэньні Літвы с Польшчай. Беларуска-Літоўскіе князі і баяры так сама зразу проці гэтаго нічога ня мелі, а то с прычыны воен з Масквой, бо даць атпор Маскве адно Літоўска-Рускае гасударство не магло. У 1501 гаду ў Польшчу былі пасланы ад Літвы і Беларусі дэпутаты, каб зрабіць гасударственую '''унію''' с Польшчай, але без уніжэньня пры гэтым Літоўскаго гасударства. Палякі напісалі ўмову гэтай уніі (злучэньня), па каторай Літва і Русь меліся быць залежнымі ад Польшчы. Літоўска-Беларускіе дэпутаты адмовіліся падпісаць такую Унію. Але Александр '''прымусіў іх падпісацца'''; першы падпісаўся Глінскі. Каб не вайна з Масквой, гэты Александроў прымус пэўне давёўбы да поўнаго раз’еднаньня с Польшчай: Іоан III бытцам заганяў Літву і Беларусь у рукі Палякоў. Па сьмерці Александравай літоўская партія, боючыся, каб Беларусы не выбралі ў Вялікіе князі Глінскаго, пасьпешыліся выбраць Александроваго брата '''Жыгімонта''' (званаго ў Літве другім, або старым), не радзючыся пры гэтым с палякамі, каторые былі прымушэны выбраць яго і на польскаго караля, бо іначэй Літоўока-Рускае гасударство адпало-бы ад Польшчы). У 1508 гаду, калі князь Глінскі, здрадзіўшы Жыгімонта, перэдаўся на старану Масквы, за яго намовай войска Іоанаваго насьледніка Васіля заняло большую часць Беларусі. Глінскі сам вёў Маскоўскае войска. {{Абмылка|Жыгімот|Жыгімонт}} з вялікім і моцным войскам выступіў проці яго. Тады Вялікі князь Маскоўскі згодзіўся мірыцца вечным мірам. Павэдлуг умоў гэтаго міру Маскоўскі князь '''павінен быў вызволіць з няволі князя Константіна Острожскаго і другіх ваенных нявольнікоў'''. Вечны мір трываў усяго толькі пяць гадоў: у 1513 гаду ізноў пачалася вайна. '''Васіль узяў Смаленск'''. Пасьля войскі спаткаліся на берэгах рэк Днепра і Крапіўны, недалёка ад Оршы. Вялікі Гэтман князь '''Константін Острожскі выйграў дзьве бітвы'''. Острожскі камандаваў усяго толькі 35 тысячамі чэлавек, а маскоўскаго войска было 80 тысяч чэлавек і, ня гледзячы на гэта, перэмог. 30 тысяч трупоў заслалі ўсё поле паміж Оршай і Дорогобужэм. Вялікі Гэтман Константін Острожскі, шчыры староньнік православія, на памяць выйгранай бітвы '''дабудаваў цэркву''' ў Вільні.<noinclude></noinclude> nsqu4c8xl9lifp5gwig4je7hw2qf4rx Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/44 104 28995 85964 85659 2022-08-12T08:23:21Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> З гэтаго часу змаганьне за Беларусь вядзецца безупынно. Мы ня можэм у кароткім праглядзе гісторыі бацькоўшчыны нашай разбіраць усе гэтые войны; скажэм толькі, што Полацк, Мсціслаўль, Орша, Рогачоў, Гомель, Вітэбск найбольш цярпелі ад гэтай доўгай і цяжкай вайны. Дыміліся гарады, мястэчкі і сёлы; земля лежала адлогам і парастала лесам; жыцелі хаваліся па лесох, або ўцекалі на далёкую Украйну. Можна сьмела сказаць, што ў ваколіцах гэтых гарадоў нема пядзі зямлі неаблітай крывёй. Тысячы магіл, раскінутых па краю і дагэтуль прыпамінаюць нам цяжкую руіну, да якой давялі край наш гэтые войны. Войны аднаўляліся ў 1516, 1518, 1519, 1534, 1535, 1536 гадах. У 1537 гаду зроблено было замірэньне на 5 гадоў; аднавілі яго ў 1542 гаду на 7 год і ешчэ раз аднавілі ў 1549 г. Калі скончылося замірэньне, тады пачалася вайна за '''Лівонію'''. Лівонская вайна пачалася ў 1561 гаду. Масква і Польшча спіраліся за правы на Лівонію, але Лівонія сваей ахвотай перэходзіла да Літвы і прасіла ў яе заступніцтва. Войны за Лівонію адбываліся ізноў на беларускіх землях. У 1509 гаду Маскоўскі цар Іоан IV Грозны з арміей у 280 тысяч чэлавек пайшоў па Беларусь, асадзіў Полацк і 15 лютаго 1563 году ўзяў яго. Полацк у тые часы быў багатым горадам. Усё золато, серэбро і дарагіе рэчы ў багацейшых баяр, купцоў і мешчан былі забраны разам з гасударственым скарбам. Владыка полацкі, воеводы і ўсе знатнейшые людзі былі ўзяты ў няволю і атпраўлены ў Маскву. Цар Іоан прыказаў хрысьціць усіх жыдоў, а тых, каторые спрацівяцца, тапіць у Дзьвіне. У 1504 гаду воевода троцкі князь Міколай Радзівілл разьбіў Маскоўскае войска пад Чашнікамі, пасьля асвабадзіў Оршу ад маскоўскаго воеводы князя Серэбрянаго, войска гэтаго апошняго, уцекаючы, спустошыло агнём і мечом увесь край ад Дуброўны да Крычэва. У 1568 году князь Сангушко пад тыміж Чашнікамі і каля Уллы разьбіў ізноў Маскоўскіе войска, а Воевода Пац — пад Вітэбскам. Пабеды Сангушкі, Паца, Радзівілла прымусілі Іоана прыстаць на мір, каторы і быў {{Абмылка|падпісаны 1569|падпісаны ў 1569}} гаду, Жыгімонт быў апошнім князем з Ягайловаго роду. Іоан цешыў сябе думкамі аб тым, што яго выберуць на Польска—Літоўскі пасад.<noinclude></noinclude> 3q8eubu1pxudz7qtnr61hb0obhfwuc0 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/46 104 28996 85921 85660 2022-08-11T20:41:34Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Александр памёр у 1605 гаду. Пасьля яго княжыў на Літве і Беларусі Жыгімонт, брат Александра, сын Казіміроў. Ешчэ пры жыцьці сваім Жыгімонт Стары назначыў свайго сына '''Жыгімонта Аўгуста ў Вялікіе князі''' на Літоўска-Рускі пасад. Такім спосабам у Літоўска-Рускім гасударстве ізноў ажыла думка аб гасударственай незалежнасьці. Але Літоўска-Рускіе князі і баяры не патрапілі выкарыстаць яе дзеля разладу паміж сабой. А тымчасам у жыцьці гэтаго краю рабіліся аграмадные перэмены, што маглі, здавалося, памірыць Літоўскую і Беларускую партію, між каторымі больш за ўсё паднімаліся сваркі, рэлігійные і націомальные. Вялікі '''рух рэформаціі''', какаторы захапіў і падняў усю заходнюю Эўропу, не абмінуў і Беларусі. Розные сэкты рэформацкай веры наплывалі ў Беларусь і Літву з двух старон: праз вышэйшые клясы і праз гарадзкое, мешчанскае населеньне. '''Кальвінская і Лютэранская вера''' сталі вядомымі ў Літве і Беларусі с першых-жэ гадоў паяўленьня іх у Заходняй Эўропе, у той самы час, калі там Лютэр і Кальвін самі шырылі свае навукі. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 18.jpg|подпіс='''Кн Дыгімонт II''' (Стары).}} Ў Беларусі даўно ўжо быў такі звычай, што моладзь знатнейшых і багацейшых фамілій ехала за навукай у Заходнюю Эўропу. Ад Немеччыны да Гішпаніі і Італіі ўсе вышэйшые школы поўны былі гэтай вучашчайся Заходна-Рускай маладзежы, каторая перэходзячы з гораду ў горад, з унівэрсытэту да унівэрсытэту, знаёмілася з загранічным жыцьцём, палітыкай і навукай. Варочаючыся дамоў яна прывозіла с сабой усе тые новые думкі, якіе ў той час шырыліся за граніцай. Вось, гэтай дарогай кальвінізм і лютэранство хутка пачалі шырыцца ў Беларусі наміж вышэйшымі багацейшымі станамі. Ізноў жэ да мешчанства протэстанцкая навука прыходзіла праз немецкіх купцоў і рэмесьнікоў, каторых немало жыло па гарадох.<noinclude></noinclude> 8fzdmmjdgi88dkqhf6thosntdeh92jq 85922 85921 2022-08-11T20:41:50Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Александр памёр у 1605 гаду. Пасьля яго княжыў на Літве і Беларусі Жыгімонт, брат Александра, сын Казіміроў. Ешчэ пры жыцьці сваім Жыгімонт Стары назначыў свайго сына '''Жыгімонта Аўгуста ў Вялікіе князі''' на Літоўска-Рускі пасад. Такім спосабам у Літоўска-Рускім гасударстве ізноў ажыла думка аб гасударственай незалежнасьці. Але Літоўска-Рускіе князі і баяры не патрапілі выкарыстаць яе дзеля разладу паміж сабой. А тымчасам у жыцьці гэтаго краю рабіліся аграмадные перэмены, што маглі, здавалося, памірыць Літоўскую і Беларускую партію, між каторымі больш за ўсё паднімаліся сваркі, рэлігійные і націомальные. Вялікі '''рух рэформаціі''', какаторы захапіў і падняў усю заходнюю Эўропу, не абмінуў і Беларусі. Розные сэкты рэформацкай веры наплывалі ў Беларусь і Літву з двух старон: праз вышэйшые клясы і праз гарадзкое, мешчанскае населеньне. '''Кальвінская і Лютэранская вера''' сталі вядомымі ў Літве і Беларусі с першых-жэ гадоў паяўленьня іх у Заходняй Эўропе, у той самы час, калі там Лютэр і Кальвін самі шырылі свае навукі. {{выява з подпісам|месца=зьлева|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 18.jpg|подпіс='''Кн Дыгімонт II''' (Стары).}} Ў Беларусі даўно ўжо быў такі звычай, што моладзь знатнейшых і багацейшых фамілій ехала за навукай у Заходнюю Эўропу. Ад Немеччыны да Гішпаніі і Італіі ўсе вышэйшые школы поўны былі гэтай вучашчайся Заходна-Рускай маладзежы, каторая перэходзячы з гораду ў горад, з унівэрсытэту да унівэрсытэту, знаёмілася з загранічным жыцьцём, палітыкай і навукай. Варочаючыся дамоў яна прывозіла с сабой усе тые новые думкі, якіе ў той час шырыліся за граніцай. Вось, гэтай дарогай кальвінізм і лютэранство хутка пачалі шырыцца ў Беларусі наміж вышэйшымі багацейшымі станамі. Ізноў жэ да мешчанства протэстанцкая навука прыходзіла праз немецкіх купцоў і рэмесьнікоў, каторых немало жыло па гарадох.<noinclude></noinclude> 3qgyn4rdjv3ozjc45byts9h3donxtvk 85965 85922 2022-08-12T08:34:37Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Александр памёр у 1505 гаду. Пасьля яго княжыў на Літве і Беларусі Жыгімонт, брат Александра, сын Казіміроў. Ешчэ пры жыцьці сваім Жыгімонт Стары назначыў свайго сына '''Жыгімонта Аўгуста ў Вялікіе князі''' на Літоўска-Рускі пасад. Такім спосабам у Літоўска-Рускім гасударстве ізноў ажыла думка аб гасударственай незалежнасьці. Але Літоўска-Рускіе князі і баяры не патрапілі выкарыстаць яе дзеля разладу паміж сабой. А тымчасам у жыцьці гэтаго краю рабіліся аграмадные перэмены, што маглі, здавалося, памірыць Літоўскую і Беларускую партію, між каторымі больш за ўсё паднімаліся сваркі, рэлігійные і національные. Вялікі '''рух рэформаціі''', {{Абмылка|какаторы|каторы}} захапіў і падняў усю заходнюю Эўропу, не абмінуў і Беларусі. Розные сэкты рэформацкай веры наплывалі ў Беларусь і Літву з двух старон: праз вышэйшые клясы і праз гарадзкое, мешчанскае населеньне. '''Кальвінская і Лютэранская вера''' сталі вядомымі ў Літве і Беларусі с першых-жэ гадоў паяўленьня іх у Заходняй Эўропе, у той самы час, калі там Лютэр і Кальвін самі шырылі свае навукі. {{выява з подпісам|месца=зьлева|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 18.jpg|подпіс='''Кн Дыгімонт II''' (Стары).}} Ў Беларусі даўно ўжо быў такі звычай, што моладзь знатнейшых і багацейшых фамілій ехала за навукай у Заходнюю Эўропу. Ад Немеччыны да Гішпаніі і Італіі ўсе вышэйшые школы поўны былі гэтай вучашчайся Заходна-Рускай маладзежы, каторая перэходзячы з гораду ў горад, з унівэрсытэту да унівэрсытэту, знаёмілася з загранічным жыцьцём, палітыкай і навукай. Варочаючыся дамоў яна прывозіла с сабой усе тые новые думкі, якіе ў той час шырыліся за граніцай. Вось, гэтай дарогай кальвінізм і лютэранство хутка пачалі шырыцца ў Беларусі наміж вышэйшымі багацейшымі станамі. Ізноў жэ да мешчанства протэстанцкая навука прыходзіла праз немецкіх купцоў і рэмесьнікоў, каторых немало жыло па гарадох.<noinclude></noinclude> 2cvwqvbilhse9tp0j2hb2xje93pqoa1 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/47 104 28997 85966 85661 2022-08-12T08:37:54Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Протэстанцтво расло і шырылося ў Літве і Беларусі надта шыбка: за якіх-небудзь дваццаць гадоў протэстанцтво разшырылося ўжо так шырока, што ў Сэнаце заседало ўсяго толькі двое каталікоў: біскуп віленскі ды жмудзкі; а ў новагрудзкім воеводзтве з 600 з лішкам праваслаўных фамілій асталося ў старой веры ўсяго толькі шэснаццаць. Беларусь у часе рэформацкаго руху была вельмі падатнай глебай для новай навукі. І гэта вось чаму. Каталіцтво на Беларусі і ў Літве ад часу Ягайлы было верай гасударственай; побач с каталіцтвам была іншая, старая вера, асіленая новай, але непрымірыўшаяся с сваім палажэньнем. Кіпело ешчэ змаганьне за кожную крышыну ўласьці і пільна раздмухівалася абустаронная ненавісць. Памеж абодвымі старанамі крайніе былі непрымірымы, але ў срэдніх радах і сьвятлейшых людзей мала-памалу '''выраблялася сьведомасць патрэбы шырокай свабоды рэлігійнай і національнай'''. Рэформація прыходзіла ў той час, калі людзі шчыра займаліся пытаньнем, каторая вера ёсць верай праўдзівай. І рух быў такі моцны і так глыбока парушыў усё грамадзянство, што, можна сказаць, зрабіў поўны перэварот у думках і паглядах. '''Увесь протэстанцкі рух''', а асабліва кальвінізм, '''знайшоў моцных, заможных апекуноў у князях Радзівіллах'''. Князь Мікалай Радзівілл (Чорны) праз кароткі час заснаваў у Літве і Беларусі '''163 кальвінскіе зборы''': у Вільні, Брэсьце, Гольшанах, Ошмянах, Смаргонях, Несьвіжы, Оршы, Мінску, Новагрудку, Вітэбску, Шклове, Полацку і па іншых гарадох. Больш вядомые з беларускай знаці: Кішкі, Глебовічы, Воловічы, Слушкі, Зеновічы і др. былі кальвіністамі. За іх прыкладам ішла дробная шляхта і баяры. У гэтым самым часе мозырскі земскі судзьдзя Сцепан Лаван шырыў разам з Будным і Матавілай '''соціянізм і арьянізм''' (навука арьяноў не прызнавала Хрыста за сына Божаго, але толькі за чэлавека). Кожная з гэтых новых рэлігійных сэкт — а іх было колькі дзесяткоў — мела сваіх шчырых абаронцоў і веруючых. У часе рэформаціі ўсе новые кірункі мысьлі прымусілі людзей лепей угледацца ў жыцьцё, брацца да навукі і шырэньня асьветы, а побач будзіліся національные думкі. Як у Польшчы вядомы мысьліцень Моджэеўскі падыймаў пытаньне аб устройстве національнай каталіцкай цэркві з богаслужэбствам у польскай мове, так у нас<noinclude></noinclude> 81fry4w5l8yqwvjl1rlpn1plfx73qf2 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/48 104 28998 85967 85662 2022-08-12T08:43:20Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>гарачым словам будзіў національную думку Сымон Будны і Васіль Тяпінскі. {{Абмылка|Тапінскі|Тяпінскі}} ў прадмове да свайго Енангельля, пісанаго аа беларуску, так бядуе над тагдышнім слабым самапачуцьцем національным беларусоў… „духоўные учыцелі пісьма рускаго не знаюць, не разумеюць і не бачуць“… нема і школ беларускіх …„зачым у польскіе (школы), або у іншые… себе і дзеці свое без встыду заправуют (аддаюць вучыць)“. Кінутая національная думка развівалася. Другі невядомы пісьменнік з праваслаўнаго абозу ў крыху пазьнейшые ўжо часы прычынай національнаго ўпадку Беларускаго народу лічыць недахват національнай прасьветы, кажучы гэтымі словамі: „іж Русь, спосполітоваўшыся з імі (палякамі), пазавідзела іх абычаем, іх мове і наукам і, не маючы своіх наук, у наукі Рымскіе свае дзеці даваць пачалі: каторые з навукамі к веры іх навыклі і так по малу-малу наукамі своемі усе панство Руское до веры Рымскай прывелі, іж потомково княжат рускіх з веры правослаўнай на Рымскую выкрэсьціліся і назвіскі і імёны собе поотменялі, якобы ніколі не зналіся быці потомкамі благочэсьцівых прародзіцелей сваіх… Бо колібы былі науку мелі, тогды бы за неведомосьцю своею не прышлі до такое погібелі“. Рэформацкі рух на Беларусі меў вялікае прасьветнае значэньне, але разам с тым прынёс і шмат шкоды. Рэлігійны рух устанавіў згоду паміж Літвінамі і Беларусамі. І адны і другіе маглі працаваць разам у культурным руху і разам у справах національнай незалежнасьці ад Польшчы. Здавалося, што не было на гэта лепшаго момэнту. Тым часам выйшло іначэй: Літва, і Беларусь, заместа дайсьці незалежнасьці ад Польшчы, саўсім з ею злучыліся. У 1548 гаду памёр Жыгімонт (Стары). Літоўска-Рускі князь '''Жыгімонт-Аўгуст заняў і польскі пасад'''. Жыгімонту-Аўгусту прыйшлося княжыць у часе самаго разгару рэформацко-рэлігійных спороў. Тымчасам Маскоўскіе войны гразілі поўным упадкам гасударства. Перэбегчыкі з Маскоўскаго княжства — як князь Курбскі і іншые—расказывалі страшэнные рэчы аб Іоане Грозным, дык усе баяліся маскоўскаго князя і стараліся, як мага, бараніцца. Але нехватало сіл, і вось, хаця і не ахвотне, трэба было звярнуцца да Польшчы, зблізіцца да яе, даць большую сілу палякам у краю на рахунак сваей незалежнасьці.<noinclude></noinclude> qk4kcn9p1sh9o8bti1ycmab1xf7x6se Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/49 104 28999 85925 85663 2022-08-11T20:45:20Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Аб збліжэныіі Літвы і Польшчы пачаў старацца і Жыгімонт-Аўгуст. Пастаноўлено было зьехацца дзеля гэтаго на агульны сэйм і ураіць разам пытаньне аб '''гасударстненай Уніі'''. Зьехаліся ў 1569 гаду ў '''Любліне'''. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=150px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 19.jpg|подпіс='''Кн. Жыгімонт Аўгуст III.'''}} У першые-ж дні сэйма аткрылося, што польскіе і беларуска-літоўскіе дэпутаты саўсім іначэй глядзелі на справу уніі (злучэньня). Літоўска-Беларускае княжство хацело зрабіць хаўрус, не касуючы самабытнасьці свайго гасударства. Палякі на гэта казалі, што такі хаўрус яны могуць зрабіць ня толькі з самым далёкім народам, але і з самым дзікім, і жадалі поўнаго скасаваньня самабытнасьці Літоўска-Рускаго гасударства і замены яго ў польскую правінцію. Ніводная старана не хацела уступіць, і так, недайшоўшы ладу, Літоўска-Рускіе дэпутаты разьехаліся дамоў. Палякі, бачучы, што не дадуць рады Руска-Літоўскім землям, пакуль яны трымаюцца разам, пастанавілі разлучыць іх. І вось, апіраючыся на тым, што Палудзенна-Рускіе землі: Падлесьсе, Валынь і Кіеў — былі заваеваны праз продкоў дому Ягайловаго, кароль ад сябе дараваў гэтые землі Польшчы і патрэбоваў, каб дэпутатамі на сэйм прыехалі ад гэтых зямель ня выбраные народам людзі, але назначэные каралём гасударственые чыноўнікі. Калі даведаліся аб гэтым у Літве і Беларусі, народ агорнуў страх перэд ешчэ аднэй дамовай вайной с Польшчай. І вось праўдзівые выбарные народные дэпутаты хутка сабраліся на раду ў сваім краю і пастанавілі паслаць ад сябе паслоў на сэйм. Паслы, прыехаўшы ў Люблін, выказалі задзіўленьне свае палякам, гаворачы, што тые без Літоўска-Рускіх дэпутатоў ня маюць права прылучаць да Польшчы ад векоў належаўшые да Літвы землі, што палякі абрэзаюць крыльля ў Літоўскаго княжства, ды што лепей ужо злучыць з Польшчай усё Літоўскае княжства. Паслы трэбовалі скасаваць указы аб прылучэньні Палудзённа-Рускіх зямель і адлажыць сэйм, каб, разьехаўшыся, лепей абдумаць плян уніі і на новым сэйме закончыць справу. Гэтым Літоўска-Беларускіе паслы хацелі выйграць на часе і, перэцягнуўшы на сваю старану Палуднёва-рускіх людзей, зусім аткінуць справу уніі на новым сэйме. Палякі перш хацелі ўжо прыстаць на гэта, але пасьля, уцяміўшы ў чым справа, ўзяліся цьвёрда за Літоўска-Беларускіх паслоў, каб прысягалі на злучэньне сваей зямлі з Польшчай. Тымчасам Палуднёвай-Русі патрэба была помач палякоў проці крымскіх тата<noinclude></noinclude> 0h4cg8b30wn9delpxs633ymgh4efv8a 85926 85925 2022-08-11T20:45:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> Аб збліжэныіі Літвы і Польшчы пачаў старацца і Жыгімонт-Аўгуст. Пастаноўлено было зьехацца дзеля гэтаго на агульны сэйм і ураіць разам пытаньне аб '''гасударстненай Уніі'''. Зьехаліся ў 1569 гаду ў '''Любліне'''. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 19.jpg|подпіс='''Кн. Жыгімонт Аўгуст III.'''}} У першые-ж дні сэйма аткрылося, што польскіе і беларуска-літоўскіе дэпутаты саўсім іначэй глядзелі на справу уніі (злучэньня). Літоўска-Беларускае княжство хацело зрабіць хаўрус, не касуючы самабытнасьці свайго гасударства. Палякі на гэта казалі, што такі хаўрус яны могуць зрабіць ня толькі з самым далёкім народам, але і з самым дзікім, і жадалі поўнаго скасаваньня самабытнасьці Літоўска-Рускаго гасударства і замены яго ў польскую правінцію. Ніводная старана не хацела уступіць, і так, недайшоўшы ладу, Літоўска-Рускіе дэпутаты разьехаліся дамоў. Палякі, бачучы, што не дадуць рады Руска-Літоўскім землям, пакуль яны трымаюцца разам, пастанавілі разлучыць іх. І вось, апіраючыся на тым, што Палудзенна-Рускіе землі: Падлесьсе, Валынь і Кіеў — былі заваеваны праз продкоў дому Ягайловаго, кароль ад сябе дараваў гэтые землі Польшчы і патрэбоваў, каб дэпутатамі на сэйм прыехалі ад гэтых зямель ня выбраные народам людзі, але назначэные каралём гасударственые чыноўнікі. Калі даведаліся аб гэтым у Літве і Беларусі, народ агорнуў страх перэд ешчэ аднэй дамовай вайной с Польшчай. І вось праўдзівые выбарные народные дэпутаты хутка сабраліся на раду ў сваім краю і пастанавілі паслаць ад сябе паслоў на сэйм. Паслы, прыехаўшы ў Люблін, выказалі задзіўленьне свае палякам, гаворачы, што тые без Літоўска-Рускіх дэпутатоў ня маюць права прылучаць да Польшчы ад векоў належаўшые да Літвы землі, што палякі абрэзаюць крыльля ў Літоўскаго княжства, ды што лепей ужо злучыць з Польшчай усё Літоўскае княжства. Паслы трэбовалі скасаваць указы аб прылучэньні Палудзённа-Рускіх зямель і адлажыць сэйм, каб, разьехаўшыся, лепей абдумаць плян уніі і на новым сэйме закончыць справу. Гэтым Літоўска-Беларускіе паслы хацелі выйграць на часе і, перэцягнуўшы на сваю старану Палуднёва-рускіх людзей, зусім аткінуць справу уніі на новым сэйме. Палякі перш хацелі ўжо прыстаць на гэта, але пасьля, уцяміўшы ў чым справа, ўзяліся цьвёрда за Літоўска-Беларускіх паслоў, каб прысягалі на злучэньне сваей зямлі з Польшчай. Тымчасам Палуднёвай-Русі патрэба была помач палякоў проці крымскіх тата<noinclude></noinclude> 2yd0arolhxis8f3880pifkf9noayhiv 85971 85926 2022-08-12T09:00:11Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> Аб збліжэньні Літвы і Польшчы пачаў старацца і Жыгімонт-Аўгуст. Пастаноўлено было зьехацца дзеля гэтаго на агульны сэйм і ураіць разам пытаньне аб '''гасударстненай Уніі'''. Зьехаліся ў 1569 гаду ў '''Любліне'''. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 19.jpg|подпіс='''Кн. Жыгімонт Аўгуст III.'''}} У першые-ж дні сэйма аткрылося, што польскіе і беларуска-літоўскіе дэпутаты саўсім іначэй глядзелі на справу уніі (злучэньня). Літоўска-Беларускае княжство хацело зрабіць хаўрус, не касуючы самабытнасьці свайго гасударства. Палякі на гэта казалі, што такі хаўрус яны могуць зрабіць ня толькі з самым далёкім народам, але і з самым дзікім, і жадалі поўнаго скасаваньня самабытнасьці Літоўска-Рускаго гасударства і замены яго ў польскую правінцію. Ніводная старана не хацела уступіць, і так, недайшоўшы ладу, Літоўска-Рускіе дэпутаты разьехаліся дамоў. Палякі, бачучы, што не дадуць рады Руска-Літоўскім землям, пакуль яны трымаюцца разам, пастанавілі разлучыць іх. І вось, апіраючыся на тым, што Палудзенна-Рускіе землі: Падлесьсе, Валынь і Кіеў — былі заваеваны праз продкоў дому Ягайловаго, кароль ад сябе дараваў гэтые землі Польшчы і патрэбоваў, каб дэпутатамі на сэйм прыехалі ад гэтых зямель ня выбраные народам людзі, але назначэные каралём гасударственые чыноўнікі. Калі даведаліся аб гэтым у Літве і Беларусі, народ агорнуў страх перэд ешчэ аднэй дамовай вайной с Польшчай. І вось праўдзівые выбарные народные дэпутаты хутка сабраліся на раду ў сваім краю і пастанавілі паслаць ад сябе паслоў на сэйм. Паслы, прыехаўшы ў Люблін, выказалі задзіўленьне {{Абмылка|свае|сваё}} палякам, гаворачы, што тые без Літоўска-Рускіх дэпутатоў ня маюць права прылучаць да Польшчы ад векоў належаўшые да Літвы землі, што палякі абрэзаюць крыльля ў Літоўскаго княжства, ды што лепей ужо злучыць з Польшчай усё Літоўскае княжства. Паслы трэбовалі скасаваць указы аб прылучэньні Палудзённа-Рускіх зямель і адлажыць сэйм, каб, разьехаўшыся, лепей абдумаць плян уніі і на новым сэйме закончыць справу. Гэтым Літоўска-Беларускіе паслы хацелі выйграць на часе і, перэцягнуўшы на сваю старану Палуднёва-рускіх людзей, зусім аткінуць справу уніі на новым сэйме. Палякі перш хацелі ўжо прыстаць на гэта, але пасьля, уцяміўшы ў чым справа, ўзяліся цьвёрда за Літоўска-Беларускіх паслоў, каб прысягалі на злучэньне сваей зямлі з Польшчай. Тымчасам Палуднёвай-Русі {{Абмылка|патрэба|патрэбна}} была помач палякоў проці крымскіх тата-<noinclude></noinclude> kvvnmabuayom08ga9yzpguobme9q9sf Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/50 104 29000 85923 85664 2022-08-11T20:44:16Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>роў, а Літве і Беларусі — проці Масквы. Разрыў жэ с Польшчай вёў да немінулай вайны ешчэ і с палякамі. Не было рады, трэба было здацца. Літоўска-Беларускіе паслы пастанавілі хапіцца апошняго спосабу ратунку: ні ў чым не ўступаючы палякам, яны здаліся на суд апошпяго свайго князя з роду Ягайловаго. Жмудзкі стараста Юрый Хоткевіч выказаў усю крыўду, якая рабілася Літве с прычыны ўтраты незалежнасьці, прычым Літоўска-Беларускіе паслы кінуліся на калені і с плачэм малілі Жыгімонта не губіць гэтаго гасударства, аддаючы яго ў няволю Польшчы. Жыгімонт не паслухаў іх голасу: ён прыказаў прыняць ім унію і прысягнуць Польшчы. Прысяга на унію с Польшчай адбылася 1 ліпня 1569 года. Дзесяць разоў начыналіся перэгаворы аб гасударственай Уніі Літвы с Польшчай: у 1401, 1413, 1438, 1451, 1499, 1501, 1563, 1564, 1566, 1567, але Літоўска-Беларускае гасударство бараніло сваей незалежнасьці і толькі за адзінаццатым разам — у 1569 гаду — гасударство страціло можнасьць змагацца далей і было прымушэно здацца. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=150px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 19.jpg|подпіс='''Кн. Жыгімонт Аўгуст III.'''}} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 5.jpg|200px]]}}<noinclude></noinclude> dq54pjhnttqvrsns7j8mifa3hhv5g81 85924 85923 2022-08-11T20:44:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="Gleb Leo" /></noinclude>роў, а Літве і Беларусі — проці Масквы. Разрыў жэ с Польшчай вёў да немінулай вайны ешчэ і с палякамі. Не было рады, трэба было здацца. Літоўска-Беларускіе паслы пастанавілі хапіцца апошняго спосабу ратунку: ні ў чым не ўступаючы палякам, яны здаліся на суд апошпяго свайго князя з роду Ягайловаго. Жмудзкі стараста Юрый Хоткевіч выказаў усю крыўду, якая рабілася Літве с прычыны ўтраты незалежнасьці, прычым Літоўска-Беларускіе паслы кінуліся на калені і с плачэм малілі Жыгімонта не губіць гэтаго гасударства, аддаючы яго ў няволю Польшчы. Жыгімонт не паслухаў іх голасу: ён прыказаў прыняць ім унію і прысягнуць Польшчы. Прысяга на унію с Польшчай адбылася 1 ліпня 1569 года. Дзесяць разоў начыналіся перэгаворы аб гасударственай Уніі Літвы с Польшчай: у 1401, 1413, 1438, 1451, 1499, 1501, 1563, 1564, 1566, 1567, але Літоўска-Беларускае гасударство бараніло сваей незалежнасьці і толькі за адзінаццатым разам — у 1569 гаду — гасударство страціло можнасьць змагацца далей і было прымушэно здацца. {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 5.jpg|200px]]}}<noinclude></noinclude> k0iwac5o9v6k13r3x3mjz96a5wamys5 85972 85924 2022-08-12T09:01:21Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>роў, а Літве і Беларусі — проці Масквы. Разрыў жэ с Польшчай вёў да немінулай вайны ешчэ і с палякамі. Не было рады, трэба было здацца. Літоўска-Беларускіе паслы пастанавілі хапіцца апошняго спосабу ратунку: ні ў чым не ўступаючы палякам, яны здаліся на суд апошняго свайго князя з роду Ягайловаго. Жмудзкі стараста Юрый Хоткевіч выказаў усю крыўду, якая рабілася Літве с прычыны ўтраты незалежнасьці, прычым Літоўска-Беларускіе паслы кінуліся на калені і с плачэм малілі Жыгімонта не губіць гэтаго гасударства, аддаючы яго ў няволю Польшчы. Жыгімонт не паслухаў іх голасу: ён прыказаў прыняць ім унію і прысягнуць Польшчы. Прысяга на унію с Польшчай адбылася 1 ліпня 1569 года. Дзесяць разоў начыналіся перэгаворы аб гасударственай Уніі Літвы с Польшчай: у 1401, 1413, 1438, 1451, 1499, 1501, 1563, 1564, 1566, 1567, але Літоўска-Беларускае гасударство бараніло сваей незалежнасьці і толькі за адзінаццатым разам — у 1569 гаду — гасударство страціло можнасьць змагацца далей і было прымушэно здацца. {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 5.jpg|200px]]}}<noinclude></noinclude> mrynktodddhlhtpe2tkvf5acc6rwz5o Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць трэцяя 0 29001 85927 85839 2022-08-11T20:46:06Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць трэцяя | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Крыніцы | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць другая|Часць другая]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць чацьвёртая|Часць чацьвёртая]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="35" to="50" /> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} nwu0g2gpn39i1uxjia1wvbjanw970yr 85990 85927 2022-08-12T10:58:02Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць трэцяя | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Падручнік | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць другая|Часць другая]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць чацьвёртая|Часць чацьвёртая]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="35" to="50" /> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} p27dihpjo1jp9n1dfj9zg447p1xrbyu Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/51 104 29002 85974 85712 2022-08-12T09:12:46Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{цэнтар|'''{{Разьбіўка|ЧАСЦЬ ЧАЦЬВЁРТАЯ}}'''|памер=160%}} {{цэнтар|'''ад Люблінскай Уніі (1569 г.) да раздзелу Польшчы.'''|памер=140%}} Злучэньне Літоўска-Рускаго гасударства с Польшчай пры Ягайле было не надта моцным. Беларусь блізка 200 гадоў бараніла ешчэ сваей асобнасьці, але гэта асобнасць, пры супольным жыцьці баярстра беларускаго с палякамі, заціралася крок за крокам, і пад канец ХVІ века беларускі шляхоцкі стан усё больш і больш апалячываецца. З гэтаго часу пачынаецца апалячываньне і часьці сярэдняго стану. Людзі вышэйшых станоў, прыймаючы польскую культуру, зусім адрываліся ад свайго народу; народ гэты ставаўся для іх чужым з усімі сваімі бедамі і нядолямі. У другім-трэйцім пакаленьні апалячэные князі і баяры беларускіе забываліся зусім аб сваім беларускім народзе і павелічывалі сілу і значэньне палякоў у сваім краю, шырылі самі польскасць. Просты народ, як у тые часы звалі яго „посполіты“, быў пакінуты сам сабе і гэты народ патрапіў зьберэгчы старую сваю мову, звычаі, але ня меў сілы захаваць, бараніць і шырыць старую культуру. У той час граматнасць шырылася толькі ў вышэйшым і сярэднім стане. Школы былі заведзены адно пры манастырах, і народу цяжка было знайсьці да іх доступ. Багацейшая моладзь, як мы ўжо ведаем, за вышэйшай навукай ездзіла за граніцу, а для баяр і шляхты сярэдняй заможнасьці глаўнай школай былі двары беларускіх князёў. Гэта былі школы грамадзкаго жыцьця, але яны аказаліся шкоднымі для беларускай національнай справы, бо па дварох князёў рэнэгатоў польшчына выцесьняла ўсё беларускае і ўзгадовывала {{Абмылка|грамадзян рэнэгатоў|грамадзян—рэнэгатоў}}. Каб лепей зразумець, чым былі гэтые школы—двары беларускіх князёў і вельмож, трэба прыпомніць, што кожны князь, кожны вельможа ў тые часы мелі свае войска, мураваные крэпасьці—замкі; ды пры іх нялічэным багацтве ўсе дробные баяры і шляхта былі ад іх залежны. Быць пры дварэ князя Слуцкаго Ходкевіча, Радзівілла, Сапегі і ім падобных лічылося ня толькі вялікай чэсьцю, але і забеспечывало будучыну, бо многіе або аставаліся ўра-<noinclude></noinclude> 2pfpecyla8co53hqqr487a9ra2v5u62 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/52 104 29003 85993 85667 2022-08-12T11:10:39Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>днікамі (чыноўнікамі) пры гэтых дварох, або атрымывалі карысные арэнды. Радзівіллы з аднэй толькі лініі князя Мікалая Чорнаго володзелі 61 горадам, 6 замкамі і 1321 вёскай. Князі Острожскіе ўжо ў XIV і XV сталецьцях слылі сваім багацтвам. Пасьля гэтые багацтвы сталіся проста нялічэнымі праз жэніцьбы. Досі сказаць, што вялікі гэтман князь Константін Константіновіч Острожскі меў гадавога даходу з сваіх маёнткоў адзінаццаць мільёноў залатых, а двор яго складаўся з двух тысяч чэлавек шляхоцкай моладзі. Чацьвёртая толькі частка маёнткоў кн. К. Острожскаго, перэйшоўшая да князя Януша (брата), каштэляна кракоўскаго, складалася з 72 гарадоў і мястэчэк, 2,452 вёсак і множства засьценкоў і хутароў. Не адны Радзівіллы і Острожскіе славіліся багацтвам. Хаця і не ў такой меры, а ўсёж багацтвам і значэньнем слылі князі Олельковічы, Слуцкіе, кн. Чэтвертынскіе, кн. Чарторыйскіе, кн. Огінскіе, кн. Пузыны, кн. Гедройці, кн. Сапегі, кн. Сангушкі, кн. Соломерэцкіе, кн. Полубінскіе, кн. Друцкіе-Любэцкіе, Соколінскіе, Подберэзкіе, а такжэ Ходкевічы, Войны, Слушкі, Кішкі, Тышкевічы і іншые. Беларускіе князі жылі найболей пры вялікокняжэцкім дварэ ў Вільні, а так сама і ў Кракове, калі Вялікі Князь быў у сваей польскай каралеўскай сталіцы. Якое вялікае значэньне гэтые беларускіе князі і магнаты мелі ў Кракове, відаць ужо с таго што ў Кракове раней была аткрыта беларуская друкарня, чым польская. Вядома, што першая друкаваная кніга (Біблія Гутэнбэрга) выдана ў 1455 гаду ў Нюрэнбэрзе, а на 28 гаду пасьля першай друкаванай кнігі пачалі выходзіць ужо і беларускіе цэркоўные кнігі. У 1483 гаду надруканана ў Кракове першая беларуская кніга „'''Тріод Цветная'''“, а ў 1491 так сама ў Кракове, Фіоль, родам з Немеччыны, друкаваў ужо другую беларускую кнігу „'''Октоіх'''“. Польская друкарня ў Кракове была аткрыта ў 1505 гаду, значыць на 22 гады пазьней беларускай. Мы ня хочэм казаць, што палякі ў тые часы асьветай стаялі ніжэй беларусоў, але гэты факт паказывае на высокую культуру ў беларускаго народу, катораму патрэбны былі друкаваные кнігі ўжо ў тые часы, калі па ўсей Заходняй Эўропе ледзьве толькі пачынало расхадзіцца друкаванае слово. З славянскіх народоў першые друкавалі {{Абмылка|біблію|Біблію}} чэхі ў 1488 г., другая с чэрады беларуская Біблія друкаваная ў 1517 гаду ў Пра-<noinclude></noinclude> s89yu9dzk63ai12sro7wxcx1ko9b002 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/54 104 29004 85994 85668 2022-08-12T11:14:06Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude>зе; трэцяя Краінская ў 1555 гаду. Літоўская Біблія друкавалася ў 1590 гаду ў горадзі Кенігсбэргу, Латышская ў 1587 гаду ў Рызе. Першая беларуская Біблія перэтлумачэна была з лацінскай мовы на беларускую Францішкам Скорынай с Полацка. Відаць тагочасная Кракоўская беларуская друкарня была за мала для друкаваньня Бібліі, дзеля таго Скорына паехаў друкаваць яе ажно ў Чэшскую Прагу, гдзе і пачаў друк у 1517 гаду, а працаваў там да 1520 года. Тымчасам у Вільні стараньнем Бабіча, бурмістра гор. Вільні, заложэна была вялікая друкарня. Тады Скорына вярнуўся ў Вільню і тут ужо дакончыў друк Бібліі ў 1525 гаду. Апрача Бібліі Скорына выдаў колькі другіх ешчэ кніжок: „'''Канонік'''“, „'''Псалтыр'''“ і інш. Бабіч перэдаў сваю друкарню каля 1576 году брацьцям Мамонічам, родам з Могілева. Вядомы два браты Мамонічы: Кузьма, Віленскі бурмістр, і Лукаш, скарбны (казначэй) Вял. Кн. Літоўскаго, а так сама сын Кузьмы, Лявон, называўшый сябе каралеўскім друкаром. Ў гэтай друкарні без перэрыва друкаваліся беларускіе кніжкі аж да XVII сталецьця. У ёй надрукаваны быў і „Статут Літоўскі“ па беларуску пад рэдакціей знаменітаго канцлера Вял. Кн. Літоўскаго, Льва Сапегі, і многа розных іншых кніг. Польская друкарня ў Вільні заложэна была ў 1576 гаду — пазьней за беларускую на 51 год. У XVI сталецьці беларускіе друкарні знайходзіліся ўжо шмат па якіх гарадох. Так, князь Мікалай Радзівілл Чорны залажыў у 1562 гаду беларускую друкарню ў Несьвіжы. Да старшых беларускіх друкарэнь адносяцца друкарні ў Любчы, Слуцку, пасьля ідуць друкарні ў Заслаўлі, Магілеве, Полацку, Мінску, Пінску, Заблудове, Супрасьлі, Еўі. Што датычэ школ пры манастырах, то іншые з іх сегаюць вельмі даўных часоў, як напрыклад Туроўская школа, каторая адносіцца да самаго пачатку Туроўскай епархіі (IX сталецьця). Пасьля Смаленскіе школы былі шырока вядомы ў XI сталецьці, а побач гэтых аткрываліся з даўных часоў школы: у Полацку — заснаваная сьв. Параскевай (Параскай), у Пінску, Мозыры, Слуцку і Мінску. З слаўных людзей выйшоўшых з гэтых школ, вядомы: с Туроўскай школы — сьв. Кірыл; с Пінскай — Мітрофан летапісец; Слуцкай — Ерэй Еўгеній, а з Мінскай школы выводзяць пеўца аб Палку Ігора.<noinclude></noinclude> adlo2szzhofpxdn6c3ztxsyox3rjjsk Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/55 104 29005 85983 85669 2022-08-12T10:53:26Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 21.jpg|подпіс='''Мітрополіт Іосіф Солтан.'''}} Пісьменство ў беларускай мове больш уа ўсё развілося з другой палавіны ХV сталецьця. Вышэйшые станы пачалі ўжо вучыцца польскай і лацінскай мовы, але сярэдніе станы гарадзкі і шляхоцкі пісалі, чыталі і гаварылі ў роднай сваей беларускай мове. Што асьвета была пастаўлена шырока, гэтаго даводзяць нам друкарні, каторых густа было па ўсіх кутках Беларусі. У часе рэформацкаго руху князь Мікалай Радзівілл Чорны залажыў кальвінскуіо гімназію ў Слуцку; апрача таго аткрыліся кальвінскіе школы ў Новагрудку, Несьвіжы, Заслаўлі, Оршы, Мінску, Сьвіслочы, Шклове, Вітэбску. Адначасьне з гэтым для беларусоў заложэны былі брацтвамі вучылішчы ў Вільні, Полацку, Пінску, Оршы і Мінску. Так стаялі справы прасьветы, калі ў 1569 гаду прыбылі ў Вільню Езуіты і залажылі свой коллегіум. Рэформацкі рух шмат шырэй захапіў усю Заходнюю Эўропу, чым Беларусь. Каб змагацца з рэформаціей, адзін гішпанец Ігнат Лойоля зарганізаваў манахоў пад назовай «societatis Iesu» або Езуітоў. Праз кароткі час Езуіты патрапілі дастаць ад Папежа розные прывілеі і сабраць грамадные грошы на сваю работу, а глаўная рэч — дабраць у свае рады людзей знатных і вучоных, каторые, будучы прыдворнымі духоўнікамі пры княжэцкіх, каралеўскіх і вялікапанскіх дварох, кіравалі суменьнем іх, і людзей, што блізка стаялі да ўраду. А разам з суменьнем кіравалі і справамі гасударственымі. Самую большую ўвагу езуіты зверталі на маладзеж, каторую стараліся вучыць у сваіх школах; гэтак яны выховывалі сабе<noinclude></noinclude> jmg1kanydt5kvnod7dn2sdtzhtqptii 85995 85983 2022-08-12T11:16:50Z Gleb Leo 2440 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Gleb Leo" /></noinclude> {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 21.jpg|подпіс='''Мітрополіт Іосіф Солтан.'''}} Пісьменство ў беларускай мове больш за ўсё развілося з другой палавіны ХV сталецьця. Вышэйшые станы пачалі ўжо вучыцца польскай і лацінскай мовы, але сярэдніе станы гарадзкі і шляхоцкі пісалі, чыталі і гаварылі ў роднай сваей беларускай мове. Што асьвета была пастаўлена шырока, гэтаго даводзяць нам друкарні, каторых густа было па ўсіх кутках Беларусі. У часе рэформацкаго руху князь Мікалай Радзівілл Чорны залажыў кальвінскую гімназію ў Слуцку; апрача таго аткрыліся кальвінскіе школы ў Новагрудку, Несьвіжы, Заслаўлі, Оршы, Мінску, Сьвіслочы, Шклове, Вітэбску. Адначасьне з гэтым для беларусоў заложэны былі брацтвамі вучылішчы ў Вільні, Полацку, Пінску, Оршы і Мінску. Так стаялі справы прасьветы, калі ў 1569 гаду прыбылі ў Вільню Езуіты і залажылі свой коллегіум. Рэформацкі рух шмат шырэй захапіў усю Заходнюю Эўропу, чым Беларусь. Каб змагацца з рэформаціей, адзін гішпанец Ігнат Лойоля зарганізаваў манахоў пад назовай „societatis Iesu“ або Езуітоў. Праз кароткі час Езуіты патрапілі дастаць ад Папежа розные прывілеі і сабраць грамадные грошы на сваю работу, а глаўная рэч — дабраць у свае рады людзей знатных і вучоных, каторые, будучы прыдворнымі духоўнікамі пры княжэцкіх, каралеўскіх і вялікапанскіх дварох, кіравалі суменьнем іх, і людзей, што блізка стаялі да ўраду. А разам з суменьнем кіравалі і справамі гасударственымі. Самую большую ўвагу езуіты зверталі на маладзеж, каторую стараліся вучыць у сваіх школах; гэтак яны выховывалі сабе<noinclude></noinclude> ssplrjmg44620orde6axayk9hapm83w Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/57 104 29007 85984 85671 2022-08-12T10:55:24Z Gleb Leo 2440 /* Не вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>жыцьцё і на сьмерць — пабеда належала да сільнейшаго. Езуіты аказаліся сільнейшай стараной, і яны перэмагалі іншых. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 22.jpg|подпіс='''Кароль Стэфан Баторы.'''}} Праз тры гады пасьля злучэньня Літоўска-Рускаго гасударства с Польшчай '''Жыгімонт-Аўгуст памёр'''. Пасьля сьмерці Жыгімонта-Аўгуста не асталося зусім патомства. Дзеля гэтаго шляхта пастанавіла выбраць сабе караля і пры гэтым раздзелілася на колькі партій. Адна з літоўска-рускіх партій хацела выбраць на пасад Фёдара, сына маскоўскаго цара, Іоана Грознаго. Глаўным староннікам Фёдара Іоановіча быў Глебовіч, каштэлпн Мінскі; глаўным праціўнікам быў Ян Ходкевіч, каторы меў грамаднае значэньне ў гасударстве. А ешчэ большымі праціўнікамі былі тые з баяр, каторые уцяклі з Маскоўскаго княжства дзеля розных зьверств Іоана: князь Курбскі, Тетерын, Сарыгозін і др. Яны шырылі благіе весткі аб Іоане і наводзілі страх на ўсіх, расказываючы розные тыранства Іоана Грознаго. Фёдор быў вядомы с свайго слабаго характэру. Але Іоан ня згодзіўся пусьціць яго ў Польшчу, бо хацеў сам быць выбраным на польскаго караля. Тады '''шляхта на сэйме выбрала Стэфана Батораго (1576 г)'''. Вядомая рэч, што паміж Іоанам і Баторым пры такіх варунках згоды быць не магло; абедзьве і стараны прыгатаўляліся да вайны. Іоан будаваў крэпасьці пры возеры Усьвятах у тым мейсцы, гдзе рэка Улла ўліваецца ў Дзьвіну, а так сама ў Полацкім і Лепэльскім паветах пабудаваў крэпасьці Капец і Сокал. У той самы час Баторы пытаўся ў шляхты на варшаўскім сэйме аб вайне з Масквой. Сэйм пастанавіў вайну. Баторы лістам паведаміў Іоана аб вайне і адначасьне прыказаў вайскам сваім зьбірацца ў Сьвір, куды і сам прыехаў у пачатку 1579 году.<noinclude></noinclude> 16gdwpjjdrksk23y5u0dfc76wv7d2et 85986 85984 2022-08-12T10:56:37Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>жыцьцё і на сьмерць — пабеда належала да сільнейшаго. Езуіты аказаліся сільнейшай стараной, і яны перэмагалі іншых. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=200px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 22.jpg|подпіс='''Кароль Стэфан Баторы.'''}} Праз тры гады пасьля злучэньня Літоўска-Рускаго гасударства с Польшчай '''Жыгімонт-Аўгуст памёр'''. Пасьля сьмерці Жыгімонта-Аўгуста не асталося зусім патомства. Дзеля гэтаго шляхта пастанавіла выбраць сабе караля і пры гэтым раздзелілася на колькі партій. Адна з літоўска-рускіх партій хацела выбраць на пасад Фёдара, сына маскоўскаго цара, Іоана Грознаго. Глаўным староннікам Фёдара Іоановіча быў Глебовіч, каштэлпн Мінскі; глаўным праціўнікам быў Ян Ходкевіч, каторы меў грамаднае значэньне ў гасударстве. А ешчэ большымі праціўнікамі былі тые з баяр, каторые уцяклі з Маскоўскаго княжства дзеля розных зьверств Іоана: князь Курбскі, Тетерын, Сарыгозін і др. Яны шырылі благіе весткі аб Іоане і наводзілі страх на ўсіх, расказываючы розные тыранства Іоана Грознаго. Фёдор быў вядомы с свайго слабаго характэру. Але Іоан ня згодзіўся пусьціць яго ў Польшчу, бо хацеў сам быць выбраным на польскаго караля. Тады '''шляхта на сэйме выбрала Стэфана Батораго (1576 г)'''. Вядомая рэч, што паміж Іоанам і Баторым пры такіх варунках згоды быць не магло; абедзьве і стараны прыгатаўляліся да вайны. Іоан будаваў крэпасьці пры возеры Усьвятах у тым мейсцы, гдзе рэка Улла ўліваецца ў Дзьвіну, а так сама ў Полацкім і Лепэльскім паветах пабудаваў крэпасьці Капец і Сокал. У той самы час Баторы пытаўся ў шляхты на варшаўскім сэйме аб вайне з Масквой. Сэйм пастанавіў вайну. Баторы лістам паведаміў Іоана аб вайне і адначасьне прыказаў вайскам сваім зьбірацца ў Сьвір, куды і сам прыехаў у пачатку 1579 году.<noinclude></noinclude> c7vyozqihoffrujg580jtr1j81kpxbw 85987 85986 2022-08-12T10:56:59Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>жыцьцё і на сьмерць — пабеда належала да сільнейшаго. Езуіты аказаліся сільнейшай стараной, і яны перэмагалі іншых. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=160px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 22.jpg|подпіс='''Кароль Стэфан Баторы.'''}} Праз тры гады пасьля злучэньня Літоўска-Рускаго гасударства с Польшчай '''Жыгімонт-Аўгуст памёр'''. Пасьля сьмерці Жыгімонта-Аўгуста не асталося зусім патомства. Дзеля гэтаго шляхта пастанавіла выбраць сабе караля і пры гэтым раздзелілася на колькі партій. Адна з літоўска-рускіх партій хацела выбраць на пасад Фёдара, сына маскоўскаго цара, Іоана Грознаго. Глаўным староннікам Фёдара Іоановіча быў Глебовіч, каштэлпн Мінскі; глаўным праціўнікам быў Ян Ходкевіч, каторы меў грамаднае значэньне ў гасударстве. А ешчэ большымі праціўнікамі былі тые з баяр, каторые уцяклі з Маскоўскаго княжства дзеля розных зьверств Іоана: князь Курбскі, Тетерын, Сарыгозін і др. Яны шырылі благіе весткі аб Іоане і наводзілі страх на ўсіх, расказываючы розные тыранства Іоана Грознаго. Фёдор быў вядомы с свайго слабаго характэру. Але Іоан ня згодзіўся пусьціць яго ў Польшчу, бо хацеў сам быць выбраным на польскаго караля. Тады '''шляхта на сэйме выбрала Стэфана Батораго (1576 г)'''. Вядомая рэч, што паміж Іоанам і Баторым пры такіх варунках згоды быць не магло; абедзьве і стараны прыгатаўляліся да вайны. Іоан будаваў крэпасьці пры возеры Усьвятах у тым мейсцы, гдзе рэка Улла ўліваецца ў Дзьвіну, а так сама ў Полацкім і Лепэльскім паветах пабудаваў крэпасьці Капец і Сокал. У той самы час Баторы пытаўся ў шляхты на варшаўскім сэйме аб вайне з Масквой. Сэйм пастанавіў вайну. Баторы лістам паведаміў Іоана аб вайне і адначасьне прыказаў вайскам сваім зьбірацца ў Сьвір, куды і сам прыехаў у пачатку 1579 году.<noinclude></noinclude> mnbt9c7cowrwnk3bop334uemovuk7m4 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/58 104 29008 85985 85672 2022-08-12T10:56:02Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>Тут ён доўга надумываўся, куды найсьці: на Пскоў, ці на Полацк? Полацк быў добра ўмацаваны, і яго было трудней дабыць, але Баторы накіраваў войска на Полацк пад камандай Мікалая Радзівілла і іншых воевод. Сам Баторы з другой часьцю войска паехаў на Дзісну. {{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=400px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 23.jpg|подпіс='''Плян гор. Полоцка з XVI сталецьця.'''}} Полацк з даўных часоў славіўся моцнымі сваімі замкамі, а было іх тады ў Полацку два: верхні — астрог і ніжні — стрэльцоўскі замок. Такім спосабам Полацк складаўся с трох часьцей: верхняго і ніжняго замка і самога гораду, званаго Заполоцьцем. Асада пачалася ў пачатках серпня з стараны Заполоцьця. Маскоўскае войска, ня маючы надзеі ўтрымацца ў гэтай часьці горада, спаліло яго і само зачынілося ў верхнім замку. Тымчасам Баторы рабіў падкопы, каторые давёў да самай Полоты, не перэстаючы стрэляць з гармат. Асада была надта трудная. С прычыны мокрай восені не было нігдзе сухога мейсца, нават у каралеўскай палатцы; рэкі, вельмі шы-<noinclude></noinclude> 0ciyyhpo2cogfmctxp60ca6snlkhn39 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/63 104 29012 85997 85676 2022-08-12T11:47:00Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>з Рымам праз доўгіе часы. Калі ў 1054 гаду константынопольскі патрыарх Міхаіл Цэруляры аддзяліўся саўсім ад Рыму (гэта другі раз, а першы разрыў з Рымам быў пры патрыарху Фотію, але пасьля цэрквы ізноў зьедналіся), Русь адмовілася прызнаць раздзел гэты. А Ярослаў Вялікі, князь Кіеўскі, гасьціў у сябе Рымскіх паслоў, каторые кінуўшы пракляцьце на М. Цэруляраго варочаліся ў Рым. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 25.jpg|подпіс='''Багдан Стэтковіч.'''}} Баторы кіраваўся да таго, каб с Польшчы зрабіць моцнае гасударство, а гэта магло быць толькі тады, калі-б ва ўсім гасударстве была адна вера, дзеля гэтаго ён вельмі спагадаў думкам аб цэркоўнай уніі. Але канца гэтай справы не дачэкаўся, бо ў 1586 гаду памёр (у Гродне). Пасьпя сьмерці Батораго Сэйм выбраў за польскаго караля швэдзкаго каралевіча '''Жыгімонта Вазу''' (каторы лічыўся ў Польшы III, а ў Літве і Русі IV). Жыгімонт IV быў чэлавекам недальназоркім; будучы сам каталіком, спагадаў каталіцтву і пазваляў пануючай веры рабіць крыўду другім верам — асабліва праваслаўнай. Сельскі народ, каторы не належаў да рэформацкаго руху, моцна пачуў крыўду, якая рабілася яму. Знайшоўшы падмогу ў мешчанах, селяне пачалі злучацца ў брацтвы для абароны сваей веры. '''Пачатак брацтв у Беларусі''' сегае паганскіх часоў. Спачатку гэта сабе скромные сельскіе і гарадзкіе організаціі, найбольш рэмесьленые і профэсіональные але, калі пачаўся рэформацкі рух, ён захапіў і гэтые брацкіе організаціі, каторые пачулі патрэбу навукі. Лад націскам каталіцтва пачаў гэты рух што раз шырэй<noinclude></noinclude> kgdi11sephn54o24dr4a5g70xqjgf6w Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/65 104 29014 85998 85678 2022-08-12T11:48:20Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>чывалося; кожнае брацтво мело сваіх паноў, сваю касу, сваю цэркву, а нават право патронату над колькімі цэрквамі і манастырамі. Члены брацтва схадзіліся ў назначэные дні на агульные сабраньня і там, разабраўшы справы свайго брацтва, перэходзілі да агульных спраў цэрквы. Рэмесьнікі, купцы, селяне і баяры разам раіліся, як паправіць абычаі, шырыць асьвету і так д. Ад слоў прыйшло да жывой працы. Брацтво віленскае скора ўжо мело свае школы, друкарні, сваіх прамоўцоў і вучыцелёў, выпісаных з заграніцы. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 26.jpg|подпіс='''Грыгоры Ходкевіч.'''}} У ўсіх вялікшых брацтвах па гарадох і ў багацейшых манастырох меж братчыкамі знайшліся людзі энэргічные, разумные і вучоные, каторые кіравалі ўсей брацкай работай. Яны браліся за перо і друкарскі станок, каторы стаў найбольшым аружжэм у іх руках. Два магнаты: Ходкевіч і Острожскі не мала прычыніліся да расшырэньня друкарэнь у Беларусі. Сперша выдаўніцкая праца брацтв агранічывалася друкаваньнем богослужэбных кніг. Друкавалі так сама і пісаньня сьв. айцоў цэрквы, перэкладаючы іх на беларускую мову. Разгон рэформацкаго руху пад канец XVI века пачынае слабець; адночасьне з гэтым і змаганьне памеж праваслаўем і каталіцтвам высовывае як з аднэй, так і з другой стараны шчырых староннікоў той, або другой рэлігіі, хаця побоч з гэтым людзі спакойнаго характэру гатовы былі заўсягды мірыцца. Так памалу расла партія, жадаўшая міру. На грунце тае рэакціі, якая што раз шырэй разрастаецца ў гэтым часе меж грамадзянствам, катораму да сьмерці здакучылі безканечные споры і сваркі за веру, вырастала і думка<noinclude></noinclude> ag5syfmczk8b8fzra2ekxgglkanssn4 85999 85998 2022-08-12T11:48:30Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>чывалося; кожнае брацтво мело сваіх паноў, сваю касу, сваю цэркву, а нават право патронату над колькімі цэрквамі і манастырамі. Члены брацтва схадзіліся ў назначэные дні на агульные сабраньня і там, разабраўшы справы свайго брацтва, перэходзілі да агульных спраў цэрквы. Рэмесьнікі, купцы, селяне і баяры разам раіліся, як паправіць абычаі, шырыць асьвету і так д. Ад слоў прыйшло да жывой працы. Брацтво віленскае скора ўжо мело свае школы, друкарні, сваіх прамоўцоў і вучыцелёў, выпісаных з заграніцы. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 26.jpg|подпіс='''Грыгоры Ходкевіч.'''}} У ўсіх вялікшых брацтвах па гарадох і ў багацейшых манастырох меж братчыкамі знайшліся людзі энэргічные, разумные і вучоные, каторые кіравалі ўсей брацкай работай. Яны браліся за перо і друкарскі станок, каторы стаў найбольшым аружжэм у іх руках. Два магнаты: Ходкевіч і Острожскі не мала прычыніліся да расшырэньня друкарэнь у Беларусі. Сперша выдаўніцкая праца брацтв агранічывалася друкаваньнем богослужэбных кніг. Друкавалі так сама і пісаньня сьв. айцоў цэрквы, перэкладаючы іх на беларускую мову. Разгон рэформацкаго руху пад канец XVI века пачынае слабець; адночасьне з гэтым і змаганьне памеж праваслаўем і каталіцтвам высовывае як з аднэй, так і з другой стараны шчырых староннікоў той, або другой рэлігіі, хаця побоч з гэтым людзі спакойнаго характэру гатовы былі заўсягды мірыцца. Так памалу расла партія, жадаўшая міру. На грунце тае рэакціі, якая што раз шырэй разрастаецца ў гэтым часе меж грамадзянствам, катораму да сьмерці здакучылі безканечные споры і сваркі за веру, вырастала і думка<noinclude></noinclude> 5670m8slpjl9dfs8zk4da4spba9swby Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/67 104 29016 86000 85680 2022-08-12T11:49:38Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>незалежнасьці ад сьвецкай уласьці, і другі кірунак — національйы. Першы кірунак мэтай сваей меў больш асабістую карысць і гатоў быў на ўсё; другі стаяў на національным грунце і, калі рабіў уступкі, то трэбаваў і сабе ўступак, і староннікі гэтаго кірунку дамагаліся яўнаго сабору с правам належаць да яго людзём сьвецкім. Справай злучэньня цэрквей займаліся езуіты, і яны выбралі старану больш сабе падатную — вышэйшае духавенство, на каторым і пастанавілі апірацца, праводзячы ў жыцьцё Унію. Але езуіты моцна памыліліся, рахуючы на духавенство, бо національнае самопачуцьце жыло ў народзе, і ўвесь народ пайсьці за духавенствам ня мог, бо яно само сьведома ішло пад каманду езуітоў. Дый і князь Константін Острожскі, бачучы, што езуіты глядзяць на Унію не як на злучэньне роўнаго з роўным, стануў проці Уніі. Острожскі, калі хацеў, то хацеў Уніі, як веры гасударственай, національнай, і ня мог ніколі хацець Уніі, як перэходнай толькі ступені с праваслаўя на каталіцтво. А езуіты за справамі веры ня бачылі ніколі справы національнай. '''Брэсцкая Унія 1596 года''' адбылася на сабраньні як староннікоў вышэйшаго духавенства, так і староннікоў партіі Острожскаго. Агульнаго сабору не было, староннікі і праціўнікі Уніі зьбіраліся і радзіліся асобна. Лічба староннікоў духавенства была не вялікая, калі прыраўнаваць яе да лічбы асоб, прыехаўшых на сабраньне праціўнікоў. Дый на сабраньне праціўнікоў зьехалося апрача духоўных шмат асоб з шляхты, дэпутатоў ад паветоў і брацтвоў. Сабраньне староннікоў Уніі абвесьціло зьеднаньне цэрквей; сабраньне — ж праціўнікоў не прызнало гэтаго зьеднаньня дзеля таго, што на зьеднаньне цэрквей народ не даваў сваей згоды, і нема пазваленьня константінопольскаго патрыарха. Абодвы саборы разьехаліея, адлучыўшы перад гэтым адзін другога ад цэрквы. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 27.jpg|подпіс='''Мелетій Смотрыцкі.'''}} Такім спосабам у лоне праваслаўнай Рускай цэрквы выйшло раздваеньне. Польскі ўрад стануў на старане уніятоў, прызнаўшы іх прэдставіцелямі праваслаўнай цэрквы, і аддаў уніятам ўсё цэркоўнае дабро; але ў владык уніяцкіх мала было верных, і большая часьць багатых манастыроў стаяла пусткай. Тым часам праваслаўе, страціўшы сваіх мітропалітоў і біскупоў, пачынае пры помачы брацтвоў кіпучую работу пад прасьветай. Гэта работа паставіла праваслаўнае грамадзянство на небывалую моральную і культурную вышыню. І вось гісторыя Заходняй Русі з гэтаго часу робіцца гі-<noinclude></noinclude> 4222g8ida7p73ck6svc0nid3vtdvqrq 86001 86000 2022-08-12T11:50:19Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>незалежнасьці ад сьвецкай уласьці, і другі кірунак — національйы. Першы кірунак мэтай сваей меў больш асабістую карысць і гатоў быў на ўсё; другі стаяў на національным грунце і, калі рабіў уступкі, то трэбаваў і сабе ўступак, і староннікі гэтаго кірунку дамагаліся яўнаго сабору с правам належаць да яго людзём сьвецкім. Справай злучэньня цэрквей займаліся езуіты, і яны выбралі старану больш сабе падатную — вышэйшае духавенство, на каторым і пастанавілі апірацца, праводзячы ў жыцьцё Унію. Але езуіты моцна памыліліся, рахуючы на духавенство, бо національнае самопачуцьце жыло ў народзе, і ўвесь народ пайсьці за духавенствам ня мог, бо яно само сьведома ішло пад каманду езуітоў. Дый і князь Константін Острожскі, бачучы, што езуіты глядзяць на Унію не як на злучэньне роўнаго з роўным, стануў проці Уніі. Острожскі, калі хацеў, то хацеў Уніі, як веры гасударственай, національнай, і ня мог ніколі хацець Уніі, як перэходнай толькі ступені с праваслаўя на каталіцтво. А езуіты за справамі веры ня бачылі ніколі справы національнай. '''Брэсцкая Унія 1596 года''' адбылася на сабраньні як староннікоў вышэйшаго духавенства, так і староннікоў партіі Острожскаго. Агульнаго сабору не было, староннікі і праціўнікі Уніі зьбіраліся і радзіліся асобна. Лічба староннікоў духавенства была не вялікая, калі прыраўнаваць яе да лічбы асоб, прыехаўшых на сабраньне праціўнікоў. Дый на сабраньне праціўнікоў зьехалося апрача духоўных шмат асоб з шляхты, дэпутатоў ад паветоў і брацтвоў. Сабраньне староннікоў Уніі абвесьціло зьеднаньне цэрквей; сабраньне — ж праціўнікоў не прызнало гэтаго зьеднаньня дзеля таго, што на зьеднаньне цэрквей народ не даваў сваей згоды, і нема пазваленьня константінопольскаго патрыарха. Абодвы саборы разьехаліея, адлучыўшы перад гэтым адзін другога ад цэрквы. {{выява з подпісам|месца=справа|шырыня=250px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 27.jpg|подпіс='''Мелетій Смотрыцкі.'''}} Такім спосабам у лоне праваслаўнай Рускай цэрквы выйшло раздваеньне. Польскі ўрад стануў на старане уніятоў, прызнаўшы іх прэдставіцелямі праваслаўнай цэрквы, і аддаў уніятам ўсё цэркоўнае дабро; але ў владык уніяцкіх мала было верных, і большая часьць багатых манастыроў стаяла пусткай. Тым часам праваслаўе, страціўшы сваіх мітропалітоў і біскупоў, пачынае пры помачы брацтвоў кіпучую работу пад прасьветай. Гэта работа паставіла праваслаўнае грамадзянство на небывалую моральную і культурную вышыню. І вось гісторыя Заходняй Русі з гэтаго часу робіцца гі-<noinclude></noinclude> 2wcps7t3rhvbrbm3j6cmu85g49wu0b1 Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць чацьвёртая 0 29042 85991 85840 2022-08-12T10:58:11Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць чацьвёртая | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Падручнік | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць трэцяя|Часць трэцяя]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць пятая|Часць пятая]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="51" to="93" /> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} 7ucnuxcs15ahs6okwfytl5wufrcobs6 Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць пятая 0 29058 85992 85841 2022-08-12T10:58:20Z Gleb Leo 2440 wikitext text/x-wiki {{загаловак | назва = Часць пятая | аўтар = Вацлаў Ластоўскі | год = 1910 год | пераклад = | секцыя = Падручнік | папярэдні = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Часць чацьвёртая|Часць чацьвёртая]] | наступны = [[Кароткая гісторыя Беларусі (1910, кірыліца)/Дапіскі да рысункоў|Дапіскі да рысункоў]] | анатацыі = }} {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 2.jpg|600px]]}} <pages index="Кароткая гісторыя Беларусі.pdf" from="94" to="107" /> {{цэнтар|[[File:Кароткая гісторыя Беларусі. Узор 3.jpg|550px]]}} toqr6k75y04jkzc61le4mdoszgrrmjv Старонка:Домбі і сын.pdf/390 104 29118 85845 2022-08-11T12:06:54Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Але вы ніколі не спазнаеце мяне, капітан Джылс, — адказаў містэр Тутс, упарта праследуюны намечаную мэту, — калі не зробіце мне прыемнасці быць знаёмым з вамі. Капітан, здавалася, быў надзвычай здзіўлены арыгінальнасцю і сілай гэтага доваду, і паглядзеў на містэра Тутса так, нібы убачыў у ім значна больш, чым меркаваў. — Добра сказана, прыяцель, — заўважыў капітан, глыбокадумна ківаючы галавой, — і правільна сказана. Цяпер паслухайце. Вы зрабілі некалькі заўваг, якія далі мне зразумець, што вы захапляецеся адным цудоўным стварэннем. Праўда? — Капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, энергічна жэстыкуліруючы той рукою, у якой трымаў капялюш, — захапленне — гэта не тое слова! Клянуся гонарам, вы нічога не разумееце аб тым, што я адчуваю! Калі-б мяне можна было афарбаваць у чорны колер і зрабіць рабом міс Домбі, я лічыў-бы гэта за ласку. Калі-б я мог цаною ўсяго майго багацця перамясціцца ў сабаку міс Домбі… я… мне здаецца, я ніколі не стаміўся-б віляць хвастом! Я быў-бы зусім шчаслівым, капітан Джылс! Містэр Тутс, гаворачы гэта, заплакаў і з глыбокім хваляваннем прыціснуў да грудзей свой капялюш. — Прыяцель, — адазваўся капітан, адчуўшы літасць, — калі вы кажаце сур'ёзна… — Капітан Джылс! — крыкнуў містэр Тутс. — У мяне такі настрой і я так страшэнна сур'ёзны, што калі-б я мог даць клятву ў гэтым на распаленым жалезе, на палаючых вугаллях, або расплаўленым свінцы, або палаючым сургучы, або яшчэ на чым-небудзь падобным да гэтага, я з радасцю-б зрабіў сабе боль, каб супакоіць свае пачуцці. — І містэр Тутс шпарка акінуў позіркам пакой, нібы ў пошуках якога-небудзь дастаткова пакутлівага сродку, каб ажыццявіць свой жахлівы намер. Капітан ссунуў на патыліцу глянцавіты капялюш, правёў па твары цяжкай рукой, дзякуючы чаму яго нос зрабіўся яшчэ больш плямістым, спыніўся перад містэрам Тутсам і, зачапіўшы яго кручком за лацкан фрака, звярнуўся да яго з наступнай прамовай, у той час як містэр Тутс пазіраў яму ў твар з вялікай увагай і некаторым здзіўленнем: — Бачыце, прыяцель, — сказаў капітан, — калі вы гаворыце сур'ёзна, да вас належыць паставіцца міласэрна. Трымайцеся мацней! Гэта ваша прапанова застала мяне знянацку. А чаму? Таму што, разумееце, я трымаюся ў гэтых водах адасоблена, са мною няма іншых караблёў, і, магчыма, яны мне не патрэбны. Спакойна! Першы раз вы аклікнулі мяне адносна адной маладой лэдзі, якая вас зафрахтавала. Цяпер, калі мы з вамі будзем сябраваць, імя гэтага маладога стварэння ніколі не варта называць, і памінаць яго няможна. Бог ведае, колькі зла адбылося з-за таго, што да гэтага часу яго называлі вельмі часта, а таму я аб ім маўчу. Вы мяне добра разумееце, браток?<noinclude></noinclude> nvlwyeijik6axwc2up90xcr93g5mecp Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/85 104 29119 85858 2022-08-11T12:29:24Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «лавіў дабро ў асобе Гапона і Кацярынкі. На здоваль {{Разбіўка|сантыменталізму}} ён ідэалізуець сваіх улюблёных героеў. І няма ў яго такога ліха, каб ня выйшла на добрае; для добрых усё канчаецца дабром, чуцьцё дабра заўсёды задаволена. Добранькія людцы па...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>лавіў дабро ў асобе Гапона і Кацярынкі. На здоваль {{Разбіўка|сантыменталізму}} ён ідэалізуець сваіх улюблёных героеў. І няма ў яго такога ліха, каб ня выйшла на добрае; для добрых усё канчаецца дабром, чуцьцё дабра заўсёды задаволена. Добранькія людцы павінны пакутаваць з прыемнасьцю, бо яны за гэта дастануць нейкую асалоду, - не на гэтым сьвеце, дык на тым. Добранькія людцы дужа часта моляцца, спадзяюцца на бога і вераць, што ëн усë відзіць, хоць і ня скора скажаць. І бог памагае. Так, просты мужык Гапон выходзіць на афіцэра, а простая дзяўчына робіца паненкай, - столькі бяды, што гэтак бывае на вялікія тысячы разоў адзін ці два разы. Сантыменталізм, аднак, не заўсёды толькі шкодзіць. Так, сьвядома-нацыянальны элемент у повесьці не паказан, несьвядомыя пачаткі яго чуюцца ў {{Разбіўка|народным элеменце}} твора, яны ёсьць у прыхільнасьці да беларускіх парадкаў жыцьця, у тым, што Гапон-афіцэр не адходзіць ад беларускай мужыцкай грамады, а Кацярына-паненка, гаворачы папанску, значыцца, папольску, не адракаецца ад маткінай беларускай гаворкі, а навет бяжыць туды, дзе яна чуецца. 3 {{Разбіўка|соцыяльным элементам}} повесьці яшчэ горшая справа: ён у поўнай залежнасьці ад панскасьці і сантыментальнасьці аўтора. І ўсё-ж трэба адзначыць тую памяркоўную безстароннасьць, з якой Марцінкевіч малюець адваротныя староны прыгоннага жыцьця, хаця карэнь зла шукаець і ня там, дзе трэба. Гэта яшчэ большая заслуга дзеля таго, што навет паступовыя сучасьнікі рабілі яму закіды за "нагату" жыцьця. Сыракомля заўважыў яму, што ў повесьці "няма эстэтычнага пагляду артысты, няхват заслоны, якая прыкрыла-бы надта жорсткую нагату самае праўды"; Сыракомля ня мог згадзіцца з тым, што Гапон "памшчаецца" ворагу-аканому. З тае прычыны, што сантыменталізму ў самым жыцьці ня было, даволі {{Разбіўка|рытарычнымі}} выйшлі ў повесьці абразы жыцьця і людзей. Сярод дзеючых асоб твора тыпам можна назваць толькі аднаго аканома. {{Разбіўка|Аканом}}.-Абраз аканома таму і выйшаў такім жывым, жыцьцёвым, што аўтор не ідэалізаваў яго, а не стараўся і выдумаць штосьці нязвычайна благое, каб увасобіць у ім зло. Ен сабраў і сьпісаў агульныя, тыповыя чырты панскіх аканомаў таго часу, дадаў колькі знакаў жывога чалавека, і вось выйшаў дапраўды мастацкі тып. Аканом, як натура тупая, а маючая вялікую ўладу над закрэпленымі мужыкамі, перш-наперш страшна б'ецца: <poem>Калі возьмець драць і біць, То і з зямлі ня устаць.</poem><noinclude></noinclude> h619d6twbdnd2ryza83vvtsyhsf1k3z 85859 85858 2022-08-11T12:29:39Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>лавіў дабро ў асобе Гапона і Кацярынкі. На здоваль {{Разбіўка|сантыменталізму}} ён ідэалізуець сваіх улюблёных героеў. І няма ў яго такога ліха, каб ня выйшла на добрае; для добрых усё канчаецца дабром, чуцьцё дабра заўсёды задаволена. Добранькія людцы павінны пакутаваць з прыемнасьцю, бо яны за гэта дастануць нейкую асалоду, - не на гэтым сьвеце, дык на тым. Добранькія людцы дужа часта моляцца, спадзяюцца на бога і вераць, што ëн усë відзіць, хоць і ня скора скажаць. І бог памагае. Так, просты мужык Гапон выходзіць на афіцэра, а простая дзяўчына робіца паненкай, - столькі бяды, што гэтак бывае на вялікія тысячы разоў адзін ці два разы. Сантыменталізм, аднак, не заўсёды толькі шкодзіць. Так, сьвядома-нацыянальны элемент у повесьці не паказан, несьвядомыя пачаткі яго чуюцца ў {{Разбіўка|народным элеменце}} твора, яны ёсьць у прыхільнасьці да беларускіх парадкаў жыцьця, у тым, што Гапон-афіцэр не адходзіць ад беларускай мужыцкай грамады, а Кацярына-паненка, гаворачы папанску, значыцца, папольску, не адракаецца ад маткінай беларускай гаворкі, а навет бяжыць туды, дзе яна чуецца. З {{Разбіўка|соцыяльным элементам}} повесьці яшчэ горшая справа: ён у поўнай залежнасьці ад панскасьці і сантыментальнасьці аўтора. І ўсё-ж трэба адзначыць тую памяркоўную безстароннасьць, з якой Марцінкевіч малюець адваротныя староны прыгоннага жыцьця, хаця карэнь зла шукаець і ня там, дзе трэба. Гэта яшчэ большая заслуга дзеля таго, што навет паступовыя сучасьнікі рабілі яму закіды за "нагату" жыцьця. Сыракомля заўважыў яму, што ў повесьці "няма эстэтычнага пагляду артысты, няхват заслоны, якая прыкрыла-бы надта жорсткую нагату самае праўды"; Сыракомля ня мог згадзіцца з тым, што Гапон "памшчаецца" ворагу-аканому. З тае прычыны, што сантыменталізму ў самым жыцьці ня было, даволі {{Разбіўка|рытарычнымі}} выйшлі ў повесьці абразы жыцьця і людзей. Сярод дзеючых асоб твора тыпам можна назваць толькі аднаго аканома. {{Разбіўка|Аканом}}.-Абраз аканома таму і выйшаў такім жывым, жыцьцёвым, што аўтор не ідэалізаваў яго, а не стараўся і выдумаць штосьці нязвычайна благое, каб увасобіць у ім зло. Ен сабраў і сьпісаў агульныя, тыповыя чырты панскіх аканомаў таго часу, дадаў колькі знакаў жывога чалавека, і вось выйшаў дапраўды мастацкі тып. Аканом, як натура тупая, а маючая вялікую ўладу над закрэпленымі мужыкамі, перш-наперш страшна б'ецца: <poem>Калі возьмець драць і біць, То і з зямлі ня устаць.</poem><noinclude></noinclude> 3vhv3t56idz91zu70h2nbqdxp7rwfkm Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/86 104 29120 85860 2022-08-11T13:04:58Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> У яго „кнут у жмені аж трашчыць", ён любіць „бразнуць аплявуху" і „адвесіць сотні дзьве розак. Ен пагражае "так задаць нагаëм", што і „з здароўем ня відацца", а „хамy"-войту загадуе: "У карк шэльмаў тых гані!" Сялян ён дужа брыдка лаець, пані ён нагла маніць, дзяўчат сялянскіх зводзіць. Ен трус, баіцца адкрытага змаганьня і пускаецца на самы подлы спосаб паквітаваньня. Папаўшыся ў набор, ён прыкідаецца сухотнікам і даець подкуп доктару. Навет выгляд гэтага чалавека ня можа выклікаць ні у кога сымпатыі: са страху ён млеець, а ў злосьці страшна крывіць губы, вочы яго наліваюцца крывëю, а рыжыя вусы паднімаюцца шчэцьцю. {{Разбіўка|Гапон}}. - Абраз Гапона найлепей выйшаў там, дзе апісуюцца тыповыя азнакі мужыцкага сына-дзяцюка. А у тое, што Гапону пашчасьціла за пяць гадоў быцьця ў войску выйці на афіцэра, у гэта ня ймецца веры. Абраз Гапона створан з меншай дозай сантыментальнай чуласьці, чымся абраз Кацярынкі, дзеля таго ён выйшаў болей мастацкім. Ен меней ідэалізаваны. Скокі Гапона (ў першай песьні) выдаюць у ім здаровага, жыцьцярадаснага дзяцюка, каторы з усім пылам аддаецца весялосьці. Ен вельмі сьмелая, хоць і простая натура, адзін бароніцца з калом у руках ад груда людзей і рэжаць аканому праўду ў вочы. Ен шчыра і цьвёрда любіць каханую дзяўчыну. Ен не адракаецца ад свайго роднага і "мужыцкім абычаем" спраўляе вясельле, хоць стаў панам, "чыноў дажыўся". {{Разбіўка|Кацярынка}}.-Абраз Кацярынкі рыторычны, павярхоўна апісаны; мы больш ведаем аб яе выглядзе, чымся аб яе душы. Яе духоўныя вартасьці паказаны чытаньніку на веру, яны помала разглядаюцца ў зьвязку з агульным ходам повесьці. Як абраз сантыментальны, Кацярынка ня можа быць пеўным мастацкім тыпам беларускай сялянскай дзяўчыны з часоў паншчыны. Кацярынка дужа прыгожая, добра скачаць і пяець. Яна верна любіць Гапона і даець аканому добрую адпаведзь. Яна пабожна, прывязана да роднага, цьвёрда ў каханьні і прыязьні, цярпліва ў няшчасьці. Сярод добрых прыметаў, якімі так шчодра надарыў яе аўтор, мала, аднак, якія можна з пеўнасьцю прыняць за нацыянальна-беларускія, і ў гэтым хаваецца загана творчасьці Марцінкевіча. Як узгадавалась Кацярынка, аб тым сказана толькі пара слоў, дык няведама, як і з чаго разьвілісь яе добрыя прыметы, асабліва тыповыя і нацыянальныя. {{Разбіўка|Бацькі}}: Mірон і Усьціньня і Грыпіна апісаны кароценька, але ўдачна, з пеўнасьцю, што гэта-старыя беларускія бацькі.<noinclude></noinclude> 7spn1ate36sj2mtzn4gton1vqolmhvw Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/87 104 29121 85861 2022-08-11T13:11:42Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> {{Разбіўка|Да вартасьцей}} повесьці трэба залічыць добрую тэхнічную будову ўсяго твору, яркае, сакавітае і вельмі жывое апісаньне гульні ў карчме, скокаў, набору некрутаў у Магілеве, апісаньне некаторых малюнкаў побыту, прыгоннае работы і вясельля. Толькі ў апісаньні вясельля ёсьць непатрэбны лішак этнографіі. Застаюцца ў памяці кароценькія, але добрыя характарыстыкі доктара, маршалка, пракуpopa. {{Разбіўка|Верш}} повесьці сілябічны, па 7 і 8 складоў у радку. Для нашых дзён дасканальнага танічнага вершаскладаньня ён троху шурпаты і вымагае прызвычаенасьці ў чытаньні, а для тых часоў і наагул - ён даволі лёгкі, жывы і гладкі, добра рыфмаваны. {{Разбіўка|Мова}} вызначаецца чыстатосьцю народнай гутаркі, хоць і мае, затое, вульгарызмы, як: „Ананія-ж-воўча юха", або "Як на быдла, напаў зык", ці "Чупрыны, як шчэць дрыжаць" і інш. Есьць дзіўныя сказы, як; „Прыбег к карчме на кані." Есьць ня толькі полëнізмы, але і вялікарусізмы (браніцца, пашатнуўся, нет, к ней, возьле, жадна (прагавіта) і інш.). Есьць і цікаўныя, цяпер рэдкія беларускія словы. Між іншым трэба зазначыць, што Марцінкевіч піша {{Разбіўка|места}}, а ня месца, {{Разбіўка|пеўне}}, а ня пэўне. <center>{{Разбіўка|Вечарніцы}} (1855 г.)</center> Зьмешчаныя пад такім назовам два вершаваных апавяданьні зьвязаны тым, што абодва пераказаны на вечарніцах старым музыкай Ананіям. {{Разбіўка|Дурны Зьміцер, хоць хітры}} - першае апавяданьне-маець літаратурнае значаньне зусім невялічкае, але важна, як этап у разьвіцьці творчасьці Марцінкевіча. Ідэалы пісьменніка ў беларуска-мужыцкім пытаньні былі такія няхітрыя й кароткія, што ён усё глаўнае пасьпеў сказаць у „Гапоне". І вось мы відзім, што першая вечарніца {{Разбіўка|бязідэйна}}. І ў ёй маем сантыментальную чуласьць, дыдактычнатьць, ідылічных, прыгонных людцаў і добрых, жартаўлівых панкоў, але няма паважнай ідэі аўтора. Марцінкевіч проста перарабляе на апавяданьні хадзячыя жарты, дадаўшы толькі тутэйшага колёрыту і некалькі запраўдных іменьняў менскіх паноў, навет сваіх прыяцеляў. Гэта сьведчыць, што ён, пісаўшы гэты твор, узыйшоў на ростані, блудзіў на раздарожжы. Літературная цана гэтага апавяданьня заключаецца ў апісаньні вечарніц, Менска, характарыстыцы старога Ананіі. Цікавен самы тон і дух апавяданьня і адносіны аўтора да Зьмітра і паноў.<noinclude></noinclude> 9gg92p0ivvsz6ze1m7ebfx1iszh6gjx Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/88 104 29122 85862 2022-08-11T13:18:28Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> {{Разбіўка|Стаўроўскія дзяды}} - другое апавяданьне сьведчыць, што Марцінкевіч добраю парою зьвярнуў з дарогі жартаў на новы шлях, у бок беларускай міфолёгіі. Быццам прыкра зрабілася дыдактыку навучаць народ такімі мізэрнымі прыкладамі, як тыя прыгоды, што здараліся з дурным Зьмітрам, быццам здалося яму, што гэта-нягодны спосаб літаратурнай творчасьці. І ён добра зрабіў, пачаўшы пакланеньне дыдактызму ў сюжэтах міфолёгічных і паважнейшых. Можна толькі шкадаваць, што ў кірунку „Стаўроўскіх дзядоў" Марцінкевіч не разьвіўся. Тут быў-бы вялікі прастор для яго сантыментальнай романтычнасьці і карысьць для нашай чыста-нацыянальнай творчасьці. У „Стаўроўскіх дзядох" у Марцінкевіча найболей і выяўляюцца пачаткі сьвядома-нацыянальнага чуцьця, хоць, так сказаць, надворна (крывічы-беларусы, слаўны крывіцкі князь Грамабой, гаспадарстваная тэрыторыя і г. д.). Не натуральна толькі, што аб гэтым апавядае аўтор не сам ад сябе, а ўкладае {{Разбіўка|гістарычна}}-міфолёгічную веду ў вусны неадукаванага Ананіі. З чыста-літэратурнага боку і гэны твор стаіць нявысока. Ізноў глаўным чынам услаўляецца дабро (ў асобе Касі) і караецца зло (у асобе Мархвы). Ізноў добрая, ды павярхоўная характарыстыка беларускай дзяўчыны (Касі), каторая дужа падобна да кацярынкі ў повесьці „Гапон". Але тут-жа і даволі цікаўная баечная фабула, і прыгожае апісаньне сьвята „дзядоў“, калі прыходзяць Казьляр і Гусьляр ды прыбягаюць дзяды-сабакі, Стаўры і Гаўры. Эпічным прыгажством, сагрэтым беларускай лірычнай мягкасьцю, вызначаецца многа кавалачкаў з гэтага твора. Вось, для прыкладу, апісаньне страў на „дзяды": <poem>Боршч з саланінай на стол паявіуса, Кісла-верашчака за ім з каубасой, Грэцкімі блінамі абрусок пакрыуся, А далей крупнік з парасем стралой Ляцеу у талеркі; вячэра сьвятая! Бадзялася тут-жа лямешка густая, Панцак, ягляная са скваркамі каша, То яда мужыцка!-то пацеха наша!</poem> Цікаўна характарыстыка, дадзеная князю Грамабою. Гэта ўсё той-жа ідэал добрага пана па Марцінкевічу: „Коратка дзяржаў ён радных паноў, не папушчаў у крыўду бедных мужыкоў." Баяліся яго, такога пана, аканомы і камісары. Свайму сваяку, літоўскаму князю Віту, памагаў ён проціў паганскай сілы аж да самай Воршы, а калі варочаўся з вайны, усе яго спатыкалі, як родненькага бацьку. Віт „радасну сьлёзку кулаком абцёр." Часта абцірае сьлёзы і Ананія,-гэ-<noinclude></noinclude> 8nqdziu8c64hbgy1n0d3syg0fqkia9z Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/89 104 29123 85863 2022-08-11T13:27:38Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>та ўсё надворныя, але звычайныя прыметы марцынкевіцкага сантыменталізму. Як відзім, і з міфолёгіі беларускай, дужа вольна зьвязанай з гістарычнымі іменьнямі і назовамі, Марцінкевіч карыстаў ня столькі для заданьняў мастацкіх, сколькі для моральных. {{Разбіўка|Купала}} (1855 г.). Народная повесьць "Купала" выйшла ў 1855 годзе ў Менску, разам з польскімі творамі песьняра ў кнізе "Cіekawyś?-przeczytaj!" Калі Марцінкевіч пісаў свае "Вечарніцы", ён, пеўна-ж, ня меў за глаўнае заданьне апісаць беларускія вечарніцы. Але пасьля "Вечарніц" ён троху інэртна, а троху, разумеецца, дзеля розных псыхолëгічных прычын творчасьці, пішаць "Купалу", адылі "Шчэраўскія дажынкі", дзе падобнае, так сказаць, апісова-этнографічнае заданьне усе болей вытыкаецца наперад (можа быць і не па добрай волі аўтора). Апісаўшы ў "Купале", як даўней спраўлялі на Беларусі гэтае нацыянальнае сьвята, аўтор паказуець адносіны паніча і сялянскай дзяўчыны з дыдактычнай разьвязкай. Агатка быццам любіцца з панічом, але сяньня ў іх выйшла прыкрая размова. Паніч, як зусім папсаваная натура, радзіць дзяўчыне, каб ішла за Саўку і гэтак бы ўсе „злыя брэхні" зрабіла "пустой нябыліцай", а з ім каб любілася таксама і далей. На вялікую крыўду Агаткі і на яе словы, каб паніч з ёй пабраўся, а не звадзіў і не забаўляўся, ён выказуець такія тыпова-шляхоцкія думкі: <poem>Што-б шляхціц з мужыцкай дачкой ажаніуся, Я-ж бы меж сваімі тады ня ужыуся!</poem> Хоць з разьвязкі повесьці відаць, што і сам Марцінкевіч, мусіць, лічыў непамыснай справай пабраньне паніча з мужычкай, аднак, ён горача паўстае проці шляхоцкай думкі, што "ня грэх мужычку на чэсьці забіці". У гэтым заключаецца літэратурная вартасьць твору з ідэйнага боку. {{Разбіўка|Шчэраўскія дажынкі}} (1857 г.). Гэтая повесьць, складзеная з пролëга (размова пана з войтам Навумам) і дзьвюх карцін (варажба і дажынкі), літэратурную цану мае невялікую: прыгожае пісьменства забіваецца тут этнографіяй. Між іншым, тут найболей, чымся ва ўсіх творах Марцінкевіча, выступае праслаўленьне добрых паноў і сантыментальны пагляд на іх адносіны з мужыкамі. Аўтор аб сваей повесьці кажа: „Бо гэта, браткі, праўда, а ня казка". Яго словам ахвотна верыцца, відаць, што ён ня<noinclude></noinclude> fbkbgoi7gbwkrmi9hpgzq45tn14t7d6 85864 85863 2022-08-11T13:27:51Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>та ўсё надворныя, але звычайныя прыметы марцынкевіцкага сантыменталізму. Як відзім, і з міфолёгіі беларускай, дужа вольна зьвязанай з гістарычнымі іменьнямі і назовамі, Марцінкевіч карыстаў ня столькі для заданьняў мастацкіх, сколькі для моральных. {{Разбіўка|Купала}} (1855 г.). Народная повесьць "Купала" выйшла ў 1855 годзе ў Менску, разам з польскімі творамі песьняра ў кнізе "Cіekawyś?-przeczytaj!" Калі Марцінкевіч пісаў свае "Вечарніцы", ён, пеўна-ж, ня меў за глаўнае заданьне апісаць беларускія вечарніцы. Але пасьля "Вечарніц" ён троху інэртна, а троху, разумеецца, дзеля розных псыхолëгічных прычын творчасьці, пішаць "Купалу", адылі "Шчэраўскія дажынкі", дзе падобнае, так сказаць, апісова-этнографічнае заданьне усе болей вытыкаецца наперад (можа быць і не па добрай волі аўтора). Апісаўшы ў "Купале", як даўней спраўлялі на Беларусі гэтае нацыянальнае сьвята, аўтор паказуець адносіны паніча і сялянскай дзяўчыны з дыдактычнай разьвязкай. Агатка быццам любіцца з панічом, але сяньня ў іх выйшла прыкрая размова. Паніч, як зусім папсаваная натура, радзіць дзяўчыне, каб ішла за Саўку і гэтак бы ўсе „злыя брэхні" зрабіла "пустой нябыліцай", а з ім каб любілася таксама і далей. На вялікую крыўду Агаткі і на яе словы, каб паніч з ёй пабраўся, а не звадзіў і не забаўляўся, ён выказуець такія тыпова-шляхоцкія думкі: <poem>Што-б шляхціц з мужыцкай дачкой ажаніуся, Я-ж бы меж сваімі тады ня ужыуся!</poem> Хоць з разьвязкі повесьці відаць, што і сам Марцінкевіч, мусіць, лічыў непамыснай справай пабраньне паніча з мужычкай, аднак, ён горача паўстае проці шляхоцкай думкі, што "ня грэх мужычку на чэсьці забіці". У гэтым заключаецца літэратурная вартасьць твору з ідэйнага боку. {{Разбіўка|Шчэраўскія дажынкі}} (1857 г.). Гэтая повесьць, складзеная з пролëга (размова пана з войтам Навумам) і дзьвюх карцін (варажба і дажынкі), літэратурную цану мае невялікую: прыгожае пісьменства забіваецца тут этнографіяй. Між іншым, тут найболей, чымся ва ўсіх творах Марцінкевіча, выступае праслаўленьне добрых паноў і сантыментальны пагляд на іх адносіны з мужыкамі. Аўтор аб сваей повесьці кажа: „Бо гэта, браткі, праўда, а ня казка". Яго словам ахвотна верыцца, відаць, што ён ня<noinclude></noinclude> 93pwrwxlhyzniqrs6gb8trcil5mtk5j Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/90 104 29124 85865 2022-08-11T13:31:27Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>столькі тварыў, сколькі проста сьпісываў з жывой запраўднасьці. Прыгожая дзяўчына сіротка {{Разбіўка|Тадорка}} вельмі падобна да Касі ў „Вечарніцах", як тая ўзноў-да Кацярынкі ў повесьці „Гапон“. Агатка-ж узята з „Купалы". Апісаў аўтор жартам самога сябе, як гуляў з Тадоркаю, і ў апісаньні пасьмяяўся з пісара: <poem>Пасьля гульнуу з ею Навум Прыгаворка. Панок весяленькі, разумны, крый Божа! Яго у розуме і цісар ня зможа, А пісар наш, браткі, нечага казаць! У Халапенічах вучыуся чытаць! Вяліка галоука! мауляу сена стог, Ды пан загнау яго у казіны рог. Ен і кніжкі піша, песенькі сьпявае Так вумны, што усякі мужык панімае.</poem> Карціна частаваньня, калі "паявіўся на шырокі стол цаліком пячоны, прабальшэнны вол", карціна скокаў з песьнямі, карагоду, паднашэньня дажынковага вянка, - усё гэта напісана з вялікай любасьцю аўтора да рэчы, з захапленьнем красою народнага культа, з колёрытнасьцю і некаторым размахам, - і ў тым літэратурная вартасьць „Шчэраўскіх дажынак". {{Разбіўка|Пераклад „Пана Тадэуша"}} (1859 г.). Пераклад "Пана Тадэуша“ А. Міцкевіча, зроблены Марцінкевічам, друкавауся ў 1859 годзе ў Вільні "на грошы, што шмат людзёў злажылі, а паміж іх былі і мужычкі". Дазвол на друкаваньне дадзены цэнзарам Кукальнікам. Як толькі былі надрукаваны дзьве першыя быліцы, на места Кукальніка назначылі новага цэнзара, нейкага Мухіна. Той загадаў арыштаваць іх і спаліць; асталося цэлымі дзьве-тры кніжкі. Дык пераклад пабачыў сьвет толькі пасьля 1905 году. Прадмова перакладчыка напісана была папольску. У ёй Марцінкевіч піша так: "Аповесьць Адама Міцкевіча „Пан Тадэуш“, што так ясна, так шчыра малюець характар, звычаі і абычаі нашых беларускіх паноў часу Наполеона, ужо цяпер (1859 г.) перакладаецца на маскоўскую мову. Чаму-ж, думаю, наш народ просты, што з гэтымі панамі так блізка жыў, чаму-ж дробная акалічная шляхта, што жывучы ў лясным зацішшы, у хаце, між сабою, сваей роднай ужывае мовы-чаму-ж яна ня мае пазнаць абычаеў сваіх бацькоў? Вось гэта ўсё і нагнала мне думку пералажыць „Пана Тадэуша" на беларускую мову"... Далей перакладчык жаліцца, што праца яго „у гэтай мове", каторая мела заахвоціць "нашага беларускага мужыка і бедную шляхту" да навукі, што яна не знайшла прыяцеляў сярод "тых багатых людзей нашае старон-<noinclude></noinclude> 2ntayvrpgf0k5cgthanklzqrnvaqzxm Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/91 104 29125 85866 2022-08-11T13:34:33Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>кі, што паводле Бога і сумленьня павінны-б памагчы адкрыць цёмнаму народу вочы", гэта, значыцца, сярод абпалячаных вялікіх паноў. Далей ён кажа: „І вось я сяньня ахвярую "Пана Тадэуша", прыбранага ў мужыцкую сярмягу, паном і простаму народу з-над Дняпра, Дзьвіны, Бярэзіны, Сьвіслачы, Вільлі і Нëмна. Можа народ той просты, што з маткай прыродай блізка жывець, прыме гэты гасьцінец ад свайго дудара, што астатнія мінуты свайго жыцьця на карысьць народу аддаець". {{Разбіўка|Мова пераклада}} маець ужо розьніцу з жывой народнай гутаркай, аднак, у гэтым няма заганы, а ёсьць заслуга, бо гэта была амаль ня першая спроба нашых новых пісьменьнікаў перайці ад „простай“ гутаркі на грунт чыста-літэратурны. У лексіконе перакладу троху ёсьць зусім нязвычных для нас чужых слоў, асабліва для абстракцыйных разуменьняў, але ясна відаць, як пільна высцерагаўся ад іх перакладчык і як ён здалеу немалыя труднасьці. Так аб гэтым пісаў і Кіркор: „Перакладчык змог нясходаныя труднасьці. Пераклад ня толькі верны, але мова ўсюдых гарманічная, зразумелая і асабліва мягкая" („Жив. Рос.", т. ІІІ, стр. 327). Бо шмат кніжных беларускіх слоў з нашай залатой пары і гаспадарстванасьці памёрла, а ў цёмным народзе новых падобных ці ня было ці трудна было адшукаць іх, асабліва аднаму чалавеку, абкружонаму непрыязьню да працы. З мовы ж пераклада мы відзім, як у самога Марцінкевіча разьвіваліся пагляды на літаратурнасьць беларускай мовы. Наагул сказаць, пераклад, як першы ў беларускай літаратуры (другі ёсьць зроблены А. Ельскім) і напісаны ў часе нявысокага яе разьвіцьця, можна уважаць за добры, удачны. Сілябічны верш пераклада слабы, з надта даўгімі радкамі (13 складоў). {{Разбіўка|Пінская шляхта}} (1866 г.). Гэтая аднаактовая камедыя (фарс-водэвіль) малюець нам жыцьцё і панаравы вакалічнай шляхты ў глушы Піншчыны. Сюжэт стары, вядомы кожнай літаратуры: дзеці любяцца, але ня могуць пабрацца, бо бацькі іх вадзяцца. На гэтым фоне Марцінкевіч вельмі задачна і з добрымі жартамі абсьмяяў шляхоцкі гонар, застарэлыя шляхоцкія парадкі, прыхамаці і цемнату, а таксама хабарніцтва маскоўскіх ураднікаў і маскоўскую судовую валакіту. Разам з гэтым добра выстаўлена прыемная прастата шляхоцкага жыцьця ў хатніх справах. Камэдыя напісана надта жыва і сцэнічна. Найлепей змалëваны стара-шляхоцкія партрэты (Ціхон Пратасавіцкі, Іван Цюхай-Ліпскі, Харытон, Куторга), а таксама партрэт "найясьнейшай кароны" Кручкова і дзелавода Пісулькіна. Адна<noinclude></noinclude> 4cp58zgobrkc6i71mazm3lcnrn1sdqe Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/92 104 29126 85867 2022-08-11T13:38:50Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>з вартасьцей камэдыі заключаецца ў тым, што яна паказуець шкоднасьць, сьмяхотнасьць і няжыцьцёвасьць гаспадарствана- і культурна-чужога парадкаваньня на Беларусі. Першы раз "Пінская шляхта" надрукавана ў 1918 г. {{Разбіўка|Залёты}} (1870 г.). Гэтую сьмяхотную штуку ў 3-х дзеях Марцінкевіч напісау мешанаю польска-беларускай гутаркаю. Беларускага тэксту было блізка палавіны. На сучасную літаратурную мову „Залёты" выправіў Я. Лёсік. Композытарка М. Кімонт напісала да іх опэрэтачную музыку. Разгляд "Залётаў“ у зьвязку з крытыкай усяе творчасьці Марцінкевіча добра зрабіў Янка Купала, каторы між іншым пісаў так („Наша Ніва" за 1915 г., № 5): "Аутор опэрэткі В. Марцінкевіч, сам шляхціц, шчыра стаяў на варце інтарэсаў гэрбоўнай шляхты, паноў, і хаця бачыў усе іх заганы, усёжткі ў сваіх творах выказываў думку, што ўся бяда беларускай беднаты паходзіць не ад паноў, а ад панскіх слуг: аканомаў, цівуноў і іншай марноты. Пры шчырай сваей прыхільнасьці да народу, Марцінкевіч ня мог стаць усей душою на старане дэмосу, на старане толькі што выпушчанага з-пад панскай няволі мужыка-беларуса. Для Марцінкевіча гэты мужык ёсьць мужык: можна даць яму і асьвету, можна пазволіць дайці да сякога-такога дабрабыту, але ня можна дапусьціць яго да раўні з панамі. У яго літаратурных працах гэтая дзяльба панскіх і мужыцкіх душ перабягае скрозь чырвонай нітачкай, асабліва ў творах сцэнічных. Гэтак у „Залётах" паны і той навет пан з мужыкоў, Сабковіч, павінны гаварыць папольску, а толькі слугі іх гаворяць пабеларуску, - ды ня гледзячы на тое, што ў той час шмат-дзе па якіх дварох паны гаварылі паміж сабой пабеларуску. Марцінкевіч бачыў, што сярод мужыкоў пачынаецца эволюцыя, што колькісотлетняя паншчына не забіла да апошняга ў мужыцкай душы жаданьня падняцца вышэй са свайго паніжэньня, са сваей беднаты-цемнаты. Паяўляюцца сабковічы, тыя сабковічы-мужыкі, што багацеюць дабром з крыўдай для разбагацеўшых на мужыцкім дабры паноў. Колізіі гэтай Марцінкевіч яшчэ ці ня хоча ці ня можа ўразумець, яшчэ аўтора не патрапіла захапіць хваля вызвольнага ветру з захаду. І Сабковіч у „Залётах" гэта ёсьць шэльма з шэльмаў, узьвялічаны аўторам да нейкага горшага гатунку карыкатуры, а не чалавека з яго добрымі і благімі старонамі. Марцінкевіч ня мог падмеціць другіх сабковічаў, другіх дарабковічаў, дарабковічаў ня золата, а духа! Для тых часоў, для сучасных Марцінкевічу чытачоў і слухачоў, "Залёты", напэўна, мелі вялікую вартасьць, бо напісаны былі не для шырокага<noinclude></noinclude> sf9wk7tkrki7choiwzmmfz4mvtq0rii 85868 85867 2022-08-11T13:38:58Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>з вартасьцей камэдыі заключаецца ў тым, што яна паказуець шкоднасьць, сьмяхотнасьць і няжыцьцёвасьць гаспадарствана- і культурна-чужога парадкаваньня на Беларусі. Першы раз "Пінская шляхта" надрукавана ў 1918 г. {{Разбіўка|Залёты}} (1870 г.). Гэтую сьмяхотную штуку ў 3-х дзеях Марцінкевіч напісау мешанаю польска-беларускай гутаркаю. Беларускага тэксту было блізка палавіны. На сучасную літаратурную мову „Залёты" выправіў Я. Лёсік. Композытарка М. Кімонт напісала да іх опэрэтачную музыку. Разгляд "Залётаў“ у зьвязку з крытыкай усяе творчасьці Марцінкевіча добра зрабіў Янка Купала, каторы між іншым пісаў так („Наша Ніва" за 1915 г., № 5): "Аутор опэрэткі В. Марцінкевіч, сам шляхціц, шчыра стаяў на варце інтарэсаў гэрбоўнай шляхты, паноў, і хаця бачыў усе іх заганы, усёжткі ў сваіх творах выказываў думку, што ўся бяда беларускай беднаты паходзіць не ад паноў, а ад панскіх слуг: аканомаў, цівуноў і іншай марноты. Пры шчырай сваей прыхільнасьці да народу, Марцінкевіч ня мог стаць усей душою на старане дэмосу, на старане толькі што выпушчанага з-пад панскай няволі мужыка-беларуса. Для Марцінкевіча гэты мужык ёсьць мужык: можна даць яму і асьвету, можна пазволіць дайці да сякога-такога дабрабыту, але ня можна дапусьціць яго да раўні з панамі. У яго літаратурных працах гэтая дзяльба панскіх і мужыцкіх душ перабягае скрозь чырвонай нітачкай, асабліва ў творах сцэнічных. Гэтак у „Залётах" паны і той навет пан з мужыкоў, Сабковіч, павінны гаварыць папольску, а толькі слугі іх гаворяць пабеларуску, - ды ня гледзячы на тое, што ў той час шмат-дзе па якіх дварох паны гаварылі паміж сабой пабеларуску. Марцінкевіч бачыў, што сярод мужыкоў пачынаецца эволюцыя, што колькісотлетняя паншчына не забіла да апошняга ў мужыцкай душы жаданьня падняцца вышэй са свайго паніжэньня, са сваей беднаты-цемнаты. Паяўляюцца сабковічы, тыя сабковічы-мужыкі, што багацеюць дабром з крыўдай для разбагацеўшых на мужыцкім дабры паноў. Колізіі гэтай Марцінкевіч яшчэ ці ня хоча ці ня можа ўразумець, яшчэ аўтора не патрапіла захапіць хваля вызвольнага ветру з захаду. І Сабковіч у „Залётах" гэта ёсьць шэльма з шэльмаў, узьвялічаны аўторам да нейкага горшага гатунку карыкатуры, а не чалавека з яго добрымі і благімі старонамі. Марцінкевіч ня мог падмеціць другіх сабковічаў, другіх дарабковічаў, дарабковічаў ня золата, а духа! Для тых часоў, для сучасных Марцінкевічу чытачоў і слухачоў, "Залёты", напэўна, мелі вялікую вартасьць, бо напісаны былі не для шырокага<noinclude></noinclude> 03gd1j6j7rhpedjqsub4fvyf4i3go3t Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/93 104 29127 85869 2022-08-11T13:42:09Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>беларускага грамадзянства, а толькі для часткі яго, той касты, што ўмела чытаць і мела за што хадзіць у тэатры. Для цяперашняга беларускага грамадзянства „Залёты" ёсьць ні болей ні меней як сумны успамін тых часоў, калі людзі думалі і верылі, што ў адных станаў белая косьць у целе, а ў другіх чорная. Былі "залëты" пакляпаць мужычка белай рукой па зморшчаным твары ды паказаць яму, як гэта нягодна выбівацца з мужыкоў у паны". {{Разбіўка|Лірыка Марцінкевіча}}. Шмат дробных лірычных вершаў было ў Марцінкевіча, але некаторыя пагінулі, некаторыя захованы ў рукапісаx і, можа быць, абы-дзе ляжаць забытыя, і толькі зусім малая частка іх трапіла ў друк. Сярод такіх ёсьць: „{{Разбіўка|Павіншаваньне войта Навума ў дзень імянін панны W. S.}}" (1854 г.), дзе аўтор сьпісаўшы розныя пажаданьні, між іншым кажа імяніньніцы: Пацехай будзь у старасьці бацьком, а маткай роднай сваім мужычком". Верш напісан з жартамі і ахоплен вясёлым гумарам. „{{Разбіўка|Верш Навума Прыга воркі на прыезд да места Менска А. Контскага, У. Сыракомлі і С. Манюшкі}} (1856 г.). І гэты верш напісан падобна да папярэдняга, але з большай паважнасьцю. Ен маець тое значаньне, што сьведчыць аб славянафільстве Марцінкевіча, у каторым пісьменьнік знахадзіў несьвядомы выхад для захаваных пад польскасьцю пачаткаў свайго беларускага нацыянальнага чуцьця. Аўтор кажа: "І нашая ніва вялікімі дударамі уздаволь шчасьліва". {{Разбіўка|"Вясна, голад, перапала}}"... (1860 г.). Гэты верш, як кажуць, захаваўся ў рукапісе самаго Марцінкевіча, але без яго подпісу, а мяркуючы па зьместу і па тэхніцы верша, трудна сказаць з пеўнасьцю, што ён належыць аўторству Марцінкевіча. Верш гэты стаіць у некаторай дзіўной супярэчнасьці з іншымі творамі песьняра і з яго паўсёдным сьветаглядам. Можна думаць, што твор гэты ёсьць частка якой-небудзь анонімнай "мужыцкай гутаркі“, хадзіўшай у народзе (падобна „Гутарцы Данілы з Сьцяпанам" П. Бахрыма) і трапіўшай у рукі Марцінкевічу, каторы ў зьвязку з перажываным пяродаднем скасаваньня паншчыны выправіў яго на свой лад і пусьціў ізноў у ход без свайго подпісу. А можа і сам аўтор-пан напісаў яго пад якім-небудзь вялікім ўражаньнем, калі на мамэнт адчуў, што спакойная дыдактычнасьць яго твораў нікаліва не парушыць паноў, каб па маглі няшчаснаму народу, што ратунак можа быць толькі пасьля скасаваньня паншчыны. Можна і не знахадзіць тут<noinclude></noinclude> dd7kh8r25hft9imfu8laa9wsa9p7wsp Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/94 104 29128 85870 2022-08-11T13:45:35Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>ніякай супярэчнасьці, бо напісаць у такім тоне мог не правадыр грамады, а толькі чалавек, каторы сам разьвіваецца з разьвіцьцем ідэй у грамадзе (а гэткі быў Марцінкевіч); напісаць мог ня мужык, а пан, якому здавалася, што ён дужа добра разумее і пераказуець мужыцкую душу. Калі дапраўды верш гэты напісан Марцінкевічам, ён маець важнае значаньне для разгляду творчасьці песьняра і для характарыстыкі панскіх настрояў таго часу; ён сьведчыць, што перад рэформай спуджаныя думкі ляцелі шмат далей наўперад, чымся тое спраўдзілася, і патрабавалі абнізіць сваю трывогу нейкай звычайнай жартаўлівасьцю ці рацыяй поступу; ён-жа можаць дапаўняць ілюстрацыю марцінкевіцкай, так сказаць, нядзейнасьці, слабасьці яго нацыянальна-соцыяльнай ідэолёгіі, пры каторай не магло пачацца запраўднае адраджэньне беларусаў, ня гледзячы на суседзтв з шаўчэнкаўскаю Украінаю. Гэты верш Марцінкевіч не друкаваў ды й ня мог надрукаваць, бо заўсёды баяўся папсаваць свае адносіны з панамі, якія жартаўліва-прыхільна пазіралі на яго беларускую творчасьць толькі у такой меры, у якой на тое дазвалялі іхныя панскія інтарэсы. '''Агульны пагляд на творчасьць Марцінкевіча'''. Панскасьць замінала яму глянуць глыбей, са ўсей шчырасьцю, на панска-мужыцкія адносіны і паважна закрануць соцыяльныя проблемы. Як запраўдны пясьняр і дзеля таго найбольш сумленны і чулы чалавек свайго часу, ён толькі найлепей адчуваў пульс жыцьця і патрэбы народу, але, як пан, ён радзіўся і памёр з нічога нявартай соцыяльнай ідэолёгіяй, каторая для мужыкоў мела такі артыкул: <poem>Хваліць толькі бога, шчыра працаваці, Любіць добрых панау, мауляу родных браці, - Вось вашае дзела...</poem> Ен ідэалізуе сялян, каб збудзіць у паноў спагаднасьць да іх і тым палепшыць горкую мужыцкую долю. Але гэта ёсьць толькі абы-якое замірэньне панскасьці з пясьнярскай ідэйнасьцю, той компроміс, каторы ідзець у Марцінкевіча поруч з некатораай безпрынцыпнасьцю, бо вымагае ад песьняра посьле тых вышэйшых радкоў даволі спакойна, неўзварушона сказаць за мужыкоў: <poem>Будзем роуныя з панамі, Будзем самі, як паны...</poem> Не зачапляла творчасьць Марцінкевіча вялікіх агульначалавецкіх проблем. Круг яго ідэй шчыльна абмежаваны. Пісьменьнік дужа любіў беларускую прыроду і беларускае<noinclude></noinclude> otpfsujff8cap2xqy76yl30ednu72dk Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/95 104 29129 85871 2022-08-11T13:47:47Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<section begin="dunin"/>жыцьцё і надта добра ведаў сялянскі побыт. Дзеля таго малюнкі сялянскага жыцьця-няйлепей яму задаліся; гульня ў карчме, вясельле, варажба, дажынкі, купальле-лепшыя часткі яго твораў. Дыдактызм Марцінкевіча стануў і ў добрай і ў благой прыго...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><section begin="dunin"/>жыцьцё і надта добра ведаў сялянскі побыт. Дзеля таго малюнкі сялянскага жыцьця-няйлепей яму задаліся; гульня ў карчме, вясельле, варажба, дажынкі, купальле-лепшыя часткі яго твораў. Дыдактызм Марцінкевіча стануў і ў добрай і ў благой прыгодзе для творчасьці: дзякуючы яму, пясьняр меў звычайны, але важны ў пісьменстве пагляд, што прыгожая література павінна пабуджаць у людзёх лепшыя староны душы; але пільнуючы дыдактызму, Марцінкевіч траціў на літэратурнасьці. Тыпы у Марцінкевіча нявыразныя. Усе героіні яго повесьцей, добрыя беларускія дзяўчаты, ахарактызаваны агульнымі, рыторычнымі фразамі і дзеля таго сплываюцца ў адзін нявыразны выгляд. Маючы многа падабенства з Чачотам, Марцінкевіч, аднак далёка назадзе кідаець яго ў расточках несьвядома-нацыянальнага чуцьця і ў паглядзе на літэратурнае значаньне беларускае мовы. Даўшы прыклад беларускай повесьці і камедыі і пераклаўшы „Пана Тадеуша,“ ён першы паказаў, што беларуская мова-мала таго, што не цяжкая, не такая няўломная, як прызвыклі думаць у часе нашага заняпаду, ала што яна-гладкая, гібкая, пявучая, лірычная, багатая на словы і звароты, каторых даволі ёсьць, каб выказаць Адама Міцкевіча. Далёкі ад нашай сучаснай сьвядомасьці, як далёка неба ад зямлі, Марцінкевіч тымчасам сеяў беларускасьць поўнаю жменяю. І яго стродкі судзьдзя Я. Купала з удзячнасьцю пяе аб ім (1910 г.): <poem>Як стораж, стаў сьмела на варце Радзімых запушчаных гоняў, Стаў сеяць пасвойску ўсё тое, Што мы далей сеем сягоньня...</poem> Надрукаваў Марцінкевіч пабеларуску болей за ўсіх нашых пісьменьнікаў 19-сталецьця. Кніжкі йшлі ў народ. І, як ведаем, поэт Алесь Гарун няўся пачаткаў кніжнай беларускасьці па выпадкова знойдзенай, падранай кнізе-повесьці „Гапон“ Марцінкевіча. <section end="dunin"/> <section begin="karatynski"/>Вінцэсь Каратынскі. Уплыў Марцінкевіча. Вінцэсь Каратынскі пачаў пісаць пабеларуску пад уплывам Марцінкевіча. У 1856 годзе быў ён разам з Сыракомляю ў яго ў гасьцях, у Менску, і, як новы малады беларускі поэта, напісаў вершык, у каторым славіць гасьціннасьць Марцінкевіча і дзякуець за яго ласку. <section end="karatynski"/><noinclude></noinclude> 20026qap84kd3x2jllwp2l4ak4acwz0 Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/В. Дунін-Марцінкевіч 0 29130 85872 2022-08-11T13:49:57Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = В. Дунін-Марцінкевіч | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="82" to="92" fromsection=dunin tosection=dunin /> Катэгорыя:Творы 1921 год...» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = В. Дунін-Марцінкевіч | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="82" to="92" fromsection=dunin tosection=dunin /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] 8s44wptp3eptvzgh67lmu187xaptyxl 85873 85872 2022-08-11T13:50:22Z VasyaRogov 1510 wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = В. Дунін-Марцінкевіч | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = Артыкул | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="82" to="95" fromsection=dunin tosection=dunin /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] nk81mlbgecsyo3x1qvo1rb1ivknb1qb Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/79 104 29131 85877 2022-08-11T14:02:41Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «PRІSCІC TACC 75 нуў, бо не радзіўся мужыком. Ды ўсё-ж ëн меу той крытычны настрой у адносінах да паноў на Беларусі, якога ня было у нашых польска-беларускіх шляхоцкіх пісьменьнікаў. зьмяшчаў Да Беларуска-маскоўская школа пісьменьнікаў. Яшчэ раней за Шпілеўска...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>PRІSCІC TACC 75 нуў, бо не радзіўся мужыком. Ды ўсё-ж ëн меу той крытычны настрой у адносінах да паноў на Беларусі, якога ня было у нашых польска-беларускіх шляхоцкіх пісьменьнікаў. зьмяшчаў Да Беларуска-маскоўская школа пісьменьнікаў. Яшчэ раней за Шпілеўскага, у 1843 годзе, П. Кушын зьмесьціў у журнале „Москвитянинъ" надта цікаўнае апавяданьне „Гецыкі“ з жыцьця беларусаў паўночнай Віцебшчыны. Аўтор намаляваў прыгонны побыт, даў жменю цікаўных беларускіх песьняў („Гарэліца“, што ў Баршчэўскага), слоў, зваротаў мовы і цэлых размоў. У „Маяку“ беларускія творы Эгілеўскі (1844 г.) і іншыя людзі. першай палавіны 19-га сталецьця залічаецца і некалькі кніжных вершаў невядомых поэтаў. Так, у „Иллюстраціи“ (1848 г.) надрукаваны два даволі орыгінальных ,,Могил. губерн. вѣдом." (1849 г.) невядомы аўтор П. 3. *** зьмесьціў свой этнографічна-белетрыстычны твор „Дзяды", дзе ёсьць добрыя сцэнкі спраўляньня сьвята Дзядоў, напісаныя у драматычнай форме. З 1863 года найпільней узяліся маскоўскія вучоныя за апісаньне Беларусі. Каб давесьці Эўропе, што Беларусь-,,искони русская земля", тагачасныя маскоўскія патрыятычныя газэты і журналы давалі многа рознага матар'ялу аб Беларусі. Разумеецца, гэты матар ял мае нізкую цану як для теларускай літаратуры, так і наагул для гісторыі беларусазнаўства. А з тым таго можна скабеларуска-маскоўскіх пісьменьнікаў было мала вершыкі. У заць, што і што яны не зрабілі навет і той невялікай, мала здольнай да разьвіцьця работы, якую рабілі нашы беларуска-польскія пісьменьнікі. Шмат пісалі памаскоўску Безкарніловіч, Турчыновіч, Семянтоўскі, Кухцінскі, Бантыш-Каменскі і др. Рэволюцыйная і проціўрэволюцыйная літэратура 60-х гадоў. <section begin="kastus"/>'''Кастусь Каліноўскі''' (1838 - 1864). '''Біаграфічны матар'ял'''. Каліноўскі быў сын ткача з двара Мастаўляны (Ваўкавыскага павету, Горадзенскай губэрні). Скончыў 5 кляс прогімназіі ў Сьвіслачы. Byчыўся на юрыдычным факультэце ў Пецярбурзе, выйшаў кандыдатам праў. Знаходзіўся пад уплывам А. Герцэна і пеpaняўся рэволюцыйнымі ідэямі. Перад паўстаньнем прыехаў на Беларусь і працаваў над яго падрыхтаваньнем. Дамагаўся, каб былі скасаваны панскія прывілегіі і прызнаны шырокія <section end="kastus"/><noinclude></noinclude> 248ftwkryqdv1w1hoepbicy5rbxbhc3 Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/80 104 29132 85878 2022-08-11T14:05:37Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<section begin="kastus"/>культурна - нацыянальныя правы за беларусамі і ліцьвінамі. Жыў ён у Вільні па фальшываму пашпарту і вёў самую шырокую рэволюцыйную прапаганду. У 1864 годзе яго злавілі і засудзілі на сьмерць. Прысуд споўнен на Лукішскім пляцу 10 (23) сакавіка (м...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><section begin="kastus"/>культурна - нацыянальныя правы за беларусамі і ліцьвінамі. Жыў ён у Вільні па фальшываму пашпарту і вёў самую шырокую рэволюцыйную прапаганду. У 1864 годзе яго злавілі і засудзілі на сьмерць. Прысуд споўнен на Лукішскім пляцу 10 (23) сакавіка (марца) 1864 года, калі Каліноўскі меў усяго 26 гадоў. '''Яго літэратурная праца'''. У 1863 годзе, у Беластоку, Каліноўскі друкаваў нелегальную беларускую часопісь пад назовам „Мужыцкая праўда“, у каторай сам найбольш і пісаў пад псэўданімам {{Разбіўка|Яська-гаспадар з-пад Вільні}}. Нумары „Мужыцкае праўды" ёсьць у Віленскім музэі; усяго іх выйшла 6 штук. Часопісь заклікала бараніць унію, веру дзядоў, і скідаць ярмо маскоўскіх катаў. Чакаючы ў турме сьмерці, Каліноўскі напісаў дзьве адозвы да беларускага народа: адну вершам, адну прозаю. Пад уплывам і стараньнем Каліноўскага польскі „народны урад" выдаў маніфест да беларускага народа пабеларуску з абвяшчэньнем, што „даецца ўсім шляхецтва навекі" і даюцца іншыя вольнасьці. Невядома, ці меў Каліноўскі яшчэ якія беларускія творы; тыя-ж яго рэчы, што дайшлі да нас, ніякага літэратурнага значаньня ня маюць ды й пісаны яны былі з заданьнямі надта далёкімі ад заданьняў прыгожага пісьменства. Їх значаньне моральнае. Праклямацыі Каліноўскага і іншая падобная література сьведчыць нам, што 1) беларускае друкаванае слова так ці йначай усё болей пашыралася; 2) што беларускім словам карысталі тады, калі хацелі зачапіць струны беларускай душы. <section end="kastus"/> <section begin="1863"/>Праклямацыі і брошуры. 3 тым жа проціў-маскоўскім, проціў урадовым кірункам было выдрукавана ў нашай мове многа праклямацый і брошур, найболей невядома кім напісаных. Былі пашыраны сярод каталіцкага беларускага насяленьня, прыкладам, гэткія: 1. Перадсьмертны разгавор пустэльніка Пятра, като р ы жыў у пушчы д з е в я ц ьдзесят лет, а памёр маючы сто сорак лет. Кніжачка друкована ў 60 гадох, у Кіеве, з рэвалюцыйна-агітацыйнымі заданьнямі. Пры ёй у дадатку ёсьць польскі гімн у беларускім перакладзе. 2. Крыўда і праўда (1863 г.)-,,беларуская гутарка“, каторую напісаў вершам, дужа дрэнным, нейкі Ф. Пчыцкі. Аўтор наіўна спакушае беларускага мужыка тым, што раней, за палякамі, ,,і пан-бог даваў уроду": пша <section end="1863"/><noinclude></noinclude> 8ptmzsmptdoc44qtcbzs293kxm2e6ze Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/К. Каліноўскі 0 29133 85879 2022-08-11T14:06:39Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = К. Каліноўскі | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="79" to="80" fromsection=kastus tosection=kastus /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]]» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = К. Каліноўскі | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="79" to="80" fromsection=kastus tosection=kastus /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] 5a79ar0u86o5knzx4xed7p0rnxd0dhd Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/74 104 29134 85880 2022-08-11T14:13:11Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «70 торае палітычнае значаньне, як чутны для Заходу голас аб беларускай справе. Апрача таго, кніжка „Беларусь" для нас этнографічную цану, але таксама невялічкую. маець <section begin="czaczot"/><poem>'''Ян Чачот.''' (1797—1847).</poem> '''Біаграфічны матар'ял'''. Арадзіўся Ян Чачо...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>70 торае палітычнае значаньне, як чутны для Заходу голас аб беларускай справе. Апрача таго, кніжка „Беларусь" для нас этнографічную цану, але таксама невялічкую. маець <section begin="czaczot"/><poem>'''Ян Чачот.''' (1797—1847).</poem> '''Біаграфічны матар'ял'''. Арадзіўся Ян Чачот у Наваградзкім павеце Меншчыны. Разам з знамянітым земляком сваім Адамам Міцкевічам вучыўся ён у Наваградку ў дамініканскай павятовай школе. Дастаўшы там сярэднюю адукацыю, Чачот паступіў у віленскі унівэрсітэт на адзел моральных і палітычных навук. І тут ён дружыў Міцкевічам і разам з ім захапіўся тагачаснымі ідэямі і романтычным настроем. Калі ў 1817 годзе аднавіўся ня зусім легальны гурток "філёматаў", дык Чачот увайшоў у яго склад адным з першых. Заданьнямі гуртка быў патрыятызм, гуманнасьць і прасьвета. У дваццатых гадох філёматаў разагналі; Чачота выслалі на доўгі час у Уфу. У саракавых гадох ён вярнуўся і жыў троху у Леплю, Віцебскай губэрні, потым у вядомым двары Шчорсах, у Наваградчыне, дзе быў бібліатэкарам у Адама Храбтовіча, а пад канец свайго жыцьця, сьмерці Храбтовіча, жыў у сваіх школьных таварышоў. Памёр у Друзгеніках. Ян Чачот наляжаў да часу романтызма. Романтыкам ён узгадаваўся ў школе, якую праходзіў; разьвіцьцю романтычнасьці спрыяла яго жыцьцë. Романтызм даў яму любоў да народнай творчасьці і пасунуў яго да складаньня народных беларускіх песьняў.<section end="czaczot"/><noinclude></noinclude> 8a45tcuw6g6gf35nbb6fxdu5m5ty62o Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/75 104 29135 85881 2022-08-11T14:17:42Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> '''Літэратурная праца'''. Ян Чачот пісаў папольску і пабеларуску. У беларускай літаратуры ён дастаў славу, як пясьняр этнограф. Яго зборнікі беларускіх народных песьняў выхадзілі ў 1837-1846 гадох. Спачатку ён даваў нашы песьні ў польскіх перакладах і пераробках. Потым, надта захапіўшыся хараством поэзіі народа ëн друкаваў іх ў беларускім орыгінале, адылі і сам пачаў складаць беларускія лірычныя вершы, падобныя да народных песень. Усяго такіх вершаў Я. Чачот напісаў і ў 1844 г. надрукаваў 28 штук. '''Лірыка Я. Чачота'''. У пераважнай частцы сваіх вершаў Я. Чачот 1) або пяець аб тым, што ёсьць злога ў беларускім сялянскім жыцьці, 2) або малюець абразкі жаданага новага жыцьця, 3) або у элегічным тоне лятуціць аб шчаснай будучыне, моліцца, каб яна барджэй прыйшла. Апрача таго, у яго лірыцы можна знайсьці ўсё тое, што зазвычай бывае ў народных лірычных песьнях: хараство прыроды, каханьне і г. д. Але найболей {{Разбіўка|ідэйнай лірыкі}} з чыста грамадзкім нахілам. Ганіць Чачот мужыка-беларуса за гарэлку, за благую надворнасьць яго побыту, за неахайнасьць, гультайства, няпрыхільнасьць да рамяства. За найгоршае няшчасьце уважае Чачот гарэлку. Каб паказаць розьніцу між п'янствам і цьвярозасьцю, каб заахвоціць да цьвярозасьці і разам з тым папікнуць п'яніцу, пясьняр апісуець яго долю, яго згаленьне. Няма хлеба, няма воліка, на плячох лапленая сярмяжка, - а ўсё вінавата карчма. Бядуе пясьняр і аб тым, што "сядзім мы, як у нóры", што ў хаце у нас гусі, сьвіньні і цяляты. Ен пытаецца, нашто гэта? Ці-ж ня можна жыць у чыстай і някурнай хаце? Ня вучаць рамяству сваіх дзяцей сяляне, і гэта дрэнна. Хто мае многа сыноў і многа грошы, хай-бы не дзяржаў сыноў за печаю, а грошы не хаваў-бы ў зямлю; хай аддаў-бы таго ў шаўцы, другога да каваля ці сьлесара, а трэцяга завëз-бы да сталяра ці бондара. На патрэбу-ж для сялянскіх дзяцей школьнай навукі Чачот глядзіць, як на раскошу. Чачотаўскі абразок лепшай будучыны на сучасны пагляд даволі мізэрны, хоць і агорнут красою аўторскай романтычнасьці. Яго ідэальны мужык узімку, добраю парою, возіць кольле, а як сьнягі таюць-гародзіць; ён маець лучыну і многа клëтак дроў-будзе на чым варыць кашу дзеткам улетку; ён заўсёды парою ўпраўляецца з работаю: гарэць, сеець, косіць. Гэткі селянін мае хлеба і ня ходзіць вясною „у меркі". Ен працуе ў радасьці і вясельлі, здаволены з мужыцкае долі. У сьвята ëн-у цэркаўцы, "{{Разбіўка|бога, пана}}, сваю<noinclude></noinclude> jdyy4roq6pdrm83rhcxlrau4ic7q0pk Старонка:Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf/76 104 29136 85882 2022-08-11T14:20:47Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>хату і заботу знае". А калі захоча пагуляць, дык запрашае да сабе гасьцей і тады вып'ець чарку да вашмосьці. Як відзім, ідэалы сялянскага песьняра з паноў ня дужа бліскучыя, але ў яго пару яшчэ далёка было і да гэтага малога шчасьця, дык ён з усім запалам філёнтропа, засмучэньнем романтыка і лірычнасьцю поэта лятуціць аб @такой паправе" і моліцца богу так: „Няхай усім добра будзе!" Літэратурная мова Чачота адбіваець на сабе няшырокі пагляд на яе песьняра-этнографа. Верш Чачота чытаецца лёгка, маець народны склад, хаця часам дужа псуецца вялікім уплывам польскай версіфікацыі і зьбіваецца на няўломную сілябічнасьць. '''Характарыстыка творчасьці Я. Чачота.''' У вадным вершыку пясьняр кажаць беларусам-сялянам, што ён памагае ім „песенькі сьпяваці", бо ён сярод іх узрос, бо яму даў бог зазнаці гора, каб "лепш іх любіў і ўмеў спагадаці". З гэтага ясна відаць, што толькі ўласнае гора наўчыла песьняра-шляхоцкага романтыка адчуваць гора мужыцкае, што ўзросшы сярод беларускіх сялян, ён, аднак, ня чуець сябе індывідуумам беларускай грамады і толькі памагаець ёй пяяць, стоячы збоку, водаль ад яе. Беларускую поэзію Чачота можна характарызаваць так: 1) ён адчувае мужыцкае гоpэ, але папанску і романтычна; пяець аб тым горы мужыцкім спосабам, але на панскі і романтычны голас; 2) ëн зусім не адчувае нацыянальнага гнібеньня беларусаў; 3) творы яго дыдактычны, яны навучаюць, як трэба жыць; 4) ён сур'ёзна малюець жыцьцё. Дзеля таго, што беларуская творчасьць Я. Чачота стаяла на абпалячанай шляхоцкай дарозе, ён, як поэт і не клясавы і не нацыянальны, ня мог вырасьці да памыснай велічыні. Па здольнасьці ён вышэй за Рыпінскага і ніжэй за Баршчэўскага. Аднак, прымітыўны Баршчэўскі ня мог выкарыстаць сваю здольнасьць так, як выкарыстаў сваю разьвіты Чачот. '''Значаньне Я. Чачота''' ў гісторыі нашае літэратуры, галоўным чынам, такое: 1) ён пабуджаў беларускасьць; 2) ён першы сур'ёзна задумаўся над жыцьцём беларускага сялянства і паважна паставіў пытаньне; 3) ён першы натуральным спосабам вывеў кніжную творчасьць з народнай і зрабіў гэта ў беларускай мове (Баршчэўскі ў польскай), значыцца, даў ёй нацыянальны грунт для далейшага разьвіцьця.<noinclude></noinclude> 7fbnf18ndqyreyjve052gtozpprqkaa Гісторыя беларускае літэратуры (1921)/II/Я. Чачот 0 29137 85883 2022-08-11T14:21:31Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «{{Загаловак | назва = Я. Чачот | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="74" to="76" fromsection=czaczot /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]]» wikitext text/x-wiki {{Загаловак | назва = Я. Чачот | аўтар = Максім Іванавіч Гарэцкі | год = 1921 | крыніца = | сэкцыя = | папярэдні = | наступны = }} <pages index="Гісторыя беларускае літэратуры (1921).pdf" from="74" to="76" fromsection=czaczot /> [[Катэгорыя:Творы 1921 года]] 185ygbykxr8nkjeoal435qsxa8hk0i7 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/22 104 29138 85886 2022-08-11T15:39:58Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 5.jpg|подпіс='''Руіны замчышча у Новагрудку.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 5.jpg|подпіс='''Руіны замчышча у Новагрудку.'''}}<noinclude></noinclude> p9mi4xv89bnkcra4x21yv1oc5fogw8l 85887 85886 2022-08-11T15:40:28Z Gleb Leo 2440 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 5.jpg|подпіс='''Руіны Троцкаго замчышча.'''}}<noinclude></noinclude> 731bvojf6ddwujz2frxq9z64bg5v3l3 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/25 104 29139 85891 2022-08-11T16:11:42Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 7.jpg|подпіс=<small>(Перэдрук забаронены)</small>{{gap|4em}}'''Владыслаў-Якоў Ягайло.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 7.jpg|подпіс=<small>(Перэдрук забаронены)</small>{{gap|4em}}'''Владыслаў-Якоў Ягайло.'''}}<noinclude></noinclude> kzmkuo1zejd99i6k27efbw7eckyvbvj Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/27 104 29140 85892 2022-08-11T16:12:31Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 8.jpg|подпіс='''Мальборг (глаўная крэпасць крыжакоў).'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 8.jpg|подпіс='''Мальборг (глаўная крэпасць крыжакоў).'''}}<noinclude></noinclude> 0t5a2i48retw9obml9ozwzo0etb656u Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/30 104 29141 85895 2022-08-11T16:15:20Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 10.jpg|подпіс='''Беларуская кроніка (летапісь) аб Вялікіх князях Літоўска-Рускіх.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 10.jpg|подпіс='''Беларуская кроніка (летапісь) аб Вялікіх князях Літоўска-Рускіх.'''}}<noinclude></noinclude> ssm93504rxy14p5gsm7bnnrgaspz5em Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/32 104 29142 85902 2022-08-11T17:25:53Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 10.jpg|подпіс='''Беларуская кроніка.''' (перэховываецца у Віленскай публічнай бібліотэцы).<br />… гонца пошлет. къ великому князю витовту к дорогичыоу. што тая дҍла сталася. и г...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 10.jpg|подпіс='''Беларуская кроніка.''' (перэховываецца у Віленскай публічнай бібліотэцы).<br />… гонца пошлет. къ великому князю витовту к дорогичыоу. што тая дҍла сталася. и гонецъ той найдет. великаго князя витовта оу городнҍ. и князь великый витовтъ за одинъ день з городна прыженеьб къ отцу своему великому князю кестоутью. онж реклъ. сыну своемоу великому князю витовтоу ты мнҍ не вҍрилъ. а се тыи грамоты што записалися на нас. но бог насъ остерегъ. ино я великому князю ягайлоу ничого не вдҍлалъ. не рушилъ есми ни скарбов его ни стад. а сам оу мене оунятствҍ ходять за малою сторожою. а отчину его витебскъ. крево. вся мҍста што отецъ его держал, а тое все емоу даю ни {{Абмылка|вь|въ}} што не вступаюся, а то вдҍлал есми. стерега головы свей и почюлъ есми што на мене лихомыслять и князь великый ягайло. оурадовался}}<noinclude></noinclude> ecttwlro8z842n4njld5mj4k18c8a80 Старонка:Домбі і сын.pdf/391 104 29143 85906 2022-08-11T17:58:49Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Вы мне прабачце, капітан Джылс, — адказаў містэр Тутс, — калі іншы раз ваша гутарка здаецца мне няяснай. Але, дапраўды, я… Капітан Джылс, гэта вельмі цяжка — не ўспамінаць пра міс Домбі. Дапраўды-ж, тут у мяне такі жахлівы цяжар, — Тутс патэтычна дакрануўся абодвума рукамі да сваёй манішкі, — што і ўдзень і ўночы мне бесперастанку здаецца, быццам хтосьці на мне сядзіць. — Такія мае ўмовы, — сказаў капітан. — Калі вы іх лічыце цяжкімі, браток, — магчыма, яны сапраўды цяжкія, — абыйдзіце іх бокам, змяніце курс і расстанемся весела! — Капітан Джылс, — запярэчыў містэр Тутс, — я добра не разумею, у чым тут справа, але пасля таго, што вы мне сказалі, калі я прышоў сюды першы раз, мне, бадай, больш прыемней будзе думаць аб міс Домбі пры вас, чым гаварыць аб ёй з кім-небудзь іншым. Таму, капітан Джылс, калі вы мне зробіце прыемнасць быць знаёмым з вамі, я буду вельмі шчаслівы і прыму вашы ўмовы. Я хачу быць сумленным, капітан Джылс, — сказаў містэр Тутс, рвануўшы зноў да сябе працягнутую руку, — а таму лічу сваім абавязкам сказаць, што ''не магу'' не думаць аб міс Домбі. Для мяне нямысліма даць абяцанне не думаць пра яе. — Прыяцель, — сказаў капітан, чые думкі аб містэры Тутсе змяніліся к лепшаму пасля такога шчырага адказу, — думкі чалавека падобны да ветру, і ніхто не можа за іх паручыцца на які-б там ні было тэрмін. А што датычыцца слоў, дагавор заключан? — Што датычыцца слоў, капітан Джылс, — адказаў містэр Тутс, — думаю, што магу ўзяць на сябе гэта абавязацельства. І містэр Тутс адразу-ж падаў капітану Катлю руку, а капітан з ветлівым і прыхільна спагадлівым выглядам фармальна прызнаў іх знаёмства. Містэр Тутс быў, як відаць, вельмі супакоены і абрадаваны такім вынаходствам і з захапленнем хіхікаў аж да сканчэння свайго візіта. Капітан, у сваю чаргу, не быў засмучаны роляй апекуна і застаўся надзвычай задаволеным сваёй асцярожнасцю і прадбачлівасцю. Але як-бы ні быў капітан Катль надзелены гэтай апошняй якасцю, у той-жа вечар яго чакаў сюрпрыз, наладжаны яму такім бясхітрасным і простадушным юнаком, як Роб Тачыльшчык. Гэты наіўны юнак, распіваючы чай за адным сталом з капітанам і ціхмана нахіляючыся над сваім кубкам і сподкам, на працягу некаторага часу назіраў употайкі за сваім гаспадаром, які быў узброены акулярамі і з вялікай цяжкасцю, але з вялікай важнасцю чытаў газеты; і, нарэшце, Роб парушыў маўчанне: — Ах, прашу прабачэння, капітан, але, можа, вам патрэбны галубы, сэр? — Не, прыяцель, — адазваўся капітан. — Бо мне хацелася-б збыць сваіх галубоў, сэр, — сказаў Роб. — Вось як! — усклікнуў капітан, злёгку прыпадняўшы свае калматыя бровы.<noinclude></noinclude> rq2zczvgrtr5eegp3rbs8a39zuaqgcw Старонка:Домбі і сын.pdf/392 104 29144 85907 2022-08-11T18:48:20Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Так. Я пайду, капітан, з вашага дазволу, — сказаў Роб. — Пойдзеце! Куды вы пойдзеце? — запытаўся капітан, пазіраючы на яго ва ўпор цераз верх акуляраў. — Як! Хіба вы не ведалі, што я збіраюся пайсці ад вас, капітан? — адазваўся Роб з палахлівай усмешкай. Капітан паклаў газету, зняў акуляры і ўтаропіўся ў дэзертыра. — Але, капітан, я хачу вас папярэдзіць. Я думаў, што вы ўжо ведаеце аб гэтым, — сказаў Роб, паціраючы рукі і ўстаючы. — Калі-б вы былі так ласкавы, капітан, і хутчэй знайшлі сабе каго-небудзь іншага, гэта мне было-б на руку. Баюся, што да заўтрашняй раніцы вам нікога не ўдасца падшукаць. Як вы думаеце, капітан? — Дык вы, значыцца, збіраецеся здрадзіць свайму сцягу, прыяцель? — сказаў капітан, які доўга разглядаў яго фізіяномію. — Ах, капітан, вы вельмі жорстка абыходзіцеся з хлапцом, — усклікнуў мяккасардэчны Роб, на момант адчуўшы і знявагу і абурэнне, — які папярэдзіў вас па ўсіх правілах, а вы на яго паглядаеце хмурна і называеце яго здраднікам! Вы, капітан, ніякага права не маеце лаяць хлапца. Толькі таму, што я слуга, а вы гаспадар вы на мяне паклёпнічаеце! Што я зрабіў дрэннага? Растлумачце мне, капітан, якое я зрабіў злачынства? Засмучаны Тачыльшчык расплакаўся і пачаў церці вочы абшлагом. — Паслухайце, капітан! — прадаўжаў зняважаны юнак. — Скажыце, што злачыннае я зрабіў? Што я такое зрабіў? Украў якія-небудзь рэчы? Падпаліў дом? Калі я гэта зрабіў, дык чаму вы мяне не абвінавачваеце і не судзіце за гэта? Але паганіць рэпутацыю хлопчыка, які быў вам добрым слугой, таму, што ён не можа шкодзіць самому сабе дзеля вашай карысці, — вось, якая знявага і якая ўзнагарода за верную службу! Вось чаму хлапцы кожны раз збіваюцца з дарогі і гінуць! Вы мяне здзіўляеце, капітан, здзіўляеце! Усё гэта Тачыльшчык суправаджаў плаксівым завываннем і асцярожна адступаўся да дзвярэй. — Так, значыцца, вы знайшлі сабе другі ложак, прыяцель? — сказаў капітан, не спускаючы з яго пільнага позірку. — Так, капітан, ужо калі гаварыць вашымі славамі, я ''знайшоў'' сабе другі ложак! — усклікнуў Роб, прадаўжаючы адступацца. — Лепшы, чым быў у мяне тут. І там мне не патрэбна будзе, каб вы закінулі за мяне слаўцо, капітан, а гэта вялікая ўдача пасля таго, як вы закідалі мяне гразёю, бо я бедны і не магу шкодзіць самому сабе дзеля вашай карысці. Так, я ''знайшоў'' сабе другі ложак. І калі-б я не баяўся пакінуць вас без слугі, я мог-бы пайсці хоць цяпер, толькі-б не чуць, як вы мяне лаеце, бо я бедны і не магу зрабіць шкоду самому сабе дзеля вашай карысці. Чаму вы мяне дакараеце за тое, што я бедны і не раблю шкоды сабе дзеля вашай карысці, капітан? Як вы можаце так рабіць, капітан?<noinclude></noinclude> 1bvb50b1xpyreeescyigvy5qvj4uowi Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/36 104 29145 85913 2022-08-11T20:13:12Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 13.jpg|подпіс='''Страніца з беларускаго псалтыра XVI сталецьця.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 13.jpg|подпіс='''Страніца з беларускаго псалтыра XVI сталецьця.'''}}<noinclude></noinclude> frbadr785c6m7xmd4n8b6hi4276phpl Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/41 104 29146 85919 2022-08-11T20:22:24Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 16.jpg|подпіс='''{{Абмылка|П роба|Проба}} беларускаго пісьма з 1562 году.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 16.jpg|подпіс='''{{Абмылка|П роба|Проба}} беларускаго пісьма з 1562 году.'''}}<noinclude></noinclude> kjvta90zdp46f3o2lzx7qjeb387t5yy Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/45 104 29147 85920 2022-08-11T20:40:25Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 17.jpg|подпіс={{Разьбіўка|ДАВІДГАРАДОК}}.}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 17.jpg|подпіс={{Разьбіўка|ДАВІДГАРАДОК}}.}}<noinclude></noinclude> lcow20firmm010sd7oolcd197seoi9r Катэгорыя:Проза Чарльза Дыкенса 14 29148 85930 2022-08-11T21:50:20Z Gleb Leo 2440 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Проза паводле аўтараў|Дыкенс, Чарльз]] [[Катэгорыя:Чарльз Дыкенс]] [[Катэгорыя:Англійская проза|Дыкенс, Чарльз]]» wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Проза паводле аўтараў|Дыкенс, Чарльз]] [[Катэгорыя:Чарльз Дыкенс]] [[Катэгорыя:Англійская проза|Дыкенс, Чарльз]] c4zkenbxml471kv7353r6jdjqg4199l Індэкс:Беларускае пісьменства.pdf 106 29149 85933 2022-08-12T04:23:44Z VasyaRogov 1510 Новая старонка: «» proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=Жылуновіч, З. Беларускае пісьменства : гістарычна-крытычны нарыс |Language=be |Volume= |Author=Цішка Гартны |Translator= |Editor= |Illustrator= |School= |Publisher= |Address= |Year=1924 |Key= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |Source= |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} ex5pw65pl0vwec6a7rvj06nkyt1wyvl Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/3 104 29150 85935 2022-08-12T04:27:54Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>3. Жылуновіч. '''Беларускае пісьменства.''' ''Гістарычна-крытычны нарыс.'' '''Старадаўняе пісьменства.''' Гісторыя беларускага пісьменства мае за сабою многавяковую даўнасьць. Сваім пачаткам яна заходзіць у глыб стагодзьдзяў, ажно да часоў прыняцьця славянскімі пляменьнямі хрысьціянскай веры. З пачатку яно мела на сабе моцны ўплыў царкоўна-славяншчыны, як то было з расійскаю ды украінскаю пісьменнасьцю, але з бегам часу, паступова пераймала мову сьвецкую, народную, разьвівала яе, багаціла й шырыла. Асабліва шырака расквітнела беларуская пісьменнасьць у XVІ стагодзьдзі, калі Беларусь падпала пад культурны ўплыў заходня-эўропэйскага гуманізму. Пад яго ўсьціскам візантыйска-царкоўныя напластаваньні пачалі лопацца, уступаючы месца новым павеям, якія крыху пазьней вытырхнулі сабою рэформацыю. У XVІ-м стагодзьдзі зьяўляюцца на небасхіле беларускай пісьменнасьці выразныя асобы, якія папаўняюць беларускую пісьменнасьць сваімі знатнымі творамі і становяць яе на высокую ступню. Сярод іншых пісьменьнікаў гэтае пары трэба адмеціць Ф. Скарыну, В. Цяпінскага, С. Буднага, А. Рымшу са сваімі творамі. Поруч з імі, зьяўляюцца два гістарычных дакумэнты офіцыяльнага характару-Літоўскі Статут і Баркулабаўская кроніка невядомых аўтораў. Пэрыяд гэты ў беларускай старадаўняй пісьменнасьці прызнаецца гісторыкамі момантам яе росквіту. У далейшыя часы, на працягу якіх двухстагодзьдзяў, з канца XVІ да канца XVІІІ, наступае заняпад. За гэты тэрмін гісторыя не адмячае больш-менш выдатных імёнаў пісьменнасьці. Пападаецца некалькі пасярэдніх, сярод якіх Сымон Полацкі ў XVІІ стагодзьдзі і Лявон-Лукаш Кішка-у канцы XVІІ і ў пачатку XVІІІ стагодзьдзяў. Абое яны з духоўнага пахаджэньня-першы манах, другі вуніяцкі мітрапаліт-і сваёю працаю мала што ўносяць у скарбніцу беларускай пісьменнасьці. Фактычна і ўся старадаўняя беларуская пісьменнасьць зьяўляецца ўмоўнай велічынёй, нязначным факторам у гісторыі культурнага разьвіцьця і паасабліва беларускага народу. Таксама яна ня мае непасрэдняй сувязі з новай беларускай літаратурай, якая пачала сваё разьвіцьце бадай што самастойна з XVІІІ стагодзьдзя.<noinclude></noinclude> fq2dtgntdhi7qz4djse5h6cm213orjp Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/4 104 29151 85936 2022-08-12T04:33:41Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> '''Новае пісьменства.''' Новае беларускае пісьменства бярэ свой пачатак з часу зьяўленьня ў сьвет беларускай поэмы "Энэіда". "Энэіда" напісана невядомым аўторам ці ў канцы 90 гадоў XVІІІ стагодзьдзя, як сьведчаць польскі крытык Падбарэскі і расійскі-Кавелін, ці ў пачатку XІX, як даводзяць гэткія сказы з самай поэмы: <poem>Дамоўкі сталі выбірацца, Як ад Кутуза Банапарт.</poem> Гэты твор выразна адзначаецца, нават, ад твораў самых знатнейшых з пэрыяду старасьвецкай пісьменнасьці як па мове, гэтак і па тэхніцы напісаньня. „Энэіда“ пайшла ў народ у ненадрукованым пісаньні, чыталася й пашыралася праз перапіску. Як і ўва ўкраінскай „Энэідзе“, у беларускай насьледуецца сюжэт з поэмы рымскага поэты Віргілія, які ў сваёй несьмяротнай поэме апісваў прыгоды Энэя-старадаўняга грэцкага гэроя, які цягаўся па сьвеце са сваімі траянцамі і меў розныя здарэньні, Украінская „Энэіда", напісаная ўкраінскім пісьменьнікам Янам Катлярэўскім, прыспасована да ўкраінскага быту; аўтор-жа беларускай „Энэіды“ модэрнізаваў свой твор водлуг беларушчыны. Усе грэцкія ўмовы пераменены на беларускія, мова ўзята з беларускай часткі Смаленшчыны. Беларуская Энэіда“ напісана складна, з добрымі рытмамі. Але ўнутраны зьмест яе ня мае у сабе ніякай цэннай ідэі, поэма не адбівае ў сабе тых ці іншых жаданьняў беларускага народу, не паказвае яго соцыяльнага становішча. Затое беларуская „Энэіда“ цэнна сваім паказным значэньнем. Яна засьведчыла многім і многім, што на беларускай мове можна пісаць гэтак вольна й добра, як і на другіх. Гэтым яна палажыла пачатак далейшаму разьвіцьцю і пашырэньню беларускай літаратуры. Другі твор таксама невядомага пакуль аўтора Тарас на ПарHace" ўжо ва многім пераважвае па значнасьці „Энэіду“. Напісаны, прыблізна, у 1840 гадох, "Тарас на Парнасе" пасьвечан літаратурнаму жыцьцю таго часу. Ён мае сатырычны сэнс, пакірованы на ісьціннарускіх журналістых тыпу Булгарына. Аўтор поэмы "Тарас на Парнасе", відаць, пісаў свой твор пад уплывам „Энэіды", бо прымеркаваў яго будаваньне пад яе. Аднак і мова і лёгкасьць чытаньня і цікавасьць ды жывасьць тэмы робіць поэму "Тарас на Парнасе" шмат мацнейшай за „Энэіду“. Зразумела, што яе жыцьцёвасьць у сэнсе адбіцьця таго ці іншага боку беларускага жыцьця, роўная з якасьцямі гэтага характару ў „Энэідзе“. Як адна, гэтак і другая маюць больш усяго гісто рыка-этнографічную цэннасьць. Бязумоўна, што ў справе пашырэньня беларускіх ідэяу, абедзьве поэмы заслугоўваюць першараднага значэньня. „Тарас на Парнасе" ў асобку не перастае цікавіць чытача і да гэтага часу, будучы адным з популярнейшых беларускіх твораў. Маецца вельмі шмат людзей, якія ведаюць яго напамяць і ахвотна дэклямуюць яшчэ дагэтуль на вечарынках, концэртах і інш. „Тарас на Парнасе" налічвае шмат выданьняў; перш ён хадзіў па руках у рукапісах а далей быў у 1889 годзе надрукованы у "Минском Листке" № 37. Пасьля гэтага нясьціханна перадрукоўваўся ў Расіі і заграніцаю. Беларуская „Энэіда" і "Тарас на Парнасе" ёсьць клясычныя беларускія творы. Ад іх беларуская літаратура пераступіла ў сваім разьвіцьці на другую ступень - к сантымэнталізму, які шырака разьвіўся к палове XІX стагодзьдзя. Прадстаўнікі гэтага напрамку у беларускай літаратуры выходзілі з прасьвечанай перадавой шляхты, з польскім ухілам. Паперш усе яны, як Ян Чачот, А. Рыпінскі, Я. Баршчэўскі галоўную увагу аддавалі на творчасьць на польскай мове. Аднак, пад уплывам вызваленцкіх ідэяў, якія йшлі з Заходняй Эўропы, а часткаю<noinclude></noinclude> 7h4rpmje6faaqb9v21rd56ik0ppcw8w 85937 85936 2022-08-12T04:33:53Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude> '''Новае пісьменства.''' Новае беларускае пісьменства бярэ свой пачатак з часу зьяўленьня ў сьвет беларускай поэмы "Энэіда". "Энэіда" напісана невядомым аўторам ці ў канцы 90 гадоў XVІІІ стагодзьдзя, як сьведчаць польскі крытык Падбарэскі і расійскі-Кавелін, ці ў пачатку XІX, як даводзяць гэткія сказы з самай поэмы: <poem>Дамоўкі сталі выбірацца, Як ад Кутуза Банапарт.</poem> Гэты твор выразна адзначаецца, нават, ад твораў самых знатнейшых з пэрыяду старасьвецкай пісьменнасьці як па мове, гэтак і па тэхніцы напісаньня. „Энэіда“ пайшла ў народ у ненадрукованым пісаньні, чыталася й пашыралася праз перапіску. Як і ўва ўкраінскай „Энэідзе“, у беларускай насьледуецца сюжэт з поэмы рымскага поэты Віргілія, які ў сваёй несьмяротнай поэме апісваў прыгоды Энэя-старадаўняга грэцкага гэроя, які цягаўся па сьвеце са сваімі траянцамі і меў розныя здарэньні, Украінская „Энэіда", напісаная ўкраінскім пісьменьнікам Янам Катлярэўскім, прыспасована да ўкраінскага быту; аўтор-жа беларускай „Энэіды“ модэрнізаваў свой твор водлуг беларушчыны. Усе грэцкія ўмовы пераменены на беларускія, мова ўзята з беларускай часткі Смаленшчыны. Беларуская Энэіда“ напісана складна, з добрымі рытмамі. Але ўнутраны зьмест яе ня мае у сабе ніякай цэннай ідэі, поэма не адбівае ў сабе тых ці іншых жаданьняў беларускага народу, не паказвае яго соцыяльнага становішча. Затое беларуская „Энэіда“ цэнна сваім паказным значэньнем. Яна засьведчыла многім і многім, што на беларускай мове можна пісаць гэтак вольна й добра, як і на другіх. Гэтым яна палажыла пачатак далейшаму разьвіцьцю і пашырэньню беларускай літаратуры. Другі твор таксама невядомага пакуль аўтора Тарас на ПарHace" ўжо ва многім пераважвае па значнасьці „Энэіду“. Напісаны, прыблізна, у 1840 гадох, "Тарас на Парнасе" пасьвечан літаратурнаму жыцьцю таго часу. Ён мае сатырычны сэнс, пакірованы на ісьціннарускіх журналістых тыпу Булгарына. Аўтор поэмы "Тарас на Парнасе", відаць, пісаў свой твор пад уплывам „Энэіды", бо прымеркаваў яго будаваньне пад яе. Аднак і мова і лёгкасьць чытаньня і цікавасьць ды жывасьць тэмы робіць поэму "Тарас на Парнасе" шмат мацнейшай за „Энэіду“. Зразумела, што яе жыцьцёвасьць у сэнсе адбіцьця таго ці іншага боку беларускага жыцьця, роўная з якасьцямі гэтага характару ў „Энэідзе“. Як адна, гэтак і другая маюць больш усяго гісто рыка-этнографічную цэннасьць. Бязумоўна, што ў справе пашырэньня беларускіх ідэяу, абедзьве поэмы заслугоўваюць першараднага значэньня. „Тарас на Парнасе" ў асобку не перастае цікавіць чытача і да гэтага часу, будучы адным з популярнейшых беларускіх твораў. Маецца вельмі шмат людзей, якія ведаюць яго напамяць і ахвотна дэклямуюць яшчэ дагэтуль на вечарынках, концэртах і інш. „Тарас на Парнасе" налічвае шмат выданьняў; перш ён хадзіў па руках у рукапісах а далей быў у 1889 годзе надрукованы у "Минском Листке" № 37. Пасьля гэтага нясьціханна перадрукоўваўся ў Расіі і заграніцаю. Беларуская „Энэіда" і "Тарас на Парнасе" ёсьць клясычныя беларускія творы. Ад іх беларуская літаратура пераступіла ў сваім разьвіцьці на другую ступень - к сантымэнталізму, які шырака разьвіўся к палове XІX стагодзьдзя. Прадстаўнікі гэтага напрамку у беларускай літаратуры выходзілі з прасьвечанай перадавой шляхты, з польскім ухілам. Паперш усе яны, як Ян Чачот, А. Рыпінскі, Я. Баршчэўскі галоўную увагу аддавалі на творчасьць на польскай мове. Аднак, пад уплывам вызваленцкіх ідэяў, якія йшлі з Заходняй Эўропы, а часткаю<noinclude></noinclude> 2hqpyg17jmeihevwisw15h09v8tpta3 Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/5 104 29152 85938 2022-08-12T04:42:04Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>пад захапленьнем пачуцьця спагады да цёмных беларускіх працоўных гушчаў, яны падыходзілі да беларускай літаратуры, пішучы часткай на беларускай народнай мове, часткай на беларуска-польскай, зьмешанай. Гэтак, Ян Баршчэўскі пісаў усе свае вершаваныя баляды і апавяданьні з народнага жыцьця польскаю моваю з вялікімі беларускімі ўстаўкамі. У 1844-46 годзе ў Пецярбурзе на зьмешанай мове выйшаў збор яго твораў у 4 томах пад назваю "Шляхціц Завальня, ці Беларусь у фантастычных апавяданьнях". А. Рыпінскі, таксама спачатку літаратурнай працы пісаў папольску і нават лічыў беларусаў за польскае племя. Толькі і спусьціўшы шмат часу, уцёкшы ў Парыж пасьля польскага паўстаньня, ён друкуе свае лекцыі на беларускай мове і піша на ëй баляду "Нячысьцік“. Далей ён робіць многа тлумачэньняў да ранейшых беларускіх твораў, як „Энэіда“, „Рабункі мужыкоў" Я. Баршчэўскага, і піша першы падручнік беларускага правапісу. К канцу жыцьця Рыпінскі цалком захапіўся беларушчынай. Баляда "Нячысьцік" А. Рыпінскага выйшла трыма выданьнямі (апошняе ў 1853 годзе). Яна пачынаецца так: <poem>Часта, братоньку, вядзеш сëе-тое, А ўсё то марна, а ўсё пустое. Таму ўжо сто лет будзе- Старыя помняць то людзі, Скажаць вам і Апанас: Жыў-быў Мікіта ў нас На самым канцы сяла, Там яго хатка была. Дзяцей няма, хоць жанат, А быў бедзен, не багат. Багацтва ён усяго Меў вяпра аднаго, Ды не спажыў і таго: У месаед яго ня біў, На продаж, кажуць, карміў, І так даждаўся паста...</poem> Далей разьвіваецца гісторыя з нячысьцікам, які, з-за брыдкай, распуснай і няверуючай жонкі Мікіты, Марты, улез у іх хату й паеў каўбасы, сала й нарабіў іншае бяды... Сюжэт баляды ня хітры, склад вершу самы просты. Але аўтор гнаўся не за гэтым, а як ён кажа: <poem>Можа гэта ня песьнь? Каша? Ды ўсё-ж такі свая-наша!!!</poem> Ян Чачот у беларускай літаратуры больш вядомы, як пясьняр-этнограф. На манер сваіх сучасьнікаў, Яна Баршчэўскага і А. Рыпінскага, ён пісаў папольску і перакладаў беларускія песьні на польскую мову. Але патроху захапіўся хараством беларускае мовы і пачаў перадаваць беларускія песьні пабеларуску. Яго беларускія вершы носяць навучальны характар, як то належыць разумнаму шляхціцу ў адносінах да мужыка. Ніякіх соцыяльных мотываў Я. Чачот не зачапляе,-так, як і А. Рыпінскі. Прыкладам вось адна з яго песень: <poem>Ой ты, суседзе багаты! Сыноў, грошы многа меш Сыноў дзяржыш за пячою, Грошы у зямлю хаваеш. Ды павëз-бы ты сыночка, Як бычочка, як ваўчочка, Дзе да места ся вучыці Чаравікі, боты шыці.</poem><noinclude></noinclude> baqo3xpup62rfcen26uvmxwv5y4ffks Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/6 104 29153 85939 2022-08-12T05:42:42Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Ой, аддаў-бы ты другога Ды каваля, чы сьлясара; Да завëз-бы ты трацëга Да сталяра чы бандара. Яны-б рамясло умелі, Грошы-б твае не ржавелі; Нашы дзеўкі, маладзічкі Мелі-б ладны чаравічкі.</poem> Найболей усе трое-Я. Чачот, А. Рыпінскі і Я. Баршчэўскі-працавалі на глебе этнографічнага дасьледваньня Беларусі, чаму ў творчасьці літаратурнай ня многа зрабілі. Шмат пладавіцейшым за іх, можна сказаць першым сапраўдным беларускім песьняром быў В. Дунін-Марцінкевіч. Апошні зразу рашуча пераходзіць да пісаньня на беларускай мове, бо пераконваецца, па яго словах, што беларускі селянін, бачучы кніжку на роднай мове, ахвотней яе чытае і дзетак сваіх ахвотней прыцягае к асьвеце".<ref>Dudar Bіaloruskі,-1 выпуск 1875 г. Менск.</ref> В. Дунін-Марцінкевіч пахаджае з шляхтаў-арандароў, асьвету дастае ў Пецярбурзе і пасьля становіцца чыноўнікам каталіцкай консысторыі ў Менску. Бяручы на ўвагу, што радня яго таксама была духоўнага роду, В. Дунін-Марцінкевіч увесь час адчуваў на сабе духоўна-хрысьціянскі ўплыў, які выяўна адбіўся на яго падыходзе да простага народу. Некаторая зацікаўленасьць ідэямі 40 гадоў, багатых рэволюцыйнымі падзеямі ў Заходняй Эўропе (француская рэволюцыя 48 г., нямецкая таго-ж году, польскае паўстаньне 31 году і г. д.), усë-ж патроху нахіляе Марцінкевіча к народніцтву, аднак шляхетнае мяшчанства ўпарта прытрымоўвае поэту ў рамках "гжэшнасьці“. І ён глядзіць на мужыка-беларуса, як і яго таварышы-з пачуцьцём спагады. Пад кутом гэтага пачуцьця і разьвіваецца яго творчасьць. Як відаць з апошніх, В. Дунін-Марцінкевіч ня бачыць ніякае клясавае супярэчнасьці ў адносінах між панамі і запрыгоненымі мужыкамі. Калі й ёсьць якія шурпатасьці ў сялянскім жыцьці, та па ягонаму віною гэтаму не паны. Нават трэба сказаць, што яму мала ўдаецца бачыць чорных плям у сялянскім жыцьці. Мужык часта п'е, весяліцца, грае вясельле, робіць дажынкі і вясёлы-чаго-ж хацець? Прыгон - то асоб стацьця... За мукі сяляніна можна пашкадаваць, паспагадаць яму. І толькі ў адным вершы Марцінкевіч цьмяна нешта добрае бачыць у тым, калі "мужык будзець не скацінай". Вось гэты верш: <poem> Вясна, голад, перапала. Ані солі, ані круп; У скаціны корму мала І самому-ані у зуб. На палацях дохнуць дзеці, Жонка тры дні з дуру п'ець, І даўно парожна у клеці, І парожняя асець. Каліта ляжыць пад лаўкай, А пры ёй парожны гляк - Ад каляд мы з кумам Саўкай Пацяралі ў губе смак. Але гора-ўжо з паўгора; Цыц, нябога, трошкі цыц! Вось нам вольнасьць дадуць скора І, як птушкі, будзем жыць. К чорту жонка, ласа баба!</poem><noinclude></noinclude> dbnz9vgtyuldsupm015wdx4ppssq7ta Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/7 104 29154 85940 2022-08-12T05:45:25Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Бяры, чорт, і каліту, А папусці вожкі слаба І дай волю хамуту. Будзем роўныя з панамі, Самі будзем мы паны − І гарэлку піць збанамі І гуляць так, як яны. Перастануць нашым братам, Як скацінай таргаваць, − Напускацца ліхім матам, Скуру з ног да карку драць. Хоць халодна, хоць галодна, Холад, голад ніпачом! Эх, каб толькі нам свабодна! На свабодзе аджывём. Вось панам не дужа лоўка: Самім трэба працаваць! Пабаліць не раз галоўка, Калі прыйдзецца араць. Не адзін то папацее І заскача драпака… Бо сам толькі есць умее Ды драць скуру з мужыка. Як бы быў якой скацінай Або горшы ад яго: Білі пугай ды дубінай, А цяпер, брат, ого-го! Мужык будзе не скацінай − Не раз скажа пан з паноў: “Пане Грышка, пане Міна! Як жа васпан, ці здароў?”</poem> ("''Вясна, голад, перапала''"). Мова твораў В. Дунін-Марцінкевіча ў большасьці добрая. Тэхніка вершаў-многа багатшая, ніж у яго папярэднікаў. В. Дунін-Марцінкевіч, параўнаўча з другімі сваімі сучасьнікамі, напісаў шмат. У пэрыяд часу з 1846-1870 г.г., калі ён, галоўным чынам, займаўся літаратурнай працай, былі ім напісаны: "Сялянка" (1846 г.) - двухактовая комэдыя-опэра, апавяданьне ў вершах „Гапон" (1854 г.), „Вечарніцы" (1855 г.), "Шчароўскія дажынкі" (1857 г.), „Купала" (1855 г.), пераклад "Пана Тадэуша" А. Міцкевіча (1859 г.), аднаактовая комэдыя "Пінская шляхта" (1866 г.) і комэдыя ў з дзеях "Залёты" (1870 г.). Апроч пералічанага, ён напісаў яшчэ шмат дробных вершаў сродзь якіх прыведзены вышэй верш "Вясна, голад, перапала". Творы В. Дунін-Марцінкевіча бойка пашыраліся ў шырокіх колах тагачаснага грамадзянства, з цікавасьцю чыталіся і да апошняга часу выклікаюць да сябе не малы інтарэс з боку беларускага чытача, а яго п'еса "Сялянка", на якую Манюшка напісаў музыку, ставілася ў тэатры. Сучасьнікамі В. Дунін-Марцінкевіча былі так празываныя беларуска-расійскія пісьменьнікі, як Павел Шпілеўскі, Апанас Кісель і інш. і пісьменьнікі беларусы-Вінцэсь Каратынскі і А. Дарэўскі-Вярыга. Амаль ня ўсе яны пачалі пісаць пабеларуску пад уплывам В. Дунін-Марцінкевіча. Аднак, значных твораў ні адзін з іх ня ўнёс у беларускую пісьменнасьць. Усе яны, можа за выключэньнем А. Вярыгі-Дарэўскага, як-бы дапаўняюць сабою В. Дунін-Марцінкевіча, які высака паднімаецца над імі. Асабліва слабы ўдзел прынялі ў беларускай літаратуры пісьменьнікі з беларуска-расійскай школы, напісаўшы і зьмясьціўшы свае больш этнографічнага характару творы ў розных pa-<noinclude></noinclude> obpzl2usu377s77rncpho71atbnlooh Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/8 104 29155 85941 2022-08-12T05:49:10Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>сійскіх часопісах. В. Каратынскі таксама напісаў толькі некалькі вершаў, з якіх адзін - "Туга на чужой старане" - мае ўжо выразныя патрыятычна-нацыянальныя ноткі. Больш працаздольным застаецца А. Вярыга-Дарэўскі, які па традыцыі пачынае з польскае мовы, а пасьля, прачытаўшы "Пана Тадэуша" ў беларускім перакладзе, заахвочваецца да беларускай і перш перакладае "Конрада Валенрода“, а потым і піша орыгінальныя творы. Але якраз з орыгінальных яго твораў на беларускай мове шмат загубілася і ня знойдзены дагэтуль з іх, па сьведчаньню Кіркора, „Гутарка з пляндроўкі па зямлі латышоў“, „Паўрот Міхалка", "Быхаў" і іншыя. Захаваліся цэлымі вершы: "Ліцьвіном, запісаўшымся ў мой альбом, на пажагнаньне" і "Мужычая думка з ваколіц Віцебску на агалашэньне вольніцы" і інш. Судзячы па маючымся яго вершам, А. Вярыга-Дарэўскі зьяўляўся сьвядомым будзіцелем беларускай нацыянальнай думкі, на манер В. Дунін-Марцінкевіча. Апроч пералічаных пісьменьнікаў, у часы В. Дунін-Марцінкевіча справе беларускай літаратуры аддавалі належную ўвагу многія культурныя дзеячы, як Адам Кіркор, Ксаверы Нядзьведзкі, Ян Насовіч, Г. Арцімоўскі і інш. Асабліва багаты скарб унесьлі сваімі працамі Адам Кіркор і Ян Насовіч. "Беларускі Слоўнік" апошняга да гэтага часу ня згубіў свае вартасьці і пакуль ня мае сабе равесьніка. Пісаў пабеларуску вершы і вядомы польскі пісьменьнік-родам беларус-Уладыслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч). Цікавіўся беларускай пісьменнасьцю композытар Манюшка. Таксама вялікае значэньне на замацаваньне і пашырэнне беларускага друкаванага слова, а таксама на ідэëвае сутрыманьне беларускай літаратуры мелі рэволюцыйныя лістоўкі на беларускай мове, якія пісалі паўстанцы на чале з К. Каліноўскім, і яго газэта „Мужыцкая Праўда". Апошняй дайшло да нас толькі 6 нумароў. З рэволюцыйных-жа проклямацыяў трэба адзначыць „Крыўда і Праўда", беларуская гутарка, напісаная формаю слабога вершу нейкім Ф. Пчыцкім, „Добрыя весьці" Сыракомлі і кніжачка пад загалоўкам: "Перадсьмертны разгавор пустэльніка Пётры". Наагул эпоха В. Дуніна-Марцінкевіча адзначаецца высокім уздымам беларускай грамадзкай думкі і зорыць значнымі сіламі беларускіх дзеячоў, якія сваёю працаю паставілі беларускую культуру наагул беларускую літаратуру ў асобку на ступень сур'ёзнай нацыянальнай справы. Друкаванае беларускае слова шырака распаўсюджваецца сярод тагачаснага граматнага беларускага грамадзянства і заваёўвае для сябе належную ўвагу. Праўда, "шырокасьць распаўсюджаньня" трэба разумець тут умоўна з тае прычыны, што яна датыркаецца толькі некаторых колаў дробнай шляхты і гарадзкога мяшчанства. Сялянства ў тыя часы пакуль ня прыймала ўдзелу ня толькі ў творчасьці беларускае культуры, а і наагул адстаяла далёка ад усякай культуры. '''Поэты-народнікі.''' Пасьля В. Дунін-Марцінкевіча і яго сучасьнікаў, у разьвіцьці беларускае літаратуры йзноў адчуўся перабой. Польскае паўстаньне 1863 году, выклікаўшае цяжкія рэпрэсыі на выяўленьне жаднай грамадзкасьці ў Беларусі, былі прычынаю таму. Царскае правіцельства праз Мураўёва павяло рэзкую русіфікатарскую політыку і ўганяла ўсё мясцовае. Так прабыло да 80 гадоў XІX стагодзьдзя. З гэтае пары, у зьвязку з уздымам вызваліцельнага руху па ўсёй тагачаснай Расіі, які вяла партыя "Народнай волі", атрымалася грамадзкае ажыўленьне. Яно аддалося ўва ўсіх галінах культурнага жыцьця. Ня мінула гэта й Беларусі. Патрошку сталі выяўляцца прадаўжацелі Марцінкевіча і яго сучасьнікаў і ў беларускай літаратуры. То сям, то там прабавалі сваё<noinclude></noinclude> m6xcjcb3v53ij8o9r9th2jcd4mdlpsj Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/9 104 29156 85942 2022-08-12T05:52:35Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude>пяро пабеларуску пісьменьнікі родам беларусы, але пісаўшыя ці парасійску, ці папольску. Усе яны, агульнымі сіламі, часта няпрыкметна, але старанна і ўверана пахалі глебу, падгатаўляючы яе да прыходу адпаведнага здольнага аратага. Гэтым аратым і зьявіўся Францішак Багушэвіч, выступіўшы на літаратурную працу сваёю вядомаю прадмоваю да „Дудкі Беларускай" у 1891 г. "Братцы мілыя, дзеці зямлі-маткі маёй!" пісаў ён, Багушэвіч, у сваёй прадмове: "Вам ахвяруючы працу сваю, мушу пагаварыць з вамі трохі аб нашай долі-нядолі, аб нашай бацькавай спрадвечнай мове, каторую мы самі, ды й не адны мы, а ўсе людзі цёмныя, "мужыцкай" завуць, а завецца яна беларускай... А можа й сапраўды наша мова такая, што ёю нічога добрага ні напісаць ні сказаць ня можна? Ой, не! Наша мова для нас сьвятая"... Як і ранейшыя беларускія пісьменьнікі, Ф. Багушэвіч пахаджэньнем з дробнае беларускае шляхты. Радзіўся ў 1840 г. у Ашмяншчыне, дастаў сярэднюю асьвету у Вільні, а пасьля скончыў фізыка-матэматычны факультэт у Пецярбурзе. Быў народным настаўнікам і прыймаў удзел у польскім паўстаньні, будучы раненым у нагу. Знаходзячыся ў гэткіх абставінах, пад уплывам духу эпохі, Ф. Багушэвіч глыбака прасякся народніцкімі ідэямі і стаў сапраўдным народнікам. Дзякуючы гэтаму, у яго вырабіўся выразны пагляд на просты працоўны народ, сярод якога ëн рос, які прасьвячаў і за які хадзіў на паўстаньне, і на яго соцыяльнае вызваленьне, - пагляд перадавых змагальнікаў свайго часу. Гэткі свой пагляд Ф. Багушэвіч перанёс і ў літаратуру,-у маладую і да яго яшчэ бедную беларускую літаратуру. Праца на яе глебе, як найлепш, адпавядала яму, носячы характар чыста народнай справы. і Ф. Багушэвіч шчыра аддаўся ёй. Ён першы ў беларускай літаратуры чапіў глыбокія народна-соцыяльныя і нацыянальныя мотывы. Грамадзянін ад натуры, ён пасьвяціў сваю леру выключна грамадзянскім мотывам, якія і праходзяць чырвонаю ніткаю ўсьцяж усіх яго твораў. Вызначэньне беларускага "я", нацыянальны элемэнт у справе вызваленьня беларускага селяніна, разьвіцьцё нацыянальнае культуры, праз якую можна атрымаць большы пасьпех у адраджэньні політычным і экономічным рубам пастаўлены Ф. Багушэвічам. Помеж з гэтым, ён выразна вытыркае агульна-соцыяльныя мотывы у сваіх творах. У Ф. Багушэвіча не астаецца ні званьня сэнтымэнталізму, ні каліва нотак спагады да беднага прыгнечанага працаўніка. Ф. Багушэвіч у моцных, гладка і добра апрацаваных вершах, напісаных чыстай беларускай мовай, выкладае гарачы протэст супроць соцыяльнага і нацыянальнага няравенства. Згушчаючы фарбы адмоўных бакоў сялянскага жыцьця, ён, як і расійскі поэта Н. Некрасаў, крэпка б'е па струнах чытача, выклікаючы ў яго абурэньне супроць пануючага стану. Ф. Багушэвіч сваімі творамі далёка ўперад правёў разьвіцьцё беларускай літаратуры. Ён абагаціў яе і колькасьцю і, асабліва, якасьцю, заклаўшы ў ёй фундамант сталага народніцтва. Яго творы мелі вялікае пашырэньне, выдаваліся сьпярша заграніцай, большай часткаю двума зборнікамі пад назваю "Дудка Беларуская" за подпісам Мацея Бурачка і "Смык Беларускі" за подпісам Сымона Рэўкі з-пад Барысава. Да апошняга часу „Дудка Беларуская" выйшла шостым выданьнем і мае далейшае запытаньне з боку беларускага чытача. Гэроічны настрой вершаў Ф. Багушэвіча не астывае ў цікавасьці і ня ўступае па сіле многім сучасным беларускім творам. Асабліва цікавы па свайму соцыяльнаму характару яго вершы: "Бог няроўна дзеліць“, „Ня цурайся мяне, панічок", „Дурны мужык, як варона" і інш. Вось адзін з іх:<noinclude></noinclude> bjh9y6u4qftev1fymds5v74kzdxpf1h Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/10 104 29157 85943 2022-08-12T05:53:19Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Весь свет кажыць, б'ець у звона: «Дурны мужык, як варона!» Гэта тыкі справядліва: Ён дурнейшы ад вароны, I не дзіва — было б дзіва, Каб мужык ды быў вучоны. Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Да навукі ён не браўся, Закасіўся, заараўся; Дурн...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Весь свет кажыць, б'ець у звона: «Дурны мужык, як варона!» Гэта тыкі справядліва: Ён дурнейшы ад вароны, I не дзіва — было б дзіва, Каб мужык ды быў вучоны. Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Да навукі ён не браўся, Закасіўся, заараўся; Дурнем умрэ, як радзіўся, Сам сабой дурным зрабіўся. Ведама, мужык — хамула — Ад навукі адвярнула! Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Ці ж не дурань мужык гэта: Гарэ, сее усё лета, А як прыйдуцца дажынкі, Няма збожжа ні асьмінкі, А даждаўшы на каляды, Мужыкі мякінцы рады. Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Усю зіму возам цягне Да вакзалу ружнэ збожжа, Ногі змерзнуць, сам засмягне, А на хлеб кажух заложа, Каб дажыць як да крапівы, Абы ў поле выйшаў жывы. Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Ад Пятра і да Якуба Ён касой махаў ад рання: Наклаў стагоў, людзям — люба, У хаце ж сена — анізвання; Равець з голаду скаціна, Хоць кінь, бяжы за вачыма! Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Глядзі, касцёл аж да неба, Воласць бляхамі пакрыта! Срэбрам скрые, калі трэба, Бо за гэта яго біта, А сам жывець ў мокрай яме, Дзверы заткнуў анучамі! Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! 3 камаровы нос сякерку Сцісне, крэкне, замахае — Зробе пушчу, як талерку, Свет дрывамі закідае! А у хаце — зварыць страву, Пашчапае стару лаву! Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! Глядзі! горы паразрыты, А чугункай свет абвіты:</poem><noinclude></noinclude> r09zf2495argmi1a5izjrxcab3p0yvn Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/11 104 29158 85944 2022-08-12T05:57:13Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Ўсё з мужыцкай цяжкай працы, Усе едуць у палацы; У мужыка ж няма білета! Ці ж не дурань мужык гэта? Дык крычыце ж, біце ў звона: Дурны мужык, як варона! ("''Дурны мужык, як варона''").</poem> Другім выдатным пісьменьнікам гэтае эпохі зьяўляецца сучасьнік Ф. Багушэвіча, Ян Няслухоўскі, які пісаў пад прозьвішчам "Янка Лучына". Родам ён з Менску, па соцыяльнаму становішчу-інтэлігент, сын адваката. Як і Ф. Багушэвіч, дастаў вышэйшую асьвету. У адметку ад апошняга, Ян Няслухоўскі выказвае сабою ня гэткага моцнага па сіле нацыянальнага ўсьведамленьня поэту, якім быў Ф. Багушэвіч, аднак досі моцнай натураю. Пісаў Я. Няслухоўскі таксама і папольску і пабеларуску. На беларускай мове вядомы невялічкі зборнічак яго вершаў "Вязанка“, які быў выданы гуртком беларусаў-студэнтаў у Пецярбурзе ў 1903 годзе. Яго вершы шмат слабейшыя ад вершаў Ф. Багушэвіча па форме і сіле; па ідэі яны таксама ня так выразны, як вершы апошняга. Аднак, у большасьці вершаў Я. Няслухоўскага ярка адчуваецца соцыяльны мотыў. З гэтага боку характарнейшым вершам зьяўляецца аго верш "Што думае Янка, вязучы дровы ў горад". <poem>От і свята, от каляды, На марозе скрыпяць санкі… Усе на свеце святку рады, Усюды песні і гулянкі. Скачуць хлопцы і дзяўчаты, А гарэлкі п’юць чы мала?! Адно слова − ўсюды свята… Ну! кабыла, чаго стала?! Чаго стала?! скажаш − цяжка, Дый не надта ж ты і сыта, А мне ж лёгка?.. глядзь, сярмяжка Стара… рвана… ветрам шыта.. Стаў крапчэй мароз ка святу, Ось і зорка забліскала. Хоць скарэй бы мне у хату… Ну! кабыла! чаго стала?! Дроў у месце многа трэба, I цана ж на іх сярдзіта, Прадам дровы − куплю жыта. От і лезу з цяжкім возам, Як бяда у карк пагнала Такім ліхам ды марозам!.. Ну, кабыла, чаго стала?! Адагрэцца б у карчомцы На дарогу стукнуць чарку… Дык я вінен грошы Шлёмцы, Каб не даў часам па карку! Ой ты, доля!.. ў гэту пору, Як мяне ды ты прабрала!.. Ну, кабыла! Ну, на гору! Каб ты здохла, чаго стала?!</poem> Творчасьць гэтых двух беларускіх пісьменьнікаў, Ф. Багушэвіча і Я. Няслухоўскага, паслужыла магутным факторам у пашырэньні беларускага друкаванага слова, беларускай ідэі і дала той матар'ял, на<noinclude></noinclude> 5cq6u314ibfkaj3urgt50eh60f5sfkh Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/12 104 29159 85945 2022-08-12T06:00:07Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «якім пачалі вырастаць багатыя культурныя сілы з беларускай розначыннай і дробнашляхецкай інтэлігенцыі. К канцу жыцьця пісьменьнікаў, на сходзе 1890 гадоў у ўнівэрсітэцкіх гарадох-Пецярбург, Масква - узьнікаюць беларускія гурткі студэнтаў, якія атрымоў...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>якім пачалі вырастаць багатыя культурныя сілы з беларускай розначыннай і дробнашляхецкай інтэлігенцыі. К канцу жыцьця пісьменьнікаў, на сходзе 1890 гадоў у ўнівэрсітэцкіх гарадох-Пецярбург, Масква - узьнікаюць беларускія гурткі студэнтаў, якія атрымоўваюць натхненьне для беларускай працы ад твораў Ф. Багушэвіча і Я. Няслухоўскага. Сучасьнікі гэтых апошніх-Альгэрд Абуховіч, Восіп Арлоўскі і іншыя дапаўняюць сваімі творамі сваіх больш выдатных таварышоў і памагаюць надыходзіць чароднаму этапу разьвіцьця ў гісторыі беларускае літаратуры, так празванаму нашаніўскаму часу. '''Поэты-рэволюцыянэры-інтэлігэнты (1905 г.).''' Нашаніўскую пару папяраджае сабою рэволюцыйны ўздым 1905 г. Гэты год, помеж з соцыялістычным рухам, падняў да нябывалай вышы і Pyx нацыянальны. Усе прыгнечаныя тады нацыянальнасьці царскай Расіі былі захоплены хваляй нацыянальнага вызваленчага руху. Але асабліва значна адазваўся 1905 год на пашырэньні беларускага нацы янальнага руху. Нацыянальная сьвядомасьць, даступная да гэтага перадавой інтэлігэнцыі, перакідаецца ў шырокія сла народнай інтэліген цыі, перадавога сялянства й рамесьніцтва. Гэтым ствараецца крэпкая база для яго пасьпешнага разьвіцьця, для росту маладой беларускай культуры і росьцьвіту важнейшай яе галіны-літаратуры. Вырасшы новы чытач з працоўных гушчаў патрабаваў сабе натхненьня, кіраўніцтва для працы на ніве адраджэньня беларускага працоўніка. Ідэі, якія ён вынаходзіў у творах папярэдніх беларускіх пісьменьнікаў ранейшага пэрыяду, як В. Дунін-Марцінкевіч, А. Вярыга-Дарэўскі і інш., і пазьнейшага, народніцкага, як Ф. Багушэвіч, Я. Няслухоўскі і інш., сталі застарэлымі. Рэволюцыйны час патрабаваў больш рашучых слоў і лёзунгаў, шчырэйшага адданьня грамадзянска-політычнаму жыцьцю. Ужо протесты і пагрозы, якія выціскала муза народніка Ф. Багушэвіча, ня мелі ў сабе належнай сілы запалу ні да рэволюцыйнага чыньня, ні да нацыянальна-народнай справы. І вось, на сцэну зьяўляюцца новыя песьняры і пісьменьнікі, з якіх амаль ня кожны адначасова ёсьць поэтаю і грамадзянінам-рэволюцыянэрам. Выступаюць першымі з іх са сваімі творамі Карусь Каганец і Цётка. Карусь Каганец пачынае сваю нацыянальную працу на ніве беларускай яшчэ ў 1900 г. і потым блізка падыходзіць да супрацоўніцтва з беларускай рэволюцыйнай партыяй Беларуская Соцыялістычная Грамада. У гэтыя гады ён друкуе свае творы ў расійскіх календарох. Як рэволюцыянэр, далей Карусь Каганец пападае ў вастрог, дзе таксама не перастае пісаць, друкуючыся ў беларускіх часопісах. Па колькасьці напісаньня ён не адлічаецца пладавітасьцю і дань часу плаціць найбольш сваёю грамадзянскай чыннасьцю. У творах сваіх Каганец выглядзіць поэтаю-ідэалістым. Любасьць да беларускае старасьветчыны зачароўвае яго, і Каганец яе ідэалізацыяй стараецца ўплысьці на душу чытача. Гэтага ён дасягае, бо яго творы, як сцэнічныя, гэтак і прозаічныя,- апавяданьні, казкі і вершы, аддаюць магутнасьцю сілы і прасочаны наскрозь выразнаю беларускасьцю. З яго твораў, якія пакуль ня выданы асобным выданьнем, але якія друкаваліся ў газэтах "Наша Ніва", «Вольная Беларусь" і "Беларусь", трэба адзначыць п'есы: «Модны шляхцюк", „У іншым шчасьці няшчасьце схована", „Двойчы прапілі", "Старажовы курган“, „Сын Даніла" і вершы "Кабзар", „Нёман" і інш. Таварышка Каганца, поэтка Цётка, яшчэ глыбей уходзіць у рэволюцыйную працу, належачы офіцыяльна да Беларускае Соцыялістычнае Грамады і яшчэ з 1904 г. працуючы потайна сярод віленскіх рабочых. У гэты пэрыяд у Цёткі цесна пераплятаецца літаратурная праца з пра-<noinclude></noinclude> lrzqkncndaai4pqe7yzggigwjbb1etb Старонка:Домбі і сын.pdf/393 104 29160 85946 2022-08-12T06:07:17Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> — Паслухайце, прыяцель, — міралюбна адазваўся капітан, — вы-б лепш гэтага не гаварылі. — Так, і вы-б лепш гэтага не гаварылі, капітан, — з гневам запярэчыў нявінны, пачынаючы хныкаць мацней і прадаўжаючы адступацца ў краму. — Ужо лепш выпусціце з мяне кроў, але не ганьбіце мяне! — Таму што, — спакойна прадаўжаў капітан, — вы чулі, магчыма, пра такую штуку, як лінек<ref>''Лінек'' — тонкая вяроўка; ужывалася ва флоце ў мінулым стагоддзі для цялеснага пакарання матросаў.</ref>? — Ці чуў я, капітан? — закрычаў уедлівы Тачыльшчык, — не, не чуў! Пра такую штуку я ніколі не чуў. — Ну, дык вось, мне здаецца, — сказаў капітан, — што вы вельмі хутка з ёю пазнаёміцеся, калі не будзеце трымацца наспагатове. Я вашы сігналы вельмі добра разумею, прыяцель. Можаце ісці. — Значыцца, я магу цяпер пайсці, капітан? — усклікнуў Роб у захапленні ад такой удачы. — Але памятайце, капітан: я не прасіў у вас дазволу пайсці цяпер. Вам не ўдасца яшчэ раз зганьбіць мяне толькі таму, што вы па ўласнаму жаданню мяне праганяеце. І вы не маеце права затрымліваць маю пенсію, капітан! Яго гаспадар вырашыў гэта апошняе пытанне, дастаўшы металічную чайніцу і высыпаўшы ўвесь капітал Тачыльшчыка на стол. Роб, хныкаючы і ўсхліпваючы, вельмі зняважаны ў сваіх пачуццях, падабраў манеты адну за другой з хныканнем і ўсхліпваннем і завязаў кожную ў асобны вузялок у насавой хустачцы; пасля ён падняўся на дах дома і напоўніў капялюш і кішэні галубамі, пасля спусціўся ўніз, да сваёй пасцелі пад прылаўкам, і звязаў у клунак свае рэчы, хныкаючы і ўсхліпваючы ўсё мацней, нібы сэрца ў яго надрывалася ад успамінаў, пасля чаго ён правішчэў: «Добры вечар, капітан; я іду ад вас, не памятаючы зла!» і, нарэшце, пераступіўшы цераз парог, тузануў за нос маленькага Мічмана, на развітанне абразіўшы яго, і з урачыстай усмешкай пайшоў па вуліцы. Капітан, астаўшыся адзін, зноў узяў газету, нібы не здарылася нічога такога незвычайнага або нечаканага і прадаўжаў чытаць з вялікай стараннасцю. Але ніводнага слова не засвоіў капітан Катль, хоць прачытаў іх вялікае мноства, бо на працягу ўсёй газеты Роб Тачыльшчык карабкаўся ўверх па адной калонцы і спускаўся ўніз па другой. Цяжка сказаць, ці адчуваў сябе калі-небудзь шаноўны капітан такім адзінокім, як цяпер; але-ж цяпер стары Соль Джылс, Уолтэр і Радасць Сэрца былі для яго сапраўды страчанымі, а містэр Каркер ашукаў яго і жорстка высмеяў. Усе яны паўсталі ў вобразе вераломнага Роба, з якім ён не раз дзяліўся дарагімі яму ўспамінамі; ён давяраў вераломнаму Робу і давяраў яму з радасцю; ён зрабіў яго сваім таварышом, як адзінага ўцалелага з<noinclude></noinclude> 257y981xpgxuu7jflh2ib309nhvoa7j Старонка:Домбі і сын.pdf/394 104 29161 85947 2022-08-12T06:38:42Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>экіпажа старога судна; ён прыняў камандаванне маленькім Мічманам, а памочнікам у яго быў Роб; ён хацеў выканаць свой абавязак у адносінах да яго і любіў хлопчыка, нібы яны абодва пацярпелі крушэнне і былі выкінуты ўдваіх на незаселены востраў. А цяпер, калі па віне вераломнага Роба недаверлівасць, здрада і подласць уварваліся нават у гасціную, якая была як быццам свяшчэнным месцам, капітан Катль адчуў, што і гасціная можа затануць, і ён не вельмі што здівіўся-б, калі-б яна пайшла на дно, і не адчуў-бы вялікага смутку. Таму капітан Катль чытаў газету з вялікай увагай, але ні слова не разумеў; таму капітан Катль нічога не сказаў самому сабе пра Роба і зусім не хацеў прызнаць, што калі ён адчувае сябе адзінокім, як Рабінзон Крузо, то Роб мае да гэтага нейкія дачыненні. Нарэшце, капітан вырашыў скарыстаць пасцель пад прылаўкам і, будучы адзіным вартаўніком усёй маёмасці, уладжвацца на ноч тут, а не наверсе. Цяпер капітан Катль уставаў з гэтай пасцелі штодзенна ў шэсць гадзін раніцы і нахлабучваў глянцавіты капялюш, нібы адзінокі Крузо, які завяршае свой туалет шапкай з казінай скуры; і хоць страх яго перад набегам дзікага племя, Мак-Стынджэр, зменшыўся, як і рассейваліся апасенні гэтага адзінокага марака, калі на працягу доўгага часу не было відаць ніякіх прызнакаў людаедаў, капітан па заведзенаму парадку захоўваў абарончыя меры і ўбачыўшы капялюшык па-ранейшаму хаваўся ў сваю крэпасць для назіранняў. За гэты час (на працягу якога містэр Тутс не наведваў яго ні разу, напісаўшы, што выязджае з горада) гук яго ўласнага голасу пачаў здавацца яму дзіўным. Калі мінуў гадавы тэрмін, капітан Катль палічыў патрэбным ускрыць пакет, але ён заўсёды меў намер зрабіць гэта ў прысутнасці Роба Тачыльшчыка, які прынёс яму пакет, думаючы, што да месца і правільна ўскрыць яго ў прысутнасці пабочнай асобы; і цяпер, не маючы сведак, ён апынуўся ў цяжкім становішчы. У часе гэтых затрудненняў ён з асаблівай радасцю прачытаў аднойчы аб'яву ў судновым даведніку аб звароце з кабатажнага плавання «Асцярожнай Клары» (капітан Джон Бансбі) і адразу-ж накіраваў гэтаму філосафу пісьмо па пошце, прадпісваючы захаванне поўнай таямніцы адносна свайго месцажыхарства і просячы прысці неадкладна вечарам. Бансбі, які належаў да тых мудрацоў, што дзейнічаюць па пераконанню, патрэбна было некалькі дзён, перш чым у галаву яго канчаткова пранікла пераконанне, што ім атрымана такое пісьмо. Але, сутыкнуўшыся шчыльна з фактам і аўладаўшы ім, ён адразу-ж паслаў свайго юнгу з паведамленнем: «Прыду сёння ўвечары». Капітан, вельмі задаволены весткай, прыгатаваў люлькі, ром і ваду і чакаў свайго наведвальніка ў задняй гасцінай. У восем<noinclude></noinclude> 7fjaru1rmdezc5j33ac8fhcjzg4f5ig Старонка:Домбі і сын.pdf/395 104 29162 85948 2022-08-12T06:55:35Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>гадзін глухое мычэнне ля ўваходных дзвярэй — здавалася, што гэта было мычэнне марскога быка, — а пасля пастукванне кіем па панелі абвясцілі настарожанаму слыху капітана Катля, што Бансбі з'явіўся на борт; капітан адразу-ж упусціў яго, калматага, з флегматычнай фізіяноміяй колеру чырвонага дрэва; як звычайна ён не заўважаў таго, што адбывалася перад ім, але ўважліва назіраў нешта, што адбывалася ў другой частцы Свету. — Бансбі, — усклікнуў капітан, схапіўшы яго за рукуў, — як маецеся? Прыяцель, як маецеся? — Браце, — адказаў голас, які даносіўся ад Бансбі і не меў, здавалася, ніякіх адчосін да самага камандзіра, — не дрэнна! — Бансбі, — прадаўжаў капітан, аддаючы вялікую пашану генію, — вось вы тут! Чалавек, які можа выказаць думку, што блішчыць ярчэй за брыльянты! Вось вы тут, у гэтым самым пакоі, выказалі сваю думку, якая аказалася справядлівай да астатняга слова. Капітан у гэта шчыра верыў. — Так, так! — прабурчэў Бансбі. — Да апошняга слова, — сказаў капітан. — А чаму? — прабурчэў Бансбі, упершыню глянуўшы на свайго сябра. — У якім напрамку? Калі так, то чаму-б і не? Вось што! Праказаўшы гэтыя таямнічыя словы — у капітана яны ледзь было не выклікалі галавакружэння (у такое бяздоннае мора вывадаў і здагадак акунулі яны яго) — мудрэц дазволіў зняць з сябе лоцманскую куртку і пайшоў за сваім сябрам у заднюю гасціную, дзе рука яго неўзабаве ўзялася за бутэльку з ромам, скарыстаўшы якую, ён прыгатаваў шклянку самага моцнага грогу, а ўслед за гэтым за люльку, якую ён напхаў, запаліў і пачаў курыць. Капітан Катль, капіруючы ў гэтым свайго госця, але не могучы захаваць уважлівы і бестурботны выгляд, які адрозніваў праслаўленага камандзіра, сядзеў з другога боку каміна, пачціва назіраў за ім і як быццам чакаў заахвочання або праяўлення зацікаўленасці з боку Бансбі, каб перайсці да ўласных спраў. Але з прычыны таго, што філосаф колеру чырвонага дрэва, як відаць, не адчуваў нічога, апрача цеплыні і табачнага дыму, і абмежаваўся толькі тым, што выняў з рота люльку, каб вызваліць месца для шклянкі, і хрыпла адрэкамендаваўся Джэкам Бансбі — заява, якая мала дапамагала пачатку размовы, — капітан, кароткай хвалебнай прамовай заклікаўшы яго да ўвагі, расказаў усю гісторыю аб знікненні дзядзькі Соля, аб змене, што адбылася ў яго ўласным жыцці і лёсе, і ў заключэнне паклаў на стол пакет. Пасля доўгага маўчання містэр Бансбі кіўнуў галавою. — Распячатаць? — запытаўся капітан. Бансбі зноў кіўнуў.<noinclude></noinclude> ew9htg1g1gkjwyrtarunn427jx1b4ok Старонка:Домбі і сын.pdf/396 104 29163 85949 2022-08-12T07:18:25Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Тады капітан зламаў пячаць і выцягнуў дзве складзеныя паперы, на адной з якіх прачытаў подпіс: «Апошняя воля і завяшчанне Саламона Джылса, а на другой: «Пісьмо Нэду Катлю». Бансбі, скіраваўшы позірк на ўзбярэжжа Грэнландыі, здавалася, падрыхтаваўся выслухаць змест. Таму капітан адкашляўся, каб прачысціць горла, і пачаў чытаць пісьмо ўголас. «Мой дарагі Нэд Катль. Пакідаючы радзіму, каб накіравацца ў Вест-Індыю…». Тут капітан спыніўся і зырка паглядзеў на Бансбі, які пільна пазіраў на ўзбярэжжа Грэнландыі. — «… з дарэмнай надзеяй атрымаць весткі пра майго любага хлопчыка, я ведаў, што калі вы пазнёміцеся з маім намерам, вы або перашкодзіце яму, або захочаце мяне суправаджаць; вось чаму я хаваў яго ў таямніцы. Калі вы прачытаеце гэта пісьмо, Нэд, мяне, напэўна, не будзе жывога. Тады вы, вядома, даруеце старому сябру яго сумасбродства і адчуеце літасць пры думцы аб той трывозе і невядомасці, якія штурхнулі мяне накіравацца ў гэта шалёнае падарожжа. Значыцца, не будзем больш гаварыць пра гэта. Я амаль не спадзяюся, што мой небарака-хлопчык прачытае калі-небудзь гэтыя словы або яшчэ раз парадуе вашы вочы, з'явіўшыся перад вамі з сумленным, адкрытым тварам…» Так, так, ніколі больш, — сказаў капітан Катль у сумным задуменні. — Ніколі! Там будзе ён ляжаць да канца дзён… Містэр Бансбі, у якога было музычнае вуха, раптам закрычаў «у Біскайскім заліве, о!», а добры капітан, бачачы ў гэтым вартую адплату ў памяць памёршага, быў так расчулен, што з удзячнасцю паціснуў яму руку і павінен быў выцерці слёзы. Затым, узяўшы зноў пісьмо, ён прадаўжаў чытаць: — «Але калі-б ён прысутнічаў у той час, калі пакет будзе ўскрыты…» — капітан мімаволі азірнуўся і паківаў галавой, — «або даведаўся аб гэтым пасля…» — капітан зноў паківаў галавой, — «я пасылаю яму сваё благаславенне! Калі прыкладзеная да гэтага пісма папера напісана юрыдычна няправільна, гэта мае мала значэння, бо з зацікаўленых асоб няма нікога, апрача вас і яго, а я проста жадаю аднаго: калі ён жыве, няхай да яго пяройдзе тое нямногае, што можа астацца пасля мяне, а калі справа абернецца інакш (чаго я баюся), няхай гэта пяройдзе да вас, Нэд. Ведаю, што вы выканаеце маё жаданне. Няхай благаславіць вас бог за гэта і за заўсёдную сяброўскую вашу прыхільнасць да ''Саламона Джылса''». Бансбі, — сказаў капітан, заклікаючы да яго ўрачыста, — як вы гэта разумееце? Вось вы сядзіце тут, — чалавек, якому з дзіцячых гадоў праламлялі галаву, і ў кожную расколіну ў чэрапе пранікала да вас новая думка. Як-жа вы гэта разумееце? — Калі справа ў тым, што ён памёр, — адказваў Бансбі з неўласцівай яму імклівасцю, — ён, на маю думку, больш не вернецца. Калі справа ў тым, што ён жыве, ён, на маю думку, вер-<noinclude></noinclude> a5dym35sjdqvle8ixplet6czznp60fx Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/13 104 29164 85950 2022-08-12T07:28:37Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «цаю заўзятага рэволюцыянэра. Праўдзівей кажучы, Цётка сваю літаратурную творчасьць прыймае, як адзін са сродкаў агітацыі. Вось чаму мы й бачым, што на ўсіх яе творах гэтага часу ляжыць чырвоная пячатка рэволюцыйнага натхненьня. Яе вершы пэрыяду 1904-1905 г....» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>цаю заўзятага рэволюцыянэра. Праўдзівей кажучы, Цётка сваю літаратурную творчасьць прыймае, як адзін са сродкаў агітацыі. Вось чаму мы й бачым, што на ўсіх яе творах гэтага часу ляжыць чырвоная пячатка рэволюцыйнага натхненьня. Яе вершы пэрыяду 1904-1905 г. г. пісаны ў пазыве рэволюцыйнага абурэньня, кіпяць воклічамі да змаганьня, завуць на барацьбу. Цётцы ня было часу іх старанна абрабляць, вышліфоўваць; яна не глядзела за іх музычнасьцю і сталай дакладнасьцю; затое ў кожнае слова ўкладала агонь пачуцьця, кіпень абурэньня. Цётка кідала імі ў гушчы працаўнікоў заместа рэволюцыйных прамоваў. На яе вершах выхоўваліся рэволюцыянэры, набіраючы сілы для далейшага змаганьня, каб ісьці з "Храстом на свабоду". <poem>На усходзе красна неба. Нас ня дзівіць – так і трэба! Кроў ракамі льецца ў мора, Салдат гіне там ад гора Без кашулі і бяз хлеба. Нас ня дзівіць – так і трэба! Гоняць сына, гоняць мужа, Мы слухаем цара дужа. З душы б’ецца скарга ў неба, А мы маўчым – так і трэба! Жандар стрэле, казак б’ецца, У народа спіна гнецца Ад налогаў з солі, хлеба, А мы плацім – так і трэба! Ў Пецярбурзе зьмерлі людзі: Ім прашылі куляй грудзі, Бо то зь песьняй і з алтарам Пайшлі з папом перад царам. А цар сыпнуў, як бы зь неба, Тысяч куляў – так і трэба! Дурняў хрысьціць на свабоду. Цар навуку даў народу, Паказаў ім, як бы зь неба, Што больш цара не патрэба! Тагды Гапон у грамаду Бяжыць, крычыць: «Трэба ладу, Трэба шроту, бомбаў, стрэльбаў, Трэба біць нам гэтых шэльмаў. Трэ злізаць усіх міністраў, Бюракратаў, антыхрыстаў». Чую яшчэ голас з неба, Што цара павесіць трэба! 3 той пары Масква, Варшава, Рыга, Вільня, Бак, Лібава, Беларусь, Літва, Расея Гоняць вон цара-зладзея! Народ чуе голас зь неба, Што больш цара не патрэба! Бомба – трах. Сяргей у шматы, Мірскі бяжыць аж дахаты, Цар у страху, сенат млее, Беданосцаў аж хварэе... Кладуць сеткі, каскі, бляхі. Найбольш страшаць – гэта ляхі: Ціха колюць, цэльне стрэляць, Так, як жыта, чарцей мелюць. Народ чуе голас зь неба, Што свабоды яму трэба!</poem><noinclude></noinclude> 5j9kmqry5u5tai5ndpeyvh2oiwq719i Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/14 104 29165 85951 2022-08-12T07:31:47Z VasyaRogov 1510 /* Не вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude> Цётка напісала ня так многа - ëй не давала часу на гэта рэволюцыйна-грамадзянская чыннасьць, а пасьля - сухоты, але тое, што засталося ад яе ўкладам у беларускую літаратуру, мае вялікую каштоўнасьць. Яе творы, асабліва рэволюцыйнага пэрыяду, адзначылі далейшую гэнеолёгію беларускай літаратуры, яе сымболічнае паяднаньне з рэволюцыйным рухам... Адначасна з Карусем Каганцом і Цёткаю, гэтымі поэтамі-рэволюцыянэрамі, працуе на беларускай літаратурнай глебе і трэці дзевяцісотнік, Ядвігін Ш. (Антон Лявіцкі). Свае маладыя гады ён таксама правёў праз агонь політычнай барацьбы, прыняўшы ўдзел у студэнцкім бунце у Маскве. Ядвігін Ш. у 90 гадох быў адным організатараў беларускага студэнцкага гуртку, пачаўшы ў ім перакладаць з расійскае на беларускую мову. Ужо ў 1891 годзе ён перакладае „Сыгнал“ В. Гаршына і піша орыгінальныя апавяданьні юморыстычнага характару ("Суд", "Важная фіга" і інш.). К 1905 году творчасьць яго пашыраецца, і ён, разам са сваімі равесьнікамі-Каганцом і Цёткаю,-уступае ў поўным росьцьвіту літаратурнага дараваньня ў нацыянальнавызваленчы рух 1905 году. Разам у траіх яны ў пачатку 1906 году, калі засноўваецца першая беларуская газэта "Наша доля", пачынаюць у ëй бліжэйшае супрацоўніцтва. Їх творы, напісаныя раней і пазьней, адзін за другім друкуюцца ў газэце, выклікаючы да сябе зацікаўленьне з боку вырастаючага з народных гушчаў новага бадзёрага чытача-адраджэнца. Добрая частка твораў кожнага з іх - К. Каганца, Цёткі і Ядвігіна Ш. - напісаны ў доўгі нашаніўскі пэрыяд (1906-1915 г. г.). К. Каганец і Ядвігін Ш. захапляюць нават яшчэ й рэволюцыю, дажыўшы як К. Каганец да першай паловы 1918 г., а Ядвігін Ш. да 1921 году. Аднак рэволюцыя не адбілася ў іх апошніх творах. Цётка памерла ў пачатку 1916 году. Яна пісала пад рознымі прозьвішчамі, як Гаўрыла з Полацку, Мацей Крапіўка, Тымчасовы. Некаторыя творы яе выйшлі асобнымі выданьнямі - "Хрэст на свабоду", "Скрыпка беларуская", "Першае чытаньне да беларускіх дзетак". Творы Цёткі апошняга перад сьмерцю часу, наадварот ранейшым, аддаюць цяжкаю нудою і сумам ("Асеньнія лісты", „Лішняя", "Зялёнка" і інш.). Затое Ядвігін Ш. ровен і суцэльны на працягу ўсёй сваёй літаратурнай чыннасьці: у сэнсе зьмены настрояў-ён тугі, і ўсякія пераломы ў гэтым напрамку яго не зачапілі. Ён адзначаецца дваякім характарам у сваіх творах, як гумарысты-сатырык і як бытавік-рэалісты. Лірычных твораў у яго нямнога. Друкаваўся Ядвігін Ш. амаль не ўва ўсіх выданьнях беларускіх, якія выходзілі пры яго жыцьці; асобнымі выданьнямі выйшлі „Дзед Завала" (вершам), Бярозка“ і „Васількі" (апавяданьні). '''Народныя поэты.''' Побач з поэтамі і пісьменьнікамі рэволюцыянэрамі-інтэлігэнтамі, якія палажылі пачатак нашаніўскай пары, пачынаюць прабаваць свае сілы першыя беларускія народныя поэты. Ускалыхнутыя рэволюцыйнай завірухай 1905 году, беларускія народныя гушчы азваліся на вокліч правадыроў рэволюцыйна-нацыянальнага руху вострай зацікаўленасьцю да патрэбаў культурнага адраджэньня. Гуртуючыся, маладыя беларускія сілы захацелі самі прыняць удзел у будаваньні свае народнае культуры. А паколькі апошняя концэнтравалася тады выключна ў літаратурнай працы, то сюды й пакіравалі іх пасланцы-трубадуры. Першымі з іх былі Янка Купала (Іван Луцэвіч) і Якуб Колас (Кастусь Міцкевіч). Янка Купала радзіўся ў фальварку Вязынка Вялейскага павету. Бацька яго быў дробным арандаром зямлі і ў пярэмежку служкай у<noinclude></noinclude> ruoyiffllh78hf9tjn0k7ayng9piqf7 Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/15 104 29166 85952 2022-08-12T07:39:42Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «паноў. Свайго сына ён навучыў перш папольску ў хатняга настаўніка, а крыху пазьней, у нянькі, парасійску. Далей Янка Купала скончыў толькі пачатковую народную школу і рэшту папаўняў сваё разьвіцьцё чытаньнем кніжак. Да 21 году ён гаспадарыў дома, а потым,...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>паноў. Свайго сына ён навучыў перш папольску ў хатняга настаўніка, а крыху пазьней, у нянькі, парасійску. Далей Янка Купала скончыў толькі пачатковую народную школу і рэшту папаўняў сваё разьвіцьцё чытаньнем кніжак. Да 21 году ён гаспадарыў дома, а потым, пасьля сьмерці, выехаў у Вільню на заработкі. З маладых гадоў Янка Купала меў цягу да пісаньня вершаў; але сьпярша ён пісаў папольску, а пасьля перайшоў на беларускую мову. З часу выхаду "Нашае Нівы" ён пачынае ў ёй супрацоўнічаць і зразу зьвяртае ўвагу на свой талент. Яго вершы выдаюцца глыбокай ідзёвасьцю, дасканалай тэхнікай і чаруючай мэлёдыяй. Чым далей, тым сутрыманьне іх паглыбляецца, характар рознастайнае, працаздольнасьць павялічваецца. Адначасна расьце популярнасьць поэты. К 1910 г. талент Янкі Купалы разьвіваецца до апогею, і ён зацямняе сабою ўсіх сваіх папярэднікаў і становіцца вядомейшым беларускім нацыянальнанародным поэтаю. У сваіх вершах, глыбокіх і мастацкіх, ён вядзе рашучае змаганьне з соцыяльным і нацыянальным уціскам і побач разьвінае ідэю свабоднае і незалежнае асобы. Гэту ідэю ён разумее ня ў вузкім сэнсе, датычна сябе, а прыкладаа цага стану, да цэлай адзінкі беларускай працоўнай нацыянальнасьці. Бо яна заслугоўвае быць гаспадаром свайго жыцьця. Словамі мужыка Янка Купала ў пачатку свае творчасьці падае рашучы голас свае беларускае працоўнае масы. <poem> Я мужык-беларус,— Пан сахі і касы; Цёмен сам, белы вус, Пядзі дзве валасы. Бацькам голад мне быў, Гадаваў і карміў, Бяда маткай была, Праца сілу дала. Хоць пагарду цярплю,— Мушу быць глух і нем; Хоць свет хлебам кармлю, Сам мякіначку ем. З цяжкай працы маей Карыстаюць усе, Толькі мне за яе Няма дзякуй нідзе. Глянь, высокенькі бор, Вокам нельга прабіць; Загудзеў мой тапор,— Як блін поле ляжыць. Сошку з вышак сцягнуў, Кабылічку ўшчаміў, Плечы трохі прыгнуў,— Лес на пахань зрабіў! Дый засеяў кусок, Потым з жонкай пажаў... Пан пшанічкі тачок — Люба глянуць — наклаў. Дык вось, людцы, які Я мужык-беларус! Пад ілбом сінякі, Цёмен сам, белы вус. Эй, каб цёмен не быў, Чытаць ксёнжкі умеў,— Я бы долю здабыў,</poem><noinclude></noinclude> qh8gbuq8uyl6t2dw34ffx96yzz4ni1v Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/16 104 29167 85953 2022-08-12T07:42:24Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Я б і песенькі пеў! Я б патрапіў сказаць, Што і я — чалавек, Што і мне гараваць Надаела ўвесь век. ("''3 песьняў беларускага мужыка''“).</poem> Паступова Янка Купала пераходзіць усё больш і больш да нацыянальных мотываў, часта ўваскрашаючы малюнкі мінулага,...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Я б і песенькі пеў! Я б патрапіў сказаць, Што і я — чалавек, Што і мне гараваць Надаела ўвесь век. ("''3 песьняў беларускага мужыка''“).</poem> Паступова Янка Купала пераходзіць усё больш і больш да нацыянальных мотываў, часта ўваскрашаючы малюнкі мінулага, і робіцца зьвястуном нацыянальных беларускіх ідэяў і імкненьняў, якія вельмі вобразна вылажаны ў наступным вершы "У вырай!" <poem>Гэй, вольныя птахі, саколія дзеці! У вырай! Да сонца вясёлкавым шляхам! Час сонца схапіці і сонца ірдзеці І зьведываць сьветы арліным узмахам. Гэй, вольныя птахі, патомкі крывічаў! Да неба! па зоры і гром пяруновы… Час крыльле расправіць—пагудка ўжо кліча, Ўжо віхры цярэбяць да шчасьця шлях новы! Гэй, вольныя птахі, ўладарнікі песьні! На шляхі пад сьцягі красы і свабоды!.. Час вылецець к славе з пагібельнай плесьні І песьняй агністай дзівіці народы.</poem> Аддаючы галоўную ўвагу грамадзянскім мотывам, Янка Купала не прамінуў і апісальна-лірычных. Твораў гэткага характару выйшла шмат з-пад яго пяра, пры гэтым вельмі пекных і здольных. Пісаў ён шмат баек, напісаў некалькі п'ес, поэм і зрабіў многа перакладаў з расійскіх (Некрасаў, Крылоў), польскіх (Канапніцкая, Жулаўскі і інш.) поэтаў. Творы Янкі Купалы друкаваліся чуць не ўва ўсіх беларускіх часопісах і выйшлі асобнымі зборнікамі: "Жалейка" (1908 г.), „Гусьляр“ (1910 г.), „Адвечная песьня" (1910 г.)-драматычныя абразкі ў ХІІ зьявах, „Шляхам жыцьця“ І выд. (1913 г.), "Спадчына" (1922 г.), "Шляхам жыцьця“ ІІ выд. (1923 г.), „Сон на кургане"-драматычная поэма ў 4 абразох і "Раскіданае гняздо"-драма ў пяці актах. У беларускай літаратуры Янка Купала займае адно з першых месцаў, падняўшы яе значэньне да высокага ўзроўню. Яго творы пераводзіліся на расійскую, нямецкую, польскую і ўкраінскую мовы. Сучасьнік і равесьнік Янкі Купалы, Якуб Колас, па сваёй здольнасьці мала адстае ад яго. Як і Янка Купала, Якуб Колас пахаджэньнем з сялян Меншчыны. Чытаць вучыўся дома, пасьля ў пачатковай школе і нарэшце ў настаўніцкай семінарыі ў Несьвіжы. Ужо сэмінарыстым Якуб Колас піша жартоўныя беларускія вершы і пашырае іх сярод таварышоў. Уздым рэволюцыйнага руху у 1905 годзе захапляе яго цалком і кідае ў свой вір. Якуб Колас прылучаецца да беларускага настаўніцкага хаўрусу, завошта й пападае ў вастрог. Яго засуджваюць на тры гады крэпасьці, якія ён і адбывае ў менскім вастрозе. Займаючыся рэволюцыйнай чыннасьцю, Якуб Колас адначасна займаўся й пісаньнем. Спачатку ў яго творах адчуваецца бадзёры, завучы настрой, настрой рэволюцыянэра. Але арышт і вастрог пераламЛЯЮЦЬ душу поэты і ён, пішучы ў вастрозе, прасякаецца сумнымі думкамі. Яскрава выказаны рэалізм яго твораў яшчэ больш згушчае чорныя хварбы жуды, якая праходзіць праз усе творы, напісаныя ім у вастрозе і запоўніўшыя амаль Ня ўвесь зборнік-„Песьні жальбы" (выд. 1916 г.). Якуб Колас ня менш Янкі Купалы пладавіты поэта. Ён<noinclude></noinclude> 66ufazp88z672nnojb4mzjktlidkdzv Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/17 104 29168 85954 2022-08-12T07:48:06Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «напісаў шмат вершаў і апавяданьняў. Пад апавяданьнямі Якуб Колас падпісваецца псэўдоніамм Тараса Гушчы. Галоўная частка яго твораў выйшла з-пад пяра да рэволюцыі; з іх надрукованы рознымі выдавецтвамі: ,,Песьні жальбы" (вершы)-у 1910 г., "Апавяданьні" (1912 г.)...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>напісаў шмат вершаў і апавяданьняў. Пад апавяданьнямі Якуб Колас падпісваецца псэўдоніамм Тараса Гушчы. Галоўная частка яго твораў выйшла з-пад пяра да рэволюцыі; з іх надрукованы рознымі выдавецтвамі: ,,Песьні жальбы" (вершы)-у 1910 г., "Апавяданьні" (1912 г.), "Тоўстае палена“ (1913 г.), "Нёманаў дар" (1913 г.), „Родныя зьявы" (1914 г.). Пасьля рэволюцыі выйшлі з друку: вершаваная поэма "Сымон-Музыка" (1918 г.), зборнік вершаў "Водгульле" (1922 г.) і вершаваная поэма "Новая зямля" (1923 г.). У адлічча ад Янкі Купалы, які мае рознастайнасьць характару твораў, захапляецца ідэалізмам і сымболічнасьцю у настроі, Якуб Колас спачатку да канца поўны, выразны, моцны рэалісты і больш скупы ў адносінах будоўчых формаў у вершаскладаньні. Але яго творы падкупляюць сваёю мілагучнасьцю, прастатою і шчырасьцю. Кожны абразок жыве, гаворыць, выяўляецца натуральна праўдзіва і таму міла. Асабліва прыгожы ў Коласа апісаньні прыроды. <poem> Адбыў свой час панура люты. Дзянёк патрошку прыбывае, Прыветней сонейка бліскае, І рве рачулка свае путы. Ідзі, зіма, ідзі ў дарогу: Прайшоў твой час, дзякаваць Богу! Пабач, старая: там, у полі, Чарнеюць леташнія ролі! А ўзгоркі вунь паразумнелі, Бо вельмі значна палыселі. А лес, глядзі, які вясёлы! І дуб смяецца, хоць і голы. Паслухай добра: чуеш песні? Цяпер яны ўжо не заўчэсні, Ужо бо сонейка праменні Гатуюць шлюбныя адзенні І ткуць карону дарагую Вянчаць зямельку-маладую... Пара, зіма, табе складацца І ўпроч з кудзеляй выбірацца! І вось у дзень адзін прыўдалы Загаманілі перавалы. І гоман, спеў і шум усюды, Як бы ў цымбалікі і ў дуды Зайгралі тысячы музыкаў, Бы іх на баль тут хто заклікаў. Ідзе вясна з цудоўнай лірай; На звон яе зляцеўся вырай, І жыцце ўсюды вынікае, І пташка песню зачынае.</poem> („''Новая зямля''.") Якуб Колас замілаваны ў сваю краіну, адданы ëй цалком, душою і целам, жыве яе нязгодамі і радасьцямі. <poem>Я ня знаю, чым мне дораг Від палёў благенькіх, Нудны воклік ў родных горах, Вербаў рад крывенькіх; Лесу гоман, гул нястройны, Шум лазы ў балоцене І нудлівы, неспакойны Шэлест у чароце.</poem><noinclude></noinclude> sh47778uh6slavzz2qmc7w3xnwg0ghd 85955 85954 2022-08-12T07:48:20Z VasyaRogov 1510 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>напісаў шмат вершаў і апавяданьняў. Пад апавяданьнямі Якуб Колас падпісваецца псэўдоніамм Тараса Гушчы. Галоўная частка яго твораў выйшла з-пад пяра да рэволюцыі; з іх надрукованы рознымі выдавецтвамі: ,,Песьні жальбы" (вершы)-у 1910 г., "Апавяданьні" (1912 г.), "Тоўстае палена“ (1913 г.), "Нёманаў дар" (1913 г.), „Родныя зьявы" (1914 г.). Пасьля рэволюцыі выйшлі з друку: вершаваная поэма "Сымон-Музыка" (1918 г.), зборнік вершаў "Водгульле" (1922 г.) і вершаваная поэма "Новая зямля" (1923 г.). У адлічча ад Янкі Купалы, які мае рознастайнасьць характару твораў, захапляецца ідэалізмам і сымболічнасьцю у настроі, Якуб Колас спачатку да канца поўны, выразны, моцны рэалісты і больш скупы ў адносінах будоўчых формаў у вершаскладаньні. Але яго творы падкупляюць сваёю мілагучнасьцю, прастатою і шчырасьцю. Кожны абразок жыве, гаворыць, выяўляецца натуральна праўдзіва і таму міла. Асабліва прыгожы ў Коласа апісаньні прыроды. <poem> Адбыў свой час панура люты. Дзянёк патрошку прыбывае, Прыветней сонейка бліскае, І рве рачулка свае путы. Ідзі, зіма, ідзі ў дарогу: Прайшоў твой час, дзякаваць Богу! Пабач, старая: там, у полі, Чарнеюць леташнія ролі! А ўзгоркі вунь паразумнелі, Бо вельмі значна палыселі. А лес, глядзі, які вясёлы! І дуб смяецца, хоць і голы. Паслухай добра: чуеш песні? Цяпер яны ўжо не заўчэсні, Ужо бо сонейка праменні Гатуюць шлюбныя адзенні І ткуць карону дарагую Вянчаць зямельку-маладую... Пара, зіма, табе складацца І ўпроч з кудзеляй выбірацца! І вось у дзень адзін прыўдалы Загаманілі перавалы. І гоман, спеў і шум усюды, Як бы ў цымбалікі і ў дуды Зайгралі тысячы музыкаў, Бы іх на баль тут хто заклікаў. Ідзе вясна з цудоўнай лірай; На звон яе зляцеўся вырай, І жыцце ўсюды вынікае, І пташка песню зачынае.</poem> („''Новая зямля''.") Якуб Колас замілаваны ў сваю краіну, адданы ëй цалком, душою і целам, жыве яе нязгодамі і радасьцямі. <poem>Я ня знаю, чым мне дораг Від палёў благенькіх, Нудны воклік ў родных горах, Вербаў рад крывенькіх; Лесу гоман, гул нястройны, Шум лазы ў балоцене І нудлівы, неспакойны Шэлест у чароце.</poem><noinclude></noinclude> 48fhcde5yi4hdrbrqbsjjxxihi4mvus Старонка:Домбі і сын.pdf/397 104 29169 85960 2022-08-12T08:11:21Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>нецца. Ці гавару я, што ён вернецца? Не. Чаму? Трымайцеся па курсу гэтага назірання. — Бансбі, — сказаў капітан Катль, які, здавалася, даваў тым больш высокую ацэнку думкам свайго славутага сябра, чым цяжэй было яму хоць што-небудзь з іх узяць. — Бансбі, — паўтарыў капітан, надзвычай здзіўляючыся, — вы ў сябе ў галаве змяшчаеце груз, які хутка затапіў-бы судно з такім водазмяшчэннем, як маё! Але што датычыць вось гэтага завяшчання, я думаю не рабіць ніякіх захадаў, каб заўладаць маёмасцю… даруй божа!.. і толькі пастараюся захаваць яе для больш законнага гаспадара. І я ўсё-такі спадзяюся, што Соль Джылс, законны гаспадар, жыве і вернецца, хоць, магчыма, і здасца дзіўным, чаму ён не пасылае аб сабе ніякіх вестак. А цяпер якая ваша думка, Бансбі, наконт таго, каб зноў схаваць гэтыя паперы і адзначыць зверху, што яны былі распячатаны такога та чысла ў прысутнасці Джона Бансбі і Эдуарда Катля? З прычыны таго, што Бансбі не ўгледзеў у адказ на гэту прапанову ніякіх пярэчанняў на ўзбярэжжы Грэнландыі або дзе-небудзь у іншым месцы, яна была прыведзена ў выкананне, і гэты вялікі чалавек, на секунду скіраваўшы свой позірк на непасрэдна акружаючую яго абстаноўку, уласнай рукой вывеў свой подпіс на канверце, рашуча ўтрымліваючыся, з характарыстычнай для яго скромнасцю, ад ужывання вялікіх літар. Капітан Катль, у сваю чаргу распісаўшыся левай рукой і замкнуўшы пакет у незгараемую скрынку, прапанаваў свайму госцю прыгатаваць яшчэ шклянку грогу і выкурыць яшчэ адну люльку і, сам зрабіўшы гэта самае, задумаўся, седзячы ля каміна, аб тым, які можа быць лёс беднага старога інструментальнага майстра. А пасля адбылася падзея такая жахлівая і ўзрушальная, што капітан Катль без падтрымання Бансбі зваліўся-б пад яе цяжарам. І з гэтай ракавой гадзіны быў-бы загінуўшым чалавекам. Як мог капітан, нават калі прыняць пад увагу радасць, выкліканую наведваннем такога госця, як мог ён толькі прычыніць дзверы, а не замкнуць іх, — а ў гэтай неахайнасці ён вядома быў вінаваты, — з'яўляецца адным з тых пытанняў, якім суджана вечна аставацца прадметам для разваг або ўзбуджаць нездавальненне супраць лёсу. Як-бы там ні было, але ў гэту ціхую гадзіну праз незамкнутыя дзверы ўварвалася ў гасціную раз'юшаная Мак-Стынджэр, трымаючы ў мацярынскіх сваіх абдымках Александра Мак-Стынджэра, а за ёю ўслед утвараліся мітусня і помста (не кажучы ўжо аб Джуліяне Мак- Стынджэр і аб браце мілага малюткі Чарльзе Мак-Стыяджэры, вядомым на арэне сваіх дзіцячых гульняў пад імем Чаулі). Яна ўвайшла так шпарка і так нячутна, нібы струмень паветра з суседніх Ост-Індскіх Докаў, што капітан Катль схапіўся толькі ў той момант, калі ўбачыў, што сядзіць і пазірае на яе з<noinclude></noinclude> byv4r0g8ja14wecx2rf9abudd0oo4bs Старонка:Домбі і сын.pdf/398 104 29170 85963 2022-08-12T08:21:15Z RAleh12 3563 /* Не правераная */ Новая старонка: «тым самым бестурботным выглядам, з якім аддаваўся развагам, пасля чаго на фізіяноміі яго адлюстраваліся бязмежны жах і вялікая роспач. Але як толькі капітан Катль усвядоміў ва ўсёй паўнаце сягнуўшае яго гора, інстынкт самазахавання штурхануў яго рушы...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="RAleh12" /></noinclude>тым самым бестурботным выглядам, з якім аддаваўся развагам, пасля чаго на фізіяноміі яго адлюстраваліся бязмежны жах і вялікая роспач. Але як толькі капітан Катль усвядоміў ва ўсёй паўнаце сягнуўшае яго гора, інстынкт самазахавання штурхануў яго рушыць наўцёкі. Мятнуўшыся да маленькіх дзвярэй, якія вялі з гасцінай на крутую лесвічку ў склеп, капітан кінуўся да іх галавой уперад, як чалавек, роўнадушны да сінякоў і ўшыбаў і думаючы толькі аб тым, каб схавацца ў нетрах зямлі. Магчыма, гэта надзвычайная спроба скончылася-б поспехам, калі-б не гарачая прывязанасць гэтых мілых малютак, Джуліяны і Чаулі, якія, учапіўшыся за яго ногі — адна схапіла адну, другая — другую, — з жаласлівымі крыкамі гукалі яго, як свайго сябра. Тым часам місіс Мак-Стынджэр, якая ніколі не бралася за важную справу, не перавярнуўшы папярэдне Александра Мак-Стынджэра так, каб зручней было асыпаць яго жыватворным градам шлепакоў і не пасадзіўшы яго затым на зямлю для прахададжэння ў такім становішчы, у якім яго бачыў чытач першы раз, — місіс Мак-Стынджэр зрабіла гэты ўрачысты абрад, як быццам на гэты раз гэта было афярапрынашэнне фурыям, і, апусціўшы пакутніка на падлогу, накіравалася да капітана з настойлівай рашучасцю, якая пагражала драпінамі ўмяшаўшамуся Бансбі. --О, капітан Катль, капітан Катль!- сказала місіс Мак- Стывджэр, сурова выставіўшы падбародак і патрасаючы ім, а адначасова і тым, што можна было-б назваць яе кулаком, каб яна не была прадстаўніцай слабага полу--О, капітан Катль, капітан Катль! Як вы асмельваецёся пазіраць мне ў твар і не памерці ад разрыву сэрца? Капітан, якога можна было падазраваць ва ўсім, толькі не ў. дзёрзкасці, ціха прамармытаў: «Трымайся мацнёў 2. О, я была слабай, даверлівай дурніцай, калі прыняла вае у свой прытулак, капітан Катль!- усклікнула місіс Мак: Стынджэр.- Падумаць толькі аб тых добрачыннасцях, якімі Я асыпала гэтага чалавека, аб тым, як я вучыла маіх дзяцей любіць і шанаваць яго, нібы бацьку роднага, а на'нашай та вуліцы няма. нізоднай гаспадыні, ды і ніводнага жыхара, якія-б не ведалі, што я цярпела страты з-за гэтага чалавека і з-за яго п'янства. і буянства. і ўсе яны да аднаго крычалі: сорам і ганьба, што ён падакучае працавігай жанчыне, якая працуе з самага рання 1 да позняй ночы для дабра сваіх дзяцей і трымае сваё беднае жыляё ў такой чыстаце, што чалавек можа абедаць, ды і чай піць, дзе яму захочацца, хоць на падлозе або на лесвіцы, не гледзячы на ято п'янства і буянства; вось якім апякунствам і клопатамі ён быў абхружан!<noinclude></noinclude> 9tbxpx1ylpeidi4u51z0sv8f9ktat5h 85975 85963 2022-08-12T09:18:32Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>тым самым бестурботным выглядам, з якім аддаваўся развагам, пасля чаго на фізіяноміі яго адлюстраваліся бязмежны жах і вялікая роспач. Але як толькі капітан Катль усвядоміў ва ўсёй паўнаце сягнуўшае яго гора, інстынкт самазахавання штурхануў яго рушыць наўцёкі. Мятнуўшыся да маленькіх дзвярэй, якія вялі з гасцінай на крутую лесвічку ў склеп, капітан кінуўся да іх галавой уперад, як чалавек, роўнадушны да сінякоў і ўшыбаў і думаючы толькі аб тым, каб схавацца ў нетрах зямлі. Магчыма, гэта надзвычайная спроба скончылася-б поспехам, калі-б не гарачая прывязанасць гэтых мілых малютак, Джуліяны і Чаулі, якія, учапіўшыся за яго ногі — адна схапіла адну, другая — другую, — з жаласлівымі крыкамі гукалі яго, як свайго сябра. Тым часам місіс Мак-Стынджэр, якая ніколі не бралася за важную справу, не перавярнуўшы папярэдне Александра Мак-Стынджэра так, каб зручней было асыпаць яго жыватворным градам шлепакоў і не пасадзіўшы яго затым на зямлю для прахададжэння ў такім становішчы, у якім яго бачыў чытач першы раз, — місіс Мак-Стынджэр зрабіла гэты ўрачысты абрад, як быццам на гэты раз гэта было афярапрынашэнне фурыям, і, апусціўшы пакутніка на падлогу, накіравалася да капітана з настойлівай рашучасцю, якая пагражала драпінамі ўмяшаўшамуся Бансбі. — О, капітан Катль, капітан Катль! — сказала місіс Мак-Стынджэр, сурова выставіўшы падбародак і патрасаючы ім, а адначасова і тым, што можна было-б назваць яе кулаком, каб яна не была прадстаўніцай слабага полу. — О, капітан Катль, капітан Катль! Як вы асмельваецеся пазіраць мне ў твар і не памерці ад разрыву сэрца? Капітан, якога можна было падазраваць ва ўсім, толькі не ў дзёрзкасці, ціха прамармытаў: «Трымайся мацней!» — О, я была слабай, даверлівай дурніцай, калі прыняла вас у свой прытулак, капітан Катль! — усклікнула місіс Мак-Стынджэр. — Падумаць толькі аб тых добрачыннасцях, якімі я асыпала гэтага чалавека, аб тым, як я вучыла маіх дзяцей любіць і шанаваць яго, нібы бацьку роднага, а на нашай та вуліцы няма ніводнай гаспадыні, ды і ніводнага жыхара, якія-б не ведалі, што я цярпела страты з-за гэтага чалавека і з-за яго п'янства і буянства. І ўсе яны да аднаго крычалі: сорам і ганьба, што ён надакучае працавітай жанчыне, якая працуе з самага рання і да позняй ночы для дабра сваіх дзяцей і трымае сваё беднае жыллё ў такой чыстаце, што чалавек можа абедаць, ды і чай піць, дзе яму захочацца, хоць на падлозе або на лесвіцы, не гледзячы на яго п'янства і буянства; вось якім апякунствам і клопатамі ён быў абкружан!<noinclude></noinclude> 2hudzvrzhe5jc2c3yxqglf80hfi502n Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/18 104 29171 85968 2022-08-12T08:51:40Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Маё сэрца, маё вока Цягне хвоя тая, Што ў лузе адзінока Сохне-умірае; Жаралісты дуб высокі, Колісь поўны сілы, І той крыжык адзінокі, Вартаўнік магілы; Дзе так сумна ветры веюць, Точаць дол пяшчаны, Дзе чыесь-та косьці тлеюць, Чыйся прах схаваны… Я ня зн...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Маё сэрца, маё вока Цягне хвоя тая, Што ў лузе адзінока Сохне-умірае; Жаралісты дуб высокі, Колісь поўны сілы, І той крыжык адзінокі, Вартаўнік магілы; Дзе так сумна ветры веюць, Точаць дол пяшчаны, Дзе чыесь-та косьці тлеюць, Чыйся прах схаваны… Я ня знаю, я ня знаю, Чым я так прыкуты Да тваіх, мой родны краю, Абразоў пакуты! („''Я ня знаю''").</poem> Усе творы Якуба Коласа прасякнуты нацыянальна-народнымі мотывамі, якімі ён азываецца на кожнае зьявішча ў жыцьці яго народу і яго краю. Сваімі творамі, якія нумар ад нумару ўбіралі „Нашу Ніву", Янка Купала з Якубам Коласам нясупынна будзілі к жыцьцю і творчасьці новыя маладыя сілы. Багацьце мовы іх твораў, зразумеласьць яе для беларускага працаўніка і селяніна, захапленьне ідэямі, якія укладаліся гэтымі пісьменьнікамі ў свае вершы і апавяданьні і, у дадатак, роднасьць і блізасьць к працоўным гушчам гэтых ідэяў, цікавілі ўсё больш і больш шырокія колы народнай інтэлігенцыі і перадавой беларускай моладзі сяла і мястэчка. Можна не абмылкова сказаць, што Янка Купала і Якуб Колас былі настаўнікамі цэлага шэрагу вынікшых з гушчаў беларускага працоўнага народу новых пісьменьнікаў. На іх голас-вокліч хутка адзін за другім пачалі зьяўляцца яны, сьвежыя, маладыя, бадзёрыя. Іх пасылалі на працу на глебе беларускай культуры, галоўным чынам, сялянскія і рамесьніцкія слаі беларускай нацыі; у меншай меры прымыкалі выхадцы з дробна-чыноўнічай сям'і. Ужо к канцу 1908 году, праз два гады з часу заснаваньня газэты , Наша Ніва", праз два гады працы у ëй поэтаў-рэволюцыянэраў, а з імі Я. Купалы і Коласа, на яе слупках зьяўляюцца песьняры-рамесьнікі-Цішка Гартны (гарбар), Алесь Гарун (сталяр) і Фабіян Шантыр (муляр), а паміж імі-настаўніца Констанцыя Буйла, лясьнік Стары Улас, служачы Ў. Галубок і інш. Гэты шэраг пісьменьнікаў уносіць сабою ў беларускую літаратуpy рознастайнасьць тэм і рознатоннасьць настрояў. Праўда, усіх іx лучыць адна асяродкавая ідэя-ідзя вызваленьня беларускага працоўнага народу ад экономічнага і нацыянальнага уціску. У кожнага з іх, ня гледзячы на рознае соцыяльнае пахаджэньне, першыя ноты пасьвячаюцца сваёй забітай, цёмнай, прыгнечанай старонцы, на якіх адчуваецца моцны адбітак купалаўскага й коласаўскага ўплыву. Але хутка кожны з гэтых песьняроў выпрацоўвае сваю асобную выразную індывідуальнасьць, знаходзіць сябе. Алесь Гарун (Алесь Прушынскі), актывісты-рэволюцыянэр, сябар Беларускай Соцыялістычнай Грамады з максымаліцкім ухілам, яшчэ з 1903 году зацягваецца „Гапонам" В. Марцінкевіча. Гэты твор на роднай мове кратае яго душу і выклікае пяшчотныя пазывы да творчасьці. Пасьля патайных сходаў і сакрэтных нарадаў, на якіх абгаварваюцца страшныя пляны аб экспропрыяцыях і нападах на агэнтаў царскага ўраду, Алесь Гарун варочаецца дамоў і піша спакойныя пяву-<noinclude></noinclude> d92n5qxypk80lu4v10k392wqu7cjlp3 Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/19 104 29172 85969 2022-08-12T08:54:26Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «чыя, замілаваныя ў сваю краіну вершы. У яго поўная паралель з Цёткаю: у аднэй руцэ меч, а ў другой пяро. Думкі павінны працаваць у двух напрамках, душа павінна злучаць розныя акорды, з якіх рэволюцыйныя ўсё яшчэ перамагаюць. Але такі падвойчы шлях нядоўга...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude>чыя, замілаваныя ў сваю краіну вершы. У яго поўная паралель з Цёткаю: у аднэй руцэ меч, а ў другой пяро. Думкі павінны працаваць у двух напрамках, душа павінна злучаць розныя акорды, з якіх рэволюцыйныя ўсё яшчэ перамагаюць. Але такі падвойчы шлях нядоўга цягнецца: у 1907 годзе Алеся Гаруна арыштоўваюць пры друкаваньні проклямацыі. За арыштам ідзе вастрог-менскі, а пасьля віленскі, і нарэшце высылка ў Сыбір, дзе ён астаецца да 22 верасьня 1917 году. У глухім Сыбіры абезаружаны Алесь Гарун аддае свае сілы літаратурнай працы. Ён піша старанна, з запоем, перасылаючы свае творы ў „Нашу Ніву“. Сум па бацькаўшчыне-Беларусі, прагнае жаданьне хутчэй паляцець на яе прасторы і зьліцца шчыльна з яе працоўным народам, каб разам змагацца за яго вызваленьне-вось галоўныя мотывы песень Алеся Гаруна ў гэты час. <poem>Эх, сягоньня, ў гэту ночку Я ўцяку адгэтуль проч! Шэрым воўкам па лясочку, Хай дагоніць, хто ахвоч! Хай тагды сярод дарогі Станець хто – ня будзе рад: Чорны вуж абкруцідь ногі, Буду вужам, буду гад! Хай тагды шукаюць ў лесе Цёмных, вузкіх, воўчых троп! Як арол у паднябесьсе, Я ўзьлячу над земскі строп. Ў небе роўным, чыстым шляхам Яснай зоркай палячу І скачуся па-над дахам Роднай вёскі і ўскрычу: – Гэй, хто ёсьць тут! Люд галодны, Люд пакутны! Да мяне! Станьма, брацьця, ў шых паходны – Наша гора праміне. Досыць нам зь нядолі віці Ценкі жыцьця свайго пас, Слухай, люд: прынёс я віці, Хто за мною, брацьця? Час! Ўстануць, рушаць: «Проч з дарогі! Хто нам хоча заступіць? Мы пайшлі, мы, люд убогі, Ўсё узяць ці ўсё згубіць...» Думкі, думкі-звадыяшкі, Ах, ня мучайце мяне! Вам ўсё гульні, а мне цяжка, Мне няволя не міне... ("''Эх, сягоньня''").</poem> Там дома, у роднай Беларусі, ён будзе асалоджвацца сваёю роднаю моваю, будзе чуць вакол сябе яе гукі-гукі мовы, як <poem>Звон магучы, Звон бліскучы, 3 сребра літы, 3 злота зьбіты. („''Песьня-звон''“).</poem> На гэтай мове, зразумелай міліёнам працоўных братоў-беларусаў будзе пасылаць "пракляцьце юдам, каб на іх магіле будаваць" <poem>Мур вялікі вольнай волі, Мур высокі да нябёс,</poem><noinclude></noinclude> 75uo3yjwcf2yy6gzswwun9q42dgo9lj Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/20 104 29173 85970 2022-08-12T08:58:54Z VasyaRogov 1510 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Мур братэрства, роўнай долі, Мур для радасьці бяз сьлёз. („''Муляру''").</poem> Зрэдку між гэтых думак ценькая душа поэты захапляецца прыгожасьцю натуры і апявае яе на струнах свае леры. Для сваіх вершаў Алесь Гарун вынаходзіць багатыя формы, убірае іх сакавітай чыстай моваю. За часы ссылкі ён напісаў шмат вершаў, якія былі выданы ў 1918 годзе пад назваю "Матчын Дар". Апроч вершаў, Алесь Гарун пісаў апавяданьні і дзізячыя п'есы („Хлопчык у лесе", „Датрымаў характару“, „Шчасьлівы чырвонец", "Маладое", „Пан Шабуневіч" і інш.). Напісаньне часткі гэтых пьес, апавяданьняў ды вершаў, выпадае на пэрыяд пасьля ўзвароту Гаруна з ссылкі. У гэтых яго творах, асабліва ў вершах гэтага пэрыяду, адчуваецца ўжо цяжкі сум-адбіцьцё прыбітага, хворага настрою поэты. Сухоты, якія дастаў Гарун у вастрогах ў ссылцы, справодзяць гэты яго настрой і не даюць праглядаць ружовым думкам. Праўда, ён аддаецца політычнай працы, пры якой і нельга думаць аб здароўі, але гэтая праца яшчэ горш разбурае яго сілы, і Алесь Гарун памірае ў самым 1921 г. Будучы рабочым, Алесь Гарун толькі ў росьцьвіту свайго таленту ў некалькіх вершах аддаў увагу рабочым мотывам, хоць вершы гэтага характару вельмі моцнымі выходзілі з-пад яго пяра (Муляру). Затое амаль не цалком пасьвяціў сваю творчасьць гэтаму напрамку поэзіі ў беларускай літаратуры равесьнік Алеся Гаруна і яго суначынальнік Цішка Гартны. і па пахаджэньню, і па рабоце, і па аносінах да рэволюцыйнага руху Цішка Гартны-таварыш Алеся Гаруна. Цішка Гартны-сын селяніна-чорнарабочага з Меншчыны. Ён дастаў асьвету ў двухклясовай школе, далей якое не пайшоў „праз політычную нядобранадзейнасьць". Прагу да знаньня яму прыйшлося папаўняць чытаньнем, на якое ён і аддаваў многа часу. З 1904 г. Цішка Гартны прылучаецца да соцыял-дэмократаў і становіцца актыўным рэволюцыянэрам. У 1906 годзе ён, ужо сталым хлопцам, ідзе вучыцца за гарбара і становіцца сябрам рабочай сям'і, рамесьнікам. Працуючы за сталом у смуродных майстэрнях, Цішка Гартны спачатку піша вершы парасійску, чытаючы іх таварышом і адсылаючы ў расійскія часопісы. У 1908 годзе ён натрапляе на „Нашу Ніву", чытае вершы Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі і захапляецца іх прыгожасьцю і роднасьцю, ды пачынае пісаць сам пабеларуску. Спачатку у творах Цішкі Гартнага адзначаюцца агульныя мотывы, замілаваньне да краіны Беларусі і беларускага працоўнага народу. Але паступова характар мяняецца: Цішка Гартны прыслухоўваецца да зыкаў майстэрні, прыглядаецца да рабочага жыцьця і захапляецца ім. Настроі рабочага пры рабоце, цяжкія ўмовы яго працы, яго жаданьні і імкненьні завало дваюць музаю Гартнага. <poem>Я-рабочы, гарбар, Рыцар працы цяжкой, Я з жалезнай душой, З сэрцам палкім, як жар. Ў вачох іскры маіх, А жалеза у руках, Скура гнецца ад іх Ў адзін міг, у адзін мах. Ці задушша, ці чад - Ўсё на сэрцы маім, Але устрашыці нат Не здалее нічым. </poem><noinclude></noinclude> 89ya83zvlnok8uqgsto576ml062598f Старонка:Домбі і сын.pdf/399 104 29174 85976 2022-08-12T09:35:58Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Місіс Мак-Стынджэр спынілася перавесці дух; твар яе ззяў урачыстасцю, бо ёй удалося другі раз напомніць аб «буянстве» капітана Катля. — А ён уцяка-а-е! — усклікнула місіс Мак-Стынджэр, расцягваючы прадапошні склад так, што злашчасны капітан пачаў лічыць сябе найвялікшым нягоднікам. — І хаваецца цэлы год! Ад жанчыны! Такое ўжо ў яго сумленне! Ён не адважыўся сустрэцца в ёю тварам да твара, — зноў працяглы стогн, — не, ён уцёк цішком, як злачынца! Ды калі-б вось гэта маё дзіця, — шпарка дадала місіс Мак-Стынджэр, — уздумала ўцячы цішком, я, як маці, выканала-б свой абавязак, так што яно ўсё пакрылася-б сінякамі! Юны Александр, зразумеўшы гэтыя словы, як станоўчае абяцанне, якое будзе адразу-ж выканана, паваліўся на падлогу ад страху і гора і ляжаў, паказваючы падэшвы чаравікаў і так аглушальна крычучы, што місіс Мак-Стынджэр палічыла неабходным узяць яго на рукі, а калі ён зноў пачынаў плакаць, супакойвала яго, трасучы з такой сілай, што, здавалася, у яго расхістаюцца ўсе зубы. — Надзвычайны чалавек капітан Катль! — прадаўжала місіс Мак-Стынджэр, робячы рэзкі націск на імя капітана. — Варта было таго, каб я аб ім гаравала… не спала па начах і падала ад непрытомнасці… і лічыла, што ён памёр… і бегала, як звар'яцелая, па ўсім горадзе, дапытваючыся дзе ён! О, гэта надзвычайны чалавек! Ха-ха-ха! Ён варты ўсіх гэтых трывог і пакут, ён варты значна большага. Будзьце ўпэўнены, ''гэта'' ўсё глупства! Ха-ха-ха! Капітан Катль, — сказала місіс Мак-Стынджэр суровым голасам і набраўшыся суровага выгляду, — я хачу ведаць, ці маеце вы намер вярнуцца дадому? Спалоханы капітан паглядзеў у свой капялюш, нібы не бачыў іншага выйсця, як надзець яго і здацца. — Капітан Катль, — паўтарыла місіс Мак-Стынджэр усё з тым-жа рашучым выглядам, — я хачу ведаць, ці маеце вы намер вярнуцца дадому, сэр? Капітан, здавалася, быў зусім гатоў ісці, але ўсё-такі прамармытаў слабым голасам, што «няварта падымаць з-за гэтага такога шуму». — Та-ак! — супакойваючым тонам сказаў Бансбі. — Стоп, мілачка, стоп! — А вы хто такі, дазвольце запытацца? — з нявіннай велічнасцю адазвалася місіс Мак-Стынджэр. — Вы жылі калі-небудзь у нумары дзевятым на Брыг-плейс, сэр? Магчыма, што памяць у мяне дрэнная, але, мне здаецца, маім жыльцом былі не вы. Да мяне жыла ў нумары дзевятым нейкая місіс Джалсон, і, напэўна, вы палічылі мяне за яе. Толькі гэтым я і магу растлумачыць вашу фамільярнасць, сэр. — Ну-ну, мілачка, стоп, стоп! — сказаў Бансбі.<noinclude></noinclude> 80yuz2hy4t9stcmyd6c68qbgtfm1fmh Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/21 104 29175 85977 2022-08-12T09:45:39Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Кроўю цёплай сваей Абліваю тавар, А слязою з вачэй, Што сплывае праз твар, Харашу я яго, Дзеля густу людзям... Не, жыцця я свайго Для другіх не аддам. Я здружыўся з трудом, Я ў ём рос, я ў ём крэп Люблю мець за сталом Запрацованы хлеб. Не хачу, не прывык Скла...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Кроўю цёплай сваей Абліваю тавар, А слязою з вачэй, Што сплывае праз твар, Харашу я яго, Дзеля густу людзям... Не, жыцця я свайго Для другіх не аддам. Я здружыўся з трудом, Я ў ём рос, я ў ём крэп Люблю мець за сталом Запрацованы хлеб. Не хачу, не прывык Склаўшы рукі хадзіць: Я гарбар — працаўнік, Я жыву — каб рабіць. Маю сілу і гарт — Імі грудзі гараць... Ды што ў гэтым я варт, Што магу працаваць, Не гатовае браць? („''Песьня гарбара''")</poem> У 1910-12 гадох выходзіць з-пад яго пяра цыкль вершаў „Песьні гарбара", "Песьня грабара“, „Песьня жняі" і інш. Імі ўносіцца ў беларускую поэзію элемэнт пролетарскасьці, рабочага эпосу. Цішка Гартны становіцца пачынальнікам будучай пролетарскай беларускай поэзіі. Праўда, побач з пролетарскімі мотывамі, ён дакранаецца і мотываў чыста-лірычных; песьні каханьня і апісальныя вершы займаюць добрую долю яго твораў. Крыху пазьней Цішка Гартны бярэцца за прозу і піша шмат апавяданьняў і першы беларускі раман "Сокі цаліны". Свае творы ён друкаваў у многіх беларускіх часопісах і асобнымі выданьнямі ў Пецярбурзе („Песьні“, 1913 г.) і ў Бэрліне („Песьні працы і змаганьня" і раман "Сокі Цаліны", І ч.-1922 г.). Літаратурная праца Цішкі Гартнага ўвесь час пераплятаецца з яго грамадзянска-політычнай і рэволюцыйнай чыннасьцю. Гэта апошняя шмат аднімала яго сіл і часта адбівалася на літаратурнай працы. Але ўжо гэткі лёс выпаў у жыцьці большасьці беларускіх поэтаў і пісьменьнікаў нашаніўцаў: на іх плечы гісторыя ўзлажыла цяжкую ношу - працу па адраджэньню свае прыгнечанае, цёмнае краіны. Выпаўняючы гэта заданьне, трэба было ім раскідаць свае сілы па розных бакох, ужываць іх у розных галінах нацыянальна-грамадзянскага жыцьця, трэба было рабіць гісторыю. Праўда, беларускія песьняры-змаганьнікі цьвёрда і ўверана, самазабыўна аддаваліся гэтай вялікай справе і несьлі яе рашуча ўперад, бо кожны з іх жыў для гэтага. <poem>Я жыву таму, што маю Веру моцную у тое, Што загіне доля злая, Чорнай сілаю якая Землю вокал аблягае, Бы жалезнаю рукою. Я жыву таму, што сэрца Спадзеў ясных не губляе, Як улетку лісцяў дрэўцы, І ў надзеях, бы праз дзверцы, Наглядае спацар смерці, Што нядолю скрозь знішчае.</poem><noinclude></noinclude> 1vi8hrr54fm8a3lq7o008749n2jjzya Старонка:Беларускае пісьменства.pdf/22 104 29176 85978 2022-08-12T09:47:02Z VasyaRogov 1510 /* Не правераная */ Новая старонка: «<poem>Я жыву таму, што чую Душой чулаю ад роду Тую пору, хвілю тую, Баганосную, сьвятую, Што нясе у сьвет дарагую Сьветазарную свабоду. Я жыву таму, што бачу Панаваньне лепшай долі, Дзе ня будзе хутка плачу, Й за якую я дау дачу, Што ад роду прыназначыў На крыв...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="VasyaRogov" /></noinclude><poem>Я жыву таму, што чую Душой чулаю ад роду Тую пору, хвілю тую, Баганосную, сьвятую, Што нясе у сьвет дарагую Сьветазарную свабоду. Я жыву таму, што бачу Панаваньне лепшай долі, Дзе ня будзе хутка плачу, Й за якую я дау дачу, Што ад роду прыназначыў На крывавым збройным полі у барацьбе за шчасьце й волю. (,Я жыву“).</poem> Адным з іх быў і Фабіян „Я жыву таму, што веру", пісаў Цішка Гартны, выказваючы гэтым вершам ня толькі сваё пачуцьцё і думкі, а думкі і пачуцьцё многіх беларускіх пісьменьнікаў і поэтаў. Шантыр. Таксама рабочы, таксама рэволюцыянэр, Фабіян Шантыр ужо 18 гадоў за распаўсюджаньне проклямацыяў слуцкай орган. Р.С.-Д.Р.П. на вёсках Случчыны пападае ў вастрог. Здольны ад нараджэньня, ён, аднак, мае мажлівасьць кончыць толькі гарацкое вучылішча і далей ідзе з бацькам мураваць дамы. І, кладучы цэгліны, ён песьціць ідзі сваіх твораў, якія піша зразу на трох мовах-польскай, расійскай і беларускай. Хутка першыя дзьве закідае і ўжывае толькі беларускую. Надзвычайна палкі тэмпэрамэнтам, ён творыць гарачыя па настроі, замілаваныя да свайго краю мініятуры, вершы, апавяданьні. Цяжкае жыцьцё селяніна, горкая доля ўсяго беларускага працоўнага народу абурае Шантыра, і з-пад яго пяра выходзяць то вогненна-палкія, то жахліва-сумныя сказы. Усе яны прасякнуты глыбокімі соцыяльнымі мотывамі, якія пазьней уступаюць месца мотывам буйна-рэволюцыйным (,,Гольгофа", ,,У час барацьбы"), мотывам заўзятага рэволюцыянэра-будзіцеля. У часы рэволюцыі яны выліваюцца ў гэткія радкі: THAHSTEME & Lausun 306 педа Складайцеся зыкі доўгахаваныя ў сэрцах народаў у адзін вялікі васкрэсны харал! OTR SERMІTES TEM BRE ne louansaRY usq не ціха, смутак! автест хям Змоўкні, жаль! огано в Радасьць сягоньня вялікая! на замівоиРадасьць глыбі быту ў прасторы сонца-ясна -saquіma і з Радасьць адзінокіх, забітых душ, што блудзілі ў цемры бездарожжа... leuіa de COND ІGNORER EMBOLEHORR задинатоп айну цемні чорнай несьвядомасьці. Хsіng Armeт Будзь нам новы шлях быту! повивтер Шлях барацьбы! engany Вядучы да заснутай лятуценьнямі К крыніцы жыватворнае вады... Зыдзіце, ланцугі! Сплывеце мглівыя сырыя туманы, што труцілі народ ядам TSAGOP пакоры!.. 28 1958 казцы-праўдзе. YOU R om vasa Кліч бунту жыві ў нашых сэрцах! Сьвяты кліч гардасьці чалавечай, на Што імчыць чалавечае ,,я" увысь у палёце арла!.. Кліч барацьбы будзь нам: R Хлебам штодзенным! Сілай непакананай надзеі! Час вялікай барацьбы, бласлаўляем цябе! Бласлаўляем!<noinclude></noinclude> 0jbvh1lvozjt7yh162wltpytkfa1zxo Старонка:Домбі і сын.pdf/400 104 29177 85979 2022-08-12T09:51:30Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude> Капітан Катль не чакаў таго, што здарылася, нават ад такога вялікага чалавека, і ледзь мог гэтаму паверыць, хоць бачыў уласнымі вачыма, як Бансбі, смела ступіўшы ўперад, абхапіў місіс Мак-Стынджэр сваёй калматай сіняй рукой і так супакоіў яе гэтым магічным жэстам і нямногімі словамі — больш ён нічога не сказаў, — што яна, зірнуўшы на яго, залілася слязмі і заўважыла, што дзіця — і тое можа цяпер узяць над ёю верх, у такім прыгнечаным становішчы яна была. Пазбаўлены магчымасці размаўляць, не памятаючы сябе ад здзіўлення, капітан бачыў, як Бансбі паціхеньку пацягнуў гэту неўгамонную жанчыну ў краму, вярнуўся па ром, ваду і свечку, занёс усё гэта да яе і супакоіў яе, не прамовіўшы, як відаць, ніводнага слова. Неўзабаве ён у сваёй лоцманскай куртцы зайшоў у гасціную і сказаў: «Катль, я пайду, каб канваіраваць яе дадому», а капітан Катль, збянтэжаны больш, чым калі-б яго самога закавалі ў кайданы для суправаджэння на Брыг-плейс, убачыў, як уся сям'я, на чале з місіс Мак-Стынджэр, мірна рушыла адзін за адным. Трывожныя думкі, што, можа, ён трызніць у сне і яму ўяўляюцца здані, а зусім не сям'я, створаная з плоці і крыві, не давалі спакою капітану спачатку, калі ён вярнуўся ў маленькую гасціную і астаўся ў адзіноце. Бязмежная вера ў мудрага камандзіра «Асцярожнай Клары» і бязмежнае захапленне ім перамаглі і ўзрушылі капітана. Аднак, па меры таго як ішоў час, а Бансбі ўсё яшчэ не было, у капітана пачалі ўзнікаць пакутлівыя сумненні іншага гатунку. Магчыма, Бансбі ўмела завабілі на Брыг-плейс і трымаюць там у зневаленні як заложніка за яго сябра; у такім выпадку капітану, як сумленнаму чалавеку, належыць вызваліць яго, афяраваўшы ўласнай свабодай. Магчыма, Бансбі быў атакаваны і пераможаны місіс Мак-Стынджэр і саромеўся паказацца на вочы пасля свайго паражэння. І, нарэшце, як трэба зрабіць яму, капітану Катлю, у тым выпадку, калі ён больш нічога не пачуе ні пра Мак-Стынджэраў, ні пра Бансбі, што здавалася вельмі магчымым пры такім цудоўным і непрадбачаным збегу акалічнасцей? Аб усім гэтым ён разважаў, пакуль не змарыўся, а Бансбі ўсё не было. Ён прымайстраваў сабе пасцель пад прылаўкам, падрыхтаваўшыся спаць; Бансбі ўсё не было. Нарэшце, калі капітан ужо не спадзяваўся ўбачыць яго, прынамсі ў гэты вечар, і пачаў распранацца, пачуўся стук колаў, які замёр ля дзвярэй, пасля чаго грымнуў вокліч Бансбі. Капітан задрыжэў ад думкі, што яму не ўдалося пазбавіцца ад місіс Мак-Стынджэр і ён прывёз яе назад у карэце. Не! Бансбі з'явіўся толькі ў суправаджэнні вялікага куфра, які ён уласнаручна ўцягнуў у краму, і, ледзь паспеўшы ўцягнуць, сеў на яго. Капітан Катль пазнаў у ім свой куфар, які ён па-<noinclude></noinclude> 53ele3w5b65fi3kq73fg5nz288y3pei Старонка:Домбі і сын.pdf/401 104 29178 85980 2022-08-12T10:09:21Z RAleh12 3563 /* Вычытаная */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="RAleh12" /></noinclude>кінуў у доме місіс Мак-Стынджэр, і, паглядзеўшы больш уважліва, са свечкаю ў руцэ, на Бансбі, падумаў, што таму мора па калені, або, прасцей кажучы, што ён п'яны. Між іншым, пераканацца ў гэтым было цяжка: у камандзіра і ў цвярозым выглядзе на фізіяноміі абсалютна нічога нельга было ўбачыць. — Катль, — сказаў камандзір, устаючы з куфра і адчыняючы века, — гэта вашы манаткі? Капітан зірнуў у куфар і пазнаў сваю маёмасць. — Справа зроблена ўдала. Ці не праўда, прыяцель? — запытаўся Бансбі. Удзячны і ўзрушаны капітан схапіў яго за руку і пачаў вельмі выказваць сваё здзіўленне, але Бансбі, вырваўшы руку, зрабіў спробу падміргнуць сваім крутлівым вокам, і намаганне гэта ледзь не пазбавіла яго роўнавагі дзякуючы таму становішчу, у якім ён быў. Пасля ён рэзка расчыніў дзверы і вельмі хутка вышаў, каб вярнуцца на борт «Асцярожнай Клары» — як відаць, такі быў нязменны яго звычай, калі ён лічыў, што ён астаўся пераможцам. Капітан у наступную-ж раніцу зноў пачаў сваё адзінотнае жыццё і не раз яго, раніцамі, у поўдзень і вечарам, ахаплялі цяжкія развагі пра старога Соля Джылса, пра думкі Бансбі адносна старога і пра тое, ці ёсць надзея на яго зварот. Такое раздум'е ўмацоўвала надзеі капітана Катля, і ён чакаў інструментальнага майстра ля дзвярэй, асмельваючыся рабіць гэта цяпер, калі ён дзіўным чынам здабыў свабоду, — ставіў яго крэсла на звычайнае месца і прыводзіў у парадак маленькую гасціную, як раней, у выпадку, калі той вернецца дадому нечакана. У сваёй стараннасці ён зняў таксама з цвіка маленькі партрэт Уолтэра-школьніка, баючыся, каб ён не зрабіў цяжкога ўражання на старога, калі той вернецца. Іншы раз у капітана ўзнікала прадчуванне, што ён з'явіцца ў такі та дзень, а неяк у нядзелю ён нават заказаў два абеды — такая вялікая была яго надзея. Але стары Саламон не з'яўляўся. А суседзі па-ранейшаму наглядалі, як чалавек, падобны да марака, у глянцавітым капялюшы, стаіць вечарамі ў дзвярах крамы і ўважліва глядзіць на вуліцу. {{Цэнтар|'''''РАЗДЗЕЛ ХL'''''}} {{Цэнтар|'''''Сямейныя адносіны.'''''}} Было-б ненатуральна, калі-б чалавек з такім характарам, як містэр Домбі, сустрэўшы супроцьдзеянне з боку такой энергічнай асобы, якую ён супроць сябе ўзняў, змякчыў уладны і суровы свой нораў або калі-б халодная, непранікальная броня<noinclude></noinclude> 3cf0f6cdle72sgr2g9b9724mu2x3jv5 Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/53 104 29179 85982 2022-08-12T10:52:38Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 20.jpg|подпіс='''Адрывак Літоўскаго статуту у 1588 г.'''.<br />Але самого {{Абмылка|Б га|Бога}} и его светую справедливость и право посполи-<br />тое и сумненье свое передъ очыма маючы...» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 20.jpg|подпіс='''Адрывак Літоўскаго статуту у 1588 г.'''.<br />Але самого {{Абмылка|Б га|Бога}} и его светую справедливость и право посполи-<br />тое и сумненье свое передъ очыма маючы, тежъ роковъ николи<br />не омешкиваючи кром великое правдивое зложное хоробы а якъ<br />на томъ справедливе присегаю, так ми {{Абмылка|Б же|Боже}} поможы, А естлибы<br />не справедливе Боже мя убій. А писаръ земъский маеть по руску<br />'''(па беларуску)'''<br />литерами и словы рускими вси листывыписы и позвы писати<br />а не иншимъ езыком и словы, а присягнути маеть на врад свой.}}<noinclude></noinclude> 1xru5lj6ffwkwnn8luc3viq3hl6msaj Старонка:Кароткая гісторыя Беларусі.pdf/61 104 29180 85996 2022-08-12T11:45:57Z Gleb Leo 2440 /* Не правераная */ Новая старонка: «{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 24.jpg|подпіс='''Гара Батораго ў Белавежскай пушчы.'''}}» proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Gleb Leo" /></noinclude>{{выява з подпісам|месца=цэнтар|шырыня=600px|выява=Кароткая гісторыя Беларусі. Малюнак 24.jpg|подпіс='''Гара Батораго ў Белавежскай пушчы.'''}}<noinclude></noinclude> rl3dqb03czptiun2gbderp0w3rd1y44