Віцебск

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="be-tarask">
  <siteinfo>
    <sitename>Вікіпэдыя</sitename>
    <dbname>be_x_oldwiki</dbname>
    <base>https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Мэдыя</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Спэцыяльныя</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Абмеркаваньне</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Удзельнік</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Гутаркі ўдзельніка</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Вікіпэдыя</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Абмеркаваньне Вікіпэдыі</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Абмеркаваньне файла</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Абмеркаваньне MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблён</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Абмеркаваньне шаблёну</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Дапамога</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Абмеркаваньне дапамогі</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Катэгорыя</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Абмеркаваньне катэгорыі</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Партал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Абмеркаваньне парталу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Абмеркаваньне модулю</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Віцебск</title>
    <ns>0</ns>
    <id>842</id>
    <revision>
      <id>2334332</id>
      <parentid>2323724</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:23:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Viciebsk. Віцебск (J. Minin, 1927).jpg]] → [[File:Viciebsk, Padłoh. Віцебск, Падлог (J. Minin, 1927).jpg]] name unification by uploader</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="135186" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Віцебск
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Віцебску
|Трансьлітараваная назва          = Viciebsk
|Герб                             = Coat of Arms of Viciebsk, Belarus.svg
|Сьцяг                            = Flag of Viciebsk, Belarus.svg
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 974, 1021
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 17 сакавіка 1597
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = 
|Сельсавет                        = 
|Гарадзкі савет                   = [[Віцебскі гарадзкі савет|Віцебскі]]
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 96.73
|Крыніца плошчы                   = &lt;ref&gt;[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc Государственный земельный кадастр Республики Беларусь]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}} (па стане на 1 студзеня 2010 г.)&lt;/ref&gt;
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 364800
|Год падліку колькасьці           = 2020
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = &lt;ref name=&quot;belstat2020&quot; /&gt;
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Паштовы індэкс                   = 210xxx
|СААТА                            = 
|Выява                            = Viciebsk collage.jpg
|Апісаньне выявы                  = Віды Віцебску
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 11
 |Шырата сэкундаў                 = 
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 10
 |Даўгата сэкундаў                = 
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = [http://vitebsk.gov.by/ Афіцыйны сайт]{{ref-ru}}
}}
'''Ві́цебск''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Дзьвіна|Дзьвіне]] пры ўтоку ў яе [[Віцьба|Віцьбы]] і [[Лучоса|Лучосы]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Віцебскі гарадзкі савет|Віцебскага гарсавету]], [[Віцебскі раён|раёну]] і [[Віцебская вобласьць|вобласьці]]. Плошча 96,73 км². Насельніцтва на 2020 год — 364 800 чалавек&lt;ref name=&quot;belstat2020&quot; /&gt;. Знаходзіцца за 300 км ад [[Менск]]у, непадалёк ад [[Беларуска-расейская граніца|граніцы]] з [[Расея]]й. Вузел чыгунак на [[Масква|Маскву]], [[Санкт-Пецярбург]], [[Ворша|Воршу]], [[Полацак]] і аўтамабільных дарог. [[Віцебск (аэрапорт)|Аэрапорт]] (пункт пропуску празь дзяржаўную граніцу), рачны порт.

Віцебск — даўняе [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[горад|места]], адно з найстарэйшых у Беларусі. Колішняя сталіца [[Віцебскае княства|ўдзельнага княства]], цэнтар [[Віцебскі павет|гістарычнага рэгіёну]] і старажытны [[Віцебскія замкі|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У наш час прэтэндуе на неафіцыйны статус культурнай сталіцы краіны. Тут захаваліся [[Віцебская ратуша|меская ратуша]], [[Царква Дабравешчаньня Багародзіцы (Віцебск)|царква Зьвеставаньня Багародзіцы]], [[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|царква Покрыва Багародзіцы]] на [[Маркаўшчына (Віцебск)|Маркаўшчыне]], [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|манастыр базылянаў]], [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|комплекс кляштару трынітарыяў з касьцёлам Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі]], [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|касьцёл Сьвятой Барбары]] і [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|палац Кудзіновічаў]], помнікі архітэктуры XII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|царква Сьвятых Барыса і Глеба]] на [[Пескавацік]]у, [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Міхала Арханёла]] і [[Фарны касьцёл (Віцебск)|Фарны касьцёл]], помнікі архітэктуры XVIII ст., [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваныя расейскімі ўладамі]], а таксама цэрквы [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|саборная Прачыстай Багародзіцы]] (адноўлена ў 2010 годзе), [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Уваскрасеньня Хрыстова]] на Рынку (адноўлена ў 2008 годзе), Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа, [[царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Божага Яўленьня]], [[царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)|Уваскрасеньня Хрыстова]] на [[Заручаўе|Заручаўі]], [[царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]], [[царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля (Віцебск)|Сьвятога Яна Хрысьціцеля]], [[царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|Сьвятога Спаса]], [[царква Раства Хрыстова (Віцебск)|Раства Хрыстова]], [[царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Сьвятога Духа]] і [[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Сьвятой Тройцы]], [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|комплекс езуіцкага калегіюма з касьцёлам Сьвятога Язэпа]], кляштарныя комплексы [[касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|бэрнардынаў з касьцёлам Сьвятога Антонія]] і [[касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|піяраў з касьцёлам Маці Божай Шкаплернай]], [[Вялікая сынагога (Віцебск)|Вялікая сынагога]], помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаныя савецкімі ўладамі]]. Калі на пачатак XIX стагодзьдзя Віцебск упрыгожвала [[Сьпіс помнікаў архітэктуры віленскага барока#Віцебшчына|12 унікальных твораў]] [[віленскае барока|віленскага барока]] (другое месца пасьля [[Вільня|Вільні]]), то [[Русіфікацыя Беларусі|па расейскім і савецкім панаваньні]] зь іх захаваўся толькі [[Віцебская ратуша|адзін у перабудаваным выглядзе]].

== Назва ==
[[Тапонім]] Віцебск утварыўся ад назвы ракі [[Віцьба|Віцьбы]] паводле найбольш старажытнай мадэлі — уласная назва ракі + [[суфікс]] -ск&lt;ref name=&quot;Lemciuhova&quot;&gt;Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 2010.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у [[айканімія|айканіміі]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных беларускіх зямель]] суфікс -ск (-цак) лічыцца глыбока традыцыйнай рэліктавай зьявай, якая падкрэсьлівае самабытнасьць беларускага народа і старажытнасьць тэрыторыі яго расьсяленьня. Такі суфікс адзначаецца з IX—X стагодзьдзяў, у тым ліку ў назвах двух найстаражытнейшых местаў [[Полацак|Полацку]] і [[Смаленск]]у, засьведчаных летапісамі пад 862 і 863 гадамі. Звыш паловы [[замак|гарадоў]] з назвамі на -ск, памянёных у летапісах XI стагодзьдзя, прыпадае менавіта на зону фармаваньня [[беларусы|беларусаў]], дзе гэты суфікс выяўляе прадуктыўнасьць і ў наступныя стагодзьдзі. Кожнае трэцяе [[Гарады Беларусі|беларускае места]] зь ліку занесеных у «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]» канца XIV стагодзьдзя сканчаецца на -ск (-цак)&lt;ref name=&quot;Lemciuhova&quot;/&gt;.

Існуе некалькі меркаваньняў датычна паходжаньня [[гідронім]]у Віцьба. На думку географа [[Вадзім Жучкевіч|Вадзіма Жучкевіча]], у аснове назвы ракі славянскае паняцьце «віць» — 'вільготнае месца, багна' — у спалучэньні з [[фармант]]ам -ба, што надае прыналежнасьць да месца&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 53.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Аляксей Сапуноў]] сьцьвярджаў, што Віцьба атрымала назву ад уласных лукавінаў, паміж якімі яна мусіла «віцца»&lt;ref&gt;Сапунов А. [https://web.archive.org/web/20090309181021/http://sapunov.vitebsk.orthodoxy.ru/book/glava1.shtml Историко-статистический очерк города Витебска] / Комис. по работе в архивах Витебской епархии; Подг. интернет-публ. свящ. Владимира Горидовца. — Изд. отд. Витебской епархии. — Витебск, 2006.&lt;/ref&gt;. Лінгвіст [[Уладзімер Тапароў]] аспрэчваў славянскую вэрсію паходжаньня назвы ракі і апэляваў да шчыльнага балтыйскага гідранімічнага фону ў басэйне Дзьвіны. На яго думку, назва «Віцьба» — [[Балтыйскія мовы|балтыйская]], а найбольш аўтэнтычнай формай трэба лічыць раньняе ''Відба'' (і адпаведна ''Відбеск''). Балтыйскую першакрыніцу дасьледнік рэканструяваў у выглядзе ''Vid-up-'' 'Сярэдняя рака' і параўноўваў з балтыйскімі назвамі тыпу ''Vidupe'' (у Латвіі) і ''Выцебець'' (у басэйне [[Ака|Акі]], каля Выцебеці нямала назваў-дубляў кшталту ракі Сярэдняй)&lt;ref&gt;Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II // Балтославянские исследования 1987. — М., 1989. С. 63—64.&lt;/ref&gt;.

Іншыя варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы места ў гістарычных крыніцах: ''Витепск''{{Заўвага|ПСРЛ. Т. 1. — М., 1962. С. 413.}}, ''Видбеск'', ''Видебск'', ''Витепеск'', ''Витьбеск''. У нямецкіх хроніках упамінаецца пад назвай ''Вітэнбеке'' ({{мова-la|Vitenbeke|скарочана}}){{Заўвага|[[Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга|Хроніка Вартбэрга]]}}. У гаворках Віцебшчыны таксама сустракаюцца варыянты ''Віцемск'', ''Вітэбск'', ''Вытэбск'', ''Віцімськ''&lt;ref&gt;[[Мікола Касьпяровіч|Касьпяровіч М.]] Віцебскі краёвы слоўнік (матар'ялы). — Віцебск, 1927. С. 364.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Віцебску}}

=== Раньнія часы ===
{{Асноўны артыкул|Віцебскае княства}}
Датаваньне першага пісьмовага ўпаміну пра Віцебск няпэўнае. Паводле легенды зь [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]], складзенага ў XVIII ст., [[Замак|горад]] у 974 годзе заклала княгіня кіеўская [[Вольга (княгіня кіеўская)|Вольга]], аднак вядома, што яна памерла яшчэ ў 969 годзе. З гэтай прычыны на сёньняшні дзень паміж гісторыкамі вядзецца спрэчка: як імаверную дату заснаваньня называюць 947 год (паводле «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]]» у 947 годзе Вольга наведвала міжрэчча Дзьвіны і Дняпра і ўтварыла тут [[пагост (тып паселішча)|пагосты]] для збору даніны, у тым ліку на рэках Мсьце і Лузе, магчыма тады зьявіўся пагост і на Віцьбе — Віцебск), а таксама 914 год&lt;ref&gt;Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. № 45, 10 ноября 2005. С. 3.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672).jpg|119|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|94|Гербы [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]] (1672) і [[Віцебскае ваяводзтва|ваяводзтва]] (1720) з «[[Пагоня]]й»}}

У Х—ХІІІ стагодзьдзях Віцебск займаў важнае месца на «[[Шлях з варагаў у грэкі|шляху з варагаў у грэкі]]». У 1021 годзе князь кіеўскі [[Яраслаў Уладзімеравіч]] перадаў места разам з [[Усьвяты|Усьвятам]] князю полацкаму [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] пры складаньні міру.

Па сьмерці князя полацкага [[Усяслаў Чарадзей|Ўсяслава Чарадзея]] (1101 год) Віцебск стаў сталіцай [[Віцебскае княства|удзельнага княства]]. Першым князем віцебскім быў [[Сьвятаслаў Усяславіч]], пазьней местам і княствам валодалі ягоныя нашчадкі [[Васількавічы]]. У 1167 годзе князь менскі [[Валадар Глебавіч]] узяў Віцебск у аблогу, а ў 1196 годзе каля места адбылася бітва аб’яднаных сілаў полацкіх і чарнігаўскіх князёў з смаленскімі князямі. Полацкія князі перамаглі і вярнулі сабе Віцебскае княства. З 1318 году тут княжыў Яраслаў Васільевіч, які аддаў сваю адзіную дачку Марыю замуж за князя крэўскага [[Альгерд]]а.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
{{Асноўны артыкул|Віцебскае ваяводзтва}}
[[Файл:Viciebsk. Віцебск (1664) (2).jpg|значак|[[Рысунак]] Віцебску, 1664 г.]]

Па сьмерці князя Яраслава (1320 год) Віцебск паводле спадчыны перайшоў да [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Альгерд]]а і такім чынам далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1341 годзе тутэйшыя жыхары на чале з Альгердам дапамаглі [[Пскоўская рэспубліка|Пскову]] супраць [[крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 448.&lt;/ref&gt;. З 1345 году места знаходзілася ў валоданьні [[Андрэй Альгердавіч|Андрэя Альгердавіча]].

[[Файл:Algierd. Альгерд (A. Guagnini, 1578, 1885).jpg|140px|значак|зьлева|Вялікі князь [[Альгерд]]]]

Паводле гістарычных крыніцаў, у 1351 годзе ў Віцебску завяршылася будаваньне княскага палаца і муравана-драўляных [[Віцебскія замкі|Верхняга і Ніжняга замкаў]], даўжыня сьценаў якіх складала 1,75 км&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. У канцы XІV ст. места апынулася ў цэнтры міжусобнай барацьбы паміж сынамі і суродзічамі Альгерда за права валоданьня гэтым важным стратэгічным пунктам. Верхні і Ніжні замкі неаднаразова супрацьстаялі шматлікім і працяглым аблогам. 15 ліпеня 1410 году віцебская [[харугва]] ўзяла ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]].

[[Файл:Viciebsk, Vialikaja-Rynak. Віцебск, Вялікая-Рынак (J. Pieška, 1800).jpg|значак|Вуліца Вялікая. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г.]]

У XV—XVІ стагодзьдзях Віцебск стаў буйным гандлёвым і рамесным цэнтрам. На 1441 год ён уваходзіў у лік 15 найбольшых местаў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Паводле ўстаўной граматы вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера]] 1444 году Віцебск атрымаў абмежаванае самакіраваньне, таксама грамата фактычна зафіксавала аўтаномію Віцебскай зямлі&lt;ref name=&quot;evkl449&quot;&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 449.&lt;/ref&gt;. Надалей у XVІ ст. места атрымала некалькі прывілеяў, якія гарантавалі недатыкальнасьць зямельных уладаньняў фэўдалаў і мяшчанаў, правы бязмытнага гандлю і вольнага выезду ў межах дзяржавы&lt;ref name=&quot;evkl449&quot;/&gt;.

[[Файл:Žygimont Vaza. Жыгімонт Ваза (1601-15).jpg|140пкс|значак|зьлева|[[Жыгімонт Ваза]]]]

У 1508 годзе на базе Віцебскага намесьніцтва ўтварылася [[Віцебскае ваяводзтва|ваяводзтва]]&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] [https://web.archive.org/web/20090401195829/http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 34—39.&lt;/ref&gt;. 17 сакавіка 1597 году [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Ваза]] надаў месту [[Магдэбурскае права]] і [[Герб Віцебску|герб]]&lt;ref name=&quot;zam&quot;&gt;{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 126.&lt;/ref&gt;: «''у блакітным полі пагрудная выява Ісуса Хрыста, пад якой чырвоны меч''». Вытрымка з адпаведнага вялікакняскага прывілею:
{{Цытата|Герб надаем месту нашаму Віцебскаму ў блакітнам полю абраз сьвятога Спаса Збавіцеля нашага, а пры том зараз трохі ніжэй меч голы чырвоны, што ся маець разумець крававы.}}

[[Файл:Viciebsk, Vialikaja-Biržavy. Віцебск, Вялікая-Біржавы (J. Pieška, 1800).jpg|значак|[[Віцебская ратуша|Ратуша]]. [[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], каля 1800 г.]]

У другой палове XVІ — пачатку XVІІ стагодзьдзяў у Віцебску ўтварылася супольнасьць кальвіністаў, у якую ўваходзілі заможныя месьцічы і сябры магістрату. Адначасна ў месьце распачалі сваю дзейнасьць праваслаўныя брацтвы, якія спрыялі захаваньню беларускай мовы і культуры.

Ад пачатку XVІ ст. Віцебск неаднаразова (у 1502, 1516, 1519, 1534 і 1536 гадох) цярпеў ад агрэсіі [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], войскі якой спусташалі ваколіцы места, забівалі і бралі ў палон ягоных жыхароў&lt;ref name=&quot;evkl450&quot;&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Віцебск // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 450.&lt;/ref&gt;. У [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкую вайну]] маскоўскія захопнікі двойчы бралі Віцебск у аблогу (у 1562 і 1568 гадох), зьнішчаючы ягоныя пасады і ваколіцы&lt;ref name=&quot;evkl450&quot;/&gt;. У 1602 годзе вяртаючыся дадому з [[вайна Рэчы Паспалітай са Швэцыяй|вайны Рэчы Паспалітай з Швэцыяй]] места абрабавалі [[запароскія казакі]]&lt;ref name=&quot;evkl450&quot;/&gt;:
{{Цытата|Таго ж [[Год|року]] запароскія казакі ў Швэцыі былі, да нічога не памаглі, толька вялікую шкоду гаспадару ўчынілі, бо места слаўнае, места багатае Віцебск зваявалі, мяшчан пабілі, панны паплюгавілі, скарбы пабралі.|[[Баркулабаўскі летапіс]]}}

[[Файл:Simmler Martyrdom of Josaphat Kuntsevych.jpg|140px|значак|зьлева|Забойства [[Язафат Кунцэвіч|Язафата Кунцэвіча]]]]
[[Файл:Viciebsk, Zadunaŭskaja-Vialikaja. Віцебск, Задунаўская-Вялікая (1874).jpg|значак|Агульны выгляд места, 1874 г.]]

12 лістапада 1623 году ў Віцебск выбухнуў бунт&lt;ref name=&quot;be208&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|4к}} С. 208.&lt;/ref&gt;, вынікам якога стала забойства полацкага ярхіяпіскапа [[Язафат Кунцэвіч|Язафата Кунцэвіча]]. За ўдзел часткі жыхароў у бунце места часова пазбавілі Магдэбурскага права (вярнулі ў 1654 годзе). У сярэдзіне XVІІ ст. Віцебск быў буйным адміністрацыйным, рамесным і гандлёвым цэнтрам, у якім налічвалася больш за тысячу дамоў. Тут разьвіваліся мэтала- і дрэваапрацоўка, гарбарнае, ганчарнае, васкабойнае [[рамёствы]], а таксама мёдаварэньне.

З пачаткам [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) Віцебскі замак па амаль 3-месячнай аблозе захапіла 20-тысячнае войска [[Маскоўская дзяржава|маскоўскіх ваяводаў]] і ўкраінскіх казакаў. У баях загінула большасьць месьцічаў, значная частка шляхты і жыдоў трапіла ў палон. Акупанты прымусова вывезьлі ў Маскву нямала тутэйшых рамесьнікаў&lt;ref name=&quot;evkl450&quot;/&gt;. Толькі ў 1667 годзе Віцебск, згодна з умовамі замірэньня, вярнулі Вялікаму Княству Літоўскаму. Паводле тагачаснага інвэнтару ў месьце было тры замкі — Верхні (Горны), дзе знаходзіўся палац ваяводы, Ніжні (Дольны) і Ўзгорскі. Замкі стаялі ў атачэньні муроў з 20 вялікімі і 3 малымі вежамі. Неўзабаве ў Віцебску адкрыўся [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|езуіцкі калегіюм]] (1682 год). У [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікую Паўночную вайну]] (1700—1721) 28 верасьня 1708 году на загад [[Пётар I|Пятра I]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Памяць/Віцебск|1к}} С. 74.&lt;/ref&gt; места спалілі расейскія войскі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Замкі Беларусі|к}} С. 132.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Арлоў У.]] Якая роля ў нашай гісторыі належыць Пятру I? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 47.&lt;/ref&gt;. Згарэлі замкі, ратуша, крамы, усе пасады, 12 цэркваў і 4 касьцёлы. 3 гэтага часу пачаўся заняпад эканомікі места&lt;ref name=&quot;evkl450&quot;/&gt;.

Па аднаўленьні ў другой палове XVІІІ ст. Віцебск сваёй велічынёю стаў другім (пасьля Магілёва) местам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У 1764 годзе яго ўраўнавалі ў правох з сталіцай — [[Вільня]]й&lt;ref name=&quot;hbm&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20081010150251/http://knihi.com/hierb/vicie.html Віцебск] // {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}}&lt;/ref&gt;, тут пачалося будаваньне новай мураванай [[Віцебская ратуша|ратушы]] (скончылася ў 1775 годзе).

&lt;gallery caption=&quot;Віцебск на акварэлях [[Юзэф Пешка|Юзэфа Пешкі]]&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Rynak. Віцебск, Рынак (J. Pieška, 1800).jpg|Рынак
Viciebsk, Pračyścienskaja hara. Віцебск, Прачысьценская гара (J. Pieška, 1800).jpg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Царква Прачыстай Багародзіцы]]
Viciebsk, Nižni Zamak. Віцебск, Ніжні Замак (J. Pieška, 1800).jpg|Ніжні Замак
Viciebsk, Dunaj. Віцебск, Дунай (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку ручая Дунаю
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Vićba-Płoskaja hara. Віцебск, Віцьба-Плоская гара (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку Віцьбы
Viciebsk, Zaručaŭje-Nižni Zamak. Віцебск, Заручаўе-Ніжні Замак (J. Pieška, 1800).jpg|Агульны выгляд з боку Заручаўя
Viciebsk, Zaručaŭje-Ruś. Віцебск, Заручаўе-Русь (J. Pieška, 1800).jpg|Заручаўе
Viciebsk, Zadźvińnie, Połackaja-Bohajaŭlenski. Віцебск, Задзьвіньне, Полацкая-Богаяўленскі (J. Pieška, 1800).jpg|Задзьвіньне
&lt;/gallery&gt;

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Viciebsk, Rynak. Віцебск, Рынак (S. Baranoŭski, 1873).jpg|міні|Гістарычны Рынак, 1873 г.]]
У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Віцебск апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам [[Віцебская правінцыя|правінцыі]] (у 1796 годзе цэнтар [[Беларуская губэрня|Беларускай]], з 1802 году [[Віцебская губэрня|Віцебскай]] губэрні). У 1781 годзе расейскія ўлады зацьвердзілі новы герб места з «[[Пагоня]]й» на бел-чырвона-белым фоне. У 1803 годзе на загад з [[Санкт-Пецярбург]]у ўсе мескія прывілеі накіравалі ў Сэнат на рэвізію, з тых часоў няма зьвестак пра іхнае месца знаходжаньня&lt;ref name=&quot;hbm&quot;/&gt;. У 1777 годзе ў Віцебску пачало працаваць першае прамысловае прадпрыемства — гарбарня, у 1797 годзе — губэрнская друкарня. У 1804 годзе адкрылася [[Віцебская гімназія|гімназія]]. У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] з 16 ліпеня да 26 кастрычніка места займалі францускія войскі.

[[Файл:Alaksiej Sapunoŭ. Аляксей Сапуноў (1900-09).jpg|140px|значак|зьлева|[[Аляксей Сапуноў]]]]
{{Падвойная выява|справа|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1781).jpg|91|Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|123|Гербы Віцебску (1781) і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] (1840) з «[[Пагоня]]й»}}

На 1825 год у Віцебску працавалі 10 прадпрыемстваў, 135 крамаў, 8 корчмаў, 150 шынкоў, 6 навучальных установаў, места ўпрыгожвалі 24 сакральныя будынкі розных канфэсіяў. У 1826 годзе ўтварылася [[Беларускае вольнае эканамічнае таварыства]], з 1845 году пачаў сваю дзейнасьць мескі тэатар.

За часамі [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў 1863 годзе група гімназістаў і канцылярскіх урадоўцаў спрабавала пакінуць Віцебск і далучыцца да паўстанцкіх аддзелаў, але іх затрымалі ўлады. Расейцы абвясьцілі ў месьце ваеннае становішча&lt;ref name=&quot;hbm&quot;/&gt;.

У 1866 годзе празь Віцебск прайшла [[Рыга-Арлоўская чыгунка]], пазьней чыгуначныя лініі злучылі места з [[Масква|Масквой]], [[Берасьце]]м, [[Санкт-Пецярбург]]ам і [[Кіеў|Кіевам]]. З 1874 году пачало сваю дзейнасьць Віцебскае навуковае таварыства лекараў. У 1881—1882 гадох тутэйшы фатограф Сігізмунд Юркоўскі першым у сьвеце разьлічыў і сканструяваў імгненны фатаграфічны [[затвор]], апісаньне якога апублікаваў у часопісе «Фатограф».

На 1887 год у Віцебску было каля 2,8 тыс. будынкаў, працавалі 3 друкарні і 2 лякарні. На 1891 год у месьце было 22 навучальныя ўстановы, 5 бібліятэк, чытальня. У 1893 годзе тут адкрыўся [[Віцебскі царкоўна-археалягічны музэй|царкоўна-археалягічны музэй]], заснаваны з ініцыятывы [[Еўдакім Раманаў|Е. Раманава]] і [[Аляксей Сапуноў|А. Сапунова]]. Паводле зьвестак за 1895 год, у Віцебску налічвалася 650 мураваных і 7200 драўляных будынкаў, 2 тэатры, 3 друкарні, 8 кнігарань, 4 бібліятэкі і каля 80 прамысловых прадпрыемстваў. У 1897 годзе Бэльгійскае акцыянэрнае таварыства збудавала ў Віцебску электрастанцыю, а ў 1898 годзе — першую на Беларусі трамвайную лінію з электрычнай цягай. Апроч таго, у цэнтры места праклалі водаправод.

У 1905 годзе ў Віцебску адкрыўся першы кінатэатар. З 1910 году пачаў сваю дзейнасьць першы на Беларусі настаўніцкі інстытут. 20 красавіка (3 траўня) 1917 году жыхары места ўпершыню змаглі ўрачыста адзначыць гадавіну прыняцьця [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыі 3 траўня]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Паміж надзеяй і непакоем (2007)|к}} S. 114—115.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Zaručaŭje. Віцебск, Заручаўе (1844).jpg|[[Царква Раства Хрыстова (Віцебск)|Царква Раства Хрыстова]] на Заручаўі, 1844 г.
Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (D. Strukov, 1864-67).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)]] на Пескаваціку. Д. Струкаў, 1864—67 гг.
Viciebsk, Zadźvińnie, Illinskaja. Віцебск, Задзьвіньне, Ільлінская (I. Trutnev, 1866).jpg|[[Царква Сьвятога Ільлі (Віцебск)|Царква Сьвятога Ільлі]] на Задзьвіньні. &lt;br&gt; І. Трутнеў, 1866 г.
Viciebsk, Markaŭščyna-Trajeckaja. Віцебск, Маркаўшчына-Траецкая (I. Trutnev, 1866).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Царква Сьвятой Тройцы]] на Маркаўшчыне. І. Трутнеў, 1866 г.
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Pieskavacik. Віцебск, Пескавацік (A. Miniat, 1866).jpg|[[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|Царква Сьвятых Барыса і Глеба]] на Пескаваціку, &lt;br&gt; 1866 г.
Viciebsk, Duchaŭskaja. Віцебск, Духаўская (1870) (2).jpg|[[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Царква Сьвятога Духа]], &lt;br&gt; 1870 г.
Viciebsk, Vialikaja. Віцебск, Вялікая (N. Orda, 1875-76).jpg|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Рынкавая царква]] і [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія]]. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1875—76 гг.
Viciebski zamak. Віцебскі замак (N. Orda, 1875-76).jpg|[[Віцебскія замкі|Руіны замка]]. Н. Орда, 1875—76 гг.
&lt;/gallery&gt;

=== Найноўшы час ===
[[Файл:Yury Pen - Portrait of Marc Chagall.jpg|140px|значак|зьлева|[[Марк Шагал]]]]
[[Файл:Viciebsk, Dźvina-Nižni Zamak. Віцебск, Дзьвіна-Ніжні Замак (1862-66).jpg|значак|Панарама места, 1860-я гг.]]
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Віцебск абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У месьце ўтварылася [[Беларуская рада]], жыхары [[Каралёўская воласьць|Каралёўскай воласьці]] Віцебскага павету атрымалі Пасьведчаньні [[Народны Сакратарыят БНР|Народнага Сакратарыяту БНР]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ВГАБ|4к}} С. 19.&lt;/ref&gt;. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Віцебск увайшоў у склад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;at&quot;&gt;{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}&lt;/ref&gt;, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]]. 3 сакавіка 1924 году Віцебск вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну і акругі (з 15 студзеня 1938 году — цэнтар вобласьці).

У 1926 годзе ў Віцебску адкрыўся [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Якуба Коласа|Тэатар імя Якуба Коласа]], які сьпярша зваўся II Беларускім дзяржаўным тэатрам. У 1920-я гады сфармавалася творчая мастацкая школа, якая ў сусьветнай мастацтвазнаўчай літаратуры атрымала назву «Віцебскай школы абстракцыянізму» ([[Юдэль Пэн|Ю. Пэн]], [[Марк Шагал|М. Шагал]], [[Казімер Малевіч|К. Малевіч]]). У гэты ж час у Віцебску пачало дзейнічаць краязнаўчае таварыства, якое выдавала зборнік «Віцебшчына». Сябры мастацкай сэкцыі таварыства зьбіралі ўзоры народнага мастацтва, рабілі замалёўкі помнікаў архітэктуры і інш.

27 верасьня 1938 году Віцебск атрымаў афіцыйны статус гораду абласнога падпарадкаваньня. У гэты час тут працавалі 209 прадпрыемстваў, 3 ВНУ, 42 агульнаадукацыйныя школы, 40 бібліятэк, 11 лякарняў, 3 кінатэатры. Места стала буйным прамысловым і культурным цэнтрам Беларусі.

У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 11 ліпеня 1941 да 26 ліпеня 1944 году Віцебск знаходзіўся пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. У верасьні 1941 году ў месьце заснавалі [[канцлягер]] «Пяты полк», дзе да канца нямецкай акупацыі забілі 75 тыс. [[ваеннапалонны]]х і 4 тыс. віцяблянаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Дзядзюля А.|загаловак=Сапраўдны твар вайны яшчэ трэба намаляваць|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=82053|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=30 чэрвеня 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-06-30 121 (26985)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/82066/30cher-7.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Места на старых здымках&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (1915).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|Траецкая (Чорная) царква]]
Viciebsk, Zaručaŭskaja. Віцебск, Заручаўская (1901-18).jpg|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)]]
Viciebsk, Ruś, Nižniaja Piatroŭskaja, Pietrapaŭłaŭskaja. Віцебск, Русь, Ніжняя Пятроўская, Петрапаўлаўская (1900) (3).jpg|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]]
Viciebsk, Spaskaja. Віцебск, Спаская (1920-29).jpg|[[Царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|Спаская царква]]
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Zadźvińnie, Nabiarežnaja, Bohajaŭlenskaja. Віцебск, Задзьвіньне, Набярэжная, Богаяўленская (1901-18).jpg|[[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Царква Божага Яўленьня]]
Viciebsk, Rynak-Vialikaja. Віцебск, Рынак-Вялікая (1910) (1).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]]
Viciebsk, Pijarskaja. Віцебск, Піярская (1901-18).jpg|[[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў]]
Viciebsk, Zaručaŭskaja synagoga. Віцебск, Заручаўская сынагога (1904).jpg|[[Вялікая сынагога (Віцебск)|Сынагога Вялікая]]
&lt;/gallery&gt;

== Геаграфія ==
=== Рэльеф ===
Тэрыторыя Віцебску разьмяшчаецца на пагорыстай мясцовасьці на заходніх адгор’ях [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскага ўзвышша]], прарэзанага ярамі, глыбіня якіх 10—12, месцамі да 40 м. Рака [[Дзьвіна]] перасякае места ў выглядзе падковы з паўночнага захаду на паўднёвы захад далінай, якая глыбока ўразаецца і дзеліцца на левабярэжную пагорыстую, з глыбокімі ярамі частку і правабярэжную — з больш роўным рэльефам. Максымальныя ваганьні вышыняў у межах Віцебску каля 80 м, найбольш характэрныя да 20 м. Абсалютная вышыня ад 125 м над узроўнем мора (урэз Дзьвіны ў месцы сутокі з [[Лучоса]]й), да 204 м (на ўсходняй ускраіне места). У рэльефе Віцебску і навакольля выдзяляюцца глыбока ўрэзаныя даліны Дзьвіны, [[Віцьба|Віцьбы]], Лучосы. У заходняй частцы места на адносна роўным рэльефе правабярэжжа вылучаецца [[Юр’ева горка]] з абсалютнай вышынёй больш за 175 м&lt;ref&gt;Витебск: энциклопедический справочник / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. — Мн., 1988. С. 9.&lt;/ref&gt;.

=== Клімат ===
Віцебск — найбольш паўночны абласны цэнтар Беларусі, ён знаходзіцца ў межах 55—56 пн. ш. Клімат [[Мерны клімат|мерны]] [[Кантынэнтальны клімат|кантынэнтальны]], адметны мерна цёплым летам (сярэдняя тэмпэратура ліпеня +17°, +20&amp;nbsp;°C) і мерна халоднай зімой (сярэдняя тэмпэратура студзеня −8°, −10&amp;nbsp;°C).

{{Кліматычная інфармацыя
| Назва_ў_родным_склоне = Віцебску
| Крыніца = {{Спасылка | url = http://www.hmn.ru/index.php?index=76&amp;value=26666 | загаловак = Клімат Віцебску | выдавец = [http://www.hmn.ru/ Метеоновости] | дата = 25 ліпеня 2011 | мова = ru }}
&lt;!-- сярэдняя тэмпэратура --&gt;
| Студзень_сяр = −8
| Люты_сяр = −6.5
| Сакавік_сяр = −2
| Красавік_сяр = 5.5
| Травень_сяр = 12.5
| Чэрвень_сяр = 16
| Ліпень_сяр = 17
| Жнівень_сяр = 16
| Верасень_сяр = 11.5
| Кастрычнік_сяр = 6
| Лістапад_сяр = 0
| Сьнежань_сяр = −5
&lt;!-- колькасьць ападкаў --&gt;
| Студзень_ападкі = 38
| Люты_ападкі = 30
| Сакавік_ападкі = 39
| Красавік_ападкі = 39
| Травень_ападкі = 52
| Чэрвень_ападкі = 79
| Ліпень_ападкі = 92
| Жнівень_ападкі = 73
| Верасень_ападкі = 65
| Кастрычнік_ападкі = 48
| Лістапад_ападкі = 56
| Сьнежань_ападкі = 52
}}

=== Водныя рэсурсы ===
На тэрыторыі Віцебску і яго [[аглямэрацыя|аглямэрацыі]] цячэ [[Дзьвіна]] і яе прытокі [[Лужасьнянка]] і [[Шэвінка]] (правыя), [[Віцьба]] і [[Лучоса]] (левыя, упадаюць у межах местах). Гушчыня рачной сеткі складае 0,45 км./км². Паводле воднаму рэжыму рэкі належаць да раўнінных зь перавагай сьнегавога жыўленьня, маюць невялікія схілы (каля 1,2 %) і хуткасьці плыні.

Дзьвіна, якая цячэ глыбока ўрэзанай далінай, перасякае Віцебск шырокай дугой. У цэнтральнай частцы места рака цячэ з поўначы на поўдзень. Шырыня Дзьвіны ў межах Віцебску 110—150 м, шырыня даліны — 200—300 м, схілы крутыя, прарэзаны крутымі ярамі&lt;ref&gt;Витебск: энциклопедический справочник / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. — Мн., 1988. С. 12.&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
=== Раёны ===
Цяперашні афіцыйны адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Віцебску застаўся з савецкага часу. Места падзяляецца на 3 раёны:
* Кастрычніцкі, тэрыторыя якога зьяўляецца гістарычным, культурным і прамысловым цэнтрам места і займае плошчу больш за 3500 га
* Першамайскі, які складаецца зь дзьвюх вялікіх частак, разьмешчаных на берагах Дзьвіны і Лучосы ў паўднёвай частцы места
* Чыгуначны, разьмешчаны ў заходняй частцы места на правым беразе Дзьвіны

=== Мікрараёны ===
У Віцебску выдзяляюць наступныя мікрараёны:
* Альгова
* Білева
* Журжава
* Маркаўшчына
* Мэдычны цэнтар
* Поўдзень-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 7а.
* Тарны
* Ціраспаль

== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
&lt;div style=&quot;float:right;margin:0 0 .5em 1em;&quot; class=&quot;toccolours&quot;&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:auto height:250 barincrement:27
PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:400000
ScaleMajor = unit:year increment:50000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:15
  bar:1650 from:0 till:10000
  bar:1784 from:0 till:10289
  bar:1808 from:0 till:10803
  bar:1825 from:0 till:16900
  bar:1860 from:0 till:29496
  bar:1881 from:0 till:48206
  bar:1888 from:0 till:58179
  bar:1897 from:0 till:65871
  bar:1913 from:0 till:109000
  bar:1926 from:0 till:98808
  bar:1939 from:0 till:167000
  bar:1959 from:0 till:148000
  bar:1970 from:0 till:231000
  bar:1993 from:0 till:367700
  bar:2005 from:0 till:342700
  bar:2009 from:0 till:347928
  bar:2019 from:0 till:378459
  bar:2020 from:0 till:364800
TextData=
  fontsize:10px pos:(70,245)
  text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Віцебску
&lt;/timeline&gt;
&lt;/div&gt;

* '''XVII стагодзьдзе''': 1650 год — 10 тыс. чал.&lt;ref name=&quot;be208&quot;/&gt;
* '''XVIII стагодзьдзе''': 1784 год — 10 289 чал. (4955 муж. і 5334 жан.), у тым ліку купцоў 473 хрысьціянаў і 1386 юдэяў, мяшчанаў — 6218 хрысьціянаў і 1386 юдэяў, 652 юдэяў сталых жыхароў павету, 552 працоўнага люду, 635 шляхты&lt;ref&gt;Łabuński J. Witebsk // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/633 633].&lt;/ref&gt;; 1785 год — 10,5 тыс. чал.
* '''XIX стагодзьдзе''': 1808 год — 10&amp;nbsp;803 чал. (5398 муж. і 5405 жан.), у тым ліку 110 духоўнага стану, 222 урадоўцаў, 71 шляхты, 1180 купцоў-хрысьціянаў, 128 купцоў-юдэяў, 6242 мяшчанаў-хрысьціянаў, 2850 мяшчанаў-юдэяў&lt;ref name=&quot;sg&quot;&gt;Łabuński J. Witebsk // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIII/634 634].&lt;/ref&gt;; 1817 год — 3340 чал.&lt;ref name=&quot;hbm&quot;/&gt;; 1825 год — 16,9 тыс. чал.&lt;ref&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 313.&lt;/ref&gt;; 1860 год — 29&amp;nbsp;496 чал. (у тым ліку 14&amp;nbsp;315 муж.); зь іх паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]]: 3207 шляхты, 325 купцоў, 23&amp;nbsp;745 мяшчанаў, 561 чальцоў цэхаў; паводле веры: 10&amp;nbsp;383 праваслаўных, 3769 каталікоў, 156 адзінаверцаў, 124 раскольнікаў, 70 пратэстантаў, 15&amp;nbsp;004 юдэі&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 31 сьнежня 1863 году — 27&amp;nbsp;868 чал. (13&amp;nbsp;301 муж. і 14&amp;nbsp;567 жан.); паводле веры 9416 праваслаўных, 2741 каталікоў, 405 раскольнікаў, 375 адзінаверцаў, 195 пратэстантаў, 14&amp;nbsp;736 юдэяў&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 1881 год — 48&amp;nbsp;206 чал. (26&amp;nbsp;462 муж. і 21&amp;nbsp;744 жан.), у тым ліку 16&amp;nbsp;954 праваслаўных, 5567 каталікоў, 633 адзінаверцаў, 497 пратэстантаў, 384 раскольнікаў, 24&amp;nbsp;171 юдэй&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 1885 год — 54&amp;nbsp;916 чал. (29&amp;nbsp;317 муж. і 25&amp;nbsp;599 жан.), у тым ліку праваслаўных 10&amp;nbsp;205 муж. і 7697 жан., каталікоў — адпаведна 3344 і 3432, адзінаверцаў — 378 і 386, пратэстантаў 227 і 219, раскольнікаў — 252 і 231, юдэяў — 14&amp;nbsp;911 і 13&amp;nbsp;394&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 1888 год — 58&amp;nbsp;179 (31&amp;nbsp;417 муж. і 26&amp;nbsp;762 жан.)&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 1891 год — 59&amp;nbsp;403, у тым ліку 24&amp;nbsp;597 праваслаўных, 6749 каталікоў, 832 адзінаверцаў, 813 раскольнікаў, 24&amp;nbsp;945 юдэяў, 288 магамэтанаў, 12 інш. веры&lt;ref name=&quot;sg&quot;/&gt;; 1897 год — 65&amp;nbsp;871 чал., у тым ліку 34&amp;nbsp;429 габрэяў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Даведнік па Літве і Беларусі|к}}&lt;/ref&gt;.
* '''XX стагодзьдзе''': 1913 год — 109 тыс. чал.&lt;ref&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 314.&lt;/ref&gt;; 1923 год — 90&amp;nbsp;918 тыс. чал.&lt;ref name=&quot;ehb315&quot;&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 315.&lt;/ref&gt;; 1926 год — 98&amp;nbsp;808 тыс. чал.&lt;ref name=&quot;ehb315&quot;/&gt;; 1939 год — 167 тыс. чал.&lt;ref name=&quot;bse&quot;/&gt;; 1959 год — 148 тыс.&lt;ref name=&quot;bse&quot;&gt;[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/74801/Витебск Витебск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}&lt;/ref&gt;; 1970 год — 231 тыс. чал.&lt;ref name=&quot;bse&quot;/&gt;; 1995 год — 359 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 217.&lt;/ref&gt;; 1993 год — 367,7 тыс. чал.&lt;ref&gt;[[Леанід Калядзінскі|Калядзінскі Л.]], [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Веньямін Космач|Космач В.]], Сяргеева В. Віцебск // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 309.&lt;/ref&gt;; 1996 год — 356,4 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/БелЭн|4к}} С. 207.&lt;/ref&gt;
* '''XXI стагодзьдзе''': 2005 год — 342,7 тыс. чал.; 2006 год — 343,6 тыс. чал.; 2009 год — 356 тыс. чал.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090406193527/http://www.nn.by/index.php?c=ar&amp;i=24919 У 14 гарадах Беларусі колькасць насельніцтва перавышае 100 тыс. чалавек] // «[[Наша Ніва]]», 26 сакавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;; 2009 год — 347 928 чал.&lt;ref name=&quot;belstat&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20100918181046/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-2.pdf Перепись населения — 2009. Витебская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt; (перапіс); 1 студзеня 2014 год — 370 645 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2014&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20140403195647/http://belstat.gov.by/homep/ru/indicators/regions_current_data/vol_1/11.pdf]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2016 год — 368 574 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2016&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2017 год — 369 933 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2017&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2018 год — 370 298 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2018&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2019 год — 378 459 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2019&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20190715032926/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_13322/ Численность населения на 1 января 2019 г. и среднегодовая численность населения за 2018 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2020 год — 364 800 чалавек&lt;ref name=&quot;belstat2020&quot;&gt;[https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/e6f/e6f80e95b0b19ac31f3c6931e2359502.pdf Численность населения на 1 января 2020 г. в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;

=== Адукацыя ===
[[Файл:Суворова 44.jpg|міні|Адзін з карпусоў ВДУ]]
У Віцебску працуе больш за 50 школаў, ліцэяў і гімназіяў, 8 сярэдніх спэцыяльных навучальных установаў, 11 прафэсійна-тэхнічных вучэльняў. Вышэйшую адукацыю атрымліваюць у чатырох дзяржаўных ВНУ:
* [[Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]]
* [[Віцебскі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]]
* [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя П. М. Машэрава]]
* [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]]

[[Файл:ВГАВМ - главный корпус.jpg|значак|Галоўны корпус ВДАВМ]]

Пры Віцебскай дзяржаўнай музычнай вучэльні імя І. Салерцінскага працуе філія Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, апроч таго працуе філія недзяржаўнага Інстытуту сучасных ведаў імя А. М. Шырокава.

[[Інстытут тэхнічнай акустыкі]] Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі вядзе набор у асьпірантуру і дакатарантуру&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Арганізацыі Аддзяленьня фізыка-тэхнічных навук (Інстытут тэхнічнай акустыкі)|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/organizations/institutes/inoteh.php#off11004|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=21 жніўня 2018|дата доступу=6 верасьня 2018}}&lt;/ref&gt;.

=== Мэдыцына ===
{{Асноўны артыкул|Ахова здароўя Віцебску}}
Ахову здароўя віцяблянаў ажыцьцяўляе сетка мэдычных установаў, у якіх працуе каля 2800 лекараў. Агульная магутнасьць стацыянараў складае 4960 ложкаў, магутнасьць амбуляторна-паліклінічных установаў складае каля 10 000 наведваньняў у зьмену.

[[Файл:Витебск. Летний Амфитеатр.jpg|міні|Летні амфітэатар]]
Лекавальна-прафіляктычныя ўстановы ўлучаюць чатыры мескія тэрытарыяльна-мэдычныя аб’яднаньні. У іх ліку дарослыя і дзіцячыя паліклінікі, жаночыя кансультацыі і мескі стацыянар. Функцыянуюць таксама 16 асобных лекавальна-прафіляктычных установаў, 5 абласных мэдычных дыспансэраў, 2 цэнтры санітарна-гігіенічнага і прафіляктычнага кірунку, Абласны дыягнастычны цэнтар, разгалінаваная сетка дзяржаўных і прыватных апатэк.

Пашыраецца сетка прыватных мэдычных установаў, у якіх працуюць высокакваліфікаваныя адмыслоўцы.

=== Культура ===
Віцебск — буйны культурны цэнтар Беларусі. У ім праводзяцца штогадовыя фэстывалі «[[Славянскі базар у Віцебску]]», «Белая амфара», «Art-sessio», музычны конкурс імя І. Салерцінскага, музычны фэстываль «Менестрэль».

У месьце дзейнічаюць [[Віцебская абласная філярмонія|філярмонія]], 24 бібліятэкі, 6 музэяў, 2 школы мастацтваў, 14 выстаўных заляў, палацаў і дамоў культуры. Дзейнічаюць 2 прафэсійныя тэатры:
* [[Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатар імя Якуба Коласа]]
* [[Лялька (беларускі тэатар)|Беларускі тэатар «Лялька»]]

Віцебск называюць местам мастакоў. Гэта даніна мастацкім традыцыям, закладзеным стваральнікам першай прыватнай школы малярства і малюнку [[Юдаль Пэн|Юдалем Пэнам]], першымі вольнымі дзяржаўнымі майстэрнямі — пачынальнікамі [[Віцебская мастацкая школа|Віцебскай мастацкай школы]]. У наш час віцебская арганізацыя [[Беларускі саюза мастакоў|Беларускага саюза мастакоў]] налічвае больш за 100 чалавек, якія працуюць у розных жанрах і відах мастацтва. У асноўным — гэта выпускнікі мастацка-графічнага факультэту ВДУ імя П. Машэрава, тэхналягічнага ўнівэрсытэту і Беларускай акадэміі мастацтваў. Пэрыядычна лядзяцца выставы твораў самадзейных мастакоў і майстроў народнага мастацтва.

&lt;gallery caption=&quot;Работы віцебскіх мастакоў&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Pieskavacik, Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік, Траецкая (J. Minin, 1901-17, 1928).jpg|[[Яфім Мінін|Я. Мінін]]. [[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|Чорная Тройца]]
Viciebsk, Rynak-Vialikaja. Віцебск, Рынак-Вялікая (J. Minin, 1927).jpg|Я. Мінін. [[Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|Касьцёл Сьвятога Антонія]]
Viciebsk, Padłoh. Віцебск, Падлог (J. Minin, 1927).jpg|Я. Мінін. Стары Віцебск
Viciebsk, Duchaŭski. Віцебск, Духаўскі (J. Pen, 1907).jpg|[[Юдаль Пэн|Ю. Пэн]]. Духаўскі завулак
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk, Pieskavacik-Trajeckaja. Віцебск, Пескавацік-Траецкая (E. Lisicki, 1910).jpg|[[Эль Лісіцкі|Э. Лісіцкі]]. Траецкая царква на Пескаваціку
Viciebsk, Zaručaŭskaja synagoga. Віцебск, Заручаўская сынагога (S. Judovin, 1922).jpg|[[Саламон Юдовін|С. Юдовін]]. [[Харальная сынагога (Віцебск)|Харальная сынагога]]
Viciebsk, Rynak, Bernardynski. Віцебск, Рынак, Бэрнардынскі (M. Chagall, 1917).jpg|[[Марк Шагал|М. Шагал]]. Дворык каля касьцёла Сьвятога Антонія
Viciebsk, Padłoh. Віцебск, Падлог (M. Chagall, 1917).jpg|М. Шагал. Рынак з боку Віцьбы
&lt;/gallery&gt;

=== Спорт ===
У Віцебску разьмяшчаецца больш за 780 фізкультурна-спартовых збудаваньняў, у тым ліку: Цэнтральны спартовы комплекс, палац зімовых відаў спорту, 167 спартовых заляў, 41 плавальны басэйн (у тым ліку міні-басэйны), больш за 340 спартовых пляцовак, 12 лыжных базаў, 17 стралковых ціраў, 32 спартовыя палі для гульняў.

У наш час у месьце працуе 23 спартовыя ўстановы (ДЮСШ і СДЮШАР), дзе праходзяць агульнафізычную й спэцыялізаваную падрыхтоўку 9130 навучэнцаў па 50 відах спорту, зь якіх 37 зьяўляюцца алімпійскімі.

Штогод у Віцебску праводзіцца больш за 200 спартовых спаборніцтваў мескага, нацыянальнага і міжнароднага ўзроўню ў 50 відах спорту, у тым ліку міжнародныя турніры на прызы алімпійскіх чэмпіёнаў Т. Івінскай-Белашапка (баскетбол), В. Яноўскага (бокс), І. Каныгіна (грэцка-рымская барацьба) і Т. Лазаковіч (спартовая гімнастыка)&lt;ref&gt;Спортивная энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков (гл. ред.) [и др.]. — Мн., 2005.&lt;/ref&gt;.

Футбольны клюб [[ФК Віцебск]] удзельнічае ў Вышэйшай лізе Беларусі. Існуе хакейны клюб [[ХК Віцебск]].

=== Мас-мэдыя ===
Выдаюцца газэты «Віцьбічы», «[[Витебский Курьер]]» і «Віцебскі праспэкт», жыдоўскі часопіс «[[Мішпоха]]». Апроч агульнанцыянальных, трансьляцыя вядуць рэгіянальныя тэлеканалы «Віцебск» і «Скіф», а таксама радыёстанцыя «Віцебск».

Працуе рэгіянальны сучасная штодзённая інтэрактыўная он-лайн-газэта «[[Народныя навіны Віцебску]]»&lt;ref&gt;[https://news.vitebsk.cc/about/ Пра праект], [https://web.archive.org/web/20190222205143/https://news.vitebsk.cc/ Народныя навіны Віцебска]&lt;/ref&gt;.

== Забудова ==
=== Плян ===
[[Файл:Viciebski zamak. Віцебскі замак (S. Prokudin-Gorsky, 1912) (cropped).jpg|значак|Рэшткі замка, 1912 г.]]

Першаасновай Віцебску было гарадзішча (Замкавая гара) на высокім узгорку, вакол якога ў IX — пачатку X стагодзьдзя ўзьніклі тры паселішчы. У X—XIII стагодзьдзях сфармаваўся старажытны [[замак|горад]] — [[дзядзінец]], да якога далучаўся пасад. У XII стагодзьдзі за часамі [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]] тут збудавалі гасьціны двор і [[Царква Дабравешчаньня Багародзіцы (Віцебск)|царкву Зьвеставаньня]]. У 2-й палове XIII — пачатку XIV стагодзьдзяў плянавальная структура складалася з двух умацаваных замкаў: Верхняга (былы дзядзінец) і Ніжняга (былы пасад), да якіх далучаліся неўмацаваныя слабоды — Узгорская (поўнач), Заручаўская (поўдзень), Задунаўская (усход), Задзьвінская (захад). У пачатку XVI стагодзьдзя ў выніку ўмацаваньня драўлянымі сьценамі Ўзгорская слабада пераўтварылася ў трэці замак — Узгорскі. Кожны замак меў замкнёную плянавальную структуру з сваім кампазыцыйным цэнтрам, усе тры замкі мелі шчыльныя зьвязкі. Уяўленьне пра плян і забудову Віцебску XVII стагодзьдзя дае ўнікальны графічны дакумэнт — «Рысунак» 1664 году. У гэты час тут існавалі гасьціны двор, Духаўская, Міхайлаўская, Сімяонаўская, Спаская і Ўвядзенская цэрквы, палац Агінскага і іншыя будынкі. Сфармавалася драўляная [[Віцебская школа дойлідзтва]]&lt;ref name=&quot;carniauskaja-116&quot;&gt;Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 116.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Viciebsk, Kstoŭskaja hara. Віцебск, Кстоўская гара (V. Avitoŭski, 1926-29) (2).jpg|значак|Панарама з Кстоўскай гары]]

Рэгулярныя пляны Віцебску распрацоўваліся ў канцы XVIII — пачатку XIX стагодзьдзя, да канца XIX стагодзьдзя іх часткова рэалізавалі. Плянавальна места падзялялася на тры часткі: Узгорскую (паміж Дзьвіной і Віцьбай), Заручаўскую (паміж Віцьбай і Ручаём), Задзьвінскую (на процілеглым правым беразе Дзьвіны). Сфармаваўся разьвіты грамадзкі цэнтар, які складаўся зь двух пляцаў: Рынку і Саборнага. У ансамбль Саборнага пляцу ўваходзілі [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў]], будынак акруговага суду. Рынак фармавалі [[Віцебская ратуша|ратуша]], [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|Уваскрасенская царква]], [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]]. На высокім беразе Дзьвіны ў стылі барока збудавалі [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|палац Кудзіновічаў]], пазьней перабудаваны ў стылю клясыцызму. З адкрыцьцём чыгункі ўтварыўся Прывакзальны пляц, дзе ўзьвялі будынак чыгуначнага вакзала (1866 год) і праклалі новую вуліцу Вакзальную, якая падыходзіла да моста церазь Дзьвіну (першапачаткова драўлянага, з 1867 году — мураванага) і зьвязала левабярэжную і правабярэжную часткі места. У 1897 годзе ў Віцебску збудавалі электрастанцыю, у 1898 годзе ў цэнтры праклалі дзьве лініі трамвая на электрычнай цязе (першы ў Беларусі). Новая жылая забудова ўзьнікла за лініяй чыгункі, што значна пашырыла Задзьвінскую частку. У 1890 годзе распрацавалі новы праектавы плян. Сярод грамадзкіх будынкаў вылучаліся: мужчынская гімназія (1880, зьнішчаная ў 1975 годзе), будынак пазямельна-сялянскага банку, будынак духоўнай вучэльні&lt;ref name=&quot;carniauskaja-116&quot;/&gt;.

[[Файл:Віцебск. Тэатр імя Якуба Коласа.jpg|значак|Тэатар імя Якуба Коласа]]

Першы генэральны плян рэканструкцыі Віцебску зьявіўся ў 1938 годзе. Ён вызначыў пэрспэктывы далейшага разьвіцьця места з улікам гістарычных асаблівасьцяў. У пачатку 1930-х гадоў пачалося комплекснае мураванае будаваньне селішчаў каля буйных прамысловых прадпрыемстваў. На галоўных магістралях места збудавалі 4-павярховыя жылыя дамы камунальнага тыпу, дзе ў адным будынку аб’ядноўваліся жылыя і грамадзкія памяшканьні. Прыкладам новага тыпу грамадзкага будынка стаў клюб мэталістых&lt;ref&gt;Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 116—117.&lt;/ref&gt;. У першыя паваенныя дзесяцігодзьдзі Віцебск аднаўляўся і разьвіваўся паводле генэральных плянаў 1946 году, яго карэкцыі 1956 году, новага генэральнага пляну 1966 году. У гэты пэрыяд збудавалі чыгуначны вакзал, гатэль «Дзьвіна», Палац культуры, будынак Беларускага Дзяржаўнага акадэмічнага тэатру, Усходні прамысловы вузел. У 1970—80-я гады разьвіцьцё места ажыцьцяўлялася паводле генэральных плянаў 1975 і 1982 гадоў&lt;ref name=&quot;carniauskaja-117&quot;&gt;Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 117.&lt;/ref&gt;. Плянавальную структуру сфармавалі сем плянавальных раёнаў. Асноўным раёнам жылога будаваньня стаў Паўднёва-ўсходні (з 1980 году ўзводзіліся 5—9—12-павярховыя жылыя дамы і грамадзкія будынкі ў мікрараёнах Поўдзень-1, Поўдзень-2, Поўдзень-3 і інш.). У 1974 годзе скончылі ансамбль пляцу Перамогі, утварылі пляц Тысячагодзьдзя Віцебску (гістарычны Тэатральны пляц). У 1970—1980-я гады будаваліся шматлікія шматпавярховыя жылыя дамы, сярод грамадзкіх будынкаў — новыя карпусы інстытутаў, дванаццаціпавярховы гатэль «Віцебск», корпус праектна-канструктарскага бюро АСУ, будынак філіі інстытуту «Белдзяржпраект», сямнаццаціпавярховы інтэрнат абутковай фабрыкі, Палац культуры прафсаюзаў, комплекс вышынных будынкаў інтэрнатаў на праспэкце Перамогі, кінатэатар «Брыганціна» і летні амфітэатар. Церазь Віцьбу збудавалі тры новыя пешаходныя масты, церазь Дзьвіну — два транспартныя&lt;ref&gt;Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 117—118.&lt;/ref&gt;.

Цэнтральная частка Віцебску захавала гістарычны плян XVI—XVII стагодзьдзяў, мураваную забудову і асобныя помнікі гісторыі і архітэктуры XVIII — пачатку XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;carniauskaja-118&quot;&gt;Чарняўская Т. Віцебск // {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік|к}} С. 118.&lt;/ref&gt;. Асноўнымі структурнымі восямі гістарычнага цэнтру служаць дзялянкі мэрыдыянальнага і шыротнага мескіх дыямэтраў. У большай ступені гістарычная забудова лякалізуецца ўздоўж мэрыдыянальнага кірунку — гістарычнай Вялікай вуліцы. На перакрыжаваньні восяў знаходзіцца тэрыторыя былых адміністрацыйнага і ратушнага пляцаў. Вежа ратушы — адзіная вэртыкаль калісьці разьвітога шматвежавага сылюэту Віцебску. Жылыя і грамадзкія будынкі XVIII — пачатку XX стагодзьдзя фармуюць забудову гістарычных Узгорскай, Падзьвінскай, Багародзіцкай, Палацавай, Тэатральнай і іншых вуліцаў, на асобных дзялянках разьмешчаную суцэльным фронтам, а дзе-нідзе — больш рэдка, напрыклад у Задзьвіньні&lt;ref name=&quot;spadcyna-262&quot;&gt;{{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 262.&lt;/ref&gt;.

Гістарычны цэнтар Віцебску спазнаў значныя страты: з 28 помнікаў сакральнай архітэктуры, якія фармавалі ўнікальныя панарамныя віды места, захаваліся толькі два, «заціснутыя» новай забудовай. Некаторыя помнікі зруйнавалі ў 1930-я гады, многія пацярпелі ў час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], па якой іх не аднавілі, іншыя — зьнішчылі ў працэсе паваеннай рэканструкцыі места. [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|Савецкія ўлады зьнішчылі]] помнікі барока, які складалі ансамбль ратушнага і адміністрацыйнага пляцаў — езуіцкі касьцёл і карпусы калегіюма, бэрнардынскі касьцёл з кляштарнымі будынкамі, што існавалі яшчэ ў канцы 1950-х гадоў, а таксама Ўваскрасенскую царкву (аўноўлена). Зьнішчылі гасьціны двор, які далучаўся да бэрнардынскага касьцёла. Цалкам разбурылі галоўную дамінанту места — [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|базылянскую царкву]] (адноўлена) і разьмешчаную насупраць, на правым беразе Дзьвіны [[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|Богаяўленскую царкву]]. Ад своеасаблівай групы з трох помнікаў сакральнай архітэктуры на тэрыторыі Ніжняга замка — царквы Зьвеставаньня, [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Віцебск)|Фары]] і [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|дамініканскага касьцёла]] захаваліся толькі руіны царквы (адноўлена). Да найбольш істотных страт належыць таксама знос [[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|Духаўскай царквы]] на высокім плято, якая цудоўна ўспрымалася з розных бакоў, здвоеных дамінантаў у Задзьвіньні — [[Царква Сьвятога Мікалая (Віцебск)|Мікольскай царквы]] і [[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|піярскага касьцёла]]. У 1970-я гады савецкія ўлады зьнішчылі вялікую групу жылых і грамадзкіх будынкаў XVIII — начатку XX стагодзьдзя каля Рынку з усходняга боку гістарычнай Вялікай вуліцы, чыя недастатковая шырыня ўскладняла рух грамадзкага транспарту. Такім чынам традыцыйна замкнёная прастора вуліцы апынулася раскрытай на ляндшафтавую зону, што неправамерна ва ўмовах гістарычнага места. Без патрэбы зруйнавалі групу будынкаў XVIII — пачатку XX стагодзьдзя на гістарычнай Задунаўскай вуліцы, сярод якіх — будынак школы пры езуіцкім калегіюме. Апроч таго, зьнішчылі манумэнтальны гістарычны будынак на вуліцы Замкавай, у якім разьмяшчаўся пэдагагічны інстытут&lt;ref name=&quot;spadcyna-262&quot;/&gt;.

&lt;gallery caption=&quot;Старыя мапы і пляны Віцебску&quot; widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk. Віцебск (1772-74).jpg|1772—74 гг. 
Viciebsk. Віцебск (1797).jpg|1797 г. 
Viciebsk. Віцебск (1820-29).jpg|1820-я гг.
Viciebsk. Віцебск (1801-49).jpg|1-я палова XIX ст.
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk. Віцебск (1904) (2).jpg|1904 г.
Viciebsk. Віцебск (1910-18).jpg|1910—18 гг.
Viciebsk. Віцебск (1927-33).jpg|1927—33 гг.
Viciebsk. Віцебск (03.1941).jpg|1941 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Вуліцы і пляцы ===
{| cellspacing=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;width: 800px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;&quot;
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align=&quot;center&quot;
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' || '''Былыя назвы'''
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| 1-я Даватара вуліца || '''Мікольская''' вуліца || Вэтэрынарная вуліца
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Баўмана вуліца || '''Аляксееўская''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Будзённага вуліца || '''Стараманастырская''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Гагарына вуліца || '''Сураская''' вуліца &lt;br&gt; '''Сураская''' шаша || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Гогаля вуліца || '''Духаўская Набярэжная''' вуліца &lt;br&gt; '''Глухі''' завулак &lt;br&gt; '''Раства''' завулак || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Дзімітрава вуліца || '''Канатная''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Еўсьцігнеева вуліца || '''Шпітальная''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Калініна вуліца || '''Заручаўская''' вуліца || Магілёўская вуліца
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Камісара Крылова вуліца || '''Багародзіцкая''' вуліца || Саборная вуліца &lt;br&gt; Усьпенская вуліца
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Камсамольская вуліца || '''Ніжне-Пятроўская''' вуліца &lt;br&gt; '''Каменная''' вуліца &lt;br&gt; '''Піярская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Камуністычная вуліца || '''Багаслоўская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Касманаўтаў вуліца || '''Кавальская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Кастрычніцкая вуліца || '''Верхне-Пятроўская''' вуліца &lt;br&gt; '''Стара-Рэзьніцкая''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Кірава вуліца || '''Вакзальная''' вуліца || Карла Маркса вуліца
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Куйбышава праспэкт || '''Траецкая''' вуліца || Лягерная вуліца
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Леніна вуліца || '''Вялікая''' вуліца &lt;br&gt; '''Вялікая Ілямніцкая''' вуліца &lt;br&gt; '''Вялікая Магілёўская''' вуліца (частка) || Пецярбурская вуліца &lt;br&gt; Смаленская вуліца (частка) &lt;br&gt; Гогалеўская вуліца (частка)
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Леніна плошча || '''Смаленскі Рынак''' пляц || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Ленінградзкая вуліца || '''Гарадоцкая''' шаша || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Маскоўскі праспэкт || '''Смаленская''' шаша || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Маякоўская вуліца || '''Біржавы''' завулак || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Някрасава вуліца || '''Вялікая Ялаская''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Праўды вуліца || '''Духаўская''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Путна вуліца || '''Спаская''' вуліца || Дэпутацкая вуліца (1920—1980)
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Пушкіна вуліца || '''Тэатральная''' вуліца || Пушкінская вуліца
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Рэвалюцыйная вуліца || '''Вялікая Ільлінская''' вуліца (частка) &lt;br&gt; '''Малая Ільлінская''' вуліца (частка) ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Савецкай арміі вуліца || '''Полацкая''' вуліца (частка) &lt;br&gt; '''Мікольская''' вуліца (частка) || Шашэйная вуліца (частка)
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Савецкая вуліца || '''Палацавая''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Суворава вуліца || '''Узгорская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Талстога вуліца || '''Падзьвінская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Урыцкага вуліца || '''Падтычынская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Фрунзэ прэспэкт || '''Задунаўская''' вуліца ||
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Цітова вуліца || '''Полацкая''' шаша ||
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Чарняхоўскага праспэкт || '''Лучоская''' вуліца || Вінчэўскага вуліца
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Чэхава вуліца || '''Ветраная''' вуліца &lt;br&gt; '''Пескаваціцкая Набярэжная''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Шрадэра вуліца || '''Могілкавая''' вуліца &lt;br&gt; '''Тадулінская''' вуліца || 
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Шубіна вуліца || '''Трынітарская''' вуліца || Пакроўская вуліца &lt;br&gt; Бязбожная вуліца
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Энгельса вуліца || '''Богаяўленская''' вуліца || Шашэйная вуліца
|}
Да нашага часу з [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны цэнтральнай часткі Віцебску гістарычныя назвы захавалі толькі вуліцы Залатагорская&lt;ref name=&quot;з&quot;/&gt;, Замкавая і Пакроўская.

Пры канцы XV ст. першая ў Віцебску вуліца атрымала назву Прабойнай і пралягала на месцы ААТ «Віцебскі ўнівэрмаг» (вуліца Замкавая, д. 19). У 1522 годзе другая вуліца атрымала назву Вялікай дарогі вулічнай (цяпер [[Замкавая вуліца (Віцебск)|Замкавая вуліца]]). У 1592 годзе зьявілася Вялікая Ілямніцкая вуліца ў гонар вёскі, у бок якой пралягала (цяпер [[Вуліца Леніна (Віцебск)|вуліца Леніна]]). У XVII ст. зьявіліся вуліцы ў гонар заняткаў месьцічаў (Ганчарная) і прадпрыемстваў (Сьвечачная і Канатная). На пляне места 1838 году было 60 вуліцаў і завулкаў. Пры правядзеньні перапісу насельніцтва выявілі яшчэ 16 назваў. 

У другой палове XIX ст. расейскія ўлады ў рэчышчы [[Каляніялізм|каляніяльнай]] [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] называлі і пераймяноўвалі вуліцы места ў гонар дзеячоў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. На пляне Віцебску 1904 году налічвалася 350 вуліцаў і завулкаў. У 1922 годзе — каля 400 назваў. 

У 1920-я гады савецкія ўлады з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў]] правялі шырокае перайменаваньне вуліцаў (Палацавая стала Савецкай, Генэральская — Сялянскай), якое паўтаралася яшчэ двойчы ў XX стагодзьдзі. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] пры адбудове разбуранага места зьявіліся нумарныя вуліцы: ад 1-й да 24-й Гарадоцкай і 12 вуліцаў Молатава. 

На 2012 год у Віцебску налічвалася каля 900 вуліцаў. З 11 вуліцаў, названых у гонар жанчынаў, 4 працягвалі насіць імя намесьніцы камісара асьветы РСФСР [[Надзея Крупская|Надзеі Крупскай]] (2-я, 4-я і 6-я, завулак Крупскай). Найкарацейшая вуліца мела працягласьць 300 мэтраў&lt;ref name=&quot;з&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Пукшанскі А.|загаловак=Штаны і іншыя вуліцы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96694|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=4 траўня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-05-04 84 (27199)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96706/4may-6.indd.pdf 6]|issn=}}&lt;/ref&gt;. На люты 2014 году ў Віцебску налічвалася каля 850 вуліцаў і [[праспэкт]]аў, [[пляц]]аў і завулкаў. Найбольш пашыранымі былі назвы вуліцаў пра адметнасьці прыроды і разьмяшчэньня. Пятая частка тычылася гісторыі [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]], што ёсьць вынікам і адным з захадаў русіфікацыі беларусаў. На 3-м месцы паводле пашыранасьці былі вуліцы ў гонар ваяроў, а на 4-м — пра [[пісьменьнік]]аў і дзеячоў мастацтва. Каля паловы вуліцаў мелі непаўторныя для іншых местаў Беларусі назвы. Сярод інашага, [[квартал]]ы прыватнай забудовы зьмяшчалі па 17 [[Гарадок|Гарадоцкіх]] і [[Лучоса|Лучоскіх]] вуліцаў, а таксама — 15 [[Полацак|Полацкіх]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Целяшук В.|загаловак=Прайду я па Чыгуначнай, зьвярну на Піянэрскую|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140212/1392152977-praydu-ya-pa-chygunachnay-zvyarnu-na-piyanerskuyu|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/26-27636 26 (27636)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/ZV_20140212_6.pdf 6]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Прытым цэнтральныя вуліцы і пляцы Віцебску — як і большасьці местаў Беларусі за [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] — пераважна захоўваюць каляніяльныя [[Расейцы|расейска]]-савецкія назвы.

=== Мясцовасьці ===
Гістарычныя мясцовасьці Віцебску: Вострая Магіла, Гутароўшчына, Духаўская гара, Задзьвіньне, [[Задунаўе (Віцебск)|Задунаўе]], Замкавая гара, [[Заручаўе]], Зьвярынец, Кстоўская гара, Лукішкі, [[Маркаўшчына (Віцебск)|Маркаўшчына]], Ніжні замак, [[Пескавацік]], Плоская гара, [[Прачысьценская гара]], Прысмушкі, [[Русь (Віцебск)|Русь (Рускі пасад)]], Узгор’е (Узгорскі замак), Юр’ева горка, Ялагі.

== Эканоміка ==
У межах места разьмяшчаецца свабодная эканамічная зона «Віцебск». Яе вытворчая тэрыторыя забясьпечваецца ўсімі інжынэрнымі камунікацыямі, улучна з пад’язнымі аўтамабільнымі і чыгуначнымі шляхамі. Будынкі і зямельныя дзялянкі здаюцца рэзыдэнтам на ўмовах доўгатэрміновай арэнды. Сярэдняя колькасьць удзельнікаў замежных гандлёвых апэрацыяў у Віцебску большая за 500, зь іх каля 45 — буйныя прамысловыя прадпрыемствы. Суб’екты гаспадараньня ажыцьцяўляюць вонкавыя эканамічныя зьвязкі з 40 дзяржавамі сьвету. Экспартныя пастаўкі ідуць на рынкі больш 30 краінаў бліжняга і далёкага замежжа. Асноўнымі гандлёвымі партнэрамі зьяўляюцца [[Расейская Фэдэрацыя]], [[Нямеччына]], [[Польшча]], [[Латвія]], [[Летува]], [[Украіна]] і [[Малдова]]&lt;ref&gt;Программа социально-экономического развития города Витебска на 2006—2010 годы : утв. Решение Витеб. гор. Совета депутатов 08.12. 2006 № 199 // Национальный Реестр правовых актов Республики Беларусь. — 2007. — № 102. — С. 70-80.&lt;/ref&gt;.

У Віцебску працуюць прадпрыемствы машынабудаваньня і мэталаапрацоўкі («[[Візас]]», «[[Вістан]]» і іншыя). Электронную прамысловасьць прадстаўляцюь ААТ «[[Віцязь (прадпрыемства)|Віцязь]]», ААТ «[[Маналіт (прадпрыемства)|ВЗРД „Маналіт“]]», ААТ «[[Віцебскі прыборабудаўнічы завод]]» і іншыя. Сярод прадпрыемстваў лёгкай прамысловасьці вылучаюцца [[Віцебскае панчошна-трыкатажнае прадпрыемства імя «КІМ»]], РУП «[[Вітэкс]]», СТАА «[[Белвест]]», СТАА «[[Марка (прадпрыемства)|Марка]]». Працуюць таксама прадпрыемствы хімічнай («[[Вітпляст]]»), харчовай (ААТ «[[Віцебская малако|Віцебскае малако]]», УВП «[[Віцьба (прадпрыемства)|Віцебскі кандытарскі камбінат „Віцьба“]]» і іншыя), дрэваапрацоўчай і будаўнічых матэрыялаў галін прамысловасьці.

Тасунак паміж рознымі галінамі прамысловасьці Віцебску: [[лёгкая прамысловасьць]] 42,2%, харчовая прамысловасьць 23,6%, [[машынабудаваньне]] і мэталаапрацоўчая прамысловасьць 21,0%, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў 6,8%, [[дрэваапрацоўчая прамысловасьць]] 4,8%, іншыя галіны прамысловасьці 1,6%&lt;ref&gt;{{Літаратура/Памяць/Віцебск|2к}} С. 453—460.&lt;/ref&gt;.

{| class=&quot;wikitable standard collapsible collapsed&quot; style=&quot;border: none; width: 100%; background-color: transparent;&quot;
!Зьвесткі пра прамысловыя прадпрыемствы Віцебску
|-
|
Найбольшую ўдзельную вагу ў экспарце складаюць: кабэльна-правадніковая прадукцыя (ТАА «ВА „Энэргакамплект“», прадпрыемства зьяўляецца асноўным беларускім вытворцам саманясучых правадоў для паветраных лініяў электраперадачы і сілавых кабэляў вялікіх [[сечыва]]ў на напругу да 1000 В), валаконна-аптычны кабэль для розных умоваў пракладкі і эксплюатацыі (ІТАА «Зьвяз-Кабель»), скураны абутак (ААТ «[[Марка]]», СП «Белвест», ААТ «Чырвоны Кастрычнік», СТАА «Сан Марка»), тэлевізары, DVD прайгравальнікі, пыласмокі і мэдтэхніка (РУП «Віцязь»), вымяральныя прыборы і сродкі (РУП «ВЗЭП», ТАА «Эўрапрыбор»), кандэнсатары, рэзыстары, тэрмарэзыстары (РУНПП «ВЗРД „Маналіт“»), мэталарэзныя і дрэваапрацоўчыя станкі, станкі зь лікавым праграмным кіраваньнем (заводы «Вістан», «Візас»), драўнянавалакністы і стругавыя пліты й піламатэрыялы (ААТ «Віцебскдрэў»), будаўнічая цэгла і камень керамічны (АТ «Кераміка»), помпы, абсталяваньне і камплектаваньне для аўтатрактарнай тэхнікі і сельгасмашын (завод «Эвістор»), прадукцыя мяса-малочнай галіны (ААТ «Малако», ААТ «Віцебскі мясакамбінат», ІП «Глёбал Віцебск»), кандытарскія вырабы (УПП ВКК «Віцьба»), вэтэрынарныя прэпараты (ІПВУП «ВІК-здароўе жывёл», ТАА «Рубікон») дываны і дывановыя вырабы (ААТ «Віцебскія дываны»), швацкія вырабы (ААТ «Сьцяг індустрыялізацыі», ВА «Віцяблянка», ТАА «Бель Бімба плюс», ПВУП «Нартэкс», ААТ «КІЦ», ТАА «Грацыя»), рапсовое масла (ААТ «Віцебскі маслаэкстракцыйны завод»), вокны з ПВХ і натуральнага дрэва (СТАА «Вокныінвэст», ІПВУП «Канадзкія тэхналёгіі», ПВУП «Квант», ТАА &quot;Вытворчая кампанія «Эгіда», ЗАТ «Рускі клюб», СТАА «Погляд») і іншая прадукцыя адмысловага і масавага попыту.
|}

На верасень 2013 году ў Віцебску налічвалася 170 500 занятых, сярэдні заробак якіх складаў 5,139 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] ($567)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Пукшанскі А.|загаловак=﻿Не працуе толькі лянівы|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131030/1383122579-ne-pracue-tolki-lyanivy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=30 кастрычніка 2013|нумар=205 (27570)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383122527_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Транспарт ==
=== Агульныя зьвесткі ===
Віцебск — буйны транспартны вузел на паўночным усходзе [[Беларусь|Беларусі]]. За 5 км на ўсход праходзіць [[магістраль]] {{таблічка-by|М|8}}{{таблічка-eu|95}}. У самім месьце знаходзіцца скрыжаваньне наступных аўтамабільных шляхоў: [[магістраль]] {{таблічка-by|М|3}} ([[Менск]] — Віцебск), дарогі: {{таблічка-by|Р|20}} (Віцебск — [[Полацак]] — пункт пропуску [[Бігосава]] ([[Беларуска-латвійская граніца|граніца]] [[Латвія|Латвіі]])), {{таблічка-by|Р|21}} (Віцебск — [[Лёзна]] — [[Завольша (пасёлак)|Завольша]]), {{таблічка-by|Р|25}} (Віцебск — [[Сянно]] — [[Талачын]]), {{таблічка-by|Р|87}} (Віцебск — [[Ворша]]), {{таблічка-by|Р|112}} (Віцебск — [[Сураж]] — [[Стайкі (Віцебскі раён)|Стайкі]]), {{таблічка-by|Р|115}} (Віцебск — [[Гарадок]]). У наш час вядзецца будаваньне заходняй дзялянкі аб’язной колцавай аўтамабільнай дарогі вакол Віцебску.

[[Файл:Vokzal v Vitebske posle rekonstrukcii.jpg|міні|Віцебскі вакзал па рэканструкцыі]]

Віцебск зьяўляецца вузлом чыгунак на [[Смаленск]], [[Санкт-Пецярбург]], [[Гомель]], [[Полацак]]. [[Віцебск (станцыя)|Чыгуначны вакзал]] (1954 г., арх. Б. Мезенцаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік|к}} С. 128.&lt;/ref&gt;) абслугоўвае пасажыраў як далёкага, так і прымескага кірункаў. У 2010 годзе завяршылася рэканструкцыя будынка чыгуначнага вакзала і прылеглай тэрыторыі.

У Віцебску знаходзяцца аўтавакзал і прымеская аўтастанцыя. Аўтобусныя маршруты злучаюць места з [[Бэрлін]]ам, [[Дзьвінск]]ам, [[Масква|Масквой]], [[Рыга]]й, [[Санкт-Пецярбург]]ам, а таксама шматлікімі паселішчамі [[Беларусь|Беларусі]].

За 10 км на ўсход ад места знаходзіцца аэрапорт Віцебск. У мінулым зь яго праводзіліся рэгулярныя авіярэйсы на [[Менск]] і [[Масква|Маскву]].

=== Грамадзкі транспарт ===
Мескі грамадзкі транспарт Віцебску:
* [[Віцебскі аўтобус|Аўтобусны]] (26 маршрутаў), аўтобусны парк № 1 (вул. Церашковай, 7)
* [[Віцебскі тралейбус|Тралейбусны]] (8 маршрутаў)
* [[Віцебскі трамвай|Трамвайны]] (9 маршрутаў) — паступова скарачаецца
* Маршрутныя таксі.

== Турыстычная інфармацыя ==
[[Файл:Віцебск. 30.JPG|значак|[[Віцебская ратуша|Ратуша]]]]

=== Інфраструктура ===
Віцебск — пэрспэктыўны цэнтар турызму міжнароднага значэньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}&lt;/ref&gt;. У пачатку XX ст. тут жылі і працавалі Марк Шагал, Казімер Малевіч. Цяпер у месьце працуе [[Віцебскі музэй Марка Шагала|дом-музэй і мастацкі музэй Марка Шагала]] з сталай экспазыцыяй. Апроч таго, працуюць [[Віцебскі абласны краязнаўчы музэй]], [[Віцебскі літаратурны музэй]] (на рэканструкцыі), [[Віцебскі мастацкі музэй]], [[Віцебскі музэй воінаў-інтэрнацыяналістаў]] і [[Віцебскі абласны музэй Героя Савецкага Саюза Міная Піліпавіча Шмырова]].

Дзейнічаюць [[Віцебская аматарская астранамічная абсэрваторыя]], [[Батанічны сад Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|батанічны сад]] і [[Віцебскі заапарк|заапарк]].

У 2014 годзе на гістарычным Рынку паставілі [[Помнік князю Альгерду (Віцебск)|помнік вялікаму князю Альгерду]].

* Гатэлі: «Ветразь», «Дзьвіна», «Лучоса», «Эрыдан», гасьцініца навучальнага цэнтру прафсаюзаў; гасьцінічны комплекс «Віцебск». У межах мескай забудовы Віцебска функцыянуюць 5 санаторыяў-прафілякторыяў, у тым ліку «Бадзёрасьць». Апроч таго, у Віцебску існуе першы ў Беларусі хостэл — «Джаз».

=== Славутасьці ===
{{Асноўны артыкул|Сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Віцебску}}
{{Падвойная выява|справа|Viciebsk,_Trynitarskaja._Віцебск,_Трынітарская_ (S._Jurkoŭski,_XIX)_.jpg|140|Trinitarian Catholic Church in Viciebsk (XXI).jpg|140|[[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары трынітарыяў]]: у XIX ст. (налева) і ў наш час як маёмасьць [[Беларуская Праваслаўная Царква|БЭ МП]] (направа)}}

* Забудова гістарычная (XVIII — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
* ''[[Сьпіс культавых будынкаў Віцебску|Помнікі сакральнай архітэктуры]]'':
** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Траецкі Маркаў манастыр]] ([[Канстантынопальскі патрыярхат]], цяпер у валоданьні [[Беларуская праваслаўная царква|Маскоўскага патрыярхату]]), у тым ліку [[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|царква Покрыва Багародзіцы]] (1760) і жылыя карпусы; [[Царква Дабравешчаньня Прасьвятой Багародзіцы (Віцебск)|царква Зьвеставаньня Багародзіцы]] (ХІІ ст.; Канстантынопальскі патрыярхат, цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату), [[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў]] (1743—1785, 2000-я; [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Сьвяты Пасад]], цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату), [[Царква Ўсьпеньня Багародзіцы (Віцебск)|царква Ўсьпеньня Багародзіцы]] (1858, [[мураўёўкі|мураўёўка]]; Маскоўскі патрыярхат), [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)|царква Ўваскрасеньня Хрыстова]] (Рынкавая, 1772—1777, 2000-я; Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату)
** ''Рымска-каталіцкія'': капліца Сьлепсьцяў (XIX ст.), [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў]] (XVIII ст., цяпер царква Покрыва Багародзіцы і эпархіяльная ўправа Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату), [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|касьцёл Сьвятой Барбары]] (1785, 1884—1885)
* ''Могілкі'': Старасямёнаўскія, юдэйскія
* Пазямельна-сялянскі банк (1917)
* [[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|Палац Кудзіновічаў]] (1772)
* [[Віцебская ратуша|Ратуша]] (1775)
* Склады саляныя (1774)

=== Страчаная спадчына ===
[[Файл:Viciebsk. Віцебск (W. Bojarski, 1884) (2).jpg|міні|10 рымска-каталіцкіх сьвятыняў, зь якіх захаваліся толькі касьцёлы [[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|Сьвятой Барбары]] і [[Касьцёл Апекі Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар трынітарыяў (Віцебск)|трынітарыяў]], а таксама капліца Сьлепсьцяў]]

* [[Віцебскія замкі|Замкі]] (Х—XIV стагодзьдзі)
* ''Помнікі сакральнай архітэктуры'':
** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Траецкі Маркаў манастыр]] (Канстынтынопальскі патрыярхат), у тым ліку цэрквы [[Царква Сьвятой Тройцы (Маркаўшчына)|Сьвятой Тройцы]] (1691), [[Царква Сьвятой Параскевы (Маркаўшчына)|Сьвятой Параскевы]] (1730) і [[Царква Сьвятога Мікалая (Маркаўшчына)|Сьвятога Мікалая]] (1730), званіца (XVIII ст.); [[Царква Божага Яўленьня (Віцебск)|царква Божага Яўленьня]] (XVIII ст.; Сьвяты Пасад); царква Раства Багародзіцы (1886, мураўёўка; Маскоўскі патрыярхат); [[Царква Раства Хрыстова (Віцебск)|царква Раства Хрыстова]] (1807—1810; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Апостала Яна Багаслова (XIV ст.; Канстантынопальскі патрыярхат); царква Сьвятога Дзьмітрыя (XIX ст.; Маскоўскі патрыярхат), [[Царква Сьвятога Духа (Віцебск)|царква Сьвятога Духа]] (XVII—XVIII стагодзьдзі; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Мікалая (1791—1799; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Міхала Арханёла (1796; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятога Прарока Ільлі (Віцебск)|царква Сьвятога Прарока Ільлі]] (1746; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятога Спаса (Віцебск)|царква Сьвятога Спаса]] (XIX ст.; Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Юрыя (1876, мураўёўка; Маскоўскі патрыярхат); царква Сьвятога Яна Прадцечы (XV—XVI стагодзьдзі; Канстантынопальскі патрыярхат); [[Царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля (Віцебск)|царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля]] (1808—1816; Сьвяты Пасад); царква Сьвятой Тройцы (Трайчанская, XVIII ст.; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятой Тройцы (Чорная)|царква Сьвятой Тройцы]] (Чорная, 1761; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Віцебск)|царква Сьвятых Барыса і Глеба]] (XVIII ст.; Сьвяты Пасад); [[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (Віцебск)|царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла]] (1780; Сьвяты Пасад); [[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Заручаўская)|царква Ўваскрасеньня Хрыстова]] (Заручаўская, XVIII ст.; Сьвяты Пасад); царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1806—1816; Сьвяты Пасад)
** ''Рымска-каталіцкія'': [[Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар бэрнардынаў]] (1700); [[Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (Віцебск)|касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы]] (Фарны, 1749); [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў]] (1771); [[Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск)|касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў]] (1716—1751); [[Касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў (Віцебск)|касьцёл Маці Божай Шкаплернай і кляштар піяраў]] (XVIII ст.); кляштар марыявітак (XVIII ст.)
** ''Юдэйскія'': [[Вялікая сынагога (Віцебск)|Вялікая сынагога]] (Харальная, XVII—XIX стагодзьдзі); Узгорская сынагога
* [[Палац Агінскіх (Віцебск)|Палац Агінскіх]] (XVII ст.)

== Галерэя ==
&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; caption=&quot;Славутасьці Віцебску&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Viciebsk. Віцебск (5.06.2007).jpg|[[Віцебская ратуша|Ратуша]]
Віцебскія краявіды 06.jpg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Царква Прачыстай Багародзіцы]]
Church of the Assumption (Viciebsk, Bielarus) RV03.jpeg|[[Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў (Віцебск)|Манастыр базылянаў]]
Troitsky Markov-2.jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Віцебск)|Пакроўская царква]] [[Траецкі Маркаў манастыр|Траецкага Маркава манастыра]]
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Свято-Воскресенская церковь в Витебске 2.JPG|[[Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (Рынкавая)]]
Віцебск. Дабравешчанская царква. Фасад.jpg|[[Царква Дабравешчаньня Прасьвятой Багародзіцы (Віцебск)|Царква Зьвеставаньня Багародзіцы]] 
Viciebsk, St. Barbara. Віцебск, Сьв. Барбары (2007).jpg|[[Касьцёл Сьвятой Барбары (Віцебск)|Касьцёл Сьвятой Барбары]]
Советская 18 Путна.jpg|[[Палац Кудзіновічаў (Віцебск)|Палац Кудзіновічаў]]
&lt;/gallery&gt;

== Асобы ==
{{Асноўны артыкул|Сьпіс асобаў, зьвязаных зь Віцебскам}}

=== Ураджэнцы ===
* [[Жарэс Алфёраў]] (1930—2019) — фізык, ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміі]] па [[фізыка|фізыцы]] 2000 году
* [[Анатоль Багатыроў]] (1913—2003) — народны артыст Беларусі, кампазытар
* [[Анатоль Бонч-Асмалоўскі]] (1857—1930) — грамадзка-палітычны дзяяч, [[публіцыст]], мэмуарыст
* [[Уладзіслаў Даркевіч]] (нар. 1934) — археоляг, гісторык
* [[Тацяна Дзягілева]] (нар. 1991) — фотамадэль
* [[Залман Капыскі]] (1916—1996) — гісторык
* [[Марыя Кежа]] (нар. 1973) — пераможца апошняга конкурсу прыгажосьці Міс СССР-1990, «Пані Беларусь-1989»
* [[Францішак Дыянізі Князьнін]] (1750—1807) — польскі [[паэт]], адзін зь першых зьбіральнікаў беларускага фальклёру
* [[Тодар Лебяда]] (сапр. Пётар Шырокаў; 1914—1970) — [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|рэпрэсаваны савецкімі ўладамі]] беларускі [[драматург]], паэт, [[празаік]], публіцыст
* [[Вячаслаў Насевіч]] (нар. 1957) — гісторык, кіраўнік аддзелу Дзяржаўнай геральдычнай службы, дырэктар Беларускага навукова-дасьледніцкага цэнтру электроннай дакумэнтацыі
* [[Віталь Радзівонаў]] (нар. 1983) — футбаліст
* [[Марк Шагал]] (1887—1985) — мастак-авангардыст
* [[Леанід Шчамялёў]] (нар. 1923) — народны мастак Беларусі

== Месты-сябры ==
{| class=&quot;wikitable standard collapsible collapsed&quot; style=&quot;border: none; width: 100%; background-color: transparent;&quot;
!Пералік местаў-сяброў Віцебску
|-
|
* [[Харбін]], [[Кітай]]
* [[Цзінань]], [[Кітай]]
* [[Нінбург]], [[Нямеччына]]
* [[Франкфурт-на-Одры]], [[Нямеччына]]
* [[Зялёна Гура]], [[Польшча]]
* [[Гелянджык]], [[Расея]]
|}

== Глядзіце таксама ==
* [[Сьпіс культавых будынкаў Віцебску]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}}
* {{Літаратура/БелЭн|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Памяць/Віцебск|1}}
* {{Літаратура/Памяць/Віцебск|2}}
* {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)}}
* {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}}
* Чарняўская Т. Архітэктура Віцебска: З гісторыі і планіроўкі забудовы горада — Менск: Навука і тэхніка, 1980. — 112 с.
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|13}}
* Витебск: Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1988. — 408 с. {{ISBN|5-85700-004-1}}.
* Любезный мне город Витебск… Мемуары и документы. Конец XVIII — начало XIX в. / Вступ. ст., науч. коммент., сост., публ. В. А. Шишанова. — Мн.: Асобны Дах, 2005. — 40 с. [https://web.archive.org/web/20090306112901/http://vash2008.mylivepage.ru/file/1774/6248_%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D0%BD%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4._%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82.pdf]
* {{Літаратура/Замкі Беларусі}}
* Шибеко З. Из истории Витебских археологических «курсов» // Нёман. № 6, 1980 г.
* Шишанов В. А. Витебский Музей современного искусства: история создания и коллекции. 1918—1941. — Минск: Медисонт, 2007. — 144 с. [https://web.archive.org/web/20081030225608/http://vash2008.mylivepage.ru/file/1774/6236_MuzeyVitebskFragment3.pdf]
* Шишанов В. А. Изобразительное искусство Витебска 1918—1923 гг. в местной периодической печати: библиограф. указ. и тексты публ. — Минск: Медисонт, 2010. — 264 с .[https://web.archive.org/web/20120127235456/http://vash2008.mylivepage.ru/file/1774_%D0%9E%D0%B1%D1%89%D0%B8%D0%B5/18081_%D0%A8%D0%B8%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%98%D0%97%D0%9E%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA2010_demo.pdf]

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Радзіма майго духу|vicebsk}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://vlib.by/index.php/by/vitsebsk-realnaya-i-papulyarnaya-gistoryya-2016| копія = http://web.archive.org/web/20210226075148/http://vlib.by/index.php/by/vitsebsk-realnaya-i-papulyarnaya-gistoryya-2016| дата копіі = 26 лютага 2021| загаловак = Віцебск: рэальная і папулярная гісторыя роднага горада| фармат = | назва праекту = | выдавец = Віцебская абласная бібліятэка| дата доступу = 8 лістапада 2021 | мова = | камэнтар = }}
* [http://rp5.by/Надвор'е_ў_горадзе_Віцебск Надвор’е ў Віцебску]
* [http://evitebsk.com/wiki/Заглавная_страница Віцебская энцыкляпэдыя]{{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20161126020204/http://news.vitebsk.cc/ Народныя навіны Віцебска]
* [http://vitebsk.gov.by/by/ Сайт Віцебскага гарвыканкаму]
* {{Глёбус Беларусі|vitebsk}}
* {{Літаратура/ЭГЭ|10936|Віцебск}}

{{Добры артыкул}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Віцебск у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|Віцебскі гарадзкі савет
|Віцебскі раён
|Віцебская вобласьць
}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Віцебшчыны}}

[[Катэгорыя:Віцебск| ]]
[[Катэгорыя:Віцебскі гарадзкі савет]]
[[Катэгорыя:Абласныя цэнтры БССР]]</text>
      <sha1>sxthokfsglumo3wncrnhjrv8otefewb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1520</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1997</id>
    <revision>
      <id>2334285</id>
      <parentid>2312279</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Нараджэньні */ +1</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="990" xml:space="preserve">{{Навігацыя для году|1520}}
{{Год у іншых календарох|1520}}

== Падзеі ==
* [[10 сьнежня]] — [[Марцін Лютэр]] публічна спальвае ў двары Вітэнбэрскага ўнівэрсытэту папскую булу пра адлучэньне яго ад царквы. З гэтага дня пачынаецца аддзяленьне ад [[каталіцкая царква|каталіцызму]] Рэфарматарскай царквы, якую стануць называць [[лютэранская царква|лютэранскай]]

== Нараджэньні ==
* [[27 лютага]] — [[Астафей Валовіч]], дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
* [[1 ліпеня]] — [[Жыгімонт Аўгуст]], вялікі князь літоўскі і кароль польскі

== Сьмерці ==
*

[[Катэгорыя:1520| ]]</text>
      <sha1>az9hm9w3k38bcwf25zqeeyhdxklshaf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2640</id>
    <revision>
      <id>2334288</id>
      <parentid>2114513</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:36:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[AIESEC]] у [[Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]: +[[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]]: «Назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні. ... Асноўны артыкул зьмяшчаецца на старонцы з разгорнутай назвай, а на старонцы з адпаведнай абрэвіятурай робіцца перанакіраваньне на асноўную».</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8571" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва           = Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук
|арыгінальная назва = {{мова-fr|Association internationale des étudiants en sciences économiques et commerciales|скарочана}}
|выява           = AIESEC logo bw.png
|рамка выявы     = 
|памер выявы     = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы    = Лягатып
|мапа            = 
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = 
|подпіс мапы     = 
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = МАСГГН (фр. AIESEC)
|дэвіз           = Мацаваньне маладых людзей для міру і ажыцьцяўньня магчымасьцяў чалавецтва
|папярэднік      = 
|наступнік       = 
|дата ўтварэньня = 1948
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып             = міжнародная
|юрыдычны статус = [[некамэрцыйная арганізацыя]]
|мэта            = разьвіцьцё правадырства
|штабкватэра     = 
|месцазнаходжаньне = [[Ратэрдам]] ([[Нідэрлянды]])
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = Маладзёвыя камітэты ў 126 краінах (100 тыс. чалавек)
|афіцыйныя мовы  = Ангельская
|генэральны сакратар = 
|пасада кіраўніка = Старшыня
|імя кіраўніка   = [[Ганна Салдар’яга]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Сход
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = 
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 24 тыс. (2013)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Грамадзкія арганізацыі|спасылка=http://aiesec.org/ngos/|выдавец=МАСГГН|мова=en|дата публікацыі=2016|дата доступу=25 лютага 2016}}&lt;/ref&gt;
|сайт            = [http://aiesec.org/ aiesec.org]
|заўвагі         = 
|колішняя назва  = 
}}
'''AIESEC''' ({{мова-be|МАСГГН|скарочана}}) — міжнародная студэнцкая арганізацыя, якая прысутнічае сёньня ў 800 унівэрсытэтах 89 краінаў і тэрыторыяў і дае [[студэнт]]ам і маладым спэцыялістам магчымасьць атрымаць досьвед работы за мяжой, разьвіць лідэрскія якасьці, будаваць сувязі і знайсьці сваё пакліканьне і кірунак для будучае працы. На 2004 год AIESEC мае 18 000 чальцоў і штогод рэалізуе больш як 3500 замежных стажовак.

== Гісторыя ==

=== Стварэньне ===
Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]], у 1946 годзе, студэнты з 9 унівэрсытэтаў шасьці краінаў сабраліся ў [[Льеж]]ы ([[Бэльгія]]) з мэтаю стварэньня новае формы каапэрацыі.

Яны стварылі «Міжнародную асацыяцыю студэнтаў у галіне эканомікі і кіраваньня» («Association Internationale des Etudiants en Sciences Economiques et Commerciales», AIESEC). Мэтаю арганізацыі было стварэньне стасункаў паміж студэнцкімі арганізацыямі і такім чынам стварэньне магчымасьцяў міжнародных абменаў.

Прэзыдэнтам быў абраны [[Яраслаў Зіх]], малады студэнт з [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]]. Было вырашана стварыць штаб-кватэру асацыяцыі ў [[Прага|Празе]]. З прычыны таго, што ў Чэхаславаччыне набіралі моц камуністы, AIESEC быў вымушаны пакінуць краіну ў той самы год, каб застацца палітычна нэўтральным.

=== Устаноўчы дакумэнт ===
У 1949 годзе быў праведзены другі кангрэс у Стакгольме. У ім узялі ўдзел прадстаўнікі сямі краінаў: [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Данія|Даніі]], [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]], [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Швэцыя|Швэцыі]]. Прадстаўнікі краінаў падпісалі ўстаноўчы дакумэнт «Міжнароднае асацыяцыі студэнтаў у галіне эканомікі і кіраваньня» (AIESEC).

Штаб-кватэра AIESEC знаходзіцца ў [[Ратэрдам]]е, [[Нідэрлянды]].

== AIESEC сёньня ==

=== Назва ===
Сёньня [[акронім]] «Association Internationale des Etudiants en Sciences Economiques et Commerciales» больш не ўжываецца, бо чальцы асацыяцыі належаць таксама і да іншых спэцыяльнасьцяў. AIESEC само сабою сталася [[брэнд]]ам.

=== Бачаньне/візія ===
«Мір і рэалізацыя чалавечага патэнцыялу».

=== Місія ===
«AIESEC ёсьць міжнародная, непалітычная, некамэрцыйная, незалежная, адукацыйная студэнцкая арганізацыя. Яна складаецца з студэнтаў і нядаўніх матуантаў вышэйшых навучальных установаў, якія зацікаўленыя ў эканоміцы і мэнэджмэньце. AIESEC не дыскрымінуе нікога па прынцыпах расы, колеру скуры, пола, сэксуальнае арыентацыі, перакананьняў, веравызнаньня, нацыянальнага або этнічнага паходжаньня».

=== Асноўная дзейнасьць ===
AIESEC рэалізуе міжнародную праграму стажаваньняў і дапаможныя мерапрыемствы, што даюць практычныя навыкі стажорам, і якія даюць адукацыю чальцам арганізацыі і іншым зацікаўленым.

== AIESEC у Беларусі ==
У [[Беларусь|Беларусі]] AIESEC зьявіўся як частка AIESEC у [[СССР]] (потым — AIESEC у [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]] і [[Казахстан]]е) і быў прадстаўлены Лякальнымі камітэтамі ў [[Менск]]у (1990—2003) і [[Горадня|Горадні]] (1998). Да 2006 году Беларусь была фармальна прадстаўленая ў AIESEC Нацыянальным камітэтам AIESEC у Расеі, Беларусі і Казахстане, хаця фактычна ніводнага ЛК на тэрыторыі Беларусі больш не існавала. У пачатку 2006 году Беларусь была пазбаўленая нават фармальнага прадстаўніцтва ў AIESEC.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.aiesec.org AIESEC International]{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Нідэрляндзкія арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя недзяржаўныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя некамэрцыйныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1948 годзе]]
[[Катэгорыя:Студэнцтва]]</text>
      <sha1>5qo2ru176xd7wn0jpe768h3bxqenr2w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334292</id>
      <parentid>2334288</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:43:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]]: «Назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні. ... Асноўны артыкул зьмяшчаецца на старонцы з разгорнутай назвай, а на старонцы з адпаведнай абрэвіятурай робіцца перанакіраваньне на асноўную».</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8650" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва           = Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук
|арыгінальная назва = {{мова-fr|Association internationale des étudiants en sciences économiques et commerciales|скарочана}}
|выява           = AIESEC logo bw.png
|рамка выявы     = 
|памер выявы     = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы    = Лягатып
|мапа            = 
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = 
|подпіс мапы     = 
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = МАСГГН
|дэвіз           = Мацаваньне маладых людзей для міру і ажыцьцяўньня магчымасьцяў чалавецтва
|папярэднік      = 
|наступнік       = 
|дата ўтварэньня = 1948
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып             = міжнародная
|юрыдычны статус = [[некамэрцыйная арганізацыя]]
|мэта            = разьвіцьцё правадырства
|штабкватэра     = 
|месцазнаходжаньне = [[Ратэрдам]] ([[Нідэрлянды]])
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = Маладзёвыя камітэты ў 126 краінах (100 тыс. чалавек)
|афіцыйныя мовы  = Ангельская
|генэральны сакратар = 
|пасада кіраўніка = Старшыня
|імя кіраўніка   = [[Ганна Салдар’яга]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = Сход
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = 
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 24 тыс. (2013)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Грамадзкія арганізацыі|спасылка=http://aiesec.org/ngos/|выдавец=МАСГГН|мова=en|дата публікацыі=2016|дата доступу=25 лютага 2016}}&lt;/ref&gt;
|сайт            = [http://aiesec.org/ aiesec.org]
|заўвагі         = 
|колішняя назва  = 
}}
'''Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук''' ({{мова-fr|AIESEC|скарочана}}) — міжнародная студэнцкая арганізацыя, якая прысутнічае сёньня ў 800 унівэрсытэтах 89 краінаў і тэрыторыяў і дае [[студэнт]]ам і маладым спэцыялістам магчымасьць атрымаць досьвед работы за мяжой, разьвіць лідэрскія якасьці, будаваць сувязі і знайсьці сваё пакліканьне і кірунак для будучае працы. На 2004 год МАСГГН мае 18 000 чальцоў і штогод рэалізуе больш як 3500 замежных стажовак.

== Гісторыя ==

=== Стварэньне ===
Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]], у 1946 годзе, студэнты з 9 унівэрсытэтаў шасьці краінаў сабраліся ў [[Льеж]]ы ([[Бэльгія]]) з мэтаю стварэньня новае формы каапэрацыі. Яны стварылі «Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук» («МАСГГН»). Мэтаю арганізацыі было стварэньне стасункаў паміж студэнцкімі арганізацыямі і такім чынам стварэньне магчымасьцяў міжнародных абменаў. Прэзыдэнтам быў абраны [[Яраслаў Зіх]], малады студэнт з [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]]. Было вырашана стварыць штаб-кватэру асацыяцыі ў [[Прага|Празе]]. З прычыны таго, што ў Чэхаславаччыне набіралі моц камуністы, МАСГГН быў вымушаны пакінуць краіну ў той самы год, каб застацца палітычна нэўтральным.

У 1949 годзе быў праведзены другі кангрэс у [[Стакгольм]]е. У ім узялі ўдзел прадстаўнікі 7 краінаў: [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Данія|Даніі]], [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]], [[Нарвэгія|Нарвэгіі]] і [[Швэцыя|Швэцыі]]. Прадстаўнікі краінаў падпісалі ўстаноўчы дакумэнт «Міжнароднага аб’яднаньня студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук» (МАСГГН).

Штаб-кватэра МАСГГН знаходзіцца ў [[Ратэрдам]]е, [[Нідэрлянды]].

== Назва і бачаньне ==
Сёньня [[акронім]] «Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук» больш не ўжываецца, бо чальцы асацыяцыі належаць таксама і да іншых спэцыяльнасьцяў. МАСГГН само сабою сталася [[брэнд]]ам. Бачаньнем аб’яднаньня ёсьць «Мір і рэалізацыя чалавечага патэнцыялу».

=== Місія і асноўная дзейнасьць ===
«МАСГГН ёсьць міжнародная, непалітычная, некамэрцыйная, незалежная, адукацыйная студэнцкая арганізацыя. Яна складаецца з студэнтаў і нядаўніх матуантаў вышэйшых навучальных установаў, якія зацікаўленыя ў эканоміцы і мэнэджмэньце. МАСГГН не дыскрымінуе нікога па прынцыпах расы, колеру скуры, пола, сэксуальнае арыентацыі, перакананьняў, веравызнаньня, нацыянальнага або этнічнага паходжаньня». МАСГГН рэалізуе міжнародную праграму стажаваньняў і дапаможныя мерапрыемствы, што даюць практычныя навыкі стажорам, і якія даюць адукацыю чальцам арганізацыі і іншым зацікаўленым.

== У Беларусі ==
У [[Беларусь|Беларусі]] МАСГГН зьявіўся як частка аб'яднаньня у [[СССР]] (потым — у [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]] і [[Казахстан]]е) і быў прадстаўлены Лякальнымі камітэтамі ў [[Менск]]у (1990—2003) і [[Горадня|Горадні]] (1998). Да 2006 году Беларусь была фармальна прадстаўленая ў МАСГГН Нацыянальным камітэтам МАСГГН у Расеі, Беларусі і Казахстане, хаця фактычна ніводнага ЛК на тэрыторыі Беларусі больш не існавала. У пачатку 2006 году Беларусь была пазбаўленая нават фармальнага прадстаўніцтва ў МАСГГН.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.aiesec.org AIESEC International]{{ref-en}}

[[Катэгорыя:Нідэрляндзкія арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя недзяржаўныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя некамэрцыйныя арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1948 годзе]]
[[Катэгорыя:Студэнцтва]]</text>
      <sha1>bxzqamnlnfpxardwsiw1gqgxv8v782l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук</title>
    <ns>1</ns>
    <id>2643</id>
    <revision>
      <id>2334290</id>
      <parentid>17092</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:36:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:AIESEC]] у [[Абмеркаваньне:Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]: +[[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]]: «Назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні. ... Асноўны артыкул зьмяшчаецца на старонцы з разгорнутай назвай, а на старонцы з адпаведнай абрэвіятурай робіцца перанакіраваньне на асноўную».</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="373" xml:space="preserve">На маю думку, дастаткова спасылкі на галоўную старонку і на старонкі краін - суседзяў (бо Беларускай проста няма). Катэгорыя [[:Category:Міжнародныя арганізацыі]] будзе лепей. --[[User:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 16:46, 22 .01. 2005 (UTC)</text>
      <sha1>5uipgsus7wifpmxuv0z84i11byuxe8i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>А1 (тэлекам-правайдэр)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2889</id>
    <revision>
      <id>2334297</id>
      <parentid>2329341</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ +Крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="99229" xml:space="preserve">{{Артаграфія}}
{{Кампанія
|назва               = Унітарнае прадпрыемства «А1»
|лягатып             = [[Файл:A1_Logo_Red.jpg|200пкс]]
|тып                 = [[унітарнае прадпрыемства]]
|дэвіз               = 
|заснаваная          = 30 ліпеня 1998 г. (камэрцыйная дзейнасьць — 16 красавіка 1999 г.)
|заснавальнікі       = «[[Самаві Бразэрз Тэлеком]]» ([[Кіпр]])
|разьмяшчэньне       = [[Менск]], вул. Інтэрнацыянальная, д. 36
|ключавыя фігуры     = [[Гэльмут Дуз]] (генеральны дырэктар)
|галіна              = [[Сувязь (тэхніка)|сувязь]]
|прадукцыя           = Паслугі мабільнай і фіксаванай сувязі, анлайн-тэлебачаньне, выраб забаўляльнага кантэнту, паслугі ICT
|матчына кампанія    = «{{артыкул у іншым разьдзеле|A1 Telekom Austria Group|A1 Telekom Austria Group|pl|A1 Telekom Austria Group}}» ([[Вена]])
|абарачэньне         = {{рост}} 419,6 млн [[€]] (2021)&lt;ref name=&quot;a1groupresults2019&quot;&gt;[https://www.a1.group/en/ir/interim-results Interim Results - A1 Telekom Austria Group]{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;
|апэрацыйны прыбытак = {{рост}} 180,5 млн [[€]] (2021)&lt;ref name=&quot;a1groupresults2019&quot; /&gt; 
|лік супрацоўнікаў   = ~3000 чал. (2021)
|сайт                = [https://www.A1.by/be www.A1.by]
}}
'''Унітарнае прадпрыемства «А1»''' (А1, да 2019 — velcom) — прыватны правайдэр тэлекамунікацыйных, ІКТ і кантэнт-паслуг у Беларусі&lt;ref&gt;[https://belretail.by/news/velcom-obyyavil-o-repozitsionirovanii-na-ryinke-i-smenit-brend-na-a velcom объявил о репозиционировании на рынке и сменит бренд на А1]&lt;/ref&gt;, другі паводле колькасьці абанэнтаў апэратар сотавай сувязі ў Беларусі&lt;ref&gt;[http://www.belnetmon.bn.by/tracking.html BELNETMON — Net Monitor in Belarus — Колькасьць абанэнтаў у Беларусі]&lt;/ref&gt;. Прадастаўляе паслугі сувязі стандарту [[GSM]] 900/1800, UMTS ([[WCDMA]]/HSDPA/HSUPA/HSPA+) і 4G (празь сетку beCloud), паслугі доступу ў інтэрнэт па стандартах ADSL, Ethernet і GPON, паслугі лічбавага тэлебачаньня IPTV пад брэндам [[VOKA]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Velcom-old.jpg|міні|Лягатып кампаніі з 1999 па 2008 год]]
У ліпені 1998 году адбылося заснаваньне сумеснага беларуска-кіпрскага [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]] «Мабільная лічбавая сувязь», што атрымала дазвол на праектаваньне, будаўніцтва і выкарыстаньне агульнакраёвай сеткі сотавай сувязі стандарту GSM-900, а таксама на наданьне [[паслуга]]ў сувязі стандарту GSM. Кампанія пачала ажыцьцяўляць камэрцыйную дзейнасьць па прадстаўленьні паслуг і тавараў мабільнай сувязі 16 красавіка 1999 году і стала першым сотавым апэратарам стандарту GSM у Беларусі (першы сотавы апэратар — NMT-апэратар «[[БелСел]]»).

Да старту камэрцыйнай эксплюатацыі былі запушчаныя 10 базавых станцыяў (9 у [[Менск]]у, 1 — у Арэшніках па дарозе на Нацыянальны аэрапорт «Менск»). Да лета 2000 году да сеткі А1 былі падключаныя ўсе абласныя гарады Беларусі. Мабільная сувязь зьявілася на трасе Менск — Берасьце — Ворша і ў найбліжэйшых населеных пунктах. З 23 красавіка 2007 году мабільная сувязь А1 стала даступная ўсяму гарадзкому насельніцтву Беларусі. У красавіку 2019 апэратар запусьціў першую GSM-сетку на тэрыторыі [[Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалягічны запаведнік|Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалягічнага запаведніка]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://tech.onliner.by/2019/04/23/svyaz-6|title=В зоне отчуждения в Чернобыле запустили мобильную связь|publisher=[[Onliner.by]]|language=ru|accessdate=2019-04-23}}&lt;/ref&gt;.

З 15 сакавіка 2001 году абанэнты А1 атрымалі магчымасьць адпраўляць і прымаць [[SMS]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://tech.onliner.by/2019/04/09/20-let-gsm-velcom|title=Девять БС и один человек в кол-центре. Как 20 лет назад начиналась GSM-связь в Беларуси|publisher=[[Onliner.by]]|language=ru|accessdate=2019-04-10}}&lt;/ref&gt;, у чэрвені 2005 году — MMS. 2 чэрвеня 2003 году апэратар запусьціў паслугу GPRS. У сьнежні 2005 году ў трох абласьцёх Беларусі стала даступная тэхналёгія [[EDGE]].&lt;ref&gt;{{Cite web|title=velcom: технология EDGE доступна в трех областях Беларуси |url=https://a1.by/ru/company/p/30.5082|publisher=A1.by|language=ru|accessdate=2019-08-16}}&lt;/ref&gt;

19 траўня 2004 году стаў першым сотавым апэратарам, што займеў беларускамоўную вэрсію сайту&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =19 траўня 2004| url =http://www.generation.by/news232.html| копія = | загаловак =Velcom па-беларуску| фармат = | назва праекту = | выдавец =Беларускае пакаленьне Y| дата = 3 лістапада 2012 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =[[Севярын Квяткоўскі]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =20 кастрычніка 2004| url =http://www.svaboda.by/articleprintview/787712.html| копія = | загаловак =Расейская кампанія МТС афіцыйна заявіла пра беларусізацыю сваіх паслугаў у Беларусі| фармат = | назва праекту =Эканоміка| выдавец =[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]| дата = 13 лістапада 2012 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

30 сакавіка 2006 году кампанія А1 першай у Беларусі распачала тэставую эксплюатацыю сувязі трэцяга пакаленьня. 3G-сетка была разгорнута за 27 дзён. Камэрцыйны запуск сеткі 3G у Менску і [[Гомель|Гомлі]] адбыўся 17 сакавіка 2010 г&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =[[Аляксей Арэшка]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =9 чэрвеня 2010| url =http://by.belapan.by/archive/2010/06/09/391262_391265/| копія = | загаловак =Апэратар сотавай сувязі velcom пачаў камэрцыйную эксплюатацыю сеткі 3G/3G+ у Пінску| фармат = | назва праекту =Эканоміка| выдавец =БелаПАН| дата = 13 лістапада 2012 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. У лютым 2016-га А1 першым у Беларусі запусьціў 3G-сетку ў дыяпазоне 900 МГц, а ў траўні 2019 палепшыў прапускную здольнасьць 3G-сеткі, першым аснасьціўшы базавыя станцыі чацьвертай апорнай радыёчастатой у дыяпазоне 2100 МГц.&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://tech.onliner.by/2019/05/03/velcom-a1-2|title=velcom A1 получил четвертую частоту для 3G|publisher=[[Onliner.by]]|language=ru|accessdate=2019-05-04}}&lt;/ref&gt;

[[Файл:Velcom_logo.svg|міні|Лягатып кампаніі «Вэлком» у 2008—2019 гадах]]
Зь лістапада 2007 году кампанія ўвайшла ў склад A1 Telekom Austria Group у выніку набыцьця спачатку 70% (лістапад 2007 г.), а потым астатніх 30% (кастрычнік 2010 году) акцыяў. Зь чэрвеня 2019 абанэнты A1 могуць карыстацца інтэрнэтам па дамашняй цане ў сетках апэратараў A1 Telekom Austria Group&lt;ref&gt;{{Cite web|title=За границей как дома: velcom &amp;#124; A1 предложил 1 ГБ трафика в роуминге всего за Br5,9|url=https://www.interfax.by/article/1259481|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2019-06-03}}&lt;/ref&gt;. У траўні 2008 году кампанія правяла рэбрэндынг, зьмяніўшы лагатып і назву на УП «Вэлком»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://velcom.by/ru/news/15-05-2008_news.html| копія = http://web.archive.org/20080519102717/http://velcom.by/ru/news/15-05-2008_news.html| дата копіі = 19 траўня 2008| загаловак = ИП «МЦС» изменило своё официальное название на ИП «Велком» и модернизировало бренд| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата доступу = | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

У траўні 2009 году кампанія падпісала эксклюзіўны дагавор з ТАА СП «[[БелСел]]» аб прадстаўленьні паслуг шырокапалоснага доступу ў інтэрнэт на аснове тэхналёгіі CDMA2000 (EV-DO Rev.A). Паслугі прадастаўляліся да траўня 2013 году&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://a1.by/ru/company/p/30.20651|title=О приостановлении оказания услуги «Высокоскоростной мобильный интернет» в некоторых областных и районных центрах|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-15}}&lt;/ref&gt;. За 2013 году выручка «Вэлкому» вырасла на 27 % да 4,399 трлн [[Беларускі рубель|рублёў]] (462,5 млн даляраў)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Коратка|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=28 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/38-27648 38 (27648)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/28lut-1.indd_.pdf 1]|issn=}}&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе запушчанае лічбавае тэлебачаньне VOKA, распачатае будаўніцтва ўласнага дата-цэнтру кампаніі, адкрытая афіцыйная інтэрнэт-крама. У траўні 2020 году кампанія пашырыла каналы анлайн-продажаў і адчыніла першую віртуальную краму&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://interfax.by/news/tovary_i_uslugi/torgovlya/1275577/|title=A1 запустил первый в Беларуси виртуальный магазин|publisher=interfax.by |lang=ru |accessdate=2020-05-8}}&lt;/ref&gt;. 

Да 2017 году А1 ператвараецца ў буйнога гульца на рынку фіксаванай сувязі Беларусі шляхам набыцьця шэрагу інтэрнэт-правайдэраў. У гэтым жа годзе кампанія А1 стала першым мабільным апэратарам у сьвеце, які запусьціў у камэрцыйную эксплюатацыю цалкам віртуальнае ядро мабільнай сеткі. У 2017 годзе А1 атрымаў дазвол на камэрцыйны запуск першай у Беларусі вузкапалоснай сеткі NB-IoT&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.42604 |title=velcom запустил первую в стране сеть для «интернета вещей»|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-16}}&lt;/ref&gt;, прызначанай для «[[Інтэрнэт рэчаў|інтэрнэту рэчаў]]». На 2019 год гэта тэхналёгія запушчаная ў Менску і ва ўсіх абласных гарадах Беларусі.

У красавіку 2018 году абанэнтам А1 сталі даступныя званкі па [[Wi-Fi]] з выкарыстаньнем тэхналёгіі [[VoWiFi]] (Voice over Wi-Fi, альбо Wi-Fi Calling)&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.44670 |title=velcom запустил для своих абонентов звонки по Wi-Fi |publisher=A1.by |lang=ru |accessdate=2019-08-16}}&lt;/ref&gt;. У сьнежьні 2019 году А1 першым у краіне ўкараніў тэхналёгію VoLTE (Voice over LTE)&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A1 первым в Беларуси запустил VoLTE |url=https://42.tut.by/665047  |website=42.TUT.BY |lang=ru |accessdate=2019-12-18}}&lt;/ref&gt;. Улетку 2018 года А1 у партнэрстве з ЗАТ «[[Банк Рашэньне]]» і міжнароднай плацежнай сыстэмай Visa запусьціў віртуальную картку з кэшбэкам A1 banking для аплаты шырокага спэктру паслуг. У лістападьзе 2020 года А1 і Visa падпісалі пагадьненьне аб стратэгічным партьнёрстьве з мэтай развіцьця лічбавых фінансавых сэрвісаў у краіне, а таксама пашырэньня фінансавых паслуг [[мабільны дастасунак|дастасунку]] А1 banking&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://doingbusiness.by/a1-i-visa-zaklyuchili-soglashenie-o-strategicheskom-partnerstve-s-celyu-razvitiya-cifrovih-finansovih-servisov|title=А1 и Visa заключили соглашение о стратегическом партнерстве с целью развития цифровых финансовых сервисов|publisher=doingbusiness.by|lang=ru|accessdate=2020-12-21}}&lt;/ref&gt;.

21 сакавіка 2019 году А1 пачаў прадастаўляць паслугі перадачы зьвестак па тэхналёгіі 4G&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.49269|title=Абонентам телеком-оператора velcom стала доступна 4G-сеть |publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-16}}&lt;/ref&gt;. Да канца 2019 году 4G-сетка стала даступна абанэнтам А1 ва ўсіх буйных гарадах у дыяпазоне радыёчастасьцяў 1800 МГц. У сьнежні 2019 году кампанія абьвясьціла аб стратэгічным партнэрстве з інфраструктурным апэратарам beCloud па разьвіцьці мабільнай сувязі стандарту 4G у Беларусі, якое разьлічана на 3 гады&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.a1.by/ru/company/news/p/4g-set-po-vsej-strane|title=A1 и beCloud развернут в Беларуси 4G-сеть по всей стране |publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-12-13}}&lt;/ref&gt;. Каб 4G-сетка ў частотным дыяпазоне 800 МГц стала даступная ў сельскай мясцовасьці, у 2020 годзе А1 прадаставіла сваю інфраструктуру пад базавыя станцыі, а таксама тарнспартную сетку на аснове гібрыдных, радыёрэлейных і оптвалаконных ліній сувязі. Дьзякуючы гэтаму з жьніўня 2020 года па сакавік 2022 года зона пакрыцьця сетцы 4G: у Гомельскай вобласьці пашырылася да 96,4 %&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.naviny.media/new/20200731/1596192379-a1-sravnyal-pokrytie-4g-i-3g-po-vsey-gomelskoy-oblasti|title=A1 сравнял покрытие 4G и 3G по всей Гомельской области|publisher=naviny.by|lang=ru|accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;, у Магілёўскай вобласьці да 81 % &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://officelife.media/news/25009-teper-i-v-selskoy-mestnosti-a1-i-besloud-uvelichili-4g-pokrytie-na-mogilevshchine-v-7-raz/|title=Теперь и в сельской местности: A1 и beСloud увеличили 4G-покрытие на Могилевщине в 7 раз|publisher=officelife.media|lang=ru|accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;, у Менскай вобласьці да 89 %&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://primepress.by/news/kompanii/operatory_a1_i_becloud_uvelichili_4g_pokrytie_dlya_minskoy_oblasti_v_pyat_raz-33069/|title=Операторы А1 и beCloud увеличили 4G-покрытие для Минской области в пять раз|publisher=primepress.by|lang=ru|accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;, у Віцебскай вобласьці да 75 %&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://interfax.by/news/tovary_i_uslugi/svyaz/1302968/|title=Более 5200 населенных пунктов: A1 и beСloud запустили 4G в сельских районах Витебщины|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;, у Бярэсцкай вобласьці да 67%&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://brestcity.com/blog/a1-rasshiryaet-pokrytie|title=Более 1200 населенных пунктов: А1 расширяет покрытие 4G для Брестской области|publisher=brestcity.com|lang=ru|accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;.

8 красавіка 2019 году кампанія аб’явіла аб пачатку рэбрэндынгу. У пераходны пэрыяд да жніўня ў камунікацыях выкарыстоўваўся дуал-брэнд «velcom | A1». З 12 жніўня — адзіны брэнд А1.

У красавіку 2019 году A1 забясьпечыў бясплатны доступ у інтэрнэт па тэхналёгіі Wi-Fi у 18 электрацягніках Беларускай чыгункі&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.50102|title=velcom &amp;#124; A1 завершил проект по улучшению качества связи вдоль «критских коридоров» |publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-16}}&lt;/ref&gt;. У чэрвені 2019 году апэратар запусьціў 38 новых базавых станцый уздоўж чыгуначных шляхоў для паляпшэньня якасьці мабільнай сувязі ў цягніках.

З красавіка па травень 2019 году А1 забясьпечыў мабільнай сувязьзю ўсі тунэлі Маскоўскай і Аўтазаводзкай ліній Менскага мэтрапалітэну&lt;ref&gt;{{Cite web |title=velcom &amp;#124; A1 запустил в тестовом режиме связь в тоннелях Московской линии метро |url=https://tech.onliner.by/2019/04/29/velcom-218 |author=Ян Альшэўскі |date=2019-04-29 |website=Onliner.by |lang=ru |accessdate=2019-04-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=velcom &amp;#124; A1 обеспечил связью тоннели Автозаводской линии минского метро |url=https://www.interfax.by/article/1258591 |date=2019-05-14 |website=interfax.by |lang=ru |accessdate=2019-05-14}}&lt;/ref&gt;, у лістападьзе 2020 года сувязь стала даступная на Зеленалужскай лініі&lt;ref&gt;{{Cite web |title=А1 обеспечил связь к открытию третьей линии минского метро|url=https://interfax.by/news/tovary_i_uslugi/svyaz/1286067/|date=2020-10-30|website=interfax.by |lang=ru |accessdate=2020-12-21}}&lt;/ref&gt;.

12 жніўня 2019 году кампанія першай у Беларусі запусьціла віртуальныя eSIM-карткі&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A1 первым в Беларуси запустил eSIM |url=https://tvnews.by/comm/14741-a1-pervym-v-belarusi-zapustil-esim.html|date=2019-08-12 |website=tvnews.by |lang=ru |accessdate=2019-08-15}}&lt;/ref&gt;, а ў лістападзе 2019 дала магчымасьць перайсьці на eSIM он-лайн у асабістым кабінеце. У 2021 годзе з'явілася магчымасьць стаць абанэнтам кампаніі дыстанцыйны праз рэгістрацыю eSIM-карты ў мабільным дастасунку «Мой А1», у тым ліку праз перанос нумара з іншых сетак&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Абоненты других операторов могут удаленно перенести номер в сеть А1 в приложении &quot;Мой А1&quot;|url=https://interfax.by/news/tovary_i_uslugi/svyaz/1304993/|date=2021-10-25|website=interfax.by |lang=ru |accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;.

У жніўне А1 прадставіў першы смартфон пад уласнай гандлёвай маркай — А1 Альфа&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Уласны смартфон, «разумны дом», кіно ў панарамным фармаце: A1 распавёў, што будзе рабіць далей|url=https://m.nn.by/articles/235431/  |date=2019-08-12 |website=nn.by |lang=be |accessdate=2019-08-15}}&lt;/ref&gt;, у ліпені 2020 года стартавалі продажы «А1 Альфа 20+»&lt;ref&gt;{{Cite web |title=А1 предложил смартфон «A1 Альфа 20+» за 529 рублей |url=https://tech.onliner.by/2020/07/29/a1-predlozhil-smartfon-a1-alfa-20-za-529-rublej |date=2020-07-29 |website=tech.onliner.by|lang=ru |accessdate=2020-12-21}}&lt;/ref&gt;.

12 лістапада 2019 пры ўдзеле А1 была падпісана сумесная беларуска-аўстрыйская дэклярацыя па ўмацаваньні супрацоўніцтва ў сфэры сувязі, інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій і разьвіцьця тэхналёгіі 5G&lt;ref&gt;{{Cite web |title=При участии А1 подписана декларация о развитии 5G между Австрией и Беларусью |url=https://www.a1.by/ru/company/news/p/deklaratsiya-o-razvitii-5g  |date=2019-08-12 |website=A1.by |lang=ru |accessdate=2019-11-13}}&lt;/ref&gt;. Кампанія падала заяўку на выдзяленьне радыёчастотнага спэктру, які адказвае патрабаваньням міжнародных стандартаў, а таксама вядзе распрацоўку архітэктуры сэткі 5G. 22 траўня 2020 года А1 у тэставым рэжыме запусьціла ў эксплуатацыю першую ў Беларусі сэтку 5G SA (Standalone), створаную на аснове аўтаномнай архэтэктуры&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A1 запустила в Минске тестовую зону «чистого» 5G |url=https://naviny.by/new/20200522/1590140585-a1-zapustila-v-minske-testovuyu-zonu-chistogo-5g|publisher=[[naviny.by]]|language=ru |accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.  25 траўня 2020 года ў гэтай сэткі быў здзейсьнены першы ў Беларусі і СНД званок па тэхналёгіі VoNR&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Первый в СНГ 5G-звонок совершен в сети А1|url=https://interfax.by/news/tovary_i_uslugi/svyaz/1276550/|language=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.

14 траўня 2020 году кампанія прадставіла сістэму «А1 Разумны дом»&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Дома всё в порядке: А1 представил собственную систему умного дома |url=https://naviny.by/article/20200514/1589466055-doma-vsyo-v-poryadke-a1-predstavil-sobstvennuyu-sistemu-umnogo-doma|publisher=[[naviny.by]]|lang=ru |accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.

18 лютага 2021 году кампанія прадставіла музычны сэрвіс А1 Xplore Music от Deezer. Абанэнты кампаніі атрымалі доступ да стрымінгавай платформы на спэцыяльных умовах&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A1 предлагает абонентам подписку на известный сервис с музыкой за 5,9 рубля |url=https://42.tut.by/719471|website=42.tut.by|lang=ru |accessdate=2021-03-31}}&lt;/ref&gt;.

12 траўня 2021 году кампанія А1 другой у краіне пачала рэалізоўваць SIM-карты для самарэгэстрацыі ў крамах сэтак-партнераў&lt;ref&gt;{{Cite web |title=SIM-to-go: SIM-карты А1 с возможностью самостоятельной регистрации уже доступны в рознице|url=https://interfax.by/news/nauka_i_tekhnologii/it_biznes/1296399/|website=interfax.by|lang=ru |accessdate=2022-04-28}}&lt;/ref&gt;.

== Уладальнікі і кіраўніцтва ==
Да студзеня 2005 году 69,9% акцыяў А1 належала [[кіпр]]скай кампаніі Samauwi Brothers Telecom (SB Telecom Ltd.), 30% — ЗАТ «Белтэхэкспарт», 0,1% — РУП «Белтэлекам». У студзені 2005 г. у лік трымальнікаў акцый кампаніі ўвайшла дзяржава: яна атрымала 30,9%, за SB Telecom засталося 49%, ЗАТ «Белтэхэкспарт» — 20%, «Белтэлекам» — 0,1%&lt;ref&gt;[http://www.comnews.ru/index.cfm?id=14067 Часопіс «Стандарт», люты 2005]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Дзядко Т.'' Першы прыватны апэратар // Ведомости, №157 (1931), 23 жніўня 2007&lt;/ref&gt;.

У жніўні 2007 году кіпрская кампанія SB Telecom выкупіла 100% акцыяў прадпрыемства за $556 млн&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 жніўня 2007| url = http://www.charter97.org/bel/news/2007/08/22/velcom| копія = http://web.archive.org/20070930201948/http://www.charter97.org/bel/news/2007/08/22/velcom| дата копіі = 30 верасня 2007| загаловак = velcom действительно продали| фармат = | назва праекту = | выдавец = Хартия’97| дата доступу = | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

У пачатку кастрычніка 2007 г. аўстрыйская кампанія A1 Telekom Austria Group падпісала дагавор аб куплі 70% акцыяў SB Telecom&lt;ref&gt;[https://www.a1.group/en/newsroom/2007-10-3-telekom-austria-group-enters-the-belarusian-mobile-communications-1 Telekom Austria Group Enters the Belarusian Mobile Communications Market {{Ref-en}}]&lt;/ref&gt;, а ў кастрычніку 2010 году — астатніх 30% акцыяў.

Генэральным дырэктарам кампаніі {{паводле стану на|2022|нр=так}} год зьяўляецца Гельмут Дуз.

== Дзейнасьць ==

=== Мабільная сувязь ===
Кампанія А1 прадастаўляе паслугі сувязі стандартаў GSM 900/1800, UMTS (WCDMA/HSDPA/HSUPA/HSPA+), 4G на тэрыторыі Беларусі.

Абанэнтам апэратара даступныя базавыя паслугі (галасавая сувязь, перадача зьвестак, SMS, MMS, галасавая пошта й інш.), а таксама дадатковыя сэрвісы (роўмінг, паслугі для бізнэсу і забаўляльныя паслугі).

==== Нумары абанэнтаў ====
* +375 '''29 1''' xx xx xx, +375 '''29 3''' xx xx xx, +375 '''29 6''' xx xx xx, +375 '''29 9''' xx xx xx
* +375 '''44 4''' xx xx xx, +375 '''44 5''' xx xx xx, +375 '''44 7''' xx xx xx

У сувязі з уводам у Рэспубліцы Беларусь паслугі па [[Міграцыя нумароў|міграцыі нумароў]] нумары абанэнтаў могуць прымаць значэньні: +375 '''25''' xxx xx xx, +375 '''29''' xxx xx xx, +375 '''33''' xxx xx xx.

=== Фіксаваная сувязь ===
Кампанія пачала будаўніцтва ўласнай аптавалаконнай сеткі для кліентаў — юрыдычных асобаў у верасьні 2014 году&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.27065|title=velcom предлагает бизнесу выгодный безлимитный фиксированный интернет|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}&lt;/ref&gt;.

У 2016—2018 гадах А1 правёў шэраг зьдзелак па набыцьці беларускіх інтэрнэт-правайдэраў — «Атлант Тэлекам» (Менск)&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Официально: velcom покупает &quot;Атлант Телеком&quot;|url=https://42.tut.by/521868|accessdate=2018-03-31|language=ru}}&lt;/ref&gt;, «Айчына плюс» (Менск)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tvnews.by/comm/13739-velcom-operator-sammit.html|title=Провайдеры &quot;Саммит&quot;, &quot;Айчына Плюс&quot; и &quot;Драйв&quot; передали активы velcom|publisher=tvnews.by|lang=ru|accessdate=2018-12-28}}&lt;/ref&gt;, «Белінфанэт» (Менск), «Гарант» (Гомель&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tech.onliner.by/2017/08/01/velcom-171|title=velcom купил еще одного интернет-провайдера — гомельский «Гарант». Возможны новые поглощения - Технологии onliner.by|author=Константин Сидорович|publisher=Onliner.by|lang=ru|accessdate=2018-03-31}}&lt;/ref&gt; і Віцебск&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.vitebsk.cc/2018/04/24/velcom-soobshhil-o-zavershenii-sdelki-po-pokupke-vitebskogo-garanta/|title=velcom сообщил о завершении сделки по покупке витебского «Гаранта»|publisher=Народные новости Витебска|lang=ru|accessdate=2018-10-06}}&lt;/ref&gt;), «Ранак Мэдыя» (Сьветлагорск). А таксама большасьці прыватных і некаторых карпаратыўных абанэнтаў інтэрнэт-правайдэра «[[Дзелавая сетка]]» (Менск)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.43442|title=velcom продолжает расширять базу клиентов фиксированного интернета|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}&lt;/ref&gt;.

У цяперашні час А1 прадастаўляе паслугі доступу ў інтэрнэт па стандартах [[GPON]], [[Ethernet]], [[ADSL]] ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі, а таксама ў Бабруйску, Жлобіне, Добрушы, Рэчыцы, Сьветлагорску, Наваполацаке.

На 30 чэрьвеня 2022 г. абанэнцкая база сеткі фіксаванай сувязі ад А1 складала каля 718,5 тыс. карыстальнікаў&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;. Большасьць інтэрнэт-тарыфаў апэратару зьяўляюцца комплекснымі, то бок маюць на ўвазе адначасовае атрыманьне і паслугі лічбавага тэлебачаньня пад брэндам VOKA&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/p/30.43838|title=Абоненты домашнего интернета velcom переходят на единую платформу VOKA|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}&lt;/ref&gt;.

=== Відэасэрвіс VOKA ===
{{Асноўны артыкул|VOKA}}
Відэасэрвіс ад А1 прадастаўляецца пад брэндам [[VOKA]]. Для кліентаў фіксаванага інтэрнэту А1 сэрвіс працуе па тэхналёгіі [[IPTV]] і прадастаўляе 149 каналаў (у тым ліку 47 у HD-якасьці)&lt;ref&gt;[https://tech.onliner.by/2018/05/17/velcom-200 velcom ввел «оптовый» тариф для телевидения VOKA]&lt;/ref&gt;. У сетках іншых апэратараў мабільнай і фіксаванай сувязі паслуга прадстаўляецца па тэхналёгіі [[OTT]] і ўключае ў сябе больш за 145 тэлеканалаў (у тым ліку 39 у HD-якасьці). VOKA падтрымлівае розныя інтэрактыўныя функцыі: паўза, перамотка і архіў тэлеперадач, а таксама магчымасьць працягнуць прагляд на іншай прыладзе. Для ўсіх карыстальнікаў сэрвісу даступныя фільмы, мультфільмы і сэрыялы он-лайн-кінатэатраў MEGOGO, «Амедиатека», START, ivi, а таксама кантэнт студыі Disney. Сэрвіс даступны для мабільных прыладаў на Android і iOS, для SmartTV на Tizen, WebOS, Android TV, праз прыстаўкі Redbox Mini, Xiaomi Mi Box 3, Apple TV (праз AirPlay). На кампутарах карыстацца відэасэрвісам можна праз праграму VOKA для Windows або праз вэб-версію.

У 2018 годьзе ў сэрвісу VOKA пачаў з’яўляцца эксклюзіўны кантэнт уласнай вытворчасьці: раздьзел VOKA local з аглядамі, дакумянтальнымі фільмамі, міні-рэаліці і ТВ-шоу; раздьзел “Спорт” з трансляцыямі матчаў з удзелам беларускіх клубаў і зборных; live-трансляцыі канцэртаў, музычных фэстываляў, кібэрспартыўных турніраў, канфэрэнцый і форумаў. Таксама для карыстальнікаў даступны раздзел “CINEVOKA”, у якім размяшчаюцца вядомыя фільмы, мультфільмы, сэрыялы ў прафісійнай агучцы на беларускай мове &lt;ref&gt;[https://probusiness.io/press/5500-samyy-interaktivnyy-videoservis-belarusi-istoriya-prodvizheniya-voka-v-2018-godu.html Самый интерактивный видеосервис Беларуси. История продвижения VOKA в 2018 году]&lt;/ref&gt;. Некаторыя з іх былі эксклюзіўна перакладьзеныя і агучыныя па замове відэасэрвісу&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interesnoe.me/source-44883411/post-1255697|title=«Секс в большом городе» по-белорусски уже доступен для просмотра|publisher=interesnoe.me|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tvnews.by/kino/14245-velcom-a1-pokazhet-finalnyj-sezon-igry-prestolov-na-belorusskom-jazyke.html|title=velcom A1 покажет финальный сезон &quot;Игры престолов&quot; на белорусском языке|publisher=tvnews.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://citydog.by/post/zaden-bel-chornobl/|title=«Чернобыль» покажут на большом экране. По-белорусски. Бесплатно|publisher=citydog.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;.

28 студзеня 2019 г. у відэасэрвісе VOKA зьявілася самая вялікая ў краіне бібліятэка кантэнту ў ультравысокай разьдзяляльнасьці [[Ultra High-Definition]] (4K) &lt;ref&gt;[https://tvnews.by/tb/13886-v-videoservise-voka-pojavilsja-4k-kontent.html В видеосервисе VOKA появился 4K-контент]&lt;/ref&gt;.

==== VOKA CINEMA ====
У жніўні 2017 г. у партнэрстве зь сеткай кінатэатраў [[Silver Screen]] адкрыўся [[мультыплекс]] VOKA CINEMA (да 2019 году — velcom cinema). Кінатэатар уключае ў сябе сем высокатэхналягічных кіназаляў&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://realt.onliner.by/2017/08/09/kino-dana-mall|title=Интерьер hi-tech, 7 кинозалов, билеты от 7 до 26 рублей. Как выглядит новый мультиплекс в Dana Mall |publisher=www.onliner.by|lang=ru|accessdate=2019-04-18}}&lt;/ref&gt;.

У 2018 годьзе на базе VOKA запушчаны праект па паказе [[артхаўс]]нага кіно Silver ART&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://officelife.media/news/in-minsk-will-show-three-films-almodovar-with-general-world-collection-of-nearly-76-billion/|title=В Минске покажут три фильма Альмодовара с общим мировым сбором почти $76 млн
|publisher=officelife.media|lang=ru|accessdate=2019-04-18}}&lt;/ref&gt;, а ў 1019 адкрыты кінаклюб «Артфармат» для аматараў аўтарскага кіно&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/news/p/otkrytie-kinoklub-artformat|title=В VOKA CINEMA открывается киноклуб «Артформат»|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-11-13}}&lt;/ref&gt;.

У 2019 годьзе ў рамках праэкта «[[Тутэйшын Студыя]]» VOKA і Silver Screen былі перакладьзены на беларускую мову і агучаны фільмы «[[Нулявуд]]» і «[[Шлюбная гарачка]]»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://bolshoi.by/other/premera-filma-nulyavud-dzheymsa-franka-na-belaruskom-yazyike/|title=Премьера фильма «Нулявуд» Джеймса Франка на беларуском языке|publisher=bolshoi.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;.

==== VOKA Smartfilm ====
Пачынаючы з 2010 года кампанія А1 пры падтрымцы [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]] штогод праводьзіць фестываль мабільнага кіно. З 2016 года фестываль набыў міжнародны статус&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://smartfilm.by/news/79|title=velcom Smartfilm – старт в новом формате|publisher=smartfilm.by|lang=ru|accessdate=2020-02-20}}&lt;/ref&gt;. З кожным годам колькасьць работ і геаграфія ўдьзельнікаў павялічваецца. У 2020 годьзе прайшоў дьзевяты Міжнародны фэстываль мабільнага кіно VOKA Smartfilm, у конкурснай праграме якога было прадстаўлена 356 караткамэтражных фільмаў з 75 краін сьвету&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://smartfilm.by/news/148|title=Гран-при фестиваля VOKA Smartfilm получил белорусский фильм «86»|publisher=smartfilm.by|lang=ru|accessdate=2020-04-17}}&lt;/ref&gt;.

=== Кібэрспорт ===
У лютым 2020 году пры садьзейнічаньні кампаніі А1 было створана і зарэгістравана Рэспубліканскае грамадскае аб'яднаньне «Беларуская фэдэрацыя камп'ютэрнага спорту».&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://naviny.by/new/20200303/1583235731-v-belarusi-sozdana-federaciya-kompyuternogo-sporta|title=В Беларуси создана федерация компьютерного спорта|publisher=naviny.by|lang=ru|accessdate=2020-03-27}}&lt;/ref&gt;17 красавіка 2020 году зарэгістравана Беларуская асацыяцыя камп'ютэрнага спорту (БАКС) &lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://naviny.by/new/20200424/1587742463-v-belarusi-poyavilas-associaciya-kompyuternogo-sporta|title=В Беларуси появилась ассоциация компьютерного спорта|publisher=naviny.by|lang=ru|accessdate=2020-05-8}}&lt;/ref&gt;. Членамі БАКС з'яўляюцца А1, відэасэрвіс VOKA і Беларуская фэдэрацыя камп'ютэрнага спорту. Асацыяцыя створана для развіцця і папулярызацыі камп'ютэрнага спорту ў Беларусі, развіцьця і падтрымькі прафесійных гульцоў, трэнераў і суддьзяў, правядьзеньня спаборьніцтваў і разьвіцьця міжнародных кантактаў.

4 траўня 2020 года ў тэставай сэткі 5G SA кампаніі А1 прайшоў першы кібэрспартыўны матч па мабільным анлайн-гульням. Падчас тэставаньня хуткасьць перадачы зьвестак склала 1,2 Гбіт / с, а ping - 10 мілісэкунд&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/nauka_i_tekhnologii/internet/1277100/|title=А1 испытала мобильный гейминг в тестовой сети 5G SA|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.

=== Дата-цэнтар і ІКТ-паслугі ===
У верасьні 2017 г. у Менску А1 запусьціў адзін з найбуйнейшых у Беларусі цэнтраў апрацоўкі зьвестак (ЦАЗ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://a1data.by/data-center/news/data_centr/|title=velcom открыл крупнейший в Беларуси дата-центр|publisher=a1data.by|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}&lt;/ref&gt;. Чатыры модулі ЦАЗ разьлічаныя на 800 сэрвэрных стоек і маюць уласнае аптычнае колца з прапускной здольнасьцю 1 Тбіт/сек. Па стане на чэрьвень 2018 году запушчаны ў эксплюатацыю 1-ы модуль на 200 сэрвэрных стоек&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kv.by/post/1054738-ekskursiya-po-data-centru-velcom|title=Экскурсия по дата-центру velcom|publisher=kv.by|lang=ru|accessdate=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;.

Дата-цэнтар А1 мае міжнародны сэртыфікат Uptime Institute (UI) па ўзроўні адмоваўстойлівасьці Tier III у катэгорыях Design і Facility, таксама сэртыфікат PCI DSS, які пацьвярджае забесьпячэньне бясьпекі інфраструктуры кліентаў і абарону зьвестак аплатных карт&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://primepress.by/news/kompanii/data_tsentr_operatora_velcom_a1_podtverdil_sootvetstvie_standartam_bezopasnosti_pci_dss-11464/?utm_source=yxnews&amp;utm_medium=desktop|title=Дата-центр оператора velcom  A1 подтвердил соответствие стандартам безопасности PCI DSS|publisher=primepress.by|lang=ru|accessdate=2021-04-29}}&lt;/ref&gt;.   

У сакавіку 2019 года дата-цэнтр атрымаў атэстат адпавэднасьці нацыянальным патрабаваньням па абароне інфармацыі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/informatsiju-zaschischaet-zakon-i-oblako-62-354894-2019/|title=Информацию защищает закон… и &quot;Облако-62&quot;|publisher=belta.by|lang=ru|accessdate=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;. У жніўні 2019 года дата-цэнтр А1 падцьвердьзіў адпаведнасць стандарту ISO 27001&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://dev.by/news/a1-predstavil-paket-novykh-produktov-i-uslug|title=A1 представил пакет новых продуктов и услуг|publisher=dev.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;, у траўні 2020 года — дьзяржаўнаму стандарту Рэспублікі Беларусь ISO / IEC 27001-2016&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/biznes/novosti__kompaniy/1275875/|title=Дата-центр А1 подтвердил соответствие требованиям стандарта СТБ ISO/IEC 27001-2016|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;. У верасьні 2020 года кампанія атрымала ліцэнзію на выкананьне работ і аказаньне паслуг у галіне забеспячэньня інфармацыйнай бясьпекі крытычна важных аб'ектаў інфарматызацыі (КВАІ) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/biznes/novosti__kompaniy/1282486/|title=А1 получила лицензию на выполнение работ в области обеспечения инфобезопасности КВОИ|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2021-04-29}}&lt;/ref&gt;. У кастрычніку 2020 года кампанія A1 атрымала статус плацінавага партнёра «Лабараторыі Касперскага»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/biznes/businesses/1285194/|title=А1 стала платиновым партнером &quot;Лаборатории Касперского&quot;|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2021-04-29}}&lt;/ref&gt;.

У цяперашні час дата-цэнтр прадастаўляе наступныя паслугі: арэнда воблачных рашэньняў (IaaS, прыватныя воблакі, «Воблака-62»), размяшчэньне сэрвэрнага і сэткавага абсталяваньня (Colocation, HaaS), сэрвісы і рашэньне ІКТ (Baas, Veeam Cloud Connect, DraaS, комплексная тэхнічная падтрымка Oracle і інш.), IT-кансалтынг, аддалены офіс, а таксама карыстаньне праграмнымі прадуктамі Microsoft на ўмовах падпіські&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://probusiness.io/special_project/6847-sosredotochtes-na-razvitii-biznesa-a-nam-doverte-tekhnicheskiy-aspekt-ego-optimizacii-intervyu-s-top-menedzherom-a1-robertom-dashyanom.html|title=«Сосредоточьтесь на развитии бизнеса, а нам доверьте технический аспект его оптимизации». Интервью с топ-менеджером А1 Робертом Дашяном|publisher=probusiness.io|lang=ru|accessdate=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;.

З 1 красавіка 2021 году Унітарнае прадпрыэмства «А1» перадало правы і абавязькі па шэрагу дамоваў аказаньня ІКТ-паслуг новай кампаніі «А1 ІКТ сэрвісы». ТАА «А1 ІКТ сэрвісы» працуе пад брэндам А1 і зарэгістравана ў якасьці рэзідэнта Парку высокіх тэхналогій&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/biznes/novosti__kompaniy/1292707/|title=Одним из новых резидентов ПВТ стала компания &quot;А1 ИКТ сервисы&quot;|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;.

=== Сонечная электрастанцыя ===
Улетку 2016 году паблізу [[Брагін]]а (Гомельская вобласьць) А1 запусьціў [[Сонечная электрастанцыя|сонечную электрастанцыю]], якая складаецца з 85 тысячаў сонечных панэляў&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tech.onliner.by/2016/08/19/velcom-149|title=velcom запустил солнечную электростанцию размером с 60 футбольных полей|publisher=www.onliner.by|lang=ru|accessdate=2018-11-11}}&lt;/ref&gt;. Станцыя пабудавана на тэрыторыі, якая пацярпела ад [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] і таму мала прыдатная для вядзеньня сельскай гаспадаркі. Для злучэньня паміж сабой усіх сонечных модуляў кампанія А1 праклала каля 800 км кабэльных ліній.

У кастрычніку 2017 г. у Любанскім раёне Менскай вобласьці А1 запусьціў першую ў Беларусі базавую станцыю сувязі, якая працуе на сонечнай энэргіі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://naviny.by/article/20171004/1507110844-velcom-zapustil-bazovuyu-stanciyu-na-solnechnyh-batareyah|title=velcom запустил базовую станцию на солнечных батареях|publisher=naviny.by|lang=ru|accessdate=2019-04-03}}&lt;/ref&gt;.

== Бяспека й крытыка ==
Аўстрыйскіх інвэстараў з 2007 году абвінавачвалі ў прыхільнасьці да «[[Апошняя дыктатура Эўропы|апошняга дыктатара Эўропы]]» дзеля пасьпяховага бізнэсу&lt;ref name=&quot;Österreichs&quot;&gt;{{артыкул|год=2020|аўтар=Simone Brunner.|загаловак=Alexanders Werk und Österreichs Beitrag|выданьне={{артыкул у іншым разьдзеле|profil|profil|de|profil (Zeitschrift)}}|мова=de|нумар=42|старонкі=66–67}}&lt;/ref&gt;. Масавыя акцыі пратэсту пасьля [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2010 году]], у прыватнасьці [[Плошча 2010]], былі жорстка здушаны, але пазьней высьветлілася, што ўлады шпіёнілі за пратэстоўцамі, выкарыстоўваючы зьвесткі іх мабільных тэлефонаў&lt;ref name=&quot;Österreichs&quot; /&gt;. «A1» заўсёды падкрэсьлівала, што не перадавала актыўна аніякія зьвесткі кліентаў: «У адрозьненьне ад большасьці іншых краінаў любы доступ да асабістых зьвестак і зьвестак выклікаў ажыцьцяўляецца без рашэньня суда й без удзелу апэратара мабільнай сеткі», – тлумачыў апэратар у той час&lt;ref name=&quot;Österreichs&quot; /&gt;.

У ліпені 2016 году праваабарончая арганізацыя «[[Міжнародная амністыя]]»  абвінаваціла «A1 Беларусь» у датычнасьці да сачэньня за беларускімі грамадзянамі. Паводле справаздачы праваабаронцаў, кампанія прадастаўляе ўладам практычна неабмежаваны доступ да размоваў сваіх кліентаў і іх зьвестак. «[[A1 Telekom Austria Group]]» адрэагавала на абвінавачваньні, у сваім адказе спаслаўшыся на тое, што яна ўсяго толькі выконвае заканадаўства краіны&lt;ref&gt;{{Cite web|last=|first=|date=7 ліпеня 2016|title=Weißrussland: Telekom Austria erfüllt nur ihre Pflicht|url=https://www.diepresse.com/5044823/weissrussland-telekom-austria-erfullt-nur-ihre-pflicht|dead-url=no|archiveurl=https://archive.vn/2VpZo|archivedate=21 верасьня 2020|accessdate=21 верасьня 2020|website=|publisher=[[Die Presse]]|language=de}}&lt;/ref&gt;.

Са слоў сына жонкі [[Мікалай Статкевіч|Мікалая Статкевіча]], напярэдадні сьвяткаваньня [[100-годзьдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|100-годзьдзя БНР]] у сакавіку 2017 году аператарам былі заблякаваныя смартфоны беларускага палітыка [[Мікалай Статкевіч|Мікалая Статкевіча]] й былі перададзены ягоныя паролі ад [[Facebook]] і [[Viber]]&lt;ref&gt;{{Cite web|last=|first=|date=25 сакавіка 2017|title=Статкевича, его жену и ее сына «отрубили от любой связи»|url=https://nashaniva.by/?c=ar&amp;i=187795&amp;lang=ru|dead-url=no|archiveurl=https://archive.vn/PUJ2T|archivedate=21 верасьня 2020|accessdate=21 верасьня 2020|website=|publisher=[[Наша Ніва]]|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

23 жніўня 2020 году падчас мітынгу ў Менску ва ўсіх апэратараў мабільнай сувязі ўзніклі праблемы з інтэрнэтам&lt;ref&gt;{{cite web| author =|language=ru| date =23 жніўня 2020| url =https://42.tut.by/697767/| title =«По требованию госорганов». А1 пояснил, откуда сегодня проблемы с интернетом в Минске|publisher =[[TUT.BY]]| accessdate  = 24 жніўня 2020}}&lt;/ref&gt;. Паводле паведамленьня А1, гэта было зроблена згодна з патрабаваньнем дзяржаўных ворганаў для забеспячэньня нацыянальнай бясьпекі&lt;ref name=&quot;a1-soobshhil&quot;&gt;{{cite web| author =| date =26 жніўня 2020| url =https://tech.onliner.by/2020/08/26/a1-soobshhil-ob-uxudshenii-kachestva-mobilnogo-interneta-po-trebovaniyu-gosorganov|language=ru| title =A1, МТС и life:) сообщили об ухудшении качества связи по требованию госорганов|publisher =[[Onliner.by]]|accessdate =27 жніўня 2020}}&lt;/ref&gt;. У гэты ж дзень прадастаўленьне паслугі перадачы зьвестак было адноўлена ў поўным аб’ёме. 26 жніўня кампанія загадзя папярэдзіла абанентаў аб падобных праблемах&lt;ref name=&quot;a1-soobshhil&quot;/&gt;. Веерныя адключэньні інтэрнэту працягваліся й у наступныя месяцы&lt;ref&gt;{{Cite web|last=|first=|date=25 кастрычніка 2020|title=«По требованиям госорганов». В Минске снова проблемы с мобильным интернетом|url=https://42.tut.by/705309|dead-url=no|archiveurl=https://archive.vn/NUgAG|archivedate=25 кастрычніка 2020|accessdate=25 кастрычніка 2020|website=|publisher=[[TUT.BY]]|language=ru}}&lt;/ref&gt;. У справаздачы беларускай праваабарончай арганізацыі «Human Constanta» спыненьне працы было прыраўнена да парушэньня правоў чалавека, бо гэта фактычна ''«разгон мірнай дэманстрацыі, толькі анлайн»''&lt;ref&gt;{{Cite web|last=|first=|date=7 верасьня 2020|title=Wie ein österreichischer Mobilfunkanbieter dem Regime in Belarus hilft|url=https://web.de/magazine/politik/oesterreich-mobilfunk-anbieter-a1-regime-belarus-hilfe-35062664|dead-url=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200916201127/https://web.de/magazine/politik/oesterreich-mobilfunk-anbieter-a1-regime-belarus-hilfe-35062664|archivedate=21 верасьня 2020|accessdate=21 верасьня 2020|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|WEB.DE|WEB.DE|de|WEB.DE}}|language=de}}&lt;/ref&gt;.

21 верасьня 2020 Асацыяцыя эўрапейскіх тэлекамунікацыйных апэратараў сувязі (ETNO) выступіла з заявай па сытуацыі з адключэньнем інтэрнэту ў Беларусі. У ім ёсьць і публічная пазыцыя A1 Telekom Austria Group: «А1 ў Беларусі ня можа прадастаўляць паслугі сувязі без доступу да манапалізаванага дзяржавай знешняга каналу - галасавая сувязь і перадача зьвестак як на нацыянальным, так і міжнародным узроўнях знаходзяцца пад кантролем ўпаўнаважаных дзяржаўных органаў»&lt;ref&gt;{{cite web| author =| date =21 верасьня 2020| url =https://aif.by/it-news/associaciya_operatorov_evropy_prokommentirovala_otklyucheniya_interneta_v_rb| language=ru|title =Ассоциация операторов Европы прокомментировала отключения интернета в РБ|website =aif.by| accessdate =21 сьнежня 2020}}&lt;/ref&gt;.

У кастрычніку 2020  Міжнародная кааліцыя #KeepItOn апублікавала адкрыты ліст з заклікам да беларускіх пастаўшчыкоў тэлэкам-паслуг процідзейнічаць адключэньню інтэрнэту. У адказе ад кампаніі А1 гаворыцца: «Абмежаваньне доступу да інтэрнэт-паслугаў не ляжыць ні ў плоскасьці інтэрэсаў кампаніі, ні яе кліентаў. Аднак, як і ў любой краіне, у якой працуе A1 Telekom Austria Group, кампанія абавязаная выконваць мясцовыя заканадаўчыя і нарматыўныя патрабаваньні. У выпадку невыкананьня такіх патрабаваньняў наступствы ад іх рэалізацыі могуць насіць значна больш маштабны характар»&lt;ref&gt;{{cite web| author =| date =30 кастрычніка 2020| url =https://42.tut.by/706025| language=ru|title =Международная коалиция призвала операторов Беларуси бороться с отключениями интернета. А1 ответил|publisher =[[TUT.BY]]| accessdate =21 сьнежня 2020}}&lt;/ref&gt;.

[[Вераніка Цапкала]], якая шмат гадоў працавала ў «velcom» у аддзелах продажаў і карпаратыўных кліентаў, ў кастрычніку 2020 году сказала: ''«Я не лічу правільным, што кампанія з [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] так відавочна падтрымлівае [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнку]] й яго недэмакратычныя каштоўнасьці. Па-іншаму нельга назваць яе паводзіны, калі яна адключае мабільны Інтэрнэт кожную нядзелю. Што робіць А1, каб дыстанцыявацца ад гэтага крывавага [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму]]?»''&lt;ref name=&quot;Österreichs&quot; /&gt;

У чэрвені 2021 году прапагандыст [[Дзяніс Мельянцоў]] агучыў пагрозу нацыяналізаваць тэлекамунікацыйнага апэратара, які належыць аўстрыйскім інвэстарам, у адказ на ўвядзеньне [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязам]] санкцыяў&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=275051 Дзяніс Мельянцоў: Можна нацыяналізаваць Прыёрбанк і А1] — [[Наша Ніва]], 25 чэрвеня 2021&lt;/ref&gt;.

== Статыстыка ==
На 30 чэрьвеня 2022 году паслугамі мабільнай сувязі кампаніі карысталіся 4,889 млн абанэнтаў. Колькасьць карыстальнікаў, у якіх падключаны паслугі фіксаванага інтэрнэта і ТБ, склала 718,5 тыс. Доля кампаніі на рынку мабільнай сувязі склала 42,2%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot;&gt;[https://www.a1.group/en/ir/interim-results Interim Results — A1 Telekom Austria Group]{{Ref-en}}&lt;/ref&gt;.

Мабільнай сувязьзю [[2G]] ахоплена 97,7% тэрыторыі краіны, на якой пражывае 99,9% насельніцтва (100% гарадзкіх жыхароў). [[3G]] даступна на 97,1% тэрыторыі краіны. Паводле стану на чэрвень 2010 году ў сетцы А1 працавала 3301 базавая станцыя і 28754 прыёмаперадатчыкі ў 1360 населеных пунктах краіны&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.a1.by/ru/company/news/p/30.11097 |title=Новости развития сети в июне|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-22}}&lt;/ref&gt;, а таксама 8 камутатараў: 3 у Менску і па аднаму ў кожным абласным цэнтры.

Кліенты кампаніі могуць карыстацца паслугай міжнароднага роўмінгу ў 191 краіне сьвету ў сетках 382 апэратараў&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.a1.by/ru/company/news/p/30.35916 |title=velcom предоставил услуги интернет-роуминга абонентам ПРИВЕТ|publisher=A1.by|lang=ru|accessdate=2019-08-22}}&lt;/ref&gt;. Унітарнае прадпрыемства «А1» мае ўласную сэтку цэнтраў цыфравых паслуг, якая складаецца больш з 80 офісаў&lt;ref&gt;[https://a1.by/be/company/ Пра кампанію{{Ref-be}}]&lt;/ref&gt;. Дылерская сетка налічвае больш за 500 салёнаў па ўсёй краіне.

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+
|-
! Дата
! 1 сьнежня 2000
! 1 кастрычніка 2001
! 31 кастрычніка 2003
! 15 студзеня 2004
! 29 кастрычніка 2004
! 1 студзеня 2005
! 1 студзеня 2006
! 1 жніўня 2006
! 31 сьнежня 2007
! 31 сьнежня 2008
! 31 сьнежня 2009
|-
! Колькасьць (тыс.) і дзель сотавых абанэнтаў
| 26&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Тэрэза Хаюціна]], БелТА|загаловак=«Privet» па мабільнаму|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=3&amp;archiv=21122000|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=21 сьнежня 2000|нумар=259 (24110)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt; (60,5%)
| 85 (80,9%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Welcome МТС!|арыгінал=|спасылка=http://www.nn.by/2001/40/09.htm|выданьне=[[Наша Ніва]]|тып=Газэта|год=1 кастрычніка 2001|нумар=[http://www.kamunikat.org/download.php?item=19749-1.pdf 40 (249)]|старонкі=6|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;)
| 580 (61,7%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Вікторыя Захарава]]|загаловак=Дзясятая частка беларусаў — «мабільныя»|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=7&amp;archiv=31102003|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=31 кастрычніка 2003|нумар=273-274|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 620 (56,8%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Захарава|загаловак=«Мабільных» беларусаў стала больш|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=12&amp;archiv=15012004|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=15 студзеня 2004|нумар=10 (25023)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 1000 (48,1%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Вікторыя Целяшук]]|загаловак=Першаму апэратару — другі «мабільны» мільён|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=14&amp;archiv=29102004|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 кастрычніка 2004|нумар=260-261|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 1135 (46,6%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Захарава|загаловак=Кожны чацьвёрты — мабільны|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=22&amp;archiv=06012005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=6 студзеня 2005|нумар=3 (25335)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 1885 (46,1%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іна Арэхава|загаловак=«Мабільная» Беларусь|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=17&amp;archiv=10012006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=10 студзеня 2006|нумар=4 (25593)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 2360 (45,8%&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Аляксей Раманчук, БелТА|загаловак=Нас, «мабільных», — 5 мільёнаў|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=28&amp;archiv=04082006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=4 жніўня 2006|нумар=171 (25760)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;)
| 3059 (43,4%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 3698 (44,8%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4102 (42,7%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
|-
! Ахоп насельніцтва
| ''0,26%''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Сяргей Сьнегін]], БелаПАН|загаловак=Насельніцтва Беларусі зьменшылася на 29,3 тысячы чалавек|спасылка=http://www.zviazda.by/second.html?r=2&amp;p=18&amp;archiv=02032001|выданьне=Зьвязда|тып=Газэта|год=2 сакавіка 2001|нумар=46 (24162)|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;
| 0,85%&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар =[[Галіна Абакунчык]], Радыё «Свабода»| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =22 студзеня 2002| url =http://news.tut.by/society/12625_print.html| копія = | загаловак =З-за эканамічнага крызісу ў Беларусі імкліва меншае насельніцтва| фармат = | назва праекту =Грамадзтва| выдавец =[[TUT.BY|Tut.by]]| дата = 13 лістапада 2012 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;
| 5,94%&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://translate.google.by/translate?hl=be&amp;sl=en&amp;tl=be&amp;u=http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/population.php| копія = | загаловак =Памер і натуральны прырост насельніцтва| фармат = | назва праекту =Рэспубліка Беларусь у лічбах,
1995-2011| выдавец =[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]| дата = 13 лістапада 2012 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;
| 6,35%
| 10,31%
| 11,7%
| 19,57%
| 24,64%
|
| 38,89%
|
|-
! Дата
! 31 сьнежня 2010
! 31 сьнежня 2011
! 31 сьнежня 2012
! 31 сьнежня 2013
! 31 сьнежня 2014
! 31 сьнежня 2015
! 31 сьнежня 2016
! 31 сьнежня 2017
! 31 сьнежня 2018
! 31 сьнежня 2019
! 31 сьнежня 2020
|-
! Колькасьць (тыс.) і дзель сотавых абанэнтаў
| 4354 (41,9%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4620 (41,1%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4800 (43,5%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4947 (42,5%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4950 (42,4%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4956 (42,5%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4945 (43,2%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4864 (42,5%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4873 (42%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4890 (41,8%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
| 4916 (42,0%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
|-
! Ахоп насельніцтва
| 48,81%
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! Абанэнтаў фіксаванай сувязі (карыстальнікі паслуг інтэрнэта і ТБ), млн
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| 0,279
| 0,463
| 0,657
| 0,616
| 0,627
|-
! Дата
! 1 сьнежня 2021
|-
! Колькасьць (тыс.) і дзель сотавых абанэнтаў
| 4938 (42,2%&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;)
|-
! Ахоп насельніцтва
|
|- 
! Абанэнтаў фіксаванай сувязі (карыстальнікі паслуг інтэрнэта і ТБ), млн
| 0,651
|}

Выручка кампаніі (паводле зьвестак [[МСФС|міжнароднай фінансавай справаздачнасьці]]) па выніках за 2 квартал 2022 г. склала 106,8 млн эўра, паказчык EBITDA (прыбытак да выліку выдаткаў па працэнтах, выплаты падаткаў і амартызацыйных адлічэньняў) — 52,4 млн эўра.

За 2021 год сума выручкі склала 419,6 млн еўра, EBITDA — 180,5 млн еўра&lt;ref name=&quot;a1groupresults&quot; /&gt;.
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
!Год||Выручка, млн эўра||EBITDA, млн эўра||EBITDA Margin||Апэрацыйны даход, млн эўра||Capex
|-
| '''2011'''
| 260,9
| 106,6
| 40,9 %
| -255,2
| 44,9
|-
| '''2012'''
| 301,2
| 124,4
| 41,3 %
| 29,5
| 43,7
|-
| '''2013'''
| 331,7
| 155,9
| 47,0 %
| 71,6
| 34,0
|-
| '''2014'''
| 355,0
| 172,4
| 48,6 %
| 82,2
| 48,5
|-
| '''2015'''
| 332,2
| 163,7
| 49,3 %
| 86,6
| 66,1
|-
| '''2016'''
| 321,0
| 151,5
| 47,2 %
| 87,8
| 73,7
|-
| '''2017'''
| 390,5
| 181,3
| 46,4 %
| 123,1
| 47,1
|-
| '''2018'''
| 390,9
| 177,7
| 45,5 %
| 90,3
| 49,7
|-
| '''2019'''
| 426,1
| 190,9
| 44,8 %
| 100,7
| 105,1
|-
| '''2020'''
| 402,6
| 172,8
| 42,9 %
| 109,3
| 26,8
|-
| '''2021'''
| 419,6
| 180,5
| 43,02 %
| 122,4
| 240,4
|}

== Карпаратыўная сацыяльная адказнасьць ==
У сьпісе прыярытэтных напрамкаў карпаратыўнай сацыяльнай адказнасьці кампаніі — дапамога дзецям, садзейнічаньне захаваньню нацыянальных каштоўнасьцей і экалёгія &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/biznes/novosti__kompaniy/1269927/|title=А1 начинает реализацию экологических проектов|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-01-16}}&lt;/ref&gt;.

=== Дапамога дзецям ===
Падтрымкай людзей з аўтызмам А1 займаецца з 2015 г. У 2016 г. па ініцыятыве МДГА «Дзеці. Аўтызм. Бацькі» і кампаніі А1 на базе Студыі Пушкаровай быў створаны Сямейны інклюзіў-тэатар «і», якому кампанія аказвае фінансавую і інфармацыйную падтрымку ў якасьці генэральнага партнэра. З 2016 г. А1 прымае ўдзел у штогадовай міжнароднай акцыі Light It Up Blue 2 красавіка, накіраванай на падтрымку людзей з аўтызмам&lt;ref&gt;[https://telegraf.by/2016/04/48/318337-zajgi-sinim-v-ramkah-socialnoi-akcii-velcom-minskie-zdaniya-vklyuchili-sinyuyu-podsvetku «Зажги синим!»: в рамках социальной акции velcom минские здания включили синюю подсветку]&lt;/ref&gt;.

У 2015-2019 гг. кампанія штогод ладьзіла дабрачынныя акцыі #velcombegom. Мэта праэкта — аказаньне дапамогі дьзіцячым медыцынскім установам, прасоўваньне здаровага ладу жыцьця і папулярызацыі бегу. За час правядьзеньня бенефіцыярам акцыі (розныя дьзіцячыя медыцынскія ўстановы) было пералічына больш за 700 000 беларускіх рублёў фінансавай дапамогі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/evropejskie-zabegi-velcombegom-probezhali-200-000-kilometrov-v-pomosch-detjam-na-rekordnuju-summu-v-352616-2019|title=&quot;Европейские забеги&quot; #velcombegom пробежали 200 000 километров в помощь детям на рекордную сумму в 200 000 рублей|publisher=belta.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;. У 2018 г. акцыя «Бягучыя гарады» #velcombegom стала пераможцам Міжнароднага конкурсу камунікацыйных праэктаў Eventiada IPRA Golden World Awards 2018 у намінацыі «За лепшы праэкт у сферы здаровага ладу жыцьця»&lt;ref&gt;[http://marketing.by/novosti-rynka/proekt-begushchie-goroda-velcombegom-stal-pobeditelem-mezhdunarodnogo-konkursa-kommunikatsionnykh-pr/ «Бегущие города #velcombegom» стал победителем Международного конкурса коммуникационных проектов в Москве]&lt;/ref&gt;.

З 2016 па 2020 гады капманія А1 рэалізоўвала праект «Я бачу!» сумесна зь Беларускім дзіцячым фондам пры падтрымцы Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь. Мэта праекту — дапамога ў своечасовай дыягностыцы і выяўленьне раньніх парушэньняў зроку ў дзяцей школьнага веку, якія пражываюць у сельскай мясцовасьці. За 4 гады 35 лекараў-афтальмолагаў наведалі 693 школы ў Магілёўскай, Гомельскай, Берасьцейская і Віцебскай вобласцях і правялі дыягностыку зроку ў 51 474 школьнікаў&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/news/itogi-proekta-a1-i-bdf-ya-vizhu-osmotreno-bolee-51-tys-detej-iz-62-rajonov-belarusi/p/itogi-ya-vizhu|title=Итоги проекта А1 и БДФ«Я вижу!»: осмотрено более 51 тыс. детей из 62 районов Беларуси|publisher=a1.by|lang=ru|accessdate=2020-03-04}}&lt;/ref&gt;. Да фіналу праекта пры ўдзеле прадстаўнікоў творчага аб'яднаньня «Сучасны комікс» быў падрыхтаваны і выпушчаны зборнік коміксаў «Я бачу!» &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/obshchestvo/kultura/1272316/|title=Три в одном: вышла коллекция комиксов про суперочки «Я вижу!»|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-03-04}}&lt;/ref&gt;.

У верасьні 2019 г. А1 стаў генэральным партнёрам футбольнай школы «Юніёр». Супрацоўніцтва складацца зь некалькіх напрамкаў па разьвіцьці дзіцяча-юнацкага спорту, уключаючы распрацоўку брэнду «А1 Юніёр» і закупку новай экіпіроўцы для гульцоў клюбу&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fc-junior.by/a1yunior/|title=А1 Юниор|publisher=fc-junior.by|lang=ru|accessdate=2019-10-03}}&lt;/ref&gt;.

23 чэрвеня 2020 года кампанія А1 запусьціла дабрачынную спартыўную анлайн-акцыю «100 гадьзін з А1»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/blagotvoritelnost-i-sport-onlajn-a1-i-nok-belarusi-zapuskajut-aktsiju-v-pomosch-detjam-395842-2020|title=Благотворительность и спорт онлайн: А1 и НОК Беларуси запускают акцию в помощь детям|publisher=belta.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;. Па выніках акцыі А1 аказала фінансавую падтрымку Рэспубліканскаму кьлінічнаму цэнтру паліятыўнай медыцынскай дапамогі дзецям. 1 чэрвеня 2021 года стартаваў другі сэзон «100 гадьзін з А1», зьвязаны з тэмай экалогіі. Па вынікам акцыі А1 перачысліла 50 000 рублеў Міжнароднай грамадскай арганізацыі «SOS-Дьзіцячыя вёскі». На выдьзеленыя сродкі ў SOS-Дьзіцячай вёсцы Магілёў усталявалі 300 сонечных панэляў і паветравую цеплавую помпу, на тэрыторыі SOS-Дьзіцячай вёскі Бараўляны высаджана алэя з імяннымі дрэвамі актыўных удьзельнікаў акцыі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://officelife.media/article/colleagues-say/26721-50-000-gadzin-z-a1-uchastniki-blagotvoritelnoy-aktsii-dosrochno-dostigli-glavnoy-tseli/|title=«50 000 ГАДЗІН З А1»: УЧАСТНИКИ БЛАГОТВОРИТЕЛЬНОЙ АКЦИИ ДОСРОЧНО ДОСТИГЛИ ГЛАВНОЙ ЦЕЛИ|publisher=officelife.media|lang=ru|accessdate=2021-08-29}}&lt;/ref&gt;.

=== Падтрымка беларускай мовы і культуры ===
А1 падтрымлівае ініцыятывы, накіраваныя на павышэньне цікавасьці да беларускай нацыянальнай спадчыны, традыцый, гісторыі, культуры і мастацтва.

У 2015 годзе кампанія А1 распачала сацыяльна арыентаваны і адукацыйны праэкт «Чытаем па-беларуску», а ў 2016 ініцыятыва ахапіла школы па ўсёй Беларусі. Перад вучнямі пачатковых клясаў выступалі Ўладзімер Ліпскі, [[Юры Жыгамонт]], Раіса Баравікова, [[Тацяна Сівец]], [[Андрусь Такінданг]], [[Аліна Талай]] і іншыя. У 2017-2018 навучэнцам 7-8 класаў з усёй Беларусі прапанавалася запісаць відэа, на якім яны чытаюць адзін з твораў беларускай літаратуры. На прапанову арганізатараў праекту адгукнуліся таксама прадстаўнікі амбасадаў Швэцыі, Кыргыстану, Славаччыны, Чэхіі і Фінляндыі, яны прачыталі на відэа творы беларускіх аўтараў у падтрымку ўдзельнікаў конкурсу&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=201717 Паслы замежных дзяржаў масава загаварылі па-беларуску]&lt;/ref&gt;.

З 2016 па 2019 сумесна з «[[Кінаконг]]» кампанія праводзіла праект «Беларускія ўікэнды». За гэты час былі перакладзены і агучаны па-беларуску больш за 20 карцін. Фільмы праекта былі паказаны ў больш за 60 кінатэатрах краіны, а сеансы наведалі больш за 50 тысяч гледачоў&lt;ref&gt;[http://marketing.by/keysy/57-tysyach-gledacho-belaruskikh-uikenda-yak-u-velcom-atrymalasya-padtrymats-kino-na-belaruskay-move-/ 57 тысяч гледачоў «Беларускіх уікэндаў»: як у velcom атрымалася падтрымаць кіно на беларускай мове]&lt;/ref&gt;.

У 2018-2019 гг. кампанія А1 правяла сацыяльна-адукацыйны праект velcom YOUTH для старшакляснікаў з камунікацыяй на беларускай мове. У праэкце прынялі ўдьзел больш за 800 старшакласнікаў з 230 навучальных устаноў па ўсёй краіне&lt;ref&gt;[http://www.belmir.by/2019/01/15/участники-velcom-youth-приступают-к-реализации/ Участники velcom YOUTH приступают к реализации своих идей]&lt;/ref&gt;.

З 2019 года кампанія А1 праводьзіць праект «Першыя», у якім школьнікі з усёй Беларусі прэзентуюць ідэі на тэмы тэхналогій, культуры, экалогіі, інклюзіі, урбаністыкі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/pershyja-startuet-konkurs-idej-dlja-starsheklassnikov-na-belorusskom-jazyke-364980-2019/|title=&quot;Першыя&quot;: стартует конкурс идей для старшеклассников на белорусском языке|publisher=belta.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;. Для ўдьзельнікаў таксама прадугледжана спэцыяльная адукацыйная праграма. Штогод фіналістам конкурсу даецца магчымасць падрыхтаваць свае ідэі для прэзэнтацыі шырокай аўдыторыі разам з ментарамі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27234/4361298/|title=А1 открывает прием заявок на новый конкурс идей для старшеклассников «Першыя»|publisher=kp.ru|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;.

У 2019-2020 гадах А1 выступіў генэральным партнёрам 100-га сэзона [[Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы|Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/be/company/news/p/a1-generalnyj-partner|title=А1 – генеральны партнёр 100-га сезона Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы|publisher=A1.by|lang=be|accessdate=2019-09-14}}&lt;/ref&gt;. Дзякуючы партнёрству арганізавана бясплатная прамая трансляцыя знакавых спектакляў тэатра на відэасэрвісе VOKA, такіх як «Радзіва „Прудок“», «Дзве душы», «Людзі на балоце», «Паўлінка» і іншыя &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://naviny.by/new/20200302/1583149352-spektakl-shabany-kupalovskogo-teatra-pokazhut-v-pryamom-efire-na-voka|title=Спектакль «Шабаны» Купаловского театра покажут в прямом эфире на VOKA|publisher=naviny.by|lang=ru|accessdate=2020-03-27}}&lt;/ref&gt;.

28 сьнежьня 2019 года А1 выступіў генэральным партьнёрам Венскага балю ў Палацы Незалежнасьці. Па выніках мерапрыемства кампанія аказала фінансавую дапамогу грамадскаму аб'яднаньню «SOS-Дзіцячыя вёські Беларусь»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://marketing.by/novosti-rynka/a1-priobretaet-status-partnera-venskogo-bala-vo-dvortse-nezavisimosti/|title=А1 приобрел статус партнера Венского бала во Дворце независимости, но вызвал возмущение пользователей|publisher=marketing.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.

З кастрычьніка 2019 года кампанія А1 сумесна з Цэнтрам беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны і Музеем гісторыі Віцебскага народнага мастацкага вучылішча  рэалізуе праект #UNOVIS100&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;id=16854|title=Праект #UNOVIS100|publisher=kimpress.by|lang=be|accessdate=2020-02-20}}&lt;/ref&gt;  у гонар 100-годдьзя мастацкага аб'яднаньня УНОВІС. 15 лютага 2020 года ў [[Нацыянальны мастацкі музэй Рэспублікі Беларусь|Нацыянальным мастацкім музэі Беларусі]] адкрылася першая ў краіне выстава мастака-супрэматыста Лазара Хідэкеля «Нас зразумеюць праз 100 гадоў»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://afisha.tut.by/news/anews/672687.html|title=В художественном музее открывается выставка Лазаря Хидекеля. Вот чем она крута|publisher=afisha.tut.by|lang=ru|accessdate=2020-02-20}}&lt;/ref&gt;.

21 лютага кампанія А1 прадставіла новы праект, у рамках якога ў некаторых гарадах страны з’явіліся наборы інтэрактыўныя арт-інсталяцыі&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://naviny.by/new/20200221/1582279953-mova-belaruskih-garadou-vyasnoy-u-minsku-i-ablasnyh-centrah-zyavicca-seryya|title=«МОВА» беларускіх гарадоў: вясной у Мінску і абласных цэнтрах з’явіцца серыя арт-інсталяцый|publisher=naviny.by|lang=be|accessdate=2020-02-28}}&lt;/ref&gt;. З мая па снежань 2020 года скульптуры-літары, якія ўяўляюць сабой вулічную мэбля і разам утвараюць слова «мова», устаноўлены ў Гомелі, Брэсце, Магілёве, Віцебску і Гродне &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mogilev.online/2020/12/10/173866.html|title=В Могилеве появилась арт-инсталляция «МОВА» Беларуси от А1 |publisher=mogilev.online|lang=ru|accessdate=2020-12-11}}&lt;/ref&gt;. Праект рэалізаваны А1 сумесна з ініцыятывай «Веліч роднай мовы».

===Экалёгія===
У 2020 годзе кампаніяй А1 і грамадскай арганізацыяй «Ахова птушак Бацькаўшчыны» запушчана сацыяльная кампанія «Выйдзі на сувязь з прыродай»&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/obshchestvo/priroda/1276388/|title=У белорусских птиц появились телефонные номера|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.  З 21 траўня кожны жадаючы можа патэлефанаваць па персанальным нумарах птушкам і паслухаць іх спевы. З траўня 2020 па люты 2021 на нумары беларуськім птушкам патэлефанавалі 183 285 раз&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.belmir.by/2021/03/01/%D0%B7%D0%B0-9-%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B5%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B-%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D0%BF%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B0%D0%BC/|title=За 9 месяцев белорусы позвонили птицам более 180 тысяч раз|publisher=Беларусь и мир|lang=ru|accessdate=2021-03-05}}&lt;/ref&gt;. 

У чэрвені-ліпені 2020 года прайшоў конкурс «Энергія сонца для Зялёных школ», экалягічны праект кампаніі А1 у партьнёрстьве з Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Рэспублікі Беларусь, Міністэрствам адукацыі Рэспублікі Беларусь і Праграмай Развіцьця ААН у Беларусі &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/ekologija-na-praktike-a1-nachinaet-sovmestnyj-obrazovatelnyj-proekt-s-zelenymi-shkolami-belarusi-393601-2020/|title=Экология на практике: А1 начинает совместный образовательный проект с зелеными школами Беларуси|publisher=[[Белорусское телеграфное агентство|БелТА]]|lang=ru|accessdate=2020-07-08}}&lt;/ref&gt;. Па яго выніках былі абраныя 7 «Зялёных школ» - па адной у кожнай вобласьці Беларусі і ў Мінску &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rcek.by/pobediteli-ekologicheskogo-konkursa-energiya-solntsa-dlya-zelenyh-shkol/|title=Определены семь победителей экологического конкурса «Энергия солнца для Зеленых школ»|publisher=rcek.by|lang=ru|accessdate=2020-11-11}}&lt;/ref&gt;. Да сьнежьня 2020 года кампанія завяршыла ўстаноўку сонечных панэляў у навучальных установах, якія перамаглі ў конкурсе &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://rcek.by/a1-ustanovil-solnechnye-paneli-v-semi-zelenyh-shkolah-belarusi/|title=А1 УСТАНОВИЛ СОЛНЕЧНЫЕ ПАНЕЛИ В СЕМИ «ЗЕЛЕНЫХ ШКОЛАХ» БЕЛАРУСИ|publisher=rcek.by|lang=ru|accessdate=2020-12-11}}&lt;/ref&gt;.

У  2021 годзе А1 у адпаведнасці з прынцыпамі ўстойлівага экалёгічнага, сацыяльнага і карпаратыўнага кіравання (ESG) запусціла маштабную ініцыятыву для дасягнення вугляроднай нейтральнасці: укараніла тэхналогіі натуральнага ахаладжэння абсталявання базавых станцый і мадэрнізавала электрасілкавальныя ўстаноўкі на тэхналагічных аб'ектах&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/28296.5/4434677/|title=За год на 5500 тонн CO2 меньше: А1 запустил масштабную инициативу по достижению углеродной нейтральности|publisher=kp.ru|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;.

16 красавіка 2021 года запушчаны праэкт «А1гарод», у рамках якога на даху галаўнога офіса А1 ў Менску з'явілася экалаёгічная прастора - агарод. Кампанія рэалізуе канцэпцыю «зялёнага офіса», мінімізуе выкарыстаньне паперы, укараняе электронны дакумэнтаабарот і вядьзе раздьзельны збор і сартаваньне смецця&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belrynok.by/2021/04/16/a1-razvivaet-zelenyj-ofis-v-minske-posadili-ogorod-na-kryshe/|title=А1 развивает «Зеленый офис»: в Минске посадили огород на крыше|publisher=belrynok.by|lang=ru|accessdate=2021-04-20}}&lt;/ref&gt;.

=== Лічбавая пісьменнасць===
У кастрычніку 2020 года кампанія А1 запусьціла валаньцёрські праект #яонлайн. Мэта праекта - дапамагчы навучыць людьзей, якія хочуць стаць свабоднымі карыстальнікамі мабільнага інтэрнэту &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://dev.by/news/yaonlain-A1|title=Волонтёры объяснят бабушкам и дедушкам, зачем им интернет|publisher=dev.by|lang=ru|accessdate=2020-10-09}}&lt;/ref&gt;.

У 2021 годзе ў партнёрстве з ЮНФПА запусцілі адукацыйную праграму для павышэння лічбавай граматнасці людзей старэйшага ўзросту. У чэрвені 2021 года выпушчаны #яонлайн — анлайн-даведнік па мабільных тэхналогіях. З ліпеня па верасень ва ўсіх рэгіёнах Беларусі прайшло #яонлайн-навучанне для валанцёраў у афлайн і анлайн фармаце&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kv.by/news/1063963-uzhe-god-yaonlayn-kak-volontery-proekta-a1-delayut-mobilnye-tehnologii-dostupnymi-dlya|title=Уже год #яонлайн: как волонтеры проекта А1 делают мобильные технологии доступными для всех|publisher=kv.by|lang=ru|accessdate=2022-03-29}}&lt;/ref&gt;.

==Праца А1 у перыяд пандэміі COVID-19==
У сакавіку 2020 года кампанія А1 запусьціла ініцыятыву #оставайсяонлайн з мэтай падтрымькі сваіх абанэнтаў і насельніцтва ва ўмовах распаўсюджваньня COVID-19&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.belta.by/society/view/ostavajsjaonlajn-a1-predostavil-besplatnyj-bezlimitnyj-internet-i-otkryl-dostup-k-videoservisu-voka-384784-2020/|title=#оставайсяонлайн: А1 предоставил бесплатный безлимитный интернет и открыл доступ к видеосервису VOKA абонентам|publisher=belta.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.a1.by/ru/company/stayonline|title=#оставайсяонлайн с А1|publisher=a1.by|lang=ru|accessdate=2020-06-29}}&lt;/ref&gt;.

З пачатку пандэміі кампанія аказала фінансавую дапамогу Мінскай гарадской клінічнай інфекцыйнай бальніцы, Гарадской дьзецкай клінічнай інфекцыйнай бальніцы, таксама забясьпечыла мэдыкаў смартфонамі і бясплатнай рабочай мабільнай сувязьзю. Кампаніяй запушчаны USSD-нумар і кароткі нумар для дабрачынных ахьвяраваньняў на карысьць мэдыцынськіх работнікаў. Зробьлены бясплатнымі званькі на гарачую лінію Міністэрства аховы здароўя па пытаньнях каранавіруснай інфекцыі, на нумары дыпламатычных прадстаўніцтваў Беларусі за мяжой для сваіх абанэнтаў, якія знаходзяцца ў роўмінгу, на гарачую лінію для пацярьпелых ад хатняга гвалту і на інфармацыйную лінію для пажылых людзей&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://interfax.by/news/zdorove/meduslugi/1287714/|title=А1 поможет детской &quot;инфекционке&quot; закупить оборудование и препараты для лечения COVID-19|publisher=interfax.by|lang=ru|accessdate=2020-12-21}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|3}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.A1.by/be Афіцыйны сайт кампаніі]
* [https://www.a1.group/en/home A1 Telekom Austria Group]{{ref-en}}

{{Апэратары мабільнай сувязі Беларусі}}

[[Катэгорыя:Апэратары мабільнай сувязі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Прадпрыемствы Беларусі]]</text>
      <sha1>6k1myqm4q6klbndnoq3nxdlq46l22yj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Менскі мэтрапалітэн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2896</id>
    <revision>
      <id>2334280</id>
      <parentid>2295690</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:32:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ +Крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33099" xml:space="preserve">{{Мэтрапалітэн
|назва = Менскі мэтрапалітэн
|лёга = Minsk metro logo.svg
|фота = 
|подпіс = Лёга Менскага мэтрапалітэну
|месца = [[Менск]], [[Беларусь]]
|пачатак працы = 30 чэрвеня [[1984 год у гісторыі мэтрапалітэну|1984]]
|лініі = 3
|даўжыня = 38,3 км
|станцыі = 33
|пасажыры = 800 тыс. (2016)&lt;ref name=&quot;pasazyrapatok&quot;&gt;{{артыкул|аўтар=|загаловак=Пассажиропоток на станции метро &quot;Малиновка&quot; почти в 6 раз больше, чем на &quot;Купаловской&quot;|арыгінал=|спасылка= https://news.tut.by/society/528003.html|аўтар выданьня=|выданьне=Партал «[[TUT.BY]]»|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2017|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;
|пасажыры2 = 291 млн (2016)&lt;ref name=&quot;pasazyrapatok&quot; /&gt;
|схема = [[Файл:Minsk Metro Map.svg|300пкс|Схема лініяў Менскага мэтрапалітэну]]
|Кампанія-будаўнік=[[Менскмэтрабуд]]|выканавец=[[Менскмэтрабуд]]}}
[[Файл:Minsk metro construction 1000 200.gif|міні|350пкс|Развіцьцё Менскага мэтрапалітэну]]
[[Файл:Puszkinskaja.jpg|міні|300пкс|Прыбыцьцё цягніка на станцыю «[[Пушкінская (станцыя мэтро, Менск)|Пушкінская]]» а палове на поўнач]]
'''Ме́нскі мэтрапалітэ́н''' — адзін зь відаў гарадзкога транспарту ў [[Менск]]у. Гэта адзіная сыстэма [[мэтрапалітэн]]у ў [[Беларусь|Беларусі]]. Праектаваньне першай лініі мэтро распачалося ў 1976 годзе, а першыя будаўнічыя працы пачаліся 3 траўня 1977 году. Для жыхароў гораду мэтрапалітэн быў адкрыты 30 чэрвеня 1984 году.

На сёньняшні дзень Менскі мэтрапалітэн мае [[#Лініі|3 лініі]] з 33 станцыямі. У стадыі дэтальнай распрацоўкі і будаўніцтва знаходзіцца другая ды трэцяя чарга [[Зялёналуская лінія мэтро|трэцяй лініі]]. Кампанія, што будуе станцыі Менскага мэтрапалітэну — [[Менскмэтрабуд]]. Паводле пасажырапатоку Менскі мэтрапалітэн займае 4-е месца ў [[СНД]], а паводле колькасьці станцыяў — 6-е. Рухомы склад электрадэпо «[[Маскоўскае (электрадэпо, Менск)|Маскоўскае]]» і «[[Магілёўскае (электрадэпо)|Магілёўскае]]» цалкам складаецца з вагонаў [[81-717/714]] розных мадыфікацыяў.

== Гісторыя ==
Гісторыя Менскага мэтрапалітэну пачынаецца ў канцы 1960-х гадоў. Менавіта тады ў сталічных дойлідаў зьявілася думка аб будаўніцтве новага транспарту ў [[Менск]]у. У 1974 годзе было зроблена першае тэхніка-эканамічнае абгрунтаваньне будаўніцтва мэтрапалітэну, а ў 1976 годзе пачынаецца дэталёвая распрацоўка мэтрапалітэну. Прымаецца плян будаўніцтва васьмістанцыйнай лініі, якая будзе прахадзіць пад галоўным праспэктам краіны. У канцы сьнежня 1976 году з [[Масква|Масквы]] прыйшоў канчатковы дазвол на будаўніцтва мэтрапалітэну ў Менску. Афіцыйнае рашэньне Савету Міністраў СССР аб будаўніцтве мэтрапалітэну ў Менску было абвешчанае толькі 4 лютага 1977 году&lt;ref name=&quot;nutro&quot;&gt;{{артыкул|аўтар=Ала Мачалава|загаловак=Якое нутро ў мінскага метро?|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Газэта «[[Звязда]]»|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2007|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;.

3 траўня 1977 году ў раёне будучай станцыі «[[Парк Чалюскінцаў (станцыя мэтро)|Парк Чалюскінцаў]]» распачаліся першыя працы&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160305022318/http://minsk.gov.by/ru/news/society/2012/05/03/1185/ Дата в истории: 35 лет назад началось строительство минского метрополитена]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. 16 чэрвеня была забітая першая паля. Працы падзялілі паэтапна сярод 8 пляцоў, якія разьмяшчаліся на месцах будучых 8 [[Станцыя мэтрапалітэну|станцыяў]]. Пачыналіся працы паступова па ўсёй лініі, а першая праходчая тарча была дастаўленая з [[Днепрапятроўск]]у, бо Менск сваёй ня меў. На першай лініі было шмат складаных пляцоў: [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]], падводныя рэкі, чыгуначныя галіны, але работы ішлі пасьпяхова.

26 чэрвеня 1984 году Менскі мэтрапалітэн быў адкрыты для дзяржаўных кіраўнікоў, якія спусьціліся на станцыю «[[Плошча Перамогі (станцыя мэтро)|Плошча Перамогі]]», каб праехаць на першай лініі па станцыях «[[Інстытут Культуры (станцыя мэтро)|Інстытут Культуры]]», «[[Плошча Леніна (станцыя мэтро, Менск)|Плошча Леніна]]», «[[Кастрычніцкая (станцыя мэтро, Менск)|Кастрычніцкая]]», «Плошча Перамогі», «[[Плошча Якуба Коласа (станцыя мэтро)|Плошча Якуба Коласа]]», «[[Акадэмія навук (станцыя мэтро)|Акадэмія навук]]», «Парк Чалюскінцаў» і «[[Маскоўская (станцыя мэтро, Менск)|Маскоўская]]». Для жыхароў гораду і гасьцей сталіцы мэтрапалітэн быў адкрыты 30 чэрвеня 1984 году.

Другі этап разьвіцьця мэтрапалітэну прыпадае на 1987 год. У гэтым годзе зьявілася станцыя «[[Усход (станцыя мэтро)|Ўсход]]», якая стала перасадачным вузлом для 100 тысячаў жыхароў Менску.

Праектныя красьлюнкі другой лініі зьявіліся ўжо ў 1981 годзе. Спачатку па праекце было закладзена 15 станцыяў, якія павінны былі зьвязаць Заводзкі раён і [[Чырвоны Бор (мікрараён Менску)|Красны Бор]]. У 1984 годзе заклалі палі па пляцы «[[Фрунзенская (станцыя мэтро, Менск)|Фрунзэнская]]» — «[[Трактарны завод (станцыя мэтро, Менск)|Трактарны завод]]», а ўжо 31 сьнежня 1990 году там праехалі першыя цягнікі. 3 ліпеня 1995 году былі здадзеныя «[[Маладзёжная (станцыя мэтро, Менск)|Маладзёжная]]» і «[[Пушкінская (станцыя мэтро, Менск)|Пушкінская]]», а 7 лістапада 1997 году — «[[Аўтазаводзкая (станцыя мэтро, Менск)|Аўтазаводзкая]]» і «[[Партызанская (станцыя мэтро, Менск)|Партызанская]]». 5 верасьня 2001 году была адкрытая дваццатая станцыя Менскага мэтрапалітэну — «[[Магілёўская (станцыя мэтро)|Магілёўская]]».

З 1996 году пачалі будавацца тры новыя станцыі — «Ракаўская», «[[Кунцаўшчына (станцыя мэтро)|Кунцаўшчына]]» і «[[Каменная Горка (станцыя мэтро)|Каменная Горка]]» — на другой лініі. У 2001 годзе пачалося будаўніцтва працягу першай лініі на ўсход гораду — станцыі «[[Барысаўскі тракт (станцыя мэтро)|Барысаўскі тракт]]» і «[[Уручча (станцыя мэтро)|Ўручча]]». Гэта значыць, што ўпершыню менскі мэтрапалітэн выйшаў за [[Менская кальцавая аўтамабільная дарога|Менскую кальцавую]].

У 2003 годзе Менскі мэтрапалітэн атрымаў у эксплюатацыю другое электрадэпо «Магілёўскае», разьмешчанае таксама за кальцавой дарогай.

У 2004 годзе пачалося будаўніцтва працягу першай лініі на паўднёвы захад Менску. 5 чэрвеня 2003 году прымаецца пастанова Менскага гарвыканкаму аб зьмене назвы будучай станцыі «Ракаўская» на «[[Спартыўная (станцыя мэтро, Менск)|Спартыўная]]». Прапанову аб пераназваньні «Ракаўскай» выказаў на форуме афіцыйнага сайту Менгарвыканкаму наведнік пад мянушкай «Міхаіл Майсеевіч, Галяндыя». Назва «Ракаўская» ў яго выклікала непрыемныя асацыяцыі з [[рак (захворваньне)|ракавай пухлінай]]&lt;ref name=&quot;rakawskaja&quot;&gt;{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 4 сьнежня 2008| url = http://www.charter97.org/be/news/2008/12/4/12752/| загаловак = Замест станцыі метро «Чырвоны бор» у Менску будзе «Віленская»?| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = «[[Хартыя-97]]»| дата = 18 траўня 2015 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Першапачаткова некаторыя новыя станцыі плянавалася назваць іначай, і гэта датычыць ня толькі «Ракаўскай». 11 сьнежня 1993 году газэта «[[Знамя Юности]]» пісала: «Тапанімічная камісія Менгарвыканкаму разгледзела пытаньне аб назвах станцыяў мэтрапалітэну, якія ў будучыні ўвойдуць у эксплюатацыю. Станцыям першай лініі, што сьледуюць па „Інстытуце культуры“, вырашана даць назвы „''Грушаўка''“, „''Міхалава''“, „''Пятроўшчына''“, „''Малінаўка''“. За станцыяй „Усход“ лінію працягнуць „''Дойлідзкая''“, „''Уручча''“, „''Смаленская''“. Станцыі другой чаргі, якія будуюцца, мелі атрымаць назвы „''Цівалі''“, „''Кальварыя''“, „''Ракаўская''“, „''Кунцаўшчына''“, „''Каменная Горка''“, „''Віленская''“».

7 лістапада 2005 году адбылося адкрыцьцё станцыяў «Спартыўная», «Кунцаўшчына» і «Каменная Горка». 7 лістапада 2007 году адкрыліся станцыі «Барысаўскі тракт» і «Ўручча».

9 чэрвеня 2008 году дзеля замены [[эскалатар]]аў была зачыненая станцыя «Кастрычніцкая»&lt;ref name=&quot;ramont&quot;&gt;{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 30 траўня 2008| url = http://nn.by/?c=ar&amp;i=17483| загаловак = Станцыя мэтро «Кастрычніцкая» зачыніцца на рамонт 9 чэрвеня| фармат = | назва праекту = Усяго патроху| выдавец = Газэта «[[Наша Ніва]]»| дата = 18 траўня 2015 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;, меркавалася, што рэканструкцыя будзе доўжыцца да 1 верасьня, але працы працягнуліся да 26 верасьня. Дзеля сувязі паміж першай і другой лініямі мэтро быў арганізаваны бясплатны аўтобусны маршрут «Станцыя мэтро „Інстытут Культуры“ — станцыя мэтро „Плошча Перамогі“».

11 красавіка 2011 году на станцыі «[[Кастрычніцкая (станцыя мэтро, Менск)|Кастрычніцкая]]» быў [[Тэрарыстычны акт у менскім мэтро|зьдзейсьнены тэракт]], у выніку якога загінулі 15 чалавек, 126 чалавек параненыя.&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 красавіка 2011| url = http://www.svaboda.org/content/article/3553936.html| загаловак = Выбух на станцыі мэтро «Кастрычніцкая»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 11 красавіка 2011 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;

7 лістапада 2012 году адкрыты ўчастак працягласцю 5,2 км з трыма станцыямі: «[[Грушаўка (станцыя мэтро)|Грушаўка]]», «[[Міхалова (станцыя мэтро)|Міхалова]]» і «[[Пятроўшчына (станцыя мэтро)|Пятроўшчына]]». Падчас будаўніцтва гэтага ўчастка было прынята рашэньне падоўжыць лінію яшчэ на 1,8 км да станцыі «[[Малінаўка (станцыя мэтро)|Малінаўка]]», яе будаўніцтва пачалося ў 2009 годзе, а скончана 3 чэрвеня 2014 году, калі станцыя была адкрытая для пасажыраў. 1 красавіка 2014 году ў «Менскім мэтрапалітэне» ўвялі бескантактныя смарт-карткі (БСК) для аплаты праезду. 25 лютага 2014 году начальнік прадпрыемства «Менскі мэтрапалітэн» [[Расьціслаў Юрэня]] загадзя паведаміў: «На станцыі мэтро «[[Плошча Леніна (станцыя мэтро, Менск)|Плошча Леніна]]» ў тэставым рэжыме запрацуе інфа[[кіёск]], дзе можна будзе папаўняць свой электронны праязны. Прычым вы маеце магчымасьць набываць яго як на дэкаду, палову месяца ці месяц, так і на пэўную колькасьць паездак з тэрмінам дзеяньня 60 содняў. У першую чаргу гэта будзе зручна людзям, якія рэдка карыстаюцца транспартам. Для таго, каб папоўніць праязны празь інфакіёск, спатрэбіцца сама БСК і [[Аплатная картка|банкаўская картка]], на якой ёсьць як мінімум неабходная для «абнаўленьня» праязнога сума». На той час 58 % пасажыраў карысталіся [[жэтон]]амі. «Менскі мэтрапалітэн» налічваў звыш 4000 супрацоўнікаў і 337 [[вагон]]аў. За дзень мэтрапалітэнам у сярэднім карысталася 890 000 чалавек. Сярэдняя хуткасьць цягніка мэтро складала 41 км/гадзіна. Сабекошт паездкі ў мэтро складаў 4500 [[Беларускі рубель|рублёў]] (0,5 даляра)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Гарустовіч.|загаловак=З праязным — «міма касы»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140226/1393365395-z-prayaznym-mima-kasy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=26 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/36-27646 36 (27646)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/26lut-3.indd_.pdf 3]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Мэтро сёньня ==
За 25-гадовую гісторыю менскі мэтрапалітэн перавёз 4,5 мільярду пасажыраў. У 2016 годзе штодзень мэтро карыстаюцца каля 800 тыс. чалавек. Да прыкладу, у першы год працы мэтро (1984) у сярэднім 207 тысячаў чалавек карысталіся паслугамі гэтага віду транспарту&lt;ref name=&quot;peravozka&quot; /&gt;, у траўні 2009 году сярэднясуткавая перавозка пасажыраў склала 686 тыс. чалавек, а ў сьнежні 2012 году гэты паказьнік дасягнуў 944 тысячы чалавек&lt;ref name=&quot;peravozka&quot;&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 25 студзеня 2013|url = http://minsknews.by/news/2013/01/25/metro2|загаловак = С открытием в Минске трех новых станций 1-й линии метро число пассажиров подземки увеличилось в среднем на 73,5 тыс. человек в день|фармат = |назва праекту = |выдавец = агентство «Минск-новости»|дата = 21 лютага 2013 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;.

На сёньняшні дзень працуе два электрадэпо, 67 рухомых саставаў. Па буднях у гадзіны пік пасажыраў абслугоўвае 45 саставаў. Інтэрвал руху зранку на першай лініі складае дзьве хвіліны, на другой — дзьве з паловай хвіліны&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 10 ліпеня 2009|url = http://news.tut.by/society/142251.html|загаловак = Замначальника метрополитена: В Минске в час пик метро работает лучше, чем в Париже|фармат = |назва праекту = |выдавец = партал «[[TUT.BY]]»|дата = 11 ліпеня 2009 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;text-align: right&quot;
|+ '''Найбольш загружаныя станцыі мэтрапалітэну (тыс. пасажыраў на содні)'''
|- style=&quot;background:#ececec;&quot;
!Пазыцыя!!Станцыя!!2016 год!!2015 год
|-
| 1 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Плошча Леніна (станцыя мэтро, Менск)|Плошча Леніна]] || 61 || — 
|-
| 2 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Каменная Горка (станцыя мэтро)|Каменная Горка]] || 59 || —
|-
| 3 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Плошча Якуба Коласа (станцыя мэтро)|Плошча Якуба Коласа]] || 50 || —
|-
| 4 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Уручча (станцыя мэтро)|Уручча]] || 47 || —
|-
| 5 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Акадэмія навук (станцыя мэтро)|Акадэмія навук]] || 40,4 || —
|}

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;text-align: right&quot;
|+ '''Найменш загружаныя станцыі мэтрапалітэну (тыс. пасажыраў на содні)'''
|- style=&quot;background:#ececec;&quot;
!Пазыцыя!!Станцыя!!2016 год!!2015 год
|-
| 1 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Купалаўская (станцыя мэтро)|Купалаўская]] || 6 || — 
|-
| 2 || style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Першамайская (станцыя мэтро, Менск)|Першамайская]] || 8 || —
|}

Па [[Маскоўская лінія|Маскоўскай лініі]] за 2016 год перавезьлі 57,9% ад чысла ўсіх пасажыраў, па [[Аўтазаводзкая лінія мэтро (Менск)|Аўтазаводзкай]] — 42,1%&lt;ref name=&quot;pasazyrapatok&quot; /&gt;.

== Лініі ==
{{Маскоўская лінія мэтро (Менск)}}
{{Аўтазаводзкая лінія мэтро (Менск)}}
{{Зялёналуская лінія мэтро}}

=== Маскоўская лінія ===
{{Асноўны артыкул|Маскоўская лінія}}
Першая лінія пачала сваю працу 30 чэрвеня 1984 году ў складзе 8 станцыяў. На сёняшнія дзень лінія цягнецца 19,9 [[кілямэтар|км]] і складаецца з 15 станцыяў (Малінаўка, Пятроўшчына, Міхалова, Грушаўка, Інстытут Культуры, Плошча Леніна (Незалежнасьці), Кастрычніцкая, Плошча Перамогі, Плошча Якуба Коласа, Акадэмія навук, Парк Чалюскінцаў, Маскоўская, Усход, Барысаўскі тракт, Уручча). Маскоўская лінія амаль цалкам ідзе пад праспэктамі Незалежнасьці і Дзяржынскага.

Да адкрыцьця новых станцыяў у 2012 годзе лінія пасьля «Інстытуту Культуры» мела тупік і выезд да электрадэпо «[[Маскоўскае (электрадэпо, Менск)|Маскоўскае]]».

=== Аўтазаводзкая лінія ===
{{Асноўны артыкул|Аўтазаводзкая лінія мэтро (Менск)}}
Другая лінія была адкрытая 31 сьнежня 1990 году ў складзе 5 станцыяў. Пасьля гэтага станцыю яшчэ чатыры разы працягвалі. На сёняшні дзень лінія доўжыцца 18,1 [[кілямэтар|км]] і складаецца з 14 станцыяў (Магілёўская, Аўтазаводзкая, Партызанская, Трактарны завод, Пралетарская, Першамайская, Купалаўская, Няміга, Фрунзэнская, Маладзёжная, Пушкінская, Спартовая, Кунцаўшчына, Каменная горка).

На ўсходзе, пасьля станцыі «Магілёўскай», разьмяшчаецца мэтрадэпо «[[Магілёўскае (электрадэпо)|Магілёўскае]]».

=== Зялёналуская лінія ===
{{Асноўны артыкул|Зялёналуская лінія мэтро}}
Першая чарга трэцяй лініі (чатыры станцыі) адкрытая 7 лістапада 2020 року. Працягваецца з поўначы на поўдзень [[Менск]]у. Самай буйной станцыяй ёсьць [[Вакзальная (станцыя мэтро, Менск)|Вакзальная]].

== Працоўныя характарыстыкі ==
Усе тунэлі Менскага мэтрапалітэну залягаюць неглыбока, што знойдзеш ня ў кожным мэтрапалітэне постсавецкіх гарадоў.

Як і станцыі іншых постсавецкіх мэтро, большасьць станцыяў Менскага мэтрапалітэну мае арыгінальнае афармленьне. Гэтак, «Плошча Якуба Коласа» і некаторыя другія адлюстроўваюць беларускія нацыянальныя матывы, іншыя — яскравы прыклад [[сацыялістычны рэалізм|савецкае тэматыкі]]. Апошнія чэргі («Барысаўскі тракт», «Уручча», «Спартыўная» і іншыя) прыўнесьлі крыху «[[постмадэрн|хай-тэку]]».

=== Рухомы склад ===
Менскі мэтрапалітэн мае тую ж [[шырыня каляіны|шырыню каляіны]], што і звычайная чыгунка — 1520 мм. [[Электрычны ток]] падаецца на трэцюю, кантактную, рэйку. Сярэдняя напруга складае каля 750 [[Вольт|В]].

Рухомы склад Менскага мэтрапалітэну — гэта 272 вагоны тыпу [[81-717/714]]. На першай лініі працуюць 25, а на другой — 29 пяцівагонных складаў (дагэтуль другую лінію абслугоўвалі чатырохвагонныя склады&lt;ref name=&quot;trains_tutby&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20110720215911/http://news.tut.by/138170.html 1 июня по второй линии минского метро пойдут пятивагонные составы] // [[TUT.BY]] {{ref-ru}}&lt;/ref&gt;). Маскоўскую і Аўтазаводзкую лінію абслугоўваюць дэпо «[[Маскоўскае (электрадэпо, Менск)|Маскоўскае]]» і «[[Магілёўскае (электрадэпо)|Магілёўскае]]» адпаведна.

== Пляны на будучыню ==
[[Файл:Minsk Metro on map - perspective 4 lines.svg|значак|Плян 3-й ды 4-й лініяў мэтро ў Менску]]
Цяпер вядзецца будаўніцтва на другой лініі ад станцыі [[Аэрадромная (станцыя мэтро)|Аэрадромная]] да станцыі [[Слуцкі Гасьцінец (станцыя мэтро)|Слуцкі Гасьцінец]]. Пасьля будзе будавацца трэцяя чарга ад станцыі [[Прафсаюзная (станцыя мэтро)|Прафсаюзнай]] да [[Лагойская (станцыя мэтро)|Лагойскай]].

14 ліпеня 2016 году Менскі гарвыканкам зацьвердзіў назвы некаторых станцыяў [[Трэцяя лінія мэтро (Менск)|трэцяй лініі]], а таксама наступныя назвы станцыяў чацьвертай лініі: «Чыжоўка», «Азёрная», «Шэйпічы», «Серабранка», «Даўгабродзкая», «Сьляпянка», «Батанічны Сад», «Друкарская», «Максіма Багдановіча», «Старавіленскі Шлях», «Вясьнянка», «Алімпійская»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160803092216/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&amp;p0=R916o0077956&amp;p1=1 «О наименованиях станций второго участка третьей линии и четвертой линии Минского метрополитена». Решение Минского городского исполнительного комитета от 14 июля 2016 г. № 2008]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

У будучыні Менскі мэтрапалітэн павінен павялічыцца да 4 лініяў зь перасадачнымі вузламі на «Трактарным заводзе», «Фрунзэнскай», «Акадэміі навук» і «Плошчы Леніна» (былая «Плошча Незалежнасьці»), а таксама паўколам у цэнтры.

== Здарэньні ==

* З 17 па 21 жніўня 1995 году мэтрапалітэн не працаваў з-за страйку машыністаў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20201204182138/https://news.tut.by/society/458599.html &quot;В трансе&quot;. Как бастовали 20 лет назад работники минского метро и водители троллейбусов]&lt;/ref&gt;, што праходзіў у тыя дні, нагодай для якой паслужыла парушэньне кіраўніцтва мэтрапалітэна калектыўнай дамовы ды тарыфнага пагадненьня. Страйкоўцы, карыстаючыся падтрымкай Вольнага прафзьвяза Беларусі, патрабавалі адстаўкі кіраўніцтва, учаснай выплаты зарплат ды поўнага выкананьня дамовы. Улады адрэагавалі на страйк масавымі арыштамі найболей актыўных яе ўдзельнікаў ды выкарыстаньнем працы штрэйкбрэхераў (машыністаў-чыгуначнікаў з лакаматыўных дэпо Орша ды Баранавічы, а таксама маскальскіх інструктараў з Маскоўскага ды Пецярбурскага мэтрапалітэнаў). За ўдзел у страйку было звольнена 58 чалавек, а чыннасьць прафзьвяза была прыпынена.
* [[Трагедыя на Нямізе]] — масавая таўкатня ў падземным пераходзе Менску каля станцыі мэтро «Няміга». Колькасьць сьмяротных ахвяраў — 53 чалавекі, больш за 150 чалавек было паранена.
* Улетку 2009 году ў Менску здарылася паводка ў выніку моцнага ліўня. Было затоплена шмат цэнтральных вуліцаў, у тым ліку й мэтро: вада цалкам затапіла некалькі глыбока закладзеных станцый, пасьля чаго рух цягнікоў на абедзьвюх лініях быў спынены, а пасажыры былі выведзены са станцый.
* [[Тэрарыстычны акт у менскім мэтро|Тэрарыстычны акт у менскім метро]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://minsk-metro.net/ Старонка, прысьвечаная менскаму мэтро]{{ref-ru}}

{{Транспарт Менску}}
{{Грамадзкі транспарт Беларусі}}
{{Менск}}

[[Катэгорыя:Менскі мэтрапалітэн| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1984 годзе]]</text>
      <sha1>5w4qyij2ui8jbwpp6yd9f9r4vkw73eu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>27 лютага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2972</id>
    <revision>
      <id>2334284</id>
      <parentid>2113954</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Нараджэньні */ +1</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6420" xml:space="preserve">{{КаляндарЛюты}}
{{Дзень|27|02}}

== Падзеі ==
* [[425]] — заснаваньне [[Фэадосі]]ем унівэрсытэту ў [[Канстантынопаль|Канстантынопалі]]
* [[1612]] — пачала працу друкарня ў [[Любча|Любчы]] пад [[Наваградак|Наваградкам]]. Усяго яна выпусьціла больш за 80 кніжак па-лацінску і па-польску. Галоўным чынам гэта былі выданьні сьвецкага зьместу: антычныя і гістарычныя творы, практычныя дапаможнікі ў мэдыцыне, вэтэрынарыі і школьнай справе, літаратурныя творы.
* [[1670]] — [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Міхал Вішнявецкі]] ажаніўся з [[Элеанора Марыя Юзэфа Габсбург|Элеанорай Габсбург]]
* [[1792]] — [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] надаў [[Шарашоў|Шарашову]] [[Герб Шарашова|мескі герб]], а [[Прывалкі|Прывалцы]] — [[Магдэбурскае права]] і [[Герб Перабродзьдзя|герб]]
* [[1826]] — упершыню выяўленая [[Камэта Біелы]]
* [[1827]] — першы карнавал [[Мардзі Гра]] ў [[Нью-Арлеан]]е
* [[1864]] — [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|Нацыянальна-вызвольнае паўстаньне]]: расейскія карнікі схапілі і павесілі [[Людвік Зьвяждоўскі|Людвіка Зьвяждоўскага]]
* [[1919]] — утвораная [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Літоўска-Беларуская ССР]]
* [[1932]] — [[Вялікабрытанія|брытанскі]] фізык [[Джэймз Чадўік]] адкрыў [[нэўтрон]]
* [[1933]] — [[пажар Райхстагу]] ў [[Бэрлін]]е
* [[1940]] — адкрыцьцё [[радыяактыўны ізатоп|радыяактыўнага ізатопу]] [[Вуглярод-14|&lt;sup&gt;14&lt;/sup&gt;C]], ужыванага ў [[Радыявугляродны аналіз|радыявугляродным аналізе]]
* [[1991]] — войскі саюзьнікаў вызвалілі [[Кувэйт]]

== Нараджэньні ==
* [[1520]] — [[Астафей Валовіч]], дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
* [[1693]] — [[Ганна Іванаўна]], расейская імпэратрыца
* [[1734]] — [[Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку»]], дзяржаўны дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]
* [[1807]] — [[Генры Лангфэла]], амэрыканскі пісьменьнік
* [[1873]] — [[Энрыка Каруза]], італьянскі опэрны сьпявак
* [[1887]] — [[Пётар Несьцераў]], расейскі авіятар
{{*mp}} [[1888]] — [[Яўхім Бялевіч]], дзяяч БНР
* [[1902]] — [[Джон Стэйнбэк]], амэрыканскі пісьменьнік, ляўрэат Нобэлеўскае прэміі
* [[1903]] — [[Ёзэф Доў Салавейчык]], адзін з найбуйнейшых [[Галаха|галахістаў]] і [[жыд]]оўскіх мысьляроў [[20 стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]]
* 1903 — [[Міхась Явар]], беларускі паэт
* [[1905]] — [[Міхась Сяўрук]], беларускі мастак і графік
* [[1906]] — [[Рыта Млодак]], беларуская опэрная сьпявачка, народная артыстка Беларусі
* [[1912]] — [[Лоўрэнс Дарэл]], ангельскі празаік
* [[1932]] — [[Элізабэт Тэйлар]], амэрыканская акторка
* [[1935]] — [[Фёдар Клімчук]], беларускі мовазнаўца-дыялектоляг, гісторык
* [[1957]] — [[Эдрыян Сьміт]], ангельскі рок-музыка, мастак, аўтар песень, прадусар
* [[1961]] — [[Вольга Бабкова]], беларуская гісторык-архівіст, літаратарка
* [[1971]] — [[Аляксей Кайда]], [[Украіна|украінскі]] палітык, старшыня [[Тарнопальская абласная рада|Тарнопальскай абласной рады]]
* [[1977]] — [[Джэймз Ван]], [[Аўстралія|аўстралійскі]] [[кінарэжысэр]], прадусар, сцэнарыст
* 1990 — [[Марына Ганчарова]], беларуская гімнастка

== Сьмерці ==
* [[1814]] — [[Жан-Люі-Эбэнэзэр Рэнье]], францускі дывізійны генэрал, удзельнік Напалеонаўскіх войнаў
* [[1864]] — [[Ян Канёва-Крашэўскі]], беларускі [[шляхціч]], [[харунжы]] [[Пружанскі павет (Расейская імпэрыя)|Пружанскага павету]]
* [[1936]] — [[Іван Паўлаў]], расейскі фізыёляг
* [[1939]] — [[Надзея Крупская]], савецкая партыйная і грамадзкая дзяячка
* [[1939]] — [[Васіль Шчарбакоў]], беларускі гісторык
* [[2005]] — [[Віктар Жаўняровіч]], мастак і опэрны сьпявак
* [[2015]] — [[Барыс Нямцоў]] (нар. [[9 кастрычніка]] [[1959]]), расейскі палітык, забіты

== Сьвяты ==
* 

{{Месяцы}}
{{Commonscat|27 February}}

[[Катэгорыя:27 лютага| ]]</text>
      <sha1>4ifcvgvijdik82z27cb1ji08jyn8w4s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Яцьвягі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4937</id>
    <revision>
      <id>2334321</id>
      <parentid>2291176</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T19:19:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>дапаўненьне, стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9997" xml:space="preserve">'''Яцьвя́гі''' (''ятвягі'', ''судо́вы'', ''судзіны''&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;[[Яраслаў Зьвяруга|Звяруга Я.]] Яцвягі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 788.&lt;/ref&gt;) — старажытнае этнапалітычнае аб'яднаньне, этнічна найбольш блізкае да [[прусы|прусаў]] і [[ліцьвіны|літвы]].

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што яцьвягі былі заходнімі [[балты|балтамі]], а апошнія зь іх да канца XIX стагодзьдзя жылі ў [[Судовія|Судовіі]] або ў ваколіцаў [[Зьдзецел]]у (а менавіта вёсцы [[Засецьце|Засецьця]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі Ў.]] [https://web.archive.org/web/20110825211448/http://www.lingvo.minsk.by/mab/1999/02/03_02_1999.htm Балты і балцкія гаворкі ў старажытнай Беларусі] // Кантакты і дыялогі. № 2/3, 1999.&lt;/ref&gt;. Нашчадкі яцьвягаў бралі ўдзел у фармаваньні [[беларусы|беларускай]], [[палякі|польскай]] і [[летувісы|летувіскай]] нацыяў. 

== Гістарычныя зьвесткі ==
Упершыню ўпамінаюцца ў рускіх летапісах у X стагодзьдзі, сярод пасольства [[Русь|Русі]] ў [[Бізантыя|Бізантыі]] значыцца «''ятвяг Гунарев''»&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. На землі яцьвягаў неаднарозава ажыцьцяўляліся напады з боку старажытнарускіх князёў (напрыклад, [[Уладзімер Сьвятаславіч|Уладзімера Сьвятаслававіча]] ў 983 годзе ды [[Яраслаў Мудры|Яраслава Мудрага]] ў 1038 годзе). У XII стагодзьдзі паўднёвыя землі яцьвягаў былі падпарадкаваныя [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскаму княству]] і [[Мазовія|Мазовіі]]. У 1277—1283 гадах частку Судовіі захапіў [[Тэўтонскі Ордэн]]. Паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] (1422 год) амаль уся зямля яцьвягаў адышла да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Упаміны XVII—XVIII стагодзьдзяў зьвязваюць яцьвягаў з [[Старалітва|старалітвой]]: «''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}}}} ([[Ельня (Лідзкі раён)|Ельня]], 1668 год), «''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''»{{Заўвага|{{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}}}} (Ельня, паміж 1670 і 1675), «''[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], якія… называюцца старымі яцьвягамі або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;. Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;

== Тэрыторыя ==
Дасьледнікі [[Юры Кухарэнка]] і [[Валянцін Сядоў]], апрача [[Сувалкія|Сувалкіі]], у склад яцьвяскай тэрыторыі ўлучаюць [[Падляшша]], [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскую зямлю]] і частку Верхняга [[Панямоньне|Панямоньня]]&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;.

Асноўныя археалягічныя помнікі, зьвязаныя зь яцьвягамі, — каменныя курганы.

== Мова ==
Мова без пісьмовасьці, [[Яцьвяская мова|яцьвяская]], пра якую згадваецца ў старажытнарускіх летапісах, належала да [[балтыйскія мовы|балтыйскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]] і была бліжэйшай да прускай, чым да [[летувіская мова|летувіскай]] і [[латыская мова|латыскай]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Зь іншага боку, мова яцьвягаў мела некаторыя важныя асаблівасьці, характэрныя для славянскіх моваў: наяўнасьць s, z (як у прускай) замест летувіскіх š, ž c, dz, з tj, dj (як у польскай), ператварэньне палятальных зычных ’t, d’ y k’, g’ (і адваротная замена k’ g’ y t; d’, як, прыкладам, ува ўсходне- й паўднёваславянскіх мовах). Паводле наяўных зьвестак, лексыка яцьвяскай мовы судакраналася са славянскай&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Такім чынам, яцьвяская мова была пераходнай паміж балтыйскімі й славянскімі мовамі ў нашмат большай ступені, чым пруская, якой таксама не чужыя характэрныя асаблівасьці славянскіх моваў&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Дрыгавічы]]
* [[Крывічы]]
* [[Радзімічы]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* [http://slounik.org/27678.html Yatvegians] // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.suduva.com/virdainas/|загаловак = Судоўскі Слоўнік|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://www.suduva.com/ SŪDUVA ONLINE]|дата = 17 кастрычніка 2010 |мова = en |камэнтар =}}

{{Балтыйскія плямёны}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Этналёгія]]
[[Катэгорыя:Яцьвягі| ]]</text>
      <sha1>ljqwe2btddgtc1h6eukrs6pwkbufg8x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334322</id>
      <parentid>2334321</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T19:20:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>п.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9998" xml:space="preserve">'''Яцьвя́гі''' (''ятвягі'', ''судо́вы'', ''судзіны''&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;[[Яраслаў Зьвяруга|Звяруга Я.]] Яцвягі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 788.&lt;/ref&gt;) — старажытнае этнапалітычнае аб'яднаньне, этнічна найбольш блізкае да [[прусы|прусаў]] і [[ліцьвіны|літвы]].

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што яцьвягі былі заходнімі [[балты|балтамі]], а апошнія зь іх да канца XIX стагодзьдзя жылі ў [[Судовія|Судовіі]] або ў ваколіцаў [[Зьдзецел]]у (а менавіта вёсцы [[Засецьце|Засецьця]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі Ў.]] [https://web.archive.org/web/20110825211448/http://www.lingvo.minsk.by/mab/1999/02/03_02_1999.htm Балты і балцкія гаворкі ў старажытнай Беларусі] // Кантакты і дыялогі. № 2/3, 1999.&lt;/ref&gt;). Нашчадкі яцьвягаў бралі ўдзел у фармаваньні [[беларусы|беларускай]], [[палякі|польскай]] і [[летувісы|летувіскай]] нацыяў. 

== Гістарычныя зьвесткі ==
Упершыню ўпамінаюцца ў рускіх летапісах у X стагодзьдзі, сярод пасольства [[Русь|Русі]] ў [[Бізантыя|Бізантыі]] значыцца «''ятвяг Гунарев''»&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. На землі яцьвягаў неаднарозава ажыцьцяўляліся напады з боку старажытнарускіх князёў (напрыклад, [[Уладзімер Сьвятаславіч|Уладзімера Сьвятаслававіча]] ў 983 годзе ды [[Яраслаў Мудры|Яраслава Мудрага]] ў 1038 годзе). У XII стагодзьдзі паўднёвыя землі яцьвягаў былі падпарадкаваныя [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскаму княству]] і [[Мазовія|Мазовіі]]. У 1277—1283 гадах частку Судовіі захапіў [[Тэўтонскі Ордэн]]. Паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] (1422 год) амаль уся зямля яцьвягаў адышла да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Упаміны XVII—XVIII стагодзьдзяў зьвязваюць яцьвягаў з [[Старалітва|старалітвой]]: «''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}}}} ([[Ельня (Лідзкі раён)|Ельня]], 1668 год), «''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''»{{Заўвага|{{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}}}} (Ельня, паміж 1670 і 1675), «''[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], якія… называюцца старымі яцьвягамі або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;. Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;

== Тэрыторыя ==
Дасьледнікі [[Юры Кухарэнка]] і [[Валянцін Сядоў]], апрача [[Сувалкія|Сувалкіі]], у склад яцьвяскай тэрыторыі ўлучаюць [[Падляшша]], [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскую зямлю]] і частку Верхняга [[Панямоньне|Панямоньня]]&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;.

Асноўныя археалягічныя помнікі, зьвязаныя зь яцьвягамі, — каменныя курганы.

== Мова ==
Мова без пісьмовасьці, [[Яцьвяская мова|яцьвяская]], пра якую згадваецца ў старажытнарускіх летапісах, належала да [[балтыйскія мовы|балтыйскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]] і была бліжэйшай да прускай, чым да [[летувіская мова|летувіскай]] і [[латыская мова|латыскай]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Зь іншага боку, мова яцьвягаў мела некаторыя важныя асаблівасьці, характэрныя для славянскіх моваў: наяўнасьць s, z (як у прускай) замест летувіскіх š, ž c, dz, з tj, dj (як у польскай), ператварэньне палятальных зычных ’t, d’ y k’, g’ (і адваротная замена k’ g’ y t; d’, як, прыкладам, ува ўсходне- й паўднёваславянскіх мовах). Паводле наяўных зьвестак, лексыка яцьвяскай мовы судакраналася са славянскай&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Такім чынам, яцьвяская мова была пераходнай паміж балтыйскімі й славянскімі мовамі ў нашмат большай ступені, чым пруская, якой таксама не чужыя характэрныя асаблівасьці славянскіх моваў&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Дрыгавічы]]
* [[Крывічы]]
* [[Радзімічы]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* [http://slounik.org/27678.html Yatvegians] // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.suduva.com/virdainas/|загаловак = Судоўскі Слоўнік|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://www.suduva.com/ SŪDUVA ONLINE]|дата = 17 кастрычніка 2010 |мова = en |камэнтар =}}

{{Балтыйскія плямёны}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Этналёгія]]
[[Катэгорыя:Яцьвягі| ]]</text>
      <sha1>hj221cj02pp9q1degmm6fwftz7zju92</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334323</id>
      <parentid>2334322</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T19:21:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гістарычныя зьвесткі */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10019" xml:space="preserve">'''Яцьвя́гі''' (''ятвягі'', ''судо́вы'', ''судзіны''&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;[[Яраслаў Зьвяруга|Звяруга Я.]] Яцвягі // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 788.&lt;/ref&gt;) — старажытнае этнапалітычнае аб'яднаньне, этнічна найбольш блізкае да [[прусы|прусаў]] і [[ліцьвіны|літвы]].

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што яцьвягі былі заходнімі [[балты|балтамі]], а апошнія зь іх да канца XIX стагодзьдзя жылі ў [[Судовія|Судовіі]] або ў ваколіцаў [[Зьдзецел]]у (а менавіта вёсцы [[Засецьце|Засецьця]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі Ў.]] [https://web.archive.org/web/20110825211448/http://www.lingvo.minsk.by/mab/1999/02/03_02_1999.htm Балты і балцкія гаворкі ў старажытнай Беларусі] // Кантакты і дыялогі. № 2/3, 1999.&lt;/ref&gt;). Нашчадкі яцьвягаў бралі ўдзел у фармаваньні [[беларусы|беларускай]], [[палякі|польскай]] і [[летувісы|летувіскай]] нацыяў. 

== Гістарычныя зьвесткі ==
Упершыню ўпамінаюцца ў рускіх летапісах у X стагодзьдзі, сярод пасольства [[Русь|Русі]] ў [[Бізантыя|Бізантыі]] значыцца «''ятвяг Гунарев''»&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. На землі яцьвягаў неаднарозава ажыцьцяўляліся напады з боку старажытнарускіх князёў (напрыклад, [[Уладзімер Сьвятаславіч|Уладзімера Сьвятаслававіча]] ў 983 годзе ды [[Яраслаў Мудры|Яраслава Мудрага]] ў 1038 годзе). У XII стагодзьдзі паўднёвыя землі яцьвягаў былі падпарадкаваныя [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскаму княству]] і [[Мазовія|Мазовіі]]. У 1277—1283 гадах частку Судовіі захапіў [[Тэўтонскі Ордэн]]. Паводле [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]] (1422 год) амаль уся зямля яцьвягаў адышла да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Упаміны XVII—XVIII стагодзьдзяў зьвязваюць яцьвягаў з [[Старалітва|старалітвой]]: «''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}}}} ([[Ельня (Лідзкі раён)|Ельня]], 1668 год), «''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''»{{Заўвага|{{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}}}} (Ельня, паміж 1670 і 1675), «''[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], якія… называюцца старымі яцьвягамі або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;. Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі тагачаснае разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;

== Тэрыторыя ==
Дасьледнікі [[Юры Кухарэнка]] і [[Валянцін Сядоў]], апрача [[Сувалкія|Сувалкіі]], у склад яцьвяскай тэрыторыі ўлучаюць [[Падляшша]], [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскую зямлю]] і частку Верхняга [[Панямоньне|Панямоньня]]&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;.

Асноўныя археалягічныя помнікі, зьвязаныя зь яцьвягамі, — каменныя курганы.

== Мова ==
Мова без пісьмовасьці, [[Яцьвяская мова|яцьвяская]], пра якую згадваецца ў старажытнарускіх летапісах, належала да [[балтыйскія мовы|балтыйскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]] і была бліжэйшай да прускай, чым да [[летувіская мова|летувіскай]] і [[латыская мова|латыскай]]&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Зь іншага боку, мова яцьвягаў мела некаторыя важныя асаблівасьці, характэрныя для славянскіх моваў: наяўнасьць s, z (як у прускай) замест летувіскіх š, ž c, dz, з tj, dj (як у польскай), ператварэньне палятальных зычных ’t, d’ y k’, g’ (і адваротная замена k’ g’ y t; d’, як, прыкладам, ува ўсходне- й паўднёваславянскіх мовах). Паводле наяўных зьвестак, лексыка яцьвяскай мовы судакраналася са славянскай&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

Такім чынам, яцьвяская мова была пераходнай паміж балтыйскімі й славянскімі мовамі ў нашмат большай ступені, чым пруская, якой таксама не чужыя характэрныя асаблівасьці славянскіх моваў&lt;ref name=&quot;sviarzynski&quot;/&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Дрыгавічы]]
* [[Крывічы]]
* [[Радзімічы]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* [http://slounik.org/27678.html Yatvegians] // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.suduva.com/virdainas/|загаловак = Судоўскі Слоўнік|фармат = |назва праекту = |выдавец = [http://www.suduva.com/ SŪDUVA ONLINE]|дата = 17 кастрычніка 2010 |мова = en |камэнтар =}}

{{Балтыйскія плямёны}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Этналёгія]]
[[Катэгорыя:Яцьвягі| ]]</text>
      <sha1>bt6k1qorkzmrb2f4ph7pcl5zs9tn3nf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De jure</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14708</id>
    <revision>
      <id>2334360</id>
      <parentid>2246951</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T10:15:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>LA.Gloom1nati</username>
        <id>75415</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2295" xml:space="preserve">'''Дэ-юрэ''' ({{мова-la|de jure}}, у [[лацінская мова|клысычнай лаціне]]. ''de iure'', літаральна — «заснавана на [[закон]]насьці», «юрыдычна») — [[лацінская мова|лацінскі выраз]]. Звычайна выкарыстоўваецца як [[Антонімы|антонім]] да лацінскага тэрміну [[De facto]].

Тэрміны «дэ-юрэ» й «дэ-факта» выкарыстоўваюцца замест «у прынцыпе» і «на практыцы» адпаведна, пры апісаньні палітычнае сытуацыі. Правіла можа існаваць дэ-факта, напрыклад, калі людзі падпарадкоўваюцца дасягнутай дамове ў адсутнасьці законаў, якія абавязваюць іх гэта рабіць. Існуе таксама працэс скасаваньня састарэляга закону ({{мова-en|desuetude}}), напрыклад, калі практыка, якая дзейнічае дэ-факта, замяняе прыняты дэ-юрэ закон. Зь іншага боку, практыка можа існаваць дэ-юрэ й пры гэтым не прызнавацца грамадзянамі прававое прасторы краіны.

Прыклад выкарыстаньня выразу «Дэ-юрэ»: «На амэрыканскім поўдні [[сэгрэгацыя]] існавала дэ-юрэ, на поўначы — дэ-факта».

Лацінскае выказваньне ня варта блытаць з [[француская мова|францускім]] ''du jour'', якое азначае «гэтага дня» (напрыклад, «soupe du jour» — «суп дня»).

== Глядзіце таксама ==
* [[Status quo]]
* [[De facto]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20181224204715/https://www.dictionary.com/browse/de-jure De jure] Dictionary.com

[[Катэгорыя:Лацінскія словы і выразы]]
[[Катэгорыя:Дыпляматыя]]
[[Катэгорыя:Міжнароднае права]]</text>
      <sha1>isqwreufh7r7cnoyx6lcgpr9qmn369y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста (Вільня)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22769</id>
    <revision>
      <id>2334335</id>
      <parentid>2324995</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */ выява</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60849" xml:space="preserve">{{Славутасьць 
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста
|Арыгінальная назва       = {{мова-lt|Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia|скарочана}}
|Выява                    = Vilnius University Great Courtyard 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Сьвятых Янаў і званіца
|Статус                   = Ахоўная зона
|Краіна                   = Летува
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Места]]
|Месцазнаходжаньне        = Вільня
|Канфэсія                 = 
|Ордэнская прыналежнасьць = [[Езуіты|езуіцкі]]
|Тып кляштара             = 
|Тып будынка              = непарафіяльны касьцёл
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = [[Ягайла]]
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты|1387|заснаваньне|1571|пераход да ордэну езуітаў|1655|спаленьне маскоўскімі захопнікамі|1748|перабудова ў стылі віленскага барока|1945|закрыцьцё савецкімі ўладамі|1991|вяртаньне каталікам|}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = 
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 40
 |Шырата сэкундаў         = 57
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 17
 |Даўгата сэкундаў        = 18
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = зьверху
|Водступ подпісу на мапе  = 11
|Сайт                     = http://www.jonai.lt/
}}
'''Касьцё́л Сьвято́га Я́на Хрысьці́целя і Сьвято́га Я́на Эвангелі́ста''' — помнік архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у [[Вільня|Вільні]]. Знаходзіцца ў [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]], на рагу вуліцаў [[Вуліца Замкавая (Вільня)|Замкавай]] і [[Вуліца Сьвятаянская (Вільня)|Сьвятаянскай]]{{Заўвага|Афіцыйны адрас — ''Šv. Jono g. 12''}}. Дзейнічае. Твор архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[шэдэўр]] гэтага стылю, які ня мае аналягаў у сьвеце&lt;ref&gt;Lietuvos architektūros istorija. T. II: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1994. P. 68.&lt;/ref&gt;. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў [[Летува|Летувы]].

Уваходзіць у [[ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту]], галоўным фасадам выходзіць на ўнівэрсытэцкі [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі Двор|Вялікі Двор]]. Утварае адзіны архітэктурны комплекс з званіцай.

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Maci Božaja Vilenskaja. Маці Божая Віленская (L. Tarasievič, 1684).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Віленскай або Прыбаўленьне розуму]]

Першы драўляны парафіяльны касьцёл у Вільні збудавалі ў 1387 годзе з фундацыі [[Ягайла|Ягайлы]] (паводле іншай вэрсіі, яшчэ ў 1386 годзе&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 194.&lt;/ref&gt;). Ён стаяў на старым Рынку ў цэнтры тагачаснага места, магчыма, на месцы ранейшага паганскага капішча&lt;ref&gt;Kirkoras A. D. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 45.&lt;/ref&gt;. У 1390 годзе будынак спалілі крыжакі. У канцы XIV — першай чвэрці XV ст. на месцы спаленага збудавалі новы мураваны касьцёл, асьвечаны ў 1427 годзе ў гонар Сьвятога [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]] і [[Ян Багаслоў|Яна Эвангеліста]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 423.&lt;/ref&gt;. Першы [[Готыка|гатычны]] касьцёл у тры [[нэф]]ы неаднаразова рамантаваўся і перабудоўваўся. У цяперашнім касьцёле захаваліся асобныя элемэнты готыкі.

У 1510 і 1530 гадох касьцёл моцна пацярпеў ад пажараў, па якіх [[франтон]]у галоўнага фасаду надалі рысы [[Рэнэсанс]]у. У 1568 годзе ў Вільні зьявіліся [[езуіты]], якім [[біскуп віленскі]] [[Валяр’ян Пратасевіч]] набыў камяніцу побач з касьцёлам на вуліцы Біскупскай (цяпер — Унівэрсытэцкая). Будаваньне езуітамі ўласнага касьцёла ня мела посьпеху, аднак карыстацца касьцёлам Сьвятых Янаў ім не дазволіў ягоны пробашч гішпанец Пэдра Руіз дэ Морас. У 1571 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Аўгуст]] перадаў касьцёл езуітам, якія пашырылі будынак. У выніку перабудовы касьцёл стаў большым амаль на траціну сваёй ранейшай даўжыні на ўсход, да Замкавай вуліцы. Даўжыня касьцёла склала 68 м, шырыня — 27 м, ён мог зьмясьціць да 2320 вернікаў&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 196.&lt;/ref&gt;. Езуіты заснавалі пры касьцёле калегіюм, пераўтвораны ў 1579 годзе каралём і вялікім князем [[Стэфан Баторы|Стэфанам Баторыем]] у акадэмію.

[[Файл:Vilnia. Вільня (T. Makoŭski, 1600).jpg|значак|У панараме места. [[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], каля 1600 г.]]

Паміж 1574 і 1588 гадамі на гатычных мурах таўшчынёй 2,3 м надбудавалі рэнэсансавую частку вежы-званіцы. Яна неаднаразова рамантавалася па пажарах і іншых пашкоджаньнях. У XVI—XVII стагодзьдзях да касьцёла прыбудавалі капліцы, [[Крыпта|крыпты]] і дапаможныя памяшканьні. У гэты час у касьцёле адбываліся ўрачыстыя прыёмы каралёў і вялікіх князёў [[Стэфан Баторы|Стафана Баторыя]], [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]], [[Ян Казімер|Яна Казімера]], праводзіліся сьвяты езуіцкай акадэміі, а таксама дыспуты і абароны навуковых працаў. З асаблівай урачыстасьцю ў 1636 годзе прайшла цырымонія дактарызацыі паэта і прыдворнага прапаведніка [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]] перад Уладзіславам Вазам і ягоным дваром.

[[Файл:Maci Božaja Ruskaja. Вільня, Маці Божая Руская (XVII).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Рускай]]

У час вялікага пажару ў Вільні 1 ліпеня 1610 году згарэлі дах касьцёла і ўся прылеглая да помніка драўляная забудова. Але інтэр’ер не пацярпеў. За часамі [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паслалітай]] пры захопе вільні маскоўскімі войскамі ў 1655 годзе згарэў дах касьцёла, [[казакі]] разрабавалі сьвятыню і зрабілі ў ёй стайню. У 1660 годзе Вільню вызвалілі войскі гетмана [[Міхал Казімер Пац|Міхала Казімера Паца]], аднак аднаўленьне касьцёла з прычыны браку сродкаў адклалі на больш позьні тэрмін. У 1674 годзе скляпеньні, пашкоджаныя пажарам, пад узьдзеяньнем атмасфэрных ападкаў абваліліся. У аднаўленьні касьцёла ўдзельнічаў езуіцкі майстар Ян Толкач. У 1698 годзе збудавалі новую [[Закрысьція|закрысьцію]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // Беларускі гістарычны часопіс. № 1, 2004.&lt;/ref&gt;. У 1728 годзе адбылася ўрачыстая цырымонія «ўвядзеньня ў касьцёл» сьвятых — кананізаваных у 1726 годзе езуітаў [[Станіслаў Костка|Станіслава Косткі]] і [[Алаіз Ганзага|Алаіза Ганзагі]].

У пажары, які адбыўся 2 чэрвеня 1737 году, выгарала значная частка Вільні зь некалькімі касьцёламі. Полымя ахапіла таксама касьцёл Сьвятых Янаў з званіцай і калегіюм. Згарэлі драўляныя алтары, крыжы, абразы, новы арган і труны ў капліцах. Ацалела толькі закрысьція, дзьверы якой мелі жалезнае пакрыцьцё. У 1739—1745&lt;ref&gt;{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 216.&lt;/ref&gt; гадох паводле праекту [[Ян Гляўбіц|Яна Гляўбіца]] ў касьцёле ўзьвялі новыя скляпеньні, усталявалі [[арган]]ныя [[хоры]], збудавалі вялікі [[алтар]], дэкаравалі галоўны [[фасад]] і [[франтон]] [[прэзьбітэрыюм]]у. Дзякуючы гэтай рэканструкцыі, касьцёл стаў выдатным творам архітэктуры і мастацтва віленскага барока.

23 кастрычніка 1740 году ў дзень Сьвятога Яна Кантэга, духоўнага заступніка Віленскай езуіцкай акадэміі, адбылося першае набажэнства ў практычна адноўленым касьцёле. У 1745 годзе яго асьвяцілі, але рэканструкцыя працягвалася. Па скасаваньні ордэна езуітаў (1773 год) касьцёл перайшоў да [[Галоўная віленская школа|Галоўнай віленскай школы]] (пазьней [[Віленскі ўнівэрсытэт]]).

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Vilnia, Śviatych Janaŭ, Aginski. Вільня, Сьвятых Янаў, Агінскі (1861).jpg|значак|Вітраж у капліцы [[Агінскія|Агінскіх]], 1861 г.]]

Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] касьцёл працягваў дзейнічаць. У 1826—1829 гадох з ініцыятывы ўладаў [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] праводзілася грунтоўная пераробка інтэр’еру. У 1827 годзе каля ўваходу на паўднёвым фасадзе паводле праекту архітэктара [[Караль Падчашынскі|Караля Падчашынскага]] збудавалі [[портык]] у стылі [[клясыцызм]] з чатырма калёнамі [[Карынфскі ордэр|карынфскага ордэру]].

Калі па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады ў 1832 годзе зачынілі ўнівэсытэт, касьцёл перайшоў да [[Віленская Мэдычна-хірургічная акадэмія|Мэдычна-хірургічнай акадэміі]] і пачаў звацца Акадэмічным касьцёлам Сьвятога Яна. Па скасаваньні Віленскай Мэдычна-хірургічнай акадэміі (1842 год) сьвятыня пазбавілася афіцыйнага скарбовага ўладальніка і стала самастойным парафіяльным касьцёлам.

=== Найноўшы час ===
З часоў міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] і да 1941 году вікарыем касьцёла быў беларускі ксёндз [[Станіслаў Глякоўскі]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Лашкевіч К. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://news.tut.by/summer/214663.html| загаловак = «Страчаная сталіца». Шэсць бажніц, якія варта наведаць беларусу ў Вільні | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 20 лютага 2017 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У адабраным у вернікаў будынку некаторы час быў склад паперы камуністычнай газэты «Цеса» ({{мова-lt|«Tiesa»|скарочана}}). У 1965—1978 гадох праводзілася рэстаўрацыя ўсяго архітэктурнага комплексу&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 424.&lt;/ref&gt;, па якой касьцёл перадалі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскаму дзяржаўнаму ўнівэрсытэту]]. У будынку разьмясьціўся Музэй навукі (Музэй навуковай думкі) з адпаведнай экспазыцыяй.

Па зьмене дзяржаўнага ладу касьцёл у парадку [[Рэстытуцыя|рэстытуцыі]] вярнулі каталікам і 11 ліпеня 1991 году нанова асьвяцілі. У наш час дзейнічае як непарафіяльны касьцёл Віленскага дэканату, які кіруецца айцамі-езуітамі. Набажэнствы праходзяць на [[Летувіская мова|летувіскай мове]], у нядзелі — на [[лаціна|лаціне]].

Зрэдку арганізоўваюцца канцэрты і рэгулярна адбываюцца ўрачыстыя цырымоніі іматрыкуляцыі студэнтаў, уручэньні дыплёмаў бакаляўраў і магістраў, заканчэньня навучальнага году, іншыя ўнівэрсытэцкія ўрачыстасьці. 5 верасьня 1993 году ў касьцёле адбылася сустрэча інтэлігенцыі з папам рымскім [[Ян Павал II|Янам Паўлам II]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lcn.lt/b_dokumentai/popiezius_Lietuvoje/JP2_8.html | загаловак = Šventojo Tėvo kalba inteligentijai Vilniaus universiteto Šv. Jonų bažnyčioje| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

У касьцёле праходзяць разьвітаньні зь нябожчыкамі, якія мелі значныя заслугі ў галіне навукі і мастацтва, напрыклад, з журналістам, пісьменьнікам, гісторыкам літаратуры [[Ёнас Булота|Ёнасам Булотам]] у чэрвені 2004 году, пісьменьніцай [[Бірута Пукялявічуце|Бірутай Пукялявічуце]] (23 — 24 верасьня 2007 году, сьпеваком, акторам і тэлевядоўцам [[Вітаўтас Кярнагіс|Вітаўтасам Кярнагісам]] 16 сакавіка 2008 году.

== Архітэктура ==

=== Касьцёл ===
[[Файл:StAnnaKaplica.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Сьвятой Ганны]]
[[Файл:StJohnChurchWilno.jpg|міні|Галоўны партал]]

Помнік архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], у якім прасочваюцца рысы [[готыка|гатычнага]] папярэдніка: высокія вузкія сьпічастыя аконныя праёмы і [[контрфорс]]ы на бакавых [[фасад]]ах. Першы мураваны будынак меў выцягнуты 3-[[нэф]]авы [[каталікон]], 8 [[слуп|апорных слупоў]] падтрымлівалі [[скляпеньні]] роўнавысокіх [[травея]]ў цэнтральнага і бакавых нэфаў, утвараючы, такім чынам, залявы аб’ём.

Галоўны заходні фасад выходзіць да ўнівэрсытэцкага [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі двор|Вялікага Двара]] (ранейшая назва — двор Скаргі). Яго адносяць да найбольш арыгінальных твораў архітэктуры віленскага барока. Архітэктар [[Ян Гляўбіц]], не парушаючы агульнага гатычнага характару, надзяліў [[фасад]] барокавай абалонкай. Барокавыя рысы атрымалі ранейшыя дзьвярныя і аконныя праёмы. Аснову кампазыцыі галоўнага фасаду складае гарманічны рытм гарызантальных і вэртыкальных элемэнтаў пры ўскладненьні формаў зьнізу ўверх.
 
Галоўны фасад падзяляецца на чатыры часткі шырокімі хвалістымі лініямі складанага профілю. Партал цэнтральнага ўваходу аздабляюць дзьве невялікія калёны, якія падтрымліваюць дэкаратыўны [[балькон]]. Ніжні параўнальна сьціплы ярус сьціпла аздабляецца [[Рустыка|рустам]]; на ім вылучаецца пышны партал і ўсталяваная пазьней табліца ў памяць другога рэктара езуіцкай калегіі [[Якуб Вуек|Якуба Вуека]] і першага рэктара віленскай езуіцкай акадэміі і ўнівэрсытэту [[Пётар Скарга|Пятра Скаргі]].

Аздабленьне другога яруса фасаду пышнейшае. У глыбокія [[Ніша|нішы]] зьмяшчаюцца тры высокіх вузкіх акна. Чатыры групы [[пілястра]]ў і дэкаратыўных калёнаў у міжаконьнях працягваюць [[рызаліт]]ы ніжняга ярусу. Дзьве зь іх працягваюцца ў трэцім, вузкім і нізкім ярусе, злучаным буйнымі [[валюта]]мі, што надае фасаду складнасьць і вышынную скіраванасьць. Паміж калёнамі трэцяга ярусу месьцяцца фігуры [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Багаслоў|эвангеліста Яна]], [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]], створаныя скульптарам Янам Гедэлем. У цэнтры трэцяга ярусу знаходзіцца ніша, паабапал — характэрныя смоўжападобныя валюты. У верхняй частцы фасаду таксама зьмяшчаецца ніша. Верхні ярус аздабляюць [[рэльеф (скульптура)|барэльефы]], скульптурныя дэталі, ажурны крыж і ажурныя вазы з каванага мэталу. Два верхнія ярусы ўтвараюць дынамічны контур плястычных формаў.

Аналягічны выгляд мае барокавы франтон (фацыта) усходняга фасаду касьцёла, які адносіцца да таго ж пэрыяду і найлепш разглядаецца з рогу вуліцаў Замкавай і Сьвятаянскай. Як і галоўны фасад, ён аздабляецца багатымі калёнамі, пілястрамі, ламанымі [[карніз]]амі, скульптурамі, [[картуш]]амі і творамі мэталёвай плястыкі. Хвалістыя [[Роўніца|роўніцы]] сьценаў і пастаўленыя пад кутом калёны і пілястры надаюць франтону яшчэ большую дынаміку. Бакавыя фасады збольшага захавалі гатычныя формы і канструкцыі.
 
На вонкавай сьцяне [[прэзьбітэрыюм]]у з боку вуліцы Замкавай месьціцца вялікая мармуровая памятная табліца роду [[Храптовічы|Храптовічаў]], аздобленая ў стылі [[ракако]] (1759 год). Над ёй ад пачатку знаходзілася ўкрыжаваньне з пазалочанай фігурай Збаўцы. На ўсходнім фасадзе касьцёла была вялікая [[фрэска]] з выявай сцэнаў эпідэміі чумы 1710 году, зафарбаваная ў XIX ст.

=== Інтэр’ер ===
[[Файл:Church of St. Johns Interior 2, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|160px|зьлева|значак|Галоўны алтар]]
[[Файл:Church of St. Johns Interior 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|міні|Цэнтральны нэф]]

Унутраная прастора захавала гатычную ўрачыстасьць, узмоцненую барокавай пышнасьцю. Інтэр'ер аздабляецца ансамблем зь дзесяці алтароў на розных узроўнях, у розных роўніцах. Галоўны алтар, збудаваны на сродкі [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалка]] [[Альбрэхт Радзівіл|Альбрэхта Радзівіла]], месьціцца паміж дзьвюма масіўнымі калёнамі, у якіх разьмяшчаюцца іншыя алтары. Каля калёнаў стаяць скульптуры [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], папы рымскага [[Грыгорыюс I (папа рымскі)|Рыгора Вялікага]], [[Ансэльм Кентэрбэрыйскі|Сьвятога Ансэльма]] і [[Аўгустын Блажэнны|Сьвятога Аўгустына]]. Галоўны алтар злучаецца з алтарамі [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]]. За гэтай групай ля паўднёвай сьцяны разьмяшчаецца алтар Марыі Ларэцкай, аточаны дэкаратыўнай загарадзьдзю каванага жалеза з варотамі. У бакавых паўночным і паўднёвым нэфах разьмяшчаюцца паўкругам, паўтараючы форму [[Апсыда (архітэктура)|апсыды]], яшчэ шэсьць алтароў — [[Язафат Кунцэвіч|Сьвятога Язафата]], [[Казімер Сьвяты|Сьвятога Казімера]], Хрыста Ўкрыжаванага і сьвятых Пятра і Паўла, Сьвятога Мікалая і Маці Божай Балеснай.

[[Файл:KaplicaOginskichStJohnsChurch.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Агінскіх]]

Яшчэ трынаццаць барокавых алтароў XVIII ст. знаходзіліся ля [[пілён]]аў, якія падтрымліваюць скляпеньні. Іх разбурылі ў час рэканструкцыі інтэр’еру ў 1820-х гадох. На [[Кансоль (архітэктура)|кансолях]] у 1826 годзе паставілі скульптуры сьвятых з алтароў, разбураных пры рэканструкцыі (паводле іншых сумніўных зьвестак, статуі перанесьлі з ранейшых [[Касьцёл Сьвятога Казімера (Вільня)|касьцёлаў Сьвятога Казімера]], [[Касьцёл Сьвятога Ігнація (Вільня)|Сьвятога Ігнація]] і францішканскага касьцёла, канфіскаваных расейскімі ўладамі&lt;ref&gt;Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juliusza Kłosa, Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie popraione po zgonie autora. — Wilno, 1937. S. 150.&lt;/ref&gt;. Калёны цэнтральанага нэфу, зьвернутыя адна да ўваходу, другая ўсярэдзіну касьцёла, аздабляецца 18 гіпсавымі фігурамі па дзьве каля кожнай калёны. Зь іх 12 адлюстроўваюць розных сьвятых Янаў — [[Ян Непамуцкі|Яна Непамука]], [[Ян Дамаскін|Яна Дамаскіна]], [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], [[Ян Клімак|Яна Клімака]], [[Ян Капістран|Яна Капістрана]] і іншых, а таксама [[Банавэнтура|Сьвятога Банавэнтуру]], [[Ігнацы Лаёла|Ігнацыя Лаёлу]], [[Станіслаў Костка|Станіслава Костку]] і іншых. Статуі адносяцца да другой паловы XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 539.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:HieronimStroynowskiChurchOfStJohn.jpg|міні|Эпітафія [[Геранім Страйноўскі|Гераніма Страйноўскага]]]]

Скляпеньні цэнтральнага нэфу мелі фрэскавыя росьпісы, зафарбаваныя пры рэканструкцыі 1820-х гадоў. У касьцёле захавалася сем бакавых капліцаў рознага аб’ёму, формаў і стыляў, якія аздабляюцца скульптурамі, фрэскамі, алтарамі, калёнамі і пілястрамі. Зь іх найбольшую цікавасьць мае капліца Божага Цела, інакш — капліца-пахавальня магнатаў [[Агінскія|Агінскіх]], збудаваная ў 1768 годзе. Яе партал выканалі ў стылі [[клясыцызм]]у. У капліцу [[Сьвятая Ганна|Сьвятой Ганны]] вядзе вытанчаны партал у стылі [[ракако]].

[[Файл:Adam Mickiewicz Sw Jan.JPG|міні|160пкс|зьлева|Помнік Адаму Міцкевічу]]
 
Вялікія [[вітраж]]ы ў вокнах прэзьбітэрыюму вырабілі, відаць, у 1898 годзе ў майстэрні Эрнта Тадэ ў [[Рыга|Рызе]]. У 1948 годзе, калі касьцёл быў зачынены, вітражы практычны зьнішчылі. Пры рэканструкцыі іх аднавілі.

[[Файл:TadeuszKostuszkoPlaqueStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць стагодзьдзя сьмерці Тадэвуша Касьцюшкі]]

У касьцёле знаходзяцца некалькі мэмарыяльных плітаў, [[Бюст (скульптура)|бюстаў]] і помнікаў. Сярод іх — помнік першаму рэктару [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] па рэформе 1803 году і біскупу віленскаму [[Гераніма Страйноўскі|Гераніму Страйноўскаму]] (1752—1815). Помнік збудавалі ў 1828 годзе на сродкі, сабраныя выкладчыкамі ўнівэрсытэту і месьцічамі (621 рубель 86 капеек)&lt;ref&gt;Kirkoras A. H. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 48.&lt;/ref&gt;. Помнік, створана паводле праекту Караля Падчашынскага, складаецца з [[эпітафія|эпітафіі]] на лаціне на белай мармуровай пліце і бюста працы [[Казімер Ельскі|Казімера Ельскага]]. Эпітафію апраўляюць дзьве пары пілястраў, злучаныя авальным паўкупалам. Дзе высокія сьвяцільні паміж пілястрамі сымбалізуюць высокі ранг біскупа і рэктара. На пілястрах стаяць дзьве фігуры смуткуючых анёлаў з апушчанымі, то ёсьць згаслымі факеламі жыцьця ў руках. Побач зь імі стаяць сьлязьніцы ({{мова-la|lacrimatoria|скарочана}}). Да падножжа помніка прымацоўваецца мэталёвая пліта з гербам Страйноўскіх, сродкі на якую ахвяраваў [[Граф (тытул)|граф]] [[Адам Храптовіч]].
&lt;blockquote&gt;
&lt;center&gt;&lt;small&gt;D. O. M.&lt;br /&gt;
HIERONYMO COMITI STRZIEMEN STROYNOWSKI&lt;br /&gt;
EPISCOPO VILNENSI ORD. S. ANNAE ET&lt;br /&gt;
S. STANISLAI I CL EQUITI SCHOLARUM PER&lt;br /&gt;
LITHVANIAM MODERATORI ANTECESSORI&lt;br /&gt;
ET ACADEMIAE VILNENSIS RECTORI E VIVIS&lt;br /&gt;
EREPTOTO. A. MDCCCXV D. V. AUGUSTI. AETATIS LXII&lt;br /&gt;
VIRO GENERIS NOBILITATE MORUM&lt;br /&gt;
INTEGRITATE COMITATE ELOQUIO AC &lt;br /&gt;
DOCTRINA PERSPECTO LIITTERARUM &lt;br /&gt;
INCREMENTIS NATO EARUMQUE AMORE&lt;br /&gt;
NULLI SECUNDO DE ACADEMIA VERO DUM&lt;br /&gt;
ALEXANDRI PRIMI&lt;br /&gt;
MUNIFICENTIA EADAM INSTAURARETOR ET AUGERETUT&lt;br /&gt;
IMMORTALITER MERITO COLLEGAE CIVISQUE&lt;br /&gt;
TANTAE VIRTUTIS MEMORES AERE COLLATION&lt;br /&gt;
CENOTAPHIUM HOCCE POSUERE A. MDCCCXXVIII&lt;/small&gt;&lt;/center&gt;
&lt;/blockquote&gt;

[[Файл:SimonasDaukantasMemorialStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]]]]

У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў ва ўмовах, калі будаваньне помнікаў дзеячам культуры Рэчы Паспалітай на вуліцах і пляцах Вільні забаранялася расейскімі ўладамі, у касьцёле зьявілася некалькі помнікаў літаратарам. Сьвярша ў зьвязку з стагодзьдзем з дня нараджэньня вялікага паэта, паводле праекту архітэктара [[Тадэвуш Стрыенскі|Тадэвуша Стрыенскага]] збудавалі помнік [[Адам Міцкевіч|Адаму Міцкевічу]] з бронзавым бюстам працы [[Марцэлі Гуйскі|Марцэлія Гуйскага]]. Помнік Міцкевічу ўсталявалі ў паўднёвым нэфе ў тым месцы, дзе, паводле паданьня, любіў стаяць паэт. Ён мае форму [[саркафаг]]у на ножках у выглядзе львіных лапаў, які ўзвышаецца на высокім [[пастамэнт|пастамэнце]]; над саркафагам у авальнай нішы паміж дзьвюма калёнамі стаіць бронзавы бюст, апраўлены бронзавым пазалочаным [[ляўровы ліст|ляўровым]] лісьцем. Калёны падпіраюць [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]] зь імітацыяй мармуру, над ім у аправе зь ляўровага лісьця копія [[абраз Маці Божай Вастрабрамскай]]. Адкрыцьцё помніка, збудаванага на сабраныя грамадзкасьцю сродкі (4648,39 рублёў&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 232.&lt;/ref&gt;), адбылося 6 (18) чэрвеня 1899 году. 26 лістапада (9 сьнежня) 1901 году ў касьцёле паставілі помнік сябру А. Міцкевіча паэту [[Антоні Эдвард Адынец|Антонію Эдварду Адынцу]] (стараньнямі і на сродкі яго пляменьніка Тадэвуша Адынца) зь бюстам на [[пастамэнт|пастамэнце]] зь дзьвюх пакладзеных адна на адну кніг, разгорнутым аркушам паперы і гусіным пяром у нішы паміж дзьвюма пілястрамі. На процілеглым паўночным баку ў 1908 годзе адкрылі помнік паэту [[Уладзісла Сыракомля|Ўладзіславу Сыракомлю]] з бронзавым [[Бюст (скульптура)|бюстам]] паводле праекту скульптара Піюса Веленскага, выкананым [[Пятрас Рымша|Пятрасам Рымшам]]&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 540.&lt;/ref&gt;. Гэтыя элемэнты інтэр’еру надавалі касьцёлу характар нацыянальнага пантэона і служылі падтрыманьню патрыятычных настрояў.

У 1917 годзе, у зьвязку з стагодзьдзем сьмерці нацыянальнага героя, у паўночную сьцяну ўмуравалі гіпсавую табліцу ў памяць [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] працы скульптара [[Антоні Вівульскі|Антонія Вівульскага]]. Выкананая ў форме шырокага крыжа, яна адлюстроўвае правадыра [[Паўстаньне Касьцюшкі|паўстаньня 1794 году]] і зброю паўстанцаў — дзіды з выпрастанымі лёзамі [[Каса (прылада)|косаў]]. На пліце напісаны лёзунг паўстаньня {{мова-pl|Za wolność i swobodę ludów|скарочана}} («За вольнасьць і свабоду народаў») і дата стагодзьдзя сьмерці Касьцюшкі, намаляваны шчыт з гербамі [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]] і [[Польшча|Польшчы]]. Абарваны ніжні край пліты сымбалізуе паразу паўстанцаў і крушэньне надзеяў.

У 1979 годзе да юбілею 400-годзьдзя ўнівэрсытэту ў касьцёле ўсталявалі [[гарэльеф]]ы ў памяць летувіскіх гісторыка [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] (аўтар [[Гядзімінас Якубоніс]]) і лексыкографа [[Канстантынас Сірвідас|Канстантынаса Сірвідаса]] (аўтар [[Юозас Кедайніс]]), а таксама партрэты [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]], паэта і фальклярыста [[Людвікас Рэза|Людвікаса Рэзы]], біскупа-асьветніка [[Мацеюс Валанчус|Мацеюса Валанчуса]], паэта і грамадзкага дзеяча [[Кіпрыёнас Незабітаўскас-Забіціс|Кіпрыёнаса Незабітаўскаса-Забіціса]] (мастак [[Вітаўтас Цыпліяўскас]]), гісторыка [[Тэадор Нарбут|Тэадора Нарбута]] (мастак [[Валдас Юрявічус]]), мовазнаўца [[Казімерас Буга|Казімераса Бугі]], іншых дзеячоў літаратуры, навукі, асьветніцтва.

=== Арган ===
[[Файл:StanislawMoniuszkoOrgan.jpg|міні|Арган і бюст Станіслава Манюшкі]]

Першы [[арган]] усталявалі на сродкі Альбрэхта Радзівіла каля 1590 году. У 1700 годзе збудавалі новыя арганныя хоры і паставілі новы арган, у 1729—1735 гадох зьявіліся новыя хоры зь іншым арганам, які згарэў у пажары 1737 году. Арганныя хоры, збудаваныя паводле праекту Яна Гляўбіца па гэтым пажары, захаваліся да нашага часу. Стараньнямі рэктара [[Марцін Пачобут-Адляніцкі|Марціна Пачобута-Адляніцкага]] ў 1782 годзе ў касьцёле зьявіўся новы арган.

У 1839 годзе ў касьцёле ўсталявалі арган у 22 рэгістры працы майстра з [[Каралявец|Караляўца]] [[Адам Готлаб Каспарыні|Адама Готлаба Каспарыні]], дастаўлены ў 1836 годзе з закрытай [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкай езуіцкай акадэміі]]. Перамовы пра набыцьцё аргана спачатку ўнівэрсытэту, потым, па яго скасаваньні, мэдычна-хірургічнай акадэміі зь віленскім біскупам, кіраўніцтвам ордэна [[Піяры|піяраў]], да якіх перайшла маёмасьць Полацкай акадэміі, міністэрствам унутраных справаў Расейскай імпэрыі працягваліся зь перапынкамі, выкліканымі [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньнем 1830—1831 гадоў]] і рэарганізацыямі навучальных установаў, з 1830 да 1835 году. Мэханіку Брунэру даручылі дэмантаваць арган і арганізаваць яго дастаўку ў Вільню; адпраўлены ў [[Полацак]] у чэрвені 1835 году, ён там памёр. Па гэтым дастаўкай аргана, якая запатрабавала дадатковых выдаткаў (да 1000 рублёў срэбрам) і зьвязаных зь імі перамоваў, займаўся арганны майстар Антоні Гурыновіч. Арган даставілі ў лютым 1836 году ў 84 скрынях, ён важыў 1264 пуда (20,25 т). З жніўня 1837 году да кастрычніка 1839 году мантажом і аднаўленьнем пашкоджаных дэталяў займаліся арганныя майстры Тэадор Тыдэман і яго сыны Тэадор і Франц Тыдэман, за што ім заплацілі 3000 рублёў срэбрам. У адрэстаўраванага аргана было 40 галасоў, або рэгістраў, і 2438 трубаў. Ранейшы арган мэдычна-хірургічная акадэмія ў сьнежні 1839 году бязвыплатна перадала ў капліцу Віленскага дабрачыннага таварыства&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 195—197.&lt;/ref&gt;.

Адноўлены ў выніку шматгадовай працы да ліпеня 2000 году цяперашні арган на 65 галасоў і з 3600 трубамі — найбольшы ў Летуве. На арганных хорах стаіць бюст кампазытара [[Станіслаў Манюшка|Станіслава Манюшкі]], які ў 1840—1858 гадох жыў у [[Вільня|Вільні]] і некалькі гадоў быў арганістам касьцёла (гадавая плата складала 100 рублёў срэбрам).

=== Званіца ===
У канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзях побач з касьцёлам на сродкі [[магістрат]]у збудавалі званіцу з характэрным для рэнэсансавых пабудоваў рытмічным падзелам ярусаў і разьмяшчэньнем праёмаў. У ніжнім паверсе званіцы жыў [[кантар]] касьцёла. У званіцы ў чатыры ярусы было тры званы; у пажарах і войнах званы неаднаразова пашкоджваліся і зьнішчаліся, наўзамен адліваліся новыя. Адзін зь іх касьцёлу па пажары 1628 году падараваў [[Леў Сапега]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] перад уваходжаньнем у Вільню нямецкага войска ўсе званы вывезьлі з касьцёла. Пры рэстаўрацыі званіцы ў 1955—1957 гадох на яе ўзьнялі барокавы медны звон вядомага віленскага майстра Яна Дэламарса, адліты ў 1675 годзе для [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (Вільня)|касьцёла Сьвятога Міхала]]. Вышыня звона 58 см, дыямэтар 92 гл.

Верхні ярус званіцы дабудавалі ў сярэдзіне XVIII ст. паводле праетку Яна Гляўбіца. Ён адрозьніваецца барокавымі формамі. Куты трох ніжніх ярусаў падкрэсьліваюць пілястры, чацьвертага — пары калёнаў, значна вузейшага пятага — пастаўленыя пад кутом пілястры. Куты чацьвертага і пятага ярусаў аздабляюць дэкаратыўныя вазы (адноўленыя разам з купалам пры рэстаўрацыі ў 1955—1957 гадох). Вузкія вокны аднолькавай шырыні ў скупым апраўленьні падкрэсьліваюць вэртыкальнасьць званіцы. Жалезны крыж, выкаваны ў XVIII ст., у вышыню складае 6,2 м&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Šv. Jono, Dominikonų, Trakų gatvės. — Vilnius: Charibdė, 1998. P. 60.&lt;/ref&gt;.

Брама паміж касьцёлам і званіцай, якая была галоўным уваходам у комплекс унівэрсытэту, звычайна зачынена. З разгляднай пляцоўкі на званіцы (вышыня 45 м) адкрываецца краявід на вуліцы і завулкі Старога Места, а таксама на былыя прадмесьці паўднёвыя (Росы, Новае Места) і заходнія (Панары), якіх не відаць зь [[Вежа Гедыміна|вежы Гедыміна]] праз забудову. З 2011 году турысты могуць трапіць на разглядную пляцоўку вітымі ўсходамі або з дапамогаю ліфта.

Паэт [[Фёдар Глінка]] пакінуў наступныя ўражаньні ад разгляду Вільні з касьцельнай званіцы&lt;ref&gt;[[Фёдар Глінка|Глинка Ф.]] Письма русского офицера о Польше, австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием Отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год. Печатаны с издания 1815 году без перемен. — Москва: Типография «Русского», 1870. С. 256. [http://az.lib.ru/g/glinka_f_n/text_0060.shtml]&lt;/ref&gt;:
{|
|-
|{{пачатак цытаты}}
Па двухстах пяцідзесяці прыступках узышоў я на самы верх званіцы Сьвятога Яна, адкуль усё места, з усімі яго цэрквамі, манастырамі і замкамі, як на далоні… Учора ранкам глядзеў адтуль на Вільню, падпяразаную квітнеючымі ўзгоркамі.
{{арыгінал|ru|По двумстам пятидесяти ступеням взошёл я на самый верх колокольни Св. Иоанна, откуда весь город, со всеми его церквами, монастырями и замками, как на ладони... Вчера поутру смотрел оттуда на Вильну, опоясанную цветущими холмами.}}
{{канец цытаты}}
|}

Касьцёл і званіца, якая доўгі час была найвышэйшым будынкам у Вільні (зьвесткі вагаюцца ад 63&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 201.&lt;/ref&gt; да 68 м з крыжам&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 542.&lt;/ref&gt;), вызначылі панаваньне барока ў [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту|ансамблі ўнівэрсытэту]] і сталі архітэктурнай дамінантай барокавай панарамы места.

== Галерэя ==

=== Гістарычная графіка ===
&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1582).jpg|1582 г.
Vilnia, Zamkavaja. Вільня, Замкавая (1840).jpg|1840 г.
Vilnia, Stanisłaŭ Maniuška. Вільня, Станіслаў Манюшка (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (P. Benoist, 1850).jpg|1850 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Aziambłoŭski, 1853).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], 1853 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1862).jpg|1862 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1862).jpg|1862 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1876).jpg|1876 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1882).jpg|1882 г.
Vilnia, Vialiki Dvor. Вільня, Вялікі Двор (1911).jpg|1911 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (1901-14).jpg|да 1915 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (K. Schmoll v. Eisenwerth, 1917).jpg|К. Шмоль, 1917 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Bacher, 1917).jpg|Г. Бахэр, 1917 г.
Vilnia, Litarackaja. Вільня, Літарацкая (A. Glatz, 1918).jpg|А. Гляц, 1918 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (1919).jpg|1919 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (S. Fleury, 1896).jpg|С. Флёры, 1896 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-15).jpg|[[Ян Булгак|Я. Булгак]], 1912—1915 гг.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1913).jpg|Я. Булгак, 1913 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-14).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917) (2).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja-Zamkavaja. Вільня, Сьвятаянская-Замкавая (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (1901-18).jpg|да 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919) (2).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25).jpg|да 1926 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25) (2).jpg|да 1926 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1929).jpg|1929 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (5).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (7).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Poddębski, 1928-39).jpg|Г. Паддэмбскі, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1921-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnius Gedimino Pilies Bokštas Blick auf Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia.jpg|Агульны выгляд
Vilnius Universitetas Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia Fassade 1.jpg|Галоўны фасад
Church Facade (4729570808).jpg|Апсыда
St John's Church..JPG|Званіца з боку вуліцы Сьвятаянскай
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Мураваныя харалы}}
* Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 1, 2004. 
* Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. {{ISBN|9986-830-00-1}}.
* Jaloveckas R., Dambrauskaité T. Buv. Šv. Jono bažnyčios vilniuje restauraciniai tyrimai // Architektūros paminklai. T. 2. — Vilnus, 1972.
* Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. {{ISBN|9786-094-400-41-4}}.
* Paszenda J. Kościół Św. Jana w Wilne w okresie jezuickim 1571—1773 // Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. — W-wa, 1985. R. XXX. Z. 3.
* Paszenda J. Stiuki wileńskie XVIII wieku w świetle archiwów jezuickich // Biuletyn Historii Sztuki. — W-wa, 1974. R. XXXVI. № 2.

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{radzima.org|5711|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста ў Вільні}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.jonai.lt/ | загаловак = Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vilnius-tourism.lt/en/what-to-see/places-to-visit/churches/church-of-sts-johns | загаловак = Church of Sts Johns  | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vilnius-tourism.lt/en/ Vilniaus turizmo informacijos centras] | дата = 20 лютага 2017 | мова = en | камэнтар = }}

{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вільні|Ян]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вялікага Княства Літоўскага|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1427 годзе]]</text>
      <sha1>fqq5jtrtfev8c0km0tha9it2z0krkap</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334336</id>
      <parentid>2334335</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:59:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ п.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60849" xml:space="preserve">{{Славутасьць 
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста
|Арыгінальная назва       = {{мова-lt|Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia|скарочана}}
|Выява                    = Vilnius University Great Courtyard 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Сьвятых Янаў і званіца
|Статус                   = Ахоўная зона
|Краіна                   = Летува
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Места]]
|Месцазнаходжаньне        = Вільня
|Канфэсія                 = 
|Ордэнская прыналежнасьць = [[Езуіты|езуіцкі]]
|Тып кляштара             = 
|Тып будынка              = непарафіяльны касьцёл
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = [[Ягайла]]
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты|1387|заснаваньне|1571|пераход да ордэну езуітаў|1655|спаленьне маскоўскімі захопнікамі|1748|перабудова ў стылі віленскага барока|1945|закрыцьцё савецкімі ўладамі|1991|вяртаньне каталікам|}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = 
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 40
 |Шырата сэкундаў         = 57
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 17
 |Даўгата сэкундаў        = 18
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = зьверху
|Водступ подпісу на мапе  = 11
|Сайт                     = http://www.jonai.lt/
}}
'''Касьцё́л Сьвято́га Я́на Хрысьці́целя і Сьвято́га Я́на Эвангелі́ста''' — помнік архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у [[Вільня|Вільні]]. Знаходзіцца ў [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]], на рагу вуліцаў [[Вуліца Замкавая (Вільня)|Замкавай]] і [[Вуліца Сьвятаянская (Вільня)|Сьвятаянскай]]{{Заўвага|Афіцыйны адрас — ''Šv. Jono g. 12''}}. Дзейнічае. Твор архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[шэдэўр]] гэтага стылю, які ня мае аналягаў у сьвеце&lt;ref&gt;Lietuvos architektūros istorija. T. II: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1994. P. 68.&lt;/ref&gt;. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў [[Летува|Летувы]].

Уваходзіць у [[ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту]], галоўным фасадам выходзіць на ўнівэрсытэцкі [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі Двор|Вялікі Двор]]. Утварае адзіны архітэктурны комплекс з званіцай.

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Maci Božaja Vilenskaja. Маці Божая Віленская (L. Tarasievič, 1684).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Віленскай або Прыбаўленьне розуму]]

Першы драўляны парафіяльны касьцёл у Вільні збудавалі ў 1387 годзе з фундацыі [[Ягайла|Ягайлы]] (паводле іншай вэрсіі, яшчэ ў 1386 годзе&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 194.&lt;/ref&gt;). Ён стаяў на старым Рынку ў цэнтры тагачаснага места, магчыма, на месцы ранейшага паганскага капішча&lt;ref&gt;Kirkoras A. D. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 45.&lt;/ref&gt;. У 1390 годзе будынак спалілі крыжакі. У канцы XIV — першай чвэрці XV ст. на месцы спаленага збудавалі новы мураваны касьцёл, асьвечаны ў 1427 годзе ў гонар Сьвятога [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]] і [[Ян Багаслоў|Яна Эвангеліста]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 423.&lt;/ref&gt;. Першы [[Готыка|гатычны]] касьцёл у тры [[нэф]]ы неаднаразова рамантаваўся і перабудоўваўся. У цяперашнім касьцёле захаваліся асобныя элемэнты готыкі.

[[Файл:Maci Božaja Ruskaja. Вільня, Маці Божая Руская (XVII).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Рускай]]

У 1510 і 1530 гадох касьцёл моцна пацярпеў ад пажараў, па якіх [[франтон]]у галоўнага фасаду надалі рысы [[Рэнэсанс]]у. У 1568 годзе ў Вільні зьявіліся [[езуіты]], якім [[біскуп віленскі]] [[Валяр’ян Пратасевіч]] набыў камяніцу побач з касьцёлам на вуліцы Біскупскай (цяпер — Унівэрсытэцкая). Будаваньне езуітамі ўласнага касьцёла ня мела посьпеху, аднак карыстацца касьцёлам Сьвятых Янаў ім не дазволіў ягоны пробашч гішпанец Пэдра Руіз дэ Морас. У 1571 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Аўгуст]] перадаў касьцёл езуітам, якія пашырылі будынак. У выніку перабудовы касьцёл стаў большым амаль на траціну сваёй ранейшай даўжыні на ўсход, да Замкавай вуліцы. Даўжыня касьцёла склала 68 м, шырыня — 27 м, ён мог зьмясьціць да 2320 вернікаў&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 196.&lt;/ref&gt;. Езуіты заснавалі пры касьцёле калегіюм, пераўтвораны ў 1579 годзе каралём і вялікім князем [[Стэфан Баторы|Стэфанам Баторыем]] у акадэмію.

[[Файл:Vilnia. Вільня (T. Makoŭski, 1600).jpg|значак|У панараме места. [[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], каля 1600 г.]]

Паміж 1574 і 1588 гадамі на гатычных мурах таўшчынёй 2,3 м надбудавалі рэнэсансавую частку вежы-званіцы. Яна неаднаразова рамантавалася па пажарах і іншых пашкоджаньнях. У XVI—XVII стагодзьдзях да касьцёла прыбудавалі капліцы, [[Крыпта|крыпты]] і дапаможныя памяшканьні. У гэты час у касьцёле адбываліся ўрачыстыя прыёмы каралёў і вялікіх князёў [[Стэфан Баторы|Стафана Баторыя]], [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]], [[Ян Казімер|Яна Казімера]], праводзіліся сьвяты езуіцкай акадэміі, а таксама дыспуты і абароны навуковых працаў. З асаблівай урачыстасьцю ў 1636 годзе прайшла цырымонія дактарызацыі паэта і прыдворнага прапаведніка [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]] перад Уладзіславам Вазам і ягоным дваром.

У час вялікага пажару ў Вільні 1 ліпеня 1610 году згарэлі дах касьцёла і ўся прылеглая да помніка драўляная забудова. Але інтэр’ер не пацярпеў. За часамі [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паслалітай]] пры захопе вільні маскоўскімі войскамі ў 1655 годзе згарэў дах касьцёла, [[казакі]] разрабавалі сьвятыню і зрабілі ў ёй стайню. У 1660 годзе Вільню вызвалілі войскі гетмана [[Міхал Казімер Пац|Міхала Казімера Паца]], аднак аднаўленьне касьцёла з прычыны браку сродкаў адклалі на больш позьні тэрмін. У 1674 годзе скляпеньні, пашкоджаныя пажарам, пад узьдзеяньнем атмасфэрных ападкаў абваліліся. У аднаўленьні касьцёла ўдзельнічаў езуіцкі майстар Ян Толкач. У 1698 годзе збудавалі новую [[Закрысьція|закрысьцію]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // Беларускі гістарычны часопіс. № 1, 2004.&lt;/ref&gt;. У 1728 годзе адбылася ўрачыстая цырымонія «ўвядзеньня ў касьцёл» сьвятых — кананізаваных у 1726 годзе езуітаў [[Станіслаў Костка|Станіслава Косткі]] і [[Алаіз Ганзага|Алаіза Ганзагі]].

У пажары, які адбыўся 2 чэрвеня 1737 году, выгарала значная частка Вільні зь некалькімі касьцёламі. Полымя ахапіла таксама касьцёл Сьвятых Янаў з званіцай і калегіюм. Згарэлі драўляныя алтары, крыжы, абразы, новы арган і труны ў капліцах. Ацалела толькі закрысьція, дзьверы якой мелі жалезнае пакрыцьцё. У 1739—1745&lt;ref&gt;{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 216.&lt;/ref&gt; гадох паводле праекту [[Ян Гляўбіц|Яна Гляўбіца]] ў касьцёле ўзьвялі новыя скляпеньні, усталявалі [[арган]]ныя [[хоры]], збудавалі вялікі [[алтар]], дэкаравалі галоўны [[фасад]] і [[франтон]] [[прэзьбітэрыюм]]у. Дзякуючы гэтай рэканструкцыі, касьцёл стаў выдатным творам архітэктуры і мастацтва віленскага барока.

23 кастрычніка 1740 году ў дзень Сьвятога Яна Кантэга, духоўнага заступніка Віленскай езуіцкай акадэміі, адбылося першае набажэнства ў практычна адноўленым касьцёле. У 1745 годзе яго асьвяцілі, але рэканструкцыя працягвалася. Па скасаваньні ордэна езуітаў (1773 год) касьцёл перайшоў да [[Галоўная віленская школа|Галоўнай віленскай школы]] (пазьней [[Віленскі ўнівэрсытэт]]).

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Vilnia, Śviatych Janaŭ, Aginski. Вільня, Сьвятых Янаў, Агінскі (1861).jpg|значак|Вітраж у капліцы [[Агінскія|Агінскіх]], 1861 г.]]

Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] касьцёл працягваў дзейнічаць. У 1826—1829 гадох з ініцыятывы ўладаў [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] праводзілася грунтоўная пераробка інтэр’еру. У 1827 годзе каля ўваходу на паўднёвым фасадзе паводле праекту архітэктара [[Караль Падчашынскі|Караля Падчашынскага]] збудавалі [[портык]] у стылі [[клясыцызм]] з чатырма калёнамі [[Карынфскі ордэр|карынфскага ордэру]].

Калі па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады ў 1832 годзе зачынілі ўнівэсытэт, касьцёл перайшоў да [[Віленская Мэдычна-хірургічная акадэмія|Мэдычна-хірургічнай акадэміі]] і пачаў звацца Акадэмічным касьцёлам Сьвятога Яна. Па скасаваньні Віленскай Мэдычна-хірургічнай акадэміі (1842 год) сьвятыня пазбавілася афіцыйнага скарбовага ўладальніка і стала самастойным парафіяльным касьцёлам.

=== Найноўшы час ===
З часоў міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] і да 1941 году вікарыем касьцёла быў беларускі ксёндз [[Станіслаў Глякоўскі]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Лашкевіч К. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://news.tut.by/summer/214663.html| загаловак = «Страчаная сталіца». Шэсць бажніц, якія варта наведаць беларусу ў Вільні | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 20 лютага 2017 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У адабраным у вернікаў будынку некаторы час быў склад паперы камуністычнай газэты «Цеса» ({{мова-lt|«Tiesa»|скарочана}}). У 1965—1978 гадох праводзілася рэстаўрацыя ўсяго архітэктурнага комплексу&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 424.&lt;/ref&gt;, па якой касьцёл перадалі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскаму дзяржаўнаму ўнівэрсытэту]]. У будынку разьмясьціўся Музэй навукі (Музэй навуковай думкі) з адпаведнай экспазыцыяй.

Па зьмене дзяржаўнага ладу касьцёл у парадку [[Рэстытуцыя|рэстытуцыі]] вярнулі каталікам і 11 ліпеня 1991 году нанова асьвяцілі. У наш час дзейнічае як непарафіяльны касьцёл Віленскага дэканату, які кіруецца айцамі-езуітамі. Набажэнствы праходзяць на [[Летувіская мова|летувіскай мове]], у нядзелі — на [[лаціна|лаціне]].

Зрэдку арганізоўваюцца канцэрты і рэгулярна адбываюцца ўрачыстыя цырымоніі іматрыкуляцыі студэнтаў, уручэньні дыплёмаў бакаляўраў і магістраў, заканчэньня навучальнага году, іншыя ўнівэрсытэцкія ўрачыстасьці. 5 верасьня 1993 году ў касьцёле адбылася сустрэча інтэлігенцыі з папам рымскім [[Ян Павал II|Янам Паўлам II]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lcn.lt/b_dokumentai/popiezius_Lietuvoje/JP2_8.html | загаловак = Šventojo Tėvo kalba inteligentijai Vilniaus universiteto Šv. Jonų bažnyčioje| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

У касьцёле праходзяць разьвітаньні зь нябожчыкамі, якія мелі значныя заслугі ў галіне навукі і мастацтва, напрыклад, з журналістам, пісьменьнікам, гісторыкам літаратуры [[Ёнас Булота|Ёнасам Булотам]] у чэрвені 2004 году, пісьменьніцай [[Бірута Пукялявічуце|Бірутай Пукялявічуце]] (23 — 24 верасьня 2007 году, сьпеваком, акторам і тэлевядоўцам [[Вітаўтас Кярнагіс|Вітаўтасам Кярнагісам]] 16 сакавіка 2008 году.

== Архітэктура ==

=== Касьцёл ===
[[Файл:StAnnaKaplica.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Сьвятой Ганны]]
[[Файл:StJohnChurchWilno.jpg|міні|Галоўны партал]]

Помнік архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], у якім прасочваюцца рысы [[готыка|гатычнага]] папярэдніка: высокія вузкія сьпічастыя аконныя праёмы і [[контрфорс]]ы на бакавых [[фасад]]ах. Першы мураваны будынак меў выцягнуты 3-[[нэф]]авы [[каталікон]], 8 [[слуп|апорных слупоў]] падтрымлівалі [[скляпеньні]] роўнавысокіх [[травея]]ў цэнтральнага і бакавых нэфаў, утвараючы, такім чынам, залявы аб’ём.

Галоўны заходні фасад выходзіць да ўнівэрсытэцкага [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі двор|Вялікага Двара]] (ранейшая назва — двор Скаргі). Яго адносяць да найбольш арыгінальных твораў архітэктуры віленскага барока. Архітэктар [[Ян Гляўбіц]], не парушаючы агульнага гатычнага характару, надзяліў [[фасад]] барокавай абалонкай. Барокавыя рысы атрымалі ранейшыя дзьвярныя і аконныя праёмы. Аснову кампазыцыі галоўнага фасаду складае гарманічны рытм гарызантальных і вэртыкальных элемэнтаў пры ўскладненьні формаў зьнізу ўверх.
 
Галоўны фасад падзяляецца на чатыры часткі шырокімі хвалістымі лініямі складанага профілю. Партал цэнтральнага ўваходу аздабляюць дзьве невялікія калёны, якія падтрымліваюць дэкаратыўны [[балькон]]. Ніжні параўнальна сьціплы ярус сьціпла аздабляецца [[Рустыка|рустам]]; на ім вылучаецца пышны партал і ўсталяваная пазьней табліца ў памяць другога рэктара езуіцкай калегіі [[Якуб Вуек|Якуба Вуека]] і першага рэктара віленскай езуіцкай акадэміі і ўнівэрсытэту [[Пётар Скарга|Пятра Скаргі]].

Аздабленьне другога яруса фасаду пышнейшае. У глыбокія [[Ніша|нішы]] зьмяшчаюцца тры высокіх вузкіх акна. Чатыры групы [[пілястра]]ў і дэкаратыўных калёнаў у міжаконьнях працягваюць [[рызаліт]]ы ніжняга ярусу. Дзьве зь іх працягваюцца ў трэцім, вузкім і нізкім ярусе, злучаным буйнымі [[валюта]]мі, што надае фасаду складнасьць і вышынную скіраванасьць. Паміж калёнамі трэцяга ярусу месьцяцца фігуры [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Багаслоў|эвангеліста Яна]], [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]], створаныя скульптарам Янам Гедэлем. У цэнтры трэцяга ярусу знаходзіцца ніша, паабапал — характэрныя смоўжападобныя валюты. У верхняй частцы фасаду таксама зьмяшчаецца ніша. Верхні ярус аздабляюць [[рэльеф (скульптура)|барэльефы]], скульптурныя дэталі, ажурны крыж і ажурныя вазы з каванага мэталу. Два верхнія ярусы ўтвараюць дынамічны контур плястычных формаў.

Аналягічны выгляд мае барокавы франтон (фацыта) усходняга фасаду касьцёла, які адносіцца да таго ж пэрыяду і найлепш разглядаецца з рогу вуліцаў Замкавай і Сьвятаянскай. Як і галоўны фасад, ён аздабляецца багатымі калёнамі, пілястрамі, ламанымі [[карніз]]амі, скульптурамі, [[картуш]]амі і творамі мэталёвай плястыкі. Хвалістыя [[Роўніца|роўніцы]] сьценаў і пастаўленыя пад кутом калёны і пілястры надаюць франтону яшчэ большую дынаміку. Бакавыя фасады збольшага захавалі гатычныя формы і канструкцыі.
 
На вонкавай сьцяне [[прэзьбітэрыюм]]у з боку вуліцы Замкавай месьціцца вялікая мармуровая памятная табліца роду [[Храптовічы|Храптовічаў]], аздобленая ў стылі [[ракако]] (1759 год). Над ёй ад пачатку знаходзілася ўкрыжаваньне з пазалочанай фігурай Збаўцы. На ўсходнім фасадзе касьцёла была вялікая [[фрэска]] з выявай сцэнаў эпідэміі чумы 1710 году, зафарбаваная ў XIX ст.

=== Інтэр’ер ===
[[Файл:Church of St. Johns Interior 2, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|160px|зьлева|значак|Галоўны алтар]]
[[Файл:Church of St. Johns Interior 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|міні|Цэнтральны нэф]]

Унутраная прастора захавала гатычную ўрачыстасьць, узмоцненую барокавай пышнасьцю. Інтэр'ер аздабляецца ансамблем зь дзесяці алтароў на розных узроўнях, у розных роўніцах. Галоўны алтар, збудаваны на сродкі [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалка]] [[Альбрэхт Радзівіл|Альбрэхта Радзівіла]], месьціцца паміж дзьвюма масіўнымі калёнамі, у якіх разьмяшчаюцца іншыя алтары. Каля калёнаў стаяць скульптуры [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], папы рымскага [[Грыгорыюс I (папа рымскі)|Рыгора Вялікага]], [[Ансэльм Кентэрбэрыйскі|Сьвятога Ансэльма]] і [[Аўгустын Блажэнны|Сьвятога Аўгустына]]. Галоўны алтар злучаецца з алтарамі [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]]. За гэтай групай ля паўднёвай сьцяны разьмяшчаецца алтар Марыі Ларэцкай, аточаны дэкаратыўнай загарадзьдзю каванага жалеза з варотамі. У бакавых паўночным і паўднёвым нэфах разьмяшчаюцца паўкругам, паўтараючы форму [[Апсыда (архітэктура)|апсыды]], яшчэ шэсьць алтароў — [[Язафат Кунцэвіч|Сьвятога Язафата]], [[Казімер Сьвяты|Сьвятога Казімера]], Хрыста Ўкрыжаванага і сьвятых Пятра і Паўла, Сьвятога Мікалая і Маці Божай Балеснай.

[[Файл:KaplicaOginskichStJohnsChurch.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Агінскіх]]

Яшчэ трынаццаць барокавых алтароў XVIII ст. знаходзіліся ля [[пілён]]аў, якія падтрымліваюць скляпеньні. Іх разбурылі ў час рэканструкцыі інтэр’еру ў 1820-х гадох. На [[Кансоль (архітэктура)|кансолях]] у 1826 годзе паставілі скульптуры сьвятых з алтароў, разбураных пры рэканструкцыі (паводле іншых сумніўных зьвестак, статуі перанесьлі з ранейшых [[Касьцёл Сьвятога Казімера (Вільня)|касьцёлаў Сьвятога Казімера]], [[Касьцёл Сьвятога Ігнація (Вільня)|Сьвятога Ігнація]] і францішканскага касьцёла, канфіскаваных расейскімі ўладамі&lt;ref&gt;Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juliusza Kłosa, Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie popraione po zgonie autora. — Wilno, 1937. S. 150.&lt;/ref&gt;. Калёны цэнтральанага нэфу, зьвернутыя адна да ўваходу, другая ўсярэдзіну касьцёла, аздабляецца 18 гіпсавымі фігурамі па дзьве каля кожнай калёны. Зь іх 12 адлюстроўваюць розных сьвятых Янаў — [[Ян Непамуцкі|Яна Непамука]], [[Ян Дамаскін|Яна Дамаскіна]], [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], [[Ян Клімак|Яна Клімака]], [[Ян Капістран|Яна Капістрана]] і іншых, а таксама [[Банавэнтура|Сьвятога Банавэнтуру]], [[Ігнацы Лаёла|Ігнацыя Лаёлу]], [[Станіслаў Костка|Станіслава Костку]] і іншых. Статуі адносяцца да другой паловы XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 539.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:HieronimStroynowskiChurchOfStJohn.jpg|міні|Эпітафія [[Геранім Страйноўскі|Гераніма Страйноўскага]]]]

Скляпеньні цэнтральнага нэфу мелі фрэскавыя росьпісы, зафарбаваныя пры рэканструкцыі 1820-х гадоў. У касьцёле захавалася сем бакавых капліцаў рознага аб’ёму, формаў і стыляў, якія аздабляюцца скульптурамі, фрэскамі, алтарамі, калёнамі і пілястрамі. Зь іх найбольшую цікавасьць мае капліца Божага Цела, інакш — капліца-пахавальня магнатаў [[Агінскія|Агінскіх]], збудаваная ў 1768 годзе. Яе партал выканалі ў стылі [[клясыцызм]]у. У капліцу [[Сьвятая Ганна|Сьвятой Ганны]] вядзе вытанчаны партал у стылі [[ракако]].

[[Файл:Adam Mickiewicz Sw Jan.JPG|міні|160пкс|зьлева|Помнік Адаму Міцкевічу]]
 
Вялікія [[вітраж]]ы ў вокнах прэзьбітэрыюму вырабілі, відаць, у 1898 годзе ў майстэрні Эрнта Тадэ ў [[Рыга|Рызе]]. У 1948 годзе, калі касьцёл быў зачынены, вітражы практычны зьнішчылі. Пры рэканструкцыі іх аднавілі.

[[Файл:TadeuszKostuszkoPlaqueStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць стагодзьдзя сьмерці Тадэвуша Касьцюшкі]]

У касьцёле знаходзяцца некалькі мэмарыяльных плітаў, [[Бюст (скульптура)|бюстаў]] і помнікаў. Сярод іх — помнік першаму рэктару [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] па рэформе 1803 году і біскупу віленскаму [[Гераніма Страйноўскі|Гераніму Страйноўскаму]] (1752—1815). Помнік збудавалі ў 1828 годзе на сродкі, сабраныя выкладчыкамі ўнівэрсытэту і месьцічамі (621 рубель 86 капеек)&lt;ref&gt;Kirkoras A. H. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 48.&lt;/ref&gt;. Помнік, створана паводле праекту Караля Падчашынскага, складаецца з [[эпітафія|эпітафіі]] на лаціне на белай мармуровай пліце і бюста працы [[Казімер Ельскі|Казімера Ельскага]]. Эпітафію апраўляюць дзьве пары пілястраў, злучаныя авальным паўкупалам. Дзе высокія сьвяцільні паміж пілястрамі сымбалізуюць высокі ранг біскупа і рэктара. На пілястрах стаяць дзьве фігуры смуткуючых анёлаў з апушчанымі, то ёсьць згаслымі факеламі жыцьця ў руках. Побач зь імі стаяць сьлязьніцы ({{мова-la|lacrimatoria|скарочана}}). Да падножжа помніка прымацоўваецца мэталёвая пліта з гербам Страйноўскіх, сродкі на якую ахвяраваў [[Граф (тытул)|граф]] [[Адам Храптовіч]].
&lt;blockquote&gt;
&lt;center&gt;&lt;small&gt;D. O. M.&lt;br /&gt;
HIERONYMO COMITI STRZIEMEN STROYNOWSKI&lt;br /&gt;
EPISCOPO VILNENSI ORD. S. ANNAE ET&lt;br /&gt;
S. STANISLAI I CL EQUITI SCHOLARUM PER&lt;br /&gt;
LITHVANIAM MODERATORI ANTECESSORI&lt;br /&gt;
ET ACADEMIAE VILNENSIS RECTORI E VIVIS&lt;br /&gt;
EREPTOTO. A. MDCCCXV D. V. AUGUSTI. AETATIS LXII&lt;br /&gt;
VIRO GENERIS NOBILITATE MORUM&lt;br /&gt;
INTEGRITATE COMITATE ELOQUIO AC &lt;br /&gt;
DOCTRINA PERSPECTO LIITTERARUM &lt;br /&gt;
INCREMENTIS NATO EARUMQUE AMORE&lt;br /&gt;
NULLI SECUNDO DE ACADEMIA VERO DUM&lt;br /&gt;
ALEXANDRI PRIMI&lt;br /&gt;
MUNIFICENTIA EADAM INSTAURARETOR ET AUGERETUT&lt;br /&gt;
IMMORTALITER MERITO COLLEGAE CIVISQUE&lt;br /&gt;
TANTAE VIRTUTIS MEMORES AERE COLLATION&lt;br /&gt;
CENOTAPHIUM HOCCE POSUERE A. MDCCCXXVIII&lt;/small&gt;&lt;/center&gt;
&lt;/blockquote&gt;

[[Файл:SimonasDaukantasMemorialStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]]]]

У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў ва ўмовах, калі будаваньне помнікаў дзеячам культуры Рэчы Паспалітай на вуліцах і пляцах Вільні забаранялася расейскімі ўладамі, у касьцёле зьявілася некалькі помнікаў літаратарам. Сьвярша ў зьвязку з стагодзьдзем з дня нараджэньня вялікага паэта, паводле праекту архітэктара [[Тадэвуш Стрыенскі|Тадэвуша Стрыенскага]] збудавалі помнік [[Адам Міцкевіч|Адаму Міцкевічу]] з бронзавым бюстам працы [[Марцэлі Гуйскі|Марцэлія Гуйскага]]. Помнік Міцкевічу ўсталявалі ў паўднёвым нэфе ў тым месцы, дзе, паводле паданьня, любіў стаяць паэт. Ён мае форму [[саркафаг]]у на ножках у выглядзе львіных лапаў, які ўзвышаецца на высокім [[пастамэнт|пастамэнце]]; над саркафагам у авальнай нішы паміж дзьвюма калёнамі стаіць бронзавы бюст, апраўлены бронзавым пазалочаным [[ляўровы ліст|ляўровым]] лісьцем. Калёны падпіраюць [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]] зь імітацыяй мармуру, над ім у аправе зь ляўровага лісьця копія [[абраз Маці Божай Вастрабрамскай]]. Адкрыцьцё помніка, збудаванага на сабраныя грамадзкасьцю сродкі (4648,39 рублёў&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 232.&lt;/ref&gt;), адбылося 6 (18) чэрвеня 1899 году. 26 лістапада (9 сьнежня) 1901 году ў касьцёле паставілі помнік сябру А. Міцкевіча паэту [[Антоні Эдвард Адынец|Антонію Эдварду Адынцу]] (стараньнямі і на сродкі яго пляменьніка Тадэвуша Адынца) зь бюстам на [[пастамэнт|пастамэнце]] зь дзьвюх пакладзеных адна на адну кніг, разгорнутым аркушам паперы і гусіным пяром у нішы паміж дзьвюма пілястрамі. На процілеглым паўночным баку ў 1908 годзе адкрылі помнік паэту [[Уладзісла Сыракомля|Ўладзіславу Сыракомлю]] з бронзавым [[Бюст (скульптура)|бюстам]] паводле праекту скульптара Піюса Веленскага, выкананым [[Пятрас Рымша|Пятрасам Рымшам]]&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 540.&lt;/ref&gt;. Гэтыя элемэнты інтэр’еру надавалі касьцёлу характар нацыянальнага пантэона і служылі падтрыманьню патрыятычных настрояў.

У 1917 годзе, у зьвязку з стагодзьдзем сьмерці нацыянальнага героя, у паўночную сьцяну ўмуравалі гіпсавую табліцу ў памяць [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] працы скульптара [[Антоні Вівульскі|Антонія Вівульскага]]. Выкананая ў форме шырокага крыжа, яна адлюстроўвае правадыра [[Паўстаньне Касьцюшкі|паўстаньня 1794 году]] і зброю паўстанцаў — дзіды з выпрастанымі лёзамі [[Каса (прылада)|косаў]]. На пліце напісаны лёзунг паўстаньня {{мова-pl|Za wolność i swobodę ludów|скарочана}} («За вольнасьць і свабоду народаў») і дата стагодзьдзя сьмерці Касьцюшкі, намаляваны шчыт з гербамі [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]] і [[Польшча|Польшчы]]. Абарваны ніжні край пліты сымбалізуе паразу паўстанцаў і крушэньне надзеяў.

У 1979 годзе да юбілею 400-годзьдзя ўнівэрсытэту ў касьцёле ўсталявалі [[гарэльеф]]ы ў памяць летувіскіх гісторыка [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] (аўтар [[Гядзімінас Якубоніс]]) і лексыкографа [[Канстантынас Сірвідас|Канстантынаса Сірвідаса]] (аўтар [[Юозас Кедайніс]]), а таксама партрэты [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]], паэта і фальклярыста [[Людвікас Рэза|Людвікаса Рэзы]], біскупа-асьветніка [[Мацеюс Валанчус|Мацеюса Валанчуса]], паэта і грамадзкага дзеяча [[Кіпрыёнас Незабітаўскас-Забіціс|Кіпрыёнаса Незабітаўскаса-Забіціса]] (мастак [[Вітаўтас Цыпліяўскас]]), гісторыка [[Тэадор Нарбут|Тэадора Нарбута]] (мастак [[Валдас Юрявічус]]), мовазнаўца [[Казімерас Буга|Казімераса Бугі]], іншых дзеячоў літаратуры, навукі, асьветніцтва.

=== Арган ===
[[Файл:StanislawMoniuszkoOrgan.jpg|міні|Арган і бюст Станіслава Манюшкі]]

Першы [[арган]] усталявалі на сродкі Альбрэхта Радзівіла каля 1590 году. У 1700 годзе збудавалі новыя арганныя хоры і паставілі новы арган, у 1729—1735 гадох зьявіліся новыя хоры зь іншым арганам, які згарэў у пажары 1737 году. Арганныя хоры, збудаваныя паводле праекту Яна Гляўбіца па гэтым пажары, захаваліся да нашага часу. Стараньнямі рэктара [[Марцін Пачобут-Адляніцкі|Марціна Пачобута-Адляніцкага]] ў 1782 годзе ў касьцёле зьявіўся новы арган.

У 1839 годзе ў касьцёле ўсталявалі арган у 22 рэгістры працы майстра з [[Каралявец|Караляўца]] [[Адам Готлаб Каспарыні|Адама Готлаба Каспарыні]], дастаўлены ў 1836 годзе з закрытай [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкай езуіцкай акадэміі]]. Перамовы пра набыцьцё аргана спачатку ўнівэрсытэту, потым, па яго скасаваньні, мэдычна-хірургічнай акадэміі зь віленскім біскупам, кіраўніцтвам ордэна [[Піяры|піяраў]], да якіх перайшла маёмасьць Полацкай акадэміі, міністэрствам унутраных справаў Расейскай імпэрыі працягваліся зь перапынкамі, выкліканымі [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньнем 1830—1831 гадоў]] і рэарганізацыямі навучальных установаў, з 1830 да 1835 году. Мэханіку Брунэру даручылі дэмантаваць арган і арганізаваць яго дастаўку ў Вільню; адпраўлены ў [[Полацак]] у чэрвені 1835 году, ён там памёр. Па гэтым дастаўкай аргана, якая запатрабавала дадатковых выдаткаў (да 1000 рублёў срэбрам) і зьвязаных зь імі перамоваў, займаўся арганны майстар Антоні Гурыновіч. Арган даставілі ў лютым 1836 году ў 84 скрынях, ён важыў 1264 пуда (20,25 т). З жніўня 1837 году да кастрычніка 1839 году мантажом і аднаўленьнем пашкоджаных дэталяў займаліся арганныя майстры Тэадор Тыдэман і яго сыны Тэадор і Франц Тыдэман, за што ім заплацілі 3000 рублёў срэбрам. У адрэстаўраванага аргана было 40 галасоў, або рэгістраў, і 2438 трубаў. Ранейшы арган мэдычна-хірургічная акадэмія ў сьнежні 1839 году бязвыплатна перадала ў капліцу Віленскага дабрачыннага таварыства&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 195—197.&lt;/ref&gt;.

Адноўлены ў выніку шматгадовай працы да ліпеня 2000 году цяперашні арган на 65 галасоў і з 3600 трубамі — найбольшы ў Летуве. На арганных хорах стаіць бюст кампазытара [[Станіслаў Манюшка|Станіслава Манюшкі]], які ў 1840—1858 гадох жыў у [[Вільня|Вільні]] і некалькі гадоў быў арганістам касьцёла (гадавая плата складала 100 рублёў срэбрам).

=== Званіца ===
У канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзях побач з касьцёлам на сродкі [[магістрат]]у збудавалі званіцу з характэрным для рэнэсансавых пабудоваў рытмічным падзелам ярусаў і разьмяшчэньнем праёмаў. У ніжнім паверсе званіцы жыў [[кантар]] касьцёла. У званіцы ў чатыры ярусы было тры званы; у пажарах і войнах званы неаднаразова пашкоджваліся і зьнішчаліся, наўзамен адліваліся новыя. Адзін зь іх касьцёлу па пажары 1628 году падараваў [[Леў Сапега]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] перад уваходжаньнем у Вільню нямецкага войска ўсе званы вывезьлі з касьцёла. Пры рэстаўрацыі званіцы ў 1955—1957 гадох на яе ўзьнялі барокавы медны звон вядомага віленскага майстра Яна Дэламарса, адліты ў 1675 годзе для [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (Вільня)|касьцёла Сьвятога Міхала]]. Вышыня звона 58 см, дыямэтар 92 гл.

Верхні ярус званіцы дабудавалі ў сярэдзіне XVIII ст. паводле праетку Яна Гляўбіца. Ён адрозьніваецца барокавымі формамі. Куты трох ніжніх ярусаў падкрэсьліваюць пілястры, чацьвертага — пары калёнаў, значна вузейшага пятага — пастаўленыя пад кутом пілястры. Куты чацьвертага і пятага ярусаў аздабляюць дэкаратыўныя вазы (адноўленыя разам з купалам пры рэстаўрацыі ў 1955—1957 гадох). Вузкія вокны аднолькавай шырыні ў скупым апраўленьні падкрэсьліваюць вэртыкальнасьць званіцы. Жалезны крыж, выкаваны ў XVIII ст., у вышыню складае 6,2 м&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Šv. Jono, Dominikonų, Trakų gatvės. — Vilnius: Charibdė, 1998. P. 60.&lt;/ref&gt;.

Брама паміж касьцёлам і званіцай, якая была галоўным уваходам у комплекс унівэрсытэту, звычайна зачынена. З разгляднай пляцоўкі на званіцы (вышыня 45 м) адкрываецца краявід на вуліцы і завулкі Старога Места, а таксама на былыя прадмесьці паўднёвыя (Росы, Новае Места) і заходнія (Панары), якіх не відаць зь [[Вежа Гедыміна|вежы Гедыміна]] праз забудову. З 2011 году турысты могуць трапіць на разглядную пляцоўку вітымі ўсходамі або з дапамогаю ліфта.

Паэт [[Фёдар Глінка]] пакінуў наступныя ўражаньні ад разгляду Вільні з касьцельнай званіцы&lt;ref&gt;[[Фёдар Глінка|Глинка Ф.]] Письма русского офицера о Польше, австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием Отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год. Печатаны с издания 1815 году без перемен. — Москва: Типография «Русского», 1870. С. 256. [http://az.lib.ru/g/glinka_f_n/text_0060.shtml]&lt;/ref&gt;:
{|
|-
|{{пачатак цытаты}}
Па двухстах пяцідзесяці прыступках узышоў я на самы верх званіцы Сьвятога Яна, адкуль усё места, з усімі яго цэрквамі, манастырамі і замкамі, як на далоні… Учора ранкам глядзеў адтуль на Вільню, падпяразаную квітнеючымі ўзгоркамі.
{{арыгінал|ru|По двумстам пятидесяти ступеням взошёл я на самый верх колокольни Св. Иоанна, откуда весь город, со всеми его церквами, монастырями и замками, как на ладони... Вчера поутру смотрел оттуда на Вильну, опоясанную цветущими холмами.}}
{{канец цытаты}}
|}

Касьцёл і званіца, якая доўгі час была найвышэйшым будынкам у Вільні (зьвесткі вагаюцца ад 63&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 201.&lt;/ref&gt; да 68 м з крыжам&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 542.&lt;/ref&gt;), вызначылі панаваньне барока ў [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту|ансамблі ўнівэрсытэту]] і сталі архітэктурнай дамінантай барокавай панарамы места.

== Галерэя ==

=== Гістарычная графіка ===
&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1582).jpg|1582 г.
Vilnia, Zamkavaja. Вільня, Замкавая (1840).jpg|1840 г.
Vilnia, Stanisłaŭ Maniuška. Вільня, Станіслаў Манюшка (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (P. Benoist, 1850).jpg|1850 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Aziambłoŭski, 1853).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], 1853 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1862).jpg|1862 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1862).jpg|1862 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1876).jpg|1876 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1882).jpg|1882 г.
Vilnia, Vialiki Dvor. Вільня, Вялікі Двор (1911).jpg|1911 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (1901-14).jpg|да 1915 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (K. Schmoll v. Eisenwerth, 1917).jpg|К. Шмоль, 1917 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Bacher, 1917).jpg|Г. Бахэр, 1917 г.
Vilnia, Litarackaja. Вільня, Літарацкая (A. Glatz, 1918).jpg|А. Гляц, 1918 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (1919).jpg|1919 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (S. Fleury, 1896).jpg|С. Флёры, 1896 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-15).jpg|[[Ян Булгак|Я. Булгак]], 1912—1915 гг.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1913).jpg|Я. Булгак, 1913 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-14).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917) (2).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja-Zamkavaja. Вільня, Сьвятаянская-Замкавая (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (1901-18).jpg|да 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919) (2).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25).jpg|да 1926 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25) (2).jpg|да 1926 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1929).jpg|1929 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (5).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (7).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Poddębski, 1928-39).jpg|Г. Паддэмбскі, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1921-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnius Gedimino Pilies Bokštas Blick auf Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia.jpg|Агульны выгляд
Vilnius Universitetas Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia Fassade 1.jpg|Галоўны фасад
Church Facade (4729570808).jpg|Апсыда
St John's Church..JPG|Званіца з боку вуліцы Сьвятаянскай
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Мураваныя харалы}}
* Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 1, 2004. 
* Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. {{ISBN|9986-830-00-1}}.
* Jaloveckas R., Dambrauskaité T. Buv. Šv. Jono bažnyčios vilniuje restauraciniai tyrimai // Architektūros paminklai. T. 2. — Vilnus, 1972.
* Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. {{ISBN|9786-094-400-41-4}}.
* Paszenda J. Kościół Św. Jana w Wilne w okresie jezuickim 1571—1773 // Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. — W-wa, 1985. R. XXX. Z. 3.
* Paszenda J. Stiuki wileńskie XVIII wieku w świetle archiwów jezuickich // Biuletyn Historii Sztuki. — W-wa, 1974. R. XXXVI. № 2.

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{radzima.org|5711|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста ў Вільні}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.jonai.lt/ | загаловак = Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vilnius-tourism.lt/en/what-to-see/places-to-visit/churches/church-of-sts-johns | загаловак = Church of Sts Johns  | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vilnius-tourism.lt/en/ Vilniaus turizmo informacijos centras] | дата = 20 лютага 2017 | мова = en | камэнтар = }}

{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вільні|Ян]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вялікага Княства Літоўскага|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1427 годзе]]</text>
      <sha1>ajbt6n8wsx8qvs39pb15b6hx28fjbqq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334342</id>
      <parentid>2334336</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T22:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дзеля пераносу файлу</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60835" xml:space="preserve">{{Славутасьць 
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста
|Арыгінальная назва       = {{мова-lt|Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia|скарочана}}
|Выява                    = Vilnius University Great Courtyard 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Сьвятых Янаў і званіца
|Статус                   = Ахоўная зона
|Краіна                   = Летува
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Места]]
|Месцазнаходжаньне        = Вільня
|Канфэсія                 = 
|Ордэнская прыналежнасьць = [[Езуіты|езуіцкі]]
|Тып кляштара             = 
|Тып будынка              = непарафіяльны касьцёл
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = [[Ягайла]]
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты|1387|заснаваньне|1571|пераход да ордэну езуітаў|1655|спаленьне маскоўскімі захопнікамі|1748|перабудова ў стылі віленскага барока|1945|закрыцьцё савецкімі ўладамі|1991|вяртаньне каталікам|}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = 
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 40
 |Шырата сэкундаў         = 57
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 17
 |Даўгата сэкундаў        = 18
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = зьверху
|Водступ подпісу на мапе  = 11
|Сайт                     = http://www.jonai.lt/
}}
'''Касьцё́л Сьвято́га Я́на Хрысьці́целя і Сьвято́га Я́на Эвангелі́ста''' — помнік архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у [[Вільня|Вільні]]. Знаходзіцца ў [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]], на рагу вуліцаў [[Вуліца Замкавая (Вільня)|Замкавай]] і [[Вуліца Сьвятаянская (Вільня)|Сьвятаянскай]]{{Заўвага|Афіцыйны адрас — ''Šv. Jono g. 12''}}. Дзейнічае. Твор архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[шэдэўр]] гэтага стылю, які ня мае аналягаў у сьвеце&lt;ref&gt;Lietuvos architektūros istorija. T. II: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1994. P. 68.&lt;/ref&gt;. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў [[Летува|Летувы]].

Уваходзіць у [[ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту]], галоўным фасадам выходзіць на ўнівэрсытэцкі [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі Двор|Вялікі Двор]]. Утварае адзіны архітэктурны комплекс з званіцай.

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Maci Božaja Vilenskaja. Маці Божая Віленская (L. Tarasievič, 1684).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Віленскай або Прыбаўленьне розуму]]

Першы драўляны парафіяльны касьцёл у Вільні збудавалі ў 1387 годзе з фундацыі [[Ягайла|Ягайлы]] (паводле іншай вэрсіі, яшчэ ў 1386 годзе&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 194.&lt;/ref&gt;). Ён стаяў на старым Рынку ў цэнтры тагачаснага места, магчыма, на месцы ранейшага паганскага капішча&lt;ref&gt;Kirkoras A. D. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 45.&lt;/ref&gt;. У 1390 годзе будынак спалілі крыжакі. У канцы XIV — першай чвэрці XV ст. на месцы спаленага збудавалі новы мураваны касьцёл, асьвечаны ў 1427 годзе ў гонар Сьвятога [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]] і [[Ян Багаслоў|Яна Эвангеліста]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 423.&lt;/ref&gt;. Першы [[Готыка|гатычны]] касьцёл у тры [[нэф]]ы неаднаразова рамантаваўся і перабудоўваўся. У цяперашнім касьцёле захаваліся асобныя элемэнты готыкі.

[[Файл:Maci Božaja Ruskaja. Маці Божая Руская (XVII).jpg|значак|160пкс|зьлева|Абраз Маці Божай Рускай]]

У 1510 і 1530 гадох касьцёл моцна пацярпеў ад пажараў, па якіх [[франтон]]у галоўнага фасаду надалі рысы [[Рэнэсанс]]у. У 1568 годзе ў Вільні зьявіліся [[езуіты]], якім [[біскуп віленскі]] [[Валяр’ян Пратасевіч]] набыў камяніцу побач з касьцёлам на вуліцы Біскупскай (цяпер — Унівэрсытэцкая). Будаваньне езуітамі ўласнага касьцёла ня мела посьпеху, аднак карыстацца касьцёлам Сьвятых Янаў ім не дазволіў ягоны пробашч гішпанец Пэдра Руіз дэ Морас. У 1571 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Жыгімонт Аўгуст]] перадаў касьцёл езуітам, якія пашырылі будынак. У выніку перабудовы касьцёл стаў большым амаль на траціну сваёй ранейшай даўжыні на ўсход, да Замкавай вуліцы. Даўжыня касьцёла склала 68 м, шырыня — 27 м, ён мог зьмясьціць да 2320 вернікаў&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 196.&lt;/ref&gt;. Езуіты заснавалі пры касьцёле калегіюм, пераўтвораны ў 1579 годзе каралём і вялікім князем [[Стэфан Баторы|Стэфанам Баторыем]] у акадэмію.

[[Файл:Vilnia. Вільня (T. Makoŭski, 1600).jpg|значак|У панараме места. [[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], каля 1600 г.]]

Паміж 1574 і 1588 гадамі на гатычных мурах таўшчынёй 2,3 м надбудавалі рэнэсансавую частку вежы-званіцы. Яна неаднаразова рамантавалася па пажарах і іншых пашкоджаньнях. У XVI—XVII стагодзьдзях да касьцёла прыбудавалі капліцы, [[Крыпта|крыпты]] і дапаможныя памяшканьні. У гэты час у касьцёле адбываліся ўрачыстыя прыёмы каралёў і вялікіх князёў [[Стэфан Баторы|Стафана Баторыя]], [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]], [[Ян Казімер|Яна Казімера]], праводзіліся сьвяты езуіцкай акадэміі, а таксама дыспуты і абароны навуковых працаў. З асаблівай урачыстасьцю ў 1636 годзе прайшла цырымонія дактарызацыі паэта і прыдворнага прапаведніка [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]] перад Уладзіславам Вазам і ягоным дваром.

У час вялікага пажару ў Вільні 1 ліпеня 1610 году згарэлі дах касьцёла і ўся прылеглая да помніка драўляная забудова. Але інтэр’ер не пацярпеў. За часамі [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паслалітай]] пры захопе вільні маскоўскімі войскамі ў 1655 годзе згарэў дах касьцёла, [[казакі]] разрабавалі сьвятыню і зрабілі ў ёй стайню. У 1660 годзе Вільню вызвалілі войскі гетмана [[Міхал Казімер Пац|Міхала Казімера Паца]], аднак аднаўленьне касьцёла з прычыны браку сродкаў адклалі на больш позьні тэрмін. У 1674 годзе скляпеньні, пашкоджаныя пажарам, пад узьдзеяньнем атмасфэрных ападкаў абваліліся. У аднаўленьні касьцёла ўдзельнічаў езуіцкі майстар Ян Толкач. У 1698 годзе збудавалі новую [[Закрысьція|закрысьцію]]&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // Беларускі гістарычны часопіс. № 1, 2004.&lt;/ref&gt;. У 1728 годзе адбылася ўрачыстая цырымонія «ўвядзеньня ў касьцёл» сьвятых — кананізаваных у 1726 годзе езуітаў [[Станіслаў Костка|Станіслава Косткі]] і [[Алаіз Ганзага|Алаіза Ганзагі]].

У пажары, які адбыўся 2 чэрвеня 1737 году, выгарала значная частка Вільні зь некалькімі касьцёламі. Полымя ахапіла таксама касьцёл Сьвятых Янаў з званіцай і калегіюм. Згарэлі драўляныя алтары, крыжы, абразы, новы арган і труны ў капліцах. Ацалела толькі закрысьція, дзьверы якой мелі жалезнае пакрыцьцё. У 1739—1745&lt;ref&gt;{{Літаратура/Мураваныя харалы|к}} С. 216.&lt;/ref&gt; гадох паводле праекту [[Ян Гляўбіц|Яна Гляўбіца]] ў касьцёле ўзьвялі новыя скляпеньні, усталявалі [[арган]]ныя [[хоры]], збудавалі вялікі [[алтар]], дэкаравалі галоўны [[фасад]] і [[франтон]] [[прэзьбітэрыюм]]у. Дзякуючы гэтай рэканструкцыі, касьцёл стаў выдатным творам архітэктуры і мастацтва віленскага барока.

23 кастрычніка 1740 году ў дзень Сьвятога Яна Кантэга, духоўнага заступніка Віленскай езуіцкай акадэміі, адбылося першае набажэнства ў практычна адноўленым касьцёле. У 1745 годзе яго асьвяцілі, але рэканструкцыя працягвалася. Па скасаваньні ордэна езуітаў (1773 год) касьцёл перайшоў да [[Галоўная віленская школа|Галоўнай віленскай школы]] (пазьней [[Віленскі ўнівэрсытэт]]).

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Vilnia, Śviatych Janaŭ, Aginski. Вільня, Сьвятых Янаў, Агінскі (1861).jpg|значак|Вітраж у капліцы [[Агінскія|Агінскіх]], 1861 г.]]

Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] касьцёл працягваў дзейнічаць. У 1826—1829 гадох з ініцыятывы ўладаў [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] праводзілася грунтоўная пераробка інтэр’еру. У 1827 годзе каля ўваходу на паўднёвым фасадзе паводле праекту архітэктара [[Караль Падчашынскі|Караля Падчашынскага]] збудавалі [[портык]] у стылі [[клясыцызм]] з чатырма калёнамі [[Карынфскі ордэр|карынфскага ордэру]].

Калі па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] расейскія ўлады ў 1832 годзе зачынілі ўнівэсытэт, касьцёл перайшоў да [[Віленская Мэдычна-хірургічная акадэмія|Мэдычна-хірургічнай акадэміі]] і пачаў звацца Акадэмічным касьцёлам Сьвятога Яна. Па скасаваньні Віленскай Мэдычна-хірургічнай акадэміі (1842 год) сьвятыня пазбавілася афіцыйнага скарбовага ўладальніка і стала самастойным парафіяльным касьцёлам.

=== Найноўшы час ===
З часоў міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] і да 1941 году вікарыем касьцёла быў беларускі ксёндз [[Станіслаў Глякоўскі]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Лашкевіч К. | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://news.tut.by/summer/214663.html| загаловак = «Страчаная сталіца». Шэсць бажніц, якія варта наведаць беларусу ў Вільні | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 20 лютага 2017 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У адабраным у вернікаў будынку некаторы час быў склад паперы камуністычнай газэты «Цеса» ({{мова-lt|«Tiesa»|скарочана}}). У 1965—1978 гадох праводзілася рэстаўрацыя ўсяго архітэктурнага комплексу&lt;ref&gt;Кушнярэвіч А. Віленскі касцёл Яна Хрысціцеля і Яна Евангеліста // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 424.&lt;/ref&gt;, па якой касьцёл перадалі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскаму дзяржаўнаму ўнівэрсытэту]]. У будынку разьмясьціўся Музэй навукі (Музэй навуковай думкі) з адпаведнай экспазыцыяй.

Па зьмене дзяржаўнага ладу касьцёл у парадку [[Рэстытуцыя|рэстытуцыі]] вярнулі каталікам і 11 ліпеня 1991 году нанова асьвяцілі. У наш час дзейнічае як непарафіяльны касьцёл Віленскага дэканату, які кіруецца айцамі-езуітамі. Набажэнствы праходзяць на [[Летувіская мова|летувіскай мове]], у нядзелі — на [[лаціна|лаціне]].

Зрэдку арганізоўваюцца канцэрты і рэгулярна адбываюцца ўрачыстыя цырымоніі іматрыкуляцыі студэнтаў, уручэньні дыплёмаў бакаляўраў і магістраў, заканчэньня навучальнага году, іншыя ўнівэрсытэцкія ўрачыстасьці. 5 верасьня 1993 году ў касьцёле адбылася сустрэча інтэлігенцыі з папам рымскім [[Ян Павал II|Янам Паўлам II]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lcn.lt/b_dokumentai/popiezius_Lietuvoje/JP2_8.html | загаловак = Šventojo Tėvo kalba inteligentijai Vilniaus universiteto Šv. Jonų bažnyčioje| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

У касьцёле праходзяць разьвітаньні зь нябожчыкамі, якія мелі значныя заслугі ў галіне навукі і мастацтва, напрыклад, з журналістам, пісьменьнікам, гісторыкам літаратуры [[Ёнас Булота|Ёнасам Булотам]] у чэрвені 2004 году, пісьменьніцай [[Бірута Пукялявічуце|Бірутай Пукялявічуце]] (23 — 24 верасьня 2007 году, сьпеваком, акторам і тэлевядоўцам [[Вітаўтас Кярнагіс|Вітаўтасам Кярнагісам]] 16 сакавіка 2008 году.

== Архітэктура ==

=== Касьцёл ===
[[Файл:StAnnaKaplica.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Сьвятой Ганны]]
[[Файл:StJohnChurchWilno.jpg|міні|Галоўны партал]]

Помнік архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], у якім прасочваюцца рысы [[готыка|гатычнага]] папярэдніка: высокія вузкія сьпічастыя аконныя праёмы і [[контрфорс]]ы на бакавых [[фасад]]ах. Першы мураваны будынак меў выцягнуты 3-[[нэф]]авы [[каталікон]], 8 [[слуп|апорных слупоў]] падтрымлівалі [[скляпеньні]] роўнавысокіх [[травея]]ў цэнтральнага і бакавых нэфаў, утвараючы, такім чынам, залявы аб’ём.

Галоўны заходні фасад выходзіць да ўнівэрсытэцкага [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту#Вялікі двор|Вялікага Двара]] (ранейшая назва — двор Скаргі). Яго адносяць да найбольш арыгінальных твораў архітэктуры віленскага барока. Архітэктар [[Ян Гляўбіц]], не парушаючы агульнага гатычнага характару, надзяліў [[фасад]] барокавай абалонкай. Барокавыя рысы атрымалі ранейшыя дзьвярныя і аконныя праёмы. Аснову кампазыцыі галоўнага фасаду складае гарманічны рытм гарызантальных і вэртыкальных элемэнтаў пры ўскладненьні формаў зьнізу ўверх.
 
Галоўны фасад падзяляецца на чатыры часткі шырокімі хвалістымі лініямі складанага профілю. Партал цэнтральнага ўваходу аздабляюць дзьве невялікія калёны, якія падтрымліваюць дэкаратыўны [[балькон]]. Ніжні параўнальна сьціплы ярус сьціпла аздабляецца [[Рустыка|рустам]]; на ім вылучаецца пышны партал і ўсталяваная пазьней табліца ў памяць другога рэктара езуіцкай калегіі [[Якуб Вуек|Якуба Вуека]] і першага рэктара віленскай езуіцкай акадэміі і ўнівэрсытэту [[Пётар Скарга|Пятра Скаргі]].

Аздабленьне другога яруса фасаду пышнейшае. У глыбокія [[Ніша|нішы]] зьмяшчаюцца тры высокіх вузкіх акна. Чатыры групы [[пілястра]]ў і дэкаратыўных калёнаў у міжаконьнях працягваюць [[рызаліт]]ы ніжняга ярусу. Дзьве зь іх працягваюцца ў трэцім, вузкім і нізкім ярусе, злучаным буйнымі [[валюта]]мі, што надае фасаду складнасьць і вышынную скіраванасьць. Паміж калёнамі трэцяга ярусу месьцяцца фігуры [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Багаслоў|эвангеліста Яна]], [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]], створаныя скульптарам Янам Гедэлем. У цэнтры трэцяга ярусу знаходзіцца ніша, паабапал — характэрныя смоўжападобныя валюты. У верхняй частцы фасаду таксама зьмяшчаецца ніша. Верхні ярус аздабляюць [[рэльеф (скульптура)|барэльефы]], скульптурныя дэталі, ажурны крыж і ажурныя вазы з каванага мэталу. Два верхнія ярусы ўтвараюць дынамічны контур плястычных формаў.

Аналягічны выгляд мае барокавы франтон (фацыта) усходняга фасаду касьцёла, які адносіцца да таго ж пэрыяду і найлепш разглядаецца з рогу вуліцаў Замкавай і Сьвятаянскай. Як і галоўны фасад, ён аздабляецца багатымі калёнамі, пілястрамі, ламанымі [[карніз]]амі, скульптурамі, [[картуш]]амі і творамі мэталёвай плястыкі. Хвалістыя [[Роўніца|роўніцы]] сьценаў і пастаўленыя пад кутом калёны і пілястры надаюць франтону яшчэ большую дынаміку. Бакавыя фасады збольшага захавалі гатычныя формы і канструкцыі.
 
На вонкавай сьцяне [[прэзьбітэрыюм]]у з боку вуліцы Замкавай месьціцца вялікая мармуровая памятная табліца роду [[Храптовічы|Храптовічаў]], аздобленая ў стылі [[ракако]] (1759 год). Над ёй ад пачатку знаходзілася ўкрыжаваньне з пазалочанай фігурай Збаўцы. На ўсходнім фасадзе касьцёла была вялікая [[фрэска]] з выявай сцэнаў эпідэміі чумы 1710 году, зафарбаваная ў XIX ст.

=== Інтэр’ер ===
[[Файл:Church of St. Johns Interior 2, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|160px|зьлева|значак|Галоўны алтар]]
[[Файл:Church of St. Johns Interior 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|міні|Цэнтральны нэф]]

Унутраная прастора захавала гатычную ўрачыстасьць, узмоцненую барокавай пышнасьцю. Інтэр'ер аздабляецца ансамблем зь дзесяці алтароў на розных узроўнях, у розных роўніцах. Галоўны алтар, збудаваны на сродкі [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалка]] [[Альбрэхт Радзівіл|Альбрэхта Радзівіла]], месьціцца паміж дзьвюма масіўнымі калёнамі, у якіх разьмяшчаюцца іншыя алтары. Каля калёнаў стаяць скульптуры [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], папы рымскага [[Грыгорыюс I (папа рымскі)|Рыгора Вялікага]], [[Ансэльм Кентэрбэрыйскі|Сьвятога Ансэльма]] і [[Аўгустын Блажэнны|Сьвятога Аўгустына]]. Галоўны алтар злучаецца з алтарамі [[Ігнацы Ляёля|Сьвятога Ігнацыя]] і [[Сьвяты Францішак Ксавэры|Сьвятога Ксавэрыя]]. За гэтай групай ля паўднёвай сьцяны разьмяшчаецца алтар Марыі Ларэцкай, аточаны дэкаратыўнай загарадзьдзю каванага жалеза з варотамі. У бакавых паўночным і паўднёвым нэфах разьмяшчаюцца паўкругам, паўтараючы форму [[Апсыда (архітэктура)|апсыды]], яшчэ шэсьць алтароў — [[Язафат Кунцэвіч|Сьвятога Язафата]], [[Казімер Сьвяты|Сьвятога Казімера]], Хрыста Ўкрыжаванага і сьвятых Пятра і Паўла, Сьвятога Мікалая і Маці Божай Балеснай.

[[Файл:KaplicaOginskichStJohnsChurch.jpg|міні|160пкс|зьлева|Капліца Агінскіх]]

Яшчэ трынаццаць барокавых алтароў XVIII ст. знаходзіліся ля [[пілён]]аў, якія падтрымліваюць скляпеньні. Іх разбурылі ў час рэканструкцыі інтэр’еру ў 1820-х гадох. На [[Кансоль (архітэктура)|кансолях]] у 1826 годзе паставілі скульптуры сьвятых з алтароў, разбураных пры рэканструкцыі (паводле іншых сумніўных зьвестак, статуі перанесьлі з ранейшых [[Касьцёл Сьвятога Казімера (Вільня)|касьцёлаў Сьвятога Казімера]], [[Касьцёл Сьвятога Ігнація (Вільня)|Сьвятога Ігнація]] і францішканскага касьцёла, канфіскаваных расейскімі ўладамі&lt;ref&gt;Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juliusza Kłosa, Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie popraione po zgonie autora. — Wilno, 1937. S. 150.&lt;/ref&gt;. Калёны цэнтральанага нэфу, зьвернутыя адна да ўваходу, другая ўсярэдзіну касьцёла, аздабляецца 18 гіпсавымі фігурамі па дзьве каля кожнай калёны. Зь іх 12 адлюстроўваюць розных сьвятых Янаў — [[Ян Непамуцкі|Яна Непамука]], [[Ян Дамаскін|Яна Дамаскіна]], [[Ян Хрысьціцель|Яна Хрысьціцеля]], [[Ян Залатавуст|Яна Залатавуста]], [[Ян Клімак|Яна Клімака]], [[Ян Капістран|Яна Капістрана]] і іншых, а таксама [[Банавэнтура|Сьвятога Банавэнтуру]], [[Ігнацы Лаёла|Ігнацыя Лаёлу]], [[Станіслаў Костка|Станіслава Костку]] і іншых. Статуі адносяцца да другой паловы XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 539.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:HieronimStroynowskiChurchOfStJohn.jpg|міні|Эпітафія [[Геранім Страйноўскі|Гераніма Страйноўскага]]]]

Скляпеньні цэнтральнага нэфу мелі фрэскавыя росьпісы, зафарбаваныя пры рэканструкцыі 1820-х гадоў. У касьцёле захавалася сем бакавых капліцаў рознага аб’ёму, формаў і стыляў, якія аздабляюцца скульптурамі, фрэскамі, алтарамі, калёнамі і пілястрамі. Зь іх найбольшую цікавасьць мае капліца Божага Цела, інакш — капліца-пахавальня магнатаў [[Агінскія|Агінскіх]], збудаваная ў 1768 годзе. Яе партал выканалі ў стылі [[клясыцызм]]у. У капліцу [[Сьвятая Ганна|Сьвятой Ганны]] вядзе вытанчаны партал у стылі [[ракако]].

[[Файл:Adam Mickiewicz Sw Jan.JPG|міні|160пкс|зьлева|Помнік Адаму Міцкевічу]]
 
Вялікія [[вітраж]]ы ў вокнах прэзьбітэрыюму вырабілі, відаць, у 1898 годзе ў майстэрні Эрнта Тадэ ў [[Рыга|Рызе]]. У 1948 годзе, калі касьцёл быў зачынены, вітражы практычны зьнішчылі. Пры рэканструкцыі іх аднавілі.

[[Файл:TadeuszKostuszkoPlaqueStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць стагодзьдзя сьмерці Тадэвуша Касьцюшкі]]

У касьцёле знаходзяцца некалькі мэмарыяльных плітаў, [[Бюст (скульптура)|бюстаў]] і помнікаў. Сярод іх — помнік першаму рэктару [[Віленскі ўнівэрсытэт|імпэратарскага Віленскага ўнівэрсытэту]] па рэформе 1803 году і біскупу віленскаму [[Гераніма Страйноўскі|Гераніму Страйноўскаму]] (1752—1815). Помнік збудавалі ў 1828 годзе на сродкі, сабраныя выкладчыкамі ўнівэрсытэту і месьцічамі (621 рубель 86 капеек)&lt;ref&gt;Kirkoras A. H. Pasivaikščiojimas po Vilnių ir jo apylinkes. Vertė Kazys Uscila. — Vilnius: Mintis, 1991. P. 48.&lt;/ref&gt;. Помнік, створана паводле праекту Караля Падчашынскага, складаецца з [[эпітафія|эпітафіі]] на лаціне на белай мармуровай пліце і бюста працы [[Казімер Ельскі|Казімера Ельскага]]. Эпітафію апраўляюць дзьве пары пілястраў, злучаныя авальным паўкупалам. Дзе высокія сьвяцільні паміж пілястрамі сымбалізуюць высокі ранг біскупа і рэктара. На пілястрах стаяць дзьве фігуры смуткуючых анёлаў з апушчанымі, то ёсьць згаслымі факеламі жыцьця ў руках. Побач зь імі стаяць сьлязьніцы ({{мова-la|lacrimatoria|скарочана}}). Да падножжа помніка прымацоўваецца мэталёвая пліта з гербам Страйноўскіх, сродкі на якую ахвяраваў [[Граф (тытул)|граф]] [[Адам Храптовіч]].
&lt;blockquote&gt;
&lt;center&gt;&lt;small&gt;D. O. M.&lt;br /&gt;
HIERONYMO COMITI STRZIEMEN STROYNOWSKI&lt;br /&gt;
EPISCOPO VILNENSI ORD. S. ANNAE ET&lt;br /&gt;
S. STANISLAI I CL EQUITI SCHOLARUM PER&lt;br /&gt;
LITHVANIAM MODERATORI ANTECESSORI&lt;br /&gt;
ET ACADEMIAE VILNENSIS RECTORI E VIVIS&lt;br /&gt;
EREPTOTO. A. MDCCCXV D. V. AUGUSTI. AETATIS LXII&lt;br /&gt;
VIRO GENERIS NOBILITATE MORUM&lt;br /&gt;
INTEGRITATE COMITATE ELOQUIO AC &lt;br /&gt;
DOCTRINA PERSPECTO LIITTERARUM &lt;br /&gt;
INCREMENTIS NATO EARUMQUE AMORE&lt;br /&gt;
NULLI SECUNDO DE ACADEMIA VERO DUM&lt;br /&gt;
ALEXANDRI PRIMI&lt;br /&gt;
MUNIFICENTIA EADAM INSTAURARETOR ET AUGERETUT&lt;br /&gt;
IMMORTALITER MERITO COLLEGAE CIVISQUE&lt;br /&gt;
TANTAE VIRTUTIS MEMORES AERE COLLATION&lt;br /&gt;
CENOTAPHIUM HOCCE POSUERE A. MDCCCXXVIII&lt;/small&gt;&lt;/center&gt;
&lt;/blockquote&gt;

[[Файл:SimonasDaukantasMemorialStJohnsChurch.jpg|міні|зьлева|160пкс|Пліта ў памяць [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]]]]

У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў ва ўмовах, калі будаваньне помнікаў дзеячам культуры Рэчы Паспалітай на вуліцах і пляцах Вільні забаранялася расейскімі ўладамі, у касьцёле зьявілася некалькі помнікаў літаратарам. Сьвярша ў зьвязку з стагодзьдзем з дня нараджэньня вялікага паэта, паводле праекту архітэктара [[Тадэвуш Стрыенскі|Тадэвуша Стрыенскага]] збудавалі помнік [[Адам Міцкевіч|Адаму Міцкевічу]] з бронзавым бюстам працы [[Марцэлі Гуйскі|Марцэлія Гуйскага]]. Помнік Міцкевічу ўсталявалі ў паўднёвым нэфе ў тым месцы, дзе, паводле паданьня, любіў стаяць паэт. Ён мае форму [[саркафаг]]у на ножках у выглядзе львіных лапаў, які ўзвышаецца на высокім [[пастамэнт|пастамэнце]]; над саркафагам у авальнай нішы паміж дзьвюма калёнамі стаіць бронзавы бюст, апраўлены бронзавым пазалочаным [[ляўровы ліст|ляўровым]] лісьцем. Калёны падпіраюць [[Фрыз (архітэктура)|фрыз]] зь імітацыяй мармуру, над ім у аправе зь ляўровага лісьця копія [[абраз Маці Божай Вастрабрамскай]]. Адкрыцьцё помніка, збудаванага на сабраныя грамадзкасьцю сродкі (4648,39 рублёў&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 232.&lt;/ref&gt;), адбылося 6 (18) чэрвеня 1899 году. 26 лістапада (9 сьнежня) 1901 году ў касьцёле паставілі помнік сябру А. Міцкевіча паэту [[Антоні Эдвард Адынец|Антонію Эдварду Адынцу]] (стараньнямі і на сродкі яго пляменьніка Тадэвуша Адынца) зь бюстам на [[пастамэнт|пастамэнце]] зь дзьвюх пакладзеных адна на адну кніг, разгорнутым аркушам паперы і гусіным пяром у нішы паміж дзьвюма пілястрамі. На процілеглым паўночным баку ў 1908 годзе адкрылі помнік паэту [[Уладзісла Сыракомля|Ўладзіславу Сыракомлю]] з бронзавым [[Бюст (скульптура)|бюстам]] паводле праекту скульптара Піюса Веленскага, выкананым [[Пятрас Рымша|Пятрасам Рымшам]]&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 540.&lt;/ref&gt;. Гэтыя элемэнты інтэр’еру надавалі касьцёлу характар нацыянальнага пантэона і служылі падтрыманьню патрыятычных настрояў.

У 1917 годзе, у зьвязку з стагодзьдзем сьмерці нацыянальнага героя, у паўночную сьцяну ўмуравалі гіпсавую табліцу ў памяць [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] працы скульптара [[Антоні Вівульскі|Антонія Вівульскага]]. Выкананая ў форме шырокага крыжа, яна адлюстроўвае правадыра [[Паўстаньне Касьцюшкі|паўстаньня 1794 году]] і зброю паўстанцаў — дзіды з выпрастанымі лёзамі [[Каса (прылада)|косаў]]. На пліце напісаны лёзунг паўстаньня {{мова-pl|Za wolność i swobodę ludów|скарочана}} («За вольнасьць і свабоду народаў») і дата стагодзьдзя сьмерці Касьцюшкі, намаляваны шчыт з гербамі [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]] і [[Польшча|Польшчы]]. Абарваны ніжні край пліты сымбалізуе паразу паўстанцаў і крушэньне надзеяў.

У 1979 годзе да юбілею 400-годзьдзя ўнівэрсытэту ў касьцёле ўсталявалі [[гарэльеф]]ы ў памяць летувіскіх гісторыка [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] (аўтар [[Гядзімінас Якубоніс]]) і лексыкографа [[Канстантынас Сірвідас|Канстантынаса Сірвідаса]] (аўтар [[Юозас Кедайніс]]), а таксама партрэты [[Мацей Казімер Сарбеўскі|Сарбевія]], паэта і фальклярыста [[Людвікас Рэза|Людвікаса Рэзы]], біскупа-асьветніка [[Мацеюс Валанчус|Мацеюса Валанчуса]], паэта і грамадзкага дзеяча [[Кіпрыёнас Незабітаўскас-Забіціс|Кіпрыёнаса Незабітаўскаса-Забіціса]] (мастак [[Вітаўтас Цыпліяўскас]]), гісторыка [[Тэадор Нарбут|Тэадора Нарбута]] (мастак [[Валдас Юрявічус]]), мовазнаўца [[Казімерас Буга|Казімераса Бугі]], іншых дзеячоў літаратуры, навукі, асьветніцтва.

=== Арган ===
[[Файл:StanislawMoniuszkoOrgan.jpg|міні|Арган і бюст Станіслава Манюшкі]]

Першы [[арган]] усталявалі на сродкі Альбрэхта Радзівіла каля 1590 году. У 1700 годзе збудавалі новыя арганныя хоры і паставілі новы арган, у 1729—1735 гадох зьявіліся новыя хоры зь іншым арганам, які згарэў у пажары 1737 году. Арганныя хоры, збудаваныя паводле праекту Яна Гляўбіца па гэтым пажары, захаваліся да нашага часу. Стараньнямі рэктара [[Марцін Пачобут-Адляніцкі|Марціна Пачобута-Адляніцкага]] ў 1782 годзе ў касьцёле зьявіўся новы арган.

У 1839 годзе ў касьцёле ўсталявалі арган у 22 рэгістры працы майстра з [[Каралявец|Караляўца]] [[Адам Готлаб Каспарыні|Адама Готлаба Каспарыні]], дастаўлены ў 1836 годзе з закрытай [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкай езуіцкай акадэміі]]. Перамовы пра набыцьцё аргана спачатку ўнівэрсытэту, потым, па яго скасаваньні, мэдычна-хірургічнай акадэміі зь віленскім біскупам, кіраўніцтвам ордэна [[Піяры|піяраў]], да якіх перайшла маёмасьць Полацкай акадэміі, міністэрствам унутраных справаў Расейскай імпэрыі працягваліся зь перапынкамі, выкліканымі [[Паўстаньне 1830-1831 гадоў|паўстаньнем 1830—1831 гадоў]] і рэарганізацыямі навучальных установаў, з 1830 да 1835 году. Мэханіку Брунэру даручылі дэмантаваць арган і арганізаваць яго дастаўку ў Вільню; адпраўлены ў [[Полацак]] у чэрвені 1835 году, ён там памёр. Па гэтым дастаўкай аргана, якая запатрабавала дадатковых выдаткаў (да 1000 рублёў срэбрам) і зьвязаных зь імі перамоваў, займаўся арганны майстар Антоні Гурыновіч. Арган даставілі ў лютым 1836 году ў 84 скрынях, ён важыў 1264 пуда (20,25 т). З жніўня 1837 году да кастрычніка 1839 году мантажом і аднаўленьнем пашкоджаных дэталяў займаліся арганныя майстры Тэадор Тыдэман і яго сыны Тэадор і Франц Тыдэман, за што ім заплацілі 3000 рублёў срэбрам. У адрэстаўраванага аргана было 40 галасоў, або рэгістраў, і 2438 трубаў. Ранейшы арган мэдычна-хірургічная акадэмія ў сьнежні 1839 году бязвыплатна перадала ў капліцу Віленскага дабрачыннага таварыства&lt;ref&gt;Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. P. 195—197.&lt;/ref&gt;.

Адноўлены ў выніку шматгадовай працы да ліпеня 2000 году цяперашні арган на 65 галасоў і з 3600 трубамі — найбольшы ў Летуве. На арганных хорах стаіць бюст кампазытара [[Станіслаў Манюшка|Станіслава Манюшкі]], які ў 1840—1858 гадох жыў у [[Вільня|Вільні]] і некалькі гадоў быў арганістам касьцёла (гадавая плата складала 100 рублёў срэбрам).

=== Званіца ===
У канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзях побач з касьцёлам на сродкі [[магістрат]]у збудавалі званіцу з характэрным для рэнэсансавых пабудоваў рытмічным падзелам ярусаў і разьмяшчэньнем праёмаў. У ніжнім паверсе званіцы жыў [[кантар]] касьцёла. У званіцы ў чатыры ярусы было тры званы; у пажарах і войнах званы неаднаразова пашкоджваліся і зьнішчаліся, наўзамен адліваліся новыя. Адзін зь іх касьцёлу па пажары 1628 году падараваў [[Леў Сапега]]. За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] перад уваходжаньнем у Вільню нямецкага войска ўсе званы вывезьлі з касьцёла. Пры рэстаўрацыі званіцы ў 1955—1957 гадох на яе ўзьнялі барокавы медны звон вядомага віленскага майстра Яна Дэламарса, адліты ў 1675 годзе для [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (Вільня)|касьцёла Сьвятога Міхала]]. Вышыня звона 58 см, дыямэтар 92 гл.

Верхні ярус званіцы дабудавалі ў сярэдзіне XVIII ст. паводле праетку Яна Гляўбіца. Ён адрозьніваецца барокавымі формамі. Куты трох ніжніх ярусаў падкрэсьліваюць пілястры, чацьвертага — пары калёнаў, значна вузейшага пятага — пастаўленыя пад кутом пілястры. Куты чацьвертага і пятага ярусаў аздабляюць дэкаратыўныя вазы (адноўленыя разам з купалам пры рэстаўрацыі ў 1955—1957 гадох). Вузкія вокны аднолькавай шырыні ў скупым апраўленьні падкрэсьліваюць вэртыкальнасьць званіцы. Жалезны крыж, выкаваны ў XVIII ст., у вышыню складае 6,2 м&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Šv. Jono, Dominikonų, Trakų gatvės. — Vilnius: Charibdė, 1998. P. 60.&lt;/ref&gt;.

Брама паміж касьцёлам і званіцай, якая была галоўным уваходам у комплекс унівэрсытэту, звычайна зачынена. З разгляднай пляцоўкі на званіцы (вышыня 45 м) адкрываецца краявід на вуліцы і завулкі Старога Места, а таксама на былыя прадмесьці паўднёвыя (Росы, Новае Места) і заходнія (Панары), якіх не відаць зь [[Вежа Гедыміна|вежы Гедыміна]] праз забудову. З 2011 году турысты могуць трапіць на разглядную пляцоўку вітымі ўсходамі або з дапамогаю ліфта.

Паэт [[Фёдар Глінка]] пакінуў наступныя ўражаньні ад разгляду Вільні з касьцельнай званіцы&lt;ref&gt;[[Фёдар Глінка|Глинка Ф.]] Письма русского офицера о Польше, австрийских владениях, Пруссии и Франции, с подробным описанием Отечественной и заграничной войны с 1812 по 1815 год. Печатаны с издания 1815 году без перемен. — Москва: Типография «Русского», 1870. С. 256. [http://az.lib.ru/g/glinka_f_n/text_0060.shtml]&lt;/ref&gt;:
{|
|-
|{{пачатак цытаты}}
Па двухстах пяцідзесяці прыступках узышоў я на самы верх званіцы Сьвятога Яна, адкуль усё места, з усімі яго цэрквамі, манастырамі і замкамі, як на далоні… Учора ранкам глядзеў адтуль на Вільню, падпяразаную квітнеючымі ўзгоркамі.
{{арыгінал|ru|По двумстам пятидесяти ступеням взошёл я на самый верх колокольни Св. Иоанна, откуда весь город, со всеми его церквами, монастырями и замками, как на ладони... Вчера поутру смотрел оттуда на Вильну, опоясанную цветущими холмами.}}
{{канец цытаты}}
|}

Касьцёл і званіца, якая доўгі час была найвышэйшым будынкам у Вільні (зьвесткі вагаюцца ад 63&lt;ref&gt;Čaplikas A. R. Vilniaus gatvių istorija. Pilies gatvė. — Vilnius: Charibdė, 2005. P. 201.&lt;/ref&gt; да 68 м з крыжам&lt;ref&gt;Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 542.&lt;/ref&gt;), вызначылі панаваньне барока ў [[Ансамбль Віленскага ўнівэрсытэту|ансамблі ўнівэрсытэту]] і сталі архітэктурнай дамінантай барокавай панарамы места.

== Галерэя ==

=== Гістарычная графіка ===
&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1582).jpg|1582 г.
Vilnia, Zamkavaja. Вільня, Замкавая (1840).jpg|1840 г.
Vilnia, Stanisłaŭ Maniuška. Вільня, Станіслаў Манюшка (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (Č. Maniuška, 1840-49).jpg|Ч. Манюшка, 1840-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (P. Benoist, 1850).jpg|1850 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Aziambłoŭski, 1853).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], 1853 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1862).jpg|1862 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1862).jpg|1862 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1876).jpg|1876 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (1882).jpg|1882 г.
Vilnia, Vialiki Dvor. Вільня, Вялікі Двор (1911).jpg|1911 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (1901-14).jpg|да 1915 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (K. Schmoll v. Eisenwerth, 1917).jpg|К. Шмоль, 1917 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Bacher, 1917).jpg|Г. Бахэр, 1917 г.
Vilnia, Litarackaja. Вільня, Літарацкая (A. Glatz, 1918).jpg|А. Гляц, 1918 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (1919).jpg|1919 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (S. Fleury, 1896).jpg|С. Флёры, 1896 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-15).jpg|[[Ян Булгак|Я. Булгак]], 1912—1915 гг.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1913).jpg|Я. Булгак, 1913 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-14).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917) (2).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1917).jpg|Я. Булгак, 1917 г.
Vilnia, Zamkavaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Замкавая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja-Zamkavaja. Вільня, Сьвятаянская-Замкавая (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Śviatych Janaŭ. Вільня, Унівэрсытэцкая, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1918).jpg|Я. Булгак, 1918 г.
Vilnia, Zamkavaja-Śviatajanskaja. Вільня, Замкавая-Сьвятаянская (1901-18).jpg|да 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1919) (2).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (J. Bułhak, 1919).jpg|Я. Булгак, 1919 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25).jpg|да 1926 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1901-25) (2).jpg|да 1926 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (1929).jpg|1929 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (5).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Universyteckaja, Vialiki Dvor. Вільня, Унівэрсытэцкая, Вялікі Двор (H. Poddębski, 1937) (7).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
Vilnia, Śviatajanskaja. Вільня, Сьвятаянская (H. Poddębski, 1928-39).jpg|Г. Паддэмбскі, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1912-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
Vilnia, Śviatych Janaŭ. Вільня, Сьвятых Янаў (J. Bułhak, 1921-39).jpg|Я. Булгак, да 1939 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnius Gedimino Pilies Bokštas Blick auf Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia.jpg|Агульны выгляд
Vilnius Universitetas Šv. Jono Krikštytojo ir Šv. Jono Apaštalo ir Evangelisto Bažnycia Fassade 1.jpg|Галоўны фасад
Church Facade (4729570808).jpg|Апсыда
St John's Church..JPG|Званіца з боку вуліцы Сьвятаянскай
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/Мураваныя харалы}}
* Кушнярэвіч А. Касцёл св. Яна ў Вільні — помнік фарнай готыкі // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 1, 2004. 
* Drėma V. Vilniaus Šv. Jono bažnyčia. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 1997. {{ISBN|9986-830-00-1}}.
* Jaloveckas R., Dambrauskaité T. Buv. Šv. Jono bažnyčios vilniuje restauraciniai tyrimai // Architektūros paminklai. T. 2. — Vilnus, 1972.
* Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. T. 1. — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. {{ISBN|9786-094-400-41-4}}.
* Paszenda J. Kościół Św. Jana w Wilne w okresie jezuickim 1571—1773 // Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. — W-wa, 1985. R. XXX. Z. 3.
* Paszenda J. Stiuki wileńskie XVIII wieku w świetle archiwów jezuickich // Biuletyn Historii Sztuki. — W-wa, 1974. R. XXXVI. № 2.

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{radzima.org|5711|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і Сьвятога Яна Апостала і Эвангеліста ў Вільні}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.jonai.lt/ | загаловак = Švento Jono Krikštytojo ir Švento Jono evangelisto bažnyčia | фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 20 лютага 2017 | мова = lt | камэнтар = }}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vilnius-tourism.lt/en/what-to-see/places-to-visit/churches/church-of-sts-johns | загаловак = Church of Sts Johns  | фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.vilnius-tourism.lt/en/ Vilniaus turizmo informacijos centras] | дата = 20 лютага 2017 | мова = en | камэнтар = }}

{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вільні|Ян]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вялікага Княства Літоўскага|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Збудаваньні віленскага барока Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1427 годзе]]</text>
      <sha1>qqaz2ac4nf7exlfqa2ayek7uomec0tr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Астафей Валовіч</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29458</id>
    <revision>
      <id>2334282</id>
      <parentid>2219050</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:45:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10943" xml:space="preserve">{{Шляхціч
|Імя                 = Астафей Валовіч
|Поўнае імя          = 
|Арыгінальнае імя    = 
|Партрэт             = Astafiej Vałovič. Астафей Валовіч (XVI) (2).jpg
|Шырыня партрэту     = 
|Подпіс партрэту     = Астафей Валовіч
|Герб                = POL COA Bogoria.svg
|Шырыня гербу        = 
|Подпіс гербу        = Герб «[[Багорыя (герб)|Багорыя]]»
|Пасады              = 
|Пачатак пэрыяду     = 
|Заканчэньне пэрыяду = 
|Папярэднік          = 
|Наступнік           = 
|Імя пры нараджэньні = 
|Нарадзіўся          = 27 лютага 1520&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=27 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/37-27647 37 (27647)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/27lut-16.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;

|Месца нараджэньня   = 
|Памёр               = 20 лістапада 1587
|Месца сьмерці       = 
|Род                 = [[Валовічы]]
|Бацька              = [[Багдан Валовіч]]
|Маці                = 
|Жонка               = Фядора з [[Сапегі|Сапегаў]]
|Дзеці               = Рэгіна
|Рэлігія             = 
|Рэгаліі             = 
|Колер               = 
|Колер загалоўку     = 
}}
{{Цёзкі}}
'''Астафей Валовіч''' (1520, [[Гарадзенскі павет]] — 20 лістапада 1587) — дзяржаўны дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. [[Пісар вялікі літоўскі]] (1551—1566), [[Маршалак дворны літоўскі|маршалак гаспадарскі]] (1553—1561) і [[маршалак дворны літоўскі|дворны літоўскі]] (1561—1569), [[падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі земскі]] (1561—1566), [[падканцлер вялікі літоўскі]] (1566—1579), [[кашталян троцкі]] (1569—1579), [[канцлер вялікі літоўскі]] і [[кашталян віленскі]] (з 1579).

== Біяграфія ==
Прадстаўнік шляхецкага роду [[Валовічы|Валовічаў]] гербу «[[Багорыя (герб)|Багорыя]]», сын [[Багдан Валовіч|Багдана]]. Меў брата [[Рыгор Валовіч (?—1577)|Рыгора]].

Атрымаў хатнюю адукацыю, імаверна, навучаўся ў адным зь нямецкіх пратэстанцкіх унівэрсытэтаў. У 1540-я гады служыў сакратаром ваяводы віленскага [[Ян Юр’евіч Глябовіч|Яна Глябовіча]]. Пасада маршалка дворнага (1552 год) дала яму права ўвайсьці ў склад [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|Паноў-Рады]].

Быў падстаростам [[берасьце]]йскім з 1550 году, дзяржаўцам [[Меднікі|медніцкім]] у 1552—1561 гадох, старостам [[магілёў]]скім у 1554—1556 гадох, [[Езярышча|азярышчанскім]] у 1563 годзе, берасьцейскім у 1565—1587 гадох, [[кобрын]]скім у 1567—1587 гадох і [[Рэчыца|рэчыцкім]] з 1576 году&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафій Багданавіч // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 382.&lt;/ref&gt;.

Колькі разоў езьдзіў паслом у [[Масква|Маскву]], у тым ліку ў 1553 годзе для складаньня мірнага пагадненьня, калі адмовіўся назваць [[Іван IV|Івана IV]] «царом усяе Русі». Перамір’е падпісалі 12 верасьня 1553 году, ва ўзнагароду атрымаў ад [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] [[Магілёўскае староства]].

Удзельнічаў у [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайне]]. Камандаваў харугвай пры вызваленьні [[Полацак|Полацку]] (1579 год), у 1580 годзе з уласным аддзелам узяў [[Усьвяты]].

Адзін з арганізатараў падрыхтоўкі [[Статут ВКЛ 1566 году|Статуту ВКЛ 1566 году]]. Спрыяў улучэньню ў яго прагрэсіўных нормаў. Зь яго ініцыятывы ў Статуце зьявіўся артыкул, паводле якога «загранічнікам» забаранялася набываць землі і займаць [[урад (Вялікае Княства Літоўскае)|урады]] ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Браў актыўны ўдзел у [[Устава на валокі|аграрных рэформах 1550—1560-х гадоў]]&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Хто такі Астафей Валовіч? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 35.&lt;/ref&gt;, за гэтую службу атрымаў ад [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]] [[Усьвяты|Ўсьвяцкае]] і [[Езярышча|Азярышчанскае]] староствы.

Адзін зь лідэраў апазыцыі пры складаньні [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]]. Разам зь ваяводам віленскім і канцлерам [[Мікалай Радзівіл «Руды»|Мікалаем Радзівілам «Рудым»]], старостам жамойцкім [[Ян Хадкевіч|Янам Хадкевічам]], падскарбіем [[Мікалай Ян Нарушэвіч|Мікалаем Нарушэвічам]], прапанаваў г.зв. «Праект уніі» з 15 артыкулаў, які гарантаваў Вялікаму Княству Літоўскаму адносную незалежнасьць, аднак праект адхілілі. Разам зь іншымі магнатамі — супраціўнікамі аб’яднаньня Вялікага Княства з Каронаю пакінуў Люблінскі сойм, паслаў на [[Падляшша]] і [[Валынь]] адозвы з заклікам змагацца супраць уніі. За гэта яго пазбавілі каралеўшчынаў на Падляшшы. Аднак пазьней, па прыняцьці уніі, падпісаў яе, у выніку чаго вярнуў канфіскаванае.

Разам зь [[Ян Геранім Хадкевіч|Янам Геранімам Хадкевічам]] быў супраціўнікам абраньня вялікім князем [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]], падтрымліваў [[Эрнэст Габсбург|Эрнэста Габсбурга]], але пасьля абраньня С. Баторыя перайшоў на ягоны бок. У 1587 годзе пратэставаў супраць абраньня [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] без удзелу прадстаўнікоў ад ВКЛ.

Паводле веры спачатку быў [[праваслаўе|праваслаўным]], але перайшоў у [[кальвінізм]], у канцы жыцьця прыхільна ставіўся да [[антытрынітарызм]]у. Падтрымліваў [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]], [[Якуб з Калінаўкі|Якуба з Калінаўкі]], [[Сымон Будны|Сымона Буднага]]. Апошні прысьвяціў яму кнігу «Апраўданьне грэшнага чалавека перад Богам» ([[Нясьвіж]], 1562)&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафій Багданавіч // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 383.&lt;/ref&gt;.

На сродкі А. Валовіча ў 1559 годзе зьявіўся пераклад твору [[Швайцарыя|швайцарскага]] тэоляга-кальвініста Генрыха Булінгера «Пра праўдзівае прыняцьце цела і крыві Ісуса Хрыста».

У тэстамэнце наказаў вызваліць усіх сваіх нявольных і залежных людзей і перадаць іх пад дзяржаўную юрысдыкцыю&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафі Багданавіч // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;.

У шлюбе зь Фядорай Сапяжанкай меў дачку Рэгіну.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* Мяснікоў А. [http://zvyazda.minsk.by/second.html?r=28&amp;p=15&amp;archiv=27122000 Гуманіст, мецэнат, асветнік] // [[Звязда]]. № 264 (24115), 27 сьнежня 2000 г.
* [[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Астафей Валовіч: (Гіст.-біяг. нарыс). — {{Менск (Мн.)}}: «Голас Радзімы», 1992.
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}

{{Канцлеры вялікія літоўскія}}
{{Падканцлеры вялікія літоўскія}}
{{Падскарбіі вялікія літоўскія}}
{{Маршалкі надворныя літоўскія}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Валовіч, Астафей}}
[[Катэгорыя:Валовічы|Астафей]]
[[Катэгорыя:Пісары вялікія літоўскія]]
[[Катэгорыя:Маршалкі гаспадарскія]]
[[Катэгорыя:Кашталяны троцкія]]
[[Катэгорыя:Кашталяны віленскія]]
[[Катэгорыя:Памерлі 20 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1587 годзе]]</text>
      <sha1>leuo8mxxz0tz9q85fad680l8f6pc64n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334283</id>
      <parentid>2334282</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:46:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Шаблён:Нарадзіўся]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10957" xml:space="preserve">{{Шляхціч
|Імя                 = Астафей Валовіч
|Поўнае імя          = 
|Арыгінальнае імя    = 
|Партрэт             = Astafiej Vałovič. Астафей Валовіч (XVI) (2).jpg
|Шырыня партрэту     = 
|Подпіс партрэту     = Астафей Валовіч
|Герб                = POL COA Bogoria.svg
|Шырыня гербу        = 
|Подпіс гербу        = Герб «[[Багорыя (герб)|Багорыя]]»
|Пасады              = 
|Пачатак пэрыяду     = 
|Заканчэньне пэрыяду = 
|Папярэднік          = 
|Наступнік           = 
|Імя пры нараджэньні = 
|Нарадзіўся          = {{Нарадзіўся|27|2|1520}}&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=27 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/37-27647 37 (27647)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/27lut-16.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;

|Месца нараджэньня   = 
|Памёр               = 20 лістапада 1587
|Месца сьмерці       = 
|Род                 = [[Валовічы]]
|Бацька              = [[Багдан Валовіч]]
|Маці                = 
|Жонка               = Фядора з [[Сапегі|Сапегаў]]
|Дзеці               = Рэгіна
|Рэлігія             = 
|Рэгаліі             = 
|Колер               = 
|Колер загалоўку     = 
}}
{{Цёзкі}}
'''Астафей Валовіч''' (1520, [[Гарадзенскі павет]] — 20 лістапада 1587) — дзяржаўны дзяяч [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. [[Пісар вялікі літоўскі]] (1551—1566), [[Маршалак дворны літоўскі|маршалак гаспадарскі]] (1553—1561) і [[маршалак дворны літоўскі|дворны літоўскі]] (1561—1569), [[падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі земскі]] (1561—1566), [[падканцлер вялікі літоўскі]] (1566—1579), [[кашталян троцкі]] (1569—1579), [[канцлер вялікі літоўскі]] і [[кашталян віленскі]] (з 1579).

== Біяграфія ==
Прадстаўнік шляхецкага роду [[Валовічы|Валовічаў]] гербу «[[Багорыя (герб)|Багорыя]]», сын [[Багдан Валовіч|Багдана]]. Меў брата [[Рыгор Валовіч (?—1577)|Рыгора]].

Атрымаў хатнюю адукацыю, імаверна, навучаўся ў адным зь нямецкіх пратэстанцкіх унівэрсытэтаў. У 1540-я гады служыў сакратаром ваяводы віленскага [[Ян Юр’евіч Глябовіч|Яна Глябовіча]]. Пасада маршалка дворнага (1552 год) дала яму права ўвайсьці ў склад [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|Паноў-Рады]].

Быў падстаростам [[берасьце]]йскім з 1550 году, дзяржаўцам [[Меднікі|медніцкім]] у 1552—1561 гадох, старостам [[магілёў]]скім у 1554—1556 гадох, [[Езярышча|азярышчанскім]] у 1563 годзе, берасьцейскім у 1565—1587 гадох, [[кобрын]]скім у 1567—1587 гадох і [[Рэчыца|рэчыцкім]] з 1576 году&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафій Багданавіч // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 382.&lt;/ref&gt;.

Колькі разоў езьдзіў паслом у [[Масква|Маскву]], у тым ліку ў 1553 годзе для складаньня мірнага пагадненьня, калі адмовіўся назваць [[Іван IV|Івана IV]] «царом усяе Русі». Перамір’е падпісалі 12 верасьня 1553 году, ва ўзнагароду атрымаў ад [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] [[Магілёўскае староства]].

Удзельнічаў у [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайне]]. Камандаваў харугвай пры вызваленьні [[Полацак|Полацку]] (1579 год), у 1580 годзе з уласным аддзелам узяў [[Усьвяты]].

Адзін з арганізатараў падрыхтоўкі [[Статут ВКЛ 1566 году|Статуту ВКЛ 1566 году]]. Спрыяў улучэньню ў яго прагрэсіўных нормаў. Зь яго ініцыятывы ў Статуце зьявіўся артыкул, паводле якога «загранічнікам» забаранялася набываць землі і займаць [[урад (Вялікае Княства Літоўскае)|урады]] ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Браў актыўны ўдзел у [[Устава на валокі|аграрных рэформах 1550—1560-х гадоў]]&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Хто такі Астафей Валовіч? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 35.&lt;/ref&gt;, за гэтую службу атрымаў ад [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]] [[Усьвяты|Ўсьвяцкае]] і [[Езярышча|Азярышчанскае]] староствы.

Адзін зь лідэраў апазыцыі пры складаньні [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]]. Разам зь ваяводам віленскім і канцлерам [[Мікалай Радзівіл «Руды»|Мікалаем Радзівілам «Рудым»]], старостам жамойцкім [[Ян Хадкевіч|Янам Хадкевічам]], падскарбіем [[Мікалай Ян Нарушэвіч|Мікалаем Нарушэвічам]], прапанаваў г.зв. «Праект уніі» з 15 артыкулаў, які гарантаваў Вялікаму Княству Літоўскаму адносную незалежнасьць, аднак праект адхілілі. Разам зь іншымі магнатамі — супраціўнікамі аб’яднаньня Вялікага Княства з Каронаю пакінуў Люблінскі сойм, паслаў на [[Падляшша]] і [[Валынь]] адозвы з заклікам змагацца супраць уніі. За гэта яго пазбавілі каралеўшчынаў на Падляшшы. Аднак пазьней, па прыняцьці уніі, падпісаў яе, у выніку чаго вярнуў канфіскаванае.

Разам зь [[Ян Геранім Хадкевіч|Янам Геранімам Хадкевічам]] быў супраціўнікам абраньня вялікім князем [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]], падтрымліваў [[Эрнэст Габсбург|Эрнэста Габсбурга]], але пасьля абраньня С. Баторыя перайшоў на ягоны бок. У 1587 годзе пратэставаў супраць абраньня [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] без удзелу прадстаўнікоў ад ВКЛ.

Паводле веры спачатку быў [[праваслаўе|праваслаўным]], але перайшоў у [[кальвінізм]], у канцы жыцьця прыхільна ставіўся да [[антытрынітарызм]]у. Падтрымліваў [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]], [[Якуб з Калінаўкі|Якуба з Калінаўкі]], [[Сымон Будны|Сымона Буднага]]. Апошні прысьвяціў яму кнігу «Апраўданьне грэшнага чалавека перад Богам» ([[Нясьвіж]], 1562)&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафій Багданавіч // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 383.&lt;/ref&gt;.

На сродкі А. Валовіча ў 1559 годзе зьявіўся пераклад твору [[Швайцарыя|швайцарскага]] тэоляга-кальвініста Генрыха Булінгера «Пра праўдзівае прыняцьце цела і крыві Ісуса Хрыста».

У тэстамэнце наказаў вызваліць усіх сваіх нявольных і залежных людзей і перадаць іх пад дзяржаўную юрысдыкцыю&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Валовіч Астафі Багданавіч // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;.

У шлюбе зь Фядорай Сапяжанкай меў дачку Рэгіну.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* Мяснікоў А. [http://zvyazda.minsk.by/second.html?r=28&amp;p=15&amp;archiv=27122000 Гуманіст, мецэнат, асветнік] // [[Звязда]]. № 264 (24115), 27 сьнежня 2000 г.
* [[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Астафей Валовіч: (Гіст.-біяг. нарыс). — {{Менск (Мн.)}}: «Голас Радзімы», 1992.
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}

{{Канцлеры вялікія літоўскія}}
{{Падканцлеры вялікія літоўскія}}
{{Падскарбіі вялікія літоўскія}}
{{Маршалкі надворныя літоўскія}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Валовіч, Астафей}}
[[Катэгорыя:Валовічы|Астафей]]
[[Катэгорыя:Пісары вялікія літоўскія]]
[[Катэгорыя:Маршалкі гаспадарскія]]
[[Катэгорыя:Кашталяны троцкія]]
[[Катэгорыя:Кашталяны віленскія]]
[[Катэгорыя:Памерлі 20 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1587 годзе]]</text>
      <sha1>kzyf0f8wcuog15idzhokp9p342faj4g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ленін (вёска)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37425</id>
    <revision>
      <id>2334348</id>
      <parentid>2300189</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T07:03:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>94.254.237.174</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Назва */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25499" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Ленін (неадназначнасьць)}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Ленін
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Леніна
|Трансьлітараваная назва           = Lienin
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 1568
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкі]]
|Сельсавет                         = [[Ленінскі сельсавет (Жыткавіцкі раён)|Ленінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 131
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 652
|Год падліку колькасьці            = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = &lt;ref name=&quot;ЖРВК-2018&quot;/&gt;
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 320
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 247974
|СААТА                             = 
|Выява                             = Ghetto Lenin (Zhytkavichy district) 2c.jpg
|Апісаньне выявы                   = У колішнім мястэчку
 |Шырата градусаў                  = 52
 |Шырата хвілінаў                  = 20
 |Шырата сэкундаў                  = 23
 |Даўгата градусаў                 = 27
 |Даўгата хвілінаў                 = 29
 |Даўгата сэкундаў                 = 14
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Ле́нін'''&lt;ref name=&quot;daviednik&quot;&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 177&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Случ]]ы. Цэнтар [[Ленінскі сельсавет (Жыткавіцкі раён)|сельсавету]] [[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2010 год — 723 чалавекі. Знаходзіцца за 46 км на паўночны захад ад [[Жыткавічы|Жыткавічаў]], за 18 км ад чыгуначнай станцыі [[Мікашэвічы]] (лінія [[Лунінец]] — [[Каленкавічы]]). Аўтамабільныя дарогі на [[Мікашэвічы]] і [[Слуцак]].

Ленін — даўняе [[мястэчка]] [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыны]] (частка [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградчыны]]). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася збудаваная ў стылі [[барока]] драўляная царква Раства Багародзіцы, помнік архітэктуры XVIII ст.

== Назва ==
[[Тапонім]] Ле́нін&lt;ref name=&quot;daviednik&quot; /&gt; мае матранамічнае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 199.&lt;/ref&gt;. Паводле народнага паданьня, паселішча атрымала сваю назву ў гонар Алены, дачкі мясцовага зямяніна, якая ўтапілася ў Случы.

За польскім часам у 1939 годзе назву паселішча зьмянілі на ''Саснковічы''&lt;ref&gt;[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19391230292 Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 maja 1939 r. ''o zmianie nazwy miejscowości i gminy wiejskiej Lenin'', M.P. Nr 123, poz. 292]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}}&lt;/ref&gt; ў гонар генэрала пагранічных войскаў {{Не перакладзена|Казімер Саснкоўскі|Казімера Саснкоўскага|pl|Kazimierz Sosnkowski}}, раней спрабавалі даць назву ''Згарэлае''. За савецкім часам паселішча мела назву ''Леніна'', паводле іншых дакумэнтаў — ''Лінін'', і зусім рэдка сустракалася сапраўдная назва ''Ленін''. У лютым 1975 году адбылося афіцыйнае вяртаньне гістарычнага тапоніму — вёску зноў пачалі зваць ''Ленін''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Памяць/Жыткавіцкі раён}} С. 699.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы пісьмовы ўпамін пра Ленін зьмяшчаецца ў прывілеі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] князю [[Юры Алелькавіч (1531—1578)|Юр’ю Алелькавічу]] ад 1568 году на заснаваньне адпаведнага мястэчка. Апошні пры атрыманьні прывілею, відаць, ужо валодаў гэтымі землямі з адпаведным тапонімам. Ягоны бацька, таксама Юры Алелькавіч, князь слуцкі, удзельнік [[Аршанская бітва|Аршанскае бітвы]] 1514 году, быў жанаты з Аленай, народжанай [[Радзівіл]]. Магчыма, менавіта для яе стары пан Алелькавіч зрабіў той легендарны падарунак — сядзібу з імём каханай князёўны Алены.

У 1582 годзе, паводле выпіскі з Слонімскіх гродзкіх кніг, пры падзеле [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] паміж братамі [[Аляксандар Алелькавіч|Аляксандрам]], [[Ян Сямён Алелькавіч|Янам Сымонам]] і [[Юры Алелькавіч (1559—1586)|Юрыем]] Алелькавічамі «двор Колна зь мястэчкам Ленін» перайшлі да Аляксандра. З XVII стагодзьдзя паселішчам валодалі [[Радзівілы]]. У 1778 годзе тут збудавалі драўляную царкву Раства Багародзіцы. У царкве захоўвалася выдадзенае ў 1673 годзе Эвангельле.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Ленін апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам воласьці Мазырскага павету [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. На 1816 год у мястэчку быў 21 двор, на 1834 год — 32, на 1848 год — 43, на 1858 год — 88 двароў, дзейнічалі царква і юдэйскі малітоўны дом. Ленін злучала дарога з Слуцкам, таксама тут праходзіў вайскова-камунікацыйны тракт, які злучаў [[Петрыкаў]] зь Піншчынай. Працавалі паштовая станцыя, царкоўна-прыходзкая школа (з 1863 году). У сьпісах населеных пунктаў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], якія складаліся Геаграфічным таварыствам пры Акадэміі навук, у Эўрапейскай частцы краіны лічыцца толькі адно пасяленьне ў форме «Ленін» — мястэчка ў глыбіні [[Беларускае Палесьсе|Беларускага Палесься]]. У 1863 годзе з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] расейскія ўлады адкрылі ў Леніне аднаклясную [[народная вучэльня|народную вучэльню]]; у 1870-я гады на могілках збудавалі драўляную капліцу ў гонар вызваленьня сялянаў ад прыгоннага права. На 1866 год у мястэчку было 79 двароў.

Згодна з гістарычнымі даведкамі 5-га тома «Геаграфічнага слоўніка», выдадзенага ў Польшчы ў 1884 годзе, «''Ленін — мястэчка з супольным кіраваньнем. Зь першай чвэрці XIX стагодзьдзя ў валоданьні князёў [[Вітгенштэйны|Вітгенштэйнаў]]. Мястэчка мае 75 двароў, мост на Случы. Грамада складаецца з 13 вясковых старостваў, 40 вёсак і налічвае 1729 сялянаў мужчынскай стаці''»&lt;ref&gt;[[Аляксандар Ельскі|Jelski A.]] Lenin // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/141 141]—142.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 144 двары, дзейнічалі царква, капліца і юдэйскі малітоўны дом, працавалі народная вучэльня, хлебазапасны магазын, паравы млын, 2 заезныя дамы, 7 крамаў і пошта. На 1908 год існавалі аднайменныя мястэчка (196 двароў) і маёнтак.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Ленін занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]].

=== Найноўшы час ===
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Ленін абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;at&quot;&gt;{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}&lt;/ref&gt;. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стаў цэнтрам гміны [[Палескае ваяводзтва|Палескага ваяводзтва]]. За польскім часам мястэчка неаднаразова спрабавалі перайменаваць.

У 1939 годзе Ленін увайшоў у [[БССР]], дзе 12 кастрычніка 1940 году атрымаў афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]] і стаў цэнтрам раёну (з 1960 году ў Жыткавіцкім раёне). У гэты час тут быў 351 двор. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 16 ліпеня 1941 да 6 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]].

9 студзеня 1952 году статус Леніна панізілі да вёскі. На 1972 год тут было 252 двары, на 1994 год — 320, на 1997 год — 329, на 1999 год — 318, на 2004 год — 294. У 2000-я гады Ленін атрымаў афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]». 12 траўня 2013 году ў вёсцы ўрачыста адкрылі памятны камень у памяць польскіх і беларускіх жыхароў, забітых немцамі ў 1943 годзе&lt;ref&gt;[http://www.rp.pl/artykul/39,1008416.html ''W Leninie upamiętniono zamordowanych Polaków i Białorusinów'']{{Недаступная спасылка|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-pl}}, [http://www.rp.pl RP.PL], 12 траўня 2013 г.&lt;/ref&gt;.

&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; caption=&quot;Мястэчка на старых здымках&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Lenin, Słuč. Ленін, Случ (07.1928).jpg|Агульны выгляд мястэчка, 1928 г.
Lenin, Sitnica, Baharodzickaja. Ленін, Сітніца, Багародзіцкая (1930-39).jpg|Царква, 1930-я гг.
Lenin, Kaścieł. Ленін, Касьцёл (1920-39).jpg|Касьцёл, да 1939 г.
Lenin, Padlipja. Ленін, Падліп’я (1901-39).jpg|Вуліца Падліп’я ўвесну
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=&quot;150&quot; heights=&quot;150&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Lenin, Vialikaja. Ленін, Вялікая (1901-39).jpg|Вуліца Вялікая ўвесну
Staraja Leninskaja synagoga. Старая Ленінская сынагога (1901-39).jpg|Старая сынагога, 1906 г.
Novaja Leninskaja synagoga. Новая Ленінская сынагога (1906-39).jpg|Новая сынагога
Lenin, Słuč. Ленін, Случ (1901-39).jpg|Мост цераз раку Случ
&lt;/gallery&gt;

== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
* '''XIX стагодзьдзе''': 1858 год — 232 чал.; 1866 год — 437 чал.; 1886 год — 204 чал.; 1897 год — 753 жыды&lt;ref name=&quot;Jewish&quot;&gt;[http://www.sztetl.org.pl/be/city/lenin/ The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-be}}&lt;/ref&gt; 
* '''XX стагодзьдзе''': 1908 год — 980 чал. у ''мястэчку Леніне'' і 68 чал. у ''маёнтку Леніне''; 1909 год — 1019 чал. у ''мястэчку Леніне'' і 63 чал. у ''маёнтку Леніне''; 1921 год — 1520 чал., зь іх 928 жыдоў (61%)&lt;ref name=&quot;Jewish&quot;/&gt;; 1939 год — 2040 чал., зь іх 1071 жыд (52,5%)&lt;ref name=&quot;Jewish&quot;/&gt;; 1972 год — 842 чал.&lt;ref&gt;Феранц В. Ленін // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 348.&lt;/ref&gt;; 1940 год — 1650 чал.; 1959 год — 733 чал.; 1994 год — 893 чал.; 1997 год — 885 чал.&lt;ref&gt;Феранц В. Ленін // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 347.&lt;/ref&gt;; 1999 год — 875 чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/БелЭн|9к}} С. 200.&lt;/ref&gt;
* '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 841 чал., 294 дв.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}} С. 498&lt;/ref&gt;; 2010 год — 723 чал.&lt;ref&gt;http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/homielskaja.htm&lt;/ref&gt;; 2018 год — 652 чал., 263 дв.&lt;ref name=&quot;ЖРВК-2018&quot;&gt;[http://www.zhitkovichi.gov.by/uploads/files/Sots.pasport-2018.doc Сацыяльна-дэмаграфічная карта Ленінскага сельсавету па стане на 1 студзеня 2018 году]{{ref-ru}} / Афіцыйны сайт [[Жыткавічы|Жыткавіцкага раённага выканаўчага камітэту]]&lt;/ref&gt;

Да Другой сусьветнай вайны значную частку местачкоўцаў складалі жыды. Першыя жыдоўскія пасяленцы прыбылі ў Ленін у пачатку XVIII стагодзьдзя з [[Лахва|Лахвы]] і [[Слуцак|Слуцку]]. У траўні 1942 году нацысты стварылі ў мястэчку гета. 14 ліпеня 1942 году падчас ліквідацыі гета яны расстралялі 1850 жыдоў&lt;ref name=&quot;Jewish&quot;/&gt;.

=== Інфраструктура ===
У Леніне працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

== Забудова ==
=== Плян ===
Плян вёскі складаецца з крывалінейнай мэрыдыянальнай вуліцы з 2 завулкамі. З захаду да асноўнай далучаецца кароткая простая вуліца. Забудова цагляная і драўляная, сядзібнага тыпу. У 1987 годзе тут збудавалі 49 цагляных дамоў катэджавага тыпу, у якіх разьмясьціліся перасяленцы зь месцаў, забруджаных радыяцыяй у выніку [[Катастрофа на Чарнобыльскай АЭС|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]].

=== Вуліцы і пляцы ===
{| cellspacing=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;&quot;
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align=&quot;center&quot;
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва'''
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| 17-га верасьня вуліца || ?
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Інтэрнацыянальная вуліца || ?
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Камсамольская вуліца || ?
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Ленінская вуліца || ?
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Першамайская вуліца || ?
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Рэвалюцыйная вуліца || ?
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Савецкая вуліца || ?
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| ? || '''Вялікая''' вуліца
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| ? || '''Лахвенская''' вуліца
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| ? || '''Падліп'я''' вуліца
|}

Іншыя вуліцы: Лясная, Міру, Моладзевая, Садовая.

== Транспарт ==
Ленін знаходзіцца на 9-м кілямэтры шашы {{таблічка-by|Р|23}} ([[Мікашэвічы]] — [[Салігорск]]).

== Турыстычная інфармацыя ==
[[Файл:Ленін. Свята-Крыжаўзвіжанская капліца (02).jpg|значак|Капліца]]

=== Славутасьці ===
На старых праваслаўных могілках, у хваёвым бары, ацалеў помнік драўлянае архітэктуры — капліца ў гонар скасаваньня прыгону ў 1861 годзе. Будынак спарахнеў амаль дашчэнту за паўтара стагодзьдзі, але яшчэ стаіць.

На вясковых могілках спачылі 1200 мірных жыхароў, расстраляных 16 лютага 1943 году ў час карнай экспэдыцыі. У 1964 годзе на магіле паставілі стэлу: «16 лютага 1943 году фашысцкія варвары спалілі звыш 1200 мірных грамадзян г. п. Ленін». Пры ўваходзе на старажытныя юдэйскія могілкі — мэмарыял ахвярам [[Галакост]]у. На саміх могілках старыя драўляныя надмагільлі, густа сьпярэшчаныя тэкстамі і разьбою.

=== Страчаная спадчына ===
[[Файл:Jewish cemeteries in Lenin (Zhytkavichy district) 1b.jpg|значак|Юдэйскія могілкі]]
* Касьцёл
* Сынагога
* Сядзіба Радзівілаў
* Царква Раства Багародзіцы

== Уладзімер Ленін ==
Паводле дасьледаваньняў мясцовага краязнаўцы-ленінца Ўладзімера Баярына, псэўданім [[Уладзімер Ульянаў|Ульянава]] мае зьвязкі зь мястэчкам Ленінам. У 1895 годзе Ўльянаў спыніўся ў [[Вільня|Вільні]], дзе знайшоў спонсараў для рэвалюцыйнай дзейнасьці сярод жыдоўскіх купцоў зь мястэчка Леніна. З гэтай прычыны ён нібыта ўзяў назву паселішча сабе за псэўданім. Ленінскі краязнаўца сьцьвярджае, што мае дакумэнтальныя довады сваёй гіпотэзы, сярод іх — сьведчаньні пра сустрэчу саміх ленінцаў, якія пазьней пераехалі ў [[Ізраіль]]&lt;ref&gt;Фралоў А. [https://web.archive.org/web/20090407144128/http://nn.by/2000/09/14.htm Аляксей Фралоў, На Палесьсі ёсьць сьвятыні] // [[Наша Ніва]]. № 9 (166), 28 лютага — 6 сакавіка 2000 г.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|9}}
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} 

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{radzima.org|lenina|3=Ленін}}
* [http://rp5.by/56815/be Прагноз надвор’я ў вёсцы Леніне]
* [https://web.archive.org/web/20090415040630/http://news.tut.by/society/134309.html Жыцьцё на мяжы. Рэпартаж з Гомельшчыны і Берасьцейшчыны], [[Наша Ніва]]
* [https://web.archive.org/web/20120721220235/http://news.tut.by/society/300676.html У Беларусі ўжо 300 гадоў існуе габрэйскае мястэчка Ленін]{{ref-ru}}, [[Расейская служба Бі-бі-сі]]

{{Навігацыйная група
|назоў = Ленін у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|Ленінскі сельсавет (Жыткавіцкі раён)
|Жыткавіцкі раён
}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Случчыны}}

[[Катэгорыя:Ленінскі сельсавет (Жыткавіцкі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Жыткавіцкага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVI стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>iul45qec813q88fubudm9bbsfrfzsew</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліцьвіны</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41905</id>
    <revision>
      <id>2334277</id>
      <parentid>2334140</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:56:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="547954" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьне гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п., стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» ў якасьці агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька ды іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у ды іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае гісторык [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах ды іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. У прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

Пісьмовыя крыніцы XVII—XVIII стагодзьдзяў паведамляюць пра такую зьяву ў ВКЛ, як [[Старалітва|старалітва (стараліцьвіны)]]: «''яны сьвяты і пасты правяць паводле рускага абраду''»&lt;ref&gt;Камунтавічэне В. Насельніцтва Ельненскай парафіі ў XVII ст. («Старая Літва», або ятвяжскі след у Віленскім біскупстве)&quot; // [[ARCHE Пачатак]]. № 5, 2016. С. 310—321.&lt;/ref&gt;, «''яны ідуць да камуніі паводле лацінскага абраду, але захоўваюць грэцка-русінскія сьвяты і пасты''»&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 367.&lt;/ref&gt;, «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}})&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.&lt;/ref&gt;, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}})&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.&lt;/ref&gt;. Так, «стараліцьвінам» у лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, азначылі мясцовага жыхара Якава Кісяля&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&amp;pg=RA1-PA441&amp;dq=starolitwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=starolitwin&amp;f=false С. 441].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць рускай або літоўска-рускай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Język Bialoruski, nazwany Ruskim albo Litewsko-Ruskim, którym mówi dziesięć milionów jest najbogatszy i naczystszy, uprawiany niegdyś i od wielkich książ t używany w ich układach sojuszniczych za czasów niepodległości Wielkiego Xięcia Litewskiego»|скарочана}}&lt;ref&gt;Trzeci Maj. [http://cyfrowe.mnk.pl/Content/396/1842_098.pdf?fbclid=IwAR2VyLmTV_6Psf4RhpV2aLF1d4K-zRxq3dKeZhJgiDo6f-ETJWbwVgPMArg Nr. 48], 1842. S. 285.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;. Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў [[Палякі|палякаў]], [[Расейцы|расейцаў]], [[Чэхі|чэхаў]], [[ілірыйцы|ілірыйцаў]], [[Сэрбы|сэрбаў]], ліцьвінаў і [[Украінцы|казакоў]]{{Заўвага|Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l'usage de l'enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&amp;pg=PA469&amp;dq=jmoudes&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=jmoudes&amp;f=false P. 469].&lt;/ref&gt;. Сваім парадкам славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.&lt;/ref&gt;), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»&lt;ref&gt;Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA76&amp;dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 76].&lt;/ref&gt;. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].&lt;/ref&gt;. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота &lt;…&gt; писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист &lt;…&gt; писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя&lt;ref&gt;Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&amp;q=po+litowski+Pisan&amp;dq=po+litowski+Pisan&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].&lt;/ref&gt;.

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» (1869 год) зазначаў, што «''Пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Дмитриев М.А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&amp;pg=PA52&amp;dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 52].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}&lt;ref&gt;Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&amp;pg=PA235&amp;dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;f=false С. 233].&lt;/ref&gt;, таксама ў загадзе Чарнігаўскай кансысторыі ад 1761 году паведамлялася пра жыхароў Старадубшчыны, што тыя гавораць «па-літоўску»&lt;ref&gt;Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?id=vb4KAAAAIAAJ&amp;pg=PA37&amp;lpg=PA37&amp;dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&amp;source=bl&amp;ots=zelw46sEM1&amp;sig=ACfU3U15xCPP2oswTZ_NnbNBIE0bNapcXA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjYnZXmkr35AhUY7qQKHUWbBY0Q6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 37].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. &lt;…&gt; Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.&lt;/ref&gt;. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Летувізацыя}}
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося калі побач з братамі былі толькі імпэратар [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}})
** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&amp;pg=PA85&amp;dq=%22lituana+lingua%22&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=lingua&amp;f=false P. 85].&lt;/ref&gt;}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў ўвагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісяля ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.&lt;/ref&gt;.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў тэксьце дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]]

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
{{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі}}
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Адным зь сьведчаньняў называньня «літоўцамі» беларусаў у Віленскай і Гарадзенскай губэрнях ёсьць сьпіс ураднікаў-[[Базыляны|базылянаў]] Віленскай уніяцкай мітрапаліцкай япархіі за 1815 год, дзе чатыры чалавекі назваліся «ўраджэнцамі літоўскімі», 14 — прылічылі сябе да «літоўскай нацыі», два — да «польскай», адзін — да «беларускай», адзін — «ураджэнец валынскі» і адзін — «ураджэнец самагіцкі»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|4к}} С. 73.&lt;/ref&gt;. Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2004 годзе ансамбль «[[Песьняры]]» запісаў песьню «Літвінка»&lt;ref&gt;[https://pesnyary.com/song/litvinka Літвінка], [[Песьняры]], 2004 г.&lt;/ref&gt;, а ў 2010 годзе — песьню «Я ліцьвін»&lt;ref&gt;[https://pesnyary.com/song-865.html Я лiцвiн], [[Песьняры]], 2010 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2013 годзе беларускі гурт «[[Стары Ольса]]» апублікаваў відэакліп на песьню «Litvin»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=FLxS2rE44Zo Stary Olsa - Litvin (official music video)], [[YouTube]], 22 красавіка 2013 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме «[[Чырвоны штраль]]» песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Старалітва]]
* [[Ліцьвякі (гістарычны этнонім)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>i461ixa702o6hf416q5e4wkt161v4v3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Габрэі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43797</id>
    <revision>
      <id>2334313</id>
      <parentid>2326767</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:03:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.53.248.56</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5443" xml:space="preserve">{{Этнас
 | Назва           = Габрэі
 | Выява           = [[Файл:Jews.jpg|245пкс]]&lt;div style=&quot;background:#fee8ab;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Альбэрт Айнштайн]]{{*}}[[Майманід]]{{*}}[[Голда Мэір]]{{*}}[[Эма Лазарус]] &lt;/small&gt;
 | Подпіс да выявы = 
 | Саманазва       = יהודים
 | Колькасьць      = 13-14 мільёнаў
 | Рэгіёны         = [[Ізраіль]], [[ЗША]], [[Францыя]], [[Канада]], [[Вялікабрытанія]], [[Расея]], [[Аргентына]] ды інш.
 | Мовы            = [[іўрыт]], [[ідыш]], [[лядына]], [[Ангельская мова|ангельская]], [[Француская мова|француская]], [[Расейская мова|расейская]] ды інш.
 | Рэлігіі         = [[юдаізм]]
 | Блізкія этнасы  = [[арабы]], [[асырыйцы]], самарыцяне
}}
'''Габрэ́і, жыды''' або '''габра́і''' (''жыды́''; {{мова-he|יְהוּדִים}} — ''егуды́м'') — народ, які узыходзіць да насельніцтва старажытнага [[Ізраільскае царства|Ізраільскага]] і [[Юдэйскае царства|Юдэйскага]] царстваў і жыве ў шматлікіх краінах сьвету

(з 1948 году існуе таксама габрэйская дзяржава — [[Ізраіль]]).

Колькасьць ад 13 да 14 млн чал. (2006, ацэнка), зь іх каля 40 % у [[ЗША]] і 35 % у Ізраілі.  Таксама існуюць іншыя ацэнкі, згодна якіх сусьветная колькасьць габрэяў складае больш 17 500 000 чалавек, зь якіх 46% у ЗША, 31% у Ізраілі, 12% у [[СНД]] і Балтыі, 6% у [[Аргентына|Аргентыне]] і [[Уругвай|Ўругваі]].

Габрэі жывуць больш чым у 110 краінах сьвету. Статыстычны ўлік усіх існых габрэяў сустракае вядомыя цяжкасьці. У розных краінах сьвету рознымі арганізацыямі выкарыстоўваюцца розныя крытэры прыналежнасьці да габрэйства. Адзнакі колькасьці габрэяў у дыяспары засноўваюцца як на дадзеных [[перапіс насельніцтва|перапісаў насельніцтва]], так і на дадзеных, якія існуюць у габрэйскіх арганізацыяў. Вынікі перапісаў насельніцтва грунтуюцца на пісьмовых апытаньнях насельніцтва, у якіх выбар рэспандэнтам нацыянальнасьці грунтуецца на самаідэнтыфікацыі — самавызначэньні, на якую ў сваю чаргу ўплываюць мясцовыя палітычныя і іншыя ўмовы.

У [[Беларусь|Беларусі]] паводле перапісу насельніцтва [[1999]] году зарэгістравана 27,8 тыс. габрэяў (у [[1989]] — 111 тыс.).

Рэлігіяй габрэяў зьяўляецца [[юдаізм]]. Гістарычна [[Габрэйства|паняцьці «габрэй» і «юдэй»]] цесна пераплеценыя і ў большасьці моў неадметныя. У шматлікіх мовах народаў сьвету гэтыя тэрміны пазначаюцца адным словам, што падтрымліваецца юдаізмам.

Гістарычнай і рэлігійнай мовай габрэяў зьяўляецца старажытны [[іўрыт]] (мова [[Талмуд]]а і [[Тора|Торы]] — г. зн. [[Біблія|Бібліі]]). У [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] пад уплывам міграцыі разьвіліся таксама мова [[ідыш]] — мова «[[ашкеназі]]», г.зн. паўночнаэўрапейскіх (нямецкіх) габрэяў, які зьяўляецца дыялектам нямецкай мовы і ўваходны ў [[германскія мовы|германскую групу моў]]; а таксама мова [[ладына]] — мова нашчадкаў гішпанскіх габрэяў — «сэйфардаў», што зьяўляецца дыялектам гішпанскай і ўваходная ў групу [[раманскія мовы|раманскіх моваў]]. Большасьць габрэяў кажуць у асноўным на мовах краінаў пражываньня. У Ізраілі дзяржаўнай мовай зьяўляецца новы [[іўрыт]], адроджаны ў якасьці гутарковага ў [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Галакост]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library] {{ref-en}}

{{Насельніцтва Беларусі}}

[[Катэгорыя:Габрэі| ]]</text>
      <sha1>mozj04m8f7jjikh86ny5idfdfetg908</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334314</id>
      <parentid>2334313</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:04:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.53.248.56</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5427" xml:space="preserve">{{Этнас
 | Назва           = Габрэі
 | Выява           = [[Файл:Jews.jpg|245пкс]]&lt;div style=&quot;background:#fee8ab;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Альбэрт Айнштайн]]{{*}}[[Майманід]]{{*}}[[Голда Мэір]]{{*}}[[Эма Лазарус]] &lt;/small&gt;
 | Подпіс да выявы = 
 | Саманазва       = יהודים
 | Колькасьць      = 13-14 мільёнаў
 | Рэгіёны         = [[Ізраіль]], [[ЗША]], [[Францыя]], [[Канада]], [[Вялікабрытанія]], [[Расея]], [[Аргентына]] ды інш.
 | Мовы            = [[іўрыт]], [[ідыш]], [[лядына]], [[Ангельская мова|ангельская]], [[Француская мова|француская]], [[Расейская мова|расейская]] ды інш.
 | Рэлігіі         = [[юдаізм]]
 | Блізкія этнасы  = [[арабы]], [[асырыйцы]], самарыцяне
}}
'''Габрэ́і, жыды''' або '''габра́і''' ({{мова-he|יְהוּדִים}} — ''егуды́м'') — народ, які узыходзіць да насельніцтва старажытнага [[Ізраільскае царства|Ізраільскага]] і [[Юдэйскае царства|Юдэйскага]] царстваў і жыве ў шматлікіх краінах сьвету

(з 1948 году існуе таксама габрэйская дзяржава — [[Ізраіль]]).

Колькасьць ад 13 да 14 млн чал. (2006, ацэнка), зь іх каля 40 % у [[ЗША]] і 35 % у Ізраілі.  Таксама існуюць іншыя ацэнкі, згодна якіх сусьветная колькасьць габрэяў складае больш 17 500 000 чалавек, зь якіх 46% у ЗША, 31% у Ізраілі, 12% у [[СНД]] і Балтыі, 6% у [[Аргентына|Аргентыне]] і [[Уругвай|Ўругваі]].

Габрэі жывуць больш чым у 110 краінах сьвету. Статыстычны ўлік усіх існых габрэяў сустракае вядомыя цяжкасьці. У розных краінах сьвету рознымі арганізацыямі выкарыстоўваюцца розныя крытэры прыналежнасьці да габрэйства. Адзнакі колькасьці габрэяў у дыяспары засноўваюцца як на дадзеных [[перапіс насельніцтва|перапісаў насельніцтва]], так і на дадзеных, якія існуюць у габрэйскіх арганізацыяў. Вынікі перапісаў насельніцтва грунтуюцца на пісьмовых апытаньнях насельніцтва, у якіх выбар рэспандэнтам нацыянальнасьці грунтуецца на самаідэнтыфікацыі — самавызначэньні, на якую ў сваю чаргу ўплываюць мясцовыя палітычныя і іншыя ўмовы.

У [[Беларусь|Беларусі]] паводле перапісу насельніцтва [[1999]] году зарэгістравана 27,8 тыс. габрэяў (у [[1989]] — 111 тыс.).

Рэлігіяй габрэяў зьяўляецца [[юдаізм]]. Гістарычна [[Габрэйства|паняцьці «габрэй» і «юдэй»]] цесна пераплеценыя і ў большасьці моў неадметныя. У шматлікіх мовах народаў сьвету гэтыя тэрміны пазначаюцца адным словам, што падтрымліваецца юдаізмам.

Гістарычнай і рэлігійнай мовай габрэяў зьяўляецца старажытны [[іўрыт]] (мова [[Талмуд]]а і [[Тора|Торы]] — г. зн. [[Біблія|Бібліі]]). У [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] пад уплывам міграцыі разьвіліся таксама мова [[ідыш]] — мова «[[ашкеназі]]», г.зн. паўночнаэўрапейскіх (нямецкіх) габрэяў, які зьяўляецца дыялектам нямецкай мовы і ўваходны ў [[германскія мовы|германскую групу моў]]; а таксама мова [[ладына]] — мова нашчадкаў гішпанскіх габрэяў — «сэйфардаў», што зьяўляецца дыялектам гішпанскай і ўваходная ў групу [[раманскія мовы|раманскіх моваў]]. Большасьць габрэяў кажуць у асноўным на мовах краінаў пражываньня. У Ізраілі дзяржаўнай мовай зьяўляецца новы [[іўрыт]], адроджаны ў якасьці гутарковага ў [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Галакост]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library] {{ref-en}}

{{Насельніцтва Беларусі}}

[[Катэгорыя:Габрэі| ]]</text>
      <sha1>7s7utilwkalbtwdb17ikhcei0tmwzar</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334315</id>
      <parentid>2334314</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.53.248.56</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5426" xml:space="preserve">{{Этнас
 | Назва           = Габрэі
 | Выява           = [[Файл:Jews.jpg|245пкс]]&lt;div style=&quot;background:#fee8ab;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Альбэрт Айнштайн]]{{*}}[[Майманід]]{{*}}[[Голда Мэір]]{{*}}[[Эма Лазарус]] &lt;/small&gt;
 | Подпіс да выявы = 
 | Саманазва       = יהודים
 | Колькасьць      = 13-14 мільёнаў
 | Рэгіёны         = [[Ізраіль]], [[ЗША]], [[Францыя]], [[Канада]], [[Вялікабрытанія]], [[Расея]], [[Аргентына]] ды інш.
 | Мовы            = [[іўрыт]], [[ідыш]], [[лядына]], [[Ангельская мова|ангельская]], [[Француская мова|француская]], [[Расейская мова|расейская]] ды інш.
 | Рэлігіі         = [[юдаізм]]
 | Блізкія этнасы  = [[арабы]], [[асырыйцы]], самарыцяне
}}
'''Габрэ́і, жыды''' або '''габра́і''' ({{мова-he|יְהוּדִים}} — ''егуды́м'') — народ, які узыходзіць да насельніцтва старажытнага [[Ізраільскае царства|Ізраільскага]] і [[Юдэйскае царства|Юдэйскага]] царстваў і жыве ў шматлікіх краінах сьвету (з 1948 году існуе таксама габрэйская дзяржава — [[Ізраіль]]).

Колькасьць ад 13 да 14 млн чал. (2006, ацэнка), зь іх каля 40 % у [[ЗША]] і 35 % у Ізраілі.  Таксама існуюць іншыя ацэнкі, згодна якіх сусьветная колькасьць габрэяў складае больш 17 500 000 чалавек, зь якіх 46% у ЗША, 31% у Ізраілі, 12% у [[СНД]] і Балтыі, 6% у [[Аргентына|Аргентыне]] і [[Уругвай|Ўругваі]].

Габрэі жывуць больш чым у 110 краінах сьвету. Статыстычны ўлік усіх існых габрэяў сустракае вядомыя цяжкасьці. У розных краінах сьвету рознымі арганізацыямі выкарыстоўваюцца розныя крытэры прыналежнасьці да габрэйства. Адзнакі колькасьці габрэяў у дыяспары засноўваюцца як на дадзеных [[перапіс насельніцтва|перапісаў насельніцтва]], так і на дадзеных, якія існуюць у габрэйскіх арганізацыяў. Вынікі перапісаў насельніцтва грунтуюцца на пісьмовых апытаньнях насельніцтва, у якіх выбар рэспандэнтам нацыянальнасьці грунтуецца на самаідэнтыфікацыі — самавызначэньні, на якую ў сваю чаргу ўплываюць мясцовыя палітычныя і іншыя ўмовы.

У [[Беларусь|Беларусі]] паводле перапісу насельніцтва [[1999]] году зарэгістравана 27,8 тыс. габрэяў (у [[1989]] — 111 тыс.).

Рэлігіяй габрэяў зьяўляецца [[юдаізм]]. Гістарычна [[Габрэйства|паняцьці «габрэй» і «юдэй»]] цесна пераплеценыя і ў большасьці моў неадметныя. У шматлікіх мовах народаў сьвету гэтыя тэрміны пазначаюцца адным словам, што падтрымліваецца юдаізмам.

Гістарычнай і рэлігійнай мовай габрэяў зьяўляецца старажытны [[іўрыт]] (мова [[Талмуд]]а і [[Тора|Торы]] — г. зн. [[Біблія|Бібліі]]). У [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] пад уплывам міграцыі разьвіліся таксама мова [[ідыш]] — мова «[[ашкеназі]]», г.зн. паўночнаэўрапейскіх (нямецкіх) габрэяў, які зьяўляецца дыялектам нямецкай мовы і ўваходны ў [[германскія мовы|германскую групу моў]]; а таксама мова [[ладына]] — мова нашчадкаў гішпанскіх габрэяў — «сэйфардаў», што зьяўляецца дыялектам гішпанскай і ўваходная ў групу [[раманскія мовы|раманскіх моваў]]. Большасьць габрэяў кажуць у асноўным на мовах краінаў пражываньня. У Ізраілі дзяржаўнай мовай зьяўляецца новы [[іўрыт]], адроджаны ў якасьці гутарковага ў [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Галакост]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library] {{ref-en}}

{{Насельніцтва Беларусі}}

[[Катэгорыя:Габрэі| ]]</text>
      <sha1>kyp58iel33s73qdmiztjnwf2p0cjqf3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334316</id>
      <parentid>2334315</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:05:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.53.248.56</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5431" xml:space="preserve">{{Этнас
 | Назва           = Габрэі
 | Выява           = [[Файл:Jews.jpg|245пкс]]&lt;div style=&quot;background:#fee8ab;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Альбэрт Айнштайн]]{{*}}[[Майманід]]{{*}}[[Голда Мэір]]{{*}}[[Эма Лазарус]] &lt;/small&gt;
 | Подпіс да выявы = 
 | Саманазва       = יהודים
 | Колькасьць      = 13-14 мільёнаў
 | Рэгіёны         = [[Ізраіль]], [[ЗША]], [[Францыя]], [[Канада]], [[Вялікабрытанія]], [[Расея]], [[Аргентына]] ды інш.
 | Мовы            = [[іўрыт]], [[ідыш]], [[лядына]], [[Ангельская мова|ангельская]], [[Француская мова|француская]], [[Расейская мова|расейская]] ды інш.
 | Рэлігіі         = [[юдаізм]]
 | Блізкія этнасы  = [[арабы]], [[асырыйцы]], самарыцяне
}}
'''Габрэ́і, жыды''' або '''габра́і''' ({{мова-he|יְהוּדִים}} — ''егуды́м'') — народ, які узыходзіць да насельніцтва старажытнага [[Ізраільскае царства|Ізраільскага]] і [[Юдэйскае царства|Юдэйскага]] царстваў і жыве ў шматлікіх краінах сьвету (з 1948 году існуе таксама габрэйская дзяржава — [[Ізраіль]]).

Колькасьць ад 13 да 14 млн чал. (2006, ацэнка), зь іх каля 40 % у [[ЗША]] і 35 % у Ізраілі.  Таксама існуюць іншыя ацэнкі, згодна якіх сусьветная колькасьць габрэяў складае больш як 17 500 000 чалавек, зь якіх 46% у ЗША, 31% у Ізраілі, 12% у [[СНД]] і Балтыі, 6% у [[Аргентына|Аргентыне]] і [[Уругвай|Ўругваі]].

Габрэі жывуць больш чым у 110 краінах сьвету. Статыстычны ўлік усіх існых габрэяў сустракае вядомыя цяжкасьці. У розных краінах сьвету рознымі арганізацыямі выкарыстоўваюцца розныя крытэры прыналежнасьці да габрэйства. Адзнакі колькасьці габрэяў у дыяспары засноўваюцца як на дадзеных [[перапіс насельніцтва|перапісаў насельніцтва]], так і на дадзеных, якія існуюць у габрэйскіх арганізацыяў. Вынікі перапісаў насельніцтва грунтуюцца на пісьмовых апытаньнях насельніцтва, у якіх выбар рэспандэнтам нацыянальнасьці грунтуецца на самаідэнтыфікацыі — самавызначэньні, на якую ў сваю чаргу ўплываюць мясцовыя палітычныя і іншыя ўмовы.

У [[Беларусь|Беларусі]] паводле перапісу насельніцтва [[1999]] году зарэгістравана 27,8 тыс. габрэяў (у [[1989]] — 111 тыс.).

Рэлігіяй габрэяў зьяўляецца [[юдаізм]]. Гістарычна [[Габрэйства|паняцьці «габрэй» і «юдэй»]] цесна пераплеценыя і ў большасьці моў неадметныя. У шматлікіх мовах народаў сьвету гэтыя тэрміны пазначаюцца адным словам, што падтрымліваецца юдаізмам.

Гістарычнай і рэлігійнай мовай габрэяў зьяўляецца старажытны [[іўрыт]] (мова [[Талмуд]]а і [[Тора|Торы]] — г. зн. [[Біблія|Бібліі]]). У [[Сярэднявечча|сярэднявеччы]] пад уплывам міграцыі разьвіліся таксама мова [[ідыш]] — мова «[[ашкеназі]]», г.зн. паўночнаэўрапейскіх (нямецкіх) габрэяў, які зьяўляецца дыялектам нямецкай мовы і ўваходны ў [[германскія мовы|германскую групу моў]]; а таксама мова [[ладына]] — мова нашчадкаў гішпанскіх габрэяў — «сэйфардаў», што зьяўляецца дыялектам гішпанскай і ўваходная ў групу [[раманскія мовы|раманскіх моваў]]. Большасьць габрэяў кажуць у асноўным на мовах краінаў пражываньня. У Ізраілі дзяржаўнай мовай зьяўляецца новы [[іўрыт]], адроджаны ў якасьці гутарковага ў [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Галакост]]

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library] {{ref-en}}

{{Насельніцтва Беларусі}}

[[Катэгорыя:Габрэі| ]]</text>
      <sha1>apigksj03kmq94sxzufvw8ay3r3aint</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларусь 24</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45966</id>
    <revision>
      <id>2334329</id>
      <parentid>2297523</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:11:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.11.65.154</ip>
      </contributor>
      <comment>Tak</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24554" xml:space="preserve">{{Тэлеканал
|назва        = «Беларусь 24»
|лягатып      = 
|краіна       = [[Беларусь]]
|вяшчаньне    = спадарожнікавы
|створаны     = {{Дата пачатку|1|2|2005|1}}
|заснавальнік = [[Белтэлерадыёкампанія]]
|уладальнік   = Белтэлерадыёкампанія
|кіраўніцтва  = [[Алена Ладуцька]]
|сайт         = [http://www.belarus-tv.by/bel/ www.belarus24.by]
}}
«'''Беларусь 24'''» — кругласутачны дзяржаўны некамэрцыйны спадарожнікавы [[тэлеканал]], заснаваны [[Белтэлерадыёкампанія]]й 1 лютага 2005 году дзеля інфармацыйнёй сувязі этнічных беларусаў з гістарычнай [[Радзіма]]й. Вяшчаньне ажыцьцяўляецца на [[Беларуская мова|беларускай]] і [[Расейская мова|расейскай]] мовах. Пры выкарыстаньні [[Спадарожнікавая антэна|спадарожнікавай антэны]] з канвэртарам Ku-дыяпазону канал «Беларусь-ТБ» можна прыняць на лічбавы [[Спадарожнікавы рэсывэр|рэсывэр]] са спадарожніка Express AM22 (53 гр. у.д.).

Мэтамі, пастаўленымі пры стварэньні тэлеканалу «Беларусь-ТБ», былі: пашырэньне беларускай інфармацыйнай прысутнасьці на [[Постсавецкая прастора|постсавецкай прасторы]] і ў сьвеце, прапаганда пазітыўнага іміджу і ўмацаваньне аўтарытэту краіны на міжнароднай арэне.

Канал мае дамовы на рэтрансьляцыю з 335 кабэльнымі апэратарамі ў 246 гарадах 12 дзяржаваў сьвету. Сумарная аўдыторыя тэлеканалу па адзнаках галоўнага дырэктара галоўнай дырэкцыі «Беларусь-ТБ» складае каля 4,5 млн чалавек, у тым ліку каля 700 тыс. расейцаў у 80 гарадах — Маскве, Санкт-Пецярбургу, Ноўгарадзе, Уладзімеры, Разані, Саратаве, Смаленску, Туле, Уфе, Іванаве й інш&lt;ref&gt;Беларускія навіны — [https://web.archive.org/web/20070927222403/http://naviny.by/rubrics/society/2006/10/27/ic_news_116_261121/ «Беларусь-ТБ» ідзе ў 12 краінах]&lt;/ref&gt;.

== Перадачы ==
* [https://web.archive.org/web/20121226045555/http://www.belarus-tv.by/bel/online.asp 24 пытаньні]
* [https://web.archive.org/web/20130108041141/http://www.belarus-tv.by/bel/roots.asp Карані]{{ref-be}}
* [https://web.archive.org/web/20130107045001/http://www.belarus-tv.by/bel/palesse.asp Палескі пачастунак]{{ref-be}}
* «[[Размаўляем па-беларуску]]» (панядзелак а 12:15, чацьвер а 15:30, субота а 7:05 і нядзеля а 11:00; вядоўца Алена Трацэнка)
* [https://web.archive.org/web/20121121052434/http://www.belarus-tv.by/bel/sekretfirmi.asp Сакрэт фірмы] (серада і пятніца; аўтары [[Натальля Кацько]] і [[Алена Некрашэвіч]])
* [https://web.archive.org/web/20130106115714/http://www.belarus-tv.by/bel/scarbnitsa.asp Скарбніца]{{ref-be}}
* [https://web.archive.org/web/20130108040411/http://www.belarus-tv.by/bel/millenium.asp Тысячагодзьдзе]{{ref-be}}

== Спадарожнікі ==
* «Хот Бёрд» ([[Эўропа]]): [[арбіта]]льнае разьмяшчэньне — 13° усходняй [[Даўгата|даўгаты]], [[частасьць]] — 11200 [[Гэрц (адзінка вымярэньня)|мэгагэрцаў]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Палярызацыя хваляў|палярызацыя хваляў|en|Polarization (waves)}} — вэртыкальная, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Знакавая хуткасьць|знакавая хуткасьць патоку|en|Symbol rate}} — 5787 [[Сымбаль (знак)|кілязнакаў]]/сэк., {{Артыкул у іншым разьдзеле|Папераджальнае выпраўленьне памылак|папераджальнае выпраўленьне памылак|en|Forward error correction}} — 3/4.
* «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Галяктыка 19|Галяктыка 19|en|Galaxy 19}}» ([[Паўночная Амэрыка]]): арбітальнае разьмяшчэньне — 97° заходняй даўгаты, частасьць — 11898 мэгагэрцаў, палярызацыя хваляў — вэртыкальная, знакавая хуткасьць — 12'000 кілязнакаў/сэк., {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фазавая мадуляцыя|мадуляцыя|en|Phase-shift keying}} — квадратурная, папераджальнае выпраўленьне памылак — 3/4.
* «Экспрэс-АМ22» (Заходняя [[Азія]], Эўропа): арбітальнае разьмяшчэньне — 53° усходняй даўгаты, частасьць — 11161 мэгагэрцаў, палярызацыя хваляў — вэртыкальная, знакавая хуткасьць — 5787 кілязнакаў/сэк., папераджальнае выпраўленьне памылак — 3/4.

== Мінуўшчына ==
У траўні 2004 г. праграмы [[Беларусь 1|Першага нацыянальнага тэлеканала]] «БТ-міжнароднае» пачалі перадаваць праз [[спадарожнік]] «[[Інтэлсат 904]]», вобласьць ахопу якога ўлучала эўрапейскую частку Расеі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Праграмы БТ можна глядзець і ў Расеі|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=33&amp;p=44&amp;archiv=11062004|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=11 чэрвеня 2004|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=11062004 142-143]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. У ліпені галоўным прадусарам стваранага міжнароднага тэлеканалу «Беларусь-ТБ» прызначылі [[Віктар Маючы|Віктара Маючага]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Вікторыя Целяшук]].|загаловак=Беларусь у сьвеце — на новым тэлеканале|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=3&amp;archiv=10072004|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=10 ліпеня 2004|нумар=[http://www.zviazda.by/second.html?archiv=10072004 167 (25180)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

1 лютага 2005 г. пасьля выпрабавальнага вяшчаньня адбылося адкрыцьцё тэлеканала, які стаўся трэцім у складзе Белтэлерадыёкампаніі і першым у Беларусі міжнародным спадарожнікавым. 16 гадзінаў штосутчанага вяшчаньня складалі перадачы «БТ-1» i «[[Беларусь 2|Лад]]», мастацкія і дакумэнтальныя фільмы «[[Беларусьфільм]]а» i «[[Белвідэацэнтар|Белвідэацэнтра]]». Тэлесыгнал пашырыўся на Ўкраіну і краіны [[Прыбалтыка|Прыбалтыкі]] і дастаўляўся 1 мільёну {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кабэль|кабэльных|en|Cable}} абанэнтаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=Сабраць лепшае і... паказаць на ўвесь сьвет|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=33&amp;p=14&amp;archiv=03022005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=3 лютага 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=03022005 18 (25350)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. На 24 чэрвеня тэлеканал пашырыў вяшчаньне да 17 гадзінаў на [[Азэрбайджан]], [[Армэнія|Армэнію]], [[Грузія|Грузію]], [[Казахстан]], Малдову, [[Нарвэгія|Нарвэгію]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]], [[Фінляндыя|Фінляндыю]] і [[Швэцыя|Швэцыю]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Пернікаў]].|загаловак=На парадку дня — важныя пытаньні|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=2&amp;p=6&amp;archiv=24062005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=24 чэрвеня 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=24062005 117 (25449)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. На 14 ліпеня вяшчаньне тэлеканала распаўсюджвалася ўжо на 16 [[краіна]]ў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=«Славянскі базар» пад прыцэлам тэлекамэраў|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=42&amp;archiv=14072005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=14 ліпеня 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=14072005 128 (25460)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. 1 жніўня вяшчаньне пашырылася на [[Прыднястроўе]] ([[Малдова]])&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзя Тацянчык]].|загаловак=Тэлеканал «Беларусь-ТБ» набывае папулярнасьць у Прыднястроўі|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=33&amp;p=24&amp;archiv=06092005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=6 верасьня 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=06092005 169 (25501)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. На 18 лістапада вяшчаньне тэлеканала вялося ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кабэльнае тэлебачаньне|кабэльных сетках|en|Cable television}} 12 краінаў з ахопам амаль 5 мільёнаў гледачоў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=Знак якасьці для «Беларусь-ТБ»|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=33&amp;p=25&amp;archiv=18112005|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=6 верасьня 2005|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=18112005 225 (25557)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

На пачатку красавіка 2006 г. [[урад]] [[Летува|Летувы]] спыніў вяшчаньне тэлеканала кабэльнымі апэратарамі празь меркаваны распаўсюд [[Дэзынфармацыя|дэзінфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Сяргей Кузьняцоў]].|загаловак=Як разьвіваюцца тэлекамунікацыйныя тэхналёгіі ў Беларусі|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=9&amp;p=13&amp;archiv=05042006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=5 красавіка 2006|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=05042006 72-73]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;, аднак у кастрычніку вяшчаньне аднавілі праз [[суд]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Тацяна Падаляк]].|загаловак=Героі, таленты і прыхільнікі першаканальнага «прайм-тайму»|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=16&amp;p=11&amp;archiv=13102006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=13 кастрычніка 2006|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=13102006 225 (25814)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. 1 кастрычніка тэлеканал завёў уласны [[вэб-сайт]] www.belarus-tv.by. Найбольш сеціўных гледачоў тэлеканал займеў сярод амэрыканцаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=«Беларусь-ТБ» глядзяць у ЗША|спасылка=http://old.zviazda.by/second.html?r=33&amp;p=20&amp;archiv=03112006|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=3 лістапада 2006|нумар=[http://old.zviazda.by/second.html?archiv=03112006 239 (25828)]|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

7 траўня 2007 г. пачалося вяшчаньне праз спадарожнік «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Экспрэс-АМ22|Экспрэс-АМ22|en|Ekspress AM22}}»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Жана Катлярова]]|загаловак=Пытаньне аб рэтрансьляцыі канала «Беларусь-ТБ» у Маскве плянуецца вырашыць у бліжэйшы час — У. Русакевіч|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=191711|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 сьнежня 2007|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь-ТБ|спасылка=http://www.tvr.by/bel/tvbtv.asp|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. На 28 верасьня 2007 г. тэлеканал меў 6 мільёнаў гледачоў у 381 кабэльнай сетцы 13 [[дзяржава]]ў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[БелТА]].|загаловак=Да 2010 года восем тэлепраграмаў — у лічбавым фармаце|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=2450|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=28 верасьня 2007|нумар=[http://www.zviazda.by/ru/archive/?idate=2007-09-28 185 (26050)]|старонкі=[http://oldzviazda.by/a2ttachments/2460/28ver-1.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

На 26 студзеня 2008 г. тэлеканал меў 7 млн гледачоў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Сяргей Кузьняцоў.|загаловак=Вынікі інфармацыйнага года|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=7556|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=26 студзеня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-01-26 16 (26129)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/7565/26stu-1.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. З 28 сакавіка сыгнал тэлеканала пашырыўся на [[ЗША]], [[Канада|Канаду]], [[Мэксыка|Мэксыку]], [[Гватэмала|Гватэмалу]], [[Пуэрта-Рыка]], [[Куба|Кубу]] i [[Дамініканская Рэспубліка|Дамініканскую Рэспубліку]] праз дамоўленасьць з кампаніяй «{{Артыкул у іншым разьдзеле|France Télécom||en|France Télécom}}» ([[Парыж]]) пасродкам спадарожніка «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Galaxy 25||en|Galaxy 25}}» даччынага падразьдзяленьня ў ЗША «{{Артыкул у іншым разьдзеле|GlobeCast World TV||en|GlobeCast World TV}}» ([[Нью-Ёрк]])&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вікторыя Целяшук.|загаловак=«Беларусь-ТБ» убачаць у Паўночнай Амэрыцы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=10943|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=10 красавіка 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-04-10 68 (26181)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/10937/10kras-2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Жана Катлярова|загаловак=Спадарожнікавы тэлеканал «Беларусь-ТБ» пачаў вяшчаньне на краіны Паўночнай Амэрыкі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=209109|выдавец=БелТА|дата публікацыі=2 красавіка 2008|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

На 13 лютага 2009 г. вяшчаньне ажыцьцяўлялася на 50 краінаў для больш як 220 млн гледачоў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Алена Юркевіч]]|загаловак=Прэзэнтацыя міжнароднага спадарожнікавага тэлеканала «Беларусь-ТБ» прайшла ў Летуве|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=334023|выдавец=БелТА|дата публікацыі=13 лютага 2009|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. 14 сьнежня пачалося кругласутачнае вяшчаньне ў сетцы мабільнага тэлебачаньня [[Ізраіль|Ізраілю]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сьледам за Злучанымі Штатамі Амэрыкі да аўдыторыі гледачоў «Беларусь-ТБ» падключыўся Ізраіль|спасылка=http://www.tvr.by/bel/newsprint.asp?id=21654|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=14 сьнежня 2009|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

На 1 лютага 2010 г. тэлеканал перадаваўся ў кабэльных сетках 15 краінаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Павал Фірсаў]]|загаловак=5 гадоў беларускай інфармацыйнай прысутнасьці ў сьвеце|спасылка=http://www.tvr.by/bel/newsprint.asp?id=24051|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=1 лютага 2010|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. 1 сакавіка пачалося вяшчаньне ў кабэльнай сетцы Масквы&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Беларусь-ТБ» прарваўся ў Маскву|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=54429|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=5 красавіка 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-03-05 41 (26658)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/54454/5sak-6.indd.pdf 6]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Таксама цягам году тэлеканал улучылі ў кабэльныя сеткі [[Санкт-Пецярбург]]у і [[Екацярынбург]]у ([[Сьвярдлоўская вобласьць]], [[Уральская фэдэральная акруга]])&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Вольга Швайко]]|загаловак=Канал «Беларусь-ТБ» у 2010 годзе ўключаны ў кабэльныя сеткі Масквы, Санкт-Пецярбурга і Екацярынбурга|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=597846|выдавец=БелТА|дата публікацыі=2 сьнежня 2010|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

19 лістапада 2011 г. тэлеканал перайшоў на кругласутачнае вяшчаньне&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тэлеканал «Беларусь-ТБ» пераходзіць на кругласутачнае вяшчаньне|спасылка=http://www.tvr.by/bel/releases.asp?date=18.11.2011&amp;id=1520|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=18 лютага 2011|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. 1 красавіка 2012 г. пачалося вяшчаньне ў [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]] праз спадарожнік «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Hot Bird||en|Hot Bird}}»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Патэнцыйная аўдыторыя тэлеканала «Беларусь-ТБ» павялічыцца больш як на 350 мільёнаў гледачоў|спасылка=http://www.tvr.by/bel/releases.asp?date=30.03.2012&amp;id=1621|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=30 сакавіка 2012|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. 1 студзеня 2013 г. тэлеканал зьмяніў назоў на «Беларусь 24»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнародны спадарожнікавы тэлеканал «Беларусь 24» атрымаў ліцэнзію на вяшчаньне ў Расеі|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=704821|выдавец=БелТА|дата публікацыі=22 студзеня 2013|дата доступу=17 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

10 чэрвеня 2021 году канал быў забаронены да рэтрансьляцыі ва [[Украіна|Ўкраіне]]: па выніках маніторынгу Нацыянальная рада па пытаньнях тэлебачаньня й радыёвяшчаньня выявіла паказ у этэры праграмаў з удзелам актораў з {{артыкул у іншым разьдзеле|Пералік асобаў, якія ствараюць пагрозу нацбясьпецы Ўкраіны|пераліку асобаў, якія ствараюць пагрозу нацбясьпекі Ўкраіны|uk|Перелік осіб, які створюють загрозу нацбезпеці України}}, а таксама сюжэтаў, якія распальвалі варожасьць і ўтрымлівалі [[Дэзынфармацыя|дэзынфармацыю]]&lt;ref name=&quot;В Україні&quot;&gt;{{Cite web|date=2021-06-10|title=В Україні заборонили державний білоруський телеканал|url=https://4studio.com.ua/statti/suspilstvo/v-ukrayini-zaboronyly-derzhavnyj-biloruskyj-telekanal/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210611061017/https://4studio.com.ua/statti/suspilstvo/v-ukrayini-zaboronyly-derzhavnyj-biloruskyj-telekanal/|archivedate=2021-06-11|accessdate=2021-06-11|website=|publisher=Четверта студія|language=uk}}&lt;/ref&gt;. Рэтрансьляцыя каналу вялася зь ліпеня 2015 году&lt;ref name=&quot;В Україні&quot; /&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [mms://livecast.tvr.by/video Сеціўнае вяшчаньне]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://www.twitter.com/Belarus_24 Твітэр]
* [https://be-by.facebook.com/belarus24channel Фэйсбук]
* [https://www.youtube.com/user/BELARTV Ютуб]

[[Катэгорыя:Беларускія тэлеканалы]]
[[Катэгорыя:Тэлеканалы на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:Тэлеканалы на расейскай мове]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2005 годзе]]
[[Катэгорыя:Прапаганда ў Беларусі]]</text>
      <sha1>fjyuonpikcbfvq2tepjov06jwmykzoe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Белая Русь (грамадзкае аб’яднаньне)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48549</id>
    <revision>
      <id>2334294</id>
      <parentid>2322219</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:30:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ +Крыніца, вынікі мясцовых выбараў 2014 і 2018 гадоў</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21758" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Белая Русь}}
{{Партыя
| назва                      = «Белая Русь»
| тып                        = [[грамадзкае аб’яднаньне]]
| лягатып                    = Logo of the Belaya Rus'.svg
| подпіс                     = 
| памер                      = 
| лідэр                      = [[Генадзь Давыдзька]]
| заснавальнік               = 
| заснаваная                 = {{Дата пачатку|17|11|2007|1}}
| штаб-кватэра               = [[Менск]], вул. Фрунзэ, д. 5, каб. 300
| супрацоўніцтва             = [[РКРКППГА]]
| ідэалёгія                  = [[этатызм]]
| інтэрнацыянал              = 
| моладзевая арганізацыя     = 
| колькасьць                 = 166 264 (2017)&lt;ref&gt;http://www.belayarus.by/today/dates/&lt;/ref&gt;
| назва ніжняй палаты парлямэнту        = [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу|Палата прадстаўнікоў]]
| дэпутатаў у ніжняй палаце парлямэнту  = {{Партыя месца|63|110|hex=#FFD700}} 
| назва верхняй палаты парлямэнту       = 
| дэпутатаў у верхняй палаце парлямэнту =  
| назва мясцовых саветаў                = Абласныя Саветы дэпутатаў
| дэпутатаў у мясцовых саветах          = {{Партыя месца|159|415|hex=#FFD700}}
| орган партыйнага друку     = 
| гімн                       = 
| дэвіз                      = [[За Беларусь!|За моцную і квітнеючую Беларусь]]
| сайт                       = [https://belayarus.by/ belayarus.by]
}}
'''«Белая Русь»''' — [[грамадзкае аб’яднаньне]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] ў [[Беларусь|Беларусі]], створанае ў лістападзе 2007 году, каб падтрымаць аўтарытарнага кіраўніка краіны [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнку]] ў [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2008 году|афіцыйных парлямэнцкіх выбарах 2008 году]], а таксама ў выпадку яго ўдзелу ў [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|выбарах прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь у 2010 годзе]]&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Юлія Ваніна| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 8 сьнежня 2009| url = http://news.belta.by/by/print?id=460322| загаловак = «Белая Русь» напярэдадні выбараў| фармат = | назва праекту = Камэнтары| выдавец = БелТА| дата = 13 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

== Кіраваньне ==
* ''Зьезд''. Склікаецца аднойчы на 5 год. Правамоцны пры наяўнасьці 2/3 прадстаўнікоў. [[Простая большасьць|Простай большасьцю]] галасоў абірае склад Рады й Цэнтральнай кантрольнай камісіі, ухваляе кірункі дзейнасьці й зьмены Статута.
* ''Рада''. Зьбіраецца штогод. Абірае старшыню ды Прэзыдыюм. Выконвае пастановы Зьезду, вызначае набыцьцё і выкарыстаньне маёмасьці. Ухваляе каштарыс прыбыткаў і выдаткаў, надзяляе маёмасьцю суполкі.
* ''Прэзыдыюм''. Праводзіць пасяджэньні што[[квартал]]. Стварае ды касуе суполкі, прымае ды выключае чальцоў. Вядзе супрацу зь іншымі грамадзкімі аб’яднаньнямі, [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] ды ўрадавымі ўстановамі. Вызначае колькасьць, парадак і аплату працы супрацоўнікаў. Стварае ды касуе падпарадкаваныя ўстановы, прызначае ды ўзнагароджвае іх кіраўнікоў.
* ''Цэнтральная рэвізійная камісія''. Зьбіраецца штогод. Сочыць за выкананьнем пастановаў Зьезду ды каштарысу прыбыткаў і выдаткаў.

== Праграма ==
3 лістапада 2012 году 2-і зьезд ГА «Белая Русь» зацьвердзіў праграму, якую паправілі на 3-м зьезьдзе 19 студзеня 2018 году. Праграма складалася з прэамбулы і 2-х разьдзелаў: 1) Нацыянальныя інтарэсы Рэспублікі Беларусь у сучасным сьвеце; 2) Шлях Беларусі ў 21-м стагодзьдзі. У прэамбуле праграмы згадвалася, што «[[Дэмакратыя|дэмакратычныя]] рэформы губляюць свой сэнс, калі простаму чалавеку становіцца горш». У 1-м разьдзеле абвяшчаўся «[[Стратэгія|стратэгічны]] прынцып роўнай набліжанасьці да [[Усходні сьвет|Ўсходу]] і [[Заходні сьвет|Захаду]]». Тамсама адзначалася: «Пры ажыцьцяўленьні гэтага прынцыпу, наша краіна ўвайшла ў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]], ажыцьцяўляе шматбаковую супрацу з краінамі [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў|Садружнасьці незалежных дзяржаваў]] і [[Эўрапейскі зьвяз|Эўрапейскага зьвязу]], краінамі [[Усходняе партнэрства|Ўсходняга партнэрства]], [[Шанхайская арганізацыя супрацы|Шанхайскай арганізацыі супрацы]] і [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]]&lt;ref name=&quot;п&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Праграма|спасылка=https://translate.google.by/translate?sl=ru&amp;tl=be&amp;hl=be&amp;u=http://www.belayarus.by/today/program/
|выдавец=РГА «Белая Русь»|мова=ru|дата публікацыі=19 студзеня 2018|дата доступу=20 красавіка 2018}}&lt;/ref&gt;.

У 2-м разьдзеле праграмы «стратэгічнымі мэтамі» абвяшчаліся: «[[дзяржава]], здольная абараніць сябе» і «[[рынкавая эканоміка]]». Паводле праграмы, ГА «Белая Русь» выступала за: «палітычны [[плюралізм]], прававыя гарантыі дзейнасьці ўсіх палітычных сілаў»; «пашырэньне паўнамоцтваў і належнае фінансавае забесьпячэньне дзейнасьці органаў [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]]»; «палітычную і эканамічную інтэграцыю з краінамі СНД, інтэнсіўнае разьвіцьцё зь імі культурных і гуманітарных сувязяў». У гаспадарцы «Белая Русь» абяцала: «прыярытэтнае разьвіцьцё сфэры [[Інфармацыйныя тэхналёгіі|інфармацыйных тэхналёгіяў]]»; «забесьпячэньне роўнага стаўленьня дзяржавы да ўсіх формаў [[Уласнасьць|уласнасьці]] і спосабаў гаспадараньня»; «дасягненьне энэргетычнай незалежнасьці нацыянальнай эканомікі за кошт уласных энэргарэсурсаў, разьвіцця [[Ядзерная энэргетыка|ядзернай энэргетыкі]], выкарыстаньня [[Аднаўляльная энэргія|аднаўляльных крыніцаў энэргіі]], ўкараненьня энэргазьберагальных тэхналёгіяў». Таксама праграма прадугледжвала: «недапушчэньне ўраўнілаўкі ... пры прызначэньні [[пэнсія]]ў»; «павелічэньне памераў сацыяльнай дапамогі і льготаў шматдзетным сем’ям і сем’ям, якія маюць дзяцей-[[інвалід]]аў і інвалідаў зь дзяцінства»&lt;ref name=&quot;п&quot;/&gt;.

Таксама ў 2-м разьдзеле праграмы згадвалася: «падтрымка традыцыйных для краіны [[рэлігія]]ў»; «захаваньне і разьвіцьцё [[Родная мова|роднай мовы]]»; процідзеяньне «насаджэньню» культа гвалту ў [[Сродкі масавай інфармацыі|сродках масавай інфармацыі]]. У якасьці захаду маладзёвай палітыкі прапаноўвалася «далучэньне беларускіх юнакоў і дзяўчатаў, дзяцей і [[Падлетак|падлеткаў]] да нацыянальнай гісторыка-культурнай спадчыны». У якасьці намеру абвяшчалася, што «РГА «Белая Русь» працягне працу па пераўтварэньні ў [[Палітычная партыя|палітычную партыю]]». Урэшце адзначалася, што сябры «Белай Русі» выступаюць супраць «растленьня (разбэшчваньня) [[Моладзь|моладзі]]»&lt;ref name=&quot;п&quot;/&gt;.

== Гісторыя ==
Гарадзенскую абласную суполку ўтварылі ў 2004 годзе. 2 ліпеня 2007 году ў Менску ўтварылася ініцыятыўная група па ператварэньні аб’яднаньня ў агульнакраёвае&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 4 ліпеня 2007| url = http://www.zviazda.by/second.html?r=12&amp;p=8&amp;archiv=04072007| загаловак = Зварот членаў ініцыятыўнай групы па стварэньню Рэспубліканскага грамадзкага аб’яднаньня «Белая Русь» да грамадзянаў Рэспублікі Беларусь| фармат = | назва праекту = Даслоўна| выдавец = [[Зьвязда]], № 122 (25987)| дата = 14 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Рашэньне аб стварэньні РГА «Белая Русь» прынята дэлегатамі ўстаноўчага зьезду грамадзкага аб’яднаньня, які адбыўся 17 лістапада 2007 году ў [[Менск]]у, а ў сьнежні яно было зарэгістравана [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрствам юстыцыі]]. 1 ліпеня 2010 году ў складзе арганізацыі зарэгістравана 100 тыс. чалавек. 30 жніўня 2011 у склад арганізацыі ўваходзілі 123 тысячы чалавек.

Па словах намесьніка старшыні «Белай Русі» [[Аляксандар Шацько|Аляксандра Шацько]] на 51 дэпутат [[Сьпіс дэпутатаў НС РБ 4-га скліканьня|Палаты прадстаўнікоў 4-га скліканьня]] (усяго іх 110), у тым ліку і ён зьяўляюцца чальцамі гэтага аб’яднаньня. У Савеце Рэспублікі чальцы аб’яднаньня складаюць каля чвэрці новых сэнатараў.&lt;ref&gt;[[МЫ]], [https://web.archive.org/web/20081019024308/http://news.tut.by/politics/119284.html «Белая Русь» займет полпалаты]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;

Першы зьезд РГА «Белая Русь» адбыўся 25 кастрычніка 2008 году. У працы першага зьезду прыняло ўдзел 380 дэлегатаў. Мерапрыемства адбылося ў Палацы Рэспублікі. На зьезьдзе была прынятая праграма «Белая Русь», і адбылося даабраньне чальцоў у Рэспубліканскі савет «Белая Русь». У праграме абвяшчалася імкненьне стала спрыяць [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандру Лукашэнку]] ў якасьці [[кіраўнік]]а дзяржавы.

14 сакавіка 2011 г. А.Радзькоў паведаміў, што 159 з 415 (38%) дэпутатаў абласных Саветаў дэпутатаў, а таксама 61% дэпутатаў Менскага гарадзкога Савета ёсьць чальцамі «Белай Русі»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 сакавіка 2011| url = http://www.telegraf.by/by/home/showprint?newstaguri=belaja_rus__u_2012_godze_planue_dzel_nchac__u_parlamenckx_vibarax| загаловак = «Белая Русь» у 2012 годзе плянуе ўдзельнічаць у парлямэнцкіх выбарах| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Telegraf.by]]| дата = 12 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. 29 верасьня 2011 году А. Радзькоў адзначыў, што «Белую Русь» пабудавалі паводле партыйнага прынцыпу&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = Аксана Шыкуць| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 29 верасьня 2011| url = http://news.belta.by/by/print?id=659270| загаловак =ГА «Белая Русь» мае намер разгледзець пытаньне аб стварэньні партыі на зьездзе | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]| дата = 12 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. На [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2012 году|выбарах 2012 г.]] грамадзкае аб’яднаньне атрымала 63 са 110 месцаў у Палаце прадстаўнікоў 5-га скліканьня&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак= «Белая Русь» пасьпяхова рэалізуе свае праекты ў фармаце грамадзкага аб'яднаньня - А.Радзькоў|спасылка=http://m.blr.belta.by/society/view/belaja-rus-paspjahova-realizue-svae-praekty-u-farmatse-gramadskaga-abjadnannja-a.radzkou-13114-2012|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=1 кастрычніка 2012|копія=http://blr.belta.by/society/view/belaja-rus-paspjahova-realizue-svae-praekty-u-farmatse-gramadskaga-abjadnannja-a.radzkou-13114-2012|дата копіі=1 кастрычніка 2012|дата доступу=29 верасьня 2018}}&lt;/ref&gt;. На жнівень 2013 году ГА «Белая Русь» налічвала звыш 140 000 сябраў (2,5% працаздольнага [[насельніцтва Беларусі]]), зь іх звыш 40% складалі настаўнікі і выкладнікі. [[Моладзь]] складала 26% сябраў «Белай Русі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ларыса Ракоўская.|загаловак= «Белая Русь»: каб выйграваць — трэба працаваць|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130826/1377514643-belaya-rus-kab-vyygravac-treba-pracavac|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=24 жніўня 2013|нумар=158 (27523)|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1377511021_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

На [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году|мясцовых выбарах у Беларусі 2014 году]] «Белая Русь» заняла звыш 10 000 (звыш 50 %) з 18 809 дэпутацкіх месцаў. 27 лютага 2014 году старшыня «Белай Русі» [[Аляксандар Радзькоў]] заявіў: «Белая Русь» — прапрэзыдэнцкае грамадзкае аб'яднаньне і мы скіраваныя на тое, каб падтрымліваць палітыку кіраўніка дзяржавы і рэальнымі дзеяньнямі дапамагчы яму выканаць тую праграму, зь якой ён ідзе да выбаршчыкаў»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Клапацiцца пра людзей, падставiць плячо ўладзе|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140227/1393534748-klapacicca-pra-lyudzey-padstavic-plyacho-uladze|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=|год=28 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/38-27648 38 (27648)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/28lut-2.indd_.pdf 2]|issn=}}&lt;/ref&gt;. На [[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году|мясцовых выбарах у Беларусі 2018 году]] колькасьць дэпутатаў «Белай Русі» зьменшылася да 9000 (50 %) сярод 18 111 дэпутацкіх месцаў.

«Белая Русь» на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзідэнцкіх выбарах 2020 году]] падтрымала Аляксандра Лукашэнку. 25 сакавіка 2021 году [[Савет міністраў Беларусі]] ўхваліў Пастанову № 168, паводле якой ГА «Белая Русь» уваходзіла ў Пералік грамадзкіх аб’яднаньняў, у дачыненьні якіх прымяняецца 0,1 базавай стаўкі пры [[Арэнда|арэндзе]] дзяржаўнай нерухомасьці&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Раман Галоўчанка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 25 сакавіка 2021 г. № 168 «Аб зьмяненьні пастановы Савета міністраў РБ ад 30 красавіка 2013 г. № 327»|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C22100168|выдавец=[[Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=30 сакавіка 2021|дата доступу=13 красавіка 2021}}&lt;/ref&gt;.

=== Старшыні ===
* [[Аляксандар Радзькоў]] (лістапад 2007 — 19 студзеня 2018)
* [[Генадзь Давыдзька]] (19 студзеня 2018 — 18 чэрвеня 2022)
* [[Алег Раманаў]] (ад 18 чэрвеня 2022 году)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Хто такі Алег Раманаў, які замяніў Генадзя Давыдзьку на пасадзе кіраўніка «Белай Русі»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/31904177.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=18 чэрвеня 2022|дата доступу=19 чэрвеня 2022}}&lt;/ref&gt;

== Крыніцы й заўвагі ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=«Белая Русь»|спасылка=http://zviazda.by/be/tags/belaya-rus-1|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=20 студзеня 2018|дата доступу=20 красавіка 2018}}

{{Партыі Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія аб’яднаньні]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2007 годзе]]</text>
      <sha1>760cqz60f6b5vqm29vmfhb7w9hbb837</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сьвір (мястэчка)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55248</id>
    <revision>
      <id>2334361</id>
      <parentid>2334111</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T10:53:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>дзеля пераносу файлу</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22250" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Сьвір}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Сьвір
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Сьвіра
|Трансьлітараваная назва          = Śvir{{Заўвага|Паводле афіцыйнага напісаньня — Svir}}
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Мядзельскі раён|Мядзельскі]]
|Сельсавет                        = [[Сьвірскі сельсавет (Мядзельскі раён)|Сьвірскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 906
|Год падліку колькасьці           = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = &lt;ref name=&quot;belstat2018&quot; /&gt;
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 222387&lt;ref&gt;[http://zip.belpost.by/street/svir-minsk-myadelskiy Алфавитный список улиц по Свирь] — Белпошта&lt;/ref&gt;
|СААТА                            = 
|Выява                            = Касьцёл, Свір.jpg
|Апісаньне выявы                  = [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|Касьцёл Сьвятога Мікалая]]
 |Шырата градусаў                 = 54
 |Шырата хвілінаў                 = 51
 |Шырата сэкундаў                 = 3
 |Даўгата градусаў                = 26
 |Даўгата хвілінаў                = 23
 |Даўгата сэкундаў                = 49
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Сьвір'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 327.&lt;/ref&gt; — [[пасёлак гарадзкога тыпу|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на беразе возера [[Сьвір (возера)|Сьвіру]]. Цэнтар [[Сьвірскі сельсавет (Мядзельскі раён)|сельсавету]] [[Мядзельскі раён|Мядзельскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 906 чалавек&lt;ref name=&quot;belstat2018&quot; /&gt;. Знаходзіцца за 45 км на захад ад [[Мядзел]]у, за 26 км ад чыгуначнай станцыі [[Лынтупы]] (лінія [[Пабродзьдзе]] — [[Каралеўшчына (Віцебская вобласьць)|Каралеўшчына]]). Вузел аўтамабільных дарог на [[Смаргонь]], [[Кабыльнік]], [[Брусы (Мядзельскі раён)|Брусы]].

Сьвір — [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]]), старажытны замак [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваўся [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|касьцёл Сьвятога Мікалая]] ў стылі [[барока]], помнік архітэктуры XVII — пачатку XX ст.

== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Jan Śvirski. Ян Сьвірскі (XVII).jpg|зьлева|міні|120пкс|Ян Сьвірскі]]
Паводле паданьня, Сьвір на месцы капішча [[Пярун|Перуна]] ў XIII стагодзьдзі заснаваў князь [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонт]], які збудаваў тут замак. Паселішча ўваходзіла ў склад [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] і знаходзілася ў валоданьні князёў [[Сьвірскія|Сьвірскіх]]. У 1452 годзе князь Ян Сьвірскі збудаваў у Сьвіры касьцёл, перабудаваны ў 1653 годзе.

У 1528 годзе Сьвір перайшоў да князёў [[Радзівілы|Радзівілаў]]. За часамі [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкай вайны]] ў 1579 годзе тут адбыўся першы агляд войскаў і нарада з удзелам [[Сьпіс польскіх манархаў|караля]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]]. У 1689 годзе сярод вернікаў Сьвірскай парафіі ўпаміналася [[старалітва]].

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] (1795 год) Сьвір апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам воласьці Вялейскага, потым Сьвянцянскага павету [[Слонімская губэрня|Слонімскай]], з 1801 году [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрні. У 1845 годзе каля мястэчка знаходзілася 2 маёнткі: ''Сьвір Ляскоўскі'' ''і Сьвір Стацкоўскі''.

На 1859 год у Сьвіры было 119 будынкаў, на 1866 год — 133. У 1864 годзе расейскія ўлады з мэтаю [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] адкрылі тут [[Народная вучэльня|народную вучэльню]]. У 1879 годзе ў мястэчку пачаў працаваць бровар, у 1896 годзе — сьпіртаачышчальная вытворчасьць. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Сьвіры дзейнічалі касьцёл і юдэйская малітоўная школа, працавалі валасная ўправа, паштова-тэлеграфная кантора, судова-сьледчы ўчастак Віленскага акруговага суду, народная вучэльня, лячэбніца, аптэка, хлебазапасны магазын, 34 крамы, 12 заезных дамоў і 14 корчмаў, штогод праводзілася 5 кірмашоў. У 1904 годзе зьявіўся аднайменны фальварак.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] Сьвір занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]].

&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка Сьвіру&quot; widths=215 heights=180 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (S. Šyler, 1908).jpg|Праект рэканструкцыі [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|касьцёла]], 1908 г.
Śvir, Śviryca. Сьвір, Сьвірыца (J. Drazdovič, 1924).jpg|Агульны выгляд. [[Язэп Драздовіч|Я. Драздовіч]], 1924 г.
Śvir. Сьвір (J. Drazdovič, 1924).jpg|Возера. Я. Драздовіч, 1924 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Найноўшы час ===
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Сьвір абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;at&quot;&gt;{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}&lt;/ref&gt;. Згодна з [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] Сьвір апынуўся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе стаў цэнтрам гміны Сьвянцянскага павету [[Віленскае ваяводзтва (1926—1939)|Віленскага ваяводзтва]]. На 1931 год у мястэчку дзейнічалі касьцёл і царква, працавалі паліцэйскі пастарунак, мескі суд, аптэка, лячэбніца і пошта, на сьвяты праводзіліся кірмашы.

У 1939 годзе Сьвір увайшоў ў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], дзе 15 студзеня 1940 году стаў цэнтрам раёну (з 12 кастрычніка 1940 году цэнтар сельсавету, з 31 жніўня 1959 году ў Мядзельскім раёне, з 20 студзеня 1960 году ў Менскай вобласьці). У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 25 чэрвеня 1940 да 6 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 25 красавіка 1958 году Сьвір атрымаў афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]] (з 31 студзеня 2008&lt;ref&gt;[http://www.bankzakonov.com/regional_pravo_by_2010/blocks0/rtf-e8p5c0.htm Решение Мядельского районного Совета депутатов от 31.01.2008 № 50 «О преобразовании некоторых сельских населенных пунктов в агрогородки»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; да 26 лютага 2010 году&lt;ref&gt;[http://www.pravo.by/document/?guid=2012&amp;oldDoc=2010-47/2010_47_9_28643.pdf&amp;oldDocPage=1 О внесении изменений в решение Мядельского районного Совета депутатов от 31 января 2008 г. № 50]{{Недаступная спасылка|date=April 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; меў афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]»).

&lt;gallery caption=&quot;Мястэчка на старых здымках&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Rynak, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Рынак, Сьвятога Мікалая (1900).jpg|[[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|Касьцёл]] да рэканструкцыі, каля 1900 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (J. Kłos, 1930).jpg|Касьцёл па рэканструкцыі. Ю. Клос, 1930 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930) (2).jpg|Інтэр’ер касьцёла, 1930 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1931).jpg|Працэсія перад касьцёлам, 1931 г.
&lt;/gallery&gt;&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Školnaja. Сьвір, Школьная (1916).jpg|Рынак. Карчма, 1916 г.
Śvir, Śviryca. Сьвір, Сьвірыца (1935).jpg|Мост, 1935 г.
Śvir. Сьвір (1919-39).jpg|Возера, да 1939 г.
Śvir, Uprava. Сьвір, Управа (1930).jpg|Управа гміны, 1930-я гг.
&lt;/gallery&gt;

== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
&lt;div style=&quot;float:right;margin:0 0 .5em 1em;&quot; class=&quot;toccolours&quot;&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:auto height:130 barincrement:31
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:2000
ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:250 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:15
  bar:1859 from:0 till:589 
  bar:1866 from:0 till:640 
  bar:1897 from:0 till:1686 
  bar:1931 from:0 till:1900 
  bar:2000 from:0 till:1383 
  bar:2009 from:0 till:1055
  bar:2018 from:0 till:906
TextData=
  fontsize:10px pos:(25,195)
  text:
&lt;/timeline&gt;
&lt;/div&gt;

* '''XIX стагодзьдзе''': 1859 год — 589 чал.; 1866 год — 640 чал., у тым ліку 152 каталікі, 58 старавераў, 14 праваслаўных, 6 эвангелістаў, 405 юдэяў, 5 магамэтанаў&lt;ref&gt;Krzywicki J. Świr // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/713 713].&lt;/ref&gt;; 1897 год — 1686 чал. (у мястэчку і двух маёнтках)
* '''XX стагодзьдзе''': 1931 год — 1900 чал.&lt;ref&gt;[[Вольга Князева|Князева В.]] Свір // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 261.&lt;/ref&gt;; 1999 год — 1400 чал.; 2000 год — 1,4 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/БелЭн|14к}} С. 259.&lt;/ref&gt;
* '''XXI стагодзьдзе''': 2006 год — 1,3 тыс. чал.; 2009 год — 1055 чал.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2010 год — 1042 чал.; 2011 год — 1018 чал.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20111011174707/http://belstat.gov.by/homep/ru/publications/population/2011/bul_population.rar Статистический бюллетень «Численность населения на 1 января 2011 года и среднегодовая численность населения за 2010 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа»] год — Белстат{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;; 2015 год — 915 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2015&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2016 год — 909 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2016&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2017 год — 916 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2017&quot;&gt;[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2018 год — 906 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2018&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;

=== Адукацыя ===
У Сьвіры працуюць сярэдняя, музычная і спартовая школы, дашкольная ўстанова.

=== Мэдыцына ===
Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка.

=== Культура ===
Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

== Забудова ==
=== Вуліцы і пляцы ===
У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Віленскі тракт&lt;ref&gt;Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 52.&lt;/ref&gt;.

== Эканоміка ==
Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

== Турыстычная інфармацыя ==
=== Інфраструктура ===
Гатэльны комплекс «Сьвір» спартовага таварыства «Дынама»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}&lt;/ref&gt;.

=== Славутасьці ===
* Гарадзішча пэрыяду раньняга жалезнага веку 
* Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
* Капліца могілкавая
* [[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|Касьцёл Сьвятога Мікалая]] (1649—1653, 1903—1909)
* [[Малельня Ўсьпеньня Прасьвятой Багародзіцы (Сьвір)|Малельня стараверская]] (пачатак ХХ ст.)
* Сынагога
* Сядзіба (пачатак ХХ ст.)

== Галерэя ==
&lt;gallery caption=&quot;Краявіды Сьвіра&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Свір. Гарадзішча (01).jpg|Гарадзішча
Мікалаеўскі касьцёл Сьвір 5.JPG|[[Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)|Касьцёл]], інтэр’ер
Свір. Свята-Успенская царква.jpg|[[Малельня Ўсьпеньня Прасьвятой Багародзіцы (Сьвір)|Малельня]]
Свір. Млын.jpg|Млын
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|14}}
* {{Літаратура/ГВБ|8-3}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-1}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{radzima|svir|назва=Сьвір}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Сьвір у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|state = autocollapse
|Сьвірскі сельсавет (Мядзельскі раён)
|Мядзельскі раён
}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}}

[[Катэгорыя:Сьвір (Менская вобласьць)| ]]</text>
      <sha1>ruadhesrwazcigh4e63ky51103utwp0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стрэшын</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58212</id>
    <revision>
      <id>2334293</id>
      <parentid>2303496</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:08:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Раньнія часы */ +Крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22704" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Стрэшын
|Статус                           = пасёлак гарадзкога тыпу
|Назва ў родным склоне            = Стрэшына
|Трансьлітараваная назва          = Strešyn
|Герб                             = Coat of Arms of Strešyn.png
|Сьцяг                            = Flag of Strešyn.png
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Жлобінскі раён|Жлобінскі]]
|Сельсавет                        = 
|Пасялковы савет                  = [[Стрэшынскі пасялковы савет|Стрэшынскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 1205
|Год падліку колькасьці           = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = &lt;ref name=&quot;belstat2018&quot; /&gt;
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 247223
|СААТА                            = 
|Выява                            = Strešyn. Стрэшын (4.07.2009).jpg
|Апісаньне выявы                  = [[Царква Покрыва Багародзіцы (Стрэшын)|Царква Покрыва Багародзіцы]]
 |Шырата градусаў                 = 52
 |Шырата хвілінаў                 = 43
 |Шырата сэкундаў                 = 42
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 6
 |Даўгата сэкундаў                = 49
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Стрэ́шын'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}} С. 157.&lt;/ref&gt; — [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на правым беразе [[Дняпро|Дняпра]] пры ўтоку ў яго ракі Стрэшынкі. Цэнтар [[Стрэшынскі пасялковы савет|пассавету]] [[Жлобінскі раён|Жлобінскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 1205 чалавек&lt;ref name=&quot;belstat2018&quot; /&gt;. Знаходзіцца за 21 км на поўдзень ад [[места]] і чыгуначнай станцыі [[Жлобін]] (лінія [[Бабруйск]] — [[Гомель]]), за 105 км ад [[Гомель|Гомелю]]. Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з [[Жлобін]]ам, [[Рэчыца]]й, [[Шацілавічы|Шацілавічамі]]. Рачная прыстань.

Стрэшын — даўняе [[мястэчка]] [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]), старажытны [[Стрэшынскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Замкі і людзі|к}} С. 150.&lt;/ref&gt;. Да нашага часу тут захавалася [[Царква Покрыва Багародзіцы (Стрэшын)|царква Покрыва Багародзіцы]] ў стылі [[клясыцызм]]у, помнік архітэктуры XIX ст.

== Гісторыя ==
[[Файл:Strešynski zamak. Стрэшынскі замак (XIX).jpg|180px|значак|[[Стрэшынскі замак|Замак]], плян XIX ст.]]

=== Раньнія часы ===
Выяўленае археолягамі гарадзішча (на паўднёва-ўсходняй ускраіне, на мысе правага берага ракі [[Дняпро]]) сьведчыць пра засяленьне гэтай мясьцовасьці ў далёкай старажытнасьці. 

У ХІІ стагодзьдзі на месцы сучаснага Стрэшына ўзьнік драўляны замак, аточаны валамі і ровам, побач зь якім вырасла неўмацаванае паселішча&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 638.&lt;/ref&gt;. Гэтая мясцовасьць уваходзіла ў склад [[Полацкае княства|Полацкага княства]]. 28 лютага 1127 году [[Сьпіс чарнігаўскіх князёў|чарнігаўскі князь]] [[Усевалад Ольгавіч]] ажыцьцявіў паход «на Стрэжаў к [[Барысаў|Барысаву]]». У 1159 годзе ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] Стрэшын зноў згадваецца пад назвай Стрэжаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=28 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/38-27648 38 (27648)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/28lut-8.indd_.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. У сярэдзіне XII стагодзьдзя ў складзе [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага]] княства.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы пісьмовы ўпамін пра Стрэшын зьмяшчаецца ў «Сьпісе [[замак|гарадоў]] далёкіх і блізкіх» (канец ХІV стагодзьдзя). У 1391 годзе Стрэшынскую воласьць набыў [[Віленскі капітул]]. У 1399 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Вітаўт]] сваёй граматай замацаваў за [[Віленскі капітул|капітулам]] зямлю паміж Стрэшынам і Рагачовам. У ХVІ—ХVІІ стагодзьдзях паселішча значна пацярпела ад набегаў татараў і [[Маскоўская дзяржава|маскоўскіх захопнікаў]].

Згодна з адаміністрацыйна-тэарытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Стрэшын увайшоў у склад [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Пад 1578 і 1579 гадамі ён упамінаецца ў актах Магілёўскага магістрату як [[места]], пад 1592 годам — у [[Баркулабаўскі летапіс|Баркулабаўскім летапісе]]:
{{Цытата|Року 1592, июня по старому 11 дня, в неделю. Была брань великая, велми страшная: почавшы от западних краев замков украинных Чернигов, Гомель, Любеч, Белая Церков, Переясловль, Стрешин, Речица, Рогачов, Кричов и иных многих мест и замков в тых всих по селах и местах и местечках немало збожя попсовала град и буря великая, а на бору, на лесе и по лугом со пчолами дерева бортное, на воде угляды згола, штось троха застала, буря великая поламала…|[[Баркулабаўскі летапіс]]}}

На 1593 год у Стрэшыне было 99 двароў. У пачатку XVII стагодзьдзя ўладальнікі мястэчка [[Солтаны]] заснавалі касьцёл (не захаваўся). Паводле падымнага рэестру Стрэшынскай воласьці (1608), мястэчка падзялялася на 2 часткі: асноўную тэрыторыю каля замка (мела 56 будынкаў) і прадмесьці Слабада (46 будынкаў); існавала дзьве ганчарныя майстэрні, вадзяны млын на рацэ Стрэшынка&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. Паводле інвэнтару, складзенага ў 1638 годзе, у Стрэшыне было 100 двароў, дзейнічалі касьцёл і царква; існавалі замак, сядзіба і паромная пераправа на Дняпры каля замка&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;. У ліпені 1654 году Стрэшын захапілі казакі І. Залатарэнкі, якія спалілі замак. У 1700 годзе каля мястэчка заснавалі [[паташ]]ную [[буда (прадпрыемства)|буду]].

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Стрэшын апынуўся ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам воласьці [[Рагачоўскі павет|Рагачоўскага павету]]. Мястэчка знаходзілася ў валоданьні графа Остэрмана. У 1807 годзе тут збудавалі Пакроўскую царкву. На 1838 год у Стрэшыне быў 221 двор, на 1860 год — 1 мураваны і 136 драўляных будынкаў, на 1880 год — існавалі хлебазапасны магазын, [[народная вучэльня]] (адкрылася ў 1864 годзе), дзе ў 1889 годзе навучаліся 41 хлопчык і 11 дзяўчынак.

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Стрэшыне было 300 двароў, 2 малітоўныя дамы, пошта, паравы млын, 10 крамаў, 2 гарбарныя майстэрні, карчма, 2 разы праводзіліся кірмашы. У 1909 годзе дзейнічалі школа зь бібліятэкай. 27 красавіка 1910 году стрэшынцы ўрачыста сустракалі мошчы прападобнай [[Эўфрасіньня Полацкая|Эўфрасіньні]], якія на параходзе «Галавачоў» перавозіліся з [[Кіеў|Кіева]] ў [[Полацак]]. 

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Стрэшын занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]].

=== Найноўшы час ===
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Стрэшын абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе Стрэшын вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну (з 1956 году ў Жлобінскім раёне). На 1925 год у мястэчку было 455 двароў, у 1930—1931 гадох працавалі крухмальны завод, 2 нафтавыя млыны, цагельна-ганчарны завод (59 работнікаў), кравецкая, шавецкая і кошыкавая (50 работнікаў) майстэрні, 3 ветракі, кузьня. 27 верасьня 1938 году Стрэшын атрымаў афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 11 жніўня 1941 да 29 лістапада 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]].

&lt;gallery caption=&quot;Стрэшын на старых здымках&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Strešyn, Pakroŭskaja. Стрэшын, Пакроўская (1941-44) (3).jpg|Агульны выгляд, {{nowrap|1941—44 гг.}}
Strešyn, Pakroŭskaja. Стрэшын, Пакроўская (1941).jpg|[[Царква Покрыва Багародзіцы (Стрэшын)|Царква]], 1941 г.
Strešyn, Pakroŭskaja. Стрэшын, Пакроўская (1941-44) (2).jpg|Царква, 1941—44 гг.
Strešyn, Pakroŭskaja. Стрэшын, Пакроўская (1941-44).jpg|Вуліца каля царквы, {{nowrap|1941—44 гг.}}
&lt;/gallery&gt;

== Насельніцтва ==
=== Дэмаграфія ===
&lt;div style=&quot;float:right;margin:0 0 .5em 1em;&quot; class=&quot;toccolours&quot;&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:auto height:140 barincrement:31
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:3500
ScaleMajor = unit:year increment:1500 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:300 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:15
  bar:1826 from:0 till:888
  bar:1860 from:0 till:1188
  bar:1897 from:0 till:2106
  bar:1909 from:0 till:3246
  bar:2000 from:0 till:1425
  bar:2009 from:0 till:1263
  bar:2018 from:0 till:1205
TextData=
  fontsize:10px pos:(10,195)
  text:
&lt;/timeline&gt;
&lt;/div&gt;

* '''XIX стагодзьдзе''': 1826 год — 888 чал.; 1860 год — 1188 чал.; 1890 год — 1064 чал. (454 муж. і 610 жан.), у тым ліку 512 праваслаўных і 552 юдэяў&lt;ref&gt;Krzywicki J. Strzeszyn // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/479 479].&lt;/ref&gt;; 1897 год — 2106 чал.
* '''XX стагодзьдзе''': 1909 год — 3246 чал.; 2000 год — 1425 чал.
* '''XXI стагодзьдзе''': 2001 год — 1,3 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/БелЭн|15к}} С. 218.&lt;/ref&gt;; 2004 год — 1,3 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1к}}&lt;/ref&gt;; 2006 год — 1,2 тыс. чал.&lt;ref&gt;{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}&lt;/ref&gt;; 2008 год — 1,2 тыс. чал.; 2009 год — 1263 чал.&lt;ref name=&quot;belstat&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt; (перапіс); 2016 год — 1226 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2016&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2017 год — 1213 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2017&quot;&gt;[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;; 2018 год — 1205 чал.&lt;ref name=&quot;belstat2018&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782/ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;

=== Адукацыя ===
У Стрэшыне працуюць сярэдняя школа і дашкольная ўстанова.

=== Мэдыцына ===
Мэдычнае абслугоўваньне ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка.

=== Культура ===
Дзейнічаюць дом культуры, бібліятэка.

== Забудова ==
=== Плян ===
Плянавальная структура Стрэшына ня мае рэгулярнай асновы. Дарога з Жлобіна пераходзіць у галоўную вуліцу, арыентаваную да парку і спусьцістага берага [[Дняпро|Дняпра]].

=== Вуліцы і пляцы ===
{| cellspacing=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;&quot;
|- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align=&quot;center&quot;
| '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва'''
|-style=&quot;background:#FAFAFA;&quot; align=&quot;left&quot;
| Камсамольская вуліца || ?
|-style=&quot;background:#EEEEEE;&quot; align=&quot;left&quot;
| Першамайская вуліца || ?
|}

З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Стрэшына да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Дняпроўская і Прабойная.

== Эканоміка ==
Цагельня, лесьнікоўства.

== Турыстычная інфармацыя ==
=== Славутасьці ===
* [[Царква Покрыва Багародзіцы (Стрэшын)|Царква Покрыва Багародзіцы]] (1807)

Апроч гістарычна-археалягічнай зоны, у мястэчку знаходзіцца пэйзажны парк (3,5 га) і помнік землякам, што загінулі ў [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]].

=== Страчаная спадчына ===
* [[Стрэшынскі замак|Замак]] (XII ст.)
* Касьцёл (ХVII ст.)

== Асобы ==
* [[Валеры Логвін]] (нар. 1945) — заслужаны дзяяч культуры Беларусі
* [[Васіль Рагаўцоў]] (нар. 1952) — беларускі паэт, мовазнавец, доктар філялягічных навук (2003), прафэсар (1993), заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь (2014)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|15}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|1-1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-1}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.radzima.org/be/miesca/streshyn.html Стрэшын], [[Radzima.org]]

{{Навігацыйная група
|назоў = Стрэшын у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|Стрэшынскі пасялковы савет
|Жлобінскі раён
}}
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Рэчыччыны}}

[[Катэгорыя:Стрэшын| ]]</text>
      <sha1>jh7zkyg4617o0uxjob42tpy535uhpiz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стары Двор (Глыбоцкі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58961</id>
    <revision>
      <id>2334320</id>
      <parentid>2135865</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T19:17:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pierre L'iserois</username>
        <id>66839</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8431" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Стары Двор}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Стары Двор
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Старога Двару
|Трансьлітараваная назва          = Stary Dvor
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]]
|Сельсавет                        = [[Узрэцкі сельсавет|Узрэцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 15
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 211804
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 14
 |Шырата сэкундаў                 = 16.5
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 36
 |Даўгата сэкундаў                = 28.7
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Стары́ Двор'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 236&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Стары Двор уваходзіць у склад [[Узрэцкі сельсавет|Узрэцкага сельсавету]].

== Мінуўшчына ==
Упершыню вёска згадваецца як фальварак графа Забелы ў першым агульнарасейскім перапісе насельніцтва 1897 году. Вёска знаходзілася ў складзе Залескае воласьці Дзісенскага павету Віленскае губэрні. Адміністрацыйную прыналежнасьць не зьмянілі нават бурлівыя падзеі [[Савецка-польская вайна|Савецка-польскае вайны]] і заключанай потым [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовы]]. Вёска атрымала статус калёніі (згуртаваньне хутароў) і апынуліся на тэрыторыі [[Залеская гміна|Залескае гміны]] [[Дзісенскі павет (Віленскае ваяводзтва)|Дзісенскага павету]] [[Віленскае ваяводзтва (1926—1939)|Віленскага ваяводзтва]] адноўленае [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае дзяржавы]].

Паводле польскага перапісу насельніцтва 1933 году, насельніцтва Старога Двара павялічылася за амаль 40 гадоў у болей, чым 10 разоў, і зьвязанае гэтае з тым, што землі былога фальварка Забелаў актыўна раскупляюць заможныя гаспадары, якія будуюць на іх свае двары.

17 верасьня 1939 року на тэрыторыю [[Заходняя Беларусь|Заходняе Беларусі]] [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|ўступаюць савецкія войскі]]. Зь 15 студзеня 1940 году Стары Двор належыць да навастворанага [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкага раёна]] [[Вялейская вобласьць|Вялейскае вобласьці]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]. Успыхнутая ў хуткім часе [[Нямецка-савецкая вайна|вайна]] паміж [[Трэці Райх|Нямеччынай]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] амаль не закранула вёску, а ў пачатку ліпеня 1944 року яна была захопленая [[РСЧА|савецкай арміяй]]. Многія жыхары вёскі пайшлі пасьля савецкага захопу Глыбоччыны ў дзейную армію й мужна змагаліся на франтох [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкае вайны]]. Па сканчэньні вайны жыхары вёскі паступова вярталіся да мірнай працы, але наперадзе іх чакалі значныя зьмены — празь некалькі рокаў пасьля вызваленьня ў раёне пачалася паўсюдная [[калектывізацыя]]. Ствараецца [[калгас]] і ў гэтай мясцовасьці.

Калгас «17 верасьня» быў утвораны 1 верасьня 1948 годц па ініцыятыве жыхароў вёскі Стары Двор. У хуткім часе да першых калгасьнікаў далучыліся вяскоўцы з [[Галубчыкі|Галубчыкаў]], Зеляцініна і [[Папкі|Папкоў]].

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 15 чалавек.
* 1999 год — 22 чалавекі.
*1953 год — 40 жыхароў,  8 гаспадарак.
*1933 год — 40 жыхароў, 198 дзесяцінаў.
*1931 год — 54 чалавекi&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;
*1921 год — 58 чалавек&lt;ref&gt;Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.&lt;/ref&gt;
*1897 год — 4 жыхары (3 м., 1 ж.), 233 дзесяціны.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{SgKP|XV_cz.1|59|Stary Dwór, folwark, powiat dzisieński}}

== Вонкавыя спасылкі ==
[http://glubmusej.by/be/nasha-spadchyna/gistoryya-glybochchyny/gistoryya-vjosak-galubchyki-i-stary-dvor Гісторыя вёскі]{{Узрэцкі сельсавет}}
{{Глыбоцкі раён}}

[[Катэгорыя:Узрэцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёну]]</text>
      <sha1>sbbto4kj6ya79a48i94h2w6wq7c7eni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вышэйшыя навучальныя ўстановы Беларусі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65477</id>
    <revision>
      <id>2334286</id>
      <parentid>2267266</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:29:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Крыніца</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10393" xml:space="preserve">У 2004 годзе ў дзяржаўных ВНУ Беларусі навучалася 307 337 (84 %) чалавек, а ў прыватных — 58 367. Каля 57 % студэнтаў складалі дзяўчыны. На дзённым бюджэтным навучаньні на 1-м курсе было 59 % [[студэнт]]аў. На беларускай мове ў дзяржаўных ВНУ дзённа навучалася 2,3 % студэнтаў. Стыпэндыю атрымлівалі 87,5 % студэнтаў бюджэтнага навучаньня, зь іх 84 % — навучальную, 3 % — сацыяльную і 0,3 % — імянную. Навучальная [[стыпэндыя]] складала 28,2 даляры, сацыяльная — 22,7 $, а імянная — 65 $. Цалкам усіх студэнтаў гуртажыткам забясьпечвалі 12 ВНУ. Самастойна наймалі жытло 23 000 (6 %) студэнтаў. Забясьпечанасьць кропкамі грамадзкага харчаваньня ў дзяржаўных ВНУ складала 57,3 %&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Студэнцкі абед — за 1,5 тысячы рублёў|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140227/1393451694-hto-ty-syonnyashni-eurostudent|выданьне=[[Чырвоная зьмена]]|тып=|год=27 лютага 2014|нумар=4 (15739)|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/27lut-6.indd_.pdf 2]|issn=}}&lt;/ref&gt;. На 15 лютага 2006 году ўсе 43 дзяржаўныя і 10 прыватных [[ВНУ]] Беларусі былі расейскамоўнымі&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік]], [[Тацяна Вабішчэвіч]].|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}&lt;/ref&gt;.

За 1991—2013 гады колькасьць месцаў для прыёму ў ВНУ Беларусі вырасла з 37,5 тыс. да 97,5 тыс. чалавек (у 2,6 разу за 22 гады), што ў 2013 годзе складала ўтрая больш за плян прыёму ў прафэсійна-тэхнічныя вучэльні. Улетку 2013 году недабор на бюджэтнае навучаньне ў дзяржаўных ВНУ склаў 2414 месцаў, зь іх 1643 (68 %) месцы на дзённы паток. Заплянаваны набор на бюджэт выканалі толькі 19 з 45 дзяржаўных ВНУ. Недабор на платнае навучаньне ў дзяржаўныя ВНУ склаў 19,2 тыс. чалавек (36 %). У прыватныя ВНУ на 8,8 тыс. месцаў набралі 4,8 тыс. першакурсьнікаў (недабор 46 %). Найбольшы недабор адзначаўся на настаўнікаў матэматыкі і фізыкі. Па-за сталіцай поўнага ўкамплектаваньня дасягнуў толькі [[Гарадзенскі дзяржаўны аграрны ўнівэрсытэт]]. Звыш паловы [[студэнт]]аў дзяржаўных ВНУ навучаліся платна, у тым ліку звыш 2/3 завочнікаў. Першакурсьнікамі сталі 55 % выпускнікоў агульнаадукацыйных школаў, да 80 % выпускнікоў [[гімназія]]ў і да 90 % выпускнікоў [[Ліцэй|ліцэяў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Ці могуць быць ільготы на веды|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130831/1377904284-ci-moguc-byc-ilgoty-na-vedy|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=31 жніўня 2013|нумар=[http://zviazda.by/be/number/gazeta-pdf-163-27528-ot-31082013 163 (27528)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1377900612_1.pdf 1], [http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/08/1377900612_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

На верасень 2013 году 60 % выкладнікаў ВНУ Беларусі з навуковымі ступенямі былі ў веку за 60 гадоў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Сацыяльныя рызыкі рэфармаваньня вышэйшай школы|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130925/1380058660-sacyyalnyya-ryzyki-refarmavannya-vysheyshay-shkoly|выданьне=Зьвязда|тып=|год=25 верасьня 2013|нумар=180 (27545)|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/09/1380058457_1.pdf 1], [http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2013/09/1380058457_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Берасьце і Берасьцейская вобласьць ==
* [[Баранавіцкі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны тэхнічны ўнівэрсытэт]]
* [[Берасьцейскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя А. С. Пушкіна]]
* [[Палескі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]

== Віцебск і Віцебская вобласьць ==
* [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны]]
* [[Віцебскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]]
* [[Віцебскі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]]
* [[Віцебскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]
* [[Полацкі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]

== Гародня і Гарадзенская вобласьць ==
* [[Гарадзенскі дзяржаўны аграрны ўнівэрсытэт]]
* [[Гарадзенскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]]
* [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы]]

== Гомель і Гомельская вобласьць ==
* [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт транспарту]]
* [[Беларускі гандлёва-эканамічны ўнівэрсытэт спажывецкай каапэрацыі]]
* [[Гомельскі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]]
* [[Гомельскі дзяржаўны тэхнічны ўнівэрсытэт імя П.В.Сухога]]
* [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] імя Ф.Скарыны
* [[Гомельскі інжынэрны інстытут МНС Рэспублікі Беларусь]]
* [[Мазырскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя І. П. Шамякіна]]

== Магілёў і Магілёўская вобласьць ==
* [[Беларуска-расейскі ўнівэрсытэт]]
* [[Магілёўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт харчаваньня]]
* [[Магілёўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Аркадзя Куляшова]]
* [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія]]

== Менск ==
* [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]]
* [[Акадэмія Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]]
* [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт інфарматыкі і радыёэлектронікі]]
* [[Інстытут правазнаўства]]
* [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў]]
* [[Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі]]
* [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]
* [[Беларускі дзяржаўны аграрны тэхнічны ўнівэрсытэт]]
* [[Беларускі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]]
* [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт]]
* [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт культуры і мастацтваў]]
* [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт фізычнай культуры]]
* [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]]
* [[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт]]
* [[Вайсковая акадэмія Рэспублікі Беларусь]]
* [[Жаночы інстытут «Энвіла»]]
* [[Інстытут парлямэнтарызму і прадпрымальніцтва]]
* [[Інстытут прадпрымальніцкай дзейнасьці]]
* [[Інстытут сучасных ведаў]]
* [[Камандна-інжынэрны інстытут МНС РБ]]
* [[Міжнародны гуманітарна-эканамічны інстытут]]
* [[Міжнародны інстытут працоўных і сацыяльных зносінаў]]
* [[Менскі дзяржаўны лінгвістычны ўнівэрсытэт]]
* [[Менскі інстытут кіраваньня]]
* [[Расейскі дзяржаўны сацыяльны ўнівэрсытэт (філія ў Менску)]]
* [[Прыватны інстытут кіраваньня і прадпрымальніцтва]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}

{{ВНУ Беларусі}}

[[Катэгорыя:Вышэйшыя навучальныя ўстановы Беларусі| ]]</text>
      <sha1>pyp55wti2z2ur6f3ylx9mzsqrxonvio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дніпро</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69032</id>
    <revision>
      <id>2334304</id>
      <parentid>2322845</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:05:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дмитро колгоспник</username>
        <id>75185</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13454" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Дняпро (неадназначнасьць)}}
{{Населены пункт/Украіна
|Назва                               = Дніпро
|Статус                              = горад
|Назва ў родным склоне               = Дніпра
|Назва ўкраінскай мовай              = Дніпро
|Герб                                = UA Dnipro COA.svg
|Сьцяг                               = Flag of Dnipropetrovsk.png
|Гімн                                = 
|Дата заснаваньня                    = 
|Першыя згадкі                       = 1645
|Статус з                            = 1778
|Магдэбурскае права                  = 
|Былая назва                         = 
|Вобласьць                           = [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўская]]
|Аўтаномная рэспубліка               = 
|Раён                                = 
|Сельская рада                       = 
|Мэр                                 = Барыс Філатаў
|Пасада кіраўніка                    = 
|Кіраўнік                            = 
|Плошча                              = 405
|Крыніца плошчы                      = 
|Вышыня                              = 
|Унутраны падзел                     = 
|Колькасьць насельніцтва             = 1000506
|Год падліку колькасьці              = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва     = &lt;ref&gt;Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року»,  — Київ, Державна служба статистики України, 2018 [http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2018/zb/06/zb_chnn2018pdf.pdf PDF] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва   = {{Рост}}
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі  = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі      = 
|Этнічны склад насельніцтва          = 
|Год падліку этнічнага складу        = 
|Нацыянальны склад насельніцтва      = [[украінцы]] — 72,6%&lt;br /&gt;[[расейцы]] — 23,5%&lt;br /&gt;[[габрэі]] — 1,0%&lt;br /&gt;[[беларусы]] — 1,0%
|Год падліку нацыянальнага складу    = 2001
|Колькасьць двароў                   = 
|Год падліку колькасьці двароў       = 
|Паштовыя індэксы                    = 49000—49489
|Тэлефонны код                       = +380-56, 562
|КОАТУУ                              = 
|Аўтамабільны нумарны знак           = 
|Выява                               = 
|Апісаньне выявы                     = 
 |Шырата градусаў                    = 48
 |Шырата хвілінаў                    = 27
 |Шырата сэкундаў                    = 58
 |Даўгата градусаў                   = 35
 |Даўгата хвілінаў                   = 1
 |Даўгата сэкундаў                   = 31
|Пазыцыя подпісу на мапе             = 
|Водступ подпісу на мапе             = 
|Сайт                                = [http://dniprorada.gov.ua/ Афіцыйны сайт гарадзкой рады]
}}
'''Дніпро''', '''Дняпро'''&lt;ref&gt;[http://rntbcat.org.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_all&amp;a001=BY-NLB-ar70716&amp;strq=l_siz%3D20 Рэспубліканская навукова-тэхнічная бібліятэка Беларусі]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/a/27744750.html Украінскі Днепрадзяржынск стаў Камянскім, Днепрапятроўск — Дняпром] — svaboda.org, 19 траўня 2016, 11:38&lt;/ref&gt; ({{Мова-uk|Дніпро|скарочана}}; з 1926 да 2016 г. — ''Днепрапятроўск'', да 1926 - ''Кацярынаслаў'') — [[Горад|места]] на паўднёвым усходзе [[Украіна|Ўкраіны]], на рацэ [[Дняпро]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Днепрапятроўская вобласьць|Днепрапятроўскай вобласьці]]. Плошча 405 км². Насельніцтва 1 000 506 чал. (2018). Знаходзіцца за 390 км на поўдзень ад [[Кіеў|Кіева]]. Вузел чыгунак і аўтамабільных дарог, аэрапорт.

Дніпро — разьвіты мэгаполіс, вялікі прамысловы і фінансавы цэнтар паўднёвага ўсходу Ўкраіны, «касьмічная» сталіца.

Места мае прафэсійную футбольную каманду «[[Дняпро Дніпро (футбольны клюб)|Дняпро]]» — фіналіста [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]] [[Фінал Лігі Эўропы УЭФА 2015 году|2015]].

У месьце працуе сыстэма [[Дніпроўскі мэтрапалітэн|метро]].

== Насельніцтва ==

=== Колькасьць ===
{| align=&quot;center&quot; border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #AAAAAA;&quot;
|-bgcolor=&quot;#AAAAAA;&quot;
|+ style=&quot;font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em&quot;| Насельніцтва &lt;small&gt;(чал.)&lt;/small&gt;
|-bgcolor=&quot;#EEEEEE&quot;
! 1897 !! 1926 !! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1989 !! 2001 !! 2018
|- bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot;
| align=center| 112 839
| align=center| 187 570
| align=center| 526 998
| align=center| 661 547
| align=center| 862 100
| align=center| 1 177 897
| align=center| 1 065 008
| align=center| 1 000 506
|}

=== Мова ===
{| width=&quot;30%&quot; align=&quot;center&quot; border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #AAAAAA;&quot;
|-bgcolor=&quot;#AAAAFF&quot;
|+ style=&quot;font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em&quot;| Насельніцтва па роднай мове &lt;small&gt;(2001)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;[http://database.ukrcensus.gov.ua/MULT/Database/Census/databasetree_uk.asp Банк даних Державної служби статистики України]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|-bgcolor=&quot;#eeeeff&quot;
! украінская&amp;nbsp;мова !! расейская !! армянская
|- bgcolor=&quot;#f7f9ff&quot;
| align=center|45,87%
| align=center|53,08%
| align=center|0,21%
|}

== Гісторыя ==
У 1645 годзе ў [[Мястэчка|мястэчку]] ''Новы Кодак'' збудавалі драўляную царкву імя сьвятога Міколы, у сувязі з чым паселішча ўпершыню згадваецца. З 1750-х гадоў [[места]] стала цэнтрам Кодацкай паланкі ([[Падпольненская Сеч]]). Паводле перапісу 1754 г. налічвала каля 4000 месьцічаў. Тройчы на год адбываліся [[кірмаш]]ы. Працавала некалькі дзясяткаў рамесных майстэрняў. З 1760-х гадоў запрацаваў пастаянны [[рынак]].

У 1776 г. расейская імпэратрыца [[Кацярына II]] зьмяніла назоў места на ''Кацярынаслаў'', у якім разьмясьцілі кіраўніцтва Саксаганскага павету (Славянская правінцыя, [[Новарасейская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]). З 1783 г. павет стаў называцца Новакодацкім. У месьце таксама знаходзіліся Славянская і [[Хэрсон]]ская духоўныя ўправы. У 1789 г. места стала цэнтрам Кацярынаслаўскага намесьніцтва.

У 1796 г. расейскі імпэратар [[Павал I]] перайменаваў места ў ''Новарасейск'', які зрабіў цэнтрам Новарасейскай губэрні ад [[Днестр|Днястра]] да [[Дон]]у і [[Крым]]у.

У 1802 г. расейскі імпэратар [[Аляксандар I Раманаў]] вярнуў месту назоў ''Кацярынаслаў''. На 1804 год налічвалася 6,4 тыс. месьцічаў. У 1850 г. — 13 тыс. жыхароў. Працавала некалькі мылаварных заводаў і суконная [[мануфактура]]. У 1865 г. было 23 тыс. жыхароў. У 1873 г. на левым беразе Дняпра адчынілі чыгуначную станцыю «Кацярынаслаў». У 1884 г. адчынілі чыгуначны вакзал і чыгуначны мост праз [[Дняпро]]. У 1887 г. збудавалі мэталюргічны [[Дняпроўскі мэталюргічны завод|Аляксандраўскі Паўднёварасейскі завод]], налічвлася 48 тыс. месьцічаў. У 1889 г. — трубны завод «[[Днепрапятроўскі трубны завод|Шодуар-А]]». У 1891 г. — мэталюргічны завод Гантке (цяпер Ніжнедняпроўскі трубапракатны). У 1898 г. — вагонарамонтныя майстэрні (цяпер Днепрапятроўскі вагонарамонтны завод). У 1910 г. лік жыхароў перавысіў 232 тысячы. На пачатку места ўвайшло ў склад [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]]. У ходзе [[Савецка-ўкраінская вайна|Савецка-ўкраінскай вайны]] 1917—1921 гадоў некалькі разоў пераходзіла з рук у рукі.

19 ліпеня 1926 г. места перайменавалі ў ''Днепрапятроўск'' у гонар старшыні Ўсеўкраінскага цэнтральнага выканаўчага камітэту [[Рыгор Пятроўскі|Рыгора Пятроўскага]], які ў 1932—1933 гг. ладзіў [[Галадамор]]. 25 жніўня 1941 году [[Вэрмахт|Ўзброеныя сілы Нямеччыны]] захапілі места, дзе разьмясьцілі кіраўніства [[Генэральная акруга Днепрапятроўск|генэральнай акругі Днепрапятроўск]] ([[Райхскамісарыят Украіна]]). 25 кастрычніка 1943 г. места заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія]] СССР. У 1946 г. пусьцілі [[тралейбус]]ы, аднавілі [[трамвай]]ны рух. У 1951 г. пабудавалі [[Паўднёвы машынабудаўнічы завод]], які стаў вырабляць міжкантынэнтальныя балістычныя ракеты. У 1966 г. праз Дняпро збудавалі аўтамабільны мост.

27 красавіка 2012 году ўздоўж праспэкта К.Маркса адбылося [[Выбухі ў Днепрапятроўску 2012 году|4 выбухі]], у якіх пацярпела 27 месьцічаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Кулецкі.|загаловак=Сэрыя выбухаў у Днепрапятроўску: 27 пацярпелых|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=96563|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=28 красавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-04-28 82 (27197)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/96561/zv_20120428_1.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

19 траўня 2016 г. [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] перайменавала места ў ''Дняпро'' (укр. Дніпро).

=== Ураджэнцы ===
* [[Юльян Дрэйзін]] (1879—1942) — [[Музыка|музыказнавец]], публіцыст, перакладчык, пэдагог; аўтар працы «Музыка і рэвалюцыя» — першага дасьледаваньня ў галіне музыказнаўства на Беларусі
* [[Васіль Маргелаў]] (1908—1990) — савецкі вайсковы дзяяч беларускага паходжаньня.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://gorod.dp.ua Днепрапятроўскі гарадзкі партал]

{{Днепрапятроўская вобласьць}}

[[Катэгорыя:Дніпро| ]]
[[Катэгорыя:Гарады Днепрапятроўскай вобласьці]]</text>
      <sha1>prgh4kl2jh8oq2l21t8h1vnyw9adr36</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Старалітва</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74486</id>
    <revision>
      <id>2334278</id>
      <parentid>2334036</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:01:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>Удакл. паводле знойдзеных дакумэнтаў на гэты момант</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34572" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''', '''стараліцьвіны''' (''Staralitwa'', ''Stara Litwa'', ''Stara Litva'', ''starolitwin'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]-каталікоў, якая часта сустракаецца ў дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVII—XVIII стагодзьдзях. Як вынікае з гістарычных крыніцаў, гэтым найменьнем азначалі ліцьвінаў (у прыватнасьці, на [[Слонімскі павет|Слонімшчыне]], [[Лідзкі павет|Лідчыне]], [[Слуцкае княства|Случчыне]]{{Заўвага|У лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, аднаго зь сьведкаў — Якава Кісяля — азначылі як «стараліцьвіна» ({{мова-la|«Jakow Kisiel, starolitwin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&amp;pg=RA1-PA441&amp;dq=starolitwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=starolitwin&amp;f=false С. 441].&lt;/ref&gt;}}), якія трымаліся не каталіцкіх, а нейкіх сваіх старажытных абрадаў. Сьвяты і пасты яны абходзілі «''паводле рускага абраду''», не выконвалі вызначаных Касьцёлам правілаў, але трымаліся нейкіх «''уласных, успадкаваных ад дзядоў законаў''» — дзеля чаго каталіцкія ўлады не ўважалі іх за каталікоў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75.&lt;/ref&gt;. Адзначаецца, што праз брак зьвестак гэтая зьява патрабуе далейшага дасьледаваньня&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Русіны (гістарычны этнонім)}}
Справа кансысторскага суду 1721 году паведамляла пра прымусовы перавод ваўкавыскім лоўчым Казімерам Калусоўскім сялянаў-уніятаў сваіх вёсак [[Няцеч (Тарноўскі сельсавет)|Няцечы]], [[Старажымавічы|Старажымавічаў]] і [[Чаплічы (Лідзкі раён)|Чапліцы]] ([[Лідзкі павет]]) у рыма-каталіцтва. Падчас апытаньня ў судзе сялянаў аб іх былой веры шэсьць чалавек назвалі сваю веру «старалітва» (аднаго такога селяніна назвалі «стараліцьвін»)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Язычніцтва на землях Беларусі ў сярэднявеччы // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 12, 1997. [https://books.google.by/books?id=1QghAQAAMAAJ&amp;q=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;dq=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjVqMCx6Nj5AhWq8rsIHQDGDCQQ6AF6BAgCEAI С. 83].&lt;/ref&gt;. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва [[Ліцьвіны|«ліцьвіны»]] ў першым пэрыядзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''такім парадкам, відаць, што адметны канфэсійны сэнс назвы „ліцьвін“ працягваў існаваць яшчэ ў першай палове XVIII стагодзьдзя''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75—76.&lt;/ref&gt;.

На зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага яшчэ ў 1869 годзе зьвяртаў увагу [[Ігнат Казлоўскі]]: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» дасьледнік разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым. Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ''[Віленскага рыма-каталіцкага збору 1685 году]'' мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі футравыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

У складзенай у 1721 годзе інструкцыі аб забароне пераходу русінаў з грэцкага абраду ў лацінскі паведамлялася, што «''старажытных ліцьвінаў, якія у народнай мове называюцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Antiqui Lithvani vulgo dicta Stara Litwa»|скарочана}}), трэба змушаць да захаваньня аднаго абраду, бо тыя зьмешваюць лацінскі і грэцкі абрады (а менавіта — не прытрымліваюцца [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскага календару]])&lt;ref&gt;Harasiewicz M. Annales ecclesiae Ruthenae. — Leopoli, 1862. [https://books.google.by/books?id=Q8nm0MoNFYoC&amp;pg=PA384&amp;dq=staralitwa&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjlqL_1q9b5AhWFIMUKHXAtD_8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=stara%20litwa&amp;f=false P. 384].&lt;/ref&gt;. У 1726 годзе сынод Луцкага і Берасьцейскага біскупства пастанавіў: «''паколькі ў некаторых парафіях, а менавіта ў [[Камянец]]кім дэканаце, многія зь ліцьвінаў, або старалітвы ''&lt;nowiki&gt;[&lt;/nowiki&gt;{{мова-la|«alias Stara Litwa»|скарочана}}&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;'', верна захоўваць і трымаюцца рымскага абраду і паводле яго сьвятыя сакрамэнты ў касьцёлах прымаюць, але сьвяты адзначаюць разам з русінамі: таму плябаны маюць пільна на тое зьвяртаць увагу і такой мяшанкі абрадаў не дапушчаць''»&lt;ref&gt;Constitutiones synodales diaecesis Luceoriensis &amp; Brestensis. — Varsaviae, 1726. [https://books.google.by/books?id=hHenKM_DOXcC&amp;pg=PP18&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false P. C1].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Historya Kościoła polskiego: Przez x. Melchiora Bulińskiego. T. 3. — Kraków, 1874. [https://books.google.by/books?id=Z9FgAAAAcAAJ&amp;pg=PA266&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 266].&lt;/ref&gt;. Таксама ў кнізе езуіта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Кужанецкі|Марціна Кужанецкага|pl|Marcin Kurzeniecki}} ([[Вільня]], 1752 год) зазначалася, што «''Старая Літва, якая сьвятую імшу і камунію рымскія захоўвае, а сьвяты і пасты ўніяцкія, мусіць урэшце аднаго абраду пільнаваць…''»&lt;ref&gt;Kurzeniecki M. Rozmowy kapelana albo Teologa Nadwornego z Oyczystym Panem Chrześćiańskim. — Wilna, 1752. [https://books.google.by/books?id=3WpiAAAAcAAJ&amp;pg=PA267&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj-lffurdb5AhUDC-wKHYLmBV44MhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 267].&lt;/ref&gt;.

Хоць крыніцы беспасярэдне зьвязваюць старалітву з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] — «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}}) ([[Сьвір (мястэчка)|Сьвір]], 1689 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.&lt;/ref&gt;, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}}) ([[Ваверка]], 1692 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.&lt;/ref&gt;, «''русіны, якія… называюцца старымі [[Яцьвягі|яцьвягамі]]{{Заўвага|Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі традыцыйнае разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;}} або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt; — летувіскія дасьледнікі і тыя, хто іх цытуе&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.&lt;/ref&gt;, сьцьвярджаюць пра [[Балтыйскія мовы|балтыйскую]] і [[Паганства|паганскую]] існасьць старалітвы{{Заўвага|Як адзін з довадаў летувіскія аўтары прыводзяць сьведчаньне з 1689 году, што стараліцьвіны ў [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіры]] ў ноч [[Божае Нараджэньне|Раства]] сьпявалі песьню, у якой згадваецца слова ''Lado'', якое гэтыя аўтары зьвязваюць з «''богам старога летувіскага паганства''»&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261.&lt;/ref&gt;. Тым часам Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што вокліч «''лада, лада''» (вядомы зь літоўскіх летапісаў як традыцыйнае вітаньне ліцьвінаў) ёсьць прывітальным сьпевам, вядомым у розных славянскіх народаў і зьнітаваным з абрадамі запрашэньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 30—31.&lt;/ref&gt;}}. Адпаведныя аўтары ў сваіх публікацыях разглядалі згадкі пра старалітву ў наступных парафіях: [[Вялікая Бераставіца|Бераставіцкай]] (4 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''Агарнуць асаблівай пастырскай апекай простых людзей, якія завуцца “Старая Літва” і пры дапамозе сьвецкіх уладаў прымусіць іх стала наведваць касьцёл''» ({{мова-la|«Rudium Staralitwa dictorum praecipuam curam habeat, et brachio seculari invocato eosdem ad eccl[esi]am suam frequentare compellat»|скарочана}})}}, [[Вялікія Шылавічы|Шыдлавецкай]] (6 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''…схіліць на працягу трох месяцаў, наведваючы просты люд з мэтай катэхізацыі, калі сам з прычыны пажылога веку ня ў стане пераканаць простых сялянаў, званых „Старой Літвой“, прыняць новы каляндар, увядзеньню якога яны супраціўляюцца, то выкарыстай дапамогу сьвецкіх уладаў''» ({{мова-la|«…emat intra tres menses in pagos et ad rudes catehisandos venitat(?) operarios si ipse per se propter aetatem ingravescentem excurrere non valet simplices Rusticos Staralitwa dictos ad nouum calendarium tenendum inducat in nolentes quantum fieri potest brahio seculari»|скарочана}})}}, [[Поразаў]]скай (8 ліпеня 1645 году){{Заўвага|«''Падчас гэтай візытацыі не даем новага рэфармацыйнага дэкрэту, дастаткова, каб вялебны пан плябан выканаў папярэдні. Адзінае мае паклапаціцца, каб сяляне, званыя „Старая Літва“ былі ахопленыя пастырскай апекай і карпатліва прыведзеныя да прыняцьця новага календару''» ({{мова-la|«Decreta reformationis nova non datur in hac visitatione g[e]n[er]ali R[evere]ndo D[omi]no Parocho sufficet si primis satisfecerit. Unicum iniungitur ut Rusticorum Stara litua dictorum fidelem curam habeat, et eosdem ad nouum calendarium venien:(?) pro posse suo inducat»|скарочана}})}}, [[Ельня (Лідзкі раён)|Ельненскай]] (1668{{Заўвага|«''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''» ({{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}})}} і паміж 1670 і 1675 гадамі{{Заўвага|«''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''» ({{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}})}}), [[Косаў]]скай (8 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''парафіяне часткова грэцкага абраду, часткова — лацінскага, а некаторыя сяляне завуцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Parochianos partim Graecos, partim Latinos aliquos etiam plebeios habet Stara Litwa»|скарочана}})}}, [[Жыжмары|Жыжмарскай]] (1669 год){{Заўвага|{{мова-la|«…conversio colonorum, Stara Litva dictorum, praesertim in bonis m[agnifici] d[omini] Oginski, sit menti et cordi apud r[everendus] d[ominus] parochus»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Kamuntavičienė V. Jotvingiai «Senoji Lietuva» ir jų tikėjimas. XVII a. // Terra Jatwezenorum. Nr. 5, 2013. P. 68.&lt;/ref&gt;, [[Альшэва (Берасьцейская вобласьць)|Альшэўскай]] (10 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''Парафіяне розныя — шляхцічы пераважна каталікі, астатнія — грэцкага абраду, а некаторыя „Старой Літвой“ завуцца''» ({{мова-la|«Parochiani permixti nobiles quamplurimi catholici caeteri vero ritus graeci, alij vero Stara Litwa vocantur»|скарочана}})}}, [[Сьвір (мястэчка)|Сьвірскай]] (1689 год), [[Ваверка|Ваверскай]] (12 чэрвеня 1692 году), [[Новы Двор (Сьвіслацкі раён)|Навадворскай]] (13 ліпеня 1692 году), [[Жодзішкі|Жодзішкаўскай]] (сакавік 1701 году), [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцкай]] (1721 год), [[Камень (Валожынскі раён)|Каменскай]] (24 сакавіка 1743 году), [[Равяцічы (Берасьцейская вобласьць)|Равяціцкай]] (1746 год){{Заўвага|{{мова-pl|«…a zastawszy w wsiach poddanych ledwie tylo imie ścianskie na sobie mających, y część niemałą ludzi wiarę starey Litwy od cerkwi Bożey w unii ś. z wiarą rzymską będącey zakazaną y potempioną trzycymaiących…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты Виленской археографической комиссии. Т. 3. Акты Брестского городского суда XVI—XVIII вв. — Вильна, 1870. [https://books.google.by/books?id=MXRgAAAAcAAJ&amp;pg=PA202&amp;dq=%22starey+Litwy%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjSto2a8dj5AhVLr6QKHfZdDD4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%22starey%20Litwy%22&amp;f=false С. 202].&lt;/ref&gt;}}.

== Старалітоўцы ==
{{Асноўны артыкул|Летувізацыя}}
Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за [[Жамойць|жамойцкім]] насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt; «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]&lt;ref&gt;[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.&lt;/ref&gt;, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «[[Жамойты|жамойтамі]]»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;:
«''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)&lt;ref&gt;Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&amp;pg=PA124&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 124].&lt;/ref&gt;}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]], памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрняй]]) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу&lt;ref&gt;Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Buchowski-2006-26&quot;&gt;Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Ліцьвякі (гістарычны этнонім)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>5mwffr552wcfl9cc455z3dtxtek80dl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334344</id>
      <parentid>2334278</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T23:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34526" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''', '''стараліцьвіны''' (''Staralitwa'', ''Stara Litwa'', ''Stara Litva'', ''starolitwin'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]-каталікоў у дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XVII—XVIII стагодзьдзях. Як вынікае з гістарычных крыніцаў, гэтым найменьнем азначалі ліцьвінаў (у прыватнасьці, на [[Слонімскі павет|Слонімшчыне]], [[Лідзкі павет|Лідчыне]], [[Слуцкае княства|Случчыне]]{{Заўвага|У лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, аднаго зь сьведкаў — Якава Кісяля — азначылі як «стараліцьвіна» ({{мова-la|«Jakow Kisiel, starolitwin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&amp;pg=RA1-PA441&amp;dq=starolitwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=starolitwin&amp;f=false С. 441].&lt;/ref&gt;}}), якія трымаліся не каталіцкіх, а нейкіх сваіх старажытных абрадаў. Сьвяты і пасты яны абходзілі «''паводле рускага абраду''», не выконвалі вызначаных Касьцёлам правілаў, але трымаліся нейкіх «''уласных, успадкаваных ад дзядоў законаў''» — дзеля чаго каталіцкія ўлады не ўважалі іх за каталікоў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75.&lt;/ref&gt;. Адзначаецца, што праз брак зьвестак гэтая зьява патрабуе далейшага дасьледаваньня&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Русіны (гістарычны этнонім)}}
Справа кансысторскага суду 1721 году паведамляла пра прымусовы перавод ваўкавыскім лоўчым Казімерам Калусоўскім сялянаў-уніятаў сваіх вёсак [[Няцеч (Тарноўскі сельсавет)|Няцечы]], [[Старажымавічы|Старажымавічаў]] і [[Чаплічы (Лідзкі раён)|Чапліцы]] ([[Лідзкі павет]]) у рыма-каталіцтва. Падчас апытаньня ў судзе сялянаў аб іх былой веры шэсьць чалавек назвалі сваю веру «старалітва» (аднаго такога селяніна назвалі «стараліцьвін»)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Язычніцтва на землях Беларусі ў сярэднявеччы // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 12, 1997. [https://books.google.by/books?id=1QghAQAAMAAJ&amp;q=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;dq=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjVqMCx6Nj5AhWq8rsIHQDGDCQQ6AF6BAgCEAI С. 83].&lt;/ref&gt;. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва [[Ліцьвіны|«ліцьвіны»]] ў першым пэрыядзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''такім парадкам, відаць, што адметны канфэсійны сэнс назвы „ліцьвін“ працягваў існаваць яшчэ ў першай палове XVIII стагодзьдзя''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75—76.&lt;/ref&gt;.

На зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага яшчэ ў 1869 годзе зьвяртаў увагу [[Ігнат Казлоўскі]]: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» дасьледнік разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым. Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ''[Віленскага рыма-каталіцкага збору 1685 году]'' мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі футравыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

У складзенай у 1721 годзе інструкцыі аб забароне пераходу русінаў з грэцкага абраду ў лацінскі паведамлялася, што «''старажытных ліцьвінаў, якія у народнай мове называюцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Antiqui Lithvani vulgo dicta Stara Litwa»|скарочана}}), трэба змушаць да захаваньня аднаго абраду, бо тыя зьмешваюць лацінскі і грэцкі абрады (а менавіта — не прытрымліваюцца [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскага календару]])&lt;ref&gt;Harasiewicz M. Annales ecclesiae Ruthenae. — Leopoli, 1862. [https://books.google.by/books?id=Q8nm0MoNFYoC&amp;pg=PA384&amp;dq=staralitwa&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjlqL_1q9b5AhWFIMUKHXAtD_8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=stara%20litwa&amp;f=false P. 384].&lt;/ref&gt;. У 1726 годзе сынод Луцкага і Берасьцейскага біскупства пастанавіў: «''паколькі ў некаторых парафіях, а менавіта ў [[Камянец]]кім дэканаце, многія зь ліцьвінаў, або старалітвы ''&lt;nowiki&gt;[&lt;/nowiki&gt;{{мова-la|«alias Stara Litwa»|скарочана}}&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;'', верна захоўваць і трымаюцца рымскага абраду і паводле яго сьвятыя сакрамэнты ў касьцёлах прымаюць, але сьвяты адзначаюць разам з русінамі: таму плябаны маюць пільна на тое зьвяртаць увагу і такой мяшанкі абрадаў не дапушчаць''»&lt;ref&gt;Constitutiones synodales diaecesis Luceoriensis &amp; Brestensis. — Varsaviae, 1726. [https://books.google.by/books?id=hHenKM_DOXcC&amp;pg=PP18&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false P. C1].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Historya Kościoła polskiego: Przez x. Melchiora Bulińskiego. T. 3. — Kraków, 1874. [https://books.google.by/books?id=Z9FgAAAAcAAJ&amp;pg=PA266&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 266].&lt;/ref&gt;. Таксама ў кнізе езуіта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Кужанецкі|Марціна Кужанецкага|pl|Marcin Kurzeniecki}} ([[Вільня]], 1752 год) зазначалася, што «''Старая Літва, якая сьвятую імшу і камунію рымскія захоўвае, а сьвяты і пасты ўніяцкія, мусіць урэшце аднаго абраду пільнаваць…''»&lt;ref&gt;Kurzeniecki M. Rozmowy kapelana albo Teologa Nadwornego z Oyczystym Panem Chrześćiańskim. — Wilna, 1752. [https://books.google.by/books?id=3WpiAAAAcAAJ&amp;pg=PA267&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj-lffurdb5AhUDC-wKHYLmBV44MhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 267].&lt;/ref&gt;.

Хоць крыніцы беспасярэдне зьвязваюць старалітву з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] — «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}}) ([[Сьвір (мястэчка)|Сьвір]], 1689 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.&lt;/ref&gt;, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}}) ([[Ваверка]], 1692 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.&lt;/ref&gt;, «''русіны, якія… называюцца старымі [[Яцьвягі|яцьвягамі]]{{Заўвага|Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі традыцыйнае разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;}} або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt; — летувіскія дасьледнікі і тыя, хто іх цытуе&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.&lt;/ref&gt;, сьцьвярджаюць пра [[Балтыйскія мовы|балтыйскую]] і [[Паганства|паганскую]] існасьць старалітвы{{Заўвага|Як адзін з довадаў летувіскія аўтары прыводзяць сьведчаньне з 1689 году, што стараліцьвіны ў [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіры]] ў ноч [[Божае Нараджэньне|Раства]] сьпявалі песьню, у якой згадваецца слова ''Lado'', якое гэтыя аўтары зьвязваюць з «''богам старога летувіскага паганства''»&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261.&lt;/ref&gt;. Тым часам Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што вокліч «''лада, лада''» (вядомы зь літоўскіх летапісаў як традыцыйнае вітаньне ліцьвінаў) ёсьць прывітальным сьпевам, вядомым у розных славянскіх народаў і зьнітаваным з абрадамі запрашэньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 30—31.&lt;/ref&gt;}}. Адпаведныя аўтары ў сваіх публікацыях разглядалі згадкі пра старалітву ў наступных парафіях: [[Вялікая Бераставіца|Бераставіцкай]] (4 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''Агарнуць асаблівай пастырскай апекай простых людзей, якія завуцца “Старая Літва” і пры дапамозе сьвецкіх уладаў прымусіць іх стала наведваць касьцёл''» ({{мова-la|«Rudium Staralitwa dictorum praecipuam curam habeat, et brachio seculari invocato eosdem ad eccl[esi]am suam frequentare compellat»|скарочана}})}}, [[Вялікія Шылавічы|Шыдлавецкай]] (6 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''…схіліць на працягу трох месяцаў, наведваючы просты люд з мэтай катэхізацыі, калі сам з прычыны пажылога веку ня ў стане пераканаць простых сялянаў, званых „Старой Літвой“, прыняць новы каляндар, увядзеньню якога яны супраціўляюцца, то выкарыстай дапамогу сьвецкіх уладаў''» ({{мова-la|«…emat intra tres menses in pagos et ad rudes catehisandos venitat(?) operarios si ipse per se propter aetatem ingravescentem excurrere non valet simplices Rusticos Staralitwa dictos ad nouum calendarium tenendum inducat in nolentes quantum fieri potest brahio seculari»|скарочана}})}}, [[Поразаў]]скай (8 ліпеня 1645 году){{Заўвага|«''Падчас гэтай візытацыі не даем новага рэфармацыйнага дэкрэту, дастаткова, каб вялебны пан плябан выканаў папярэдні. Адзінае мае паклапаціцца, каб сяляне, званыя „Старая Літва“ былі ахопленыя пастырскай апекай і карпатліва прыведзеныя да прыняцьця новага календару''» ({{мова-la|«Decreta reformationis nova non datur in hac visitatione g[e]n[er]ali R[evere]ndo D[omi]no Parocho sufficet si primis satisfecerit. Unicum iniungitur ut Rusticorum Stara litua dictorum fidelem curam habeat, et eosdem ad nouum calendarium venien:(?) pro posse suo inducat»|скарочана}})}}, [[Ельня (Лідзкі раён)|Ельненскай]] (1668{{Заўвага|«''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''» ({{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}})}} і паміж 1670 і 1675 гадамі{{Заўвага|«''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''» ({{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}})}}), [[Косаў]]скай (8 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''парафіяне часткова грэцкага абраду, часткова — лацінскага, а некаторыя сяляне завуцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Parochianos partim Graecos, partim Latinos aliquos etiam plebeios habet Stara Litwa»|скарочана}})}}, [[Жыжмары|Жыжмарскай]] (1669 год){{Заўвага|{{мова-la|«…conversio colonorum, Stara Litva dictorum, praesertim in bonis m[agnifici] d[omini] Oginski, sit menti et cordi apud r[everendus] d[ominus] parochus»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Kamuntavičienė V. Jotvingiai «Senoji Lietuva» ir jų tikėjimas. XVII a. // Terra Jatwezenorum. Nr. 5, 2013. P. 68.&lt;/ref&gt;, [[Альшэва (Берасьцейская вобласьць)|Альшэўскай]] (10 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''Парафіяне розныя — шляхцічы пераважна каталікі, астатнія — грэцкага абраду, а некаторыя „Старой Літвой“ завуцца''» ({{мова-la|«Parochiani permixti nobiles quamplurimi catholici caeteri vero ritus graeci, alij vero Stara Litwa vocantur»|скарочана}})}}, [[Сьвір (мястэчка)|Сьвірскай]] (1689 год), [[Ваверка|Ваверскай]] (12 чэрвеня 1692 году), [[Новы Двор (Сьвіслацкі раён)|Навадворскай]] (13 ліпеня 1692 году), [[Жодзішкі|Жодзішкаўскай]] (сакавік 1701 году), [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцкай]] (1721 год), [[Камень (Валожынскі раён)|Каменскай]] (24 сакавіка 1743 году), [[Равяцічы (Берасьцейская вобласьць)|Равяціцкай]] (1746 год){{Заўвага|{{мова-pl|«…a zastawszy w wsiach poddanych ledwie tylo imie ścianskie na sobie mających, y część niemałą ludzi wiarę starey Litwy od cerkwi Bożey w unii ś. z wiarą rzymską będącey zakazaną y potempioną trzycymaiących…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты Виленской археографической комиссии. Т. 3. Акты Брестского городского суда XVI—XVIII вв. — Вильна, 1870. [https://books.google.by/books?id=MXRgAAAAcAAJ&amp;pg=PA202&amp;dq=%22starey+Litwy%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjSto2a8dj5AhVLr6QKHfZdDD4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%22starey%20Litwy%22&amp;f=false С. 202].&lt;/ref&gt;}}.

== Старалітоўцы ==
{{Асноўны артыкул|Летувізацыя}}
Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за [[Жамойць|жамойцкім]] насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt; «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]&lt;ref&gt;[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.&lt;/ref&gt;, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «[[Жамойты|жамойтамі]]»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;:
«''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)&lt;ref&gt;Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&amp;pg=PA124&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 124].&lt;/ref&gt;}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]], памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрняй]]) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу&lt;ref&gt;Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Buchowski-2006-26&quot;&gt;Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Ліцьвякі (гістарычны этнонім)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>bldcr5dw1sg52lue9uuqz859zz5im6i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334345</id>
      <parentid>2334344</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T23:04:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34523" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старалітва (неадназначнасьць)}}
'''Старалітва''', '''стараліцьвіны''' (''Staralitwa'', ''Stara Litwa'', ''Stara Litva'', ''starolitwin'') — назва пэўнай часткі [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]-каталікоў у дакумэнтах [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Касьцёлу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] XVII—XVIII стагодзьдзяў. Як вынікае з гістарычных крыніцаў, гэтым найменьнем азначалі ліцьвінаў (у прыватнасьці, на [[Слонімскі павет|Слонімшчыне]], [[Лідзкі павет|Лідчыне]], [[Слуцкае княства|Случчыне]]{{Заўвага|У лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, аднаго зь сьведкаў — Якава Кісяля — азначылі як «стараліцьвіна» ({{мова-la|«Jakow Kisiel, starolitwin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&amp;pg=RA1-PA441&amp;dq=starolitwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=starolitwin&amp;f=false С. 441].&lt;/ref&gt;}}), якія трымаліся не каталіцкіх, а нейкіх сваіх старажытных абрадаў. Сьвяты і пасты яны абходзілі «''паводле рускага абраду''», не выконвалі вызначаных Касьцёлам правілаў, але трымаліся нейкіх «''уласных, успадкаваных ад дзядоў законаў''» — дзеля чаго каталіцкія ўлады не ўважалі іх за каталікоў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75.&lt;/ref&gt;. Адзначаецца, што праз брак зьвестак гэтая зьява патрабуе далейшага дасьледаваньня&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 51.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Русіны (гістарычны этнонім)}}
Справа кансысторскага суду 1721 году паведамляла пра прымусовы перавод ваўкавыскім лоўчым Казімерам Калусоўскім сялянаў-уніятаў сваіх вёсак [[Няцеч (Тарноўскі сельсавет)|Няцечы]], [[Старажымавічы|Старажымавічаў]] і [[Чаплічы (Лідзкі раён)|Чапліцы]] ([[Лідзкі павет]]) у рыма-каталіцтва. Падчас апытаньня ў судзе сялянаў аб іх былой веры шэсьць чалавек назвалі сваю веру «старалітва» (аднаго такога селяніна назвалі «стараліцьвін»)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Язычніцтва на землях Беларусі ў сярэднявеччы // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 12, 1997. [https://books.google.by/books?id=1QghAQAAMAAJ&amp;q=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;dq=%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjVqMCx6Nj5AhWq8rsIHQDGDCQQ6AF6BAgCEAI С. 83].&lt;/ref&gt;. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва [[Ліцьвіны|«ліцьвіны»]] ў першым пэрыядзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''такім парадкам, відаць, што адметны канфэсійны сэнс назвы „ліцьвін“ працягваў існаваць яшчэ ў першай палове XVIII стагодзьдзя''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 75—76.&lt;/ref&gt;.

На зьяву «старалітвы» ў касьцёле Вялікага Княства Літоўскага яшчэ ў 1869 годзе зьвяртаў увагу [[Ігнат Казлоўскі]]: «''Пад назваю „старалітвы“ разумелі тады ня штосьці іншае, як звычаі рыма-каталікоў, ліцьвінаў, заснаваныя на [[Русь|рускіх]] пачатках''»&lt;ref&gt;Козловский И. [http://books.google.ru/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA5-PA51&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8+%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE+%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;hl=ru&amp;ei=AWrgTpPRA8qt8gP3_PjMBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%20%22%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%BE%20%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B%22&amp;f=false Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди] // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 50.&lt;/ref&gt;. Пад «рускімі» дасьледнік разумеў агульна-ўсходнеславянскія пачаткі, улучна з мовай, культурнымі рысамі ды іншым. Таксама Ігнат Казлоўскі пісаў: «''Ад таго ж збору ''[Віленскага рыма-каталіцкага збору 1685 году]'' мы даведваемся, што спрадвеку і ў канцы XVII стагодзьдзя ў [[ВКЛ|Літве]] рымска-каталіцкія духоўныя насілі бараду, ня стрыглі валасоў у сябе на галаве, як гэта да нашага часу робяць [[праваслаўе|праваслаўныя]] сьвятары, і насілі футравыя чапкі рускіх баяраў. Вядома, нарэшце, што спрадвеку і да першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] ў 1772 годзе, галоўнымі заступнікамі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] лічыліся ў мясцовых рыма-каталікоў [[сьвяты Юры]], а перадусім [[Мікола Цудатворца|сьвяты Мікалай, Мірлікійскі цудатворца]], ён жа заступнік [[Расея|Расеі]]; [[Княжыч Казімер|Казімер]] жа паднясёны на сьвятога заступніка Літвы ўпершыню ў 1604 годзе. З гэтага ясна відаць, што спрадвеку і да XVIII стагодзьдзя, нават і на [[Жамойць|Жамойці]], у асяродзьдзі рыма-каталікоў панавалі ня іншыя, як рускія пачаткі, то бо „старалітва“''»&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. IV, кн. 11, 1869. С. 51.&lt;/ref&gt;.

У складзенай у 1721 годзе інструкцыі аб забароне пераходу русінаў з грэцкага абраду ў лацінскі паведамлялася, што «''старажытных ліцьвінаў, якія у народнай мове называюцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Antiqui Lithvani vulgo dicta Stara Litwa»|скарочана}}), трэба змушаць да захаваньня аднаго абраду, бо тыя зьмешваюць лацінскі і грэцкі абрады (а менавіта — не прытрымліваюцца [[Грыгарыянскі каляндар|Грыгарыянскага календару]])&lt;ref&gt;Harasiewicz M. Annales ecclesiae Ruthenae. — Leopoli, 1862. [https://books.google.by/books?id=Q8nm0MoNFYoC&amp;pg=PA384&amp;dq=staralitwa&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjlqL_1q9b5AhWFIMUKHXAtD_8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=stara%20litwa&amp;f=false P. 384].&lt;/ref&gt;. У 1726 годзе сынод Луцкага і Берасьцейскага біскупства пастанавіў: «''паколькі ў некаторых парафіях, а менавіта ў [[Камянец]]кім дэканаце, многія зь ліцьвінаў, або старалітвы ''&lt;nowiki&gt;[&lt;/nowiki&gt;{{мова-la|«alias Stara Litwa»|скарочана}}&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;'', верна захоўваць і трымаюцца рымскага абраду і паводле яго сьвятыя сакрамэнты ў касьцёлах прымаюць, але сьвяты адзначаюць разам з русінамі: таму плябаны маюць пільна на тое зьвяртаць увагу і такой мяшанкі абрадаў не дапушчаць''»&lt;ref&gt;Constitutiones synodales diaecesis Luceoriensis &amp; Brestensis. — Varsaviae, 1726. [https://books.google.by/books?id=hHenKM_DOXcC&amp;pg=PP18&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false P. C1].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Historya Kościoła polskiego: Przez x. Melchiora Bulińskiego. T. 3. — Kraków, 1874. [https://books.google.by/books?id=Z9FgAAAAcAAJ&amp;pg=PA266&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjurujMrdb5AhUkMuwKHTrxBWk4KBDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 266].&lt;/ref&gt;. Таксама ў кнізе езуіта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Кужанецкі|Марціна Кужанецкага|pl|Marcin Kurzeniecki}} ([[Вільня]], 1752 год) зазначалася, што «''Старая Літва, якая сьвятую імшу і камунію рымскія захоўвае, а сьвяты і пасты ўніяцкія, мусіць урэшце аднаго абраду пільнаваць…''»&lt;ref&gt;Kurzeniecki M. Rozmowy kapelana albo Teologa Nadwornego z Oyczystym Panem Chrześćiańskim. — Wilna, 1752. [https://books.google.by/books?id=3WpiAAAAcAAJ&amp;pg=PA267&amp;dq=%22stara+litwa%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj-lffurdb5AhUDC-wKHYLmBV44MhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%22stara%20litwa%22&amp;f=false S. 267].&lt;/ref&gt;.

Хоць крыніцы беспасярэдне зьвязваюць старалітву з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] — «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}}) ([[Сьвір (мястэчка)|Сьвір]], 1689 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.&lt;/ref&gt;, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}}) ([[Ваверка]], 1692 год)&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.&lt;/ref&gt;, «''русіны, якія… называюцца старымі [[Яцьвягі|яцьвягамі]]{{Заўвага|Апублікаваныя ў 1861 годзе афіцыйныя зьвесткі губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраныя ў канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, засьведчылі традыцыйнае разуменьне пад «яцьвягамі» [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных]] [[Беларусы|беларусаў]]: у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічвалася 1616 яцьвягаў, у [[Бельскі павет (Гарадзенская губэрня)|Бельскім]] — 3741 яцьвягаў, у [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім]] — 2854 яцьвягаў, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім]], увогуле, 22&amp;nbsp;725 яцьвягаў, што складала 28% ад усяго насельніцтва павету. Паводле веры ўсе гэтыя яцьвягі вызначаліся як праваслаўныя&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. [https://books.google.by/books?id=AgXe1pyCfzsC&amp;pg=RA1-PA133&amp;dq=%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjgzIvBmdr5AhXGxqQKHUfiBCAQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%8F%D1%82%D0%B2%D1%8F%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 153].&lt;/ref&gt;}} або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)&lt;ref&gt;[https://svajksta.by/archives/19252 «Старалітва» ад Берасця да Смургоняў], Svajksta, 15 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt; — летувіскія дасьледнікі і тыя, хто іх цытуе&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.&lt;/ref&gt;, сьцьвярджаюць пра [[Балтыйскія мовы|балтыйскую]] і [[Паганства|паганскую]] існасьць старалітвы{{Заўвага|Як адзін з довадаў летувіскія аўтары прыводзяць сьведчаньне з 1689 году, што стараліцьвіны ў [[Сьвір (мястэчка)|Сьвіры]] ў ноч [[Божае Нараджэньне|Раства]] сьпявалі песьню, у якой згадваецца слова ''Lado'', якое гэтыя аўтары зьвязваюць з «''богам старога летувіскага паганства''»&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261.&lt;/ref&gt;. Тым часам Алёхна Дайліда зьвяртае ўвагу на тое, што вокліч «''лада, лада''» (вядомы зь літоўскіх летапісаў як традыцыйнае вітаньне ліцьвінаў) ёсьць прывітальным сьпевам, вядомым у розных славянскіх народаў і зьнітаваным з абрадамі запрашэньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 30—31.&lt;/ref&gt;}}. Адпаведныя аўтары ў сваіх публікацыях разглядалі згадкі пра старалітву ў наступных парафіях: [[Вялікая Бераставіца|Бераставіцкай]] (4 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''Агарнуць асаблівай пастырскай апекай простых людзей, якія завуцца “Старая Літва” і пры дапамозе сьвецкіх уладаў прымусіць іх стала наведваць касьцёл''» ({{мова-la|«Rudium Staralitwa dictorum praecipuam curam habeat, et brachio seculari invocato eosdem ad eccl[esi]am suam frequentare compellat»|скарочана}})}}, [[Вялікія Шылавічы|Шыдлавецкай]] (6 красавіка 1645 году){{Заўвага|«''…схіліць на працягу трох месяцаў, наведваючы просты люд з мэтай катэхізацыі, калі сам з прычыны пажылога веку ня ў стане пераканаць простых сялянаў, званых „Старой Літвой“, прыняць новы каляндар, увядзеньню якога яны супраціўляюцца, то выкарыстай дапамогу сьвецкіх уладаў''» ({{мова-la|«…emat intra tres menses in pagos et ad rudes catehisandos venitat(?) operarios si ipse per se propter aetatem ingravescentem excurrere non valet simplices Rusticos Staralitwa dictos ad nouum calendarium tenendum inducat in nolentes quantum fieri potest brahio seculari»|скарочана}})}}, [[Поразаў]]скай (8 ліпеня 1645 году){{Заўвага|«''Падчас гэтай візытацыі не даем новага рэфармацыйнага дэкрэту, дастаткова, каб вялебны пан плябан выканаў папярэдні. Адзінае мае паклапаціцца, каб сяляне, званыя „Старая Літва“ былі ахопленыя пастырскай апекай і карпатліва прыведзеныя да прыняцьця новага календару''» ({{мова-la|«Decreta reformationis nova non datur in hac visitatione g[e]n[er]ali R[evere]ndo D[omi]no Parocho sufficet si primis satisfecerit. Unicum iniungitur ut Rusticorum Stara litua dictorum fidelem curam habeat, et eosdem ad nouum calendarium venien:(?) pro posse suo inducat»|скарочана}})}}, [[Ельня (Лідзкі раён)|Ельненскай]] (1668{{Заўвага|«''Паспаліты люд іншы, усе рускай рэлігіі, альбо Яцьвягі Старая Літва, хоць гэтых меней, каторыя сьвяты і пасты захоўваюць паводле рускага абраду, многія, аднак, зь іх і здаровыя, і хворыя споведзь і камунію ў рымскім абрадзе адпраўляюць''» ({{мова-pl|«Pospolity lud inny, wszytek religiey Ruskiey, albo Jacwiez Stara Litwa lubo onych mniey, ktorzy swięta, posty zachowuią podług obrzędu Ruskiego, wiele iednak z nich y zdrowi y chorzy spowiedz, y communionem ritu Romano odprawuią»|скарочана}})}} і паміж 1670 і 1675 гадамі{{Заўвага|«''…сярод іх ёсьць невялікая група, якая завецца Новай Яцьвезьзю, або Старой Літвой, яны трымаюцца ня вызначаных касьцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, зь якімі ні ў якім разе не жадаюць разьвітвацца''» ({{мова-la|«…ex parte non pauci sunt ktory się nowa Jacwieź albo Stara Litwa vocantes non iuxta institutionem ab Eccl[esi]a sibi traditam ale iakiemuś moribus paternis et avitis od ktorych się oderwac zadną miarą niedaią»|скарочана}})}}), [[Косаў]]скай (8 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''парафіяне часткова грэцкага абраду, часткова — лацінскага, а некаторыя сяляне завуцца „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Parochianos partim Graecos, partim Latinos aliquos etiam plebeios habet Stara Litwa»|скарочана}})}}, [[Жыжмары|Жыжмарскай]] (1669 год){{Заўвага|{{мова-la|«…conversio colonorum, Stara Litva dictorum, praesertim in bonis m[agnifici] d[omini] Oginski, sit menti et cordi apud r[everendus] d[ominus] parochus»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Kamuntavičienė V. Jotvingiai «Senoji Lietuva» ir jų tikėjimas. XVII a. // Terra Jatwezenorum. Nr. 5, 2013. P. 68.&lt;/ref&gt;, [[Альшэва (Берасьцейская вобласьць)|Альшэўскай]] (10 студзеня 1669 году){{Заўвага|«''Парафіяне розныя — шляхцічы пераважна каталікі, астатнія — грэцкага абраду, а некаторыя „Старой Літвой“ завуцца''» ({{мова-la|«Parochiani permixti nobiles quamplurimi catholici caeteri vero ritus graeci, alij vero Stara Litwa vocantur»|скарочана}})}}, [[Сьвір (мястэчка)|Сьвірскай]] (1689 год), [[Ваверка|Ваверскай]] (12 чэрвеня 1692 году), [[Новы Двор (Сьвіслацкі раён)|Навадворскай]] (13 ліпеня 1692 году), [[Жодзішкі|Жодзішкаўскай]] (сакавік 1701 году), [[Чарнаўчыцы|Чарнаўчыцкай]] (1721 год), [[Камень (Валожынскі раён)|Каменскай]] (24 сакавіка 1743 году), [[Равяцічы (Берасьцейская вобласьць)|Равяціцкай]] (1746 год){{Заўвага|{{мова-pl|«…a zastawszy w wsiach poddanych ledwie tylo imie ścianskie na sobie mających, y część niemałą ludzi wiarę starey Litwy od cerkwi Bożey w unii ś. z wiarą rzymską będącey zakazaną y potempioną trzycymaiących…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты Виленской археографической комиссии. Т. 3. Акты Брестского городского суда XVI—XVIII вв. — Вильна, 1870. [https://books.google.by/books?id=MXRgAAAAcAAJ&amp;pg=PA202&amp;dq=%22starey+Litwy%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjSto2a8dj5AhVLr6QKHfZdDD4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%22starey%20Litwy%22&amp;f=false С. 202].&lt;/ref&gt;}}.

== Старалітоўцы ==
{{Асноўны артыкул|Летувізацыя}}
Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за [[Жамойць|жамойцкім]] насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt; «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]&lt;ref&gt;[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.&lt;/ref&gt;, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «[[Жамойты|жамойтамі]]»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;:
«''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)&lt;ref&gt;Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&amp;pg=PA124&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 124].&lt;/ref&gt;}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]], памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрняй]]) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу&lt;ref&gt;Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Buchowski-2006-26&quot;&gt;Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Ліцьвякі (гістарычны этнонім)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}

[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Каталіцтва]]</text>
      <sha1>981yflw68m5049kfs28yqu76t8cphbg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы/Сьпіс істотных артыкулаў паводле памеру</title>
    <ns>4</ns>
    <id>91685</id>
    <revision>
      <id>2334359</id>
      <parentid>2334225</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T08:35:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DymitrBot</username>
        <id>56484</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>робат: абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102323" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{/Уступ|24.08.2022 08:35 UTC|38.42|38.51|+0.09 }}&lt;/noinclude&gt;
# [[Мастацкая выдумка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;0 сымб. → &lt;/span&gt;0 сымб.)
# [[Плаваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;570 сымб. → &lt;/span&gt;798 сымб.)
# [[Гандаль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1673 сымб. → &lt;/span&gt;2342 сымб.)
# [[Кругазварот вады]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1777 сымб. → &lt;/span&gt;2488 сымб.)
# [[Ліпіды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2506 сымб. → &lt;/span&gt;3508 сымб.)
# [[Плязма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2516 сымб. → &lt;/span&gt;3522 сымб.)
# [[Вадкасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2544 сымб. → &lt;/span&gt;3562 сымб.)
# [[Політэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2563 сымб. → &lt;/span&gt;3588 сымб.)
# [[Дыялектыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2564 сымб. → &lt;/span&gt;3590 сымб.)
# [[Дыхальная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2569 сымб. → &lt;/span&gt;3597 сымб.)
# [[Электрычны ток]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2579 сымб. → &lt;/span&gt;3611 сымб.)
# [[Жыцьцё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2584 сымб. → &lt;/span&gt;3618 сымб.)
# [[Пераклад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2588 сымб. → &lt;/span&gt;3623 сымб.)
# [[Любоў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2591 сымб. → &lt;/span&gt;3627 сымб.)
# [[Гармоны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2601 сымб. → &lt;/span&gt;3641 сымб.)
# [[Кансэрватызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2613 сымб. → &lt;/span&gt;3658 сымб.)
# [[Прамысловая вытворчасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2614 сымб. → &lt;/span&gt;3660 сымб.)
# [[Рухавік унутранага згараньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2617 сымб. → &lt;/span&gt;3664 сымб.)
# [[Вецер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2622 сымб. → &lt;/span&gt;3671 сымб.)
# [[Соль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2633 сымб. → &lt;/span&gt;3686 сымб.)
# [[Хуткасьць сьвятла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2646 сымб. → &lt;/span&gt;3704 сымб.)
# [[Вугляводы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2651 сымб. → &lt;/span&gt;3711 сымб.)
# [[Застуда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хвароба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хуткасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2675 сымб. → &lt;/span&gt;3745 сымб.)
# [[Клімат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2680 сымб. → &lt;/span&gt;3752 сымб.)
# [[Адзеньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2684 сымб. → &lt;/span&gt;3758 сымб.)
# [[Веды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2687 сымб. → &lt;/span&gt;3762 сымб.)
# [[Сьпірт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2690 сымб. → &lt;/span&gt;3766 сымб.)
# [[Сусьвет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2700 сымб. → &lt;/span&gt;3780 сымб.)
# [[Азартная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2715 сымб. → &lt;/span&gt;3801 сымб.)
# [[Дрэва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2728 сымб. → &lt;/span&gt;3819 сымб.)
# [[Каліграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2731 сымб. → &lt;/span&gt;3823 сымб.)
# [[Фільм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2742 сымб. → &lt;/span&gt;3839 сымб.)
# [[Тэатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2749 сымб. → &lt;/span&gt;3849 сымб.)
# [[Сэрца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2759 сымб. → &lt;/span&gt;3863 сымб.)
# [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2760 сымб. → &lt;/span&gt;3864 сымб.)
# [[Гук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2761 сымб. → &lt;/span&gt;3865 сымб.)
# [[Страўнікава-кішачны тракт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2762 сымб. → &lt;/span&gt;3867 сымб.)
# [[Сок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2775 сымб. → &lt;/span&gt;3885 сымб.)
# [[Мір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2801 сымб. → &lt;/span&gt;3921 сымб.)
# [[Электроніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2806 сымб. → &lt;/span&gt;3928 сымб.)
# [[Літар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2808 сымб. → &lt;/span&gt;3931 сымб.)
# [[Піраміда (архітэктура)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2814 сымб. → &lt;/span&gt;3940 сымб.)
# [[Кут]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2815 сымб. → &lt;/span&gt;3941 сымб.)
# [[Сьвятло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2820 сымб. → &lt;/span&gt;3948 сымб.)
# [[Гіндустані]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2822 сымб. → &lt;/span&gt;3951 сымб.)
# [[Горная парода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2824 сымб. → &lt;/span&gt;3954 сымб.)
# [[Фотасынтэз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2826 сымб. → &lt;/span&gt;3956 сымб.)
# [[Граматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Кампутар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Стаматалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2882 сымб. → &lt;/span&gt;4035 сымб.)
# [[Свабода волі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2890 сымб. → &lt;/span&gt;4046 сымб.)
# [[Конь свойскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2895 сымб. → &lt;/span&gt;4053 сымб.)
# [[Землятрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2901 сымб. → &lt;/span&gt;4061 сымб.)
# [[Ежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2912 сымб. → &lt;/span&gt;4077 сымб.)
# [[Электрычнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2917 сымб. → &lt;/span&gt;4084 сымб.)
# [[Вірус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2923 сымб. → &lt;/span&gt;4092 сымб.)
# [[Тэрарызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2926 сымб. → &lt;/span&gt;4096 сымб.)
# [[Сіла (фізычная велічыня)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2944 сымб. → &lt;/span&gt;4122 сымб.)
# [[Магабгарата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2947 сымб. → &lt;/span&gt;4126 сымб.)
# [[Комікс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2950 сымб. → &lt;/span&gt;4130 сымб.)
# [[Робат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2955 сымб. → &lt;/span&gt;4137 сымб.)
# [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2956 сымб. → &lt;/span&gt;4138 сымб.)
# [[Пандэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2957 сымб. → &lt;/span&gt;4140 сымб.)
# [[Цэнтральны працэсар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2968 сымб. → &lt;/span&gt;4155 сымб.)
# [[Сыма Цянь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Опэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Арабскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2985 сымб. → &lt;/span&gt;4179 сымб.)
# [[Фанэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Электронная пошта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Мова праграмаваньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3032 сымб. → &lt;/span&gt;4245 сымб.)
# [[Плуг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3040 сымб. → &lt;/span&gt;4256 сымб.)
# [[Печань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3049 сымб. → &lt;/span&gt;4269 сымб.)
# [[Тадж Магал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3053 сымб. → &lt;/span&gt;4274 сымб.)
# [[Скалістыя горы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3058 сымб. → &lt;/span&gt;4281 сымб.)
# [[Электронная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3064 сымб. → &lt;/span&gt;4290 сымб.)
# [[Камэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3068 сымб. → &lt;/span&gt;4295 сымб.)
# [[Танганьіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3082 сымб. → &lt;/span&gt;4315 сымб.)
# [[Ібн Хальдун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3086 сымб. → &lt;/span&gt;4320 сымб.)
# [[Прапаганда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3098 сымб. → &lt;/span&gt;4337 сымб.)
# [[Статыстыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3103 сымб. → &lt;/span&gt;4344 сымб.)
# [[Гісторыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3105 сымб. → &lt;/span&gt;4347 сымб.)
# [[Ідэалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3107 сымб. → &lt;/span&gt;4350 сымб.)
# [[Інфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3119 сымб. → &lt;/span&gt;4367 сымб.)
# [[Энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3121 сымб. → &lt;/span&gt;4369 сымб.)
# [[Індыйскі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3123 сымб. → &lt;/span&gt;4372 сымб.)
# [[Малекула]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3125 сымб. → &lt;/span&gt;4375 сымб.)
# [[Джайнізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3128 сымб. → &lt;/span&gt;4379 сымб.)
# [[Мэдыцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3130 сымб. → &lt;/span&gt;4382 сымб.)
# [[Крыкет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3132 сымб. → &lt;/span&gt;4385 сымб.)
# [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3143 сымб. → &lt;/span&gt;4400 сымб.)
# [[Тэктоніка пліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3144 сымб. → &lt;/span&gt;4402 сымб.)
# [[Паводка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3156 сымб. → &lt;/span&gt;4418 сымб.)
# [[Баявыя мастацтвы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3160 сымб. → &lt;/span&gt;4424 сымб.)
# [[Мовазнаўства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3164 сымб. → &lt;/span&gt;4430 сымб.)
# [[Дзяленьне ядра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3170 сымб. → &lt;/span&gt;4438 сымб.)
# [[Журналістыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3181 сымб. → &lt;/span&gt;4453 сымб.)
# [[Эпоха Асьветніцтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3197 сымб. → &lt;/span&gt;4476 сымб.)
# [[Плястмаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Джаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3201 сымб. → &lt;/span&gt;4481 сымб.)
# [[Пісьменства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3206 сымб. → &lt;/span&gt;4488 сымб.)
# [[Садружнасьць нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3207 сымб. → &lt;/span&gt;4490 сымб.)
# [[Малюскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Солі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Мода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3214 сымб. → &lt;/span&gt;4500 сымб.)
# [[Сымэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3220 сымб. → &lt;/span&gt;4508 сымб.)
# [[Антыбіётык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3221 сымб. → &lt;/span&gt;4509 сымб.)
# [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3237 сымб. → &lt;/span&gt;4532 сымб.)
# [[Скульптура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3254 сымб. → &lt;/span&gt;4556 сымб.)
# [[Бог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3261 сымб. → &lt;/span&gt;4565 сымб.)
# [[Ёга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3262 сымб. → &lt;/span&gt;4567 сымб.)
# [[Чжу Сі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3273 сымб. → &lt;/span&gt;4582 сымб.)
# [[Лягарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Амазонка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Сахара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3291 сымб. → &lt;/span&gt;4607 сымб.)
# [[Склад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3295 сымб. → &lt;/span&gt;4613 сымб.)
# [[Шыізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3298 сымб. → &lt;/span&gt;4617 сымб.)
# [[Эпістэмалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3300 сымб. → &lt;/span&gt;4620 сымб.)
# [[Монатэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3303 сымб. → &lt;/span&gt;4624 сымб.)
# [[Грэцкі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3314 сымб. → &lt;/span&gt;4640 сымб.)
# [[Суахілі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3318 сымб. → &lt;/span&gt;4645 сымб.)
# [[Флейта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3346 сымб. → &lt;/span&gt;4684 сымб.)
# [[Тэорыя лікаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3347 сымб. → &lt;/span&gt;4686 сымб.)
# [[Жывёлы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3349 сымб. → &lt;/span&gt;4689 сымб.)
# [[Фэмінізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Жанчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Псыхалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3357 сымб. → &lt;/span&gt;4700 сымб.)
# [[Машына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3358 сымб. → &lt;/span&gt;4701 сымб.)
# [[Матэматычны доказ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3374 сымб. → &lt;/span&gt;4724 сымб.)
# [[Гадзіньнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3376 сымб. → &lt;/span&gt;4726 сымб.)
# [[Біятэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3377 сымб. → &lt;/span&gt;4728 сымб.)
# [[Страваваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3378 сымб. → &lt;/span&gt;4729 сымб.)
# [[Гастраэнтэрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3385 сымб. → &lt;/span&gt;4739 сымб.)
# [[Вымярэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Сымфонія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Флямэнка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3397 сымб. → &lt;/span&gt;4756 сымб.)
# [[Біялягічная клясыфікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Лікавы аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Павукі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3411 сымб. → &lt;/span&gt;4775 сымб.)
# [[Марскія сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3424 сымб. → &lt;/span&gt;4794 сымб.)
# [[Магніт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3427 сымб. → &lt;/span&gt;4798 сымб.)
# [[Паўправаднік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3431 сымб. → &lt;/span&gt;4803 сымб.)
# [[Сунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3435 сымб. → &lt;/span&gt;4809 сымб.)
# [[Рыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3438 сымб. → &lt;/span&gt;4813 сымб.)
# [[Арка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3441 сымб. → &lt;/span&gt;4817 сымб.)
# [[Камунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3447 сымб. → &lt;/span&gt;4826 сымб.)
# [[Сьлепата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3461 сымб. → &lt;/span&gt;4845 сымб.)
# [[Чорная дзірка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3465 сымб. → &lt;/span&gt;4851 сымб.)
# [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3472 сымб. → &lt;/span&gt;4861 сымб.)
# [[Жалезны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3479 сымб. → &lt;/span&gt;4871 сымб.)
# [[Этыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Кветка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Біяхімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3482 сымб. → &lt;/span&gt;4875 сымб.)
# [[Паскарэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3491 сымб. → &lt;/span&gt;4887 сымб.)
# [[Паўзуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3496 сымб. → &lt;/span&gt;4894 сымб.)
# [[Ібн Батута]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3509 сымб. → &lt;/span&gt;4913 сымб.)
# [[Аповесьць пра Гэндзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3511 сымб. → &lt;/span&gt;4915 сымб.)
# [[Эвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3513 сымб. → &lt;/span&gt;4918 сымб.)
# [[Закон захаваньня энэргіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3523 сымб. → &lt;/span&gt;4932 сымб.)
# [[Раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Чалавек]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3545 сымб. → &lt;/span&gt;4963 сымб.)
# [[Драўніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3555 сымб. → &lt;/span&gt;4977 сымб.)
# [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3558 сымб. → &lt;/span&gt;4981 сымб.)
# [[Нэматоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3565 сымб. → &lt;/span&gt;4991 сымб.)
# [[Сродак масавай інфармацыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Шкло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Вікінгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3576 сымб. → &lt;/span&gt;5006 сымб.)
# [[Сельская гаспадарка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3581 сымб. → &lt;/span&gt;5013 сымб.)
# [[Мёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3582 сымб. → &lt;/span&gt;5015 сымб.)
# [[Вусякі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3591 сымб. → &lt;/span&gt;5027 сымб.)
# [[Цяжарнасьць чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Тэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Аўстралія і Акіянія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3602 сымб. → &lt;/span&gt;5043 сымб.)
# [[Шлюб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3603 сымб. → &lt;/span&gt;5044 сымб.)
# [[Цунамі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3617 сымб. → &lt;/span&gt;5064 сымб.)
# [[Плоць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3619 сымб. → &lt;/span&gt;5067 сымб.)
# [[Сон у чырвоным цераме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3624 сымб. → &lt;/span&gt;5074 сымб.)
# [[Мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3630 сымб. → &lt;/span&gt;5082 сымб.)
# [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3658 сымб. → &lt;/span&gt;5121 сымб.)
# [[СНІД]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3676 сымб. → &lt;/span&gt;5146 сымб.)
# [[Барабан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3680 сымб. → &lt;/span&gt;5152 сымб.)
# [[Тэарэма Пітагора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Вялікая кітайская сьцяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Саладын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3689 сымб. → &lt;/span&gt;5165 сымб.)
# [[Сталь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3696 сымб. → &lt;/span&gt;5174 сымб.)
# [[Проза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3697 сымб. → &lt;/span&gt;5176 сымб.)
# [[Умар ібн аль-Хатаб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3698 сымб. → &lt;/span&gt;5177 сымб.)
# [[Манархія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3703 сымб. → &lt;/span&gt;5184 сымб.)
# [[Нанатэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3707 сымб. → &lt;/span&gt;5190 сымб.)
# [[Баскетбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3709 сымб. → &lt;/span&gt;5193 сымб.)
# [[Пётар Чайкоўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3716 сымб. → &lt;/span&gt;5202 сымб.)
# [[Тоўстая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3719 сымб. → &lt;/span&gt;5207 сымб.)
# [[Тарнада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3721 сымб. → &lt;/span&gt;5209 сымб.)
# [[Абрам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Чорнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Акулы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3757 сымб. → &lt;/span&gt;5260 сымб.)
# [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3760 сымб. → &lt;/span&gt;5264 сымб.)
# [[Нос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3766 сымб. → &lt;/span&gt;5272 сымб.)
# [[Нігер (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3767 сымб. → &lt;/span&gt;5274 сымб.)
# [[Арганізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3775 сымб. → &lt;/span&gt;5285 сымб.)
# [[Эндакрынная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3778 сымб. → &lt;/span&gt;5289 сымб.)
# [[Мангольская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3783 сымб. → &lt;/span&gt;5296 сымб.)
# [[Лацінскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3787 сымб. → &lt;/span&gt;5302 сымб.)
# [[Раман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3798 сымб. → &lt;/span&gt;5317 сымб.)
# [[Ганчарства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3800 сымб. → &lt;/span&gt;5320 сымб.)
# [[Дыёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3801 сымб. → &lt;/span&gt;5321 сымб.)
# [[Газ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3803 сымб. → &lt;/span&gt;5324 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3805 сымб. → &lt;/span&gt;5327 сымб.)
# [[Мастацтва вайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3808 сымб. → &lt;/span&gt;5331 сымб.)
# [[Хмара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3822 сымб. → &lt;/span&gt;5351 сымб.)
# [[Фізычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3826 сымб. → &lt;/span&gt;5356 сымб.)
# [[Расьліны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3829 сымб. → &lt;/span&gt;5361 сымб.)
# [[Юдаізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Цьвёрдае цела]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Адамашненьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3871 сымб. → &lt;/span&gt;5419 сымб.)
# [[Каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3878 сымб. → &lt;/span&gt;5429 сымб.)
# [[Частасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3886 сымб. → &lt;/span&gt;5440 сымб.)
# [[Галаўны мозаг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3890 сымб. → &lt;/span&gt;5446 сымб.)
# [[Дзюдо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3901 сымб. → &lt;/span&gt;5461 сымб.)
# [[Халодная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3902 сымб. → &lt;/span&gt;5463 сымб.)
# [[Яблык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3904 сымб. → &lt;/span&gt;5466 сымб.)
# [[Глухата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3910 сымб. → &lt;/span&gt;5474 сымб.)
# [[Гітара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3915 сымб. → &lt;/span&gt;5481 сымб.)
# [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3926 сымб. → &lt;/span&gt;5496 сымб.)
# [[Выбуховае рэчыва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3930 сымб. → &lt;/span&gt;5502 сымб.)
# [[Вялікі бар’ерны рыф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3931 сымб. → &lt;/span&gt;5503 сымб.)
# [[Камплексны лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3938 сымб. → &lt;/span&gt;5513 сымб.)
# [[Рэальнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3964 сымб. → &lt;/span&gt;5550 сымб.)
# [[Кўамэ Нкрума]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3971 сымб. → &lt;/span&gt;5559 сымб.)
# [[Лацінская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3977 сымб. → &lt;/span&gt;5568 сымб.)
# [[Сьмяротная кара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3995 сымб. → &lt;/span&gt;5593 сымб.)
# [[Ісьціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4001 сымб. → &lt;/span&gt;5601 сымб.)
# [[Самба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4005 сымб. → &lt;/span&gt;5607 сымб.)
# [[Бясконцасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4006 сымб. → &lt;/span&gt;5608 сымб.)
# [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4012 сымб. → &lt;/span&gt;5617 сымб.)
# [[Трэці Райх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4018 сымб. → &lt;/span&gt;5625 сымб.)
# [[Курыца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4019 сымб. → &lt;/span&gt;5627 сымб.)
# [[Права]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4029 сымб. → &lt;/span&gt;5641 сымб.)
# [[Давід Гільбэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Грызуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Дунай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4035 сымб. → &lt;/span&gt;5649 сымб.)
# [[Цывілізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4067 сымб. → &lt;/span&gt;5694 сымб.)
# [[Акбар Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Рок-музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Лёгіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4094 сымб. → &lt;/span&gt;5732 сымб.)
# [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4095 сымб. → &lt;/span&gt;5733 сымб.)
# [[Агонь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4101 сымб. → &lt;/span&gt;5741 сымб.)
# [[Інфаркт міякарда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4103 сымб. → &lt;/span&gt;5744 сымб.)
# [[Сафокл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4110 сымб. → &lt;/span&gt;5754 сымб.)
# [[Дзьмітры Мендзялееў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4128 сымб. → &lt;/span&gt;5779 сымб.)
# [[Дымны порах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4129 сымб. → &lt;/span&gt;5781 сымб.)
# [[Сат’яджыт Рай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4143 сымб. → &lt;/span&gt;5800 сымб.)
# [[Мяса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4147 сымб. → &lt;/span&gt;5806 сымб.)
# [[Статуя Свабоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4153 сымб. → &lt;/span&gt;5814 сымб.)
# [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4156 сымб. → &lt;/span&gt;5818 сымб.)
# [[Арктычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4157 сымб. → &lt;/span&gt;5820 сымб.)
# [[Матэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4160 сымб. → &lt;/span&gt;5824 сымб.)
# [[Тэорыя мностваў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4162 сымб. → &lt;/span&gt;5827 сымб.)
# [[Скура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4175 сымб. → &lt;/span&gt;5845 сымб.)
# [[Грып]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Квантавая мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Клясычная мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4198 сымб. → &lt;/span&gt;5877 сымб.)
# [[Гара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4199 сымб. → &lt;/span&gt;5879 сымб.)
# [[Трансфарматар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4212 сымб. → &lt;/span&gt;5897 сымб.)
# [[Антанін Леапольд Дворжак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Кіліманджара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4240 сымб. → &lt;/span&gt;5936 сымб.)
# [[Трымурці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4247 сымб. → &lt;/span&gt;5946 сымб.)
# [[Фэрмэнты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4252 сымб. → &lt;/span&gt;5953 сымб.)
# [[Плошча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4255 сымб. → &lt;/span&gt;5957 сымб.)
# [[Шкілет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4268 сымб. → &lt;/span&gt;5975 сымб.)
# [[Даасізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Зносіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Вялікая дэпрэсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Неарганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4273 сымб. → &lt;/span&gt;5982 сымб.)
# [[Функцыя (матэматыка)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Кандэнсатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Бактэрыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4276 сымб. → &lt;/span&gt;5986 сымб.)
# [[Вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4281 сымб. → &lt;/span&gt;5993 сымб.)
# [[Віктор Юго]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4286 сымб. → &lt;/span&gt;6000 сымб.)
# [[Кітайскае пісьмо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Аснова (хімія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Халіфат Абасыдаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4298 сымб. → &lt;/span&gt;6017 сымб.)
# [[Мастацтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4300 сымб. → &lt;/span&gt;6020 сымб.)
# [[Сярэдні Ўсход]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4305 сымб. → &lt;/span&gt;6027 сымб.)
# [[Шумэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4306 сымб. → &lt;/span&gt;6028 сымб.)
# [[Партугальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4307 сымб. → &lt;/span&gt;6030 сымб.)
# [[Нэкропаль Гізы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4316 сымб. → &lt;/span&gt;6042 сымб.)
# [[Акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4326 сымб. → &lt;/span&gt;6056 сымб.)
# [[Срэбра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4327 сымб. → &lt;/span&gt;6058 сымб.)
# [[Тонкая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4333 сымб. → &lt;/span&gt;6066 сымб.)
# [[Кантынэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4346 сымб. → &lt;/span&gt;6084 сымб.)
# [[Палітыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4355 сымб. → &lt;/span&gt;6097 сымб.)
# [[Кніга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4363 сымб. → &lt;/span&gt;6108 сымб.)
# [[Гародніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4369 сымб. → &lt;/span&gt;6117 сымб.)
# [[Кампутарная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4370 сымб. → &lt;/span&gt;6118 сымб.)
# [[Рэгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4377 сымб. → &lt;/span&gt;6128 сымб.)
# [[Конга (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4380 сымб. → &lt;/span&gt;6132 сымб.)
# [[Янцзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4389 сымб. → &lt;/span&gt;6145 сымб.)
# [[Музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4395 сымб. → &lt;/span&gt;6153 сымб.)
# [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4408 сымб. → &lt;/span&gt;6171 сымб.)
# [[Грыгарыянскі каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4420 сымб. → &lt;/span&gt;6188 сымб.)
# [[Эмоцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4424 сымб. → &lt;/span&gt;6194 сымб.)
# [[Арганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4436 сымб. → &lt;/span&gt;6210 сымб.)
# [[Іліяда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4437 сымб. → &lt;/span&gt;6212 сымб.)
# [[Камары]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4440 сымб. → &lt;/span&gt;6216 сымб.)
# [[Імунная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4443 сымб. → &lt;/span&gt;6220 сымб.)
# [[Гамэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4444 сымб. → &lt;/span&gt;6222 сымб.)
# [[Алмаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4450 сымб. → &lt;/span&gt;6230 сымб.)
# [[Пальная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4453 сымб. → &lt;/span&gt;6234 сымб.)
# [[Час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4463 сымб. → &lt;/span&gt;6248 сымб.)
# [[Падводная лодка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4464 сымб. → &lt;/span&gt;6250 сымб.)
# [[Апартэід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4469 сымб. → &lt;/span&gt;6257 сымб.)
# [[Зьмеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4473 сымб. → &lt;/span&gt;6262 сымб.)
# [[Паўночнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4474 сымб. → &lt;/span&gt;6264 сымб.)
# [[Мігель Сэрвантэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4489 сымб. → &lt;/span&gt;6285 сымб.)
# [[Вялікія азёры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4496 сымб. → &lt;/span&gt;6294 сымб.)
# [[Фрыдрых Ніцшэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4497 сымб. → &lt;/span&gt;6296 сымб.)
# [[Вуза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Шпуля індуктыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Літаратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4536 сымб. → &lt;/span&gt;6350 сымб.)
# [[Глябалізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4545 сымб. → &lt;/span&gt;6363 сымб.)
# [[Кот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4547 сымб. → &lt;/span&gt;6366 сымб.)
# [[Паэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4557 сымб. → &lt;/span&gt;6380 сымб.)
# [[Цынь Шыхуандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4563 сымб. → &lt;/span&gt;6388 сымб.)
# [[Арэхі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4567 сымб. → &lt;/span&gt;6394 сымб.)
# [[Абу Нувас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4589 сымб. → &lt;/span&gt;6425 сымб.)
# [[Адам Сьміт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4603 сымб. → &lt;/span&gt;6444 сымб.)
# [[Поліяміеліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4611 сымб. → &lt;/span&gt;6455 сымб.)
# [[Афрыканскі зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4622 сымб. → &lt;/span&gt;6471 сымб.)
# [[Кацусіка Хакусай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4631 сымб. → &lt;/span&gt;6483 сымб.)
# [[Мультыплікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4638 сымб. → &lt;/span&gt;6493 сымб.)
# [[Сэкунда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4643 сымб. → &lt;/span&gt;6500 сымб.)
# [[Матэматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4643 сымб. → &lt;/span&gt;6500 сымб.)
# [[Зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4681 сымб. → &lt;/span&gt;6553 сымб.)
# [[Мэтабалізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4686 сымб. → &lt;/span&gt;6560 сымб.)
# [[Вікторыя (возера)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4696 сымб. → &lt;/span&gt;6574 сымб.)
# [[Батаніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4716 сымб. → &lt;/span&gt;6602 сымб.)
# [[Сьмерць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4723 сымб. → &lt;/span&gt;6612 сымб.)
# [[Матэматычны аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4742 сымб. → &lt;/span&gt;6639 сымб.)
# [[Праграмнае забесьпячэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4744 сымб. → &lt;/span&gt;6642 сымб.)
# [[Мэталюргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4755 сымб. → &lt;/span&gt;6657 сымб.)
# [[Грамадзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4766 сымб. → &lt;/span&gt;6672 сымб.)
# [[Ёган Гутэнбэрг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4769 сымб. → &lt;/span&gt;6677 сымб.)
# [[Міталёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Геамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Гольф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4804 сымб. → &lt;/span&gt;6726 сымб.)
# [[Мінэрал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4807 сымб. → &lt;/span&gt;6730 сымб.)
# [[Слова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4819 сымб. → &lt;/span&gt;6747 сымб.)
# [[Райн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4823 сымб. → &lt;/span&gt;6752 сымб.)
# [[Розум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4827 сымб. → &lt;/span&gt;6758 сымб.)
# [[Мурашкі (вусякі)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4834 сымб. → &lt;/span&gt;6768 сымб.)
# [[Мэнструацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4842 сымб. → &lt;/span&gt;6779 сымб.)
# [[Паўднёвы полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4853 сымб. → &lt;/span&gt;6794 сымб.)
# [[Папера]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4854 сымб. → &lt;/span&gt;6796 сымб.)
# [[Мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4856 сымб. → &lt;/span&gt;6798 сымб.)
# [[Археі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4885 сымб. → &lt;/span&gt;6839 сымб.)
# [[Атам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4905 сымб. → &lt;/span&gt;6867 сымб.)
# [[Інваліднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4919 сымб. → &lt;/span&gt;6887 сымб.)
# [[Сьнег]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4951 сымб. → &lt;/span&gt;6931 сымб.)
# [[Мая]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4978 сымб. → &lt;/span&gt;6969 сымб.)
# [[Вулькан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4991 сымб. → &lt;/span&gt;6987 сымб.)
# [[Рабіндранат Тагор]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4996 сымб. → &lt;/span&gt;6994 сымб.)
# [[Міжземнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5031 сымб. → &lt;/span&gt;7043 сымб.)
# [[Ячмень звычайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5037 сымб. → &lt;/span&gt;7052 сымб.)
# [[Цына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5059 сымб. → &lt;/span&gt;7083 сымб.)
# [[Часавы пас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5083 сымб. → &lt;/span&gt;7116 сымб.)
# [[Лёгкая атлетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5086 сымб. → &lt;/span&gt;7120 сымб.)
# [[Пісьменнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5101 сымб. → &lt;/span&gt;7141 сымб.)
# [[Сакрат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5102 сымб. → &lt;/span&gt;7143 сымб.)
# [[Чарлз Дарвін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5123 сымб. → &lt;/span&gt;7172 сымб.)
# [[Лінейная альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5126 сымб. → &lt;/span&gt;7176 сымб.)
# [[Леў Талстой]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5135 сымб. → &lt;/span&gt;7189 сымб.)
# [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Джавагарлал Нэру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Ганг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5139 сымб. → &lt;/span&gt;7195 сымб.)
# [[Трапічны цыклён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5144 сымб. → &lt;/span&gt;7202 сымб.)
# [[Нагарджуна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5145 сымб. → &lt;/span&gt;7203 сымб.)
# [[Кола]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5155 сымб. → &lt;/span&gt;7217 сымб.)
# [[Жыта пасяўное]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5156 сымб. → &lt;/span&gt;7218 сымб.)
# [[Вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5160 сымб. → &lt;/span&gt;7224 сымб.)
# [[Дыктатура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5179 сымб. → &lt;/span&gt;7251 сымб.)
# [[Расізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5186 сымб. → &lt;/span&gt;7260 сымб.)
# [[Сьвіньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5190 сымб. → &lt;/span&gt;7266 сымб.)
# [[Соя культурная]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5194 сымб. → &lt;/span&gt;7272 сымб.)
# [[Сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5211 сымб. → &lt;/span&gt;7295 сымб.)
# [[Маса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5220 сымб. → &lt;/span&gt;7308 сымб.)
# [[Місысыпі (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5228 сымб. → &lt;/span&gt;7319 сымб.)
# [[Вэнэрычныя хваробы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5239 сымб. → &lt;/span&gt;7335 сымб.)
# [[Вінаград (ягада)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5256 сымб. → &lt;/span&gt;7358 сымб.)
# [[Сэнсорная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5263 сымб. → &lt;/span&gt;7368 сымб.)
# [[Газэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5264 сымб. → &lt;/span&gt;7370 сымб.)
# [[Альпы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5309 сымб. → &lt;/span&gt;7433 сымб.)
# [[Сусьветнае павуціньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5310 сымб. → &lt;/span&gt;7434 сымб.)
# [[Пчолы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5317 сымб. → &lt;/span&gt;7444 сымб.)
# [[Брагмагупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5358 сымб. → &lt;/span&gt;7501 сымб.)
# [[Вакцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5385 сымб. → &lt;/span&gt;7539 сымб.)
# [[Лекі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5414 сымб. → &lt;/span&gt;7580 сымб.)
# [[Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5415 сымб. → &lt;/span&gt;7581 сымб.)
# [[Хімічнае злучэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5452 сымб. → &lt;/span&gt;7633 сымб.)
# [[Эль Ніньнё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5459 сымб. → &lt;/span&gt;7643 сымб.)
# [[Карыбскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5465 сымб. → &lt;/span&gt;7651 сымб.)
# [[Тамаш Аквінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5487 сымб. → &lt;/span&gt;7682 сымб.)
# [[Індуізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5490 сымб. → &lt;/span&gt;7686 сымб.)
# [[Штучны інтэлект]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5492 сымб. → &lt;/span&gt;7689 сымб.)
# [[Руаль Амундсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5504 сымб. → &lt;/span&gt;7706 сымб.)
# [[Мужчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5506 сымб. → &lt;/span&gt;7708 сымб.)
# [[Галакост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5519 сымб. → &lt;/span&gt;7727 сымб.)
# [[Плод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5521 сымб. → &lt;/span&gt;7729 сымб.)
# [[Прыматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5568 сымб. → &lt;/span&gt;7795 сымб.)
# [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5596 сымб. → &lt;/span&gt;7834 сымб.)
# [[Грыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5611 сымб. → &lt;/span&gt;7855 сымб.)
# [[Труба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5615 сымб. → &lt;/span&gt;7861 сымб.)
# [[Падатак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5676 сымб. → &lt;/span&gt;7946 сымб.)
# [[Ёган Сэбастыян Бах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5680 сымб. → &lt;/span&gt;7952 сымб.)
# [[Нацыяналізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5698 сымб. → &lt;/span&gt;7977 сымб.)
# [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5739 сымб. → &lt;/span&gt;8035 сымб.)
# [[Лес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5745 сымб. → &lt;/span&gt;8043 сымб.)
# [[Хімічны элемэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5753 сымб. → &lt;/span&gt;8054 сымб.)
# [[Надвор’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5753 сымб. → &lt;/span&gt;8054 сымб.)
# [[Сыкхізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5755 сымб. → &lt;/span&gt;8057 сымб.)
# [[Імпэрыя Гупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5771 сымб. → &lt;/span&gt;8079 сымб.)
# [[Інгмар Бэргман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5876 сымб. → &lt;/span&gt;8226 сымб.)
# [[Жывапіс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5880 сымб. → &lt;/span&gt;8232 сымб.)
# [[Радыё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5921 сымб. → &lt;/span&gt;8289 сымб.)
# [[Пустэльня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Балтыйскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Інтэрнэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5942 сымб. → &lt;/span&gt;8319 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5979 сымб. → &lt;/span&gt;8371 сымб.)
# [[Урад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6011 сымб. → &lt;/span&gt;8415 сымб.)
# [[Капіталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6024 сымб. → &lt;/span&gt;8434 сымб.)
# [[Месяц (спадарожнік)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6025 сымб. → &lt;/span&gt;8435 сымб.)
# [[Інсульт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6064 сымб. → &lt;/span&gt;8490 сымб.)
# [[Абрагам Лінкальн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Кулямёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Нэрва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6115 сымб. → &lt;/span&gt;8561 сымб.)
# [[Санскрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Медзь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Марксізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6188 сымб. → &lt;/span&gt;8663 сымб.)
# [[Рабства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6194 сымб. → &lt;/span&gt;8672 сымб.)
# [[Арабская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6202 сымб. → &lt;/span&gt;8683 сымб.)
# [[Каляніялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6220 сымб. → &lt;/span&gt;8708 сымб.)
# [[Парасілавая ўстаноўка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6226 сымб. → &lt;/span&gt;8716 сымб.)
# [[Амэрыканскі даляр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6247 сымб. → &lt;/span&gt;8746 сымб.)
# [[Паводзіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6252 сымб. → &lt;/span&gt;8753 сымб.)
# [[Птушкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6265 сымб. → &lt;/span&gt;8771 сымб.)
# [[Песьня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6279 сымб. → &lt;/span&gt;8791 сымб.)
# [[Жытло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6326 сымб. → &lt;/span&gt;8856 сымб.)
# [[Содні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6371 сымб. → &lt;/span&gt;8919 сымб.)
# [[Вада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Імпэрыя інкаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6441 сымб. → &lt;/span&gt;9017 сымб.)
# [[Плаціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6444 сымб. → &lt;/span&gt;9022 сымб.)
# [[Збожжа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6446 сымб. → &lt;/span&gt;9024 сымб.)
# [[Хрыстафор Калюмб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6457 сымб. → &lt;/span&gt;9040 сымб.)
# [[Лібэралізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6460 сымб. → &lt;/span&gt;9044 сымб.)
# [[Цацка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6461 сымб. → &lt;/span&gt;9045 сымб.)
# [[Авечка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6471 сымб. → &lt;/span&gt;9059 сымб.)
# [[Дыханьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6472 сымб. → &lt;/span&gt;9061 сымб.)
# [[Валюта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6500 сымб. → &lt;/span&gt;9100 сымб.)
# [[Клясычная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6501 сымб. → &lt;/span&gt;9101 сымб.)
# [[Скрыпка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6504 сымб. → &lt;/span&gt;9106 сымб.)
# [[Дзіця]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6512 сымб. → &lt;/span&gt;9117 сымб.)
# [[Марк Твэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6517 сымб. → &lt;/span&gt;9124 сымб.)
# [[Недаяданьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6523 сымб. → &lt;/span&gt;9132 сымб.)
# [[Люі Пастэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6547 сымб. → &lt;/span&gt;9166 сымб.)
# [[Грошы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6573 сымб. → &lt;/span&gt;9202 сымб.)
# [[Лао-Цзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6656 сымб. → &lt;/span&gt;9318 сымб.)
# [[Брытанская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6680 сымб. → &lt;/span&gt;9352 сымб.)
# [[Жалеза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6713 сымб. → &lt;/span&gt;9398 сымб.)
# [[Цукровы дыябэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6720 сымб. → &lt;/span&gt;9408 сымб.)
# [[Хуанхэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6741 сымб. → &lt;/span&gt;9437 сымб.)
# [[Беднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6750 сымб. → &lt;/span&gt;9450 сымб.)
# [[Го]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6807 сымб. → &lt;/span&gt;9530 сымб.)
# [[Тытунь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6813 сымб. → &lt;/span&gt;9538 сымб.)
# [[Залежнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6865 сымб. → &lt;/span&gt;9611 сымб.)
# [[Рэзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6881 сымб. → &lt;/span&gt;9633 сымб.)
# [[Аднаўляльная энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6929 сымб. → &lt;/span&gt;9701 сымб.)
# [[Атлусьценьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6939 сымб. → &lt;/span&gt;9715 сымб.)
# [[Кроў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6957 сымб. → &lt;/span&gt;9740 сымб.)
# [[Джэймз Ўат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6958 сымб. → &lt;/span&gt;9741 сымб.)
# [[Культура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6992 сымб. → &lt;/span&gt;9789 сымб.)
# [[Лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7026 сымб. → &lt;/span&gt;9836 сымб.)
# [[Марсэль Пруст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7041 сымб. → &lt;/span&gt;9857 сымб.)
# [[Мікалай Капэрнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7083 сымб. → &lt;/span&gt;9916 сымб.)
# [[Кітайская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Спорт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Бронзавы век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7123 сымб. → &lt;/span&gt;9972 сымб.)
# [[Майсей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7159 сымб. → &lt;/span&gt;10023 сымб.)
# [[Гафіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7176 сымб. → &lt;/span&gt;10046 сымб.)
# [[Джакама Пучыні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7211 сымб. → &lt;/span&gt;10095 сымб.)
# [[Дынастыя Хань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7227 сымб. → &lt;/span&gt;10118 сымб.)
# [[Імпэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7239 сымб. → &lt;/span&gt;10135 сымб.)
# [[Малійская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7241 сымб. → &lt;/span&gt;10137 сымб.)
# [[Млечны Шлях]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7253 сымб. → &lt;/span&gt;10154 сымб.)
# [[Фартэпіяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7254 сымб. → &lt;/span&gt;10156 сымб.)
# [[Дагістарычны час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7258 сымб. → &lt;/span&gt;10161 сымб.)
# [[Панамскі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7261 сымб. → &lt;/span&gt;10165 сымб.)
# [[Сабака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7279 сымб. → &lt;/span&gt;10191 сымб.)
# [[Марка Полё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7280 сымб. → &lt;/span&gt;10192 сымб.)
# [[Макс Вэбэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7291 сымб. → &lt;/span&gt;10207 сымб.)
# [[Сярэднявечча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7298 сымб. → &lt;/span&gt;10217 сымб.)
# [[Нагіб Махфуз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7302 сымб. → &lt;/span&gt;10223 сымб.)
# [[Канфуцыянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7323 сымб. → &lt;/span&gt;10252 сымб.)
# [[Лё Карбюзье]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Мэтал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7366 сымб. → &lt;/span&gt;10312 сымб.)
# [[Дыпляматыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7373 сымб. → &lt;/span&gt;10322 сымб.)
# [[Джэймз Кларк Максўэл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7374 сымб. → &lt;/span&gt;10324 сымб.)
# [[Інжынэрная справа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Байкал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Рака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7391 сымб. → &lt;/span&gt;10347 сымб.)
# [[Геаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7399 сымб. → &lt;/span&gt;10359 сымб.)
# [[Аўгустын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7401 сымб. → &lt;/span&gt;10361 сымб.)
# [[Псыхічны разлад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7409 сымб. → &lt;/span&gt;10373 сымб.)
# [[Душа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7411 сымб. → &lt;/span&gt;10375 сымб.)
# [[Эпас пра Гільгамэша]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7415 сымб. → &lt;/span&gt;10381 сымб.)
# [[Ангкор-Ват]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7421 сымб. → &lt;/span&gt;10389 сымб.)
# [[Меч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7425 сымб. → &lt;/span&gt;10395 сымб.)
# [[Імануіл Кант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7438 сымб. → &lt;/span&gt;10413 сымб.)
# [[Вярблюд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7442 сымб. → &lt;/span&gt;10419 сымб.)
# [[Нэрвовая сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7447 сымб. → &lt;/span&gt;10426 сымб.)
# [[Тэлебачаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7459 сымб. → &lt;/span&gt;10443 сымб.)
# [[Гален]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Цьвёрды дыск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Сорга двухколернае]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7478 сымб. → &lt;/span&gt;10469 сымб.)
# [[Аналітычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7481 сымб. → &lt;/span&gt;10473 сымб.)
# [[Стыхійнае бедзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7498 сымб. → &lt;/span&gt;10497 сымб.)
# [[ГЭС Тры цясьніны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7519 сымб. → &lt;/span&gt;10527 сымб.)
# [[Філязофія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7527 сымб. → &lt;/span&gt;10538 сымб.)
# [[Карл Лінэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7550 сымб. → &lt;/span&gt;10570 сымб.)
# [[Канстытуцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7562 сымб. → &lt;/span&gt;10587 сымб.)
# [[Паветранае судна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7570 сымб. → &lt;/span&gt;10598 сымб.)
# [[Актавіян Аўгуст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7576 сымб. → &lt;/span&gt;10606 сымб.)
# [[Выкапнёвае паліва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7591 сымб. → &lt;/span&gt;10627 сымб.)
# [[Правы чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7596 сымб. → &lt;/span&gt;10634 сымб.)
# [[Сулейман I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7600 сымб. → &lt;/span&gt;10640 сымб.)
# [[Дынастыя Цын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7621 сымб. → &lt;/span&gt;10669 сымб.)
# [[Аль-Газалі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7635 сымб. → &lt;/span&gt;10689 сымб.)
# [[Каталіцкая Царква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7646 сымб. → &lt;/span&gt;10704 сымб.)
# [[Джон Лок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7648 сымб. → &lt;/span&gt;10707 сымб.)
# [[Джузэпэ Вэрдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7653 сымб. → &lt;/span&gt;10714 сымб.)
# [[Вакуўм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7668 сымб. → &lt;/span&gt;10735 сымб.)
# [[Імавернасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7687 сымб. → &lt;/span&gt;10762 сымб.)
# [[Сунь Ятсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7692 сымб. → &lt;/span&gt;10769 сымб.)
# [[Трыганамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7695 сымб. → &lt;/span&gt;10773 сымб.)
# [[Фрыда Калё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7730 сымб. → &lt;/span&gt;10822 сымб.)
# [[Бэйсбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7739 сымб. → &lt;/span&gt;10835 сымб.)
# [[Сацыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7753 сымб. → &lt;/span&gt;10854 сымб.)
# [[Пратысты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7760 сымб. → &lt;/span&gt;10864 сымб.)
# [[Стэнлі Кубрык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7764 сымб. → &lt;/span&gt;10870 сымб.)
# [[Атлянтычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7786 сымб. → &lt;/span&gt;10900 сымб.)
# [[Франц Шубэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7799 сымб. → &lt;/span&gt;10919 сымб.)
# [[Яганэс Брамс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7813 сымб. → &lt;/span&gt;10938 сымб.)
# [[Віно]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7814 сымб. → &lt;/span&gt;10940 сымб.)
# [[Транзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7814 сымб. → &lt;/span&gt;10940 сымб.)
# [[Арыстотэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7817 сымб. → &lt;/span&gt;10944 сымб.)
# [[Ёзэф Гайдн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7818 сымб. → &lt;/span&gt;10945 сымб.)
# [[Жанна д’Арк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7843 сымб. → &lt;/span&gt;10980 сымб.)
# [[Канфуцый]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7858 сымб. → &lt;/span&gt;11001 сымб.)
# [[Галубовыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7879 сымб. → &lt;/span&gt;11031 сымб.)
# [[Карл Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7891 сымб. → &lt;/span&gt;11047 сымб.)
# [[Сыстэма каардынат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7898 сымб. → &lt;/span&gt;11057 сымб.)
# [[Рыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7904 сымб. → &lt;/span&gt;11066 сымб.)
# [[Гімалаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7906 сымб. → &lt;/span&gt;11068 сымб.)
# [[Вуха]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7910 сымб. → &lt;/span&gt;11074 сымб.)
# [[Земнаводныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7925 сымб. → &lt;/span&gt;11095 сымб.)
# [[Радыяактыўнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7928 сымб. → &lt;/span&gt;11099 сымб.)
# [[Адраджэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7941 сымб. → &lt;/span&gt;11117 сымб.)
# [[Арабская ліга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7956 сымб. → &lt;/span&gt;11138 сымб.)
# [[Ціхі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7968 сымб. → &lt;/span&gt;11155 сымб.)
# [[Алюмін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7971 сымб. → &lt;/span&gt;11159 сымб.)
# [[Кіляграм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7981 сымб. → &lt;/span&gt;11173 сымб.)
# [[Пнэўманія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7997 сымб. → &lt;/span&gt;11196 сымб.)
# [[Хлеб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8006 сымб. → &lt;/span&gt;11208 сымб.)
# [[Кукуруза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8039 сымб. → &lt;/span&gt;11255 сымб.)
# [[Астэроід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Горад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Гравітацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8059 сымб. → &lt;/span&gt;11283 сымб.)
# [[Кітападобныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8063 сымб. → &lt;/span&gt;11288 сымб.)
# [[Арашэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8070 сымб. → &lt;/span&gt;11298 сымб.)
# [[Жан-Поль Сартр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Мэтар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8089 сымб. → &lt;/span&gt;11325 сымб.)
# [[Людвіг Вітгенштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8090 сымб. → &lt;/span&gt;11326 сымб.)
# [[Азот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8102 сымб. → &lt;/span&gt;11343 сымб.)
# [[Размнажэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8113 сымб. → &lt;/span&gt;11358 сымб.)
# [[Ўінстан Чэрчыль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8116 сымб. → &lt;/span&gt;11362 сымб.)
# [[Філіпіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8118 сымб. → &lt;/span&gt;11365 сымб.)
# [[Плянэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8126 сымб. → &lt;/span&gt;11376 сымб.)
# [[Фэрнан Магелан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8138 сымб. → &lt;/span&gt;11393 сымб.)
# [[Ядзерная энэргетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8148 сымб. → &lt;/span&gt;11407 сымб.)
# [[Юры Гагарын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8150 сымб. → &lt;/span&gt;11410 сымб.)
# [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8155 сымб. → &lt;/span&gt;11417 сымб.)
# [[Шруба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8169 сымб. → &lt;/span&gt;11437 сымб.)
# [[Партэнон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8193 сымб. → &lt;/span&gt;11470 сымб.)
# [[Чарлз Дыкенз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8211 сымб. → &lt;/span&gt;11495 сымб.)
# [[Экалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8214 сымб. → &lt;/span&gt;11500 сымб.)
# [[Вайна ў Віетнаме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8221 сымб. → &lt;/span&gt;11509 сымб.)
# [[Інд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8224 сымб. → &lt;/span&gt;11514 сымб.)
# [[Тымур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8229 сымб. → &lt;/span&gt;11521 сымб.)
# [[Японская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8286 сымб. → &lt;/span&gt;11600 сымб.)
# [[Блюз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8290 сымб. → &lt;/span&gt;11606 сымб.)
# [[Пшаніца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8294 сымб. → &lt;/span&gt;11612 сымб.)
# [[Фізыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8295 сымб. → &lt;/span&gt;11613 сымб.)
# [[Касьмічны палёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8300 сымб. → &lt;/span&gt;11620 сымб.)
# [[Дождж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8302 сымб. → &lt;/span&gt;11623 сымб.)
# [[Чэ Гевара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8336 сымб. → &lt;/span&gt;11670 сымб.)
# [[Фундамэнталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8338 сымб. → &lt;/span&gt;11673 сымб.)
# [[Адукацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8356 сымб. → &lt;/span&gt;11698 сымб.)
# [[Плятон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8362 сымб. → &lt;/span&gt;11707 сымб.)
# [[Марыя Складоўская-Кюры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8403 сымб. → &lt;/span&gt;11764 сымб.)
# [[Самагубства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8410 сымб. → &lt;/span&gt;11774 сымб.)
# [[Шарль дэ Голь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8415 сымб. → &lt;/span&gt;11781 сымб.)
# [[Франц Кафка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8424 сымб. → &lt;/span&gt;11794 сымб.)
# [[Нэльсан Мандэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8434 сымб. → &lt;/span&gt;11808 сымб.)
# [[Макс Плянк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8444 сымб. → &lt;/span&gt;11822 сымб.)
# [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8449 сымб. → &lt;/span&gt;11829 сымб.)
# [[Гай Юліюс Цэзар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8453 сымб. → &lt;/span&gt;11834 сымб.)
# [[Ровар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8460 сымб. → &lt;/span&gt;11844 сымб.)
# [[Гэнры Форд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8496 сымб. → &lt;/span&gt;11894 сымб.)
# [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8507 сымб. → &lt;/span&gt;11910 сымб.)
# [[Іслам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8512 сымб. → &lt;/span&gt;11917 сымб.)
# [[Арытмэтыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8513 сымб. → &lt;/span&gt;11918 сымб.)
# [[Гішпанская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8537 сымб. → &lt;/span&gt;11952 сымб.)
# [[Свойскі бык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8538 сымб. → &lt;/span&gt;11953 сымб.)
# [[Кароткія нарды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8546 сымб. → &lt;/span&gt;11964 сымб.)
# [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8588 сымб. → &lt;/span&gt;12023 сымб.)
# [[Рыхард Вагнэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8598 сымб. → &lt;/span&gt;12037 сымб.)
# [[Грэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8629 сымб. → &lt;/span&gt;12081 сымб.)
# [[Цукар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8631 сымб. → &lt;/span&gt;12083 сымб.)
# [[Палітычная партыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8656 сымб. → &lt;/span&gt;12118 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8678 сымб. → &lt;/span&gt;12149 сымб.)
# [[Паўночны полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8697 сымб. → &lt;/span&gt;12176 сымб.)
# [[Бавоўна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8713 сымб. → &lt;/span&gt;12198 сымб.)
# [[Густаў Малер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8715 сымб. → &lt;/span&gt;12201 сымб.)
# [[Сынан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8722 сымб. → &lt;/span&gt;12211 сымб.)
# [[Каменны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8723 сымб. → &lt;/span&gt;12212 сымб.)
# [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8742 сымб. → &lt;/span&gt;12239 сымб.)
# [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8750 сымб. → &lt;/span&gt;12250 сымб.)
# [[Тэмпэратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8756 сымб. → &lt;/span&gt;12258 сымб.)
# [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8790 сымб. → &lt;/span&gt;12306 сымб.)
# [[Эрнан Картэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8835 сымб. → &lt;/span&gt;12369 сымб.)
# [[Шакаляд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8879 сымб. → &lt;/span&gt;12431 сымб.)
# [[Ніл Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8889 сымб. → &lt;/span&gt;12445 сымб.)
# [[Эндзі Ўоргал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8974 сымб. → &lt;/span&gt;12564 сымб.)
# [[Фатаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8982 сымб. → &lt;/span&gt;12575 сымб.)
# [[Чанак’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8999 сымб. → &lt;/span&gt;12599 сымб.)
# [[Гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9004 сымб. → &lt;/span&gt;12606 сымб.)
# [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9028 сымб. → &lt;/span&gt;12639 сымб.)
# [[Эвэрэст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9046 сымб. → &lt;/span&gt;12664 сымб.)
# [[Вялікі выбух]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9078 сымб. → &lt;/span&gt;12709 сымб.)
# [[Дэмакратыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9097 сымб. → &lt;/span&gt;12736 сымб.)
# [[Кава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9102 сымб. → &lt;/span&gt;12743 сымб.)
# [[Рафаэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9109 сымб. → &lt;/span&gt;12753 сымб.)
# [[Вінцэнт ван Гог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9141 сымб. → &lt;/span&gt;12797 сымб.)
# [[Сям’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9154 сымб. → &lt;/span&gt;12816 сымб.)
# [[Від (біялёгія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9165 сымб. → &lt;/span&gt;12831 сымб.)
# [[Сымон Балівар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9184 сымб. → &lt;/span&gt;12858 сымб.)
# [[Мэсапатамія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9187 сымб. → &lt;/span&gt;12862 сымб.)
# [[Волга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9213 сымб. → &lt;/span&gt;12898 сымб.)
# [[Джэймз Джойс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9245 сымб. → &lt;/span&gt;12943 сымб.)
# [[Суставаногія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9252 сымб. → &lt;/span&gt;12953 сымб.)
# [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9267 сымб. → &lt;/span&gt;12974 сымб.)
# [[Вуглярод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9292 сымб. → &lt;/span&gt;13009 сымб.)
# [[Архітэктура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9376 сымб. → &lt;/span&gt;13126 сымб.)
# [[Нямецкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9393 сымб. → &lt;/span&gt;13150 сымб.)
# [[Бэнгальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Кровазварот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Прырода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9428 сымб. → &lt;/span&gt;13199 сымб.)
# [[Зыгмунд Фройд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9435 сымб. → &lt;/span&gt;13209 сымб.)
# [[Тэлефон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9454 сымб. → &lt;/span&gt;13236 сымб.)
# [[Мысьленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9462 сымб. → &lt;/span&gt;13247 сымб.)
# [[Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9512 сымб. → &lt;/span&gt;13317 сымб.)
# [[Джэфры Чосэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9604 сымб. → &lt;/span&gt;13446 сымб.)
# [[Асманская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9724 сымб. → &lt;/span&gt;13614 сымб.)
# [[Джэймз Кук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9725 сымб. → &lt;/span&gt;13615 сымб.)
# [[Рэгбі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9741 сымб. → &lt;/span&gt;13637 сымб.)
# [[Паўднёвы акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9750 сымб. → &lt;/span&gt;13650 сымб.)
# [[Хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9796 сымб. → &lt;/span&gt;13714 сымб.)
# [[Іўрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9806 сымб. → &lt;/span&gt;13728 сымб.)
# [[Агрэгатны стан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9844 сымб. → &lt;/span&gt;13782 сымб.)
# [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9864 сымб. → &lt;/span&gt;13810 сымб.)
# [[Крыжовыя паходы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9905 сымб. → &lt;/span&gt;13867 сымб.)
# [[Вэнэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9926 сымб. → &lt;/span&gt;13896 сымб.)
# [[Аборт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9937 сымб. → &lt;/span&gt;13912 сымб.)
# [[Суэцкі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9982 сымб. → &lt;/span&gt;13975 сымб.)
# [[Марлен Дытрых]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10059 сымб. → &lt;/span&gt;14083 сымб.)
# [[Дзяржава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10070 сымб. → &lt;/span&gt;14098 сымб.)
# [[Нобэлеўская прэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10102 сымб. → &lt;/span&gt;14143 сымб.)
# [[Кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10141 сымб. → &lt;/span&gt;14197 сымб.)
# [[Ота фон Бісмарк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Друк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Эўра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10171 сымб. → &lt;/span&gt;14239 сымб.)
# [[Дыега Вэляскес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10226 сымб. → &lt;/span&gt;14316 сымб.)
# [[Магнітнае поле]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10236 сымб. → &lt;/span&gt;14330 сымб.)
# [[Міжнародны Суд ААН]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10257 сымб. → &lt;/span&gt;14360 сымб.)
# [[Прыгажосьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10263 сымб. → &lt;/span&gt;14368 сымб.)
# [[Кірыліца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10281 сымб. → &lt;/span&gt;14393 сымб.)
# [[Капітал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10319 сымб. → &lt;/span&gt;14447 сымб.)
# [[Натуральная воспа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10335 сымб. → &lt;/span&gt;14469 сымб.)
# [[Год]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10348 сымб. → &lt;/span&gt;14487 сымб.)
# [[Майкл Фарадэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10453 сымб. → &lt;/span&gt;14634 сымб.)
# [[Карэйская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10491 сымб. → &lt;/span&gt;14687 сымб.)
# [[Акіра Курасава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10496 сымб. → &lt;/span&gt;14694 сымб.)
# [[Вадарод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10526 сымб. → &lt;/span&gt;14736 сымб.)
# [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10551 сымб. → &lt;/span&gt;14771 сымб.)
# [[Луіс Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10552 сымб. → &lt;/span&gt;14773 сымб.)
# [[Этаноль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10559 сымб. → &lt;/span&gt;14783 сымб.)
# [[Пі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10609 сымб. → &lt;/span&gt;14853 сымб.)
# [[Джордж Вашынгтон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10612 сымб. → &lt;/span&gt;14857 сымб.)
# [[Анархізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10617 сымб. → &lt;/span&gt;14864 сымб.)
# [[Анды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10647 сымб. → &lt;/span&gt;14906 сымб.)
# [[Калідаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10706 сымб. → &lt;/span&gt;14988 сымб.)
# [[Ігар Стравінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10767 сымб. → &lt;/span&gt;15074 сымб.)
# [[Эпілепсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10786 сымб. → &lt;/span&gt;15100 сымб.)
# [[Купал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10798 сымб. → &lt;/span&gt;15117 сымб.)
# [[Карл Маркс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10854 сымб. → &lt;/span&gt;15196 сымб.)
# [[Альбрэхт Дурэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10888 сымб. → &lt;/span&gt;15243 сымб.)
# [[Галілео Галілей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10907 сымб. → &lt;/span&gt;15270 сымб.)
# [[Грудзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10920 сымб. → &lt;/span&gt;15288 сымб.)
# [[Альгарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10920 сымб. → &lt;/span&gt;15288 сымб.)
# [[Сара Бэрнар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10942 сымб. → &lt;/span&gt;15319 сымб.)
# [[Золата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10978 сымб. → &lt;/span&gt;15369 сымб.)
# [[Шагнамэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10981 сымб. → &lt;/span&gt;15373 сымб.)
# [[Фашызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11058 сымб. → &lt;/span&gt;15481 сымб.)
# [[Футбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11083 сымб. → &lt;/span&gt;15516 сымб.)
# [[Ніл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11093 сымб. → &lt;/span&gt;15530 сымб.)
# [[Галаўны боль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11099 сымб. → &lt;/span&gt;15539 сымб.)
# [[Вока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11177 сымб. → &lt;/span&gt;15648 сымб.)
# [[Дзэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11209 сымб. → &lt;/span&gt;15693 сымб.)
# [[Эўклід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11362 сымб. → &lt;/span&gt;15907 сымб.)
# [[Навука]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Нэптун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Касьпійскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11383 сымб. → &lt;/span&gt;15936 сымб.)
# [[Габрыель Гарсія Маркес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11416 сымб. → &lt;/span&gt;15982 сымб.)
# [[Астраномія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11522 сымб. → &lt;/span&gt;16131 сымб.)
# [[Пэрсыдзкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11577 сымб. → &lt;/span&gt;16208 сымб.)
# [[Гарбата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11651 сымб. → &lt;/span&gt;16311 сымб.)
# [[Магатма Гандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11653 сымб. → &lt;/span&gt;16314 сымб.)
# [[Нікалё Мак’явэльлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11713 сымб. → &lt;/span&gt;16398 сымб.)
# [[Сухоты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11747 сымб. → &lt;/span&gt;16446 сымб.)
# [[Тэрмадынаміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11780 сымб. → &lt;/span&gt;16492 сымб.)
# [[Адольф Гітлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11821 сымб. → &lt;/span&gt;16549 сымб.)
# [[Малако]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11878 сымб. → &lt;/span&gt;16629 сымб.)
# [[Людвіг ван Бэтговэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11961 сымб. → &lt;/span&gt;16745 сымб.)
# [[Ум Кульсум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11990 сымб. → &lt;/span&gt;16786 сымб.)
# [[Паўднёвая Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12061 сымб. → &lt;/span&gt;16885 сымб.)
# [[Мэрылін Манро]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12075 сымб. → &lt;/span&gt;16905 сымб.)
# [[Чарлі Чаплін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12173 сымб. → &lt;/span&gt;17042 сымб.)
# [[Сонца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12211 сымб. → &lt;/span&gt;17095 сымб.)
# [[Альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12215 сымб. → &lt;/span&gt;17101 сымб.)
# [[Геалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12454 сымб. → &lt;/span&gt;17436 сымб.)
# [[Франсіска Гоя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12578 сымб. → &lt;/span&gt;17609 сымб.)
# [[Атэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12641 сымб. → &lt;/span&gt;17697 сымб.)
# [[Танец]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13068 сымб. → &lt;/span&gt;18295 сымб.)
# [[Зорка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13336 сымб. → &lt;/span&gt;18670 сымб.)
# [[Джордж Байран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13398 сымб. → &lt;/span&gt;18757 сымб.)
# [[Рэлігія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13404 сымб. → &lt;/span&gt;18766 сымб.)
# [[Готфрыд Ляйбніц]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13468 сымб. → &lt;/span&gt;18855 сымб.)
# [[Уладзімер Ленін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13554 сымб. → &lt;/span&gt;18976 сымб.)
# [[Томас Эдысан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13808 сымб. → &lt;/span&gt;19331 сымб.)
# [[Мацуо Басё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13820 сымб. → &lt;/span&gt;19348 сымб.)
# [[Колер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13942 сымб. → &lt;/span&gt;19519 сымб.)
# [[Алімпійскія гульні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14021 сымб. → &lt;/span&gt;19629 сымб.)
# [[Рак (захворваньне)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14078 сымб. → &lt;/span&gt;19709 сымб.)
# [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14139 сымб. → &lt;/span&gt;19795 сымб.)
# [[Хвароба Альцгаймэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14222 сымб. → &lt;/span&gt;19911 сымб.)
# [[Гіп-гоп]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14384 сымб. → &lt;/span&gt;20138 сымб.)
# [[Зямля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14523 сымб. → &lt;/span&gt;20332 сымб.)
# [[Роза Люксэмбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14582 сымб. → &lt;/span&gt;20415 сымб.)
# [[Тэніс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14624 сымб. → &lt;/span&gt;20474 сымб.)
# [[Канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14761 сымб. → &lt;/span&gt;20665 сымб.)
# [[Сыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14883 сымб. → &lt;/span&gt;20836 сымб.)
# [[Ацтэкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15037 сымб. → &lt;/span&gt;21052 сымб.)
# [[Альфрэд Гічкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15429 сымб. → &lt;/span&gt;21601 сымб.)
# [[Тысяча і адна ноч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15461 сымб. → &lt;/span&gt;21645 сымб.)
# [[Ядзерная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15748 сымб. → &lt;/span&gt;22047 сымб.)
# [[Ўолт Дыснэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15987 сымб. → &lt;/span&gt;22382 сымб.)
# [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16008 сымб. → &lt;/span&gt;22411 сымб.)
# [[Міжнародны валютны фонд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16011 сымб. → &lt;/span&gt;22415 сымб.)
# [[Леанарда да Вінчы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16107 сымб. → &lt;/span&gt;22550 сымб.)
# [[Фёдар Дастаеўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16150 сымб. → &lt;/span&gt;22610 сымб.)
# [[Фэдэрыка Фэліні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16351 сымб. → &lt;/span&gt;22891 сымб.)
# [[Цытрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16596 сымб. → &lt;/span&gt;23234 сымб.)
# [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17137 сымб. → &lt;/span&gt;23992 сымб.)
# [[Мартын Гайдэгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17788 сымб. → &lt;/span&gt;24903 сымб.)
# [[Дантэ Аліг’еры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17851 сымб. → &lt;/span&gt;24991 сымб.)
# [[Аўстрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18041 сымб. → &lt;/span&gt;25257 сымб.)
# [[Японія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18347 сымб. → &lt;/span&gt;25686 сымб.)
# [[Ізраіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18577 сымб. → &lt;/span&gt;26008 сымб.)
# [[Аўстралія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18674 сымб. → &lt;/span&gt;26144 сымб.)
# [[Этыёпія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18748 сымб. → &lt;/span&gt;26247 сымб.)
# [[Танзанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18792 сымб. → &lt;/span&gt;26309 сымб.)
# [[Сынгапур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19228 сымб. → &lt;/span&gt;26919 сымб.)
# [[Азія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19343 сымб. → &lt;/span&gt;27080 сымб.)
# [[Здароўе]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19351 сымб. → &lt;/span&gt;27091 сымб.)
# [[Вэнэсуэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19399 сымб. → &lt;/span&gt;27159 сымб.)
# [[Анры Матыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19411 сымб. → &lt;/span&gt;27175 сымб.)
# [[Куба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19702 сымб. → &lt;/span&gt;27583 сымб.)
# [[Жак Карт’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19846 сымб. → &lt;/span&gt;27784 сымб.)
# [[Ёсіф Сталін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19912 сымб. → &lt;/span&gt;27877 сымб.)
# [[Пакістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20427 сымб. → &lt;/span&gt;28598 сымб.)
# [[Інданэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20513 сымб. → &lt;/span&gt;28718 сымб.)
# [[Сымона дэ Бавуар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20812 сымб. → &lt;/span&gt;29137 сымб.)
# [[Віетнам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20818 сымб. → &lt;/span&gt;29145 сымб.)
# [[Эканоміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20948 сымб. → &lt;/span&gt;29327 сымб.)
# [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21249 сымб. → &lt;/span&gt;29749 сымб.)
# [[Людовік XIV]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21287 сымб. → &lt;/span&gt;29802 сымб.)
# [[Элан Т’юрынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21566 сымб. → &lt;/span&gt;30192 сымб.)
# [[Армія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21582 сымб. → &lt;/span&gt;30215 сымб.)
# [[Аўганістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21624 сымб. → &lt;/span&gt;30274 сымб.)
# [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21654 сымб. → &lt;/span&gt;30316 сымб.)
# [[Гаўтама Буда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21729 сымб. → &lt;/span&gt;30421 сымб.)
# [[Ашока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21735 сымб. → &lt;/span&gt;30429 сымб.)
# [[Фрыдэрык Шапэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21756 сымб. → &lt;/span&gt;30458 сымб.)
# [[Фрэнк Лойд Райт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21773 сымб. → &lt;/span&gt;30482 сымб.)
# [[Паблё Пікаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21774 сымб. → &lt;/span&gt;30484 сымб.)
# [[Вэргіліюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21827 сымб. → &lt;/span&gt;30558 сымб.)
# [[Апэрацыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21835 сымб. → &lt;/span&gt;30569 сымб.)
# [[Саудаўская Арабія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21849 сымб. → &lt;/span&gt;30589 сымб.)
# [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21866 сымб. → &lt;/span&gt;30612 сымб.)
# [[Польшча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21927 сымб. → &lt;/span&gt;30698 сымб.)
# [[Сонечная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21959 сымб. → &lt;/span&gt;30743 сымб.)
# [[Ерусалім]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21976 сымб. → &lt;/span&gt;30766 сымб.)
# [[Малярыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22000 сымб. → &lt;/span&gt;30800 сымб.)
# [[Лагас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22016 сымб. → &lt;/span&gt;30822 сымб.)
# [[Каір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22064 сымб. → &lt;/span&gt;30890 сымб.)
# [[Іран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22065 сымб. → &lt;/span&gt;30891 сымб.)
# [[Марс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22073 сымб. → &lt;/span&gt;30902 сымб.)
# [[Багдад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22085 сымб. → &lt;/span&gt;30919 сымб.)
# [[Сатурн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22092 сымб. → &lt;/span&gt;30929 сымб.)
# [[Дыназаўр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22093 сымб. → &lt;/span&gt;30930 сымб.)
# [[Леанард Ойлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22121 сымб. → &lt;/span&gt;30969 сымб.)
# [[Галяктыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22131 сымб. → &lt;/span&gt;30983 сымб.)
# [[Энцыкляпэдыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22141 сымб. → &lt;/span&gt;30997 сымб.)
# [[Канстантын I Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22167 сымб. → &lt;/span&gt;31034 сымб.)
# [[Мао Дзэ-дун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22175 сымб. → &lt;/span&gt;31045 сымб.)
# [[Дака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22176 сымб. → &lt;/span&gt;31046 сымб.)
# [[Банглядэш]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22183 сымб. → &lt;/span&gt;31056 сымб.)
# [[Хрысьціянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22190 сымб. → &lt;/span&gt;31066 сымб.)
# [[Турэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22206 сымб. → &lt;/span&gt;31088 сымб.)
# [[Танк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22222 сымб. → &lt;/span&gt;31111 сымб.)
# [[Француская рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22239 сымб. → &lt;/span&gt;31135 сымб.)
# [[Лізавета I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22285 сымб. → &lt;/span&gt;31199 сымб.)
# [[Кіншаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22294 сымб. → &lt;/span&gt;31212 сымб.)
# [[Піва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22323 сымб. → &lt;/span&gt;31252 сымб.)
# [[Авідыюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22343 сымб. → &lt;/span&gt;31280 сымб.)
# [[Сыднэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22348 сымб. → &lt;/span&gt;31287 сымб.)
# [[Ёган Кеплер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22358 сымб. → &lt;/span&gt;31301 сымб.)
# [[Джон Мэйнард Кейнз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22366 сымб. → &lt;/span&gt;31312 сымб.)
# [[Дынастыя Тан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22373 сымб. → &lt;/span&gt;31322 сымб.)
# [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22377 сымб. → &lt;/span&gt;31328 сымб.)
# [[Мухамад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22384 сымб. → &lt;/span&gt;31338 сымб.)
# [[Француская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22412 сымб. → &lt;/span&gt;31377 сымб.)
# [[Кейптаўн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22425 сымб. → &lt;/span&gt;31395 сымб.)
# [[Мэркур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22456 сымб. → &lt;/span&gt;31438 сымб.)
# [[Уран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22456 сымб. → &lt;/span&gt;31438 сымб.)
# [[Ірак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22457 сымб. → &lt;/span&gt;31440 сымб.)
# [[Мадрыд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22461 сымб. → &lt;/span&gt;31445 сымб.)
# [[Бразылія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22503 сымб. → &lt;/span&gt;31504 сымб.)
# [[Атэны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22574 сымб. → &lt;/span&gt;31604 сымб.)
# [[Транспарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22578 сымб. → &lt;/span&gt;31609 сымб.)
# [[Міжнародная сыстэма СІ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22603 сымб. → &lt;/span&gt;31644 сымб.)
# [[Рэнэ Дэкарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22619 сымб. → &lt;/span&gt;31667 сымб.)
# [[Лі Бо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22671 сымб. → &lt;/span&gt;31739 сымб.)
# [[Сэул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22698 сымб. → &lt;/span&gt;31777 сымб.)
# [[Карачы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22703 сымб. → &lt;/span&gt;31784 сымб.)
# [[Мумбаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22706 сымб. → &lt;/span&gt;31788 сымб.)
# [[Шанхай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22735 сымб. → &lt;/span&gt;31829 сымб.)
# [[Юпітэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22740 сымб. → &lt;/span&gt;31836 сымб.)
# [[Вена]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22788 сымб. → &lt;/span&gt;31903 сымб.)
# [[Нідэрлянды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22835 сымб. → &lt;/span&gt;31969 сымб.)
# [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22847 сымб. → &lt;/span&gt;31986 сымб.)
# [[Авіцэна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22874 сымб. → &lt;/span&gt;32024 сымб.)
# [[Джэйн Остын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22887 сымб. → &lt;/span&gt;32042 сымб.)
# [[Архімэд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22919 сымб. → &lt;/span&gt;32087 сымб.)
# [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22945 сымб. → &lt;/span&gt;32123 сымб.)
# [[Амстэрдам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22964 сымб. → &lt;/span&gt;32150 сымб.)
# [[Токіё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23081 сымб. → &lt;/span&gt;32313 сымб.)
# [[Калката]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23084 сымб. → &lt;/span&gt;32318 сымб.)
# [[Мартын Лютэр Кінг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23098 сымб. → &lt;/span&gt;32337 сымб.)
# [[Мартын Лютэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23104 сымб. → &lt;/span&gt;32346 сымб.)
# [[Старажытны Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23186 сымб. → &lt;/span&gt;32460 сымб.)
# [[Анатомія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23243 сымб. → &lt;/span&gt;32540 сымб.)
# [[Дэлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23254 сымб. → &lt;/span&gt;32556 сымб.)
# [[Антарктыда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23271 сымб. → &lt;/span&gt;32579 сымб.)
# [[Антон Чэхаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23280 сымб. → &lt;/span&gt;32592 сымб.)
# [[Бангкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23308 сымб. → &lt;/span&gt;32631 сымб.)
# [[Ісак Ньютан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23318 сымб. → &lt;/span&gt;32645 сымб.)
# [[Джакарта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23323 сымб. → &lt;/span&gt;32652 сымб.)
# [[Тайлянд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23337 сымб. → &lt;/span&gt;32672 сымб.)
# [[Бізантыйская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23370 сымб. → &lt;/span&gt;32718 сымб.)
# [[Партугалія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23377 сымб. → &lt;/span&gt;32728 сымб.)
# [[Багата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23410 сымб. → &lt;/span&gt;32774 сымб.)
# [[Эрвін Шрэдынгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23411 сымб. → &lt;/span&gt;32775 сымб.)
# [[Расейская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23565 сымб. → &lt;/span&gt;32991 сымб.)
# [[Ватыкан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23572 сымб. → &lt;/span&gt;33001 сымб.)
# [[Дынастыя Мін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23580 сымб. → &lt;/span&gt;33012 сымб.)
# [[Ўільям Шэксьпір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23591 сымб. → &lt;/span&gt;33027 сымб.)
# [[Мэксыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23598 сымб. → &lt;/span&gt;33037 сымб.)
# [[Мальер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23651 сымб. → &lt;/span&gt;33111 сымб.)
# [[Пэкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23666 сымб. → &lt;/span&gt;33132 сымб.)
# [[Дамаск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23676 сымб. → &lt;/span&gt;33146 сымб.)
# [[Аргентына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23834 сымб. → &lt;/span&gt;33368 сымб.)
# [[Старажытная Грэцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23896 сымб. → &lt;/span&gt;33454 сымб.)
# [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23983 сымб. → &lt;/span&gt;33576 сымб.)
# [[Найробі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23996 сымб. → &lt;/span&gt;33594 сымб.)
# [[Мост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24003 сымб. → &lt;/span&gt;33604 сымб.)
# [[Ангельская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24025 сымб. → &lt;/span&gt;33635 сымб.)
# [[Сан-Паўлу]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24028 сымб. → &lt;/span&gt;33639 сымб.)
# [[Вальтэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24047 сымб. → &lt;/span&gt;33666 сымб.)
# [[Лос-Анджэлес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24100 сымб. → &lt;/span&gt;33740 сымб.)
# [[Першая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24122 сымб. → &lt;/span&gt;33771 сымб.)
# [[Сальвадор Далі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24137 сымб. → &lt;/span&gt;33792 сымб.)
# [[Мэхіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24321 сымб. → &lt;/span&gt;34049 сымб.)
# [[Турэччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24367 сымб. → &lt;/span&gt;34114 сымб.)
# [[Будызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24434 сымб. → &lt;/span&gt;34208 сымб.)
# [[Эўропа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24498 сымб. → &lt;/span&gt;34297 сымб.)
# [[Банан (плод)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24555 сымб. → &lt;/span&gt;34377 сымб.)
# [[Рэспубліка Карэя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24599 сымб. → &lt;/span&gt;34439 сымб.)
# [[Чжэн Хэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24600 сымб. → &lt;/span&gt;34440 сымб.)
# [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24647 сымб. → &lt;/span&gt;34506 сымб.)
# [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24650 сымб. → &lt;/span&gt;34510 сымб.)
# [[Мікелянджэлё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24652 сымб. → &lt;/span&gt;34513 сымб.)
# [[Біялёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24688 сымб. → &lt;/span&gt;34563 сымб.)
# [[Бялкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24765 сымб. → &lt;/span&gt;34671 сымб.)
# [[Аўтамабіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24802 сымб. → &lt;/span&gt;34723 сымб.)
# [[Індыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25039 сымб. → &lt;/span&gt;35055 сымб.)
# [[Мэка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25148 сымб. → &lt;/span&gt;35207 сымб.)
# [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25391 сымб. → &lt;/span&gt;35547 сымб.)
# [[Карабель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25428 сымб. → &lt;/span&gt;35599 сымб.)
# [[Зараастрызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25469 сымб. → &lt;/span&gt;35657 сымб.)
# [[Майкл Джэксан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25479 сымб. → &lt;/span&gt;35671 сымб.)
# [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25547 сымб. → &lt;/span&gt;35766 сымб.)
# [[Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25596 сымб. → &lt;/span&gt;35834 сымб.)
# [[Тлен]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25773 сымб. → &lt;/span&gt;36082 сымб.)
# [[Парыж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25916 сымб. → &lt;/span&gt;36282 сымб.)
# [[Антоніё Вівальдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26135 сымб. → &lt;/span&gt;36589 сымб.)
# [[Тэгеран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26267 сымб. → &lt;/span&gt;36774 сымб.)
# [[Рым]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26877 сымб. → &lt;/span&gt;37628 сымб.)
# [[Кітай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26885 сымб. → &lt;/span&gt;37639 сымб.)
# [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26975 сымб. → &lt;/span&gt;37765 сымб.)
# [[Альбэрт Айнштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26993 сымб. → &lt;/span&gt;37790 сымб.)
# [[Нігерыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27134 сымб. → &lt;/span&gt;37988 сымб.)
# [[Буэнас-Айрэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27404 сымб. → &lt;/span&gt;38366 сымб.)
# [[Швайцарыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27604 сымб. → &lt;/span&gt;38646 сымб.)
# [[Вашку да Гама]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27703 сымб. → &lt;/span&gt;38784 сымб.)
# [[Нью-Ёрк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27951 сымб. → &lt;/span&gt;39131 сымб.)
# [[Жан-Жак Русо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28053 сымб. → &lt;/span&gt;39274 сымб.)
# [[Нямеччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28139 сымб. → &lt;/span&gt;39395 сымб.)
# [[Судан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29091 сымб. → &lt;/span&gt;40727 сымб.)
# [[Паўночная Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29316 сымб. → &lt;/span&gt;41042 сымб.)
# [[Бульба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;30496 сымб. → &lt;/span&gt;42694 сымб.)
# [[Гішпанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31064 сымб. → &lt;/span&gt;43490 сымб.)
# [[Аляксандар Пушкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31506 сымб. → &lt;/span&gt;44108 сымб.)
# [[Энрыка Фэрмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31606 сымб. → &lt;/span&gt;44248 сымб.)
# [[Эўрапейскі Зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31650 сымб. → &lt;/span&gt;44310 сымб.)
# [[Санкт-Пецярбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31768 сымб. → &lt;/span&gt;44475 сымб.)
# [[The Beatles]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31828 сымб. → &lt;/span&gt;44559 сымб.)
# [[Дубай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32164 сымб. → &lt;/span&gt;45030 сымб.)
# [[Цягліцы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32174 сымб. → &lt;/span&gt;45044 сымб.)
# [[Чынгісхан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32950 сымб. → &lt;/span&gt;46130 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33045 сымб. → &lt;/span&gt;46263 сымб.)
# [[Масква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33890 сымб. → &lt;/span&gt;47446 сымб.)
# [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34027 сымб. → &lt;/span&gt;47638 сымб.)
# [[Эйфэлева вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34690 сымб. → &lt;/span&gt;48566 сымб.)
# [[Афрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35133 сымб. → &lt;/span&gt;49186 сымб.)
# [[Кір II]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35642 сымб. → &lt;/span&gt;49899 сымб.)
# [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35838 сымб. → &lt;/span&gt;50173 сымб.)
# [[Стамбул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36149 сымб. → &lt;/span&gt;50609 сымб.)
# [[Ісус Хрыстос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36498 сымб. → &lt;/span&gt;51097 сымб.)
# [[Нікола Тэсла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36571 сымб. → &lt;/span&gt;51199 сымб.)
# [[Францыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37395 сымб. → &lt;/span&gt;52353 сымб.)
# [[Глябальнае пацяпленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37689 сымб. → &lt;/span&gt;52765 сымб.)
# [[Ганконг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38289 сымб. → &lt;/span&gt;53605 сымб.)
# [[Калізэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38926 сымб. → &lt;/span&gt;54496 сымб.)
# [[Сусьветны банк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;41549 сымб. → &lt;/span&gt;58169 сымб.)
# [[Расея]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44065 сымб. → &lt;/span&gt;61691 сымб.)
# [[Рэмбрант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44369 сымб. → &lt;/span&gt;62117 сымб.)
# [[Канада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;46867 сымб. → &lt;/span&gt;65614 сымб.)
# [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;49352 сымб. → &lt;/span&gt;69093 сымб.)
# [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;51268 сымб. → &lt;/span&gt;71775 сымб.)
# [[Шахматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;52535 сымб. → &lt;/span&gt;73549 сымб.)
# [[Бэрлін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;53872 сымб. → &lt;/span&gt;75421 сымб.)
# [[Напалеон I Банапарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54321 сымб. → &lt;/span&gt;76049 сымб.)
# [[Італія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54997 сымб. → &lt;/span&gt;76996 сымб.)
# [[Альжыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;55897 сымб. → &lt;/span&gt;78256 сымб.)
# [[Рэфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;57521 сымб. → &lt;/span&gt;80529 сымб.)
# [[Аляксандар Македонскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63234 сымб. → &lt;/span&gt;88528 сымб.)
# [[Вялікабрытанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63309 сымб. → &lt;/span&gt;88633 сымб.)
# [[Украіна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63810 сымб. → &lt;/span&gt;89334 сымб.)
# [[Лёндан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;70448 сымб. → &lt;/span&gt;98627 сымб.)
# [[Пётар I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;72172 сымб. → &lt;/span&gt;101041 сымб.)
# [[Другая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;75044 сымб. → &lt;/span&gt;105062 сымб.)
# [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;79371 сымб. → &lt;/span&gt;111119 сымб.)
# [[Цягнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;100969 сымб. → &lt;/span&gt;141357 сымб.)</text>
      <sha1>kyobelqmms2vgmaiwi01pt6lu2tf8xc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Джулі Крысьці</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92371</id>
    <revision>
      <id>2334299</id>
      <parentid>2177671</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T16:25:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:587:CC04:D7A5:60BE:2F6A:FF49:E724</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1541" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Джулі Крысьці''' ({{мова-en|Julie Christie}}; нарадзілася 14 красавіка 1941 году) — брытанская акторка, адна з самых яркіх заходніх кінаакторак 1960-х гадоў, ляўрэат шэрагу кінапрэміяў, у тым ліку «[[Оскар]]» і «BAFTA».

== Фільмаграфія (выбраная) ==
* 1983 — Вяртаньне салдата / The Return of the Soldier — Кітым Балдры
* 1986 — Улада / Power — Элен Фрыман
* 1990 — Дурні ўдачы (Зменлівасці лёсу) / Fools of Fortune
* 1996 — Сэрца дракона / Dragon Heart
* 1996 — Гамлет / Hamlet
* 1997 — Захад сонца / Afterglow
* 2001 — Бэльфэгор — здань Луўра / Belphegor: le fantome du Louvre
* 2008 — Нью-Ёрк, я люблю цябе / — Ізабэль

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* {{IMDb імя|id=0001046|імя=Джулі Крысьці}}

{{Прэмія «Оскар» за найлепшую жаночую ролю}}
{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую жаночую ролю — драма}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крысьці, Джулі}}
[[Катэгорыя:Брытанскія акторкі]]
[[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі BAFTA]]</text>
      <sha1>j0gy08689pz4epttvcjxmfk01ee3vqv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334319</id>
      <parentid>2334299</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:29:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1535" xml:space="preserve">{{Кінэматаграфіст}}
'''Джулі Крысьці''' ({{мова-en|Julie Christie}}; нарадзілася 14 красавіка 1941 году) — брытанская акторка, адна з самых яркіх заходніх кінаакторак 1960-х гадоў, ляўрэатка шэрагу кінапрэміяў, у тым ліку «[[Оскар]]у» і «BAFTA».

== Фільмаграфія (выбраная) ==
* 1983 — Вяртаньне салдата / The Return of the Soldier — Кітым Балдры
* 1986 — Улада / Power — Элен Фрыман
* 1990 — Дурні ўдачы (Зьменлівасьці лёсу) / Fools of Fortune
* 1996 — Сэрца цмока / Dragon Heart
* 1996 — Гамлет / Hamlet
* 1997 — Захад сонца / Afterglow
* 2001 — Бэльфэгор — здань Люўра / Belphegor: le fantome du Louvre
* 2008 — Нью-Ёрк, я люблю цябе / — Ізабэль

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{IMDb імя|id=0001046|імя=Джулі Крысьці}}

{{Прэмія «Оскар» за найлепшую жаночую ролю}}
{{Прэмія «Залаты Глёбус» за найлепшую жаночую ролю — драма}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крысьці, Джулі}}
[[Катэгорыя:Брытанскія акторкі]]
[[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі BAFTA]]</text>
      <sha1>tbvhcoy5a5fur1nky3plzue2dp109bi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Страх</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96874</id>
    <revision>
      <id>2334275</id>
      <parentid>1931983</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:43:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+2 крыніцы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5992" xml:space="preserve">[[Файл:Scared Child at Nighttime.jpg|міні|Дзіця ў стане страху]]
'''Страх''' — адмоўнае [[пачуцьцё]], якое ўзьнікае ў выніку [[Пагроза|пагрозы]] жыцьцю арганізма, асобе і яе [[Каштоўнасьць|каштоўнасьцям]], ідэалам, [[мэта]]м і прынцыпам. 

Утвораныя пры страху рэакцыі ёсьць стойкімі і захоўваюцца пры разуменьні іх бессэнсоўнасьці. [[Выхаваньне]] ўстойлівасьці да страху накіроўваюць на выпрацоўку ўменьня самавалоданьня. Разглядаецца ў якасьці галоўнай крыніцы [[нэўроз]]у ў [[Нэафройдызм|нэафройдызьме]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=Страх|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.15.djvu 15: Следавікі — Трыо]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.15.djvu/203_996x9999.jpeg 203]|старонак=552|сэрыя=|isbn=985-11-0251-2|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

== Папярэджаньне ==
Дзеля прадухіленьня страху карысна адмовіцца ад самапрыгнёту за мінуўшчыну і самазагону ў [[Трывога|трывогу]] за тое, што яшчэ не адбылося і можа ня здарыцца. Таксама варта ўмець атрымліваць асалоду ад сустрэчаў зь сябрамі і сузіраньняў [[Прырода|прыроды]]. Сярод іншага, карысна аддаваць перавагу стаўленьню сям'і, [[сваяк]]оў і [[Сяброўства|сяброў]] перад грашовай выгадай. Пры гэтым, належыць пазьбягаць стасункаў зь людзьмі, ад размоваў зь якім становіцца горш, бо тыя абуджаюць няўпэўненасьць і штораз скардзяцца на няўдачы. Для падтрыманьня настрою варта чытаць [[жарт]]ы і глядзець [[Камэдыя|камэдыі]], а таксама прыбягаць да нацягнутай [[Усьмешка|усьмешкі]] менавіта пры надыходзе [[Адчай|адчаю]], каб прагнаць змрочныя думкі. Урэшце, дапамагае адмова ад непасільных [[Абавязак|абавязкаў]] і самапрыманьне без патрабаваньня поўнай дасканаласьці&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Чыньнікі ==
Узьнікненьню страха спрыяюць [[жаданьне]] рабіць усё бездакорна правільна і адпавядаць усім агульнапрынятым правілам, а таксама дакучлівае параўнаньне ўласных дасягненьняў з дасягненьнямі іншых людзей. Таксама да страху вядуць патрабаваньні, што супярэчаць магчымасьцям і патрэбам чалавека, празьмерная чуласьць і ўнутраная ўспрымальнасьць. Сярод іншага, чыньнікамі страху служаць непасьлядоўнасьць ва ўказаньнях па выкананьні [[Праца|працы]] і ў выхаваньні, супярэчлівыя патрабаваньні на працы і ў навучаньні. Урэшце, застрашвае [[Самаўладзьдзе|самаўладны]] спосаб выхаваньня ў [[Сям'я|сям'і]]&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Сьвятлана Барысенка.|загаловак=Далоў страхі|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140226/1393364632-dalou-strahi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=26 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/36-27646 36 (27646)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/26lut-13.indd_.pdf 9]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Мэханізм ==
Пакутлівую і беспрадметную [[Трывога|трывогу]] падмяняюць на страх, каб пазбавіцца ад неакрэсьленасьці, бо той зьвязаны з дакладнай акалічнасьцю, прадметам і падзеяй. Страх-заменьнік узрушвае, але ўскладняе сьвет [[ілюзія]]ў, пакуль застаецца прычына трывогі, якая ўзьдзейнічае [[Прыгнечанасьць|прыгнятальна]]. Працяглы страх-заменьнік з часам пераўтвараецца ў: абрадавыя дзеяньні, аднабаковыя і замкнёныя захапленьні-самамэты, сыход у [[Фантазія|фантазіі]]. Пры адсутнасьці захадаў пераадоленьня можа перарасьці ў [[Фобія|фобію]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.


== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Страх| ]]</text>
      <sha1>ir3b481tuvcyjvikna86jfca1h77rnj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пімен Панчанка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111260</id>
    <revision>
      <id>2334330</id>
      <parentid>2312275</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:19:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18016" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Пімен Панчанка
|Партрэт             = Пімен Панчанка.png
|Месца нараджэньня   = [[Рэвель]], [[Расейская імпэрыя]]
|Месца сьмерці       = [[Менск]], [[Беларусь]]
|Грамадзянства       = [[Беларусь]]
|Род дзейнасьці      = [[паэт]], [[перакладчык]], [[крытык]]
|Гады актыўнасьці    = 1934—1995
|Напрамак            = 
|Жанр                = 
|Мова                = беларуская
|Дэбют               = альманах «Ударнікі», газэта «Кіравец» (1934)
|Значныя творы       = 
|Прэміі              = [[Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы]] (1959),&lt;br /&gt;[[Дзяржаўная прэмія БССР імя Янкі Купалы]] (1967),&lt;br /&gt;[[Дзяржаўная прэмія СССР]] (1981)
|Узнагароды          = {{Блёк узнагародаў|{{ордэн Леніна}}|{{ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу}}|{{ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу}}|{{ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу}}|{{ордэн Знак Пашаны}}|{{ордэн Знак Пашаны}}|{{ордэн Кастрычніцкай рэвалюцыі}}|{{Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені}}}}
|Подпіс              = 
|Апісаньне подпісу   = 
|ВікіКрыніца         = 
|ВікіКрыніца пераклады на беларускую = 
|commons             = 
|Палічка             = http://knihi.com/Pimien_Pancanka/
|Камунікат           = 
|Сайт                = 
}}
{{Цёзкі}}
'''Пі́мен Емялья́навіч Па́нчанка''' (23 жніўня 1917, [[Рэвель]], цяперашні Талін — 2 красавіка 1995, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларускі [[паэт]], [[перакладчык]], [[крытык]]. [[Народны паэт Беларусі]] (1973).

== Жыцьцяпіс ==
Бацькі — бедныя сяляне, у пошуках заробку выехалі ў Прыбалтыку. У 1920 годзе сям’я вярнулася ў [[Бягомель]]. У 1934 годзе скончыў пэдагагічныя курсы ў [[Бабруйск]]у. У 1934—1935 гадах — загадчык Алянскай пачатковай школы [[Бабруйскі раён|Бабруйскага раёну]], у 1935—1936 гадах — настаўнік Казуліцкай няпоўнай сярэдняй школы [[Качэрыцкі раён|Качэрыцкага раёну]], у 1938—1939 гадах выкладаў мову і літаратуру ў Качэрыцкай сярэдняй школе [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]].

Першыя вершы зьявіліся ў 1934 годзе ў качэрыцкай раённай газэце «Кіравец» і альманаху «Ўдарнікі».

Навучаўся завочна на філялягічным факультэце [[Менскі настаўніцкі інстытут|Менскага настаўніцкага інстытуту]] (скончыў у 1939 годзе). Зь верасьня 1939 году да студзеня 1946 году ў [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]] — спэцыяльны карэспандэнт, пісьменьнік у армейскіх і франтавых газэтах.

Прымаў удзел у паходзе Савецкай Арміі ў [[Заходняя Беларусь|Заходнюю Беларусь]] у верасьні 1939 году, у баях на Бранскім, Заходнім, Калінінскім, Паўночна-Заходнім франтах, у 1944—1945 гадах знаходзіўся з часткамі Савецкай Арміі ў [[Іран]]е.

З 1946 году працаваў у рэдакцыях часопісу «[[Вожык (часопіс)|Вожык]]», газэты «[[Літаратура і мастацтва]]», быў галоўным рэдактарам часопісаў «[[Советская Отчизна]]» (цяпер «[[Нёман (часопіс)|Нёман]]», 1954—1958), «[[Маладосць]]» (1958—1966).

У часы рэдактарства Панчанкі ў часопісе «Маладосць» расквітнеў талент [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]]. Пасьля таго, як у 1965 годзе была надрукаваная аповесьць «[[Мёртвым не баліць]]», Панчанка хутка быў зьняты з пасады галоўнага рэдактара&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/761341.html «Што ў Пімене табе маім? Постаць Пімена Панчанкі на зломе эпохаў»] [[Радыё Свабода]], 28 жніўня 2007 г.&lt;/ref&gt;.

Сакратар праўленьня [[СП БССР]] (1966—1971).

Як сябра дэлегацыі БССР у 1958 годзе прымаў удзел у рабоце XIII сэсіі [[Генэральная Асамблея ААН|Генэральнай Асамблеі ААН]]. Абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1957—1967, 1971—1975), старшынём Рэспубліканскага камітэта абароны міру. Сябра [[Беларускі ПЭН-цэнтар|Беларускага ПЭН-цэнтру]] з 1989 году. Сябра СП СССР з 1938 году.

Адзін з падпісантаў адкрытага ліста да [[Міхаіл Гарбачоў|Міхаіла Гарбачова]] ў абарону беларускай нацыянальнай культуры і мовы.

== Жыве Беларусь! ==
{{Асноўны артыкул|Жыве Беларусь!}}
[[Файл:Žyvie Biełaruś. Жыве Беларусь (1941-44).jpg|значак|Улётка з Партызанскім маршам]]

Пімен Панчанка — аўтар тэксту{{Заўвага|Аснова тэксту — пераклад на беларускую мову верша {{iw|Аляксей Суркоў|Аляксея Суркова|ru|Сурков, Алексей Александрович}}}} «Партызанскага маршу»&lt;ref&gt;{{кніга
 |аўтар          = Панчанка П.
 |частка         = Выбраныя пераклады.
 |загаловак      = Збор твораў. У чатырох тамах. Том 1. Вершы i паэмы (1934 — 1945 гг.). Выбраныя пераклады.
 |спасылка       = https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/knihi.com/%D0%9F%D1%96%D0%BC%D0%B5%D0%BD%20%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0/%D0%97%D0%B1%D0%BE%D1%80%20%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%9E%20%D1%83%20%D1%87%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%BE%D1%85%20%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%85/1/Pancanka_Pimien.Zbor_tvorau_4_1.pdf
 |адказны        = [[Рыгор Іванавіч Барадулін|Р. Барадулін]]
 |месца          = {{Менск (Мн.)}}
 |выдавецтва     = [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]]
 |год            = 1981
 |том            = 1
 |старонкі       = 332
 |старонак       = 366
 |тыраж          = 17 000
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.&lt;/ref&gt;, улёткі зь якім захоўваюцца ў фондах [[Віцебскі абласны краязнаўчы музэй|Віцебскага абласнога краязнаўчага музэю]]:
{{Цытата|&lt;poem&gt; «На прускага ката
За вёску і хату!» — 
Кліч помсты народнай заве.
Ідуць у атаку лясныя салдаты,
Грукочуць гранаты,
Грымяць аўтаматы:
— Жыве Беларусь!
Жыве!&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/27855981.html Сяржук Доўгушаў: Песьня гучыць, і яе не спыніць, яна — як сьцяг], [[Радыё Свабода]], 13 ліпеня 2016 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://ok.ru/majakrainbelarus/topic/65388885437395 «Партызанскі марш» часоў Другой сусьветнай вайны з збораў Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя]&lt;/ref&gt;&lt;/poem&gt;}}

У 1995 годзе ён разам з [[Народны паэт Беларусі|Народны паэтам Беларусі]] [[Максім Танк|Максімам Танкам]], акадэмікам і віцэ-прэзыдэнтам [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] [[Радзім Гарэцкі|Радзімам Гарэцкім]] і іншымі беларускімі творчымі і навуковымі дзеячамі выступіў з прапановай прыняць у якасьці дзяржаўнага гімну Беларусі верш [[Алесь Ставер|Алеся Ставера]] «Вякамі стваралі мы нашу дзяржаву», дзе апяваюцца герб [[Пагоня]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]] (''сьцяг Айчыны'') і сьцьвярджаецца нацыянальны дэвіз: «''Дружней, беларусы! Гучней, беларусы! Гукайма: Жыве Беларусь!''»&lt;ref&gt;[https://archive.svaboda.org/listy.html З нашай пошты], [[Радыё Свабода]], 1995—2000 гг.&lt;/ref&gt;.

== Пратэст супраць зьнішчэньня беларускай мовы ==
{{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі}}

У 1964 годзе Пімен Панчанка напісаў верш «Родная мова», у якім выказаў пратэст супраць [[Русіфікацыя Беларусі|зьнішчэньня беларускай мовы савецкімі ўладамі]]:
{{Цытата|&lt;poem&gt;Ці плачу я, ці пяю?..
Восень. На вуліцы цёмна...
Пакіньце мне мову маю,
Пакіньце жыцьцё мне!&lt;/poem&gt;}}

Аднак на патрабаваньне выдавецтва (іначай — кніга не выйдзе) паэт мусіў зьмяніць фінальную страфу на «''Ці плачу я, ці пяю, / Ці размаўляю з матуляю — Песьню сваю, мову сваю / Я да грудзей прытульваю''». У такім выглядзе «Родная мова» друкавалася ва ўсіх выбраных, зборах твораў і школьных падручніках&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/28692245.html Як цэнзуравалі Пімена Панчанку], [[Радыё Свабода]], 23 жніўня 2017 г.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

=== Зборнікі паэзіі ===
{{слупок-пачатак-малы}}
{{слупок-6}}
* 1938 «Упэўненасць»
* 1940 «Вераснёвыя сцягі»
* 1941 зборнік «Трывожныя зарніцы» быў падрыхтаваны да друку і згарэў у час вайны),
* 1942 «Тебе, Беларусь!» (апублікаваны ў Маскве ў перакладзе на расейскую мову)
* 1943 «Дарога вайны» (Масква)
* 1945 «Далёкія станцыі»
* 1947 «Гарачыя вятры» (вершы і паэмы)
* 1948 «Вершы»
* 1949 «Прысяга»
* 1950 «За шчасце, за мір!»
{{слупок-6}}
* 1952 «Вершы і паэмы»
* 1955 «Шырокі свет»
* 1956 «Выбраныя творы»
* 1957 «Гарачы лівень» (гумар і сатыра)
* 1959 «Кніга вандраванняў і любові»
* 1960 «Нью-Йоркскія маланкі»
* 1962 «Тысяча небасхілаў»
* 1964 «Чатыры кантыненты» (вершы і паэмы)
* 1966 «Пры святле маланак»
* 1967 «Размова з наследнікамі» (вершы і паэма)
* 1972 «Снежань»
* 1973 «Вершы»
{{слупок-6}}
* 1975 «Выбранае»
* 1976 «Крык сойкі»
* 1977 «Вячэрні цягнік»
* 1980 «Лірыка»
* 1980 «Млечны Шлях»
* 1981 «Маўклівая малітва»
* 1983 «Дзе начуе жаўранак»
* 1984 «Сіні ранак»
* 1985 «Лясныя воблакі»
* 1986 «І вера, і вернасць, і вечнасць»
* 1987 «Прылучэнне» (вершы і паэма)
* 1988 «Горкі жолуд»
* 1988 «Неспакой»
{{слупок-канец}}

=== Зборы твораў ===
* 1959 Збор твораў у 2-х тамах
* 1967—1971 Збор твораў у 3-х тамах
* 1981—1983 Збор твораў у 4-х тамах.

=== Іншае ===
* 1977 «На паэтычным небасхіле» літаратурна-крытычныя артыкулы

Пераклаў на беларускую мову паасобныя творы Ф. Шылера («Разбойнікі»), А. Міцкевіча, Я. Райніса, А. Пракоф’ева, А. Суркова, Т. Масэнкі, Б. Чалага, паэму М. Нагнібеды «Матулям з Расой» і інш.

Многія вершы пакладзены на музыку.

== Узнагароды і званьні ==
* 1959 — Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы за «Патрыятычную песню»
* 1967 — Дзяржаўная прэмія БССР імя Янкі Купалы за кнігу вершаў «Пры святле маланак»
* 1973 — Народны паэт БССР
* 1981 — Дзяржаўная прэмія СССР за кнігу вершаў «Где ночует жаворонок» (Масква, 1979)
* [[ордэн Леніна]],
* [[ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцяга]] (3-чы),
* [[ордэн «Знак Пашаны»]] (2-чы),
* [[ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі]],
* [[ордэн Айчыннай вайны]] II ступені,
* мэдалі.

== Ушанаваньне памяці ==
18 студзеня 1996 году ў гонар Пімена Панчанкі назвалі [[Вуліца Пімена Панчанкі (Менск)|адну з новых вуліцаў]] [[Менск]]у (мікрараён [[Сухарава (мікрараён)|Сухарава]]).

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Артыкул|аўтар=Законнікаў С.|загаловак=Пасля атрымання Дзяржпрэміі СССР Пімен Панчанка купіў сябрам 45 бутэлек каньяку „Напалеон“|выданьне=[[Народная Воля]]|год=2007}}
* [http://slounik.org/81241.html Панчанка Пімен] // {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1917—1990)}}
* {{Артыкул| аўтар =[[Лілія Тамашова|Тамашова, Л.]]| загаловак =Паэзія вялікіх пачуцьцяў: Вершы П. Панчанкі ў VII клясе. | спасылка  = | мова  = | выданьне  =[[Настаўніцкая газета ]] | тып =газэта | год  =1963, 24 красавіка | том   = | нумар  = | старонкі  = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = Тацяна Жук, Марына Ліс.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 жніўня 2012| url =http://news.tut.by/culture/304269_print.html| копія = | загаловак = Рукапісы не гараць. Пімен Панчанка| фармат = | назва праекту =Культура| выдавец =[[TUT.BY|Tut.by]]| дата = 23 жніўня 2012 | мова = | камэнтар = }}
* {{YouTube|takgCVMJ4ro|«Мала сказаць: Ненавіджу», песьня Лявона Вольскага на словы П. Панчанкі}}

{{Пісьменьнікі і паэты Беларусі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Панчанка, Пімен Емяльянавіч}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Таліне]]
[[Катэгорыя:Народныя паэты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў БССР]]
[[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў СССР]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савету БССР]]
[[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Беларускія крытыкі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]</text>
      <sha1>2g9zuihr99kxsq1amonrlubdadgs01b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уладзімер Камароў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>117365</id>
    <revision>
      <id>2334298</id>
      <parentid>2091133</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T16:01:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>John576424</username>
        <id>76634</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19890" xml:space="preserve">{{Цёзкі|Камароў}}
[[Файл:Soviet Union-1964-stamp-Vladimir Mikhailovich Komarov.jpg|міні|[[Паштовая марка]] СССР (1964)]]
[[Файл:Vladimir Komarov foto grupal grupo de cosmonautas (cropped).jpg|значак|Уладзімер Камароў 1965]]
'''Уладзі́мер Міха́йлавіч Камаро́ў''' ([[16 сакавіка]] [[1927]], [[Масква]], [[РСФСР]] — [[24 красавіка]] [[1967]], [[Арэнбурская вобласьць]], [[РСФСР]]) — [[СССР|савецкі]] [[Лётчык-касманаўт СССР|лётчык-касманаўт]], двойчы [[Герой Савецкага Саюзу]], інжынэр-палкоўнік. Камандоўца першага ў сьвеце экіпажу з трох чалавек і першы ў сьвеце касманаўт, які загінуў падчас выкананьня місіі.

== Жыцьцяпіс ==
У 1943 року скончыў сямігодку і паступіў у 1-ю Маскоўскую спэцшколу [[Ваенна-паветраныя сілы|ВПС]], імкнучыся стаць пілётам. Школу скончыў у ліпені 1945 і стаў курсантам Салаўской авіяцыйнай школы першапачатковага навучаньня, а ў верасьні таго ж року — курсантам Барысаглебскай Вайсковай авіяцыйнай вучэльні пілётаў.

У ліпені 1946 року быў пераведзены ў Батайскую вайсковую авіяцыйную вучэльню імя [[Анатоль Сяроў|Анатоля Сярова]], па сканчэньні якое ў 1949 року пачаў службу вайсковым пілётам-зьнішчальнікам у авіяцыйным палку зьнішчальнай авіяцыйнай дывізіі ВПС Паўночнакаўкаскае вайсковае акругі, якая разьмяшчалася ў [[Грозны]]м. Там ён пазнаёміўся са школьнай настаўніцай Валянцінай, якая ў 1950 року стала ягонай жонкай.

Чалец КПСС з 1952 року. У 1959 пасьпяхова скончыў [[Вайскова-паветраная інжынэрная акадэмія імя Жукоўскага|Вайскова-паветраную інжынэрную акадэмію імя Жукоўскага]] і быў разьмеркаваны ў Дзяржаўны Чырваназорны НДІ ВПС, дзе займаўся выпрабаваньнямі новых узораў авіяцыйнай тэхнікі. Менавіта тут, у ДЧНДІ ВПС, камісія па адборы ў першы атрад [[касманаўт]]аў прапанавала Ўладзімеру Камарову новую сакрэтную выпрабавальную працу, і ў 1960 року ён быў залічаны ў атрад касманаўтаў.

У красавіку 1961 агульнакасьмічная падрыхтоўка была завершаная, і Камароў пачаў падрыхтоўку да палёту на касьмічных караблях «[[Усход (касьмічныя караблі)|Усход]]» і «[[Узыход (касьмічныя караблі)|Ўзыход]]».

== Касьмічныя місіі ==
=== «Узыход-1» ===
Свой першы касьмічны палёт Уладзімер Камароў зьдзейсьніў 12—13 кастрычніка 1964 року на борце касьмічнага караблю «[[Узыход (касьмічныя караблі)|Ўзыход]]» разам з касманаўтамі [[Канстанцін Феактыстаў|Канстанцінам Феактыставым]] і [[Барыс Ягораў|Барысам Ягоравым]]. Гэта быў першы ў сьвеце шматмесны касьмічны карабель. Упершыню ў складзе экіпажу былі ня толькі лётчык, але таксама інжынэр і лекар. Упершыню ў гісторыі экіпаж зьдзяйсьняў палёт без [[скафандар|скафандраў]]. Упершыню была выкарыстаная сыстэма мяккай пасадкі. Пазыўны «Рубін» суткі гучаў з арбіты. Выніковая працягласьць палёту склала адны суткі 17 хвілінаў, за гэты час карабель 16 разоў абляцеў зямны шар. Асноўнай задачай палёту было забесьпячэньне прыярытэту СССР у палётах у космас экіпажу зь некалькіх касманаўтаў. За пасьпяховае выкананьне палёту [[19 кастрычніка]] [[1964]] году Ўладзімеру Камарову было нададзенае званьне [[Герой Савецкага Саюзу|Героя Савецкага Саюзу]], [[ордэн Леніна]] і [[Залатая Зорка (мэдаль)|мэдаль «Залатая Зорка»]]. Неўзабаве яму прысвоілі кваліфікацыю «касманаўт 3-е клясы», а 23 студзеня 1965 року прызначылі інструктарам-касманаўтам у групу падрыхтоўкі касманаўтаў паводле праграмаў [[Міністэрства абароны СССР|Міністэрства абароны]].

=== «Саюз-1» ===
У верасьні [[1965]] року Ўладзімер Камароў быў улучаны ў групу падрыхтоўкі да палёту па праграме «[[Саюз (касьмічныя караблі)|Саюз]]». У жніўні 1966 было вырашана, што ён будзе пілятаваць «[[Саюз-1]]». Ягоным дублёрам быў прызначаны [[Юры Гагарын]]. Пры завяршэньні праграмы палёту, які адбываўся 23—24 красавіка 1967 року, Уладзімер Камароў загінуў, калі падчас спуску на Зямлю ня выйшаў асноўны парашут [[Спускальны апарат|спускальнага апарату]]. Стропы запаснога парашуту скруціліся з-за кручэньня апарату, і ён на вялікай хуткасьці ўрэзаўся ў зямлю ў пустыннай мясцовасьці ў [[Адамаўскі раён|Адамаўскім раёне]] [[Арэнбурская вобласьць|Арэнбурскай вобласьці]].

За гераізм, мужнасьць і адвагу, праяўленыя падчас зьдзяйсьненьня палёту, 24 красавіка 1967 узнагароджаны другім [[Залатая Зорка (мэдаль)|мэдалём «Залатая Зорка»]] (пасьмяротна). [[Міжнародны камітэт па аэранаўтыцы і касьмічных палётах]] адзначыў подзьвіг касманаўта ордэнам «[[Ружа вятроў (ордэн)|Ружа вятроў]]» з брыльянтамі.

Прах Уладзімера Камарова пахаваны ў урне ля [[Нэкропаль ля Крамлёўскай сьцяны|Крамлёўскай сьцяны]] на [[Чырвоная плошча (Масква)|Чырвонай плошчы]] ў [[Масква|Маскве]] 26 красавіка.

=== Рэзюмэ палётаў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
! colspan=&quot;7&quot;| Касьмічныя палёты, у якіх браў удзел Уладзімер Камароў
|- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
!align=&quot;center&quot; | № п/п
!align=&quot;center&quot; | Дата старту
!align=&quot;center&quot; | Касьмічны апарат
!align=&quot;center&quot; | Дата прызямленьня
!align=&quot;center&quot; | Функцыі
!align=&quot;center&quot; | Час у палёце
|-
! 1
|align=&quot;center&quot; | [[12 кастрычніка]] [[1964]]
|align=&quot;center&quot; | [[Узыход-1]]
|align=&quot;center&quot; | [[13 кастрычніка]] [[1964]]
|align=&quot;center&quot; | Кіраўнік
|align=&quot;center&quot; | 24:17:03
|-
! 2
|align=&quot;center&quot; | [[23 красавіка]] [[1967]]
|align=&quot;center&quot; | [[Саюз-1]]
|align=&quot;center&quot; | [[24 красавіка]] [[1967]]
|align=&quot;center&quot; | Лётчык
|align=&quot;center&quot; | 1:2:47:52
|- bgcolor=&quot;#efefef&quot;
! colspan=&quot;7&quot;| Агульны час, праведзены ў космасе — 2 дні, 3 гадзіны 4 хвіліны 55 сэкундаў.
|}

== Узнагароды ==
* Два мэдалі «[[Залатая Зорка (мэдаль)|Залатая Зорка]]» [[Герой Савецкага Саюзу|Героя Савецкага Саюзу]] (1964, 1967 (пасьмяротна))
* [[Ордэн Леніна]] (19 кастрычніка 1964)
* [[Ордэн Чырвонай Зоркі]] (1961)
* Мэдаль «[[За баявыя заслугі (мэдаль)|За баявыя заслугі]]» (1956)
* Мэдаль «[[За засваеньне цалінных земляў (мэдаль)|За засваеньне цалінных земляў]]» (1964)
* Залаты мэдаль імя Цыялкоўскага АН СССР
* Мэдаль «Залатая Зорка» Героя Працы ДРВ (1964, [[Дэмакратычная рэспубліка Віетнам]])
* Залаты мэдаль «Космас» і мэдаль дэ Ляво Міжнароднае авіяцыйнае фэдэрацыі
* ордэн «[[Ружа вятроў (ордэн)|Ружа вятроў]]» з брыльянтам [[Міжнародны камітэт па аэранаўтыцы і касьмічных палётах|Міжнароднага камітэту па аэранаўтыцы і касьмічных палётах]]

== Памяць ==
* У [[Масква|Маскве]] ўсталяваны бронзавы бюст Ўладзімера Камарова.
* Помнік у [[Ніжні Ноўгарад|Ніжнім Ноўгарадзе]] на вуліцы Камарова.
* Абэліск на месцы гібелі ў вёсцы [[Карабутак (вёска)|Карабутак]] [[Арэнбурская вобласьць|Арэнбурскай вобласьці]].
* Імем Уладзімера Камарова названыя кратэр на [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяцы]], [[астэроід]] [[1836 Камароў]], [[Касманаўт Уладзімер Камароў|навукова-дасьледніцкае судна]].
* Імя Ўладзімера Камарова носяць [[Ейскі вышэйшы ваенны авіяцыйны інстытут]] і сярэдняя школа на тэрыторыі [[Зорны гарадок|Зорнага гарадку]].
* Амэрыканскія [[астранаўт]]ы пакінулі на [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяцы]] памятныя мэдалі з выявамі людзей, якія ахвяравалі ўласным жыцьцём дзеля засваеньня космасу. Сярод іх і мэдаль з выявай Уладзімера Камарова.
* Ганаровы грамадзянін местаў [[Калуга]] ([[Расея]]) і [[Нантэр]] ([[Францыя]]).

=== Вуліцы ===
* Беларусь: у [[места]]х [[Баранавічы]], [[Бабруйск]] (і 3 завулкі), [[Барысаў]], [[Ваўкавыск]], [[Вялейка]], [[Горадня]], [[Глыбокае]], [[Горкі]], [[Давыд-Гарадок]] (і завулак), [[Дзісна]], [[Добруш]], [[Ельск]], [[Жабінка]], [[Івацэвічы]], [[Магілёў]], [[Мазыр]], [[Наваградак]], [[Паставы]], [[Полацак]], [[Пружаны]], [[Рагачоў]], [[Стоўпцы]], [[Хвойнікі]], [[Чачэрск]], [[Чэрвень]], [[Чэрыкаў]], [[Янаў]]; у [[мястэчка]]х [[Астравец]], [[Багушэўск]], [[Бярозаўка]], [[Гарадзея]], [[Качэрычы]] (і завулак), [[Круглае]], [[Шаркоўшчына]]; у [[вёска]]х [[Стара-Барысаў]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага]], [[Неглюбка]] [[Веткаўскі раён|Веткаўскага]], [[Вялікія Круговічы]] [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкага]], [[Азёры (Гарадзенская вобласьць)|Азёры]], [[Грандзічы]] [[Гарадзенскі раён|Гарадзенскага]], [[Вуць (вёска)|Вуць]] [[Добрускі раён|Добрускага]], [[Багуцічы]] [[Ельскі раён|Ельскага]], [[Малейкаўшчына]] [[Лідзкі раён|Лідзкага]], [[Аранчыцы]] [[Пружанскі раён|Пружанскага]], [[Старыя Цярушкі]] [[Салігорскі раён|Салігорскага]], [[Рубель (вёска)|Рубель]] [[Столінскі раён|Столінскага]] раёнаў.
* Казахстан: у [[Байканыр]]ы, [[Сатпаеў|Сатпаеве]].
* Нямеччына: у [[Франкфурт-на-Одры|Франкфурце-на-Одры]].
* Расея: у [[Астрахань|Астрахані]], [[Балакова|Балакове]], [[Валакаламск]]у, [[Варонеж]]ы, [[Даўгапрудны]]м, [[Дзедаўск]]у, [[Ішымбай|Ішымбаі]], [[Казань|Казані]], [[Калуга|Калузе]], [[Курск]]у, [[Магнітагорск]]у, [[Мыцішчы|Мыцішчах]], [[Набярэжныя Чаўны|Набярэжных Чаўнах]], [[Наватроіцк]]у, [[Ніжні Ноўгарад|Ніжнім Ноўгарадзе]], [[Омск]]у, [[Орск]]у, [[Растоў-на-Доне|Растове-на-Доне]], [[Саранск]]у, [[Сыктыўкар]]ы, [[Туймазы|Туймазах]], [[Уфа|Уфе]], [[Цьвер]]ы, [[Чалябінск]]у, [[Чарапавец|Чарапаўцы]] і [[Шчолкава|Шчолкаве]], а таксама пляц у Маскве.
* Украіна: у [[Адэса|Адэсе]], [[Днепрапятроўск]]у, [[Запарожжа|Запарожжы]], [[Керч]]ы, [[Кіеў|Кіеве]], [[Кіраваград]]зе, [[Корасьцень|Корасьцені]], [[Луганск]]у, [[Львоў|Львове]], [[Умань|Умані]], [[Чарнаўцы|Чарнаўцах]].

=== Фільмы ===
* «[[Масква сустракае асілкаў касманаўтаў]]» ([[СССР]], 1964)
* «[[Траёх у космасе]]» (СССР, 1964)
* «[[У космасе «Узыход»]]» (СССР, 1965)
* «[[Космас. Першая кроў]]» ([[Расея]], тэлефільм, 2006)
* «[[Гібель касманаўта]]» — (Расея, тэлефільм, 2009)
* «[[Наш космас]]» (Расея, 5-я сэрыя тэлесэрыялу «Памерці маладым», 2011)

== Сям’я ==
* Бацька — Міхаіл Якаўлевіч Камароў (1901 — ?), удзельнік [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]]
* Маці — Ксенія Ігнатаўна Сігалаева (1895 — 30 траўня 1949)
* Сястра па маці — Матыльда Аляксееўна Сігалаева (1915 — ?)
* Жонка — Валянціна Якаўлеўна Кісялёва (1929 — 25 жніўня 1995), гісторык-філёляг, бібліятэкарка
* Сын — Яўген Уладзімеравіч Камароў (нар. 1951)
* Дачка — Ірына Ўладзімераўна Камарова (нар. 10 сьнежня 1958), вайскоўка запасу (маёр).

== Глядзіце таксама ==
* [[Першы атрад касманаўтаў СССР]]
* «[[Узыход-1]]»
* «[[Саюз-1]]»

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Их именами названы…: Энцикл. справочник
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = {{Мн.}}
|выдавецтва     = [[Беларуская савецкая энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі|БелСЭ]]
|год            = 1987
|том            = 
|старонкі       = 294
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 30 000
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=420 «Героі краіны»]{{ref-ru}}
* [http://www.peoples.ru/military/cosmos/komarov/ Жыцьцяпіс на www.peoples.ru]{{ref-ru}}
* Ю. Зайцаў. «[http://www.rian.ru/analytics/20070321/62370232.html Апошні палёт касманаўта Ўладзімера Камарова]»{{ref-ru}}
* [http://www.darkgrot.ru/cult/momento-mori/aviakatastrofi-/article/2456/ Гібель касманаўта У. Камарова на караблі «Союз-1»]{{ref-ru}}
* [http://www.svengrahn.pp.se/sounds/komarovspeech1.mp3 Аўдыёзапіс вітаньня У. Камарова]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Камароў, Уладзімер Міхайлавіч}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 16 сакавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1927 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Маскве]]
[[Катэгорыя:Героі Савецкага Саюзу]]
[[Катэгорыя:Двойчы Героі Савецкага Саюзу]]
[[Катэгорыя:Савецкія лётчыкі]]
[[Катэгорыя:Савецкія касманаўты]]
[[Катэгорыя:Савецкія лётчыкі-касманаўты]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Чырвонай Зоркі]]
[[Катэгорыя:Кавалеры ордэна Леніна]]
[[Катэгорыя:Узнагароджаныя мэдалём «За баявыя заслугі»]]
[[Катэгорыя:Узнагароджаныя мэдалём «За засваеньне цалінных земляў»]]
[[Катэгорыя:Героі Віетнаму]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя вуліцы]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названая малая плянэта]]
[[Катэгорыя:Асобы, у гонар якіх названы кратэр на Месяцы]]
[[Катэгорыя:Людзі, у гонар якіх названыя сярэднія навучальныя ўстановы]]
[[Катэгорыя:Асобы на марках]]
[[Катэгорыя:Сябры КПСС]]
[[Катэгорыя:Памерлі 24 красавіка]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1967 годзе]]
[[Катэгорыя:Загінулі ў авіякатастрофах]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў нэкропалі каля Крамлёўскай сьцяны]]</text>
      <sha1>pre8wj8tfavf2bdhj0a4yazmpi6h1nz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мачаскі сельсавет</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124799</id>
    <revision>
      <id>2334353</id>
      <parentid>2299009</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T07:38:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3435" xml:space="preserve">{{адміністрацыйная адзінка}}
'''Ма́часкі сельсавет''' — былая [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Мачаск]].

== Гісторыя ==
20 жніўня 1924 году створаны ў складзе Бярэзінскага раёну [[Барысаўская акруга|Барысаўскай акругі]]. 25 сьнежня 1962 году раён скасаваны, сельсавет далучаны да [[Ігуменскі раён|Ігуменскага раёну]]. 6 студзеня 1965 году сельсавет перададзены адноўленаму Бярэзінскага раёну.

28 траўня 2013 году сельсавет ліквідаваны, усе населеныя пункты — [[Бабінка]], [[Баравіца (Менская вобласьць)|Баравіца]], [[Быковічы (Менская вобласьць)|Быковічы]], [[Бярозаўка (Пагосцкі сельсавет)|Бярозаўка]], [[Волы]], [[Гужык]], [[Дашніца]], [[Дубраўка (Пагосцкі сельсавет)|Дубраўка]], [[Дулебы (Менская вобласьць)|Дулебы]], [[Журавок (Бярэзінскі раён)|Журавок]], [[Забродзьдзе (Бярэзінскі раён)|Забродзьдзе]], [[Задор’е (Бярэзінскі раён)|Задор’е]], [[Казлоў Бераг]], [[Калінаўка (Бярэзінскі раён)|Калінаўка]], [[Карбаўское]], [[Лосеўка (Менская вобласьць)|Лосеўка]], [[Любушаны]], [[Мачаск]], [[Несьцяроўка]], [[Новыя Прыборкі]], [[Падвосава]], [[Пчэлінск]], [[Рубеж (Бярэзінскі раён)|Рубеж]], [[Старыя Прыборкі]], [[Уюноўка]], [[Хутар (Бярэзінскі раён)|Хутар]], [[Цярэсіна]], [[Ягадка]] — перададзеныя ў склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Населеныя пункты ==
* 1 студзеня 1947 году — 18

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭГБ|2}} С. 175
* {{Літаратура/БССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел на 1.1.1947}} С. 136

{{Мачаскі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}
{{Ігуменскі раён}}

[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Бярэзінскага раёну]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1924 годзе]]</text>
      <sha1>pvvj21fx6uxt4nvyybqut43jyh112s3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Троцкае княства</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140076</id>
    <revision>
      <id>2334287</id>
      <parentid>2325082</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:30:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Лобачев Владимир</username>
        <id>8873</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца?</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7582" xml:space="preserve">{{Адміністрацыйная адзінка
|Назва                           = Троцкае княства
|Назва ў родным склоне           = Троцкага княства
|Арыгінальная назва              = 
|Герб                            = Coat of arms of Duchy of Trakai (1407).svg
|Сьцяг                           = 
|Краіна                          = [[Вялікае Княства Літоўскае]]
|Статус                          = Княства
|Від адміністрацыйнай адзінкі1   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі1 = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі2   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = 
|Уваходзіць у                    = 
|Від адміністрацыйнага падзелу   = 
|Улучае                          = 
|Від адміністрацыйнага цэнтру    = 
|Цэнтар                          = [[Трокі]]
|БуйныяГарады                    = [[Коўна]], [[Горадня]], [[Наваградак]]
|ДатаЎтварэньня                  = 1337
|ДатаСкасаваньня                 = 1413
|Кіраўнік                        = [[Кейстут]], [[Скіргайла]], [[Вітаўт]]
|Назва пасады кіраўніка          = Князі
|АфіцыйныяМовы                   =  
|МовыВаЎжытку                    = [[старабеларуская мова|старабеларуская]], [[летувіская мова|летувіская]], [[польская мова|польская]]{{Няма крыніцы}}
|Насельніцтва                    = 
|Шчыльнасьць                     = 
|Нацыянальны склад               = 
|Канфэсійны склад                = 
|Плошча                          = 31 100 
|Мапа                            = Troki Voivodeship, Grand Duchy of Lithuania.svg
|Загаловак мапы                  = 
|Памер мапы                      = 200
|Апісаньне мапы                  = 
}}
'''Тро́цкае кня́ства''' — удзельнае княства ў складзе [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое існавала ў [[XIV стагодзьдзе|XIV]] — пачатку [[XV стагодзьдзе|XV]] стагодзьдзя.

== Гісторыя ==
Пасьля сьмерці вялікага князя літоўскага [[Гедзімін]]а ягоныя сыны — [[Альгерд]] і [[Кейстут]] — дамовіліся падзяліць паміж сабой уладу ў Літве. Альгерд стаў Вялікім князем, кіраўніком [[Вільня]]й і Ўсходняй [[Аўкштота]]й. Кейстут атрымаў заходнія вобласьці (сучасныя Заходняя [[Летува]], [[Заходняя Беларусь]] і [[Падляшша]]), якія дзяліліся на [[Жамойць]] і іншыя землі, атрымаўшыя статус Троцкага княства са сталіцай у літоўскай крэпасьці [[Трокі]]).

У 1382 годзе падчас [[Грамадзянская вайна ў ВКЛ 1381—1384 гадоў|рамадзянскай вайны ў Вялікім Княстве Літоўскім 1381—1384 гадоў]] Кейстут, быўшы ўжо Вялікім князем, быў схоплены сваім пляменьнікам [[Ягайла]]м і зьняволены ў вязьніцы&lt;ref&gt;''Koncius J. B.'' Vytautas the Great, Grand Duke of Lithuania. — Miami: Franklin Press, 1964. — pp. 21-23.&lt;/ref&gt; ў [[Крэўскі замак|Крэўскім замку]], дзе загінуў пры смутных акалічнасьцях (верагодна, быў задушаны)&lt;ref&gt;[[Генадзь Сагановіч]]. Ягайла // {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} С. 775—776.&lt;/ref&gt;. Троцкім князем стаў [[Скіргайла]] — брат новага Вялікага князя Ягайлы . Сын Кейстута [[Вітаўт]], жадаючы вярнуць бацькаўскія землі, распачаў [[Грамадзянская вайна ў ВКЛ 1389—1392 гадоў|другую грамадзянскую вайну]]. Барацьба скончылася складзеньнем [[Востраўскае пагадненьне|Востраўскага пагадненьня]], па якім Вітаўт атрымліваў Жамойць, Троцкае княства і станавіўся Вялікім князем літоўскім як васал караля польскага&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч]]. Востраўскае пагадненьне // {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} С. 465.&lt;/ref&gt;.

2 кастрычніка 1413 году па ўмовах [[Гарадзельская унія|Гарадзельскай уніі]] Княства ператваралася ў [[Троцкае ваяводзтва]], якім з гэтага часу кіравалі ваяводы, прызначаныя Вялікім князем.

== Тэрыторыя ==
[[Файл:Trakai Voivodeship within Lithuania in the 17th century.png|міні|200пкс|Мапа Вялікага Княства Літоўскага (Троцкае ваяводзтва адзначана чырвоным). Межы ваяводзтва ў цэлым адпавядалі межам княства{{Няма крыніцы}}]]
Прыкладныя межы княства выглядалі наступным чынам: ад мяжы з [[Лівонія]]й на поўначы да гораду [[Кобрынін]] у [[Мазовія|Мазовіі]] на поўдні, і ад мяжы з Жамойцю і [[Польшча]]й на захадзе да віленскіх земляў на ўсходзе. У склад княства ўваходзілі такія гарады, як [[Коўна]], [[Горадня]], [[Наваградак]].

== Сьпіс князёў ==
{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
! #
! Імя
! Партрэт
! Пачатак кіраваньня
! Канец кіраваньня
|- bgcolor=#ffffcc
|1
| &lt;center&gt;[[Кейстут]] ||[[Файл:Kiejstut.JPG|70px]] ||&lt;center&gt;[[1337 год]] ||&lt;center&gt;[[1382 год]]
|- bgcolor=#ffffcc
|2
|&lt;center&gt;[[Скіргайла]] ||[[Файл:Skirgailo.jpg|70px]] ||&lt;center&gt;[[1382 год]] ||&lt;center&gt;[[1392 год]]
|- bgcolor=#ffffcc
|3
|&lt;center&gt;[[Вітаўт]] ||[[Файл:Vitaut grav xvi.jpg|70px]] ||&lt;center&gt;[[1392 год]] ||&lt;center&gt;[[1413 год]]
|}

== Глядзіце таксама ==
* [[Троцкае ваяводзтва]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* Trakų kunigaikštystė. Mažoji lietuviškoji tarybinė enciklopedija, T. 3 (R-Ž). Vilnius, Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1971, 566 psl.
* Trakų kunigaikštystė. Tarybų Lietuvos enciklopedija, T. 4 (Simno-Žvorūnė). — Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988.

[[Катэгорыя:Удзельныя княствы ў складзе Вялікага Княства Літоўскага]]</text>
      <sha1>d9vzjjg1v03wqvhsncpx7gywf5vkxqn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аляксандар Турчынаў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>153202</id>
    <revision>
      <id>2334363</id>
      <parentid>2102371</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T10:56:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>VileGecko</username>
        <id>35652</id>
      </contributor>
      <comment>Vector version of the emblem ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9572" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Аляксандар Турчынаў
|выява              = Oleksandr Turchynov 2012.jpg
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  =
|пасада             = [[Файл:Flag_of_the_President_of_Ukraine.svg|20пкс]] в.а. [[Прэзыдэнт Украіны|прэзыдэнта Ўкраіны]]
|пачатак_тэрміну    = 23 лютага 2014
|канец_тэрміну      = 7 чэрвеня 2014
|прэм’ер-міністар   = [[Сяргей Арбузаў]],&lt;br/&gt;[[Арсень Яцанюк]]
|папярэднік         = [[Віктар Януковіч]]
|наступнік          = [[Пятро Парашэнка]]

|пасада2            = [[Файл:Small logo of the Verkhovna Rada of Ukraine.svg|20пкс]] 11-ы Старшыня [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Рады Ўкраіны]]
|пачатак_тэрміну2   = 22 лютага 2014
|канец_тэрміну2     = 27 лістапада 2014
|папярэднік2        = [[Уладзімер Рыбак]]
|наступнік2         = 
|прэм’ер-міністар2  = [[Сяргей Арбузаў]],&lt;br/&gt;[[Арсень Яцанюк]]
|прэзыдэнт2         =

|пасада3            = 18-ы першы [[Кабінэт міністраў Украіны|віцэ-прэм’ер Украіны]]
|пачатак_тэрміну3   = 18 сьнежня 2007
|канец_тэрміну3     = 11 сакавіка 2010
|папярэднік3        = [[Мікалай Азараў]]
|наступнік3         = [[Андрэй Клюеў]]
|прэм’ер-міністар3  = [[Юлія Цімашэнка]]
|прэзыдэнт3         = [[Віктар Юшчанка]]&lt;br /&gt;[[Віктар Януковіч]]

|пасада4            = [[Файл:Standard of Ukrainian Security Service Head.png|20пкс]] 7-ы Старшыня [[СБУ|Службы бясьпекі Ўкраіны]]
|пачатак_тэрміну4   = 4 лютага
|канец_тэрміну4     = 8 верасьня 2005
|папярэднік4        = [[Ігар Сьмяшко]]
|наступнік4         = [[Ігар Дрыжчаны]]
|прэм’ер-міністар4  = [[Юлія Цімашэнка]]
|прэзыдэнт4         =

|пасада5            = [[Файл:NSDCU emblem.svg|20пкс]] 11-ы сакратар [[Рада нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны|Рады нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны]]
|пачатак_тэрміну5   = 16 сьнежня 2014
|канец_тэрміну5     = 
|папярэднік5        = [[Андрэй Парубій]]
|наступнік5         = 
|прэм’ер-міністар5  = [[Арсень Яцанюк]]
|прэзыдэнт5         = [[Пятро Парашэнка]]

|месца_нараджэньня  = [[Днепрапятроўск]], [[УССР]]
|партыя             = [[Бацькаўшчына (усеўкраінскае аб’яднаньне)|Бацькаўшчына]] (1999—2014), [[Народны фронт (Украіна)|Народны фронт]] (з 2014 году)
|сужэнец            = Ганна Ўладзімераўна
|бацька             = Валянцін Іванавіч
|маці               = Валянціна Іванаўна
|дзеці              = Кірыл
|род                = 
|адукацыя           = [[Нацыянальная мэталюргічная акадэмія Ўкраіны|Днепрапятроўскі мэталюргічны інстытут]]
|рэлігія            = [[Баптызм|эвангельскі хрысьціянін-баптыст]]
|подпіс             = Oleksandr Turchynov Signature 2014.png
|узнагароды         = 
}}
{{Абнавіць}}
'''Алякса́ндар Валянці́навіч Турчы́наў''' ({{Мова-uk|Олександр Валентинович Турчинов}}; нарадзіўся 31 сакавіка 1964 году, [[Днепрапятроўск]], [[УССР]]) — украінскі палітычны і дзяржаўны дзяяч, сьпікер [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Рады Ўкраіны]] (з 22 лютага да 27 лістапада 2014) і выканаўца абавязкаў [[Прэзыдэнт Украіны|прэзыдэнта Ўкраіны]] (ад 23 лютага да 7 чэрвеня 2014 году)&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 лютага 2014| url = http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2?id=&amp;pf3516=4204&amp;skl=8| копія = | дата копіі = | загаловак = Праект Пастановы аб наданьні Кіраўніку Вярхоўнай Рады абавязкаў Прэзыдэнта Ўкраіны згодна з арт. 112 Канстытуцыі Ўкраіны| фармат = | назва праекту = | выдавец = Афіцыйны партал Вярхоўнае Рады Ўкраіны| дата = 24 лютага 2014 | мова = uk| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. [[Доктар эканамічных навук]], [[прафэсар]].

[[Народны дэпутат Украіны|Дэпутат Вярхоўнай рады Ўкраіны]] з 1998 па 2007 рокі. Першы намесьнік кіраўніка партыі «[[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Бацькаўшчына»|Бацькаўшчына]]», кіраўнік Цэнтральнага штабу [[Блёк Юліі Цімашэнкі|БЮЦ]].

Зь лютага па верасень 2005 быў кіраўніком [[Служба бясьпекі Ўкраіны|Службы бясьпекі Ўкраіны]]. З траўня па лістапад 2007 быў першым намесьнікам сакратара Савету нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны. Са сьнежня 2007 па сакавік 2010 быў першым віцэ-прэм’ер-міністрам Украіны.

22 лютага 2014 року пасьля адстаўкі [[Уладзімер Рыбак|Ўладзімера Рыбака]] абраны старшынём Вярхоўнай Рады Ўкраіны. З 23 лютага 2014 зьяўляўся таксама выканаўцам абавязкаў [[Прэзыдэнт Украіны|прэзыдэнта Ўкраіны]]. З 26 лютага — галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі Ўкраіны. 7 чэрвеня 2014 року перадаў свае паўнамоцтвы новаабранаму прэзыдэнту краіны [[Пятро Парашэнка|Пятру Парашэнку]].

У жніўні 2014 году пакінуў палітычную раду партыі «[[Усеўкраінскае аб’яднаньне «Бацькаўшчына»|Бацькаўшчына]]». 10 верасьня Турчынаў узначаліў перадвыбарчы штаб новаўтворанай партыі «[[Народны фронт (Украіна)|Народны фронт]]».

З 16 сьнежня 2014 году — старшыня [[Рада нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны|Рады нацыянальнай бясьпекі і абароны Ўкраіны]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://dovidka.com.ua/user/?code=50639 Афіцыйная Ўкраіна сёньня]{{ref-uk}}
* [http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/site2/p_deputat?d_id=2086 Народны дэпутат Украіны]{{ref-uk}}

{{Прэзыдэнты Ўкраіны}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Турчынаў, Аляксандар Валянцінавіч}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Дніпры]]
[[Катэгорыя:Дактары эканамічных навук]]
[[Катэгорыя:Кіраўнікі Службы бясьпекі Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Украінскія пратэстанцкія дзеячы]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Нацыянальнай мэталюргічнай акадэміі Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Сябры ўсеўкраінскага аб’яднаньня «Бацькаўшчына»]]
[[Катэгорыя:Сябры Нацыянальнага саюзу пісьменьнікаў Украіны]]
[[Катэгорыя:Старшыні Вярхоўнай рады Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 3-га скліканьня]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 4-га скліканьня]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 5-га скліканьня]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 6-га скліканьня]]
[[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнай рады Ўкраіны 7-га скліканьня]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Аранжавай рэвалюцыі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Эўрамайдану]]</text>
      <sha1>3b3wzmfaqa647dr43ntyhup5nneynqp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Русіны (гістарычны этнонім)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>153901</id>
    <revision>
      <id>2334281</id>
      <parentid>2333728</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:40:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70015" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Русіны}}
{{Ня блытаць|Расейцы|расейцамі|сучаснага эўрапейскага народу, што складае асноўнае насельніцтва Расеі}}
[[Файл:Русини.jpg|значак|Русіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Русі́ны''' (таксама '''''руськія''''', '''''рускія''''', '''''русакі'''''&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Русіны // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.&lt;/ref&gt;) — гістарычны [[эднаэтнонім|эндаэтнонім]] жыхароў [[Русь|Русі]], адна з назваў [[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскага]] насельніцтва&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Русіны // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;/&gt;. Утварыўся ад назвы [[Русь|Русі]] дзеля азначэньня адзінкавых яе прадстаўнікоў (у старажытных крыніцах да XVI стагодзьдзя ў множным ліку не выкарыстоўвалася). Сустракаецца ў крыніцах ад самага пачатку існаваньня Русі, пазьней — у крыніцах, якія пішуць пра [[Галіцка-Валынскае княства]], [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Вялікае Княства Маскоўскае]] ды іншыя землі, якія былі часткамі Русі. У [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] [[палітонім]] ''русін'' з часам быў выціснуты з ужытку іншым палітонімам ''рускі'', але і пазьней зрэдку ўжываўся раўнапраўна зь ім. Форма множнага ліку ''русін'''ы''''' ўзьнікла ў XVI ст. і служыла дзеля азначэньня ўсходнеславянскага: [[праваслаўе|праваслаўнага]] і [[уніяцтва|ўніяцкага]] насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага і [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўства Польскага]]&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар = |загаловак=Історія української культури. У 5 томах. Т. 2|спасылка=http://litopys.org.ua/istkult2/ikult202.htm|месца=Кіеў|год=2001}}&lt;/ref&gt;, [[Дунайскія княствы|Дунайскіх княстваў]] і [[Каралеўства Вугоршчына|Вугорскага каралеўства]]. На сёньняшні час этнонім захаваўся толькі ў некаторых групаў [[усходнія славяне|усходнеславянскага насельніцтва]]: на [[Лемкаўшчына|Лемкаўшчыне]], а таксама ў [[Панонскія русіны|Ваяводзіне і Паноніі]].

Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «[[ліцьвіны]] рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Як падкрэсьлівае беларускі гісторык [[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]], «''[[беларусы]] не павінны баяцца тэрміну „рускі“ ў розных гістарычных прыкладаньнях, і, адначасна, не павінны забывацца на этнонім (і палітонім) „ліцьвіны“. Гэта дзьве складовыя часткі сучаснай беларускай ідэнтычнасьці, важныя гістарычныя маркеры этнічнага разьвіцьця нашага народу''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;.

== У гістарычных, праўных і літаратурных крыніцах ==
[[Файл:Грамата_Жыгімонта_(Сігізмунда)_ад_27_верасня_1432_месцічам_Віленскім.jpg|міні|Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] ад 27 верасьня 1432 г.]]

* Хроніка [[Пётар з Дусбурга|Дусбурга]] двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) паведамляе пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі ([[ліцьвіны|ліцьвінамі]]) і абодва разы заўважае, што апошнія былі «рускімі»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.
* Зь мірнай дамовы [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а зь [[Інфлянты|Інфлянтамі]] ад 1338 году вынікае, што для літоўскага войска ― сваімі былі як ліцьвіны, так і русіны Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190.&lt;/ref&gt;.
* Грамата-наказ вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1392 году&lt;ref name=&quot;Urban-2001-81&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 81.&lt;/ref&gt; (захаваўся польскі пераклад{{Заўвага|Universal Witolda w sprawie chrzystu Litwinów i Rusinów // Kościół Zamkowy czyli Katedra wileńska : w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Cz. 2. — Wilno, MCMX (1910). St. 23.
}}):
{{Цытата|...а хто будзе ўжо русінам, той можа перахрышчвацца згодна з уласнай воляй або заставацца пры сваёй веры
{{арыгінал|pl|a który Russyn a bądze chczal po swyey woly szą krczysz ten sza nye chay krczy a który nіech że on bądyze w swoeey wyrze
}}
}}
[[Файл:Alfabetum Rutenorum (1638).jpg|значак|значак|Кніга пра кірылічны «рускі» альфабэт ({{мова-la|Alfabetum Rutenorum|скарочана}}) старой беларускай мовы&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 159—160.&lt;/ref&gt;. [[Стакгольм]], каля 1638 г.]]

* У сваім пахвальным слове [[Віленскія мучанікі|віленскім мучанікам]], створаным паміж 1390 і 1394 гадамі, прасьвітар [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]] Міхаіл Вальсамон пісаў, што яны былі русінамі, але ня з тых русінаў, што жывуць бліжэй да [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыі]], а з тых, што жывуць далей на поўнач і завуцца ліцьвінамі&lt;ref&gt;Огицкий Д. П. [http://krotov.info/history/14/2/1994ogiz.html К истории Виленских мучеников] // Богословские труды. № 25, 1984. С. 226—245.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 54.&lt;/ref&gt;.
* [[Крыжакі|Крыжацкі]] дакумэнт 1409 году, у якім брат караля [[Ягайла|Ягайлы]] князь [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайла]] залічваўся да «русінаў»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-81&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376—1430. — Cracoviae, 1882. [https://books.google.by/books?id=0jchAQAAMAAJ&amp;pg=PA999&amp;dq=%22ubi+de+litauwica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj4zcyzpP33AhUDzYsKHby0DeQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%22ubi%20de%20litauwica&amp;f=false P. 999].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…там [у Літве і Русі] у адной царкве ёсьць два япіскапы, адзін зь якіх, будучы Хрысьціянінам, існуе бедна і мізэрна, а іншы, Русін, ёсьць багаты і заможны. І там, дзе адзін сярод Ліцьвінаў [«літоўскай мовы» або нацыі] ахрышчаны паводле хрысьціянскага абраду, там, магчыма, добрая сотня будзе знарок ахрышчаных паводле русінскага абраду, і дагэтуль у Літве вялікая колькасьць сярод знатных [уплывовых князёў і паноў] ёсьць Русіны
{{арыгінал|la|Item eciam manifestum est, circa tempus regis Polonie bene XXIII annis quod in partibus Litauwie et Russie modicum valde accrevit Cristi cultus, quia sunt in una ecclesia duo episcopi quorum unus christianus est qui pauper et miser existit, alter autem Rutenus qui dives et benehabens est, et ubi de Litauwica li[n]gva iuxta legem christianam unus baptizatur ibi fortassis bene centum secundum legem rutenicam intencione erunt baptizati et multi de solemnioribus in Litauwia adhuc sunt Ruteni. 
}}
}}
* Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] ад 27 верасьня 1432 году месьцічам Віленскім&lt;ref&gt;[http://pawet.net/files/paleo.pdf Сборник палеографических снимков с древних грамот и актов, хранящихся в Виленском центральном архиве и Виленской публичной библиотеке 1432—1548 гг.] — Вильна, 1884.&lt;/ref&gt;:
&lt;blockquote&gt;
В. князь літоўскі Жыгімонт, жадаючы «месту сваяму Вільні быцьцё лепшае ўчыніці, даруе Віленскім месьцічам веры рымскае і '''рускім, што суць рускае веры,''' і ўсяму паспольству места Віленскага нямецкае права»
&lt;/blockquote&gt;
* З прадмовы [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] да Псалтыра ([[Псалтыр (Скарына)|Прага, 1517 год]]; [[Псалтыр (Скарына, 1522)|Вільня, 1522 год)]]: «''Павялеў есьмі Псалтыру ціснуці рускімі словамі а славенскім языком''» («''рускія словы''» тут азначаюць [[Кірыліца|кірылічны альфабэт]]&lt;ref&gt;Naumow A. Domus Divisa. — Kraków, 2002. S. 187.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне [[Старабеларуская мова|старой беларускай літаратурнай мовы]] як «рускай» тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме кірылічныя «рускія» літары. Тым часам беларуская мова — як гутарковая мова [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] — таксама азначалася «літоўскай»&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Paszkiewicz Polska kwitniet łacinoju 1621.jpg|значак|Рукапіс вершу [[Ян Казімер Пашкевіч|Яна Казімера Пашкевіча]] «Польска квітнець лаціною, Літва квітнець рушчызною…»]]

* [[Хроніка Быхаўца]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180729215853/http://knihi.com/anon/Kronika_Bychauca.html Хроніка Быхаўца]&lt;/ref&gt;:
&lt;blockquote&gt;
«І той князь Барыс заснаваў горад у імя сваё на рацэ Бярэзіне і назваў яго Барысаў. І '''як русін быў ён вельмі набожны''' і пабудаваў у Полацку царкву каменную сьвятое Сафіі»
&lt;/blockquote&gt;
&lt;blockquote&gt;
«У брата ж вялікага князя Альгерда — у Кейстута, які валадарыў у Троках і ў зямлі Жамойцкай, было шасьцёра сыноў. '''Першаму сыну, Вітаўту, калі стаў ён русінам, далі імя Юры''', а калі ахрысьціўся ў ляскую веру, тады далі яму імя Аляксандар»
&lt;/blockquote&gt;
* [[Летапіс Рачынскага]]: «''І пайметь Кгінвіл дачку ў вялікага князя цьвярскога ў Барыса іменем Марыю, для каторае ся ахрэсьціў у рускую веру, і далі яму імя Барыс. І меў зь ёй сына іменем Рагвалода, каторага назваў рускім іменем Васілей. І тот Кгінвіл, рачоны Барыс, учыніў горад на імя сваё на рацэ Бярэзыні і назваў яго Барысаў. І будучы яму русінам, быў вельмі набожан і ўчыніў цэркаў каменную ў Полацку сьвятое Соф’і, a другую сьвятого Спаса…''»&lt;ref&gt;[http://litopys.org.ua/psrl3235/lytov24.htm Летапіс Рачынскага]&lt;/ref&gt;.
* Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:1706 Livoniæ de Wit- Mortier.jpg|значак|«[[Інфлянты|Рускія Інфлянты]]» (Livonia Russica), памежныя з [[Курляндыя]]й, [[Літва старажытная|Літвой]] (Lithuania) і [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]] (Moscovia), 1706 г.]]
* На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt;.
* З [[Прамова Мялешкі|прамовы Мялешкі]], кашталяна смаленскага, на сойме 1589 году: «''Але Жыґімонта Першага — салодкая памяць яго! Той немцаў, як сабак, не любіў, і ляхаў зь іх хітрасьцю вельмі не любіў, а літву і русь нашу любіцельна мілаваў''».
* Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt; ({{мова-de|«...habe viele Kriege mit den Reussen d. h. Littauern und Polen geführt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=8H8OAAAAYAAJ&amp;pg=PA478&amp;dq=hatte+viele+Kriege+mit+den+Reussen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRqeaNx4D4AhVKhP0HHSlDDiQQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=hatte%20viele%20Kriege%20mit%20den%20Reussen&amp;f=false P. 478]&lt;/ref&gt;.
* Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» ([[Вільня]], 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;…&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;…&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}
* Сьведчаньні пра [[Старалітва|старалітву]] з крыніцаў XVII—XVIII стагодзьдзяў: «''яны сьвяты і пасты правяць паводле рускага абраду''»&lt;ref&gt;Камунтавічэне В. Насельніцтва Ельненскай парафіі ў XVII ст. («Старая Літва», або ятвяжскі след у Віленскім біскупстве)&quot; // [[ARCHE Пачатак]]. № 5, 2016. С. 310—321.&lt;/ref&gt;, «''яны ідуць да камуніі паводле лацінскага абраду, але захоўваюць грэцка-русінскія сьвяты і пасты''»&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 367.&lt;/ref&gt;, «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}})&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.&lt;/ref&gt;, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}})&lt;ref&gt;Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Геаграфічны падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва старажытная|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы (паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й), а Сапраўдная Русь — на тэрыторыі сучаснай [[Украіна|Украіны]]]]

Паводле гісторыка [[Павал Урбан|Паўла Ўрбана]], у XV—XVI стагодзьдзях адбываўся працэс сьціраньня этнічнай мяжы паміж русінамі і ліцьвінамі&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 121.&lt;/ref&gt;. У якасьці факту іх этнічнай інтэграцыі зазначаецца сьцьверджаньне [[Леў Сапега|Львом Сапегам]] у прадмове да [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1588 году]], што «''…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''», і ў той жа час дэкляраваньне ў 1-м артыкуле 4-га разьдзелу гэтага ж Статуту: «''А пісар земскі маець паруску, літарамі й словы рускімі, усі лісты, выпісы й позвы пісаці, а ня іншым языком і словы''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Яшчэ адным сьведчаньнем атаясамліваньня рускай і [[Ліцьвіны#Славянская літоўская мова|літоўскай]] моваў, што стала адным з вынікаў азначанага працэсу, ёсьць грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году, дзе пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся ўжо як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

Яшчэ ў XVII ст. польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}} адзначаў тагачаснае атаясамліваньне Русі і Літвы, якое тлумачыў агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы [[Літва старажытная|літвы]] ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Фактам этнічнай інтэграцыі русінаў і ліцьвінаў таксама ёсьць прывілейная грамата новаабранага караля польскага і вялікага князя літоўскага [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] ад 1 лютага 1588 году, дзе ён пацьвярджаў усе правы і прывілеі жыхароў Вялікага Княства Літоўскага: «''Найпярвей, Статут праў В. К. Літоўскага, цяпер новапапраўлены цераз дэпутатаў, ад станаў Вялікага Княства на то абраных, а на том сойме каранацыі нашай для пацьвержаньня нам паданы, змацняем і да ўжываньня даем (якож аб том прывілей наш, водле права іх Рускага, пісьмом Рускім абывацелем вялікага княства Літоўскага выдаці расказалі есьма)''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. У прывілеі ад 28 студзеня таго ж году аб зацьверджаньні і ўвядзеньні ў дзеяньне новага Літоўскага Статуту адзначалася ўдзячнасьць гаспадара палякам і ліцьвінам за пашырэньне межаў Рэчы Паспалітай і трыманьне абароны, і даваўся загад надрукаваць Статут на «рускай» і польскай мовах: «''Мы гаспадар знаючы быці павіннасьць нашу іж есма тым панствам, на каторых нас пан бог з ласкі і волі сваее сьвятое, за дабравольным абодвух народаў Кароны польскае і Вялікага княства Літоўскага, абраньнем пасадзіці рачыў, павінны права вольнасьці і свабоды іх ня толька цэла і непарушна дзяржаці. Але што бы наболей прымнажаці, справядлівасьць і абарону чыніці. Помнячы тэж і на тое, яка тыя абодва слаўныя народы, польскі і літоўскі &lt;…&gt; нас гаспадара, за пана сабе зьверхняга на карону польскую і на Вялікае княства Літоўскае ўзяці волелі, чаго мы, ўдзячны ад іх будучы і хоцячы ім заўжды праў, вольнасьцей, і свабод усялякіх прыкладам продкаў нашых прыбаўляці і прымнажаці &lt;…&gt; тот статут права Вялікага княства Літоўскага навапапраўлены сім прывілеем нашым сьцьвярджаем і ўсім станам Вялікага княства Літоўскага ку ўжываньню на ўсі патомныя часы выдаем &lt;…&gt; А іжбы тым рыхлей усім ку ведамасьці і ўжываньню прыйсьці мог. Прота тот статут навапапраўлены і прывілеямі земскімі пісьмом польскім і рускім друкаваці і ў паветы разаслаці вялелі есма''»&lt;ref&gt;[http://www.vkl.by/documents/64 Дакументы: Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 г. 1. Прывілеі]&lt;/ref&gt;. У гэтым жа рэчышчы тлумачыцца 9-ы артыкул трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]], які азначыў тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ліцьвінаў і русінаў, у той час як [[Жамойты|жамойтаў]] аднёс да ліку «обчых, чужаземцаў і загранічнікаў»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;.
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве а Русі''', родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага &lt;…&gt;. А хаця бы хто обчага народу за свае заслугі ў той Рэчы Паспалітай прышоў ку аселасьці з ласкі і даніны нашае, альбо каторым іншым правам; тагды таковыя толька аселасьці онае ўжываці маюць будучы абывацелем абецным Вялікага Княства і служачы службу земскую таму ж панству. Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін і Русін'''.}}

Яшчэ адным сьведчаньнем этнічнай інтэграцыі ліцьвінаў і русінаў ёсьць верш, напісаны ў 1621 годзе [[Ян Казімер Пашкевіч|Янам Казімерам Пашкевічам]] на аркушы [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1529 году]]: «''Польска квітнець лаціною, Літва квітнець рушчызною, / Бяз той у Польсцы не прабудзеш, / Бязь сей у Літве блазнам будзеш. / Той лаціна язык даець. / Та бяз Русі не ўтрываець / Ведз жа юж, Русь, іж твая хвала / Па ўсем сьвеце юж дайзрала / Весялі ж ся ты, русіне, / Твая слава нігды ня згіне''»&lt;ref&gt;[http://starbel.by/kultura/pashk.htm Ян Казимир Пашкевич. «Польска квитнет лациною…» (1621 г.)]&lt;/ref&gt;.

Пра этнічную інтэграцыю ліцьвінаў і русінаў (на думку аўтара, з прычыны агульнага германскага паходжаньня кіроўных дынастыяў&lt;ref&gt;Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/&lt;/ref&gt;) пісаў яшчэ ў 1835 годзе прафэсар-паліглёт {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі||ru|Сенковский, Осип Иванович}}, выхадзец зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнец [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], якога часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} (у першым артыкуле першага нумару 2020 году) назваў заснавальнікам [[Ліцьвінства|«ліцьвінізму»]]&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:East European population and languages - Russian map of 1907.jpg|значак|зьлева|200пкс|Расейская мапа 1907 г., на якой украінцы азначаюцца як {{мова-ru|«Малоруссы или Русины»|скарочана}}]]
[[Файл:Rusini1836.jpg|значак|Русіны: 1 і 2 — [[Галічына|галіцкія]], 3 — [[Карпацкая Русь|карпацкія]], 4 і 5 — [[Падольле|падольскія]], 1836 г.]]

Упершыню тэрмін зьявіўся ў дамове Русі зь [[Бізантыя]]й 911 году, потым у [[Праўда Яраслава|Праўдзе Яраслава]] (пачатак XI ст.), Падрабязнай Рускай Праўдзе (пачатак XII ст.), [[Лаўрэнцьеўскі летапіс|Лаўрэнцьеўскім летапісе]], на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]] — у дамове [[Смаленск]]у з [[Рыга]]й 1229 году&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;/&gt;. Разам з тым, першая вядомая дзяржава на этнічнай тэрыторыі беларусаў — [[Полацкае княства]] — у летапісах XII ст. не лічылася [[Русь]]сю&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 57.&lt;/ref&gt;. Напрыклад, [[Аповесьць мінулых часоў]] нават супрацьпастаўляе «Рускай зямлі» Полацкую і [[Смаленск]]ую. У пісьмовых крыніцах жыхары Полацкага княства да другой паловы XII ст. выступалі пад старой племянной назвай — [[крывічы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Нарыс гісторыі Беларусі (2001)|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|зьлева|200пкс|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]
{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

У 1383 годзе ўпершыню упамінаецца [[юрыдыка]] праваслаўных (уніяцкіх) мітрапалітаў ([[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія]]) у [[Вільня|Вільні]], якая атрымала назву [[Рускі Горад (Вільня)|Рускі Горад]]&lt;ref&gt;Пазднякоў В. Вільня // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 441.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Віцебск]]у, аднесенага ў [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] да ''літоўскіх гарадоў'' (як і большасьць беларускіх гарадоў&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;), гістарычна ўтварылася [[Русь (Віцебск)|прадмесьце Русь (Рускі пасад)]], дзе сяліліся купцы з [[Кіеў|Кіева]]&lt;ref&gt;Алексеев, Л. В. Полоцкая земля в IX—XIII вв. (Очерки истории Северной Белоруссии). — М.: Наука, 1966. С. 167.&lt;/ref&gt;. Мясцовасьць [[Руская Слабада]] (таксама як і ў Віцебску — у Задзьвіньні, па-за асноўным местам) існавала і ў суседнім [[Вяліж]]ы. А ў [[Берасьце|Берасьці]], паводле дакумэнту 1485 году, існавалі Нямецкая і Руская вуліцы&lt;ref&gt;[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115.&lt;/ref&gt;. Як адзначаюць дасьледнікі, у XVI—XVII стагодзьдзях этнонім «русь» перайшоў у разрад [[канфэсія|канфэсіёнімаў]]{{Заўвага|Тым часам беларускі гісторык [[Алег Дзярновіч]] мяркуе, што і да XVI ст. у свядомасьці большасьці «рускага» (праваслаўнага) насельніцтва ВКЛ «рускасьць» (як і «польскасьць») былі не маркёрамі «этнічнасьці», а пазначэньнем прыналежнасьці да мясцовай канфэсійнай агульнасьці, гэта значыць, фактычна канфэсіёнімамі, а не этнонімамі&lt;ref&gt;Дзярновіч А. Праблемы ідэнтыфікацыі беларускага і ўкраінскага сацыякультурнага і сацыялінгвістычнага комплексаў у прасторы ВКЛ // Пяты Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 5. = The Fifth International Congress of Belarusian Studies. Working Papers. Volume 5. — Kaunas: Vytautas Magnus University Press, 2016. С. 56.&lt;/ref&gt;}}, а як этнонім ужываўся толькі датычна жыхароў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;/&gt;, тым часам найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці [[беларусы|беларускага народу]] была назва [[ліцьвіны]], якая адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Польська карта народо-населення Центральної Європи 1927 року..jpg|значак|зьлева|200пкс|Польская мапа 1927 г., на якой украінцы азначаюцца як {{мова-pl|«Rusini»|скарочана}}, а беларусы як {{мова-pl|«Biało Rusini»|скарочана}}]]
[[Файл:Русини1863.jpg|значак|Русіны, 1863 г.]]

Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі]], якую праводзілі ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім [[Балтыйскія мовы|балтыйскім]] народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «русінамі»&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1825 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt;, а ў 1827 годзе ён азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе славуты паэт [[Адам Міцкевіч]], які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], зазначаў у сваёй лекцыі ў [[Парыж]]ы: «''На беларускай мове, якую называюць рускай або літоўска-рускай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Język Bialoruski, nazwany Ruskim albo Litewsko-Ruskim, którym mówi dziesięć milionów jest najbogatszy i naczystszy, uprawiany niegdyś i od wielkich książ t używany w ich układach sojuszniczych za czasów niepodległości Wielkiego Xięcia Litewskiego»|скарочана}}&lt;ref&gt;Trzeci Maj. [http://cyfrowe.mnk.pl/Content/396/1842_098.pdf?fbclid=IwAR2VyLmTV_6Psf4RhpV2aLF1d4K-zRxq3dKeZhJgiDo6f-ETJWbwVgPMArg Nr. 48], 1842. S. 285.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;.  Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;. 
У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;, а таксама апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.&lt;/ref&gt;}}. Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі ''руская'', ''наша простая руская'', ''літоўская'' і ''літоўска-руская''&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;.

На [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]] назва «русіны» зрэдку ўжывалася да пачатку XX стагодзьдзя&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;/&gt;. Таксама тэрмін «русіны» выкарыстоўваўся ў замежных працах дзеля азначэньня этнічных групаў насельніцтва Заходняй Украіны ([[Букавіна]], [[Галічына|Галіччына]], [[Закарпацьце]]). У час перапісу 1921 году ў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспубліцы]] русінамі назвалі сябе некаторыя жыхары [[Палескае ваяводзтва|Палескага]] (156 142 чал.; у склад гэтага ваяводзтва ўвайшлі этнічна [[Украінцы|ўкраінскія]] [[Камень-Кашырскі]] і [[Сарны|Сарненскі]] паветы) і [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага]] (250 чал.) ваяводзтваў, [[Віленскае ваяводзтва (1926—1939)|Віленскай зямлі]] (56 чал.), Браслаўскага, Дунілавіцкага, Дзісенскага й Вялейскага паветаў&lt;ref name=&quot;Pazdniakou-2001&quot;/&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-1}}
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.

{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Усходнія славяне]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Расеі]]</text>
      <sha1>k6g0l8btvdir82pkjbpapui3vjf4ats</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гары Кейн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194619</id>
    <revision>
      <id>2334326</id>
      <parentid>2318167</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T20:52:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Harry_Kane?oldid=1106192838</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4367" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Гары Кейн
|клюб                 = [[Тотэнгэм Готспур]]
|нумар                = 10
|гады                 = 2011—&lt;br/&gt;2011&lt;br/&gt;2012&lt;br/&gt;2012—2013&lt;br/&gt;2013
|клюбы                = [[Тотэнгэм Готспур]]&lt;br/&gt;→ [[Лейтан Орыент]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Мілўол Лёндан|Мілўол]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Норыдж Сіці]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Лэстэр Сіці]] (арэнда)
|гульні(галы)         = 282 (185)&lt;br/&gt;18 (5)&lt;br/&gt;22 (7)&lt;br/&gt;3 (0)&lt;br/&gt;15 (2)
|нац гады             = 2015—
|нац зборная          = {{Футбол Ангельшчына|няма}}
|нац гульні(галы)     = 73 (50)
|абнаўленьне(клюб)    = 20 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 14 чэрвеня 2022
}}
'''Га́ры Кейн''' ({{мова-en|Harry Kane}}; нарадзіўся 28 ліпеня 1993 году) — ангельскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Тотэнгэм Готспур]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. Кейн лічыцца адным з найлепшых нападнікаў у сьвеце, дзякуючы сваім выніковымі паказчыкамі і здольнасьцю распачаць удалыя наступы на браму супернікаў&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/football/news/11675/11865398/harry-kane-tottenham-and-england-forward-the-best-striker-in-the-world-says-david-villa «Harry Kane: Tottenham and England forward 'the best striker in the world', says David Villa»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/best-strikers-in-the-world-ronaldo-lewandowski-harry-kane «Ranked! The 10 best strikers in the world»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Ён займае другое месца ў клюбе паводле колькасьці галоў за ўсе часы, пры гэтым ачольваючы сьпіс бамбардзіраў Прэм’ер-лігі, калі лічыць толькі галы ў складзе адной дружыны&lt;ref&gt;[https://www.si.com/soccer/2022/08/20/harry-kane-set-premier-league-record-with-saturday-goal-video «Harry Kane Sets Premier League Record»]. Sports Illustrated.&lt;/ref&gt;. Ёсьць адным з ключавых постасцьяў зборнай Ангельшчыны, якой дапамог дасягнуць фіналу буйных першынстваў на чэмпіянаце Эўропы 2020 году ўпершыню ў гісторыі ангельскага футболу зь фіналу чэмпіянату сьвету 1966 году&lt;ref&gt;[https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/euro-2021/2021/07/11/england-reached-first-final-55-years/amp/ «How England reached their first final in 55 years»]. The Telegraph.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Кейн у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
|Ангельшчына на ЧС-2018
|Ангельшчына на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кейн, Гары}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тотэнгэм Готспур»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лейтан Орыент»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мілўол» Лёндан]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Норыдж Сіці»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лэстэр Сіці»]]</text>
      <sha1>g3may35m9ng7qrjt1vdpwnmuw2sjn5n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334327</id>
      <parentid>2334326</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T20:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4536" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Гары Кейн
|клюб                 = [[Тотэнгэм Готспур]]
|нумар                = 10
|гады                 = 2011—&lt;br/&gt;2011&lt;br/&gt;2012&lt;br/&gt;2012—2013&lt;br/&gt;2013
|клюбы                = [[Тотэнгэм Готспур]]&lt;br/&gt;→ [[Лейтан Орыент]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Мілўол Лёндан|Мілўол]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Норыдж Сіці]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Лэстэр Сіці]] (арэнда)
|гульні(галы)         = 282 (185)&lt;br/&gt;18 (5)&lt;br/&gt;22 (7)&lt;br/&gt;3 (0)&lt;br/&gt;15 (2)
|нац гады             = 2015—
|нац зборная          = {{Футбол Ангельшчына|няма}}
|нац гульні(галы)     = 73 (50)
|абнаўленьне(клюб)    = 20 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 14 чэрвеня 2022
}}
'''Га́ры Кейн''' ({{мова-en|Harry Kane}}; нарадзіўся 28 ліпеня 1993 году) — ангельскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Тотэнгэм Готспур]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. Кейн лічыцца адным з найлепшых нападнікаў у сьвеце, дзякуючы сваім выніковымі паказчыкамі і здольнасьцю распачаць удалыя наступы на браму супернікаў&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/football/news/11675/11865398/harry-kane-tottenham-and-england-forward-the-best-striker-in-the-world-says-david-villa «Harry Kane: Tottenham and England forward 'the best striker in the world', says David Villa»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/best-strikers-in-the-world-ronaldo-lewandowski-harry-kane «Ranked! The 10 best strikers in the world»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Ён займае другое месца ў клюбе паводле колькасьці галоў за ўсе часы, пры гэтым ачольваючы сьпіс бамбардзіраў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]], калі лічыць толькі галы ў складзе адной дружыны&lt;ref&gt;[https://www.si.com/soccer/2022/08/20/harry-kane-set-premier-league-record-with-saturday-goal-video «Harry Kane Sets Premier League Record»]. Sports Illustrated.&lt;/ref&gt;. Ёсьць адным з ключавых постасцьяў зборнай Ангельшчыны, якой дапамог дасягнуць фіналу буйных першынстваў на [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянаце Эўропы 2020 году]] ўпершыню ў гісторыі ангельскага футболу зь фіналу [[чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|чэмпіянату сьвету 1966 году]]&lt;ref&gt;[https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/euro-2021/2021/07/11/england-reached-first-final-55-years/amp/ «How England reached their first final in 55 years»]. The Telegraph.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Кейн у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
|Ангельшчына на ЧС-2018
|Ангельшчына на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кейн, Гары}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тотэнгэм Готспур»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лейтан Орыент»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мілўол» Лёндан]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Норыдж Сіці»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лэстэр Сіці»]]</text>
      <sha1>7y2jho6mjxqw3r4t4o6hiqs216qsozo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334328</id>
      <parentid>2334327</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T20:55:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4536" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Гары Кейн
|клюб                 = [[Тотэнгэм Готспур]]
|нумар                = 10
|гады                 = 2011—&lt;br/&gt;2011&lt;br/&gt;2012&lt;br/&gt;2012—2013&lt;br/&gt;2013
|клюбы                = [[Тотэнгэм Готспур]]&lt;br/&gt;→ [[Лейтан Орыент]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Мілўол Лёндан|Мілўол]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Норыдж Сіці]] (арэнда)&lt;br/&gt;→ [[Лэстэр Сіці]] (арэнда)
|гульні(галы)         = 282 (185)&lt;br/&gt;18 (5)&lt;br/&gt;22 (7)&lt;br/&gt;3 (0)&lt;br/&gt;15 (2)
|нац гады             = 2015—
|нац зборная          = {{Футбол Ангельшчына|няма}}
|нац гульні(галы)     = 73 (50)
|абнаўленьне(клюб)    = 20 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 14 чэрвеня 2022
}}
'''Га́ры Кейн''' ({{мова-en|Harry Kane}}; нарадзіўся 28 ліпеня 1993 году) — ангельскі футбаліст, нападнік клюбу «[[Тотэнгэм Готспур]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. Кейн лічыцца адным з найлепшых нападнікаў у сьвеце, дзякуючы сваім выніковымі паказчыкамі і здольнасьцю распачаць удалыя наступы на браму супернікаў&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/football/news/11675/11865398/harry-kane-tottenham-and-england-forward-the-best-striker-in-the-world-says-david-villa «Harry Kane: Tottenham and England forward 'the best striker in the world', says David Villa»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/best-strikers-in-the-world-ronaldo-lewandowski-harry-kane «Ranked! The 10 best strikers in the world»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Ён займае другое месца ў клюбе паводле колькасьці галоў за ўсе часы, пры гэтым ачольваючы сьпіс бамбардзіраў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]], калі лічыць толькі галы ў складзе адной дружыны&lt;ref&gt;[https://www.si.com/soccer/2022/08/20/harry-kane-set-premier-league-record-with-saturday-goal-video «Harry Kane Sets Premier League Record»]. Sports Illustrated.&lt;/ref&gt;. Ёсьць адной з ключавых постасьцяў зборнай Ангельшчыны, якой дапамог дасягнуць фіналу буйных першынстваў на [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянаце Эўропы 2020 году]] ўпершыню ў гісторыі ангельскага футболу зь фіналу [[чэмпіянат сьвету па футболе 1966 году|чэмпіянату сьвету 1966 году]]&lt;ref&gt;[https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/euro-2021/2021/07/11/england-reached-first-final-55-years/amp/ «How England reached their first final in 55 years»]. The Telegraph.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Кейн у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
|Ангельшчына на ЧС-2018
|Ангельшчына на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кейн, Гары}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Тотэнгэм Готспур»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лейтан Орыент»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мілўол» Лёндан]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Норыдж Сіці»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лэстэр Сіці»]]</text>
      <sha1>bdfob660clvobj4wphebglzl0b1em0l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кіліян Мбапэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194673</id>
    <revision>
      <id>2334324</id>
      <parentid>2317768</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T20:37:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Kylian_Mbappé?oldid=1105792811</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9610" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Кіліян Мбапэ
|клюб                 = [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|нумар                = 7
|гады                 = 2016—2018&lt;br/&gt;2017—2018&lt;br/&gt;2018—
|клюбы                = [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]&lt;br/&gt;→ [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] (арэнда)&lt;br/&gt;[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|гульні(галы)         = 41 (16)&lt;br/&gt;27 (13)&lt;br/&gt;117 (110)
|нац гады             = 2017—
|нац зборная          = {{Футбол Францыя|няма}}
|нац гульні(галы)     = 57 (27)
|абнаўленьне(клюб)    = 21 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 13 чэрвеня 2022
}}
'''Кілія́н Мбапэ́''' ({{мова-fr|Kylian Mbappé}}; нарадзіўся 20 сьнежня 1998 году) — францускі футбаліст, нападнік клюбу «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]» і [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]]. Чэмпіён сьвету 2018 году. Лічыцца адным з найлепшых гульцоў у сьвеце, ён вядомы сваімі бамбардырскімі здольнасьцямі, дрыблінгам і хуткасьцю.

== Кар’ера ==
Мбапэ нарадзіўся ў Парыжы ў сям’і футбольнага трэнэра Вільфрэда, камэрунскага паходжаньня, і былой гандбалісткі кабільскага паходжаньня Файзы Лямары. Выхоўваўся наведваючы каталіцкую школу ў [[Бандзі]]. Футболам пачаў займацца 6-гадовым веку ў мясцовым футбольным клюбам, дзе яго выхоўваў бацька. Празь нейкі час хлопец перабраўся ў акадэмію Францускай фэдэрацыі футболу ў «Клерфантэне». Дзякуючы ўражваючым выступам зацікавіў супэрклюбы, як то мадрыдзкі «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]», «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]», «[[Манчэстэр Сіці]]» і «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]», але ў выніку абраў «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20170205153728/http://www.fourfourtwo.com/sg/features/kylian-mbappe-monaco-teen-who-might-be-europes-most-wanted-youngster «Kylian Mbappe: the Monaco teen who might be Europe’s most wanted youngster»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;.

Далучыўшыся да табару манэгаскаў Мбапэ ў хуткім часе прыцягнуў увагу галоўнага трэнэра клюбу [[Леанарду Жардым]]а, які прасунуў футбаліста ў гулоўную дружыну ўсяго толькі праз тры тыдня пасьля далучэньня да рэзэрвовага складу&lt;ref&gt;[https://archive.today/20210504204402/https://www.skysports.com/football/story-telling/11095/12292674/kylian-mbappe-back-in-manchester-the-story-of-psg-forwards-first-champions-league-goal-for-monaco-at-the-etihad-stadium «Mbappe: Made in Manchester»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. У колерах «Манака» дэбютаваў 2 сьнежня 2015 году, зьмяніўшы [[Фабію Куэнтран]]а на 88-й хвіліне матчу супраць «[[Кан (футбольны клюб)|Кану]]» (1:1)&lt;ref name=&quot;asmonaco&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160917062420/http://www.asmonaco.com/en/article/kylian-mbappe-lottin-becomes-the-cluba-s-youngest-player-69510.html «Kylian Mbappe-Lottin becomes the club’s youngest player»]. AS Monaco.&lt;/ref&gt;. Такім чынам, ён стаў самым маладым дэбютантам у гісторыі клюбу, пераадолеўшы рэкорд, усталяваны [[Т’еры Анры]]&lt;ref name=&quot;asmonaco&quot;/&gt;. 20 лютага 2016 году адзначыўся першым голам за клюб, калі трапна пацэліў спартовы ладунак у браму футбольнага клюбу «[[Труа (футбольны клюб)|Труа]]» ў пераможным зь лікам 3:1 матчы&lt;ref name=&quot;espnfc&quot;&gt;[http://www.espnfc.com/story/2814219/kylian-mbappe-offered-monaco-contract-amid-arsenal-talk «Kylian Mbappe offered Monaco contract amid Arsenal, Liverpool links»]. ESPN&lt;/ref&gt;. Гэтым ён яшчэ раз перасягнуў рэкорд Т’еры Анры, які быў да гэтага часу самым маладым бамбардзірам у гісторыі «Манака»&lt;ref name=&quot;espnfc&quot;/&gt;. У [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2016—2017 гадоў|сэзоне 2016—2017 гадоў]] сапраўды стаў асноўным нападнікам клюбу, разам зь якім здабыў тытул чэмпіёна Францыі.

Сваёй гульнёй прыцягнуў увагу «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]», які, аднак, празь перасьцярогу аб парушэньні правілаў [[фінансавы фэйр-плэй|фінансавага фэйр-плэй]], ня адразу выкупіў правы на футбаліста, а спачатку арэндаваў яго 31 жніўня 2017 году. Толькі 1 ліпеня 2018 году гулец стаў паўнапраўным футбалістам парыжанаў. За маладога гелеадора сталічны клюбы выдаткаваў 180 млн эўра. Такім чынам, Мбапэ стаў другім самым дарагім футбалістам у гісторыі футбола, за выняткам свайго новага клюбнага партнэра [[Нэймар]]а. Ён згуляў адразу пачаў гуляць ключавую ролю ў камандзе. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2017—2018 гадоў|сэзону 2017—2018 гадоў]] у [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 1]] ён зарабіў на свой рахунак 13 галоў і 8 асыстэнцкіх пунктаў у 28 матчах. У ліпені 2018 году пасьля сыходу [[Лукас Моўра|Лукаса Моўры]] скарыстаў нумер 7 і ужо ў першым сваім матчы чэмпіёнату супраць «[[Генгам (футбольны клюб)|Генгаму]]» двойчы трапна пацэліў у браму супернікаў, здабыўшы для клюбу перамогу зь лікам 3:1&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180914220400/https://www.bbc.co.uk/sport/football/45228476 «Mbappe scores twice in Lique 1 return to seal PSG fight-back»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. [[ЧэмпіянатФранцыі па футболе 2018—2019 гадоў|Сэзон 2018—2019 гадоў]] скончыў на першым радку сьпісу найлейпшых бамбардзіраў францускага першынства, настраляўшы 33 галы.

== Дасягненьні ==
'''«Манака»''':
* [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2017

'''«Пары Сэн-Жэрмэн»''':
* [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2018, 2019, 2020, 2022
* Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2018, 2020, 2021
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка Францыі]]: 2018, 2020
* Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2019, 2020

'''Францыя''':
* Чэмпіён сьвету: [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* {{Worldfootball}}

{{Склад ФК ПСЖ Парыж}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Мбапэ ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}};
|Францыя на ЧС-2018
|Францыя на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мбапэ, Кіліян}}
[[Катэгорыя:Францускія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манака»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]]</text>
      <sha1>gtn0m6ub5inmfs8f2at5j2hfy6h28km</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334325</id>
      <parentid>2334324</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T20:37:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Кар’ера */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9610" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Кіліян Мбапэ
|клюб                 = [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|нумар                = 7
|гады                 = 2016—2018&lt;br/&gt;2017—2018&lt;br/&gt;2018—
|клюбы                = [[Манака (футбольны клюб)|Манака]]&lt;br/&gt;→ [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] (арэнда)&lt;br/&gt;[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|гульні(галы)         = 41 (16)&lt;br/&gt;27 (13)&lt;br/&gt;117 (110)
|нац гады             = 2017—
|нац зборная          = {{Футбол Францыя|няма}}
|нац гульні(галы)     = 57 (27)
|абнаўленьне(клюб)    = 21 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 13 чэрвеня 2022
}}
'''Кілія́н Мбапэ́''' ({{мова-fr|Kylian Mbappé}}; нарадзіўся 20 сьнежня 1998 году) — францускі футбаліст, нападнік клюбу «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]» і [[Зборная Францыі па футболе|нацыянальнай зборнай Францыі]]. Чэмпіён сьвету 2018 году. Лічыцца адным з найлепшых гульцоў у сьвеце, ён вядомы сваімі бамбардырскімі здольнасьцямі, дрыблінгам і хуткасьцю.

== Кар’ера ==
Мбапэ нарадзіўся ў Парыжы ў сям’і футбольнага трэнэра Вільфрэда, камэрунскага паходжаньня, і былой гандбалісткі кабільскага паходжаньня Файзы Лямары. Выхоўваўся наведваючы каталіцкую школу ў [[Бандзі]]. Футболам пачаў займацца 6-гадовым веку ў мясцовым футбольным клюбам, дзе яго выхоўваў бацька. Празь нейкі час хлопец перабраўся ў акадэмію Францускай фэдэрацыі футболу ў «Клерфантэне». Дзякуючы ўражваючым выступам зацікавіў супэрклюбы, як то мадрыдзкі «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]», «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]», «[[Манчэстэр Сіці]]» і «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]», але ў выніку абраў «[[Манака (футбольны клюб)|Манака]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20170205153728/http://www.fourfourtwo.com/sg/features/kylian-mbappe-monaco-teen-who-might-be-europes-most-wanted-youngster «Kylian Mbappe: the Monaco teen who might be Europe’s most wanted youngster»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;.

Далучыўшыся да табару манэгаскаў Мбапэ ў хуткім часе прыцягнуў увагу галоўнага трэнэра клюбу [[Леанарду Жардым]]а, які прасунуў футбаліста ў галоўную дружыну ўсяго толькі праз тры тыдня пасьля далучэньня да рэзэрвовага складу&lt;ref&gt;[https://archive.today/20210504204402/https://www.skysports.com/football/story-telling/11095/12292674/kylian-mbappe-back-in-manchester-the-story-of-psg-forwards-first-champions-league-goal-for-monaco-at-the-etihad-stadium «Mbappe: Made in Manchester»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. У колерах «Манака» дэбютаваў 2 сьнежня 2015 году, зьмяніўшы [[Фабію Куэнтран]]а на 88-й хвіліне матчу супраць «[[Кан (футбольны клюб)|Кану]]» (1:1)&lt;ref name=&quot;asmonaco&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160917062420/http://www.asmonaco.com/en/article/kylian-mbappe-lottin-becomes-the-cluba-s-youngest-player-69510.html «Kylian Mbappe-Lottin becomes the club’s youngest player»]. AS Monaco.&lt;/ref&gt;. Такім чынам, ён стаў самым маладым дэбютантам у гісторыі клюбу, пераадолеўшы рэкорд, усталяваны [[Т’еры Анры]]&lt;ref name=&quot;asmonaco&quot;/&gt;. 20 лютага 2016 году адзначыўся першым голам за клюб, калі трапна пацэліў спартовы ладунак у браму футбольнага клюбу «[[Труа (футбольны клюб)|Труа]]» ў пераможным зь лікам 3:1 матчы&lt;ref name=&quot;espnfc&quot;&gt;[http://www.espnfc.com/story/2814219/kylian-mbappe-offered-monaco-contract-amid-arsenal-talk «Kylian Mbappe offered Monaco contract amid Arsenal, Liverpool links»]. ESPN&lt;/ref&gt;. Гэтым ён яшчэ раз перасягнуў рэкорд Т’еры Анры, які быў да гэтага часу самым маладым бамбардзірам у гісторыі «Манака»&lt;ref name=&quot;espnfc&quot;/&gt;. У [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2016—2017 гадоў|сэзоне 2016—2017 гадоў]] сапраўды стаў асноўным нападнікам клюбу, разам зь якім здабыў тытул чэмпіёна Францыі.

Сваёй гульнёй прыцягнуў увагу «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]», які, аднак, празь перасьцярогу аб парушэньні правілаў [[фінансавы фэйр-плэй|фінансавага фэйр-плэй]], ня адразу выкупіў правы на футбаліста, а спачатку арэндаваў яго 31 жніўня 2017 году. Толькі 1 ліпеня 2018 году гулец стаў паўнапраўным футбалістам парыжанаў. За маладога гелеадора сталічны клюбы выдаткаваў 180 млн эўра. Такім чынам, Мбапэ стаў другім самым дарагім футбалістам у гісторыі футбола, за выняткам свайго новага клюбнага партнэра [[Нэймар]]а. Ён згуляў адразу пачаў гуляць ключавую ролю ў камандзе. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Францыі па футболе 2017—2018 гадоў|сэзону 2017—2018 гадоў]] у [[Ліга 1 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 1]] ён зарабіў на свой рахунак 13 галоў і 8 асыстэнцкіх пунктаў у 28 матчах. У ліпені 2018 году пасьля сыходу [[Лукас Моўра|Лукаса Моўры]] скарыстаў нумер 7 і ужо ў першым сваім матчы чэмпіёнату супраць «[[Генгам (футбольны клюб)|Генгаму]]» двойчы трапна пацэліў у браму супернікаў, здабыўшы для клюбу перамогу зь лікам 3:1&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180914220400/https://www.bbc.co.uk/sport/football/45228476 «Mbappe scores twice in Lique 1 return to seal PSG fight-back»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. [[ЧэмпіянатФранцыі па футболе 2018—2019 гадоў|Сэзон 2018—2019 гадоў]] скончыў на першым радку сьпісу найлейпшых бамбардзіраў францускага першынства, настраляўшы 33 галы.

== Дасягненьні ==
'''«Манака»''':
* [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2017

'''«Пары Сэн-Жэрмэн»''':
* [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2018, 2019, 2020, 2022
* Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2018, 2020, 2021
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка Францыі]]: 2018, 2020
* Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2019, 2020

'''Францыя''':
* Чэмпіён сьвету: [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|2018]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* {{Worldfootball}}

{{Склад ФК ПСЖ Парыж}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Мбапэ ў складзе [[Зборная Францыі па футболе|зборнай Францыі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Францыя}};
|Францыя на ЧС-2018
|Францыя на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мбапэ, Кіліян}}
[[Катэгорыя:Францускія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Францыі]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манака»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]]</text>
      <sha1>topf3lvsl9bn7wsnmnd171750pnoqjx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жураўліны крык</title>
    <ns>0</ns>
    <id>237774</id>
    <revision>
      <id>2334347</id>
      <parentid>2194172</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T02:49:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>198.200.84.42</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Сюжэт */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4319" xml:space="preserve">{{Літаратурны твор 
|Назва               = Жураўліны крык
|Выява               = Жураўліны крык 1960.jpg
|Памер               = 
|Подпіс выявы        = Вокладка зборніку «Жураўліны крык», 1960 год
|Жанр                = аповесьць
|Аўтар               = [[Васіль Быкаў]]
|Мова арыгіналу      = беларуская
|Напісаны            = 1959
|Публікацыя          = 1960
|Папярэдні твор      = 
|Электронная вэрсія  = https://knihi.com/Vasil_Bykau/Zurauliny_kryk.html
}}
'''«Жураўліны крык»''' — аповесьць [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]], упершыню выйшла ў часопісе «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]» (1960, № 2), у асобным выданьні — у зборніку аўтара ў 1960 годзе&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Vasil_Bykau/Douhaja_daroha_dadomu.html#footnote-88 Доўгая дарога дадому], кніга ўспамінаў Васіля Быкава&lt;/ref&gt;. Апавядае пра гісторыю шасьці чырвонаармейцаў, якіх пакінулі на чыгуначным пераезьдзе, каб затрымаць наступ немцаў і выратаваць полк.

== Сюжэт ==
[[Расея]], [[Вялікая Айчынная вайна]]. Шэсьць чырвонаармейцаў атрымалі загад прыкрыць адыход савецкага падразьдзяленьня, затрымаць праціўніка на 24 гадзіны. Усе шасьцёра — розныя людзі. Пшанічны — сын раскулачанага ў часы [[Калектывізацыя|калектывізацыі]]. Тое, што яго бацька — кулак, сапсавала яму ўсё жыцьцё, пазбавіла магчымасьці атрымаць адукацыю, знайсьці добрую працу, пабудаваць прымальнае жыцьцё. Пакрыўджаны на [[сталін]]скі рэжым, ён вырашае здацца ў палон.

Інтэлігент Фішэр, вучоны, кандыдат мастацтвазнаўства, зусім не ваенны чалавек. Вялікіх намаганьняў каштуе яму застрэліць нямецкага салдата — першага і апошняга забітага ім у жыцьці чалавека. Ганарысты і самаўпэўнены Аўсееў, выпускнік вайсковай вучэльні, у адказны момант спрабуе ўцячы з поля бою. Хітры і жулікаваты Сьвіст, хлопец з крымінальным мінулым, кідаецца на танк і падрывае яго коштам свайго жыцьця. Пад канец бою на полі застаецца застаецца толькі малады салдат Глечык. ЁН чакае новага наступу фашыстаў, а ў душы прагаю да жыцьця ў хлопца біўся прызыўны жураўліны крык…

== Экранізацыя ==
У 1975 годзе [[Беларусьфільм]] зьняў трохсэрыйны фільм [[Доўгія вёрсты вайны (фільм)|Доўгія вёрсты вайны]], першая сэрыя якога створана на падставе Жураўлінага крыку, а сцэнар да фільму пісаў сам Быкаў. Сюжэт трохі стужкі адрозьніваецца ад аповесьці.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://knihi.com/Vasil_Bykau/Zurauliny_kryk.html Жураўліны крык] на Беларускай палічцы

[[Катэгорыя:Творы Васіля Быкава]]
[[Катэгорыя:Кнігі пра Вялікую Айчынную вайну]]
[[Катэгорыя:Кнігі 1960 году]]
[[Катэгорыя:Кнігі пра Другую сусьветную вайну]]</text>
      <sha1>h140wnbcyobxvgfn9xsu2vzn909wm5e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Трэцяя ракета</title>
    <ns>0</ns>
    <id>237813</id>
    <revision>
      <id>2334346</id>
      <parentid>2177238</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T02:45:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>198.200.84.42</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Сюжэт */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3986" xml:space="preserve">{{Літаратурны твор 
|Назва               = Трэцяя ракета
|Выява               = Трэцяя ракета.jpg
|Памер               = 
|Подпіс выявы        = Тытульны аркуш «Трэцяй ракеты» з подпісам аўтара 
|Жанр                = аповесьць
|Аўтар               = [[Васіль Быкаў]]
|Мова арыгіналу      = беларуская
|Напісаны            = 
|Публікацыя          = 1962
|Папярэдні твор      = 
|Электронная вэрсія  = https://knihi.com/Vasil_Bykau/Treciaja_rakieta.html
}}
{{Іншыя значэньні}}
'''«Трэ́цяя раке́та»''' — аповесьць [[Васіль Быкаў|Васіля Быкава]], упершыню выйшла ў часопісе «[[Маладосць]]» №2 у 1962 годзе і ў асобным выданьні — у той самы год&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Vasil_Bykau/Douhaja_daroha_dadomu.html#footnote-88 Доўгая дарога дадому],
кніга ўспамінаў Васіля Быкава&lt;/ref&gt;. За гэты твор у 1964 годзе Быкаў стаў Ляўрэатам [[Літаратурная прэмія імя Якуба Коласа|Літаратурнай прэміі імя Я. Коласа]].

== Падставы напісаньня ==
[[Васіль Быкаў]], прачытаўшы некалькі вайсковых твораў [[Рыгор Бакланаў|Рыгора Бакланава]], адклаў усё і жарсна сеў пісаць «Трэцюю ракету». Але не пасьпеў яе скончыць за вясну, а летам яго выклікалі на вайсковыя зборы ў [[Наваградак]]. Нават у войску Быкаў працягваў пісаць кнігу.
{{Цытата|
Мабыць, ніводную я не пісаў з такой апантанасьцю, як «Трэцюю ракету», сам ня ведаю, зь якой прычыны. Бывала, як толькі наставала пасьляабедзьдзе і па звыклым распарадку дня вайскоўцы клаліся спаць, я бег у ціхманы куток салдацкай курылкі і пісаў — алаўком у сшытку.|Васіль Быкаў|Доўгая дарога дадому}}

== Сюжэт ==
[[Нямецка-савецкая вайна]] ў [[Румынія|Румыніі]]. [[Артылерыя|Артылерыйскі]] [[разьлік]] трое [[Содні|содняў]] адрэзаны ад сваіх. Лёс зьвёў у адным акопе розных людзей, якім трэба адбіць першую танкавую атаку [[Трэці Райх|фашыстаў]]. У цяжкія часіны і сьмяротнай небясьпецы выяўляюцца сапраўдныя чалавечыя характары…

== Экранізацыя ==
У 1963 годзе [[Беларусьфільм]] зьняў фільм паводле аповесьці пад назвай «[[Трэцяя ракета (фільм)|Трэцяя ракета]]». Гэта была першая экранізацыя твора [[Васіль Быкаў|Быкава]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://knihi.com/Vasil_Bykau/Treciaja_rakieta.html Трэцяя ракета] на Беларускай палічцы

[[Катэгорыя:Творы Васіля Быкава]]
[[Катэгорыя:Кнігі пра Вялікую Айчынную вайну]]
[[Катэгорыя:Кнігі 1962 году]]
[[Катэгорыя:Кнігі пра Другую сусьветную вайну]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя літаратурныя творы]]</text>
      <sha1>pl7o7l4glj2hnvc4e3e8dfz0jwaplcz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Антаніна Абрэмбская-Яблонская</title>
    <ns>0</ns>
    <id>243050</id>
    <revision>
      <id>2334357</id>
      <parentid>2317484</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T07:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8251" xml:space="preserve">'''Антанíна Абрэмбская-Яблонская''' (часам Абрэмбска-Яблоньска, [[Польская мова|па-польску]]: Antonina Obrębska-Jabłońska; 12 cтудзеня 1901, [[вёска]] Пчэльня, [[Падольле]], [[Украіна]] - 19 лістапада 1994, [[Варшава]], [[Польшча]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.1. А-Аршын. Мінск, 1996, с. 42.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;) - польская [[мовазнаўца]], [[Паляніст|паляністка]], [[Славіст|славістка]], [[Прафэсар|прафэсарка]], заснавальніца польскай [[Беларусістыка|беларусістыкі]].  {{Навуковец|Імя=Антаніна Абрэмская-Яблонская|Арыгінал імя=Antonina Obrębska-Jabłońska|Дата нараджэньня=12 студзеня 1901|Месца нараджэньня=вёска Пчэльня, Падольле, Украіна, Расейская імпэрыя|Дата сьмерці=19 лістапада 1994|Месца сьмерці=Варшава, Польшча|Альма-матэр=Ягелонскі ўнівэрсытэт, Кракаў|Навуковая сфэра=Мовазнаўства, паляністыка, славістыка, беларусістыка|Месца працы=Варшаўскі ўнівэрсытэт|Вядомы як=Заснавальніца польскай беларусістыкі|Навуковая ступень=Доктарка габілітаваная}}

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзілася ва [[Украіна|Ўкраіне]]. Школьную адукацыю пачала атрымліваць у [[Кіеў|Кіеве]] ў 1908 годзе. 

Антаніна Абрэмбская навучалася ў [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскім унівэрсытэце]] з 1919 году. Потым перавялася ў [[Ягелонскі ўнівэрсытэт]], які скончыла ў 1925 годзе, атрымаўшы ступень доктаркі [[Філязофія|філязофіі]] на аснове дысэртацыі пад назвай «Гісторыя мужчынскага роду ў польскай мове»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Elżbieta Smułkowa: Antonina Obrębska-Jabłońska, [w:] Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816-2016: Portrety uczonych profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 368–382.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1925-1934 гадах працавала ў [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]]. З 1933 да пэнсіі ў 1971 працавала ў [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскім унівэрсытэце]].

У 1933 годзе Антаніна Абрэмбская пабралася шлюбам з Вітальдам Яблонскім, пазьней выбітным сінолягам і прафэсарам Варшаўскага ўнівэрсытэту&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Elżbieta Smułkowa, Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994) [w:] Tejże, Moje pogranicza w historii, języku i wspomnieniach, Warszawa 2016, s. 271-290.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Брат Антаніны Абрэмскай-Яблонскай - [[Юзаф Абрэмбскі]] (1905-1967), вядомы польскі этнасацыёляг і [[дасьледнік]] [[Палесьсе|Палесься]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ігар Капылоў, “Брат і сястра: Юзаф і Антаніна Абрэмбскія – даследчыкі Беларусі”, Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа, https://web.archive.org/web/20200920003845/http://iml.basnet.by/kanfierencyi/%E2%80%9Cbrat-i-siastra-iuzaf-i-antanina-abrembskija-%E2%80%93-dasliedcyki-bielarusi%E2%80%9D&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1954 годзе стала надзвычайнай, а ў 1962 годзе звычайнай прафэсаркай Варшаўскага ўнівэрсытэту.

У 1956 годзе заснавала катэдру беларускай філялёгіі (з 2005 году катэдра беларусістыкі) ў Варшаўскім унівэрсытэце, якую ўзначальвала да пэнсіі ў 1971 годзе. 

Памерла ў 1994 годзе ў Варшаве. Пахаваная на вайсковых могілках Павонзкі. 

== Дзейнасьць ==
Акрамя навуковай працы, яна таксама займалася перакладамі. Антаніна Абрэмбская-Яблонская пераклала «[[Слова пра паход Ігараў]]» на польскую мову (1954), падрыхтавала навуковае выданьне перакладу на беларускую мову «[[Пан Тадэвуш|Пана Тадэвуша]]», зробленага ў 20-30-я гады [[Браніслаў Тарашкевіч|Браніславам Тарашкевічам]] (1984).

Пад навуковым кіраўніцтвам вучонай былі апрацаваныя і апублікаваныя рукапісы фальклёрных матэрыялаў [[Міхал Федароўскі|М. Федароўскага]] «[[Люд беларускі]]» з навуковымі камэнтарамі і слоўнікам. Дасьледніцу цікавілі таксама пытаньні беларуска-польска-летувіскага памежжа, гісторыі мовы і анамастыкі. 

Антаніна Абрэмбская-Яблонская стаяла ля вытокаў стварэньня ўнікальнага дыялектнага даведніка – «Слоўнік паўночна-заходніх гаворак Беларусі і ейнага памежжа». 

Надзвычай важным укладам ва ўмацаваньне беларуска-польскіх моўных сувязей стала публікацыя першага «Падручнага польска-беларускага слоўніку» пад рэдакцыяй [[Прафэсар|прафэсаркі]] Антаніны Абрэмбскай-Яблонскай і [[Акадэмік НАН Беларусі|акадэміка]] [[Мікалай Бірыла|Мікалая Бірылы]] (1962)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Elżbieta Smułkowa: Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 33, 1996, s. 21–26.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Бібліяграфія ==

● &quot;Stryj, wuj, swak&quot; w dialektach i historji języka polskiego, Monografie polskich cech
gwarowych, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1929.

● Polskie &quot;dopiero&quot; i formacje pokrewne, Polska Akademia Umiejętności. Prace Komisji Językowej, Kraków 1934.

● Język mieszany chińsko-rosyjski w Mandžurii (The Sino-Russian mixed language in Manchuria). Przegląd Orientalistyczny 21, 1957, s. 157-168.

● Podręczny słownik polsko-białoruski, red. A. Obrębska-Jabłońska, M. Biryła, Wiedza
Powszechna, Warszawa 1962.

● Atlas gwar polskich Białostocczyzny, red. Stanisław Glinka, Antonina Obrębska-Jabłońska i
Janusz Siatkowski, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980.

● Śladami żywego języka. Wybór pism, red. E. Smułkowa, wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 1993.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 12 студзеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1901 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1994 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Варшаве]]
[[Катэгорыя:Памерлі 19 лістапада]]
[[Катэгорыя:Польскія беларусісты]]
[[Катэгорыя:Польскія перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Польскія славісты]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Варшаўскага ўнівэрсытэту]]</text>
      <sha1>01m28p8f8vqgrkajgmbptwmwfm34ys7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ЛРТ-Тэлебачаньне</title>
    <ns>0</ns>
    <id>246776</id>
    <revision>
      <id>2334333</id>
      <parentid>2241049</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:23:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.11.65.154</ip>
      </contributor>
      <comment>Tak</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4168" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва                     = ЛРТ-Тэлебачаньне
|арыгінальная назва        = {{мова-lt|LRT televizija}}
|выява                     = LRT TV Logo 2022.svg
|рамка выявы               = 
|памер выявы               = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы              = Знак ЛРТ-Тэлебачаньня
|мапа                      = 
|памер мапы                = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы  = 
|подпіс мапы               = 
|мапа 2                    = 
|абрэвіятура               = 
|дэвіз                     = 
|папярэднік                = 
|наступнік                 = 
|дата ўтварэньня           = 30 красавіка 1957
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып                       = даходнае тэлебачаньне
|юрыдычны статус           = [[ТАА]]
|мэта                      = заробак грошай
|штабкватэра               = будынак
|месцазнаходжаньне         = {{Сьцяг Летувы}}[[Летува]], [[Вільня]]
|каардынаты                = 
|дзейнічае ў рэгіёнах      = на ўсю Летуву
|сяброўства                = 
|афіцыйныя мовы            = [[летувіская мова]]
|генэральны сакратар       = 
|пасада кіраўніка          = 
|імя кіраўніка             = 
|пасада кіраўніка 2        = 
|імя кіраўніка 2           = 
|асноўныя асобы            = 
|кіроўны орган             = 
|матчыная кампанія         = 
|зьвязаныя кампаніі        = [[ЛРТ-Плюс]]
|бюджэт                    = 
|колькасьць супрацоўнікаў  = невядомае
|колькасьць валянтэраў     = 
|сайт                      = [http://www.lrt.lt Старонка ў сеціве]
|заўвагі                   = 
|колішняя назва            = ТБ Вільня
}}
'''ЛРТ-Тэлебачаньне''' ({{мова-lt|LRT televizija|скарочана}}) &amp;mdash; [[летувіскае тэлебачаньне]]. Трансьлюецца на ўсю [[Летува|Летуву]]. Усе перадачы на [[Летувіская мова|летувіскай мове]]. Трансьлюе мастацкія карціны, забавы, навіны&lt;ref&gt;{{Спасылка
 | аўтар           = 
 | аўтарlink       = 
 | дата публікацыі = 
 | url             = https://www.15min.lt/tv/siandien/36
 | загаловак       = ЛРТ-Тэлебачаньне. Праграма перадач.
 | фармат          = 
 | назва праекту   = 
 | выдавец         = 
 | дата доступу    = 18 траўня 2021
 | мова            = lt
 | камэнтар        = 
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка
 | аўтар           = Вечар Летувы.
 | аўтарlink       = 
 | дата публікацыі = 
 | url             = https://www.lrytas.lt/tvprograma/
 | загаловак       = ЛРТ-Тэлебачаньне. Праграма перадач.
 | фармат          = 
 | назва праекту   = 
 | выдавец         = 
 | дата доступу    = 18 траўня 2021
 | мова            = lt
 | камэнтар        = 
}}&lt;/ref&gt;.

== Даходы ==
ЛРТ-Тэлебачаньне мае грашовыя сродкі ад продажу часу перадачы для платнае [[Рэкляма|рэклямы]].

== Глядзі таксама ==
* [https://www.lrt.lt Старонка ў сеціве]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{ЛТБ}}

[[Катэгорыя:Тэлебачаньне ў Летуве]]
[[Катэгорыя:Тэлебачаньне на летувіскай мове]]
[[Катэгорыя:Тэлеканалы ў Летуве]]</text>
      <sha1>9kkx8x16a4kjlu3rjbksfnifcmzwrco</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ЛРТ-Плюс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>246777</id>
    <revision>
      <id>2334331</id>
      <parentid>2241048</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:22:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>78.11.65.154</ip>
      </contributor>
      <comment>Tak</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4052" xml:space="preserve">{{Арганізацыя
|назва                     = ЛРТ-Плюс
|арыгінальная назва        = {{мова-lt|LRT Plius}}
|выява                     = LRT Plius Logo 2022.svg
|рамка выявы               = 
|памер выявы               = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы              = Знак ЖРТ-Плюс
|мапа                      = 
|памер мапы                = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы  = 
|подпіс мапы               = 
|мапа 2                    = 
|абрэвіятура               = 
|дэвіз                     = 
|папярэднік                = 
|наступнік                 = 
|дата ўтварэньня           = 16 лютага 2003
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып                       = даходнае тэлебачаньне
|юрыдычны статус           = [[ТАА]]
|мэта                      = заробак грошай
|штабкватэра               = 
|месцазнаходжаньне         = {{Сьцяг Летувы}}[[Летува]], [[Вільня]]
|каардынаты                = 
|дзейнічае ў рэгіёнах      = на ўсю Летуву
|сяброўства                = 
|афіцыйныя мовы            = [[летувіская мова]]
|генэральны сакратар       = 
|пасада кіраўніка          = 
|імя кіраўніка             = 
|пасада кіраўніка 2        = 
|імя кіраўніка 2           = 
|асноўныя асобы            = 
|кіроўны орган             = 
|матчыная кампанія         = 
|зьвязаныя кампаніі        = [[ЛРТ-Тэлебачаньне]]
|бюджэт                    = 
|колькасьць супрацоўнікаў  = невядомае
|колькасьць валянтэраў     = 
|сайт                      = [http://www.lrt.lt Старонка ў сеціве]
|заўвагі                   = 
|колішняя назва            = 
}}
'''ЛРТ-Плюс''' ({{мова-lt|LRT Plius|скарочана}}) &amp;mdash; [[летувіскае тэлебачаньне]]. Трансьлюецца на ўсю [[Летува|Летуву]]. Усе перадачы на [[Летувіская мова|летувіскай мове]]. Трансьлюе мастацкія карціны, забавы, навіны&lt;ref&gt;{{Спасылка
 | аўтар           = ЛВ
 | аўтарlink       = 
 | дата публікацыі = 
 | url             = https://www.tv.lt/programa/kanalas/lrt-plius-133
 | загаловак       = ЛРТ-Плюс. Праграма перадач.
 | фармат          = 
 | назва праекту   = 
 | выдавец         = 
 | дата доступу    = 18 траўня 2021
 | мова            = lt
 | камэнтар        = 
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка
 | аўтар           = ТБ24.
 | аўтарlink       = 
 | дата публікацыі = 
 | url             = https://www.tv24.lt/kanalas/lrt-plius
 | загаловак       = ЛРТ-Плюс. Праграма перадач.
 | фармат          = 
 | назва праекту   = 
 | выдавец         = 
 | дата доступу    = 18 траўня 2021
 | мова            = lt
 | камэнтар        = 
}}&lt;/ref&gt;.

== Даходы ==
ЛРТ-Плюс мае грашовыя сродкі ад продажу часу перадачы для платнае [[Рэкляма|рэклямы]].

== Глядзіце таксама ==
* [https://www.lrt.lt Старонка ў сеціве]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{ЛТБ}}

[[Катэгорыя:Тэлебачаньне ў Летуве]]
[[Катэгорыя:Тэлебачаньне на летувіскай мове]]
[[Катэгорыя:Тэлеканалы ў Летуве]]</text>
      <sha1>69btrin116qalc5wn4xt46io8v0c6ri</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Гудагай)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250435</id>
    <revision>
      <id>2334365</id>
      <parentid>2276938</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T11:57:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>выява</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9010" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў
|Арыгінальная назва       = 
|Выява                    = Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (XIX).jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Беларусь
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Вёска]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Гудагай (вёска)|Гудагай]]
|Канфэсія                 = 
|Эпархія                  = 
|Ордэнская прыналежнасьць = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 33
 |Шырата сэкундаў         = 07
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 54
 |Даўгата сэкундаў        = 29
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  = 
}}
'''Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў''' — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў [[Гудагай (вёска)|Гудагаі]]. Знаходзіцца на ўсходняй ускраіне колішняга [[мястэчка]], на могілках. Касьцёл [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|дзейнічае]], кляштар існаваў да 1832 году. Твор [[традыцыйная беларуская драўляная архітэктуры|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Maci Božaja Hudahajskaja. Маці Божая Гудагайская (XVI).jpg|180px|значак|зьлева|Маці Божая Гудагайская]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Драўляны касьцёл у Гудагаі збудавалі ў 1764 году пры кляштары кармэлітаў босых.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Гудагай апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. Аднак па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|будынак якога зруйнавалі]].

У 1900-я гады каля касьцёла паставілі драўляную званіцу.

=== Найноўшы час ===
За савецкім часам касьцёл працягваў дзейнічаць.

== Архітэктура ==
Помнік [[традыцыйная беларуская драўляная архітэктуры|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]]. Гэта прастакутны ў пляне зруб, накрыты 2-схільным дахам з плястычна выгнутымі вальмамі над 5-граннай [[апсыда]]й. Раней меў дзьве вежы — з бакоў трыкутнага [[франтон]]у ўзвышаліся два [[Чацьвярык (збудаваньне)|чацьверыкі]] з гранёнымі [[купал]]амі. Да галоўнага фасада далучаецца ўваходны тамбур, з бакоў апсыды — нізкія [[Рызьніца|закрысьціі]]. Вэртыкальна ашаляваныя сьцены праразаюцца лучковымі вокнамі ў роўных ліштвах, умацоўваюцца брусамі-сьцяжкамі, завяршаюцца прафіляваным карнізам. Уваходныя дзьверы афармляюцца дэкаратыўнай укладкай шалёўкі складанага малюнка.

Унутраная прастора перакрываецца роўнай стольлю. На тарцовай сьцяне апсыды кансольна разьмяшчаецца скульптура «Ўкрыжаваньне». Над уваходам на двух слупах [[Хоры|хоры]] з арганам. Інтэр’ер аздабляюць тры драўляныя алтары канца XVІІІ стагодзьдзья. Алтары 3-часткавыя, у іх дэкоры выкарыстоўваецца іянічная калянада, драўляная скульптура, разны арнамэнт. У галоўным алтары знаходзіцца цадоўны абраз Панны Марыі Шкаплернай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;.

З боку ад касьцёла стаіць 1-ярусная каркасная квадратная ў пляне званіца з шатровым завяршэньнем.

== Галерэя ==
=== Гістарычныя здымкі і графіка ===
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; caption=&quot;Старыя здымкі і графіка&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (XVIII).jpg|XVIII ст.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1896).jpg|1896 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1897).jpg|1897 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1900).jpg|1900 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1930).jpg|1930 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1930) (2).jpg|1930 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; caption=&quot;Сучасны стан&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 01.JPG|Агульны выгляд
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 02.JPG|Галоўны фасад
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 05.JPG|Інтэр'ер
&lt;/gallery&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}}
* {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|412Г000042}}
* {{Радзіма майго духу|1403|аб’ект|Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў у Гудагаі}}

[[Катэгорыя:Гудагай]]
[[Катэгорыя:Касьцёлы Гарадзенскай дыяцэзіі]]</text>
      <sha1>tcrt7s26ln3vovbrsc8e6f4ko1vlkn7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334366</id>
      <parentid>2334365</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T11:58:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9045" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў
|Арыгінальная назва       = 
|Выява                    = Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (XIX).jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі, аўтэнтычны выгляд
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Беларусь
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Вёска]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Гудагай (вёска)|Гудагай]]
|Канфэсія                 = 
|Эпархія                  = 
|Ордэнская прыналежнасьць = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 33
 |Шырата сэкундаў         = 07
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 54
 |Даўгата сэкундаў        = 29
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  = 
}}
'''Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў''' — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў [[Гудагай (вёска)|Гудагаі]]. Знаходзіцца на ўсходняй ускраіне колішняга [[мястэчка]], на могілках. Касьцёл [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|дзейнічае]], кляштар існаваў да 1832 году. Твор [[традыцыйная беларуская драўляная архітэктуры|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Maci Božaja Hudahajskaja. Маці Божая Гудагайская (XVI).jpg|180px|значак|зьлева|Маці Божая Гудагайская]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Драўляны касьцёл у Гудагаі збудавалі ў 1764 году пры кляштары кармэлітаў босых.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Гудагай апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. Аднак па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|будынак якога зруйнавалі]].

У 1900-я гады каля касьцёла паставілі драўляную званіцу.

=== Найноўшы час ===
За савецкім часам касьцёл працягваў дзейнічаць.

== Архітэктура ==
Помнік [[традыцыйная беларуская драўляная архітэктуры|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]]. Гэта прастакутны ў пляне зруб, накрыты 2-схільным дахам з плястычна выгнутымі вальмамі над 5-граннай [[апсыда]]й. Раней меў дзьве вежы — з бакоў трыкутнага [[франтон]]у ўзвышаліся два [[Чацьвярык (збудаваньне)|чацьверыкі]] з гранёнымі [[купал]]амі. Да галоўнага фасада далучаецца ўваходны тамбур, з бакоў апсыды — нізкія [[Рызьніца|закрысьціі]]. Вэртыкальна ашаляваныя сьцены праразаюцца лучковымі вокнамі ў роўных ліштвах, умацоўваюцца брусамі-сьцяжкамі, завяршаюцца прафіляваным карнізам. Уваходныя дзьверы афармляюцца дэкаратыўнай укладкай шалёўкі складанага малюнка.

Унутраная прастора перакрываецца роўнай стольлю. На тарцовай сьцяне апсыды кансольна разьмяшчаецца скульптура «Ўкрыжаваньне». Над уваходам на двух слупах [[Хоры|хоры]] з арганам. Інтэр’ер аздабляюць тры драўляныя алтары канца XVІІІ стагодзьдзья. Алтары 3-часткавыя, у іх дэкоры выкарыстоўваецца іянічная калянада, драўляная скульптура, разны арнамэнт. У галоўным алтары знаходзіцца цадоўны абраз Панны Марыі Шкаплернай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;.

З боку ад касьцёла стаіць 1-ярусная каркасная квадратная ў пляне званіца з шатровым завяршэньнем.

== Галерэя ==
=== Гістарычныя здымкі і графіка ===
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; caption=&quot;Старыя здымкі і графіка&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (XVIII).jpg|XVIII ст.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1896).jpg|1896 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1897).jpg|1897 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1900).jpg|1900 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1930).jpg|1930 г.
Hudahaj, Karmelicki. Гудагай, Кармэліцкі (1930) (2).jpg|1930 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery widths=&quot;215&quot; heights=&quot;180&quot; caption=&quot;Сучасны стан&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 01.JPG|Агульны выгляд
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 02.JPG|Галоўны фасад
Hudahaj. The Church of Our Lady of the Scapular 05.JPG|Інтэр'ер
&lt;/gallery&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}}
* {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|412Г000042}}
* {{Радзіма майго духу|1403|аб’ект|Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў у Гудагаі}}

[[Катэгорыя:Гудагай]]
[[Катэгорыя:Касьцёлы Гарадзенскай дыяцэзіі]]</text>
      <sha1>7e8c3dtv917q4lz7l45zjr7kwq2m0do</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Касьцёл Маці Божай Ружанцовай (Солы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250576</id>
    <revision>
      <id>2334343</id>
      <parentid>2274594</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T22:49:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>дзеля пераносу файлу</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9727" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Маці Божай Ружанцовай
|Арыгінальная назва       = 
|Выява                    = Church of Mother of God of the Rosary in Soły 1.jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Маці Божай Ружанцовай
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Беларусь
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Вёска]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Солы]]
|Канфэсія                 = 
|Эпархія                  = 
|Ордэнская прыналежнасьць = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 30
 |Шырата сэкундаў         = 58
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 26
 |Даўгата хвілінаў        = 10
 |Даўгата сэкундаў        = 48
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  = 
}}
'''Касьцёл Маці Божай Ружанцовай''' — помнік архітэктуры першай паловы XX ст. у [[Солы|Солах]]. Знаходзіцца ў цэнтры колішняга [[мястэчка]], на гістарычным Рынку{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''вуліца Камсамольская, 1''}}. [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[мадэрн]]у.

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Каталіцкую парафію ў Солах заснавалі ў 1589 годзе. Тады ж з фундацыі гетмана [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Мікалая Радзівіла «Перуну»]] збудавалі першы драўляны касьцёл. Будынак касьцёла зьнішчылі за часамі [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]], па якой яго аднавілі.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Солы апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць. У [[Вайна 1812 году|вайну 1812 году]] будынак касьцёла згарэў. Новы драўляны касьцёл збудавалі ў 1849 годзе.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў 1915 годзе касьцёл зноў згарэў.

=== Найноўшы час ===
У 1926—1934 гадох на месцы драўлянага збудавалі мураваны касьцёл паводле праекту 1925 году архітэктара Адама Дубановіча. У канцы 1930-х гадоў мастак [[Пётра Сергіевіч]] аздобіў касьцёл фрэскавымі размалёўкамі. За савецкім часам касьцёл не зачыняўся.

== Архітэктура ==
Помнік архітэктуры [[мадэрн]]у. Мае асымэтрычную шматплянавую аб’ёмна-прасторавую кампазыцыю. У яе аснове аб’ём [[нэф]]у, накрыты 2-схільным дахам з вальмай над алтарнай часткай. Да нэфу далучаецца [[трансэпт]] і паўцыркульная [[апсыда]] з канічным пакрыцьцём. Вэртыкальнай дамінантай выступае бакавая 2-ярусная вежа-званіца зь фігурным завяршэньнем. У цэнтры даху ўзвышаецца 2-ярусная 8-гранная [[Сыгнатурка|сыгнатурка]]. Невысокія прыбудовы [[закрысьція]]ў завяршаюцца крывалінейнымі парапэтамі. Своеасаблівасьць будынку надаюць галерэі-аркады. Уваходны тамбур паўкруглы ў пляне. Фасады дэкаруюцца фігурнымі шчытамі з [[Валюта (архітэктура)|валютамі]], прыступкавымі [[контрфорс]]амі бутавай муроўкі.

У кампазыцыі інтэр’еру пануе прастора нэфа, у якую раскрываецца шырокі трансэпт і больш вузкая алтарная частка. Сяродкрыжжа перакрываецца [[купал]]ам, нэф — цыліндрычным скляпеньнем. Сьцены аздабляюцца фрэскавымі размалёўкамі мастака [[Пётра Сергіевіч|Пётры Сергіевіча]]. Асабліва вылучаюцца «Спасланьне Сьвятога Духа на Апосталаў» у купале, «Маці Божая зь Сьвятымі Станіславам і Казімерам» у галоўным алтары і «Анёльскі сьпеў» над хорамі. У інтэр’еры пяць аьтароў: галоўны — Маці Божай Ружанцовай, левы бакавы — Найсьвяцейшага Сэрца Пана Езуса, правы — Маці Божай Вастрабрамскай, яшчэ два алтары знаходзяцца ў капліцах, зробленых у крылах трансэпта — Сьвятога Юзэфа ў левай і Сьвятога Антонія ў правай. Над [[нартэкс]]ам месьцяцца [[хоры]] на дзьвюх калёнах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 343.&lt;/ref&gt;.

== Галерэя ==

=== Гістарычная графіка ===
&lt;gallery widths=150 heights=150 caption=&quot;Старая графіка&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Soły, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Маці Божай Ружанцовай (A. Dubanovič, 1925).jpg|А. Дубановіч, 1925 г.
Soły, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Маці Божай Ружанцовай (A. Dubanovič, 1925) (2).jpg|А. Дубановіч, 1925 г.
Soły, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Маці Божай Ружанцовай (A. Dubanovič, 1926).jpg|А. Дубановіч, 1926 г.
Soły, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Маці Божай Ружанцовай (A. Dubanovič, 1930).jpg|А. Дубановіч, 1930 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery widths=215 heights=180 caption=&quot;Старыя здымкі&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Soły, Rynak, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Рынак, Маці Божай Ружанцовай (1930).jpg|1930 г.
Soły, Rynak, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Рынак, Маці Божай Ружанцовай (1941).jpg|1941 г.
Soły, Rynak, Maci Božaj Ružancovaj. Солы, Рынак, Маці Божай Ружанцовай (1941-44).jpg|1941—1944 гг.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery widths=215 heights=180 caption=&quot;Сучасны стан&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Church of Mother of God of the Rosary, Soly.jpg|Агульны выгляд
20090615 011 Солы (5).JPG|З боку апсыды
Касьцёл Маці Божай Ружанцовай Солы 10.jpg|Інтэр'ер
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Архітэктура Беларусі: Энцыкляпэдычны даведнік}}
* {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Радзіма майго духу|1640|аб’ект|Касьцёл Маці Божай Ружанцовай ў Солах}}

[[Катэгорыя:Солы]]
[[Катэгорыя:Касьцёлы Гарадзенскай дыяцэзіі|Солы]]</text>
      <sha1>szbhqc6yd7lcm4ttt21481hl7i3j55x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Касьцёл Сьвятога Мікалая (Сьвір)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250584</id>
    <revision>
      <id>2334362</id>
      <parentid>2318466</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T10:54:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>дзеля пераносу файлу</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9796" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятога Мікалая
|Арыгінальная назва       = 
|Выява                    = Мікалаеўскі касьцёл..jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Сьвятога Мікалая
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Беларусь
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Гарадзкі пасёлак|Мястэчка]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Сьвір (Менская вобласьць)|Сьвір]]
|Канфэсія                 = 
|Эпархія                  = 
|Ордэнская прыналежнасьць = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 51
 |Шырата сэкундаў         = 11.14
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 26
 |Даўгата хвілінаў        = 23
 |Даўгата сэкундаў        = 46.79
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  = 
}}
'''Касьцёл Сьвятога Мікалая''' — помнік архітэктуры XVII — пачатку XX стагодзьдзя ў [[Сьвір (Менская вобласьць)|Сьвіры]]. Знаходзіцца ў цэнтры [[мястэчка]], каля гістарычнага Рынку{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''вуліца Савецкая''}}. [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[барока]] і [[нэабарока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (S. Šyler, 1908).jpg|200px|значак|зьлева|Праект рэканструкцыі касьцёла, 1908 г.]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы драўляны касьцёл у Сьвіры заснавалі ў 1452 годзе князі [[Сьвірскія]]. Мураваны касьцёл збудавалі ў 1653 годзе з фундацыі Ф. Козел-Паклеўскага. У 1680 годзе касьцёл кансэкраваў біскуп [[Мікалай Слупскі]].

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Сьвір апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць.

У 1903—1909 гадох касьцёл грунтоўна перабудавалі і значна пашырылі.

=== Найноўшы час ===
У 1961 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У 1990 годзе касьцёл вярнулі каталікам.

== Архітэктура ==
Помнік архітэктуры  [[барока]] і [[нэабарока]]. Гэта 3-[[нэф]]авая [[базыліка]], у аб’ёмна-прасторавай кампазыцыі якой дамінуюць прыбудаваныя да тарцоў [[трансэпт]]а вежа-званіца і капліца зь ліхтаром. 2-ярусны галоўны фасад падзяляецца [[пілястра]]мі, прафіляванымі карнізамі зь [[Пінакль|пінаклямі]] з бакоў. У завяршэньні фасада шчыт з бакавымі [[Валюта (архітэктура)|валютамі]] і трыкутным [[франтон]]ам. Алтарны кубападобны аб’ём мае шчытавое завяршэньне. Бакавыя фасады рытмічна падзяляюцца буйнымі пілястрамі і паўцыркульнымі аконнымі праёмамі. У дэкоры выкарыстоўваюцца стылізаваныя барокавыя элемэнты: валюты, ліштвы паўцыркульных аконных праёмаў, матывы архаічнай архітэктуры (пінаклі), ордэрныя формы клясыкі (карынцкія калёны, кесоны, трыгліфы).

Унутраная прастора перакрываецца крыжовымі скляпеньнямі. Сьцены дэкаруюцца карнізамі, фрэскавай размалёўкай, ляпнінай, разэткамі. [[Купал]] над сяродкрыжжам абапіраецца на цэнтральныя слупы з дапамогай [[Ветразь (архітэктура)|ветразяў]]. Алтарнае памяшканьне адкрываецца ў цэнтральны нэф шырокай аркай з арнамэнтаваным імпастам. Цэнтральны нэф асьвятляецца паўкруглымі [[Люкарна|люкарнамі]]. Над уваходам месьцяцца [[хоры]], пад алтаром — крыпта.

Касьцельны пляц, абсаджаны радамі ліпаў і клёнаў, атачаецца бутавай агароджай з убудаванымі ў яе капліцамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 327.&lt;/ref&gt;.

== Галерэя ==

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Rynak, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Рынак, Сьвятога Мікалая (1900).jpg|каля 1900 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1915).jpg|1915 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1915) (2).jpg|1915 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1915-18).jpg|1915—1918 гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1917).jpg|1917 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (J. Kłos, 1930).jpg|Ю. Клос, 1930 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930) (2).jpg|1930 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1931).jpg|1931 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (2).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (3).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (4).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (5).jpg|1930-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (6).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1934).jpg|1934 г.
Śvir, Śviryca. Сьвір, Сьвірыца (1935).jpg|1935 г.
Śvir. Сьвір (06-08.1941).jpg|1941 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Свір. Касцёл.jpg|Агульны выгляд
Свирь5.JPG|З боку апсыды
Мікалаеўскі касьцёл Сьвір 1.jpg|Інтэр'ер
Фото путешествия по Беларуси 134.jpg|Звон
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|612Г000454}}
* {{Радзіма майго духу|3027|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Мікалая ў Сьвіры}}

[[Катэгорыя:Сьвір (Менская вобласьць)]]
[[Катэгорыя:Касьцёлы Менска-Магілёўскай архідыяцэзіі|Сьвір]]</text>
      <sha1>b7uqku677qex495nx1anyp56319nzm9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334364</id>
      <parentid>2334362</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T10:59:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>дзеля пераносу файлу</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9792" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятога Мікалая
|Арыгінальная назва       = 
|Выява                    = Мікалаеўскі касьцёл..jpg
|Подпіс выявы             = Касьцёл Сьвятога Мікалая
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Беларусь
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Гарадзкі пасёлак|Мястэчка]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Сьвір (Менская вобласьць)|Сьвір]]
|Канфэсія                 = 
|Эпархія                  = 
|Ордэнская прыналежнасьць = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 51
 |Шырата сэкундаў         = 11.14
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 26
 |Даўгата хвілінаў        = 23
 |Даўгата сэкундаў        = 46.79
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  = 
}}
'''Касьцёл Сьвятога Мікалая''' — помнік архітэктуры XVII — пачатку XX стагодзьдзя ў [[Сьвір (Менская вобласьць)|Сьвіры]]. Знаходзіцца ў цэнтры [[мястэчка]], каля гістарычнага Рынку{{Заўвага|Цяперашні афіцыйны адрас — ''вуліца Савецкая''}}. [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Дзейнічае]]. Твор архітэктуры [[барока]] і [[нэабарока]]. Аб’ект [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (S. Šyler, 1908).jpg|200px|значак|зьлева|Праект рэканструкцыі касьцёла, 1908 г.]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Першы драўляны касьцёл у Сьвіры заснавалі ў 1452 годзе князі [[Сьвірскія]]. Мураваны касьцёл збудавалі ў 1653 годзе з фундацыі Ф. Козел-Паклеўскага. У 1680 годзе касьцёл кансэкраваў біскуп [[Мікалай Слупскі]].

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Сьвір апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць.

У 1903—1909 гадох касьцёл грунтоўна перабудавалі і значна пашырылі.

=== Найноўшы час ===
У 1961 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У 1990 годзе касьцёл вярнулі каталікам.

== Архітэктура ==
Помнік архітэктуры  [[барока]] і [[нэабарока]]. Гэта 3-[[нэф]]авая [[базыліка]], у аб’ёмна-прасторавай кампазыцыі якой дамінуюць прыбудаваныя да тарцоў [[трансэпт]]а вежа-званіца і капліца зь ліхтаром. 2-ярусны галоўны фасад падзяляецца [[пілястра]]мі, прафіляванымі карнізамі зь [[Пінакль|пінаклямі]] з бакоў. У завяршэньні фасада шчыт з бакавымі [[Валюта (архітэктура)|валютамі]] і трыкутным [[франтон]]ам. Алтарны кубападобны аб’ём мае шчытавое завяршэньне. Бакавыя фасады рытмічна падзяляюцца буйнымі пілястрамі і паўцыркульнымі аконнымі праёмамі. У дэкоры выкарыстоўваюцца стылізаваныя барокавыя элемэнты: валюты, ліштвы паўцыркульных аконных праёмаў, матывы архаічнай архітэктуры (пінаклі), ордэрныя формы клясыкі (карынцкія калёны, кесоны, трыгліфы).

Унутраная прастора перакрываецца крыжовымі скляпеньнямі. Сьцены дэкаруюцца карнізамі, фрэскавай размалёўкай, ляпнінай, разэткамі. [[Купал]] над сяродкрыжжам абапіраецца на цэнтральныя слупы з дапамогай [[Ветразь (архітэктура)|ветразяў]]. Алтарнае памяшканьне адкрываецца ў цэнтральны нэф шырокай аркай з арнамэнтаваным імпастам. Цэнтральны нэф асьвятляецца паўкруглымі [[Люкарна|люкарнамі]]. Над уваходам месьцяцца [[хоры]], пад алтаром — крыпта.

Касьцельны пляц, абсаджаны радамі ліпаў і клёнаў, атачаецца бутавай агароджай з убудаванымі ў яе капліцамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 327.&lt;/ref&gt;.

== Галерэя ==

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Rynak, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Рынак, Сьвятога Мікалая (1900).jpg|каля 1900 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1915).jpg|1915 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1915) (2).jpg|1915 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1915-18).jpg|1915—1918 гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1917).jpg|1917 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (J. Kłos, 1930).jpg|Ю. Клос, 1930 г.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930) (2).jpg|1930 г.
Śvir, Rynak. Сьвір, Рынак (1931).jpg|1931 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (2).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (3).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (4).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39) (5).jpg|1930-я гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1930-39).jpg|1930-я гг.
Śvir, Śviatoha Mikałaja. Сьвір, Сьвятога Мікалая (1934).jpg|1934 г.
Śvir, Śviryca. Сьвір, Сьвірыца (1935).jpg|1935 г.
Śvir. Сьвір (06-08.1941).jpg|1941 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Свір. Касцёл.jpg|Агульны выгляд
Свирь5.JPG|З боку апсыды
Мікалаеўскі касьцёл Сьвір 1.jpg|Інтэр'ер
Фото путешествия по Беларуси 134.jpg|Звон
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|612Г000454}}
* {{Радзіма майго духу|3027|аб’ект|Касьцёл Сьвятога Мікалая ў Сьвіры}}

[[Катэгорыя:Сьвір (Менская вобласьць)]]
[[Катэгорыя:Касьцёлы Менска-Магілёўскай архідыяцэзіі|Сьвір]]</text>
      <sha1>ckvnz4dzv7estbsf1fpywxaj6se217u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255969</id>
    <revision>
      <id>2334276</id>
      <parentid>2334274</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:51:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>/* Групавы этап */ скончыў групавы этап 2021-22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="93100" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў
|выява      = [[Файл:StadeFranceNationsLeague2018.jpg|360x360пкс]]
|подпіс     = Стад Дэ Франс

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 22 чэрвеня — 25 жніўня 2021&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 14 верасьня 2021 — 28 траўня 2022
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 80 (зь 54 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд]]&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br /&gt;Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]]&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]], [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]],&lt;br /&gt;[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]]
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;125 (без уліку кваліфікацыі)
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;380 (без уліку кваліфікацыі) —	3.04 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;4,402,255 (35,218 штоматч у сярэднім)
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;[[Карым Бэнзэма]] ([[Рэал Мадрыд]], 15 галоў)
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|← 2020—21]]  І  2021—2022 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|2022—23 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' — 67 розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 30-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.

Дзейным чэмпіёнам на пачатак турніру зьяўляўся [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], які перамог у двух сэзонах розыгрышаў(заваяваў 2 тытулы), апошні ў папярэднім розыгрышы.

[[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у камуне [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]] за 5 км на поўнач ад Парыжу, Францыя. Першапачаткова плянавалася згуляць фінал на [[Альянц Арэна|Альянц Арэне]] ў [[Мюнхэн]]е. Аднак празь перанос ды зьмену месца [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу 2020 году]], усе гаспадары фіналаў былі перанесены гэтакім жа чынам на год раней, таму [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал 2022 году]] мусіў прыняць [[Санкт-Пецярбург]]. Але праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал]] у рэшце рэшт быў перанесены ў [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]. Пераможца розыгрышу Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў розыгрыш наступнага году ў групавы этап [[Ліга Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў]], таксама атрымлівае права на ўдзел у гульне супраць пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў]] за [[Супэркубак УЭФА]].

Гэты сэзон быў першым з 1999—2000 (то быў першы сэзон пасьля роспуску [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка Ўладальнікаў Кубкаў]]) дзе 3 галоўных Эўрапейскіх клюбных спаборніцтвы (УЭФА Ліга Чэмпіёнаў, [[Ліга Эўропы УЭФА|УЭФА Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|УЭФА Ліга Канфэрэнцыяў]]) былі арганізаваныя УЭФА. Фармат Лігі Чэмпіёнаў застаўся безь зьмяненьняў, але каманды, якія выбылі з папярэдняга раўнду й першага кваліфікацыйнага, цяпер пераводзілісь у Лігу Канфэрэнцыяў замест Лігі Эўропы. Абаронца тытулу, Лёнданскі [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] быў выбіты ў чвэрцьфінале [[Рэал Мадрыд|Мадрыдскім Рэалам]].

24 чэрвеня 2021 году УЭФА ўхваліў прапанову аб адмене [[правіла выязнога голу]] ва ўсіх [[Клюбныя спаборніцтвы УЭФА|клюбных спаборніцтвах УЭФА]], якое выкарыстоўвалася з 1965 году. Адпаведна, калі ў двухматчавым супрацьстаяньні дзьве каманды заб’юць аднолькавую колькасьць галоў, пераможца ня будзе вызначацца колькасьцю галоў у гасьцях, забітых кожнай камандай, а будзе праводзіцца яшчэ 30 хвілін дадатковага часу, і калі дзьве каманды зноў заб’юць (не заб’юць) аднолькавую колькасьць галоў у дадатковы час, пераможца будзе вызначаны ў выніку серыі пэнальці.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 80 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|Лігі Эўропы УЭФА 2020-21]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2021-22 праз Ангельскую Прэмьер Лігу, але як пермаможца Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызэру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] перамог у Лізе Эўропы 2020-21, праваліўшы адбор ў Ля Лізе, заняўшы там сёмае месца, значыць [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў замест месца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лізе Канфэрэныяў]] празь 7 месца ў Ля Лізе.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]]
|102.283
| rowspan=&quot;4&quot; |4
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|УЭЛ]])
|-
!2
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]]
|90.462
|
|-
!3
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]]
|74.784
|
|-
!4
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]]
|70.653
|
|-
!5
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]]
|59.248
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]]
|49.449
|
|-
!7
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]]
|45.549
| rowspan=&quot;9&quot; |2
|
|-
!8
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]]
|37.900
|
|-
!9
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]]
|36.100
|
|-
!10
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]]
|35.750
|
|-
!11
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]]
|33.600
|
|-
!12
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]]
|32.925
|
|-
!13
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]]
|29.250
|
|-
!14
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]]
|27.875
|
|-
!15
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]]
|27.300
|
|-
!16
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]]
|26.400
|
|-
!18
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]]
|26.300
|
|-
!19
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]]
|25.500
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]]
|24.875
| rowspan=&quot;11&quot; |1
|
|-
!21
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]]
|22.750
|
|-
!22
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]]
|21.750
|
|-
!23
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]]
|19.625
|
|-
!24
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]]
|19.250
|
|-
!25
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]]
|18.875
|
|-
!26
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]]
|18.750
|
|-
!27
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]]
|17.375
|
|-
!28
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]]
|16.700
|
|-
!29
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]]
|16.625
|
|-
!30
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]]
|15.875
|
|-
!31
|[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]]
|13.500
|0
|(АУС)
|-
!32
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]]
|13.000
| rowspan=&quot;6&quot; |1
|
|-
!33
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]]
|12.875
|
|-
!34
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]]
|8.000
|
|-
!35
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]]
|7.875
|
|-
!36
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]]
|7.625
|
|-
!37
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]]
|7.625
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!38
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]]
|7.375
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]]
|7.375
|
|-
!40
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]]
|6.875
|
|-
!41
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]]
|6.750
|
|-
!42
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]]
|6.700
|
|-
!43
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]]
|6.500
|
|-
!44
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]]
|5.750
|
|-
!45
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]]
|5.750
|
|-
!46
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]]
|5.375
|
|-
!47
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!48
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]]
|4.875
|
|-
!49
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]]
|4.750
|
|-
!50
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]]
|4.375
|
|-
!51
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]]
|4.375
|
|-
!52
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]]
|4.000
|
|-
!53
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]]
|3.750
|
|-
!54
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]]
|2.831
|
|-
!55
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]]
|0.666
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогу ў пяпярэднім розыгрышу, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых ангельскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў:

* Чэмпіён 11 асацыяцыі (Турэччыны) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф.
* Чэмпіён 13 асацыяцыі (Даніі) ўступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіён 15 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Грэцыі й Сэрбіі адпаведна) уступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(32 каманды)
|
* 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(26 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19
|
* 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(6 камандаў)
|
* 6 срэбных чэмпёнаў з асацыяцый 10-15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 3 срэбных чэмпіёны з асацыяцый 7-9
* 2 бронзавыя прызэры з асацыяцый 5-6
|
* 3 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6
* 4 бронзавыя прызэры з асацыяцый 1-4
* 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазыцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сэзону.
* Прп-: пазыцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сэзонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамэндацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (4-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] (ЛЭ)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (3-яя)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і)
|-
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (3-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (2-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]] (4-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (1-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (2-і)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] (1-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (2-і)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (2-і)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]] ([[Санкт-Пецярбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) (1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]]) (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (2-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] (2-і)
|-
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (2-і)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) (1-ая)
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя)
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (2-і)
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) (2-і)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (2-і)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]]) (2-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]]) (1-ы)
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]]) (1-ыя)
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы)
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая)
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Сабота]]) (1-ая)
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) (1-ая)
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]](1-ая)
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]]) (1-ая)
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая)
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (Прп-2-і)
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (Прп-1-ы)
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) (1-ыя)
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) (1-ая)
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая)
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] (1-ая)
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]]) (1-ы)
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]]) (1-ае)
|}
Заўвагі:

# '''[[Ісьляндыя]]:''' Па рашэньні Ісьляндзкай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] з Рэйк’явіку, бо ён знаходзіўся першым у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз панэмію [[Ковід-19]].
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай Футбольнай Фэдэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор для іх праходзіць па швайцарскай квоце. Адзінае Эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны Кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Мальта]]:''' Па рашэньні Мальтыйскай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Гамрун Спартанз]] з Гамруна, але ён быў адхілены ад удзелу ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 праз забарону за ўдзел у дамоўленых матчах у 2013. [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] з Паолы заняў месца Гамрун Спартанз, ён знаходзіўся другім у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію Ковід-19]].

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які прайшоў у пятніцу, а гэтаксама асноўнага фіналу, які прайшоў у суботу. Некаторыя адпаведныя матчы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду згулялі толькі ў аўторак праз [[Супэркубак УЭФА 2021 году]] ў наступную сераду (адносна таго гульнявога тыдня). Заплянаваны час пачаткаў, пачынаючы з раўнду плэй-оф: 19:45 (замест 19:55 раней) і 22:00 (па Менскаму часе).

Усе лёсаваньні прайшлі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], за выключэньнем лёсаваньня групавога этапу, якое адбылося ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], 26 жніўня 2021 году.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|8 Чэрвеня 2021
|22 Чэрвеня 2021 (паўфіналы)
|25 Чэрвеня 2021 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|15 Чэрвеня 2021
|6-7 Ліпеня 2021
|13-14 Ліпеня 2021
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|16 Чэрвеня 2021
|20-21 Ліпеня 2021
|27-28 Ліпеня 2021
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|19 Ліпеня 2021
|3-4 Жніўня 2021
|10 Жніўня 2021
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 Жніўня 2021
|17-18 Жніўня 2021
|24-25 Жніўня 2021
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |26 Жніўня 2021
| colspan=&quot;2&quot; |14-15 Верасьня 2021
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |28-29 Верасьня 2021
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |19-20 Кастрычніка 2021
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |2-3 Лістапада 2021
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |23-24 Лістапада 2021
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |7-8 Сьнежня 2021
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|13 Сьнежня 2021
|15-16 &amp; 22-23 Лютага 2022
|8-9 &amp; 15-16 Сакавіка 2022
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |18 Сакавіка 2022
|5-6 Красавіка 2022
|12-13 Красавіка 2022
|-
|Паўфіналы
|26-27 Красавіка 2022
|3-4 Траўня 2022
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |28 Траўня 2022 году на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 8 чэрвеня а 13 гадзіны па Менскаму часе. Матчы папярэдняга раўнду складаліся з паўфіналаў 22 жніўня ды фіналу 25 жніўня, спачатку матчы мусілі прайсьці на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]], але праз абмежаваньні ў сувязі з пандэміяй [[ковід-19]] на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]] былі перанесеныя ў [[Альбанія|Альбанію]] ў гарады [[Эльбасан]] і [[Дурэс]].

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Астатнія ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна перайшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
|-
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]])
|0:2
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|-
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]])
|0:1
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] '''[[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
|-
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|2:0
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 15 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 6 й 7 ліпеня, а матчы ў адказ — 13 й 14 ліпеня 2021 году.

Пераможцы двубою выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Хто атрымаў паразу — былі пераведзеныя ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]])
|2-7
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] '''[[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])'''
|2-2
|0-5
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] '''[[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|3-2&lt;ref&gt;Удзельнікі, якія атрымалі паразу тут, перайшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі канферэнцыяў Эўропы.&lt;/ref&gt;
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|2-0
|1-2
|-
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|2-1
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] ([[Рыга|з аднайменнага горада]])
|1-0
|1-1
|-
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] ([[Будэ|з гораду Будэ]])
|2-5
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] '''[[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|2-3
|0-2
|-
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]])
|2-3
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] '''[[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])'''
|2-2
|0-1 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Пераможца быў вызначаны ў дадатковы час&lt;/ref&gt;)
|-
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|7-1
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]])
|3-1
|4-0
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] '''[[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|4-3
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]])
|3-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]])
|0-6
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] '''[[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])'''
|0-1
|0-5
|-
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]])
|0-5
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] '''[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-4
|0-1
|-
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]])
|2-4
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] '''[[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|1-3
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] '''[[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])'''
|1-1
|0-2
|-
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] '''[[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|2-0
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|6-1
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])
|3-0
|3-1
|-
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] '''[[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|5-2
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|3-1
|2-1
|-
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] '''[[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])'''
|5-0
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|2-0
|3-0
|-
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|5-2
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]])
|3-2
|2-0
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 16 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 20 й 21 ліпеня, другія — 27 ды 28 ліпеня 2021 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі атрымалі наступныя месцы працягваньня ўдзелу ў частцы шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3-0
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])
|2-0
|1-0
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|2-3
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|0-0
|2-3
|-
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|3-1
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])
|2-1
|1-0
|-
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])
|1-4
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])'''
|2-0
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])
|2-6
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|2-1
|0-5
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|1-4
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|1-2
|0-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-3
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|2-1
|2-2
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5-1
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|2-0
|3-1
|-
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])
|1-3
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|0-0
|1-3
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]])
|2-3
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] '''[[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])'''
|2-1
|0-2
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]])
|2-3
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] '''[[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|1-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] '''[[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|7-2
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]])
|5-1
|2-1
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 19 ліпеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 3 й 4 жніўня, другія — 10 жніўня 2021 году.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў кваліфікацыйны раўнд плэй-оф адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях кваліфікацыйнага раўнду плэй-оф [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія з паразай са шляху прадстаўнікоў лігі трапілі адразу ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]]''' [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])
|1-1
|1-0
|-
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]]''' [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])
|2-4
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|1-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|3-3 (1-4&lt;ref&gt;Вынік матчу быў вызначаны па [[Пэнальці (футбол)|пэнальці]]&lt;/ref&gt;)
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|1-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|1-2
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|1-1
|0-1
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-2
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|2-1
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]])
|2-0
|0-1
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|4-0
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|3-0
|1-0
|-
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]])
|0-4
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|0-2
|0-2
|-
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] ([[Генк|з аднайменнага горада]])
|2-4
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] '''[[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])
|1-5
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])'''
|0-2
|1-3
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду плэй-оф адбылося 2 жніўня 2021 году а 13:00 па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 17 й 18 жніўня, гасьцёвыя — 24 й 25 жніўня 2021 году.

Пераможцы матчаў выйшлі ў групавы этап. Пераможаныя былі пераведзены ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022|Лігі Эўропы]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] '''[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]])'''
|4-2
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|6-4
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]]''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|3-2
|3-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|3-2
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]]''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|2-0
|1-2
|-
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|3-0
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]]''' [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|3-0
|0-0
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]]''' [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])
|2-3
|'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|0-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]]''' [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2-1
|0-0
|}

== Групавы этап ==
Лёсаваньне групавога этапу прайшло ў [[Стамбул]]е ([[Турэччына]]) 26 жніўня 2021 году. 32 каманды былі падзеленыя на восем групаў па чатыры ў кожнай. Для лёсаваньня каманды былі разьмеркаваныя на чатыры кошыкі, кожны з васьмі камандаў, паводля наступных прынцыпаў:

* У кошык 1 трапілі [[Ліга Чэмпіёнаў 2020-2021|чэмпіёны Лігі Чэмпіёнаў]] і [[Ліга Эўропы 2020-2021|Лігі Еўропы]], а таксама чэмпіёны шасьці лепшых асацыяцыяў на падставе іх [[Табліца прадстаўніцтва краін у эўракубках|каэфіцыентаў УЭФА 2021 году]].
* Кошыкі 2, 3 й 4 зьмяшчаюць астатнія каманды, пасеяныя паводля іхных клюбных [[Табліца каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] 2021 году.

Каманды з адной асацыяцыі, гэтаксама па палітычных матывах каманды [[Украіна|Ўкраіны]] ды [[Расея|Расеі]], не маглі трапіць у адну групу.

Матчы прайшлі 14-15 верасьня, 28-29 верасьня, 19-20 кастрычніка, 2-3 лістапада, 23-24 лістапада і 7-9 сьнежня 2021 году. Дзьве найлепшыя каманды кожнай групы выйшлі ў 1/8 фіналу. Каманды, якія занялі трэцяе месца, былі пераведзены ў раўнд плэй-оф [[Лігі Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]], а каманды, якія занялі чацьвёртае месца, выбылі з эўрапейскіх спаборніцтваў у гэтым сэзоне.

[[Тыраспаль]]скі «[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]]» дэбютаваў на групавым этапе. Ён стаў першай камандай з [[Малдова|Малдовы]], якая згуляла ў групавым этапе Лігі чэмпіёнаў.{{Легенда|#ccffcc|Каманды, якія выйшлі ў 1/8 фіналу}}{{Легенда|#ccccff|Каманды, якія перайшлі ў 1/16 фіналу [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы]]}}'''Група А'''
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=МСц|Ініцыялы Каманды2=ПСЖ|Ініцыялы Каманды3=РБЛ|Ініцыялы Каманды4=Брг|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|В1=4|Н1=0|П1=2|РМ1=18-10 (+8)|Каманда2=[[Пары Сэн-Жэрмэн]]|В2=3|Н2=2|П2=1|РМ2=13–8 (+5)|Каманда3=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=15–14 (+1)|Каманда4=[[Бруге (футбольны клюб)]]|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–20 (-14)|Галеадоры1=[[Натан Аке|Аке]]-1;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Рыяд Магрэз|Магрэз]]-5;[[Джэк Грыліш|Грыліш]]-1;[[Жуан Кансэлу|Кансэлу]]-2;[[Габрыел Жэзус|Жэзус]]-3;[[Кайл Ўокер|Ўокер]]-1;[[Коўл Палмэр|Палмэр]]-1;[[Філ Фодэн|Фодэн]]-1;[[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]]-2;|Галеадоры2=[[Андэр Эрэра|Эрэра]]-1;[[Ідрыса Гуе|Гуе]]-1;[[Ліянэль Мэсі|Мэсі]]-5;[[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]]-4;[[Джарджыніё Вэйнальдум|Вэйнальдум]]-2;|Галеадоры3=[[Крыстафэр Нкюнкю|Нкюнкю]]-7;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1;[[Андрэ Сылва|Сылва]]-3;[[Домінік Собаслаі|Собаслаі]]-2;[[Эміль Форсбэрг|Форсбэрг]]-2;|Галеадоры4=[[Ганс Ванакен|Ванакен]]-3;[[Матс Рытс|Рытс]]-2;[[Джон Стоўнз|Стоўнз]]-1([[аўтагол|аўта]]);|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=6–3|Лік3/Дата гульні=4–1|Лік4/Дата гульні=2–0|Лік5/Дата гульні=3–2|Лік6/Дата гульні=4–1|Лік9/Дата гульні=1–2|Лік8/Дата гульні=2–2|Лік7/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=1–1|Лік10/Дата гульні=1–5|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}
'''Група Б'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Лвп|Ініцыялы Каманды2=АМд|Ініцыялы Каманды3=Прт|Ініцыялы Каманды4=Млн|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=17-6 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=2–0|Лік3/Дата гульні=3–2|Галеадоры1=[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Магамэд Саляг|Саляг]]-7;[[Джордан Гэндэрсан|Гэндэрсан]]-1;[[Садыё Манэ|Манэ]]-2;[[Рабэрту Фірміну|Фірміну]]-2;[[Набі Кейта|Кейта]]-1;[[Дыёгу Жота|Жота]]-1;[[Тыяга Алькантара|Тыяга]]-1;[[Дывок Арыгі|Арыгі]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|В2=2|Н2=1|П2=3|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Порту (футбольны клюб)]]|Каманда4=[[Мілян (футбольны клюб)]]|РМ2=7–8 (-1)|Лік4/Дата гульні=2–3|Лік5/Дата гульні=0–0|Лік6/Дата гульні=0–1|Галеадоры2=[[Антуан Грызман|Грызман]]-4;[[Люіс Суарэс|Суарэс]]-1;[[Анхэль Карэа|Карэа]]-1;[[Радрыга Дэ Паўль|Дэ Паўль]]-1;|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=4–11 (-7)|Лік7/Дата гульні=1–5|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Мэгдзі Тарэмі|Тарэмі]]-1;[[Люіс Дыяс|Дыяс]]-2;[[Сержыў Мігель Рэлваш дэ Алівэйра|Алівэйра]]-1;|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–9 (-3)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–2|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Антэ Рэбіч|Рэбіч]]-1;[[Браім Дыяс|Дыяс]]-1;[[Рафаэл Леан|Леан]]-1;[[Шансэль Мбэмба|Мбэмба]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Жуніёр Мэсіяс|Мэсіяс]]-1;[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група В&lt;ref&gt;Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у Лізе чэмпіёнаў рушыў Спортынг празь лепшую розьніцу забітых галоў у асабістых сустрэчах +1 &gt; −1&lt;/ref&gt;'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=ААм|Ініцыялы Каманды2=СЛс|Ініцыялы Каманды3=БДр|Ініцыялы Каманды4=БСт|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Аякс Амстэрдам]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=20–5 (+15)|Лік1/Дата гульні=4–2|Лік2/Дата гульні=4–0|Лік3/Дата гульні=2–0|Галеадоры1=[[Сэбаст’ен Алер|Алер]]-10;[[Стэвэн Бэргёйс|Бэргёйс]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Дэлі Блінд|Блінд]]-1;[[Антані Матэўс|Антані]]-2;[[Душан Тадыч|Тадыч]]-1;[[Даві Кляасэн|Кляасэн]]-1;[[Давід Нэрэс|Нэрэс]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Спортынг Лісабон]]|В2=3|Н2=0|П2=3|РМ2=14–12 (+2)|Лік4/Дата гульні=1–5|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Жуан Паўлу Дыяш Фэрнандыш|Паўліньню]]-3;[[Сэбастыян Каатэс|Каатэс]]-2;[[Паблё Сарабія|Сарабія]]-2;[[Пэдру Гансалвіш|Гансалвіш]]-4;[[Пэдра Пора|Пора]]-1;[[Нуну Сантуш|Сантуш]]-1;[[Бруну Табата|Табата]]-1;|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Барусія Дортмунд]]|В3=3|Н3=0|П3=3|РМ3=10–11 (-1)|Лік7/Дата гульні=1–3|Лік8/Дата гульні=1–0|Лік9/Дата гульні=5–0|Галеадоры3=[[Джуд Бэлінггэм|Бэлінггэм]]-1;[[Эрлінг Голян|Голян]]-3;[[Доньель Мален|Мален]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-3;|Каманда4=[[Бэшыкташ Стамбул]]|В4=0|Н4=0|П4=6|РМ4=3–19 (-16)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Франсіска Мантэра|Мантэра]]-1;[[Кайл Ларын|Ларын]]-1;[[Рашыд Гезаль|Гезаль]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група Г'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Рэал Мадрыд]]|Каманда2=[[Інтэрнацыянале Мілян]]|Каманда3=[[Шэрыф Тыраспаль]]|Каманда4=[[Шахтар Данецк]]|Ініцыялы Каманды1=РМд|Ініцыялы Каманды2=ІМл|Ініцыялы Каманды3=ШТр|Ініцыялы Каманды4=ШДн|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=14–3 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=1–2|Лік3/Дата гульні=2–1|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Галеадоры1=[[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]]-2;[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]]-5;[[Сяргей Крыўцоў|Крыўцоў]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]]-2;[[Давід Аляба|Аляба]]-1;[[Тоні Кроос|Кроос]]-2;[[Марка Асэнсіё|Асэнсіё]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=8–5 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–1|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Эдзін Джэка|Джэка]]-3;[[Артура Відаль|Відаль]]-1;[[Стэфан дэ Врэй|дэ Врэй]]-1;[[Марцэла Брозавіч|Брозавіч]]-1;[[Мілан Шкрыняр|Шкрыняр]]-1;[[Алексіс Санчэс|Санчэс]]-1;|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=7–11 (-4)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=2–0|Галеадоры3=[[Адама Траарэ|Траарэ]]-2;[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]]-1;[[Джасурбэк Яхшыбоеў|Яхшыбоеў]]-1;[[Сэбаст’ен Тыль|Тыль]]-2;[[Бобан Нікалаў|Нікалаў]]-1;|В4=0|Н4=2|П4=4|РМ4=2–12 (-10)|Лік10/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Фэрнанду дус Сантус Пэдру|Фэрнанду]]-2;}}

'''Група Д'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн]]|Ініцыялы Каманды1=БМн|Каманда2=[[Бэнфіка Лісабон]]|Ініцыялы Каманды2=БЛс|Каманда3=[[Барсэлёна (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Брс|Каманда4=[[Дынама Кіеў]]|Ініцыялы Каманды4=ДКў|Колер1=#ccffcc|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=22–3 (+19)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Лік1/Дата гульні=5–2|Лік2/Дата гульні=3–0|Лік3/Дата гульні=5–0|Галеадоры1=[[Томас Мюлер|Мюлер]]-2;[[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]]-9;[[Сэрж Гнабры|Гнабры]]-2;[[Лерой Санэ|Санэ]]-5;[[Эрык Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]]-1;[[Эвэртан Саарэс|Эвэртан]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Кінгсьлі Каман|Каман]]-1;[[Джамал Мусіяля|Мусіяля]]-1;|Колер2=#ccffcc|В2=2|Н2=2|П2=2|РМ2=7–9 (-2)|Лік4/Дата гульні=0–4|Лік5/Дата гульні=3–0|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Дарвін Нуньес|Нуньес]]-3;[[Рафа Сылва|Сылва]]-1;[[Фэліпэ Марату|	Марату]]-1;[[Раман Ярамчук|Ярамчук]]-1;[[Жылбэрту Мараэс Жуніёр|Жылбэрту]]-1;|Колер3=#ccccff|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=2–9 (-7)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=0–0|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Жэрар Піке|Піке]]-1;[[Ансу Фаці|Фаці]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=1–11 (-10)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=0–1|Галеадоры4=[[Дзяніс Гармаш|Гармаш]]-1;}}

'''Група Е'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Галеадоры4=[[Мумі Нгамалё|Нгамалё]]-1;[[Тэасан-Джардан Сібачэў|Пэфак]]-2;[[Мэсшак Элія|Элія]]-1;[[Вэнсан Сьера|Сьера]]-1;[[Сыльван Гэфці|Гэфці]]-1;[[Фабіян Рыдэр|Рыдэр]]-1;|Галеадоры3=[[Рэма Фройлер|Фройлер]]-1;[[Робін Гозэнс|Гозэнс]]-1;[[Матэо Пэсына|Пэсына]]-1;[[Марыё Пашаліч|Пашаліч]]-1;[[Мэрых Дэмірал|Дэмірал]]-1;[[Ёсіп Ілічыч|Ілічыч]]-1;[[Дуван Сапата|Сапата]]-3;[[Хасэ Люіс Паляміна|Паляміна]]-1;[[Люіс Мурыель|Мурыель]]-1;[[Руслан Маліноўскі|Маліноўскі]]-1;|Галеадоры2=[[Ману Трыгерас|Трыгерас]]-1;[[Арно Данджума Грунэвэльд|Данджума]]-4;[[Пака Алькасэр|Алькасэр]]-1;[[Ерэмі Піна|Ерэмі]]-1;[[Жэрар Марэна|Марэна]]-1;[[Альбэрта Марэна|Марэна]]-1;[[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]]-1;[[Эт’ен Капу|Капу]]-2;|Галеадоры1=[[Крыштыяну Раналду|Раналду]]-6;[[Алекс Тэлес|Тэлес]]-1;[[Маркус Рашфард|Рашфард]]-1;[[Гары Магуайр|Магуайр]]-1;[[Джэйдан Санча|Санча]]-1;[[Мэйсан Грынўуд|Грынўуд]]-1;|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Каманда1=[[Манчэстэр Юнайтэд]]|Каманда2=[[Вільярэал (футбольны клюб)]]|Каманда3=[[Аталянта Бэргама]]|Каманда4=[[Янг Бойз Бэрн]]|Ініцыялы Каманды1=МЮн|Ініцыялы Каманды2=Влр|Ініцыялы Каманды3=АБр|Ініцыялы Каманды4=ЯББ|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=3|Н1=2|П1=1|РМ1=11–8 (+3)|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=3–2|Лік3/Дата гульні=1–1|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=12–9 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–2|Лік5/Дата гульні=2–2|Лік6/Дата гульні=2–0|В3=1|Н3=3|П3=2|РМ3=12–13 (-1)|Лік7/Дата гульні=2–2|Лік8/Дата гульні=2–3|Лік9/Дата гульні=1–0|В4=1|Н4=2|П4=3|РМ4=7–12 (-5)|Лік10/Дата гульні=2–1|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=3–3}}

'''Група Ё'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ліль (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды1=Лль|Каманда2=[[Рэд Бул Зальцбург]]|Ініцыялы Каманды2=РБЗ|Каманда3=[[Сэвільля (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Свл|Каманда4=[[Вольфсбург (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Влф|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|РМ1=7–4 (+3)|РМ2=8–6 (+2)|РМ3=5–5 (0)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|В1=3|Н1=2|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=0–0|Лік3/Дата гульні=0–0|Галеадоры1=[[Бурак Ілмаз|Ілмаз]]-2;[[Джонатан Дэйвід|Дэйвід]]-3;[[Жанатан Іканэ|Іканэ]]-1;[[Эйнджэл Гомэс|Гомэс]]-1;|Галеадоры2=[[Лука Сучыч|Сучыч]]-1;[[Карым Адэймі|Адэймі]]-3;[[Ноа Акафор|Акафор]]-3;[[Максімілян Вёбэр|Вёбэр]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|Лік4/Дата гульні=2–1|Лік6/Дата гульні=3–1|Лік5/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Іван Ракіціч|Ракіціч]]-2;[[Люкас Акампас|Акампас]]-1;[[Жаан Жардан|Жардан]]-1;[[Рафаэль Мір|Мір]]-1;|В3=1|Н3=3|П3=2|Лік8/Дата гульні=1–1|Лік9/Дата гульні=2–0|Лік7/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Рэната Штэфэн|Штэфэн]]-2;[[Люкас Нмэча|Нмэча]]-2;[[Рыдле Баку|Баку]]-1;|В4=1|П4=3|Н4=2|РМ4=5–10 (-5)|Лік10/Дата гульні=1–3|Лік11/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=1–1}}

'''Група Ж'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ювэнтус Турын]]|Ініцыялы Каманды1=ЮТр|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан]]|Ініцыялы Каманды2=ЧЛн|Каманда3=[[Зэніт Санкт-Пецярбург]]|Ініцыялы Каманды3=ЗСП|Каманда4=[[Мальмё (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Млм|Колер1=#ccffcc|РМ1=10–6 (+4)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Колер2=#ccffcc|РМ2=13–4 (+9)|Колер3=#ccccff|РМ3=10–10 (0)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|РМ4=1–14 (-13)|В1=5|Н1=0|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік3/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=4–2|Галеадоры1=[[Алекс Сандру|Сандру]]-1;[[Паўлё Дыбаля|Дыбаля]]-3;[[Альвара Марата|Марата]]-2;[[Фэдэрыка К’еза|К’еза]]-2;[[Дэян Кулушэўскі|Кулушэўскі]]-1;[[Мойс Кін|Кін]]-1;|В2=4|Н2=1|П2=1|Лік4/Дата гульні=4–0|Лік5/Дата гульні=1–0|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Рамэлю Люкаку|Люкаку]]-2;[[Андрэас Крыстэнсэн|Крыстэнсэн]]-1;[[Жаржыньню|Жаржыньню]]-2;[[Кай Гавэрц|Гавэрц]]-1;[[Гакім Зыеш|Гакім Зыеш]]-1;[[Трэва Чалаба|Чалаба]]-1;[[Рыс Джэймз|Джэймз]]-1;[[Калам Гадсан-Адоі|Гадсан-Адоі]]-1;[[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]]-3;|В3=1|П3=3|Н3=2|Лік7/Дата гульні=0–1|Лік8/Дата гульні=3–3|Лік9/Дата гульні=4–0|Галеадоры3=[[Клаўдыньню|Клаўдыньню]]-2;[[Далер Кузяеў|Кузяеў]]-1;[[Аляксей Сутормін|Сутормін]]-1;[[Маркус Вэндэл Вальле да Сылва|Вэндэл]]-1;[[Леанарда Бануччы|Бануччы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Сэрдар Азмун|Азмун]]-2;[[Яраслаў Ракіцкі|Ракіцкі]]-1;[[Магамэд Аздоеў|Аздоеў]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|Лік10/Дата гульні=0–3|Лік11/Дата гульні=0–1|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Сёрэн Рыкс|Рыкс]]-1;}}

== Плэй-оф ==
У раўндзе асноўнага плэй-оф каманды гулялі паміж сабою ў двух матчах дома і ў гасьцях, за выключэненем аднаматчавага фіналу. Мэханізм лёсаваньняў ды гульняў кожнага раўнду быў наступным:

* У лёсаваньні 1/8 фіналу восем пераможцаў групаў былі пасеянымі, а восем тых, што занялі другое месца, выцягваліся з другога кошыка. Да пасеяных камандаў выцягваліся ў супэрнікі тыя, хто ня быў пасеянымі. Каманды з адной групы або з адной асацыяцыі не маглі трапіць адна супраць адной.
* У лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў не было пасеяў, і каманды з адной групы або з аднаго аб’яднаньня маглі згуляць паміж сабой. Паколькі лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў праводзіліся разам да вынікаў чвэрцьфіналаў, асобы пераможцаў чвэрцьфіналу не былі вядомыя на момант лёсаваньня. Таксама было праведзена лёсаваньне, каб вызначыць, які пераможца паўфіналу быў вызначаны ў якасьці «хатняй» каманды для фіналу (у адміністрацыйных мэтах, паколькі ён праходзіў на нэўтральнай пляцоўцы).

== 1/8 фіналу ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|'''Бэнфіка''']]
|3:2
|[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]
|2:2
|1:0
|
# [[Душан Тадыч|Тадыч]] 18' (0:1), [[Сэбаст’ен Алер|Алер]] 28' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:1), 29' (1:2), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 72' (2:2)
# [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 77' (3:2)
|-
|[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]
|1:2
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|'''Лівэрпул''']]
|0:2
|1:0
|
# [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 75' (0:1), [[Магамэд Саляг|Саляг]] 83' (0:2)
# [[Ляўтара Мартынэс|Мартынэс]] 62' (1:2)
|-
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|'''Вільярэал''']]
|4:1
|[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]
|1:1
|3:0
|
# [[Душан Влахавіч|Влахавіч]] 1' (0:1), [[Даніель Парэха|Парэха]] 66' (1:1)
# [[Жэрар Марэна Балягера|Марэна]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Паў Франсіска Торэс|Торэс]] 85' (3:1), [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
|-
|[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]
|2:8
|[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']]
|1:1
|1:7
|
# [[Чуквубуіке Адаму|Адаму]] 21' (1:0), [[Кінгсьлі Каман|Каман]] 90' (1:1)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 12' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:3), 23' (1:4), [[Сэрж Гнабры|Гнабры]] 31' (1:5), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (1:6), [[Маўрыц К’ергор|К’ергор]] 70' (2:6), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (2:7), [[Лерой Санэ|Санэ]] 85' (2:8)
|-
|[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]
|0:5
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|0:5
|0:0
|
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 7' (0:1), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 17' (0:2), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 32' (0:3), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 44' (0:4), [[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]] 58' (0:5)
# -
|-
|[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка''']]
|2:1
|[[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]]
|1:1
|1:0
|
# [[Жуан Фэлікс|Фэлікс]] 7' (1:0), [[Энтані Элянга|Элянга]] 80' (1:1)
# [[Рэнан Лодзі|Лодзі]] 41' (2:1)
|-
|[[Чэлсі Лёндан|'''Чэлсі''']]
|4:1
|[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]
|2:0
|2:1
|
# [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 8' (1:0), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 63' (2:0)
# [[Бурак Ілмаз|Ілмаз]] 38' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 45+3' (3:1), [[Сэсар Асьпілікуэта|Асьпілікуэта]] 71' (4:1)
|-
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|2:3
|[[Рэал Мадрыд|'''Рэал''']]
|1:0
|1:3
|
# [[Кіліян Мбапэ]] 90+4' (1:0)
# [[Кіліян Мбапэ]] 39' (2:0), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 61' (2:1), 76' (2:2), 78' (2:3)
|}

== Чвэрцьфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]
|4:6
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|1:3
|3:3
|
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 17' (0:1), [[Садыё Манэ|Манэ]] 34' (0:2), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 49' (1:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 87' (1:3)
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 21' (1:4), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 32' (2:4), [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 55' (2:5), 65' (2:6), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 73' (3:6), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 82' (4:6)
|-
|'''[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]'''
|2:1
|[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|1:0
|1:1
|
# [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' (1:0)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 52' (1:1), [[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]] 88' (2:1)
|-
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|1:0
|[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]
|1:0
|0:0
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 70' (1:0)
# -
|-
|[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]
|4:5(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|1:3
|3:2
|
# [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 21' (0:1), 24' (0:2), [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 40' (1:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 46' (1:3)
# [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 15' (2:3), [[Антоніё Рудыгер|Рудыгер]] 51' (3:3), [[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]] 75' (4:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 80' (4:4), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 96' (4:5)
|}

== Паўфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|5:2
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|2:0
|3:2
|
# [[Пэрвіс Эступіньян|Эступіньян]] 53' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Садыё Манэ|Манэ]] 55' (2:0)
# [[Буляй Дыя|Дыя]] 3' (2:1), [[Франсіс Каклен|Каклен]] 41' (2:2), [[Фабію Энрыке Таварэс|Фабію]] 62' (3:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 67' (4:2), [[Садыё Манэ|Манэ]] 74' (5:2)
|-
|[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]
|5:6(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|4:3
|1:3
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 2' (1:0), [[Габрыел Жэзус|Жэзус]] 11' (2:0),[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 33' (2:1), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 53' (3:1), [[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]] 55' (3:2), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 74' (4:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 82' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:3)
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 73' (5:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 90' (5:4), 90+1' (5:5), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 95' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (5:6)
|}

== Фінал ==
{{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022 году}} {{Справаздача пра матч|дата=28 траўня 2022|час=22:36 (Па менскаму часе)|стадыён=[[Стад дэ Франс]], [[Сэн-Дэні]]|гледачы=каля 75,000|судзьдзя=[[Клеман Цюрпэн]] ([[Францыя]])|каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|лік=0:1|каманда2=[[Рэал Мадрыд|Рэал]]|галы1=|галы2=[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]], 59’|пратакол=[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2034586--liverpool-vs-real-madrid/ Справаздача]}}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды плэй-оф.

=== Сьпіс найлепшых галеадораў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Галы
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|15
|1106
|-
|2
|[[Робэрт Левандоўскі]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|13
|876
|-
|3
|[[Сэбаст’ен Алер]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|11
|668
|-
|4
|[[Магамэд Саляг]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|8
|1008
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |5
|[[Крыстафэр Нкюнкю]]
|[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]
| rowspan=&quot;2&quot; |7
|531
|-
|[[Рыяд Магрэз]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|986
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |7
|[[Крыштыяну Раналду]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
| rowspan=&quot;5&quot; |6
|611
|-
|[[Дарвін Нуньес]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
|613
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|798
|-
|[[Арно Грунэвэльд]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|906
|}

=== Сьпіс найлепшых асістэнтаў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Асісты
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Бруну Фэрнандыш]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
|7
|520
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
| rowspan=&quot;2&quot; |6
|798
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1199
|-
|4
|[[Антані Матэўс дус Сантус]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|5
|577
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |5
|[[Жуан Марыю]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
| rowspan=&quot;7&quot; |4
|493
|-
|[[Жэрар Марэна Балягера]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|524
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|734
|-
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|794
|-
|[[Эт’ен Капу]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|1046
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1077
|}

=== Каманда сэзону ===
Група тэхнічнага вывучэньня УЭФА выбрала ў якасьці каманды турніру наступных гульцоў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Пазыцыя
!Гулец
!Каманда
|-
|Брамнік
|[[Тыбо Куртуа]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Абаронцы
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Антоніё Рудыгер]]
|[[Чэлсі Лёндан]]
|-
|[[Вірджыл ван Дэйк]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Эндру Робэртсан]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Паўабаронцы
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|-
|[[Фабію Энрыке Таварэс]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Нападнікі
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|-
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|}

=== Гулец сэзону ===

* [[Карым Бэнзэма]] (Рэал Мадрыд)

=== Малады гулец сэзону ===

* [[Вінісіюс Жуніёр]] (Рэал Мадрыд)

Крыніцы
{{Крыніцы}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}

[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2021]]
[[Катэгорыя:2021 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]</text>
      <sha1>83nzfjp1iij3ag3q4423gjw73edqyu6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334295</id>
      <parentid>2334276</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:32:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Групавы этап */ выдаленьне ўжо непатрэбнай легенды</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92849" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў
|выява      = [[Файл:StadeFranceNationsLeague2018.jpg|360x360пкс]]
|подпіс     = Стад Дэ Франс

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 22 чэрвеня — 25 жніўня 2021&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 14 верасьня 2021 — 28 траўня 2022
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 80 (зь 54 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд]]&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br /&gt;Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]]&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]], [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]],&lt;br /&gt;[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]]
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;125 (без уліку кваліфікацыі)
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;380 (без уліку кваліфікацыі) —	3.04 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;4,402,255 (35,218 штоматч у сярэднім)
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;[[Карым Бэнзэма]] ([[Рэал Мадрыд]], 15 галоў)
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|← 2020—21]]  І  2021—2022 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|2022—23 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' — 67 розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 30-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.

Дзейным чэмпіёнам на пачатак турніру зьяўляўся [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], які перамог у двух сэзонах розыгрышаў(заваяваў 2 тытулы), апошні ў папярэднім розыгрышы.

[[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у камуне [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]] за 5 км на поўнач ад Парыжу, Францыя. Першапачаткова плянавалася згуляць фінал на [[Альянц Арэна|Альянц Арэне]] ў [[Мюнхэн]]е. Аднак празь перанос ды зьмену месца [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу 2020 году]], усе гаспадары фіналаў былі перанесены гэтакім жа чынам на год раней, таму [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал 2022 году]] мусіў прыняць [[Санкт-Пецярбург]]. Але праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал]] у рэшце рэшт быў перанесены ў [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]. Пераможца розыгрышу Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў розыгрыш наступнага году ў групавы этап [[Ліга Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў]], таксама атрымлівае права на ўдзел у гульне супраць пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў]] за [[Супэркубак УЭФА]].

Гэты сэзон быў першым з 1999—2000 (то быў першы сэзон пасьля роспуску [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка Ўладальнікаў Кубкаў]]) дзе 3 галоўных Эўрапейскіх клюбных спаборніцтвы (УЭФА Ліга Чэмпіёнаў, [[Ліга Эўропы УЭФА|УЭФА Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|УЭФА Ліга Канфэрэнцыяў]]) былі арганізаваныя УЭФА. Фармат Лігі Чэмпіёнаў застаўся безь зьмяненьняў, але каманды, якія выбылі з папярэдняга раўнду й першага кваліфікацыйнага, цяпер пераводзілісь у Лігу Канфэрэнцыяў замест Лігі Эўропы. Абаронца тытулу, Лёнданскі [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] быў выбіты ў чвэрцьфінале [[Рэал Мадрыд|Мадрыдскім Рэалам]].

24 чэрвеня 2021 году УЭФА ўхваліў прапанову аб адмене [[правіла выязнога голу]] ва ўсіх [[Клюбныя спаборніцтвы УЭФА|клюбных спаборніцтвах УЭФА]], якое выкарыстоўвалася з 1965 году. Адпаведна, калі ў двухматчавым супрацьстаяньні дзьве каманды заб’юць аднолькавую колькасьць галоў, пераможца ня будзе вызначацца колькасьцю галоў у гасьцях, забітых кожнай камандай, а будзе праводзіцца яшчэ 30 хвілін дадатковага часу, і калі дзьве каманды зноў заб’юць (не заб’юць) аднолькавую колькасьць галоў у дадатковы час, пераможца будзе вызначаны ў выніку серыі пэнальці.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 80 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|Лігі Эўропы УЭФА 2020-21]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2021-22 праз Ангельскую Прэмьер Лігу, але як пермаможца Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызэру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] перамог у Лізе Эўропы 2020-21, праваліўшы адбор ў Ля Лізе, заняўшы там сёмае месца, значыць [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў замест месца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лізе Канфэрэныяў]] празь 7 месца ў Ля Лізе.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]]
|102.283
| rowspan=&quot;4&quot; |4
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|УЭЛ]])
|-
!2
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]]
|90.462
|
|-
!3
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]]
|74.784
|
|-
!4
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]]
|70.653
|
|-
!5
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]]
|59.248
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]]
|49.449
|
|-
!7
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]]
|45.549
| rowspan=&quot;9&quot; |2
|
|-
!8
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]]
|37.900
|
|-
!9
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]]
|36.100
|
|-
!10
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]]
|35.750
|
|-
!11
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]]
|33.600
|
|-
!12
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]]
|32.925
|
|-
!13
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]]
|29.250
|
|-
!14
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]]
|27.875
|
|-
!15
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]]
|27.300
|
|-
!16
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]]
|26.400
|
|-
!18
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]]
|26.300
|
|-
!19
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]]
|25.500
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]]
|24.875
| rowspan=&quot;11&quot; |1
|
|-
!21
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]]
|22.750
|
|-
!22
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]]
|21.750
|
|-
!23
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]]
|19.625
|
|-
!24
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]]
|19.250
|
|-
!25
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]]
|18.875
|
|-
!26
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]]
|18.750
|
|-
!27
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]]
|17.375
|
|-
!28
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]]
|16.700
|
|-
!29
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]]
|16.625
|
|-
!30
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]]
|15.875
|
|-
!31
|[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]]
|13.500
|0
|(АУС)
|-
!32
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]]
|13.000
| rowspan=&quot;6&quot; |1
|
|-
!33
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]]
|12.875
|
|-
!34
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]]
|8.000
|
|-
!35
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]]
|7.875
|
|-
!36
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]]
|7.625
|
|-
!37
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]]
|7.625
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!38
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]]
|7.375
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]]
|7.375
|
|-
!40
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]]
|6.875
|
|-
!41
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]]
|6.750
|
|-
!42
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]]
|6.700
|
|-
!43
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]]
|6.500
|
|-
!44
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]]
|5.750
|
|-
!45
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]]
|5.750
|
|-
!46
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]]
|5.375
|
|-
!47
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!48
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]]
|4.875
|
|-
!49
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]]
|4.750
|
|-
!50
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]]
|4.375
|
|-
!51
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]]
|4.375
|
|-
!52
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]]
|4.000
|
|-
!53
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]]
|3.750
|
|-
!54
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]]
|2.831
|
|-
!55
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]]
|0.666
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогу ў пяпярэднім розыгрышу, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых ангельскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў:

* Чэмпіён 11 асацыяцыі (Турэччыны) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф.
* Чэмпіён 13 асацыяцыі (Даніі) ўступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіён 15 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Грэцыі й Сэрбіі адпаведна) уступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(32 каманды)
|
* 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(26 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19
|
* 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(6 камандаў)
|
* 6 срэбных чэмпёнаў з асацыяцый 10-15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 3 срэбных чэмпіёны з асацыяцый 7-9
* 2 бронзавыя прызэры з асацыяцый 5-6
|
* 3 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6
* 4 бронзавыя прызэры з асацыяцый 1-4
* 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазыцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сэзону.
* Прп-: пазыцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сэзонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамэндацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (4-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] (ЛЭ)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (3-яя)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і)
|-
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (3-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (2-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]] (4-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (1-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (2-і)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] (1-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (2-і)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (2-і)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]] ([[Санкт-Пецярбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) (1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]]) (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (2-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] (2-і)
|-
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (2-і)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) (1-ая)
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя)
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (2-і)
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) (2-і)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (2-і)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]]) (2-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]]) (1-ы)
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]]) (1-ыя)
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы)
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая)
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Сабота]]) (1-ая)
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) (1-ая)
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]](1-ая)
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]]) (1-ая)
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая)
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (Прп-2-і)
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (Прп-1-ы)
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) (1-ыя)
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) (1-ая)
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая)
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] (1-ая)
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]]) (1-ы)
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]]) (1-ае)
|}
Заўвагі:

# '''[[Ісьляндыя]]:''' Па рашэньні Ісьляндзкай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] з Рэйк’явіку, бо ён знаходзіўся першым у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз панэмію [[Ковід-19]].
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай Футбольнай Фэдэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор для іх праходзіць па швайцарскай квоце. Адзінае Эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны Кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Мальта]]:''' Па рашэньні Мальтыйскай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Гамрун Спартанз]] з Гамруна, але ён быў адхілены ад удзелу ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 праз забарону за ўдзел у дамоўленых матчах у 2013. [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] з Паолы заняў месца Гамрун Спартанз, ён знаходзіўся другім у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію Ковід-19]].

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які прайшоў у пятніцу, а гэтаксама асноўнага фіналу, які прайшоў у суботу. Некаторыя адпаведныя матчы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду згулялі толькі ў аўторак праз [[Супэркубак УЭФА 2021 году]] ў наступную сераду (адносна таго гульнявога тыдня). Заплянаваны час пачаткаў, пачынаючы з раўнду плэй-оф: 19:45 (замест 19:55 раней) і 22:00 (па Менскаму часе).

Усе лёсаваньні прайшлі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], за выключэньнем лёсаваньня групавога этапу, якое адбылося ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], 26 жніўня 2021 году.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|8 Чэрвеня 2021
|22 Чэрвеня 2021 (паўфіналы)
|25 Чэрвеня 2021 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|15 Чэрвеня 2021
|6-7 Ліпеня 2021
|13-14 Ліпеня 2021
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|16 Чэрвеня 2021
|20-21 Ліпеня 2021
|27-28 Ліпеня 2021
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|19 Ліпеня 2021
|3-4 Жніўня 2021
|10 Жніўня 2021
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 Жніўня 2021
|17-18 Жніўня 2021
|24-25 Жніўня 2021
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |26 Жніўня 2021
| colspan=&quot;2&quot; |14-15 Верасьня 2021
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |28-29 Верасьня 2021
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |19-20 Кастрычніка 2021
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |2-3 Лістапада 2021
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |23-24 Лістапада 2021
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |7-8 Сьнежня 2021
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|13 Сьнежня 2021
|15-16 &amp; 22-23 Лютага 2022
|8-9 &amp; 15-16 Сакавіка 2022
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |18 Сакавіка 2022
|5-6 Красавіка 2022
|12-13 Красавіка 2022
|-
|Паўфіналы
|26-27 Красавіка 2022
|3-4 Траўня 2022
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |28 Траўня 2022 году на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 8 чэрвеня а 13 гадзіны па Менскаму часе. Матчы папярэдняга раўнду складаліся з паўфіналаў 22 жніўня ды фіналу 25 жніўня, спачатку матчы мусілі прайсьці на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]], але праз абмежаваньні ў сувязі з пандэміяй [[ковід-19]] на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]] былі перанесеныя ў [[Альбанія|Альбанію]] ў гарады [[Эльбасан]] і [[Дурэс]].

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Астатнія ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна перайшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
|-
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]])
|0:2
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|-
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]])
|0:1
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] '''[[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
|-
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|2:0
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 15 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 6 й 7 ліпеня, а матчы ў адказ — 13 й 14 ліпеня 2021 году.

Пераможцы двубою выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Хто атрымаў паразу — былі пераведзеныя ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]])
|2-7
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] '''[[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])'''
|2-2
|0-5
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] '''[[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|3-2&lt;ref&gt;Удзельнікі, якія атрымалі паразу тут, перайшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі канферэнцыяў Эўропы.&lt;/ref&gt;
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|2-0
|1-2
|-
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|2-1
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] ([[Рыга|з аднайменнага горада]])
|1-0
|1-1
|-
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] ([[Будэ|з гораду Будэ]])
|2-5
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] '''[[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|2-3
|0-2
|-
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]])
|2-3
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] '''[[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])'''
|2-2
|0-1 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Пераможца быў вызначаны ў дадатковы час&lt;/ref&gt;)
|-
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|7-1
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]])
|3-1
|4-0
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] '''[[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|4-3
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]])
|3-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]])
|0-6
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] '''[[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])'''
|0-1
|0-5
|-
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]])
|0-5
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] '''[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-4
|0-1
|-
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]])
|2-4
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] '''[[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|1-3
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] '''[[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])'''
|1-1
|0-2
|-
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] '''[[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|2-0
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|6-1
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])
|3-0
|3-1
|-
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] '''[[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|5-2
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|3-1
|2-1
|-
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] '''[[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])'''
|5-0
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|2-0
|3-0
|-
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|5-2
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]])
|3-2
|2-0
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 16 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 20 й 21 ліпеня, другія — 27 ды 28 ліпеня 2021 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі атрымалі наступныя месцы працягваньня ўдзелу ў частцы шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3-0
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])
|2-0
|1-0
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|2-3
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|0-0
|2-3
|-
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|3-1
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])
|2-1
|1-0
|-
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])
|1-4
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])'''
|2-0
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])
|2-6
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|2-1
|0-5
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|1-4
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|1-2
|0-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-3
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|2-1
|2-2
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5-1
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|2-0
|3-1
|-
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])
|1-3
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|0-0
|1-3
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]])
|2-3
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] '''[[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])'''
|2-1
|0-2
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]])
|2-3
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] '''[[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|1-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] '''[[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|7-2
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]])
|5-1
|2-1
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 19 ліпеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 3 й 4 жніўня, другія — 10 жніўня 2021 году.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў кваліфікацыйны раўнд плэй-оф адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях кваліфікацыйнага раўнду плэй-оф [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія з паразай са шляху прадстаўнікоў лігі трапілі адразу ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]]''' [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])
|1-1
|1-0
|-
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]]''' [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])
|2-4
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|1-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|3-3 (1-4&lt;ref&gt;Вынік матчу быў вызначаны па [[Пэнальці (футбол)|пэнальці]]&lt;/ref&gt;)
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|1-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|1-2
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|1-1
|0-1
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-2
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|2-1
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]])
|2-0
|0-1
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|4-0
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|3-0
|1-0
|-
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]])
|0-4
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|0-2
|0-2
|-
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] ([[Генк|з аднайменнага горада]])
|2-4
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] '''[[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])
|1-5
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])'''
|0-2
|1-3
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду плэй-оф адбылося 2 жніўня 2021 году а 13:00 па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 17 й 18 жніўня, гасьцёвыя — 24 й 25 жніўня 2021 году.

Пераможцы матчаў выйшлі ў групавы этап. Пераможаныя былі пераведзены ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022|Лігі Эўропы]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] '''[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]])'''
|4-2
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|6-4
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]]''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|3-2
|3-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|3-2
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]]''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|2-0
|1-2
|-
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|3-0
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]]''' [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|3-0
|0-0
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]]''' [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])
|2-3
|'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|0-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]]''' [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2-1
|0-0
|}

== Групавы этап ==
Лёсаваньне групавога этапу прайшло ў [[Стамбул]]е ([[Турэччына]]) 26 жніўня 2021 году. 32 каманды былі падзеленыя на восем групаў па чатыры ў кожнай. Для лёсаваньня каманды былі разьмеркаваныя на чатыры кошыкі, кожны з васьмі камандаў, паводля наступных прынцыпаў:

* У кошык 1 трапілі [[Ліга Чэмпіёнаў 2020-2021|чэмпіёны Лігі Чэмпіёнаў]] і [[Ліга Эўропы 2020-2021|Лігі Еўропы]], а таксама чэмпіёны шасьці лепшых асацыяцыяў на падставе іх [[Табліца прадстаўніцтва краін у эўракубках|каэфіцыентаў УЭФА 2021 году]].
* Кошыкі 2, 3 й 4 зьмяшчаюць астатнія каманды, пасеяныя паводля іхных клюбных [[Табліца каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] 2021 году.

Каманды з адной асацыяцыі, гэтаксама па палітычных матывах каманды [[Украіна|Ўкраіны]] ды [[Расея|Расеі]], не маглі трапіць у адну групу.

Матчы прайшлі 14-15 верасьня, 28-29 верасьня, 19-20 кастрычніка, 2-3 лістапада, 23-24 лістапада і 7-9 сьнежня 2021 году. Дзьве найлепшыя каманды кожнай групы выйшлі ў 1/8 фіналу. Каманды, якія занялі трэцяе месца, былі пераведзены ў раўнд плэй-оф [[Лігі Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]], а каманды, якія занялі чацьвёртае месца, выбылі з эўрапейскіх спаборніцтваў у гэтым сэзоне.

[[Тыраспаль]]скі «[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]]» дэбютаваў на групавым этапе. Ён стаў першай камандай з [[Малдова|Малдовы]], якая згуляла ў групавым этапе Лігі чэмпіёнаў.

'''Група А'''
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=МСц|Ініцыялы Каманды2=ПСЖ|Ініцыялы Каманды3=РБЛ|Ініцыялы Каманды4=Брг|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|В1=4|Н1=0|П1=2|РМ1=18-10 (+8)|Каманда2=[[Пары Сэн-Жэрмэн]]|В2=3|Н2=2|П2=1|РМ2=13–8 (+5)|Каманда3=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=15–14 (+1)|Каманда4=[[Бруге (футбольны клюб)]]|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–20 (-14)|Галеадоры1=[[Натан Аке|Аке]]-1;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Рыяд Магрэз|Магрэз]]-5;[[Джэк Грыліш|Грыліш]]-1;[[Жуан Кансэлу|Кансэлу]]-2;[[Габрыел Жэзус|Жэзус]]-3;[[Кайл Ўокер|Ўокер]]-1;[[Коўл Палмэр|Палмэр]]-1;[[Філ Фодэн|Фодэн]]-1;[[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]]-2;|Галеадоры2=[[Андэр Эрэра|Эрэра]]-1;[[Ідрыса Гуе|Гуе]]-1;[[Ліянэль Мэсі|Мэсі]]-5;[[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]]-4;[[Джарджыніё Вэйнальдум|Вэйнальдум]]-2;|Галеадоры3=[[Крыстафэр Нкюнкю|Нкюнкю]]-7;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1;[[Андрэ Сылва|Сылва]]-3;[[Домінік Собаслаі|Собаслаі]]-2;[[Эміль Форсбэрг|Форсбэрг]]-2;|Галеадоры4=[[Ганс Ванакен|Ванакен]]-3;[[Матс Рытс|Рытс]]-2;[[Джон Стоўнз|Стоўнз]]-1([[аўтагол|аўта]]);|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=6–3|Лік3/Дата гульні=4–1|Лік4/Дата гульні=2–0|Лік5/Дата гульні=3–2|Лік6/Дата гульні=4–1|Лік9/Дата гульні=1–2|Лік8/Дата гульні=2–2|Лік7/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=1–1|Лік10/Дата гульні=1–5|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}
'''Група Б'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Лвп|Ініцыялы Каманды2=АМд|Ініцыялы Каманды3=Прт|Ініцыялы Каманды4=Млн|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=17-6 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=2–0|Лік3/Дата гульні=3–2|Галеадоры1=[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Магамэд Саляг|Саляг]]-7;[[Джордан Гэндэрсан|Гэндэрсан]]-1;[[Садыё Манэ|Манэ]]-2;[[Рабэрту Фірміну|Фірміну]]-2;[[Набі Кейта|Кейта]]-1;[[Дыёгу Жота|Жота]]-1;[[Тыяга Алькантара|Тыяга]]-1;[[Дывок Арыгі|Арыгі]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|В2=2|Н2=1|П2=3|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Порту (футбольны клюб)]]|Каманда4=[[Мілян (футбольны клюб)]]|РМ2=7–8 (-1)|Лік4/Дата гульні=2–3|Лік5/Дата гульні=0–0|Лік6/Дата гульні=0–1|Галеадоры2=[[Антуан Грызман|Грызман]]-4;[[Люіс Суарэс|Суарэс]]-1;[[Анхэль Карэа|Карэа]]-1;[[Радрыга Дэ Паўль|Дэ Паўль]]-1;|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=4–11 (-7)|Лік7/Дата гульні=1–5|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Мэгдзі Тарэмі|Тарэмі]]-1;[[Люіс Дыяс|Дыяс]]-2;[[Сержыў Мігель Рэлваш дэ Алівэйра|Алівэйра]]-1;|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–9 (-3)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–2|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Антэ Рэбіч|Рэбіч]]-1;[[Браім Дыяс|Дыяс]]-1;[[Рафаэл Леан|Леан]]-1;[[Шансэль Мбэмба|Мбэмба]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Жуніёр Мэсіяс|Мэсіяс]]-1;[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група В&lt;ref&gt;Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у Лізе чэмпіёнаў рушыў Спортынг празь лепшую розьніцу забітых галоў у асабістых сустрэчах +1 &gt; −1&lt;/ref&gt;'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=ААм|Ініцыялы Каманды2=СЛс|Ініцыялы Каманды3=БДр|Ініцыялы Каманды4=БСт|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Аякс Амстэрдам]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=20–5 (+15)|Лік1/Дата гульні=4–2|Лік2/Дата гульні=4–0|Лік3/Дата гульні=2–0|Галеадоры1=[[Сэбаст’ен Алер|Алер]]-10;[[Стэвэн Бэргёйс|Бэргёйс]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Дэлі Блінд|Блінд]]-1;[[Антані Матэўс|Антані]]-2;[[Душан Тадыч|Тадыч]]-1;[[Даві Кляасэн|Кляасэн]]-1;[[Давід Нэрэс|Нэрэс]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Спортынг Лісабон]]|В2=3|Н2=0|П2=3|РМ2=14–12 (+2)|Лік4/Дата гульні=1–5|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Жуан Паўлу Дыяш Фэрнандыш|Паўліньню]]-3;[[Сэбастыян Каатэс|Каатэс]]-2;[[Паблё Сарабія|Сарабія]]-2;[[Пэдру Гансалвіш|Гансалвіш]]-4;[[Пэдра Пора|Пора]]-1;[[Нуну Сантуш|Сантуш]]-1;[[Бруну Табата|Табата]]-1;|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Барусія Дортмунд]]|В3=3|Н3=0|П3=3|РМ3=10–11 (-1)|Лік7/Дата гульні=1–3|Лік8/Дата гульні=1–0|Лік9/Дата гульні=5–0|Галеадоры3=[[Джуд Бэлінггэм|Бэлінггэм]]-1;[[Эрлінг Голян|Голян]]-3;[[Доньель Мален|Мален]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-3;|Каманда4=[[Бэшыкташ Стамбул]]|В4=0|Н4=0|П4=6|РМ4=3–19 (-16)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Франсіска Мантэра|Мантэра]]-1;[[Кайл Ларын|Ларын]]-1;[[Рашыд Гезаль|Гезаль]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група Г'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Рэал Мадрыд]]|Каманда2=[[Інтэрнацыянале Мілян]]|Каманда3=[[Шэрыф Тыраспаль]]|Каманда4=[[Шахтар Данецк]]|Ініцыялы Каманды1=РМд|Ініцыялы Каманды2=ІМл|Ініцыялы Каманды3=ШТр|Ініцыялы Каманды4=ШДн|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=14–3 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=1–2|Лік3/Дата гульні=2–1|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Галеадоры1=[[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]]-2;[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]]-5;[[Сяргей Крыўцоў|Крыўцоў]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]]-2;[[Давід Аляба|Аляба]]-1;[[Тоні Кроос|Кроос]]-2;[[Марка Асэнсіё|Асэнсіё]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=8–5 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–1|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Эдзін Джэка|Джэка]]-3;[[Артура Відаль|Відаль]]-1;[[Стэфан дэ Врэй|дэ Врэй]]-1;[[Марцэла Брозавіч|Брозавіч]]-1;[[Мілан Шкрыняр|Шкрыняр]]-1;[[Алексіс Санчэс|Санчэс]]-1;|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=7–11 (-4)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=2–0|Галеадоры3=[[Адама Траарэ|Траарэ]]-2;[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]]-1;[[Джасурбэк Яхшыбоеў|Яхшыбоеў]]-1;[[Сэбаст’ен Тыль|Тыль]]-2;[[Бобан Нікалаў|Нікалаў]]-1;|В4=0|Н4=2|П4=4|РМ4=2–12 (-10)|Лік10/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Фэрнанду дус Сантус Пэдру|Фэрнанду]]-2;}}

'''Група Д'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн]]|Ініцыялы Каманды1=БМн|Каманда2=[[Бэнфіка Лісабон]]|Ініцыялы Каманды2=БЛс|Каманда3=[[Барсэлёна (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Брс|Каманда4=[[Дынама Кіеў]]|Ініцыялы Каманды4=ДКў|Колер1=#ccffcc|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=22–3 (+19)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Лік1/Дата гульні=5–2|Лік2/Дата гульні=3–0|Лік3/Дата гульні=5–0|Галеадоры1=[[Томас Мюлер|Мюлер]]-2;[[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]]-9;[[Сэрж Гнабры|Гнабры]]-2;[[Лерой Санэ|Санэ]]-5;[[Эрык Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]]-1;[[Эвэртан Саарэс|Эвэртан]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Кінгсьлі Каман|Каман]]-1;[[Джамал Мусіяля|Мусіяля]]-1;|Колер2=#ccffcc|В2=2|Н2=2|П2=2|РМ2=7–9 (-2)|Лік4/Дата гульні=0–4|Лік5/Дата гульні=3–0|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Дарвін Нуньес|Нуньес]]-3;[[Рафа Сылва|Сылва]]-1;[[Фэліпэ Марату|	Марату]]-1;[[Раман Ярамчук|Ярамчук]]-1;[[Жылбэрту Мараэс Жуніёр|Жылбэрту]]-1;|Колер3=#ccccff|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=2–9 (-7)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=0–0|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Жэрар Піке|Піке]]-1;[[Ансу Фаці|Фаці]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=1–11 (-10)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=0–1|Галеадоры4=[[Дзяніс Гармаш|Гармаш]]-1;}}

'''Група Е'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Галеадоры4=[[Мумі Нгамалё|Нгамалё]]-1;[[Тэасан-Джардан Сібачэў|Пэфак]]-2;[[Мэсшак Элія|Элія]]-1;[[Вэнсан Сьера|Сьера]]-1;[[Сыльван Гэфці|Гэфці]]-1;[[Фабіян Рыдэр|Рыдэр]]-1;|Галеадоры3=[[Рэма Фройлер|Фройлер]]-1;[[Робін Гозэнс|Гозэнс]]-1;[[Матэо Пэсына|Пэсына]]-1;[[Марыё Пашаліч|Пашаліч]]-1;[[Мэрых Дэмірал|Дэмірал]]-1;[[Ёсіп Ілічыч|Ілічыч]]-1;[[Дуван Сапата|Сапата]]-3;[[Хасэ Люіс Паляміна|Паляміна]]-1;[[Люіс Мурыель|Мурыель]]-1;[[Руслан Маліноўскі|Маліноўскі]]-1;|Галеадоры2=[[Ману Трыгерас|Трыгерас]]-1;[[Арно Данджума Грунэвэльд|Данджума]]-4;[[Пака Алькасэр|Алькасэр]]-1;[[Ерэмі Піна|Ерэмі]]-1;[[Жэрар Марэна|Марэна]]-1;[[Альбэрта Марэна|Марэна]]-1;[[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]]-1;[[Эт’ен Капу|Капу]]-2;|Галеадоры1=[[Крыштыяну Раналду|Раналду]]-6;[[Алекс Тэлес|Тэлес]]-1;[[Маркус Рашфард|Рашфард]]-1;[[Гары Магуайр|Магуайр]]-1;[[Джэйдан Санча|Санча]]-1;[[Мэйсан Грынўуд|Грынўуд]]-1;|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Каманда1=[[Манчэстэр Юнайтэд]]|Каманда2=[[Вільярэал (футбольны клюб)]]|Каманда3=[[Аталянта Бэргама]]|Каманда4=[[Янг Бойз Бэрн]]|Ініцыялы Каманды1=МЮн|Ініцыялы Каманды2=Влр|Ініцыялы Каманды3=АБр|Ініцыялы Каманды4=ЯББ|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=3|Н1=2|П1=1|РМ1=11–8 (+3)|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=3–2|Лік3/Дата гульні=1–1|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=12–9 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–2|Лік5/Дата гульні=2–2|Лік6/Дата гульні=2–0|В3=1|Н3=3|П3=2|РМ3=12–13 (-1)|Лік7/Дата гульні=2–2|Лік8/Дата гульні=2–3|Лік9/Дата гульні=1–0|В4=1|Н4=2|П4=3|РМ4=7–12 (-5)|Лік10/Дата гульні=2–1|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=3–3}}

'''Група Ё'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ліль (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды1=Лль|Каманда2=[[Рэд Бул Зальцбург]]|Ініцыялы Каманды2=РБЗ|Каманда3=[[Сэвільля (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Свл|Каманда4=[[Вольфсбург (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Влф|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|РМ1=7–4 (+3)|РМ2=8–6 (+2)|РМ3=5–5 (0)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|В1=3|Н1=2|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=0–0|Лік3/Дата гульні=0–0|Галеадоры1=[[Бурак Ілмаз|Ілмаз]]-2;[[Джонатан Дэйвід|Дэйвід]]-3;[[Жанатан Іканэ|Іканэ]]-1;[[Эйнджэл Гомэс|Гомэс]]-1;|Галеадоры2=[[Лука Сучыч|Сучыч]]-1;[[Карым Адэймі|Адэймі]]-3;[[Ноа Акафор|Акафор]]-3;[[Максімілян Вёбэр|Вёбэр]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|Лік4/Дата гульні=2–1|Лік6/Дата гульні=3–1|Лік5/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Іван Ракіціч|Ракіціч]]-2;[[Люкас Акампас|Акампас]]-1;[[Жаан Жардан|Жардан]]-1;[[Рафаэль Мір|Мір]]-1;|В3=1|Н3=3|П3=2|Лік8/Дата гульні=1–1|Лік9/Дата гульні=2–0|Лік7/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Рэната Штэфэн|Штэфэн]]-2;[[Люкас Нмэча|Нмэча]]-2;[[Рыдле Баку|Баку]]-1;|В4=1|П4=3|Н4=2|РМ4=5–10 (-5)|Лік10/Дата гульні=1–3|Лік11/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=1–1}}

'''Група Ж'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ювэнтус Турын]]|Ініцыялы Каманды1=ЮТр|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан]]|Ініцыялы Каманды2=ЧЛн|Каманда3=[[Зэніт Санкт-Пецярбург]]|Ініцыялы Каманды3=ЗСП|Каманда4=[[Мальмё (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Млм|Колер1=#ccffcc|РМ1=10–6 (+4)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Колер2=#ccffcc|РМ2=13–4 (+9)|Колер3=#ccccff|РМ3=10–10 (0)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|РМ4=1–14 (-13)|В1=5|Н1=0|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік3/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=4–2|Галеадоры1=[[Алекс Сандру|Сандру]]-1;[[Паўлё Дыбаля|Дыбаля]]-3;[[Альвара Марата|Марата]]-2;[[Фэдэрыка К’еза|К’еза]]-2;[[Дэян Кулушэўскі|Кулушэўскі]]-1;[[Мойс Кін|Кін]]-1;|В2=4|Н2=1|П2=1|Лік4/Дата гульні=4–0|Лік5/Дата гульні=1–0|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Рамэлю Люкаку|Люкаку]]-2;[[Андрэас Крыстэнсэн|Крыстэнсэн]]-1;[[Жаржыньню|Жаржыньню]]-2;[[Кай Гавэрц|Гавэрц]]-1;[[Гакім Зыеш|Гакім Зыеш]]-1;[[Трэва Чалаба|Чалаба]]-1;[[Рыс Джэймз|Джэймз]]-1;[[Калам Гадсан-Адоі|Гадсан-Адоі]]-1;[[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]]-3;|В3=1|П3=3|Н3=2|Лік7/Дата гульні=0–1|Лік8/Дата гульні=3–3|Лік9/Дата гульні=4–0|Галеадоры3=[[Клаўдыньню|Клаўдыньню]]-2;[[Далер Кузяеў|Кузяеў]]-1;[[Аляксей Сутормін|Сутормін]]-1;[[Маркус Вэндэл Вальле да Сылва|Вэндэл]]-1;[[Леанарда Бануччы|Бануччы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Сэрдар Азмун|Азмун]]-2;[[Яраслаў Ракіцкі|Ракіцкі]]-1;[[Магамэд Аздоеў|Аздоеў]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|Лік10/Дата гульні=0–3|Лік11/Дата гульні=0–1|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Сёрэн Рыкс|Рыкс]]-1;}}

== Плэй-оф ==
У раўндзе асноўнага плэй-оф каманды гулялі паміж сабою ў двух матчах дома і ў гасьцях, за выключэненем аднаматчавага фіналу. Мэханізм лёсаваньняў ды гульняў кожнага раўнду быў наступным:

* У лёсаваньні 1/8 фіналу восем пераможцаў групаў былі пасеянымі, а восем тых, што занялі другое месца, выцягваліся з другога кошыка. Да пасеяных камандаў выцягваліся ў супэрнікі тыя, хто ня быў пасеянымі. Каманды з адной групы або з адной асацыяцыі не маглі трапіць адна супраць адной.
* У лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў не было пасеяў, і каманды з адной групы або з аднаго аб’яднаньня маглі згуляць паміж сабой. Паколькі лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў праводзіліся разам да вынікаў чвэрцьфіналаў, асобы пераможцаў чвэрцьфіналу не былі вядомыя на момант лёсаваньня. Таксама было праведзена лёсаваньне, каб вызначыць, які пераможца паўфіналу быў вызначаны ў якасьці «хатняй» каманды для фіналу (у адміністрацыйных мэтах, паколькі ён праходзіў на нэўтральнай пляцоўцы).

== 1/8 фіналу ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|'''Бэнфіка''']]
|3:2
|[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]
|2:2
|1:0
|
# [[Душан Тадыч|Тадыч]] 18' (0:1), [[Сэбаст’ен Алер|Алер]] 28' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:1), 29' (1:2), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 72' (2:2)
# [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 77' (3:2)
|-
|[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]
|1:2
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|'''Лівэрпул''']]
|0:2
|1:0
|
# [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 75' (0:1), [[Магамэд Саляг|Саляг]] 83' (0:2)
# [[Ляўтара Мартынэс|Мартынэс]] 62' (1:2)
|-
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|'''Вільярэал''']]
|4:1
|[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]
|1:1
|3:0
|
# [[Душан Влахавіч|Влахавіч]] 1' (0:1), [[Даніель Парэха|Парэха]] 66' (1:1)
# [[Жэрар Марэна Балягера|Марэна]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Паў Франсіска Торэс|Торэс]] 85' (3:1), [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
|-
|[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]
|2:8
|[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']]
|1:1
|1:7
|
# [[Чуквубуіке Адаму|Адаму]] 21' (1:0), [[Кінгсьлі Каман|Каман]] 90' (1:1)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 12' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:3), 23' (1:4), [[Сэрж Гнабры|Гнабры]] 31' (1:5), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (1:6), [[Маўрыц К’ергор|К’ергор]] 70' (2:6), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (2:7), [[Лерой Санэ|Санэ]] 85' (2:8)
|-
|[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]
|0:5
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|0:5
|0:0
|
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 7' (0:1), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 17' (0:2), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 32' (0:3), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 44' (0:4), [[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]] 58' (0:5)
# -
|-
|[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка''']]
|2:1
|[[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]]
|1:1
|1:0
|
# [[Жуан Фэлікс|Фэлікс]] 7' (1:0), [[Энтані Элянга|Элянга]] 80' (1:1)
# [[Рэнан Лодзі|Лодзі]] 41' (2:1)
|-
|[[Чэлсі Лёндан|'''Чэлсі''']]
|4:1
|[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]
|2:0
|2:1
|
# [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 8' (1:0), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 63' (2:0)
# [[Бурак Ілмаз|Ілмаз]] 38' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 45+3' (3:1), [[Сэсар Асьпілікуэта|Асьпілікуэта]] 71' (4:1)
|-
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|2:3
|[[Рэал Мадрыд|'''Рэал''']]
|1:0
|1:3
|
# [[Кіліян Мбапэ]] 90+4' (1:0)
# [[Кіліян Мбапэ]] 39' (2:0), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 61' (2:1), 76' (2:2), 78' (2:3)
|}

== Чвэрцьфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]
|4:6
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|1:3
|3:3
|
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 17' (0:1), [[Садыё Манэ|Манэ]] 34' (0:2), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 49' (1:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 87' (1:3)
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 21' (1:4), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 32' (2:4), [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 55' (2:5), 65' (2:6), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 73' (3:6), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 82' (4:6)
|-
|'''[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]'''
|2:1
|[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|1:0
|1:1
|
# [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' (1:0)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 52' (1:1), [[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]] 88' (2:1)
|-
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|1:0
|[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]
|1:0
|0:0
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 70' (1:0)
# -
|-
|[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]
|4:5(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|1:3
|3:2
|
# [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 21' (0:1), 24' (0:2), [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 40' (1:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 46' (1:3)
# [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 15' (2:3), [[Антоніё Рудыгер|Рудыгер]] 51' (3:3), [[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]] 75' (4:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 80' (4:4), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 96' (4:5)
|}

== Паўфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|5:2
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|2:0
|3:2
|
# [[Пэрвіс Эступіньян|Эступіньян]] 53' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Садыё Манэ|Манэ]] 55' (2:0)
# [[Буляй Дыя|Дыя]] 3' (2:1), [[Франсіс Каклен|Каклен]] 41' (2:2), [[Фабію Энрыке Таварэс|Фабію]] 62' (3:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 67' (4:2), [[Садыё Манэ|Манэ]] 74' (5:2)
|-
|[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]
|5:6(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|4:3
|1:3
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 2' (1:0), [[Габрыел Жэзус|Жэзус]] 11' (2:0),[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 33' (2:1), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 53' (3:1), [[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]] 55' (3:2), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 74' (4:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 82' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:3)
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 73' (5:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 90' (5:4), 90+1' (5:5), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 95' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (5:6)
|}

== Фінал ==
{{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022 году}} {{Справаздача пра матч|дата=28 траўня 2022|час=22:36 (Па менскаму часе)|стадыён=[[Стад дэ Франс]], [[Сэн-Дэні]]|гледачы=каля 75,000|судзьдзя=[[Клеман Цюрпэн]] ([[Францыя]])|каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|лік=0:1|каманда2=[[Рэал Мадрыд|Рэал]]|галы1=|галы2=[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]], 59’|пратакол=[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2034586--liverpool-vs-real-madrid/ Справаздача]}}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды плэй-оф.

=== Сьпіс найлепшых галеадораў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Галы
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|15
|1106
|-
|2
|[[Робэрт Левандоўскі]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|13
|876
|-
|3
|[[Сэбаст’ен Алер]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|11
|668
|-
|4
|[[Магамэд Саляг]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|8
|1008
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |5
|[[Крыстафэр Нкюнкю]]
|[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]
| rowspan=&quot;2&quot; |7
|531
|-
|[[Рыяд Магрэз]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|986
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |7
|[[Крыштыяну Раналду]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
| rowspan=&quot;5&quot; |6
|611
|-
|[[Дарвін Нуньес]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
|613
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|798
|-
|[[Арно Грунэвэльд]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|906
|}

=== Сьпіс найлепшых асістэнтаў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Асісты
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Бруну Фэрнандыш]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
|7
|520
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
| rowspan=&quot;2&quot; |6
|798
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1199
|-
|4
|[[Антані Матэўс дус Сантус]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|5
|577
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |5
|[[Жуан Марыю]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
| rowspan=&quot;7&quot; |4
|493
|-
|[[Жэрар Марэна Балягера]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|524
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|734
|-
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|794
|-
|[[Эт’ен Капу]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|1046
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1077
|}

=== Каманда сэзону ===
Група тэхнічнага вывучэньня УЭФА выбрала ў якасьці каманды турніру наступных гульцоў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Пазыцыя
!Гулец
!Каманда
|-
|Брамнік
|[[Тыбо Куртуа]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Абаронцы
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Антоніё Рудыгер]]
|[[Чэлсі Лёндан]]
|-
|[[Вірджыл ван Дэйк]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Эндру Робэртсан]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Паўабаронцы
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|-
|[[Фабію Энрыке Таварэс]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Нападнікі
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|-
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|}

=== Гулец сэзону ===

* [[Карым Бэнзэма]] (Рэал Мадрыд)

=== Малады гулец сэзону ===

* [[Вінісіюс Жуніёр]] (Рэал Мадрыд)

Крыніцы
{{Крыніцы}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}

[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2021]]
[[Катэгорыя:2021 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]</text>
      <sha1>k2fsoei00yz0ed2ccg1g1vwrie42lbm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334296</id>
      <parentid>2334295</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:34:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Групавы этап */ выправіў памылковую спасылку</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92874" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў
|выява      = [[Файл:StadeFranceNationsLeague2018.jpg|360x360пкс]]
|подпіс     = Стад Дэ Франс

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 22 чэрвеня — 25 жніўня 2021&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 14 верасьня 2021 — 28 траўня 2022
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 80 (зь 54 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд]]&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br /&gt;Паўфіналісты — [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]], [[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці]]&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — [[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]], [[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]],&lt;br /&gt;[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], [[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд]]
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;125 (без уліку кваліфікацыі)
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;380 (без уліку кваліфікацыі) —	3.04 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;4,402,255 (35,218 штоматч у сярэднім)
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;[[Карым Бэнзэма]] ([[Рэал Мадрыд]], 15 галоў)
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|← 2020—21]]  І  2021—2022 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|2022—23 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021-22''' — 67 розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 30-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.

Дзейным чэмпіёнам на пачатак турніру зьяўляўся [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]], які перамог у двух сэзонах розыгрышаў(заваяваў 2 тытулы), апошні ў папярэднім розыгрышы.

[[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|Фінал]] адбыўся на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у камуне [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]] за 5 км на поўнач ад Парыжу, Францыя. Першапачаткова плянавалася згуляць фінал на [[Альянц Арэна|Альянц Арэне]] ў [[Мюнхэн]]е. Аднак празь перанос ды зьмену месца [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу 2020 году]], усе гаспадары фіналаў былі перанесены гэтакім жа чынам на год раней, таму [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал 2022 году]] мусіў прыняць [[Санкт-Пецярбург]]. Але праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], [[Фінал Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022 году|фінал]] у рэшце рэшт быў перанесены ў [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]. Пераможца розыгрышу Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў розыгрыш наступнага году ў групавы этап [[Ліга Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў]], таксама атрымлівае права на ўдзел у гульне супраць пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021-22 гадоў]] за [[Супэркубак УЭФА]].

Гэты сэзон быў першым з 1999—2000 (то быў першы сэзон пасьля роспуску [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка Ўладальнікаў Кубкаў]]) дзе 3 галоўных Эўрапейскіх клюбных спаборніцтвы (УЭФА Ліга Чэмпіёнаў, [[Ліга Эўропы УЭФА|УЭФА Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|УЭФА Ліга Канфэрэнцыяў]]) былі арганізаваныя УЭФА. Фармат Лігі Чэмпіёнаў застаўся безь зьмяненьняў, але каманды, якія выбылі з папярэдняга раўнду й першага кваліфікацыйнага, цяпер пераводзілісь у Лігу Канфэрэнцыяў замест Лігі Эўропы. Абаронца тытулу, Лёнданскі [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] быў выбіты ў чвэрцьфінале [[Рэал Мадрыд|Мадрыдскім Рэалам]].

24 чэрвеня 2021 году УЭФА ўхваліў прапанову аб адмене [[правіла выязнога голу]] ва ўсіх [[Клюбныя спаборніцтвы УЭФА|клюбных спаборніцтвах УЭФА]], якое выкарыстоўвалася з 1965 году. Адпаведна, калі ў двухматчавым супрацьстаяньні дзьве каманды заб’юць аднолькавую колькасьць галоў, пераможца ня будзе вызначацца колькасьцю галоў у гасьцях, забітых кожнай камандай, а будзе праводзіцца яшчэ 30 хвілін дадатковага часу, і калі дзьве каманды зноў заб’юць (не заб’юць) аднолькавую колькасьць галоў у дадатковы час, пераможца будзе вызначаны ў выніку серыі пэнальці.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 80 камандаў ад 54 з 55 асацыяцый чальцоў УЭФА ўдзельнічалі ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках каманд у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7-15 месцаў кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2020—2021 гадоў|Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|Лігі Эўропы УЭФА 2020-21]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2021-22 праз Ангельскую Прэмьер Лігу, але як пермаможца Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2020-21 будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызэру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] перамог у Лізе Эўропы 2020-21, праваліўшы адбор ў Ля Лізе, заняўшы там сёмае месца, значыць [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў замест месца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лізе Канфэрэныяў]] празь 7 месца ў Ля Лізе.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — Дадтковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — Адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Гішпанія]]
|102.283
| rowspan=&quot;4&quot; |4
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2020-21|УЭЛ]])
|-
!2
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Ангельшчына]]
|90.462
|
|-
!3
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Нямеччына]]
|74.784
|
|-
!4
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Італія]]
|70.653
|
|-
!5
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Францыя]]
|59.248
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Партугалія]]
|49.449
|
|-
!7
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Расея]]
|45.549
| rowspan=&quot;9&quot; |2
|
|-
!8
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бэльгія]]
|37.900
|
|-
!9
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Украіна]]
|36.100
|
|-
!10
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Нідэрлянды]]
|35.750
|
|-
!11
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Турэччына]]
|33.600
|
|-
!12
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Аўстрыя]]
|32.925
|
|-
!13
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Данія]]
|29.250
|
|-
!14
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Шатляндыя]]
|27.875
|
|-
!15
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Чэхія]]
|27.300
|
|-
!16
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Кіпр]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Швайцарыя]]
|26.400
|
|-
!18
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Грэцыя]]
|26.300
|
|-
!19
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Сэрбія]]
|25.500
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Харватыя]]
|24.875
| rowspan=&quot;11&quot; |1
|
|-
!21
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Швэцыя]]
|22.750
|
|-
!22
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Нарвэгія]]
|21.750
|
|-
!23
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Ізраіль]]
|19.625
|
|-
!24
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Казахстан]]
|19.250
|
|-
!25
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Беларусь]]
|18.875
|
|-
!26
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Азэрбайджан]]
|18.750
|
|-
!27
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Баўгарыя]]
|17.375
|
|-
!28
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[Румынія]]
|16.700
|
|-
!29
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Польшча]]
|16.625
|
|-
!30
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Славаччына]]
|15.875
|
|-
!31
|[[Файл:Liechtenstein-flag.png|frameless]] [[Ліхтэнштайн]]
|13.500
|0
|(АУС)
|-
!32
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Славенія]]
|13.000
| rowspan=&quot;6&quot; |1
|
|-
!33
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Вугоршчына]]
|12.875
|
|-
!34
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Люксэмбург]]
|8.000
|
|-
!35
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Летува]]
|7.875
|
|-
!36
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Армэнія]]
|7.625
|
|-
!37
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Латвія]]
|7.625
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!38
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Альбанія]]
|7.375
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Паўночная Македонія]]
|7.375
|
|-
!40
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Босьнія і Герцагавіна]]
|6.875
|
|-
!41
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Малдова]]
|6.750
|
|-
!42
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Ірляндыя]]
|6.700
|
|-
!43
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[Фінляндыя]]
|6.500
|
|-
!44
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Грузія]]
|5.750
|
|-
!45
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Мальта]]
|5.750
|
|-
!46
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Ісьляндыя]]
|5.375
|
|-
!47
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!48
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Паўночная Ірляндыя]]
|4.875
|
|-
!49
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Гібральтар]]
|4.750
|
|-
!50
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Чарнагорыя]]
|4.375
|
|-
!51
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Эстонія]]
|4.375
|
|-
!52
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Косава]]
|4.000
|
|-
!53
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[Фарэрскія астравы]]
|3.750
|
|-
!54
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Андора]]
|2.831
|
|-
!55
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Сан-Марына|Сан Марына]]
|0.666
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што празь перамогу ў пяпярэднім розыгрышу, што праз трапляньне ў чацьвёрку найлепшых ангельскіх камандаў, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся й у месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў:

* Чэмпіён 11 асацыяцыі (Турэччыны) ўступае ў розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыі плэй-оф.
* Чэмпіён 13 асацыяцыі (Даніі) ўступае ў розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыі замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіён 15 асацыяцыі (Чэхіі) ўступае ў розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду.
* Чэмпіёны 18 ды 19 асацыяцый (Грэцыі й Сэрбіі адпаведна) уступаюць ў розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 52-55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(32 каманды)
|
* 31 чэмпіён з асацыяцый 20-51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(26 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцый 16-19
|
* 16 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(6 камандаў)
|
* 6 срэбных чэмпёнаў з асацыяцый 10-15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 14-15
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 3 срэбных чэмпіёны з асацыяцый 7-9
* 2 бронзавыя прызэры з асацыяцый 5-6
|
* 3 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцый 12-13
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-11
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцый 1-6
* 4 бронзавыя прызэры з асацыяцый 1-4
* 4 уладальніка чацьвёртых месцаў з асацыяцый 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазыцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сэзону.
* Прп-: пазыцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сэзонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамэндацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (4-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]] (ЛЭ)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (3-яя)
|[[Файл:Spain-flag.png|frameless]] [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]] ([[Манчэстэр Юнайтэд|Манчэстэр]]) (2-і)
|-
|[[Файл:England-flag.png|frameless]] [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (3-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (2-і)
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Germany-flag.png|frameless]] [[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]] (4-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (1-ы)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (2-і)
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Аталянта Бэргама|Аталянта]] ([[Бэргама]]) (3-яя)
|-
|[[Файл:Italy-flag.png|frameless]] [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]] (1-ы)
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (2-і)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (2-і)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]] ([[Санкт-Пецярбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] ([[Стамбул]]) (1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]]) (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]]) (2-ы)
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] (2-і)
|-
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (2-і)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]]) (1-ая)
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]]) (1-ыя)
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]]) (2-і)
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]]) (2-і)
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (2-і)
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]]) (2-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]]) (1-ы)
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]]) (1-ыя)
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]]) (1-ы)
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]]) (1-ая)
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Сабота]]) (1-ая)
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]]) (1-ая)
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]](1-ая)
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]]) (1-ая)
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]]) (1-ая)
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]]) (1-ае)
|-
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (Прп-2-і)
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]]) (Прп-1-ы)
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]]) (1-ыя)
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]]) (1-ая)
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]]) (1-ая)
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] (1-ая)
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]]) (1-ы)
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]]) (1-ае)
|}
Заўвагі:

# '''[[Ісьляндыя]]:''' Па рашэньні Ісьляндзкай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] з Рэйк’явіку, бо ён знаходзіўся першым у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз панэмію [[Ковід-19]].
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай Футбольнай Фэдэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор для іх праходзіць па швайцарскай квоце. Адзінае Эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны Кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Мальта]]:''' Па рашэньні Мальтыйскай фэдэрацыі футболу, чэмпіёнам быў абвешчаны [[Гамрун Спартанз]] з Гамруна, але ён быў адхілены ад удзелу ў Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22 праз забарону за ўдзел у дамоўленых матчах у 2013. [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] з Паолы заняў месца Гамрун Спартанз, ён знаходзіўся другім у табліцы нацыянальнага спаборніцтва, якое было прыпынена праз [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэмію Ковід-19]].

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які прайшоў у пятніцу, а гэтаксама асноўнага фіналу, які прайшоў у суботу. Некаторыя адпаведныя матчы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду згулялі толькі ў аўторак праз [[Супэркубак УЭФА 2021 году]] ў наступную сераду (адносна таго гульнявога тыдня). Заплянаваны час пачаткаў, пачынаючы з раўнду плэй-оф: 19:45 (замест 19:55 раней) і 22:00 (па Менскаму часе).

Усе лёсаваньні прайшлі ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Наён|Ньёне]], за выключэньнем лёсаваньня групавога этапу, якое адбылося ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]], 26 жніўня 2021 году.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2021-22
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|8 Чэрвеня 2021
|22 Чэрвеня 2021 (паўфіналы)
|25 Чэрвеня 2021 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|15 Чэрвеня 2021
|6-7 Ліпеня 2021
|13-14 Ліпеня 2021
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|16 Чэрвеня 2021
|20-21 Ліпеня 2021
|27-28 Ліпеня 2021
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|19 Ліпеня 2021
|3-4 Жніўня 2021
|10 Жніўня 2021
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 Жніўня 2021
|17-18 Жніўня 2021
|24-25 Жніўня 2021
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |26 Жніўня 2021
| colspan=&quot;2&quot; |14-15 Верасьня 2021
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |28-29 Верасьня 2021
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |19-20 Кастрычніка 2021
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |2-3 Лістапада 2021
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |23-24 Лістапада 2021
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |7-8 Сьнежня 2021
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|13 Сьнежня 2021
|15-16 &amp; 22-23 Лютага 2022
|8-9 &amp; 15-16 Сакавіка 2022
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |18 Сакавіка 2022
|5-6 Красавіка 2022
|12-13 Красавіка 2022
|-
|Паўфіналы
|26-27 Красавіка 2022
|3-4 Траўня 2022
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |28 Траўня 2022 году на стадыёне «[[Істадыя да Луз|Стад дэ Франс]]» у [[Сэн-Дэні (Сэн-Сэн-Дэні)|Сэн-Дэні]]
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 8 чэрвеня а 13 гадзіны па Менскаму часе. Матчы папярэдняга раўнду складаліся з паўфіналаў 22 жніўня ды фіналу 25 жніўня, спачатку матчы мусілі прайсьці на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]], але праз абмежаваньні ў сувязі з пандэміяй [[ковід-19]] на [[Фарэрскія астравы|Фарэрскіх астравах]] былі перанесеныя ў [[Альбанія|Альбанію]] ў гарады [[Эльбасан]] і [[Дурэс]].

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Астатнія ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна перайшлі ў другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
|-
|[[Файл:San-marino-flag.png|frameless]] [[Фальгорэ Фальчыяна|Фальгорэ]] ([[Фальчыяна]])
|0:2
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|-
|[[Файл:Faroe-islands.png|frameless]] [[ГБ Торсгаўн]] ([[Торсгаўн]])
|0:1
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] '''[[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
|-
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] '''[[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])'''
|2:0
|[[Файл:Andorra-flag.png|frameless]] [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 15 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 6 й 7 ліпеня, а матчы ў адказ — 13 й 14 ліпеня 2021 году.

Пераможцы двубою выйшлі ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Хто атрымаў паразу — былі пераведзеныя ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|[[Файл:Luxembourg-flag.png|frameless]] [[Фоля Эш|Фоля]] ([[Эш-сюр-Альзэт]])
|2-7
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] '''[[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])'''
|2-2
|0-5
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] '''[[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|3-2&lt;ref&gt;Удзельнікі, якія атрымалі паразу тут, перайшлі ў трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі канферэнцыяў Эўропы.&lt;/ref&gt;
|[[Файл:Ireland-flag.png|frameless]] [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|2-0
|1-2
|-
|[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] '''[[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|2-1
|[[Файл:Latvia-flag.png|frameless]] [[Рыга (футбольны клюб)|Рыга]] ([[Рыга|з аднайменнага горада]])
|1-0
|1-1
|-
|[[Файл:Norway-flag.png|frameless]] [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] ([[Будэ|з гораду Будэ]])
|2-5
|[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] '''[[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|2-3
|0-2
|-
|[[Файл:Wales.png|frameless]] [[Конас-Кій Номадс|Номадс]] ([[Конас-Кій]])
|2-3
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] '''[[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])'''
|2-2
|0-1 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Пераможца быў вызначаны ў дадатковы час&lt;/ref&gt;)
|-
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] '''[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|7-1
|[[Файл:Montenegro(tiny).png|frameless]] [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] ([[Падгорыца]])
|3-1
|4-0
|-
|[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] '''[[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|4-3
|[[Файл:Bosnian-flag.png|frameless]] [[Борац Баня-Лука|Борац]] ([[Баня Лука|Баня-Лука]])
|3-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Macedonia-flag.png|frameless]] [[Шкендыя Тэтава|Шкендыя]] ([[Тэтава]])
|0-6
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] '''[[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])'''
|0-1
|0-5
|-
|[[Файл:Albania-flag.png|frameless]] [[Тэўта Дурэс|Тэўта]] ([[Дурэс]])
|0-5
|[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] '''[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-4
|0-1
|-
|[[Файл:Georgia-flag.png|frameless]] [[Дынама Тбілісі|Дынама]] ([[Тбілісі]])
|2-4
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] '''[[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Israel-flag.png|frameless]] [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|1-3
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] '''[[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])'''
|1-1
|0-2
|-
|[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] '''[[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|2-0
|[[Файл:FreeBelarus(tiny).png|frameless]] [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] '''[[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|6-1
|[[Файл:Kosovo.png|frameless]] [[Прышціна (футбольны клюб)|Прышціна]] ([[Прышціна|з аднайменнага горада]])
|3-0
|3-1
|-
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] '''[[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|5-2
|[[Файл:Northern-ireland.png|frameless]] [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|3-1
|2-1
|-
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] '''[[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])'''
|5-0
|[[Файл:Malta-flag.png|frameless]] [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|2-0
|3-0
|-
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|5-2
|[[Файл:Iceland-flag.png|frameless]] [[Валюр Рэйк’явік|Валюр]] ([[Рэйк’явік]])
|3-2
|2-0
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 16 чэрвеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 20 й 21 ліпеня, другія — 27 ды 28 ліпеня 2021 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі атрымалі наступныя месцы працягваньня ўдзелу ў частцы шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] '''[[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3-0
|[[Файл:Cyprus-flag.png|frameless]] [[Амонія Нікасія|Амонія]] ([[Нікасія]])
|2-0
|1-0
|-
|[[Файл:Slovakia-flag.png|frameless]] [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|2-3
|[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] '''[[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|0-0
|2-3
|-
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]] [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])'''
|3-1
|[[Файл:Estonia.png|frameless]] [[Флёра Талін|Флёра]] ([[Талін]])
|2-1
|1-0
|-
|[[Файл:Armenia-flag.png|frameless]] [[Алашкерт Ерэван|Алашкерт]] ([[Ерэван]])
|1-4
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] '''[[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])'''
|2-0
|[[Файл:Azerbaijan-flag.png|frameless]] [[Нэфтчы Баку|Нэфтчы]] ([[Баку]])
|1-0
|1-0
|-
|[[Файл:Kazakhstan-flag.png|frameless]] [[Кайрат Алматы|Кайрат]] ([[Алматы]])
|2-6
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] '''[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|2-1
|0-5
|-
|[[Файл:Gibraltar-flag.png|frameless]] [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|1-4
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]] [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])'''
|1-2
|0-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-3
|[[Файл:Finland-flag.png|frameless]] [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|2-1
|2-2
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5-1
|[[Файл:Lithuania-flag.png|frameless]] [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|2-0
|3-1
|-
|[[Файл:Slovenia-flag.png|frameless]] [[Мура Мурска-Сабота|Мура]] ([[Мурска-Саботы|Мурска-Сабота]])
|1-3
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|0-0
|1-3
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] [[Рапід Вена|Рапід]] ([[Вена]])
|2-3
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] '''[[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])'''
|2-1
|0-2
|-
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]])
|2-3
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] '''[[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|1-1
|1-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] '''[[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|7-2
|[[Файл:Turkey-flag.png|frameless]] [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] ([[Стамбул]])
|5-1
|2-1
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 19 ліпеня 2021 году а 13 гадзіне па Менскаму часе. Першыя гульні прайшлі 3 й 4 жніўня, другія — 10 жніўня 2021 году.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў кваліфікацыйны раўнд плэй-оф адпаведнага шляху. Хто атрымаў паразу на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях кваліфікацыйнага раўнду плэй-оф [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія з паразай са шляху прадстаўнікоў лігі трапілі адразу ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]] [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Poland-flag.png|frameless]]''' [[Легія Варшава|Легія]] ([[Варшава]])
|1-1
|1-0
|-
|'''[[Файл:Romania-flag.png|frameless]]''' [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока|Клуж-Напокі]])
|2-4
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|1-1
|1-3
|-
|[[Файл:Greece-flag.png|frameless]] [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|3-3 (1-4&lt;ref&gt;Вынік матчу быў вызначаны па [[Пэнальці (футбол)|пэнальці]]&lt;/ref&gt;)
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]] [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|1-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Serbia-flag.png|frameless]] [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|1-2
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|1-1
|0-1
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|4-2
|[[Файл:Scotland(tiny).png|frameless]] [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]] [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|2-1
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Славія Прага|Славія]] ([[Прага]])
|2-0
|0-1
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]] [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|4-0
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|3-0
|1-0
|-
|[[Файл:Russia-flag(tiny).png|frameless]] [[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]] ([[Масква]])
|0-4
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|0-2
|0-2
|-
|[[Файл:Belgium-flag.png|frameless]] [[Генк (футбольны клюб)|Генк]] ([[Генк|з аднайменнага горада]])
|2-4
|[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] '''[[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|1-2
|1-2
|-
|[[Файл:Czech-republic.png|frameless]] [[Спарта Прага|Спарта]] ([[Прага]])
|1-5
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]] [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])'''
|0-2
|1-3
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду плэй-оф адбылося 2 жніўня 2021 году а 13:00 па Менскаму часе. Першыя матчы прайшлі 17 й 18 жніўня, гасьцёвыя — 24 й 25 жніўня 2021 году.

Пераможцы матчаў выйшлі ў групавы этап. Пераможаныя былі пераведзены ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА 2021-2022|Лігі Эўропы]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Чэмпіёнскі шлях
|[[Файл:Austria-flag.png|frameless]] '''[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]])'''
|4-2
|[[Файл:Denmark.png|frameless]] [[Брэнбю Капэнгаген|Брэнбю]] ([[Капэнгаген]])
|2-1
|2-1
|-
|'''[[Файл:Switzerland-flag.png|frameless]] [[Янг Бойз Бэрн|Янг Бойз]] ([[Бэрн]])'''
|6-4
|'''[[Файл:Hungary-flag.png|frameless]]''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|3-2
|3-2
|-
|'''[[Файл:Sweden-flag.png|frameless]] [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] ([[Мальмё|з аднайменнага горада]])'''
|3-2
|'''[[Файл:Bulgaria-flag.png|frameless]]''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|2-0
|1-2
|-
|'''[[Файл:Moldova-flag.png|frameless]] [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|3-0
|'''[[Файл:Croatian-flag.png|frameless]]''' [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|3-0
|0-0
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''[[Файл:France-flag.png|frameless]]''' [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Манака|з аднайменнага горада]])
|2-3
|'''[[Файл:Ukraine-flag.png|frameless]] [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]])'''
|0-1
|2-2 (д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|-
|[[Файл:Portugal-flag.png|frameless]] '''[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|2-1
|'''[[Файл:Netherlands-flag.png|frameless]]''' [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2-1
|0-0
|}

== Групавы этап ==
Лёсаваньне групавога этапу прайшло ў [[Стамбул]]е ([[Турэччына]]) 26 жніўня 2021 году. 32 каманды былі падзеленыя на восем групаў па чатыры ў кожнай. Для лёсаваньня каманды былі разьмеркаваныя на чатыры кошыкі, кожны з васьмі камандаў, паводля наступных прынцыпаў:

* У кошык 1 трапілі [[Ліга Чэмпіёнаў 2020-2021|чэмпіёны Лігі Чэмпіёнаў]] і [[Ліга Эўропы 2020-2021|Лігі Еўропы]], а таксама чэмпіёны шасьці лепшых асацыяцыяў на падставе іх [[Табліца прадстаўніцтва краін у эўракубках|каэфіцыентаў УЭФА 2021 году]].
* Кошыкі 2, 3 й 4 зьмяшчаюць астатнія каманды, пасеяныя паводля іхных клюбных [[Табліца каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] 2021 году.

Каманды з адной асацыяцыі, гэтаксама па палітычных матывах каманды [[Украіна|Ўкраіны]] ды [[Расея|Расеі]], не маглі трапіць у адну групу.

Матчы прайшлі 14-15 верасьня, 28-29 верасьня, 19-20 кастрычніка, 2-3 лістапада, 23-24 лістапада і 7-9 сьнежня 2021 году. Дзьве найлепшыя каманды кожнай групы выйшлі ў 1/8 фіналу. Каманды, якія занялі трэцяе месца, былі пераведзены ў раўнд плэй-оф [[Лігі Эўропы УЭФА 2020-2021|Лігі Эўропы]], а каманды, якія занялі чацьвёртае месца, выбылі з эўрапейскіх спаборніцтваў у гэтым сэзоне.

[[Тыраспаль]]скі «[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]]» дэбютаваў на групавым этапе. Ён стаў першай камандай з [[Малдова|Малдовы]], якая згуляла ў групавым этапе Лігі чэмпіёнаў.

'''Група А'''
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=МСц|Ініцыялы Каманды2=ПСЖ|Ініцыялы Каманды3=РБЛ|Ініцыялы Каманды4=Брг|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|Каманда1=[[Манчэстэр Сіці]]|В1=4|Н1=0|П1=2|РМ1=18-10 (+8)|Каманда2=[[Пары Сэн-Жэрмэн]]|В2=3|Н2=2|П2=1|РМ2=13–8 (+5)|Каманда3=[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)]]|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=15–14 (+1)|Каманда4=[[Бруге (футбольны клюб)]]|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–20 (-14)|Галеадоры1=[[Натан Аке|Аке]]-1;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Рыяд Магрэз|Магрэз]]-5;[[Джэк Грыліш|Грыліш]]-1;[[Жуан Кансэлу|Кансэлу]]-2;[[Габрыел Жэзус|Жэзус]]-3;[[Кайл Ўокер|Ўокер]]-1;[[Коўл Палмэр|Палмэр]]-1;[[Філ Фодэн|Фодэн]]-1;[[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]]-2;|Галеадоры2=[[Андэр Эрэра|Эрэра]]-1;[[Ідрыса Гуе|Гуе]]-1;[[Ліянэль Мэсі|Мэсі]]-5;[[Кіліян Мбапэ|Мбапэ]]-4;[[Джарджыніё Вэйнальдум|Вэйнальдум]]-2;|Галеадоры3=[[Крыстафэр Нкюнкю|Нкюнкю]]-7;[[Нардзі Мюкіеле|Мюкіеле]]-1;[[Андрэ Сылва|Сылва]]-3;[[Домінік Собаслаі|Собаслаі]]-2;[[Эміль Форсбэрг|Форсбэрг]]-2;|Галеадоры4=[[Ганс Ванакен|Ванакен]]-3;[[Матс Рытс|Рытс]]-2;[[Джон Стоўнз|Стоўнз]]-1([[аўтагол|аўта]]);|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=6–3|Лік3/Дата гульні=4–1|Лік4/Дата гульні=2–0|Лік5/Дата гульні=3–2|Лік6/Дата гульні=4–1|Лік9/Дата гульні=1–2|Лік8/Дата гульні=2–2|Лік7/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=1–1|Лік10/Дата гульні=1–5|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}
'''Група Б'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Лвп|Ініцыялы Каманды2=АМд|Ініцыялы Каманды3=Прт|Ініцыялы Каманды4=Млн|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=17-6 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=2–0|Лік3/Дата гульні=3–2|Галеадоры1=[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Магамэд Саляг|Саляг]]-7;[[Джордан Гэндэрсан|Гэндэрсан]]-1;[[Садыё Манэ|Манэ]]-2;[[Рабэрту Фірміну|Фірміну]]-2;[[Набі Кейта|Кейта]]-1;[[Дыёгу Жота|Жота]]-1;[[Тыяга Алькантара|Тыяга]]-1;[[Дывок Арыгі|Арыгі]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Атлетыка Мадрыд]]|В2=2|Н2=1|П2=3|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Порту (футбольны клюб)]]|Каманда4=[[Мілян (футбольны клюб)]]|РМ2=7–8 (-1)|Лік4/Дата гульні=2–3|Лік5/Дата гульні=0–0|Лік6/Дата гульні=0–1|Галеадоры2=[[Антуан Грызман|Грызман]]-4;[[Люіс Суарэс|Суарэс]]-1;[[Анхэль Карэа|Карэа]]-1;[[Радрыга Дэ Паўль|Дэ Паўль]]-1;|В3=1|Н3=2|П3=3|РМ3=4–11 (-7)|Лік7/Дата гульні=1–5|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Мэгдзі Тарэмі|Тарэмі]]-1;[[Люіс Дыяс|Дыяс]]-2;[[Сержыў Мігель Рэлваш дэ Алівэйра|Алівэйра]]-1;|В4=1|Н4=1|П4=4|РМ4=6–9 (-3)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–2|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Антэ Рэбіч|Рэбіч]]-1;[[Браім Дыяс|Дыяс]]-1;[[Рафаэл Леан|Леан]]-1;[[Шансэль Мбэмба|Мбэмба]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Жуніёр Мэсіяс|Мэсіяс]]-1;[[Фікаё Таморы|Таморы]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група В&lt;ref&gt;Пры роўнай колькасьці пунктаў далей у Лізе чэмпіёнаў рушыў Спортынг празь лепшую розьніцу забітых галоў у асабістых сустрэчах +1 &gt; −1&lt;/ref&gt;'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=ААм|Ініцыялы Каманды2=СЛс|Ініцыялы Каманды3=БДр|Ініцыялы Каманды4=БСт|Колер1=#ccffcc|Каманда1=[[Аякс Амстэрдам]]|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=20–5 (+15)|Лік1/Дата гульні=4–2|Лік2/Дата гульні=4–0|Лік3/Дата гульні=2–0|Галеадоры1=[[Сэбаст’ен Алер|Алер]]-10;[[Стэвэн Бэргёйс|Бэргёйс]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Дэлі Блінд|Блінд]]-1;[[Антані Матэўс|Антані]]-2;[[Душан Тадыч|Тадыч]]-1;[[Даві Кляасэн|Кляасэн]]-1;[[Давід Нэрэс|Нэрэс]]-1;|Колер2=#ccffcc|Каманда2=[[Спортынг Лісабон]]|В2=3|Н2=0|П2=3|РМ2=14–12 (+2)|Лік4/Дата гульні=1–5|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Жуан Паўлу Дыяш Фэрнандыш|Паўліньню]]-3;[[Сэбастыян Каатэс|Каатэс]]-2;[[Паблё Сарабія|Сарабія]]-2;[[Пэдру Гансалвіш|Гансалвіш]]-4;[[Пэдра Пора|Пора]]-1;[[Нуну Сантуш|Сантуш]]-1;[[Бруну Табата|Табата]]-1;|Колер3=#ccccff|Каманда3=[[Барусія Дортмунд]]|В3=3|Н3=0|П3=3|РМ3=10–11 (-1)|Лік7/Дата гульні=1–3|Лік8/Дата гульні=1–0|Лік9/Дата гульні=5–0|Галеадоры3=[[Джуд Бэлінггэм|Бэлінггэм]]-1;[[Эрлінг Голян|Голян]]-3;[[Доньель Мален|Мален]]-3;[[Марка Ройс|Ройс]]-3;|Каманда4=[[Бэшыкташ Стамбул]]|В4=0|Н4=0|П4=6|РМ4=3–19 (-16)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Франсіска Мантэра|Мантэра]]-1;[[Кайл Ларын|Ларын]]-1;[[Рашыд Гезаль|Гезаль]]-1;|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]}}

'''Група Г'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Рэал Мадрыд]]|Каманда2=[[Інтэрнацыянале Мілян]]|Каманда3=[[Шэрыф Тыраспаль]]|Каманда4=[[Шахтар Данецк]]|Ініцыялы Каманды1=РМд|Ініцыялы Каманды2=ІМл|Ініцыялы Каманды3=ШТр|Ініцыялы Каманды4=ШДн|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=5|Н1=0|П1=1|РМ1=14–3 (+11)|Лік1/Дата гульні=2–0|Лік2/Дата гульні=1–2|Лік3/Дата гульні=2–1|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Галеадоры1=[[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]]-2;[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]]-5;[[Сяргей Крыўцоў|Крыўцоў]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]]-2;[[Давід Аляба|Аляба]]-1;[[Тоні Кроос|Кроос]]-2;[[Марка Асэнсіё|Асэнсіё]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=8–5 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–1|Лік5/Дата гульні=3–1|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Эдзін Джэка|Джэка]]-3;[[Артура Відаль|Відаль]]-1;[[Стэфан дэ Врэй|дэ Врэй]]-1;[[Марцэла Брозавіч|Брозавіч]]-1;[[Мілан Шкрыняр|Шкрыняр]]-1;[[Алексіс Санчэс|Санчэс]]-1;|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=7–11 (-4)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=1–3|Лік9/Дата гульні=2–0|Галеадоры3=[[Адама Траарэ|Траарэ]]-2;[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]]-1;[[Джасурбэк Яхшыбоеў|Яхшыбоеў]]-1;[[Сэбаст’ен Тыль|Тыль]]-2;[[Бобан Нікалаў|Нікалаў]]-1;|В4=0|Н4=2|П4=4|РМ4=2–12 (-10)|Лік10/Дата гульні=0–5|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Фэрнанду дус Сантус Пэдру|Фэрнанду]]-2;}}

'''Група Д'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Баварыя Мюнхэн]]|Ініцыялы Каманды1=БМн|Каманда2=[[Бэнфіка Лісабон]]|Ініцыялы Каманды2=БЛс|Каманда3=[[Барсэлёна (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Брс|Каманда4=[[Дынама Кіеў]]|Ініцыялы Каманды4=ДКў|Колер1=#ccffcc|В1=6|Н1=0|П1=0|РМ1=22–3 (+19)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Лік1/Дата гульні=5–2|Лік2/Дата гульні=3–0|Лік3/Дата гульні=5–0|Галеадоры1=[[Томас Мюлер|Мюлер]]-2;[[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]]-9;[[Сэрж Гнабры|Гнабры]]-2;[[Лерой Санэ|Санэ]]-5;[[Эрык Шупо-Матынг|Шупо-Матынг]]-1;[[Эвэртан Саарэс|Эвэртан]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Кінгсьлі Каман|Каман]]-1;[[Джамал Мусіяля|Мусіяля]]-1;|Колер2=#ccffcc|В2=2|Н2=2|П2=2|РМ2=7–9 (-2)|Лік4/Дата гульні=0–4|Лік5/Дата гульні=3–0|Лік6/Дата гульні=2–0|Галеадоры2=[[Дарвін Нуньес|Нуньес]]-3;[[Рафа Сылва|Сылва]]-1;[[Фэліпэ Марату|	Марату]]-1;[[Раман Ярамчук|Ярамчук]]-1;[[Жылбэрту Мараэс Жуніёр|Жылбэрту]]-1;|Колер3=#ccccff|В3=2|Н3=1|П3=3|РМ3=2–9 (-7)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Лік7/Дата гульні=0–3|Лік8/Дата гульні=0–0|Лік9/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Жэрар Піке|Піке]]-1;[[Ансу Фаці|Фаці]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|РМ4=1–11 (-10)|Лік10/Дата гульні=1–2|Лік11/Дата гульні=0–0|Лік12/Дата гульні=0–1|Галеадоры4=[[Дзяніс Гармаш|Гармаш]]-1;}}

'''Група Е'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Галеадоры4=[[Мумі Нгамалё|Нгамалё]]-1;[[Тэасан-Джардан Сібачэў|Пэфак]]-2;[[Мэсшак Элія|Элія]]-1;[[Вэнсан Сьера|Сьера]]-1;[[Сыльван Гэфці|Гэфці]]-1;[[Фабіян Рыдэр|Рыдэр]]-1;|Галеадоры3=[[Рэма Фройлер|Фройлер]]-1;[[Робін Гозэнс|Гозэнс]]-1;[[Матэо Пэсына|Пэсына]]-1;[[Марыё Пашаліч|Пашаліч]]-1;[[Мэрых Дэмірал|Дэмірал]]-1;[[Ёсіп Ілічыч|Ілічыч]]-1;[[Дуван Сапата|Сапата]]-3;[[Хасэ Люіс Паляміна|Паляміна]]-1;[[Люіс Мурыель|Мурыель]]-1;[[Руслан Маліноўскі|Маліноўскі]]-1;|Галеадоры2=[[Ману Трыгерас|Трыгерас]]-1;[[Арно Данджума Грунэвэльд|Данджума]]-4;[[Пака Алькасэр|Алькасэр]]-1;[[Ерэмі Піна|Ерэмі]]-1;[[Жэрар Марэна|Марэна]]-1;[[Альбэрта Марэна|Марэна]]-1;[[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]]-1;[[Эт’ен Капу|Капу]]-2;|Галеадоры1=[[Крыштыяну Раналду|Раналду]]-6;[[Алекс Тэлес|Тэлес]]-1;[[Маркус Рашфард|Рашфард]]-1;[[Гары Магуайр|Магуайр]]-1;[[Джэйдан Санча|Санча]]-1;[[Мэйсан Грынўуд|Грынўуд]]-1;|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Каманда1=[[Манчэстэр Юнайтэд]]|Каманда2=[[Вільярэал (футбольны клюб)]]|Каманда3=[[Аталянта Бэргама]]|Каманда4=[[Янг Бойз Бэрн]]|Ініцыялы Каманды1=МЮн|Ініцыялы Каманды2=Влр|Ініцыялы Каманды3=АБр|Ініцыялы Каманды4=ЯББ|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|В1=3|Н1=2|П1=1|РМ1=11–8 (+3)|Лік1/Дата гульні=2–1|Лік2/Дата гульні=3–2|Лік3/Дата гульні=1–1|В2=3|Н2=1|П2=2|РМ2=12–9 (+3)|Лік4/Дата гульні=0–2|Лік5/Дата гульні=2–2|Лік6/Дата гульні=2–0|В3=1|Н3=3|П3=2|РМ3=12–13 (-1)|Лік7/Дата гульні=2–2|Лік8/Дата гульні=2–3|Лік9/Дата гульні=1–0|В4=1|Н4=2|П4=3|РМ4=7–12 (-5)|Лік10/Дата гульні=2–1|Лік11/Дата гульні=1–4|Лік12/Дата гульні=3–3}}

'''Група Ё'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ліль (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды1=Лль|Каманда2=[[Рэд Бул Зальцбург]]|Ініцыялы Каманды2=РБЗ|Каманда3=[[Сэвільля (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды3=Свл|Каманда4=[[Вольфсбург (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Влф|Колер1=#ccffcc|Колер2=#ccffcc|Колер3=#ccccff|РМ1=7–4 (+3)|РМ2=8–6 (+2)|РМ3=5–5 (0)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|В1=3|Н1=2|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=0–0|Лік3/Дата гульні=0–0|Галеадоры1=[[Бурак Ілмаз|Ілмаз]]-2;[[Джонатан Дэйвід|Дэйвід]]-3;[[Жанатан Іканэ|Іканэ]]-1;[[Эйнджэл Гомэс|Гомэс]]-1;|Галеадоры2=[[Лука Сучыч|Сучыч]]-1;[[Карым Адэймі|Адэймі]]-3;[[Ноа Акафор|Акафор]]-3;[[Максімілян Вёбэр|Вёбэр]]-1;|В2=3|Н2=1|П2=2|Лік4/Дата гульні=2–1|Лік6/Дата гульні=3–1|Лік5/Дата гульні=1–0|Галеадоры3=[[Іван Ракіціч|Ракіціч]]-2;[[Люкас Акампас|Акампас]]-1;[[Жаан Жардан|Жардан]]-1;[[Рафаэль Мір|Мір]]-1;|В3=1|Н3=3|П3=2|Лік8/Дата гульні=1–1|Лік9/Дата гульні=2–0|Лік7/Дата гульні=1–2|Галеадоры4=[[Рэната Штэфэн|Штэфэн]]-2;[[Люкас Нмэча|Нмэча]]-2;[[Рыдле Баку|Баку]]-1;|В4=1|П4=3|Н4=2|РМ4=5–10 (-5)|Лік10/Дата гульні=1–3|Лік11/Дата гульні=2–1|Лік12/Дата гульні=1–1}}

'''Група Ж'''

{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Каманда1=[[Ювэнтус Турын]]|Ініцыялы Каманды1=ЮТр|Каманда2=[[Чэлсі Лёндан]]|Ініцыялы Каманды2=ЧЛн|Каманда3=[[Зэніт Санкт-Пецярбург]]|Ініцыялы Каманды3=ЗСП|Каманда4=[[Мальмё (футбольны клюб)]]|Ініцыялы Каманды4=Млм|Колер1=#ccffcc|РМ1=10–6 (+4)|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]]|Колер2=#ccffcc|РМ2=13–4 (+9)|Колер3=#ccccff|РМ3=10–10 (0)|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы 2021-22]]|РМ4=1–14 (-13)|В1=5|Н1=0|П1=1|Лік1/Дата гульні=1–0|Лік3/Дата гульні=1–0|Лік2/Дата гульні=4–2|Галеадоры1=[[Алекс Сандру|Сандру]]-1;[[Паўлё Дыбаля|Дыбаля]]-3;[[Альвара Марата|Марата]]-2;[[Фэдэрыка К’еза|К’еза]]-2;[[Дэян Кулушэўскі|Кулушэўскі]]-1;[[Мойс Кін|Кін]]-1;|В2=4|Н2=1|П2=1|Лік4/Дата гульні=4–0|Лік5/Дата гульні=1–0|Лік6/Дата гульні=4–0|Галеадоры2=[[Рамэлю Люкаку|Люкаку]]-2;[[Андрэас Крыстэнсэн|Крыстэнсэн]]-1;[[Жоржэ Луіс Фрэлу Фільлю|Жаржыньню]]-2;[[Кай Гавэрц|Гавэрц]]-1;[[Гакім Зыеш|Гакім Зыеш]]-1;[[Трэва Чалаба|Чалаба]]-1;[[Рыс Джэймз|Джэймз]]-1;[[Калам Гадсан-Адоі|Гадсан-Адоі]]-1;[[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]]-3;|В3=1|П3=3|Н3=2|Лік7/Дата гульні=0–1|Лік8/Дата гульні=3–3|Лік9/Дата гульні=4–0|Галеадоры3=[[Клаўдыньню|Клаўдыньню]]-2;[[Далер Кузяеў|Кузяеў]]-1;[[Аляксей Сутормін|Сутормін]]-1;[[Маркус Вэндэл Вальле да Сылва|Вэндэл]]-1;[[Леанарда Бануччы|Бануччы]]-1([[аўтагол|аўта]]);[[Сэрдар Азмун|Азмун]]-2;[[Яраслаў Ракіцкі|Ракіцкі]]-1;[[Магамэд Аздоеў|Аздоеў]]-1;|В4=0|Н4=1|П4=5|Лік10/Дата гульні=0–3|Лік11/Дата гульні=0–1|Лік12/Дата гульні=1–1|Галеадоры4=[[Сёрэн Рыкс|Рыкс]]-1;}}

== Плэй-оф ==
У раўндзе асноўнага плэй-оф каманды гулялі паміж сабою ў двух матчах дома і ў гасьцях, за выключэненем аднаматчавага фіналу. Мэханізм лёсаваньняў ды гульняў кожнага раўнду быў наступным:

* У лёсаваньні 1/8 фіналу восем пераможцаў групаў былі пасеянымі, а восем тых, што занялі другое месца, выцягваліся з другога кошыка. Да пасеяных камандаў выцягваліся ў супэрнікі тыя, хто ня быў пасеянымі. Каманды з адной групы або з адной асацыяцыі не маглі трапіць адна супраць адной.
* У лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў не было пасеяў, і каманды з адной групы або з аднаго аб’яднаньня маглі згуляць паміж сабой. Паколькі лёсаваньні чвэрцьфіналаў і паўфіналаў праводзіліся разам да вынікаў чвэрцьфіналаў, асобы пераможцаў чвэрцьфіналу не былі вядомыя на момант лёсаваньня. Таксама было праведзена лёсаваньне, каб вызначыць, які пераможца паўфіналу быў вызначаны ў якасьці «хатняй» каманды для фіналу (у адміністрацыйных мэтах, паколькі ён праходзіў на нэўтральнай пляцоўцы).

== 1/8 фіналу ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|'''Бэнфіка''']]
|3:2
|[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]
|2:2
|1:0
|
# [[Душан Тадыч|Тадыч]] 18' (0:1), [[Сэбаст’ен Алер|Алер]] 28' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:1), 29' (1:2), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 72' (2:2)
# [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 77' (3:2)
|-
|[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]
|1:2
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|'''Лівэрпул''']]
|0:2
|1:0
|
# [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 75' (0:1), [[Магамэд Саляг|Саляг]] 83' (0:2)
# [[Ляўтара Мартынэс|Мартынэс]] 62' (1:2)
|-
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|'''Вільярэал''']]
|4:1
|[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]
|1:1
|3:0
|
# [[Душан Влахавіч|Влахавіч]] 1' (0:1), [[Даніель Парэха|Парэха]] 66' (1:1)
# [[Жэрар Марэна Балягера|Марэна]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Паў Франсіска Торэс|Торэс]] 85' (3:1), [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
|-
|[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]
|2:8
|[[Баварыя Мюнхэн|'''Баварыя''']]
|1:1
|1:7
|
# [[Чуквубуіке Адаму|Адаму]] 21' (1:0), [[Кінгсьлі Каман|Каман]] 90' (1:1)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 12' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:3), 23' (1:4), [[Сэрж Гнабры|Гнабры]] 31' (1:5), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (1:6), [[Маўрыц К’ергор|К’ергор]] 70' (2:6), [[Томас Мюлер|Мюлер]] 54' (2:7), [[Лерой Санэ|Санэ]] 85' (2:8)
|-
|[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]
|0:5
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|0:5
|0:0
|
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 7' (0:1), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 17' (0:2), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 32' (0:3), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 44' (0:4), [[Рагім Стэрлінг|Стэрлінг]] 58' (0:5)
# -
|-
|[[Атлетыка Мадрыд|'''Атлетыка''']]
|2:1
|[[Манчэстэр Юнайтэд|Юнайтэд]]
|1:1
|1:0
|
# [[Жуан Фэлікс|Фэлікс]] 7' (1:0), [[Энтані Элянга|Элянга]] 80' (1:1)
# [[Рэнан Лодзі|Лодзі]] 41' (2:1)
|-
|[[Чэлсі Лёндан|'''Чэлсі''']]
|4:1
|[[Ліль (футбольны клюб)|Ліль]]
|2:0
|2:1
|
# [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 8' (1:0), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 63' (2:0)
# [[Бурак Ілмаз|Ілмаз]] 38' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:1), [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] 45+3' (3:1), [[Сэсар Асьпілікуэта|Асьпілікуэта]] 71' (4:1)
|-
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]
|2:3
|[[Рэал Мадрыд|'''Рэал''']]
|1:0
|1:3
|
# [[Кіліян Мбапэ]] 90+4' (1:0)
# [[Кіліян Мбапэ]] 39' (2:0), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 61' (2:1), 76' (2:2), 78' (2:3)
|}

== Чвэрцьфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]
|4:6
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|1:3
|3:3
|
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 17' (0:1), [[Садыё Манэ|Манэ]] 34' (0:2), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 49' (1:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 87' (1:3)
# [[Ібраіма Канатэ|Канатэ]] 21' (1:4), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 32' (2:4), [[Рабэрту Фірміну|Фірміну]] 55' (2:5), 65' (2:6), [[Раман Ярамчук|Ярамчук]] 73' (3:6), [[Дарвін Нуньес|Нуньес]] 82' (4:6)
|-
|'''[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]'''
|2:1
|[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|1:0
|1:1
|
# [[Арно Грунэвэльд|Грунэвэльд]] 90+2' (1:0)
# [[Робэрт Левандоўскі|Левандоўскі]] 52' (1:1), [[Самуэль Чуквуэзэ|Чуквуэзэ]] 88' (2:1)
|-
|'''[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]'''
|1:0
|[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]
|1:0
|0:0
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 70' (1:0)
# -
|-
|[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]
|4:5(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|1:3
|3:2
|
# [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 21' (0:1), 24' (0:2), [[Кай Гавэрц|Гавэрц]] 40' (1:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 46' (1:3)
# [[Мэйсан Маўнт|Маўнт]] 15' (2:3), [[Антоніё Рудыгер|Рудыгер]] 51' (3:3), [[Тыма Вэрнэр|Вэрнэр]] 75' (4:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 80' (4:4), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 96' (4:5)
|}

== Паўфіналы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Агульны лік
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]'''
|5:2
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|2:0
|3:2
|
# [[Пэрвіс Эступіньян|Эступіньян]] 53' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Садыё Манэ|Манэ]] 55' (2:0)
# [[Буляй Дыя|Дыя]] 3' (2:1), [[Франсіс Каклен|Каклен]] 41' (2:2), [[Фабію Энрыке Таварэс|Фабію]] 62' (3:2), [[Люіс Фэрнанда Дыяс|Дыяс]] 67' (4:2), [[Садыё Манэ|Манэ]] 74' (5:2)
|-
|[[Манчэстэр Сіці|Сіці]]
|5:6(д. ч.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;)
|'''[[Рэал Мадрыд|Рэал]]'''
|4:3
|1:3
|
# [[Кевін дэ Бройнэ|дэ Бройнэ]] 2' (1:0), [[Габрыел Жэзус|Жэзус]] 11' (2:0),[[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 33' (2:1), [[Філ Фодэн|Фодэн]] 53' (3:1), [[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]] 55' (3:2), [[Бэрнарду Сылва|Сылва]] 74' (4:2), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 82' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:3)
# [[Рыяд Магрэз|Магрэз]] 73' (5:3), [[Радрыгу Сылва дэ Гоіш|Радрыгу]] 90' (5:4), 90+1' (5:5), [[Карым Бэнзэма|Бэнзэма]] 95' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (5:6)
|}

== Фінал ==
{{Асноўны артыкул|Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022 году}} {{Справаздача пра матч|дата=28 траўня 2022|час=22:36 (Па менскаму часе)|стадыён=[[Стад дэ Франс]], [[Сэн-Дэні]]|гледачы=каля 75,000|судзьдзя=[[Клеман Цюрпэн]] ([[Францыя]])|каманда1=[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]|лік=0:1|каманда2=[[Рэал Мадрыд|Рэал]]|галы1=|галы2=[[Вінісіюс Жуніёр|Вінісіюс]], 59’|пратакол=[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/match/2034586--liverpool-vs-real-madrid/ Справаздача]}}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды плэй-оф.

=== Сьпіс найлепшых галеадораў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Галы
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|15
|1106
|-
|2
|[[Робэрт Левандоўскі]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|13
|876
|-
|3
|[[Сэбаст’ен Алер]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|11
|668
|-
|4
|[[Магамэд Саляг]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|8
|1008
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |5
|[[Крыстафэр Нкюнкю]]
|[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыг]]
| rowspan=&quot;2&quot; |7
|531
|-
|[[Рыяд Магрэз]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|986
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |7
|[[Крыштыяну Раналду]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
| rowspan=&quot;5&quot; |6
|611
|-
|[[Дарвін Нуньес]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
|613
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
|798
|-
|[[Арно Грунэвэльд]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|906
|}

=== Сьпіс найлепшых асістэнтаў ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Гулец
!Каманда
!Асісты
!За якую колькасьць хвілін
|-
|1
|[[Бруну Фэрнандыш]]
|[[Манчэстэр Юнайтэд]]
|7
|520
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2
|[[Лерой Санэ]]
|[[Баварыя Мюнхэн]]
| rowspan=&quot;2&quot; |6
|798
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1199
|-
|4
|[[Антані Матэўс дус Сантус]]
|[[Аякс Амстэрдам]]
|5
|577
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |5
|[[Жуан Марыю]]
|[[Бэнфіка Лісабон]]
| rowspan=&quot;7&quot; |4
|493
|-
|[[Жэрар Марэна Балягера]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|524
|-
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|673
|-
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|734
|-
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|794
|-
|[[Эт’ен Капу]]
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|1046
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|1077
|}

=== Каманда сэзону ===
Група тэхнічнага вывучэньня УЭФА выбрала ў якасьці каманды турніру наступных гульцоў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Пазыцыя
!Гулец
!Каманда
|-
|Брамнік
|[[Тыбо Куртуа]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Абаронцы
|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Антоніё Рудыгер]]
|[[Чэлсі Лёндан]]
|-
|[[Вірджыл ван Дэйк]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Эндру Робэртсан]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Паўабаронцы
|[[Кевін дэ Бройнэ]]
|[[Манчэстэр Сіці]]
|-
|[[Фабію Энрыке Таварэс]]
|[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|-
|[[Лука Модрыч]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |Нападнікі
|[[Кіліян Мбапэ]]
|[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж]]
|-
|[[Карым Бэнзэма]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|-
|[[Вінісіюс Жуніёр]]
|[[Рэал Мадрыд]]
|}

=== Гулец сэзону ===

* [[Карым Бэнзэма]] (Рэал Мадрыд)

=== Малады гулец сэзону ===

* [[Вінісіюс Жуніёр]] (Рэал Мадрыд)

Крыніцы
{{Крыніцы}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}

[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА|2021]]
[[Катэгорыя:2021 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]</text>
      <sha1>hpmsgw6973m2qro22dakvk8n5jh2q4l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256392</id>
    <revision>
      <id>2334334</id>
      <parentid>2333930</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T21:38:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>/* Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф */ вынікі матчаў за 23 жніўня</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97501" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;86/310 (з улікам кваліфікацыі) —	27,74%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;236 (з улікам кваліфікацыі) —	2,744 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;''{{Сьцяг|Гаіці}} Францьдзі П'ера({{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]])'' — 5 мячоў&lt;br /&gt;{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;3&quot; |4(7/7)
|
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
|4(8/8)
|
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
|3(6/6)
|
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|3(5/6)
|
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2(5/5)
|
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
| -8,267
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;2&quot; |2(5/5)
|
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
| rowspan=&quot;2&quot; |2(3/5)
|
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
| rowspan=&quot;3&quot; |2(4/5)
|
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
|1(2/4)
|
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|1(3/4)
|
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|1(2/4)
|
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|1(3/4)
|
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
|1(1/4)
|
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
| rowspan=&quot;3&quot; |1(3/4)
|
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|1(2/4)
|
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|1(3/4)
|
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|1(1/4)
|
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|1(0/4)
| -3,125
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|1(2/4)
|
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|1(0/4)
| -2,625
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|1(2/4)
|
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
| rowspan=&quot;2&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0(1/1)
|
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;3&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|1(0/4)
| -1,750
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|1(1/4)
|
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|1(0/4)
| +1,000
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
| rowspan=&quot;3&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|1(0/4)
| +1,500
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|1(1/4)
|
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
| rowspan=&quot;2&quot; |1(0/4)
| +0,375
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
| -0,125
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
| rowspan=&quot;5&quot; |1(0/3)
| +0,666
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
| +1,875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
| +0,541
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
| +0,500
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
| +0,667
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|1:2
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|0:0
|1:2
|1.—
2.[[Філіп Азобіч|Азобіч]] 38' (1:0), [[Ян Копіц|Копіц]] 58'(1:1), [[Ян Клімент|Клімент]] 73' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|1:0
|24 жніўня 2022
|1.[[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 37' (1:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|3:2
|2:2
|1.[[Францьдзі П'ера|П’ера]] 18' (1:0), [[Аляксандар Пешыч|Пешыч]] 27' (1:1), [[Гелёр Канга|Канга]] 40' (1:2), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 51' (2:2), [[Цярон Чэры|Чэры]] 61' (3:2)
2.[[Аляксандар Пешыч|Пешыч]] 27' (3:3), [[Мірка Іваніч|Іваніч]] 43' (3:4), [[Даніэль Сундгрэн|Сундгрэн]] 45+5' (4:4), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 90' ([[Аўтагол|аўта]]) (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|2:1
|24 жніўня 2022
|1.[[Віктар Клясан|Клясан]] 9' (1:0), [[Люкас Лерагер|Лерагер]] 48' (2:0), [[Анастасіяс Бакасэтас|Бакасэтас]] 79' (2:1)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|0:5
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|0:2
|0:3
|1.[[Жылбэрту Мараэс Жуніёр|Жылбэрту]] 9' (0:1), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 37' (0:2)
2.[[Нікаляс Атамэндзі|Атамэндзі]] 27' (0:3), [[Рафа Сылва|Сылва]] 40' (0:4), [[Давід Нэрэс|Нэрэс]] 42' (0:5)
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2:2
|24 жніўня 2022
|1.[[Ібраім Сангарэ|Сангарэ]] 37' (0:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 40' (1:1), [[Том Лоўрэнс|Лоўрэнс]] 70' (2:1), [[Арманда Абіспа|Абіспа]] 78' (2:2)
|}

== Групавы этап ==

=== Лёсаваньне ===
Лёсаваньне групавога этапу адбудзецца 25 жніўня 2022 году. 32 каманды будуць разьбітыя на восем групаў па чатыры каманды. Для лёсаваньня каманды разьмяркоўваюцца па чатырох кошыках, у кожным па восем камандаў, на падставе наступных крытэрыяў:

* Кошык 1 зьмяшчае ўладальнікаў тытулаў [[Рэал Мадрыд|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]] і [[Айнтрахт Франкфурт|Лігі Еўропы 2021-22]], а таксама чэмпіёнаў шасьці найлепшых асацыяцыяў па каэфіцыентах УЭФА гэтых асацыяцый на канец эўракубкавага сэзону 2021-22. Паколькі ўладальнік тытулу Лігі чэмпіёнаў «[[Рэал Мадрыд]]» таксама зьяўляецца чэмпіёнам Асацыяцыі з другім па велічыні каэфіцыентам ([[Гішпанія]]), чэмпіён Асацыяцыі зь сёмым каэфіцыентам ([[Нідэрлянды]]) «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]» таксама будзе пасеяны ў Кошык 1.

* Кошыкі 2, 3 і 4 ўтрымліваюць астатнія каманды, пасеяныя паводле іх клюбных каэфіцыентаў УЭФА на пачатак эўракубкавага сэзону 2022-23 гадоў.

* Каманды з адной асацыяцыі ня могуць быць уключаныя ў адну групу.

* [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурцкі]] «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]]» дэбютуе ў групавым раўндзе пасьля перамогі ў Лізе Эўропы ў мінулым сэзоне. Гэта таксама першы выпадак, калі пяць нямецкіх клюбаў трапяць у групавы этап.

* Усяго 15 дзейных чэмпіёнаў прымуць удзел у групавым этапе разам зь 17 іншымі клюбамі, што кваліфікаваліся на гэны этап.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Кошык 1
!Кошык 2
!Кошык 3
!Кошык 4
|-
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд]] (124,000)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (134,00)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] [[Дортмунд]] (78,000)
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль]] (44,000)
|-
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] (61,000)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] (123,000)
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] [[Зальцбург]] (71,000)
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (38,500)
|-
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці]] (134,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (114,000)
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] [[Данецк]] (71,000)
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] (33,000)
|-
|{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (38,000)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (107,00)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] (67,000)
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] (31,000)
|-
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] (138,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] [[Мадрыд]] (105,000)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] (66,000)
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] [[Хайфа]] (7,000)
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] (112,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (91,000)
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] (61,000)
|
|-
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (80,000)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] [[Ляйпцыг]] (83,000)
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] (55,000)
|
|-
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] (82,500)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] (83,000)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] (53,000)
|
|}
Кошык 4: 
* {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (17,000) ці {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] [[Загрэб]] (49,500)
* {{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (40,500) ці {{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] (5,500)
* {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] (50,250) ці {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] (33,000)

=== Група А ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Б ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група В ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Г ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Д ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Е ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Ё ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Ж ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |1-2
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|5
|-
|{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 перад пачаткам 3 кв. раўнду з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]], калі на ягоным рахунку ўжо было 5 мячоў
|5
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |3-7
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|4
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|4
|-
|{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]
|4
|-
|{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібраіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]
|4
|-
|{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]
|4
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |7-12
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Ян Клімент]] ({{Мова-чэс|''Jan Kliment''|скарочана}}) [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|3
|}


== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>l5dve5rkpu5cssixhcy8eupu94u4tjj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334349</id>
      <parentid>2334334</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T07:20:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Статыстыка */  эстэтычнае выпращленьне</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97504" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;86/310 (з улікам кваліфікацыі) —	27,74%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;236 (з улікам кваліфікацыі) —	2,744 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;''{{Сьцяг|Гаіці}} Францьдзі П'ера({{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]])'' — 5 мячоў&lt;br /&gt;{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;3&quot; |4(7/7)
|
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
|4(8/8)
|
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
|3(6/6)
|
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|3(5/6)
|
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2(5/5)
|
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
| -8,267
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;2&quot; |2(5/5)
|
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
| rowspan=&quot;2&quot; |2(3/5)
|
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
| rowspan=&quot;3&quot; |2(4/5)
|
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
|1(2/4)
|
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|1(3/4)
|
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|1(2/4)
|
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|1(3/4)
|
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
|1(1/4)
|
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
| rowspan=&quot;3&quot; |1(3/4)
|
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|1(2/4)
|
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|1(3/4)
|
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|1(1/4)
|
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|1(0/4)
| -3,125
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|1(2/4)
|
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|1(0/4)
| -2,625
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|1(2/4)
|
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
| rowspan=&quot;2&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0(1/1)
|
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Клюбаў&lt;br /&gt;да&lt;br /&gt;ўдзелу
!Зьмены&lt;br /&gt;за гэны&lt;br /&gt;сэзон
!Нататкі
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;3&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|1(0/4)
| -1,750
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|1(1/4)
|
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|1(0/4)
| +1,000
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
| rowspan=&quot;3&quot; |1(1/4)
|
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|1(0/4)
| +1,500
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|1(1/4)
|
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
| rowspan=&quot;2&quot; |1(0/4)
| +0,375
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
| -0,125
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
| rowspan=&quot;5&quot; |1(0/3)
| +0,666
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
| +1,875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
| +0,541
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
| +0,500
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
| +0,667
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|1:2
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|0:0
|1:2
|1.—
2.[[Філіп Азобіч|Азобіч]] 38' (1:0), [[Ян Копіц|Копіц]] 58'(1:1), [[Ян Клімент|Клімент]] 73' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|1:0
|24 жніўня 2022
|1.[[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 37' (1:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|3:2
|2:2
|1.[[Францьдзі П'ера|П’ера]] 18' (1:0), [[Аляксандар Пешыч|Пешыч]] 27' (1:1), [[Гелёр Канга|Канга]] 40' (1:2), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 51' (2:2), [[Цярон Чэры|Чэры]] 61' (3:2)
2.[[Аляксандар Пешыч|Пешыч]] 27' (3:3), [[Мірка Іваніч|Іваніч]] 43' (3:4), [[Даніэль Сундгрэн|Сундгрэн]] 45+5' (4:4), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 90' ([[Аўтагол|аўта]]) (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|2:1
|24 жніўня 2022
|1.[[Віктар Клясан|Клясан]] 9' (1:0), [[Люкас Лерагер|Лерагер]] 48' (2:0), [[Анастасіяс Бакасэтас|Бакасэтас]] 79' (2:1)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|0:5
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|0:2
|0:3
|1.[[Жылбэрту Мараэс Жуніёр|Жылбэрту]] 9' (0:1), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 37' (0:2)
2.[[Нікаляс Атамэндзі|Атамэндзі]] 27' (0:3), [[Рафа Сылва|Сылва]] 40' (0:4), [[Давід Нэрэс|Нэрэс]] 42' (0:5)
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|2:2
|24 жніўня 2022
|1.[[Ібраім Сангарэ|Сангарэ]] 37' (0:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 40' (1:1), [[Том Лоўрэнс|Лоўрэнс]] 70' (2:1), [[Арманда Абіспа|Абіспа]] 78' (2:2)
|}

== Групавы этап ==

=== Лёсаваньне ===
Лёсаваньне групавога этапу адбудзецца 25 жніўня 2022 году. 32 каманды будуць разьбітыя на восем групаў па чатыры каманды. Для лёсаваньня каманды разьмяркоўваюцца па чатырох кошыках, у кожным па восем камандаў, на падставе наступных крытэрыяў:

* Кошык 1 зьмяшчае ўладальнікаў тытулаў [[Рэал Мадрыд|Лігі чэмпіёнаў 2021-22]] і [[Айнтрахт Франкфурт|Лігі Еўропы 2021-22]], а таксама чэмпіёнаў шасьці найлепшых асацыяцыяў па каэфіцыентах УЭФА гэтых асацыяцый на канец эўракубкавага сэзону 2021-22. Паколькі ўладальнік тытулу Лігі чэмпіёнаў «[[Рэал Мадрыд]]» таксама зьяўляецца чэмпіёнам Асацыяцыі з другім па велічыні каэфіцыентам ([[Гішпанія]]), чэмпіён Асацыяцыі зь сёмым каэфіцыентам ([[Нідэрлянды]]) «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]» таксама будзе пасеяны ў Кошык 1.

* Кошыкі 2, 3 і 4 ўтрымліваюць астатнія каманды, пасеяныя паводле іх клюбных каэфіцыентаў УЭФА на пачатак эўракубкавага сэзону 2022-23 гадоў.

* Каманды з адной асацыяцыі ня могуць быць уключаныя ў адну групу.

* [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурцкі]] «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]]» дэбютуе ў групавым раўндзе пасьля перамогі ў Лізе Эўропы ў мінулым сэзоне. Гэта таксама першы выпадак, калі пяць нямецкіх клюбаў трапяць у групавы этап.

* Усяго 15 дзейных чэмпіёнаў прымуць удзел у групавым этапе разам зь 17 іншымі клюбамі, што кваліфікаваліся на гэны этап.

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Кошык 1
!Кошык 2
!Кошык 3
!Кошык 4
|-
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд]] (124,000)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (134,00)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] [[Дортмунд]] (78,000)
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль]] (44,000)
|-
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] (61,000)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] (123,000)
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] [[Зальцбург]] (71,000)
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (38,500)
|-
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці]] (134,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (114,000)
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] [[Данецк]] (71,000)
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] (33,000)
|-
|{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (38,000)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (107,00)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] (67,000)
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] (31,000)
|-
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] (138,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] [[Мадрыд]] (105,000)
|{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] (66,000)
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] [[Хайфа]] (7,000)
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] (112,000)
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (91,000)
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] (61,000)
|
|-
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (80,000)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] [[Ляйпцыг]] (83,000)
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] (55,000)
|
|-
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] (82,500)
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] (83,000)
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] (53,000)
|
|}
Кошык 4: 
* {{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (17,000) ці {{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] [[Загрэб]] (49,500)
* {{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (40,500) ці {{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] (5,500)
* {{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] (50,250) ці {{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] (33,000)

=== Група А ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Б ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група В ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Г ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Д ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Е ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Ё ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

=== Група Ж ===
{{ФутболТабліцаГрупаўЛЧфарматуда2024|Ініцыялы Каманды1=Гасьцёвыя матчы Каманды1|Ініцыялы Каманды2=Гасьцёвыя матчы Каманды2|Ініцыялы Каманды3=Гасьцёвыя матчы Каманды3|Ініцыялы Каманды4=Гасьцёвыя матчы Каманды4|Каманда1=Каманда1|Каманда2=Каманда2|Каманда3=Каманда3|Каманда4=Каманда4|В1=0|Н1=0|П1=0|РМ1=0|Лік1/Дата гульні=неўзабаве|Лік2/Дата гульні=неўзабаве|Лік3/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры1=рыхтуюцца|В2=0|Н2=0|П2=0|РМ2=0|Лік4/Дата гульні=неўзабаве|Лік5/Дата гульні=неўзабаве|Лік6/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры2=рыхтуюцца|В3=0|Н3=0|П3=0|РМ3=0|Лік7/Дата гульні=неўзабаве|Лік8/Дата гульні=неўзабаве|Лік9/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры3=рыхтуюцца|В4=0|Н4=0|П4=0|РМ4=0|Лік10/Дата гульні=неўзабаве|Лік11/Дата гульні=неўзабаве|Лік12/Дата гульні=неўзабаве|Галеадоры4=рыхтуюцца|Ліга чэмпіёнаў цякучага году=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі чэмпіёнаў 2022-23]]|Ліга Эўропы цякучага году=[[Ліга Эўропы УЭФА 2022-2023|Лігі Эўропы 2022-23]]}}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |1-2
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|5
|-
|{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 перад пачаткам 3 кв. раўнду з ''[[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]'', калі на ягоным рахунку ўжо было 5 мячоў
|5
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |3-7
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|4
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|4
|-
|{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]
|4
|-
|{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібраіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]
|4
|-
|{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]
|4
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |7-12
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Ян Клімент]] ({{Мова-чэс|''Jan Kliment''|скарочана}}) [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|3
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>hww2fnp8o3onb1z38y1uupnirq4zj0g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Летувізацыя</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258145</id>
    <revision>
      <id>2334279</id>
      <parentid>2334137</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:29:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122567" xml:space="preserve">[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]

'''Летувізацыя'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-1993-70&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Як Вільня сталася жамойцкім горадам? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 70.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Крывія. Выданьне беларускае дыяспары ў Чэхіі. [https://kamunikat.org/?pubid=25495 № 28], 2013.&lt;/ref&gt; — палітыка насаджэньня [[Летувіская мова|летувіскай мовы]] і культуры сярод нелетувіскага насельніцтва колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], а таксама [[Прапаганда|прапаганды]] летувіскай [[Шавінізм|шавіністычнай]] інтэрпрэтацыі гісторыі ВКЛ. Складаецца зь некалькіх кампанэнтаў, у тым ліку атаясамліваньня гістарычных [[Літва|Літвы]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з сучаснымі [[Летува|Летувой]] і [[летувісы|летувісамі]], перакручваньня традыцыйных гістарычных назваў мясцовасьцяў і імёнаў людзей у іншых мовах паводле іх формаў зь летувіскай мовы, [[Дэнацыяналізацыя|дэнацыяналізацыі]] жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (празь іх частковую [[палянізацыя|палянізацыю]] або [[русіфікацыя|русіфікацыю]]) з паступовым пераводам адукацыі і [[Сродак масавай інфармацыі|мас-мэдыя]] на летувіскую мову дзеля [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]] мясцовага насельніцтва летувісамі. 

== Рэч Паспалітая ==
{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі ([[Вільня]], 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}
{{Асноўны артыкул|Жмогусы|Жамойты}}
{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

У 1869 годзе [[Ігнат Казлоўскі]] зьвяртаў увагу на тое, што папулярызацыя [[Летувіская мова|летувіскай мовы]] і культуры ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княства Літоўскім]] пачалася па [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] (1569 год), а асноўную ролю ў ёй адыгралі нямецкія ўлады [[Прусія|Прусіі]]{{Заўвага|
Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]&lt;ref&gt;[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.&lt;/ref&gt;), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»&lt;ref&gt;Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&amp;q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&amp;q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].&lt;/ref&gt;}} і [[Езуіты|ордэн езуітаў]] (а менавіта «польская партыя» ў ім). Галоўны матыў апошніх гэты дасьледнік бачыў у жаданьні [[Палякі|палякаў]] зьнішчыць моўна-культурныя повязі паміж [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] дзеля іх [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]]&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. [https://books.google.by/books?id=1pIZAAAAYAAJ&amp;pg=RA8-PA243-IA28&amp;dq=%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C+%D0%B6%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9+%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F+%D1%81%D1%8A+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%8E&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwixnpuM_tD5AhUGgv0HHQ7PAJ8Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C%20%D0%B6%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9%20%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F%20%D1%81%D1%8A%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%8E&amp;f=false 87]—89, 92—93.&lt;/ref&gt;. 

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Першай кнігай, выдадзенай па-летувіску ў Вялікім Княстве Літоўскім (і адначасна першым яўным азначэньнем летувіскай мовы ў ВКЛ менавіта як «літоўскай»), стаў выкананы ў 1595 годзе дзеячом [[Контрарэфармацыя|Контррэфармацыі]] [[Мікалай Даўкша|Мікалаем Даўкшам]] пераклад з польскай мовы на летувіскую «Катэхізму» езуіта Якуба Лядэсмы. Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» езуіта [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;), тым часам у кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) гэты слоўнік азначаўся як «літоўскі». Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. сярод шэрагу летувіскіх кніг, мова якіх азначалася як «жамойцкая», адзіную кнігу, дзе гэтая мова азначалася як «літоўская», выдалі ў 1772 годзе ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі. Тым часам факт масавага і традыцыйнага называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|У Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай» — у кнігах, друкаваных пры падтрымцы прускіх уладаў. Тым часам пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].&lt;/ref&gt;}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — &quot;''…шмат [&quot;літоўскіх&quot; кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь [[Вільня|Вільні]] &lt;…&gt; дзе яна [&quot;літоўская мова&quot; — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''&quot;{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt; — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — &quot;''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [&quot;Малая Летува&quot;]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''&quot;{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;).

Сучасны менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае: «''Балтыйская тэорыя не адлюстроўвае ніякія гістарычныя рэаліі, яна была проста снасткай палітычнага змаганьня езуітаў проці літоўскай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] і палітычнай моцы літоўскага гаспадарства. Разам з разбуральнай праграмай Контррэфармацыі, распачатай па выбуху эвангеліцкага адраджэньня ў Літве, езуіты распачалі таксама цэлую ідэалягічную праграму перакручваньня гісторыі Літвы: заміж сапраўднай гісторыі славянізацыі германскае шляхты Літвы (выкладзенай у літоўскіх летапісах і добра вядомай езуітам) езуіцкая тэорыя мусіла апавядаць пра паходжаньне літоўскае шляхты і створанага ёй гаспадарства ад мясцовых паўдзікіх балтыйскіх плямёнаў, што рабіла адзіным «цывілізацыйным» чыньнікам гісторыі Літвы выняткова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкую Царкву]] (з той жа мэтай езуіцкая прапаганда пачала пашыраць гратэскныя, чыста фантастычныя плёткі пра «балтыйскае паганства» Літвы, якое нібы было галоўнай рэлігіяй ВКЛ да Крэўскай уніі). Калі за часоў ВКЛ гэтая тэорыя мела выгляд маргінальных калянавуковых практыкаваньняў, не прынятых літоўскай шляхтай, то па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] гэтая езуіцкая прапагандысцкая схема сталася ў XIX стагодзьдзі адзінай «навуковай» вэрсіяй гісторыі Літвы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 5, 16, 27—28, 61, 201.&lt;/ref&gt;.

== Расейская імпэрыя ==
{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}
{{Асноўны артыкул|Аўкштайты|Ліцьвякі (гістарычны этнонім)}}
Паводле [[Ігнат Казлоўскі|Ігната Казлоўскага]], за часамі Расейскай імпэрыі летувізацыя адбылася праз парафіяльныя школы, дзе расейскія ўлады дазволілі выкладаньне па-летувіску, а таксама касьцёл (найперш на тэрыторыі [[Жамойцкая дыяцэзія|Жамойцкай дыяцэзіі]], дзе перавага аддавалася ксяндзам з этнічнай Жамойці)&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 104—106.&lt;/ref&gt;. Ён жа зьвяртае ўвагу на сьведчаньне [[Уладзіслаў Сыракомля|Людвіка Кандратовіча (Уладзіслава Сыракомлі)]]&lt;ref&gt;Syrokomla W. Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna. T. 2, (Do Oszmiany — do Kiernowa — do Kowna). — Wilno, 1860. S. 96.&lt;/ref&gt;, што пры мяшаным шлюбе (жонка — летувіска, муж — беларус) дзеці выхоўваліся па-летувіску{{Заўвага|Этнограф і мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] засьведчыў, што сярод заселенай [[Латышы|латышамі]] [[Курляндыя|Курляндыі]], «''большасьць [[Беларуская мова|беларускіх]] населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі''»&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. [https://books.google.by/books?id=ohcsAQAAMAAJ&amp;q=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&amp;dq=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjfmJmpp9X5AhUa7qQKHRoNCsAQ6AF6BAgBEAI С. 559].&lt;/ref&gt;, пазьней падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj1/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%8B_%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D0%B9_i_%D1%83%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B9_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_%D1%9E_%D1%81%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D1%8B.html Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы] // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.&lt;/ref&gt;. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «''ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім чынам, так менаваная «лінія Сафарэвіча» (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітавана з балтамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt;}} альбо ўся радзіна магла палянізавацца, бо польская мова выконвала ролю пасярэдніка&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 107.&lt;/ref&gt;. Прытым летувізацыі спрыялі тагачасныя польскамоўныя аўтары (былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] у сваёй кнізе «Аб пачатку народу і мовы літоўскай»{{Заўвага|У гэтай кнізе Богуш атаясаміў [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на выдадзеныя ў [[Малая Летува|Малой Летуве]] кнігі)&lt;ref&gt;Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.&lt;/ref&gt;, а таксама заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»&lt;ref&gt;Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.&lt;/ref&gt; і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»&lt;ref&gt;Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.&lt;/ref&gt;, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе&lt;ref&gt;Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.&lt;/ref&gt;), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… &lt;…&gt; ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»&lt;ref&gt;Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, Богуш заклікаў зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры, што неўзабаве знайшло падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла атаясаміць жамойтаў зь ліцьвінамі, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся вылучаныя пазьней з усходніх жамойтаў [[Аўкштайты|аўкштайты]] — «уласныя літоўцы»}}, [[Іяхім Лялевель]] ды іншыя), якія прыўзносілі балтыйскасьць з паганствам (летувіскасьць){{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;}} і зьмяншалі ўплывы [[Русь|Русі]] ў гісторыі Літвы, а таксама вялі прапаганду сярод беларускамоўных сялянаў, нібы іхныя продкі былі летувісамі паводле паходжаньня&lt;ref&gt;Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 107—108.&lt;/ref&gt;. 

Разам з тым, патомны віленскі выдавец [[Адам Завадзкі]], у друкарні якога выходзілі кнігі на розных мовах, у тым ліку летувіскай, выдаў у 1858 годзе каталёг летувіскіх кніг, надрукаваных за 25 гадоў, пад назвай «Жамойцкія кнігі, выдадзеныя коштам і друкам Юзэфа Завадзкага»{{Заўвага|{{мова-lt|«Knigas žemajtiszkas iszduotas kasztu ir spaustuwi Jozapa Zawadskia»|скарочана}}}}. Польскі і беларускі пісьменьнік [[Адам Плуг]] (1823—1903) наступным чынам ахарактарызаваў выдаваньне Адамам Завадзкім кніг па-летувіску: «''…таксама адзначу яшчэ пра адзін бок дзейнасьці Адама Завадзкага, пра які, апроч Вільні і Жамойці, мала хто ведае. Маю на ўвазе розныя выданьні на жамойцкай мове''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…też będzie wspomnieć jeszcze o jednej stronie działalności Adama Zawadzkiego, o której poza Wilnem i Zmujdzią mało komu wiadomo. Mamy na myśli różne publikacje w języku żmujdzkim»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Romanowski A. Pozytywizm na Litwie: polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. — Kraków: Universitas, 2003. [https://www.google.com/search?tbm=bks&amp;q=kt%C3%B3rej+poza+Wilnem+i+Zmujdzi%C4%85+ma%C5%82o+komu+wiadomo+.+Mamy+na+my%C5%9Bli+r%C3%B3%C5%BCne+publikacje+w+ S. 33].&lt;/ref&gt;. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;: «''Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»|скарочана}}}}. А ў 1854 годзе штучнае пашырэньне назвы «літва» на частку жамойцкага насельніцтва, пазьней вядомую як «[[Аўкштайты|аўкштайты]]» («уласныя літоўцы») крытыкавалася&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt; на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Зь іншага боку, у час здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) расейскі начальнік «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]» [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] ужыў захады да падтрымкі і прапаганды жамойцкай (летувіскай) мовы: 1 лютага 1864 году ў сваім цыркуляры ён дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году выдаў загад «''прапанаваць біскупу Валанчэўскаму, пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;. Яшчэ напярэдадні паўстаньня ў 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|русіфікаваць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім русіфікаваць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады пачалі актыўна падтрымліваць [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскі нацыянальны рух]] (усе дзеячы якога паходзілі з Жамойці, прытым у яе цяперашніх афіцыйных летувіскіх межах&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 124.&lt;/ref&gt;) у супрацьвагу моцным пазыцыям польскага руху за адраджэньне Рэчы Паспалітай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;. Імпэрскі ўрад пачаў заахвочваць жамойцкія (летувіскія) асьвету і друк&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt;, жамойцкую (летувіскую) мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Гэтую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. 7 лютага 1869 году віленскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб русіфікаваць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;. У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|«[[Літва]] і [[Белая Русь|Беларусь]]» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобныя ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за жамойцкім насельніцтвам{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1860-я гады, як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt; «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''» ({{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}})}} прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]&lt;ref&gt;[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.&lt;/ref&gt;, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]], а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «жамойтамі»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''Zmogosy, Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;:
«''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)&lt;ref&gt;Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&amp;pg=PA124&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 124].&lt;/ref&gt;}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у Віленскай губэрні, памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — Ковенскай губэрняй) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу&lt;ref&gt;Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Buchowski-2006-26&quot;&gt;Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.&lt;/ref&gt;.

== Першая Летувіская рэспубліка ==

=== Спроба захопу Вільні ===
[[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і Летува («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]]

[[Летувіская Тарыба]] ня здолела ўлучыць у склад утворанай у 1918 годзе [[Летувіская Рэспубліка (1918—1940)|міжваеннай Летувы]] сталіцу гістарычнай Літвы [[Вільня|Вільню]] і сталічны [[Віленскі край]] праз супраціў мясцовых жыхароў, якія ўтварылі [[Сярэдняя Літва|Сярэднюю Літву]] (1920—1922): напярэдадні паўстаньня народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] генэрал [[Люцыян Жалігоўскі]] выдаў [[Польская мова|па-польску]] адозву да насельніцтва Вільні і Віленшчыны з заклікам «''выгнаць жамойтаў''»&lt;ref&gt;Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 35.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Люцыян Жалігоўскі і яго паплечнікі лічылі сябе ліцьвінамі і славянамі, а летувісаў адмаўляліся прызнаваць за «літоўцаў» і называлі тое насельніцтва выняткова «жамойтамі» ({{мова-pl|Żmudzini|скарочана}}). У 1943 годзе Люцыян Жалігоўскі пісаў у сваіх успамінах пра выгнаньне зь Вільні адміністрацыі Летувы (1918—1920) і непрыняцьце новага сэнсу «літоўцаў», якія раней лічыліся літоўскай шляхтай «жамойтамі»: «''Напярэдадні маршу на Вільню, у [[Вярэнаў|Вярэнаве]], былі мы ня толькі палякамі — былі і літоўцамі. &lt;…&gt; Мы ўсе апэравалі даўнімі катэгорыямі. Пад словам „літовец“ мы разумелі паняцьце гістарычнай Літвы, Літву вялікіх мэтаў, вялікіх людзей, вялікай ідэі. Мы шанавалі нашыя традыцыі, нават попел Зьніча пад [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Катэдрай]]. Нічога зь мінуўшчыны не пакінула сьледу, новаяўлены „літовец“ выявіўся ворагам… і чакаў прыезду на сталец літоўскі — Гогенцолерна, пад імем — о іронія — [[Міндаўгас II|Міндоўга ІІ]]. &lt;…&gt; Толькі мясцовыя людзі адкідалі ўсё, што звалася „літоўскім“. Ніхто не хацеў чуць пра навуку жамойцкай мовы, ніхто не прызнаваў „літоўскага“ ўрадніка, і ўсякая жанчына не хацела ісьці ў касьцёл, дзе служыў „літоўскі“ ксёндз. Чаму мы, адвечныя насельнікі Літвы, мусілі пазьбягаць той дарагой для нас назвы, а іншыя людзі, што ня маюць зь Літвой нічога супольнага, — называць сябе літоўцамі?»&lt;ref&gt;Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 37, 41—42.&lt;/ref&gt;.}}. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр’ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі Сярэдняй Літвы [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. &lt;…&gt; Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта [[Ягайла]], [[Ян Караль Хадкевіч|Хадкевіч]], [[Адам Міцкевіч|Міцкевіч]], [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкі]] і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. &lt;...&gt; Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.&lt;/ref&gt;.

=== Летувізацыя Ковеншчыны ды іншых мясцовасьцяў ===
У 1923 годзе ў [[Ковенскі павет|Ковенскім павеце]] летувісы складалі 56,7%, а ў самой Коўне — толькі 29,9%, палякаў у гэтым месьце было 31,5%, а жыдоў — 31,8%&lt;ref&gt;Starzyński S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych. — Warszawa, 1928. S. 12—13.&lt;/ref&gt;. Значную частку буйных зямельных уласьнікаў складала шляхта-«старалітоўцы», якія валодалі 26% зямлі ў новай дзяржаве і палітычна арыентаваліся на міжваенную [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскую Рэспубліку]]&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168.&lt;/ref&gt;. 15 лютага 1922 году ўлады Летувы прынялі закон аб зямельнай рэформе: нацыяналізавалася зямля ў супраціўнікаў незалежнасьці Летувы і шляхецкія маёнткі, нададзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі з абшару скарбовых зямель, таксама вызначаўся максымум неад’емнай зямлі ў 80 га (з 1929 году — 150 га), што ліквідоўвала (шляхам прымусовай [[Парцэляцыя (эканоміка)|парцэляцыі]]) [[Лятыфундыя|лятыфундыі]], характэрныя раней для жамойцкіх земляў&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168—169.&lt;/ref&gt;. Па [[Вайсковы пераварот у Летуве (1926)|вайсковым перавароце ў Летуве]] (сьнежань 1926 году) у краіне ўсталяваўся [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]] на чале з прэзыдэнтам [[Антанас Сьмятона|Антанасам Сьмятонам]], які працягваў летувізацыю насельніцтва краіны, абмяжоўваў магчымасьці культурнага разьвіцьця на іншых мовах і ставіў перашкоды да заняцьця дзяржаўных пасадаў тым, хто не лічыў сябе летувісамі паводле нацыянальнасьці&lt;ref&gt;История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 192—193.&lt;/ref&gt;.

=== Спроба атаясаміць гістарычных ліцьвінаў зь летувісамі праз калядную песьню ===
У сакавіку 1923 году ў час выставы беларускага друку ў Коўне начальнік Дэпартамэнту рэлігіі Летувы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казімерас Прапаляніс||lt|Kazimieras Prapuolenis}} падараваў [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлаву Ластоўскаму]] (які знайшоў палітычны прытулак у Летувіскай рэспубліцы па захопе расейскімі бальшавікамі [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]) уніяцкі служэбнік, друкаваны у [[Супрасьля|Супрасьлі]] ў 1726 годзе. У скуры аправы (пазьнейшай за саму кнігу і нібыта датаванай 1790 годам паводле налепленага на яе подпісу) Ластоўскі знайшоў укладзены туды тэкст каляднай песьні на беларускай мове. Асаблівасьцю гэтай песьні, невядомай зь іншых крыніцаў, ёсьць называньне «ліцьвінамі» асобаў зь летувіскімі імёнамі: «''Енас з Юргасам з пушчаў літвіны нясьлі Хрыстові з салам бацьвіны''»{{Заўвага|[[Лацінка]]вы арыгінал паводле Ластоўскага: «''Jenas z Jurgasom z puszczow Litwiny nieśli Chrystowi z sałom botwiny''»&lt;ref&gt;Ластоўскі В. Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі. — Коўна, 1926. С. 632.&lt;/ref&gt;}} (тым часам паводле добра вядомай яшчэ з [[Слоўнік Насовіча|слоўніка Насовіча]] беларускай народнай песьні, «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;). Таго ж году гэтую песьню з гісторыяй яе зьяўленьня Ластоўскі надрукаваў пад псэнданімам «Юры Верэшчака» ў часопісе [[Крывіч (часопіс)|Крывіч]]&lt;ref&gt;Верэшчака Ю. Старабеларская калядка // Крывіч. № 4, 1923. С. 34—35.&lt;/ref&gt;, а пазьней зьмясьціў яе ў сваёй «[[Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі|Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі]]» (Коўна, 1926 год). Урэшце, у 1926 годзе ў савецкай амбасадзе ў Коўне Ластоўкі прэзэнтаваў канцэпцыю, паводле якой летувісы — гэта нашчадкі гістарычных жамойтаў&lt;ref&gt;«Давялося шмат і шмат працаваць…». З успамінаў беларускага акадэміка Стасіса Матулайціса (1866—1956) / Падрыхтоўка да друку В. Селяніса (Вільня) // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 140—141.&lt;/ref&gt;, па чым перабраўся ў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Савецкую Беларусь]].

Знойдзеная Ластоўскім песьня трапіла ў некалькі агульных зборнікаў{{Заўвага|Напрыклад, ''Анталогія беларускай паэзіі. Т. 1. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 127—129''.}}, аднак, яе крытычны разгляд не рабіўся (хоць аўтэнтычнасьць некаторых іншых песьняў, апублікаваных Ластоўскім, неаднаразова ставілася пад сумнеў&lt;ref&gt;[[Алег Ліцкевіч|Ліцкевіч А.]] [https://web.archive.org/web/20160305070331/http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_167773.pdf «Слава Воршы ўжо не горша…»] // [[Беларуская думка]]. № 3, 2009. С. 92-99.&lt;/ref&gt;). Тым часам адпаведны фрагмэнт песьні, дзе ліцьвінамі называюць асобаў зь летувіскімі імёнамі, актыўна цытуецца (з азначэньнем самой песьні як «традыцыйнай» і «народнай»): летувіскім гісторыкам [[Томас Баранаўскас|Томасам Баранаўскасам]] на яго сайце з тэндэнцыйнай крытыкай «[[Ліцьвінства|ліцьвінізму]]»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/ «Ёнас з Юргасам, з пушчы літвіны»]&lt;/ref&gt;, беларускім гісторыкам кулінарыі [[Алесь Белы|Алесем Белым]]&lt;ref&gt;[https://www.patreon.com/posts/batsvinne-simval-59661281?l=it Бацвінне – гастранамічны сімвал Літвы XVII–XVIII ст.], [[Patreon]], 8 сьнежня 2021 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Кухмістр Верашчака. [https://books.google.by/books?id=RQp2DwAAQBAJ&amp;pg=PT41&amp;lpg=PT41&amp;dq=%22%D0%81%D0%BD%D0%B0%D1%81+%D0%B7+%D0%AE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BC%22&amp;source=bl&amp;ots=_m-G1MRqF7&amp;sig=ACfU3U2h1T0sznVq3sy-1Yx99c5cuBTv2A&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjCxvX11tL5AhVaNewKHbSxBZc4ChDoAXoECAQQAw#v=onepage&amp;q&amp;f=false Літвінская кухня]. — Litres, 2022.&lt;/ref&gt;, які ня маючы профільнай адукацыі атрымаў доктарскую ступень (PhD) з гісторыі у [[Клайпеда|Клайпедзкім]] унівэрсытэце і крытыкуецца за сваё агрэсіўнае стаўленьне да [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Беларускага нацыянальнага адраджэньня]], аўтарам [[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысцкага]] рупару [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] «[[СБ. Беларусь сегодня]]» і шэрагу расейскіх шавіністычных сайтаў [[Усевалад Шымаў|Усеваладам Шымавым]]&lt;ref&gt;[https://shimoff.livejournal.com/221913.html Литвинам на заметку], [[LiveJournal]] Усевалада Шымава, 5 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;, а таксама адной з расейскіх шавіністычных суполак [[У Кантакце|«УКантакце»]]&lt;ref&gt;[https://vk.com/wall-46503890_144549 К вопросу о том, кто такие «литвины». Белорусская народная колядка начала XVIII века, фрагмент], «Мы патриоты Белой Руси!», 2 сьнежня 2018 г.&lt;/ref&gt;.

=== Супраца з СССР ===
[[Файл:Пану Сталіну Ёсіфу Вісарыёнавічу ад міністра замежных справаў Летувы (21.12.1939).jpg|значак|Беларускі пераклад&lt;ref&gt;[[Звязда]]. № 295, 1939. С. 4.&lt;/ref&gt; тэксту афіцыйнаага віншаваньня «''пану [[Сталін]]у &lt;...&gt; глыбокапаважанаму Ёсіфу Вісарыёнавічу''» ад міністра замежных справаў Летувы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Урбшыс|Ёзаса Ўрбшыса|be|Юозас Урбшыс}}, 21 сьнежня 1939 г.]]

З пачаткам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] па супольнай агрэсіі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] супраць [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], 10 кастрычніка 1939 году ўлады Летувы і СССР склалі летувіска-савецкую дамову, згодна зь якой места Вільня зь Віленскай вобласьцю, занятыя савецкімі войскамі, перадаваліся Летуве. 27 кастрычніка летувіскія адборныя войскі ўрачыста ўвайшлі ў Вільню, польскаму ўраду ў выгнаньні летувіскія ўлады заявілі, што ўвесь міжваенны час Вільня з праўнага гледзішча належала Летуве. Паводле кіраўніка новай віленскай адміністрацыі Антанаса Мяркіса, мэтай летувіскіх уладаў стала «''прымусіць усіх думаць, як летувісы''» і «''вывесьці зь Віленскага краю ўсялякі чужынскі элемэнт''». Так, нязгодных мясцовых беларусаў з тэрыторыі незалежнай Летувы дэпартаваў яшчэ савецкі [[НКВД]], а многім беларусам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-1993-70&quot;/&gt;, палякам і жыдам, нават тым, якія нарадзіліся ў Вільні, летувіскія ўлады адмовілі ў грамадзянстве&lt;ref name=&quot;dzej&quot;&gt;[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20110728191528/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/sna13?OpenDocument Частка 1 з кнігі «Рэканструяваньне нацыяў: Польшча, Украіна, Летува, Беларусь (1569—1999 гг.)»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 13, 2004.&lt;/ref&gt;.

=== Супраца з Трэцім Райхам ===
З пачаткам [[нямецка-савецкая вайна|нямецкай-савецкай вайны]] за часамі нямецкай акупацыі [[Нацыянал-сацыялізм|нацысты]] дазволілі летувісам стварыць паліцыйныя аддзелы самааховы ''Saugumas'', якія ўзаконілі ў Вільні напады летувісаў на палякаў (апалячаных беларусаў). Пад прыкрыцьцём нямецкай улады летувіскія нацыянал-экстрэмісты заклікалі нацыстаў ачысьціць Вільню ад спалянізаванага насельніцтва і былі расчараваныя, калі выявілася, што немцы маюць іншыя пляны. Змаганьне паміж летувісамі і палякамі за Вільню перайшло на ўзровень грамадзянскай вайны мясцовага маштабу. З восені 1943 году падпольная польская [[Армія Краёва]] ў месьце і прылеглых раёнах нападала на падразьдзелы летувіскіх паліцыянтаў і раззбройвала іх. У адказ летувіскія паліцыянты каралі сьмерцю цывільнае польскамоўнае насельніцтва&lt;ref name=&quot;dzej&quot;/&gt;.

== СССР ==
[[Файл:Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|значак|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы ([[Вільня]] — частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|тэрыторыі, заселенай беларусамі]]), складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.]]

Па сканчэньні Другой сусьветнай вайны, нягледзячы на меркаваньне віленчукоў і боязнь летувісаў страціць Вільню праз факты масавай супрацы з нацыстамі, [[Ёсіф Сталін|Сталін]] надумаў пакінуць места за [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувіскай ССР]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 385.&lt;/ref&gt;. 30 траўня 1945 году, палітбюро ЦК Кампартыі Летувы пастанавіла скіраваць усе сілы рэспублікі на тое, каб выселіць зь Вільні большасьць тытульнага насельніцтва&lt;ref name=&quot;dzej&quot;/&gt;. Летувіскі ўрад у асобе міністра асьветы Жугжды не дазволіў адчыніць у Вільні ніводнай беларускай школы, чаго дамагаліся [[Адам Станкевіч]] ды іншыя беларускія дзеячы. Летувіскія ўлады зачынілі [[Віленская беларуская гімназія|беларускую гімназію]] і настаўніцкую сэмінарыю, а [[Беларускі музэй у Вільні|Беларускі музэй імя Івана Луцкевіча]] ліквідавалі і фактычна разрабавалі — большая частка яго збораў трапіла ў летувіскія музэйныя фонды і бібліятэку Акадэміі навук Летувы. Пры гэтым [[Слуцкія паясы]] і [[Урэчча|ўрэцкае]] шкло абвясьцілі «вырабамі летувіскіх рамесьнікаў»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-386&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 386.&lt;/ref&gt;. Усё гэта адбывалася адначасна з новай хваляй рэпрэсіяў супраць інтэлігенцыі&lt;ref name=&quot;Zajkouski-1993-70&quot;/&gt;. Практычна ўсе беларускія нацыянальныя дзеячы і іх сем’і падпалі пад арышты і дэпартацыю. Тым часам у 1944—1948 гадох каля 100 тысячаў віленчукоў, сярод якіх большую частку складалі беларусы&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-387&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.&lt;/ref&gt;, прымусілі запісацца палякамі і дэпартавалі ў камуністычную Польшчу&lt;ref name=&quot;dzej&quot;/&gt;. Замест дэпартаваных месьцічаў на працягу толькі 1944—1946 гадоў у Вільню прыбыло каля 100 тысячаў новых жыхароў з этнічна жамойцкіх тэрыторыяў. 

Летувіскія ўлады сьцьвярджалі, што [[беларусы]] — гэта «страчаныя летувісы», таму ў афіцыйных дакумэнтах (а таксама ў літаратуры, навуковых працах, на мэмарыяльных дошках) іх усяляк імкнуліся запісаць летувісамі&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-386&quot;/&gt;. Адпаведна, пачалося масавае перапісваньне прозьвішчаў з дабаўленьнем канчаткаў «-ас», «-ус», «-іс» мужчынскім прозьвішчам (напрыклад, Міцкевіч ― Міцкявічус), канчаткаў «-айце» ды іншых ― жаночым (напрыклад, Астроўская ― Астраўскайце). Пэўныя прозьвішчы, увогуле, перакладаліся (напрыклад, Верабей ― Жвірбіліс). Сярод беларусаў павялічвалася беспрацоўе, яны [[дыскрымінацыя|дыскрымінаваліся]] пры ўладкаваньні на дзяржаўную службу&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 382.&lt;/ref&gt;. Тыя, хто нарадзіўся па-за Віленшчынай, не маглі атрымаць летувіскага грамадзянства. Апроч таго, праводзілася пераймаваньне амаль усіх населеных пунктаў. У выніку, не засталося амаль ніводнай беларускай назвы&lt;ref name=&quot;Zajkouski-1993-70&quot;/&gt;. 

Адным з захадаў летувізацыі стала замена традыцыйных гістарычных назваў мясцовасьцяў і імёнаў людзей на летувіскія формы ў іншых мовах, што актыўна падтрымлівалася ўладамі СССР. Дазволеная да ўжытку ў межах СССР [[беларуская мова]] — [[Русіфікацыя|русіфікаваная]] [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўка]] — таксама зазнала замену старажытных назваў на новыя, узятыя зь летувіскай мовы (напрыклад, імёнаў вялікіх князёў літоўскіх). Прыклады такіх перакручваньняў прыводзяцца ў табліцы:

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|{{Сьцяг БНР}} Традыцыйная гістарычная назва
|{{Сьцяг БССР}} Летувізаваная назва
|{{Сьцяг Летувы}} Арыгінальная летувіская назва
|-
|[[Вільня]]
|Вільнюс
|Vilnius
|-
|[[Трокі]]
|Тракай
|Trakai
|-
|[[Коўна]]
|Каунас
|Kaunas
|-
|[[Меднікі]]
|Мядзінінкай
|Medininkai
|-
|[[Салечнікі]]
|Шальчынінкай
|Šalčininkai
|-
|[[Сьвянцяны]]
|Швянчоніс
|Švenčionys
|-
|[[Міндоўг]]
|Міндаугас
|Mindaugas
|-
|[[Войшалк]]
|Вайшвілкас
|Vaišvilkas
|-
|[[Гедзімін]]
|Гедымінас
|Gediminas
|-
|[[Альгерд]]
|Альгірдас
|Algirdas
|-
|[[Кейстут]]
|Кейстуціс
|Kęstutis
|-
|[[Вітаўт]]
|Вітаутас
|Vytautas
|-
|}

Летувіскія ўлады таксама праводзілі палітыку дэнацыяналізацыі беларускага насельніцтва Віленшчыны: на ўзгадненьне з Масквой і камуністычнай Польшчай, замест зачыненых беларускіх школаў насаджаліся польскія і расейскія, беларусаў дыскрымінавалі ў атрыманьні вышэйшай адукацыі — колькасьць студэнтаў-беларусаў у летувіскім Віленскім унівэрсытэце не перавышала 1%&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-386&quot;/&gt;. Замест ліквідаваных беларускіх выданьняў у савецкай Вільні пачала выходзіць польскамоўная газэта «Чырвоны штандар». Апроч таго, летувіскія ўлады не перашкаджалі ксяндзам-палякам пашыраць сярод беларусаў-каталікоў думку, што тыя — палякі&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-387&quot;/&gt;. 

У адрозьненьне ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў ''«раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 93.&lt;/ref&gt;. Тым часам у адменнасьць ад сталіцаў іншых рэспублік, Масква дазволіла Летуве летувізацыю Вільні (калі [[Талін]] ці [[Рыґа|Рыґу]] хутка апанавала расейскамоўная працоўная сіла, Вільню павольна засяляла [[Жамойць|жамойцкая]] вёска&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;), у выніку чаго места пачало набываць летувіскае аблічча&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Калі паводле зьвестак перапісу 1959 году, з 236 100 віленчукоў 34% назваліся летувісамі, 29% расейцамі, 20% палякамі і 6% беларусамі, то перапіс 1970 году засьведчыў, што летувісаў стала 50,5%, расейцаў 20%, палякаў 19%, а беларусаў 5%&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-388&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 388.&lt;/ref&gt;. 

Такім чынам, у адказ на вонкавую ляяльнасьць летувіскіх камуністаў Масква фактычна дазволіла ў Летуве побач з камуністычнай і нацыяналістычную ідэалёгію: спадчына Вялікага Княства Літоўскага абвяшчалася выняткова летувіскай, а Вільня — спрадвечна летувіскім местам. За савецкім часам у Летуве выйшлі сотні навуковых і навукова-папулярных выданьняў, дзе гэтыя падыходы ўсяляк прапагандаваліся і абгрунтоўваліся. Да прыкладу, у кнігу «Lietuvos piles» ({{мова-be|Летувіскія замкі|скарочана}}) улучылі [[Наваградзкі замак|Наваградзкі]], [[Мірскі замак|Мірскі]], [[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Полацкія замкі|Полацкі]] і дзясяткі іншых беларускіх замкаў. Таксама рабіліся спробы залічыць у лік выдатных дзеячоў летувіскай культуры [[Францішак Скарына|Францішка Скарыну]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-388&quot;/&gt;. Летува заняла вынятковае становішча сярод усіх эўрапейскіх саюзных рэспублікаў, маючы больш магчымасьцяў дзеля разьвіцьця нацыянальнага жыцьця, чым якая-кольвек зь іх. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] тлумачыць гэта кампрамісамі паміж з аднаго боку Масквой і летувіскімі камуністамі, а з другога боку — летувіскай інтэлігенцыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 93, 95.&lt;/ref&gt;.

== Летувіская рэспубліка ==
=== У дзяржаўнай палітыцы ===
У Прэамбуле Канстытуцыі Летувы падкрэсьліваецца, што менавіта [[летувісы|летувіскі народ]] ''«шмат вякоў таму стварыў Летувіскую дзяржаву»'' і што ''«яго (народу) праўны фундамэнт грунтуецца на (сярэднявечных) Літоўскіх Статутах»'', а ў артыкуле 17 сьцьвярджаецца, што ''«сталіцай Летувіскай дзяржавы ёсьць места [[Вільня]] — шматвекавая гістарычная сталіца Летувы»''&lt;ref&gt;[http://www3.lrs.lt/home/Konstitucija/Constitution.htm Ангельскі пераклад Канстытуцыі Летувіскай Рэспублікі, даступны на афіцыйным сайце Сойму ЛР]&lt;/ref&gt;. Усе гэтыя палажэньні грунтуюцца на ''«гістарычных правах»'', а ў цэнтры ўсёй канцэпцыі знаходзіцца паняцьце народ ({{мова-lt|tauta|скарочана}}). Такім чынам, на падставе ''«гістарычных правоў летувіскага народу»'' сучасная Летувіская дзяржава прэзэнтуе сябе ў якасьці адзінай праваспадкаемцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], а сучасных летувісаў народам, цалкам тоесным [[ліцьвіны|ліцьвінам]] Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Kaścian K. Die Litauische Verfassung und die Auslegung des Begriffs «Volk» in historischer Perspektive // Osteuropa-Recht. Nr. 5, 2008, S. 290—297 (291—292).&lt;/ref&gt;. Больш таго, аналіз гэтых палажэньняў Канстытуцыі дазваляе сказаць, што афіцыйнымі ўладамі Летувы Вялікае Княства Літоўскае разглядаецца як летувіская нацыянальная дзяржава&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;.

Зьвяртаючыся, аднак, да значэньня слова народ (tauta) у летувіскай мове і вылучыўшы такім парадкам тры ключавыя словы дзеля аналізу адпаведнасьці паміж літоўскай нацыяй Вялікага Княства Літоўскага і летувіскай нацыяй Летувіскай Рэспублікі — тэрыторыя, мова і культура — можна прыйсьці да высновы, што тлумачэньне гістарычнай ролі летувіскага народу, якое прапануе Канстытуцыя Летувіскай Рэспублікі, ёсьць больш чым спрэчным, а летувіская нацыя не эквівалентная літоўскай нацыі ў аніводным з гэтых трох кампанэнтаў. З гэтай прычыны нельга казаць пра дзяржавастваральную ролю і дамінантнае становішча балтыйскай летувіскай меншасьці ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

=== У летувіскай гістарыяграфіі ===
Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў сусьветнай гістарыяграфіі замацавалася «летувісацэнтрычная» канцэпцыя разгляду гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Такая сытуацыя склалася на падставе шматлікіх публікацыяў летувіскіх гісторыкаў у замежных акадэмічных крыніцах яшчэ за савецкім часам. З прычыны браку крытычнага гледзішча (беларускую гістарыяграфію [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі#Наступствы|савецкія ўлады цалкам вынішчылі яшчэ ў 1930-я гады]], а яе аднаўленьне адбылося толькі да пачатку 1990-х гадоў) сусьветная навуковая супольнасьць паступова пачала ўспрымаць нічым не падмацаваныя гіпотэзы гэтых аўтараў як «бясспрэчныя факты»&lt;ref name=&quot;ak&quot;&gt;[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] [http://www.svaboda.org/content/transcript/774575.html Кніга Гудавічуса — праява летувіскай гістарычнай экспансіі ў Беларусь], [[Радыё Свабода]], 8 кастрычніка 2006 г.&lt;/ref&gt;, тым часам некаторыя летувіскія гісторыкі ня грэбавалі нават наўмыснымі падтасоўкамі і фальсыфікацыямі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]], [[Захар Шыбека|Шыбека З.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=6121.html&amp;pubref=6109 Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 11, 2004.&lt;/ref&gt;.  

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]], калі [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, а на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;), пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, па чым адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам на старонках летувіскіх школьных падручнікаў працягваюць прапагандавацца сьцьверджаньні, што Вялікае Княства Літоўскае было летувіскай дзяржавай, кіроўная дынастыя [[Гедзімінавічы|Гедзімінавічаў]] — летувісамі, што ядро земляў ВКЛ знаходзілася на летувіскіх землях, а сталіца ВКЛ Вільня стаіць у цэнтры тых земляў. Паводле аўтараў летувіскіх падручнікаў, «заваяваныя славянскія землі» былі толькі анэксамі (дадаткам), якімі кіравалі прадстаўнікі летувіскай княскай дынастыі. Сваім парадкам [[беларусы]] разглядаюцца ў гэтых выданьнях як бясспрэчная [[нацыянальная меншасьць]], чые здабыткі (у хоць-якой галіне чалавечай дзейнасьці) мала паўплывалі на разьвіцьцё летувіскай нацыі і дзяржавы. Беларускія населеныя пункты згадваюцца аўтарамі звычайна ў выпадку асьвятленьня падзеяў той або іншай вайны&lt;ref&gt;Антонаў А. [https://web.archive.org/web/20100413114803/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/08/padr.htm Беларусь і беларусы ў літоўскіх школьных падручніках па гісторыі (1993—2000)] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Том 8, сшытак 1—2 (14—15), 2001.&lt;/ref&gt;.

На думку шэрагу беларускіх гісторыкаў, у сучаснай Летуве ''«гістарычная навука — частка дзяржаўнай ідэалёгіі»'', таму пры падтрымцы Летувіскай дзяржавы тамтэйшыя гісторыкі маюць шырокія магчымасьці ў прасоўваньні сваіх канцэпцыяў навонкі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ak&quot;/&gt;.

=== Змаганьне зь беларускім поглядам на гісторыю Вялікага Княства Літоўскага ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

У 2020 годзе часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў два артыкулы «ліцьвінізму», якія разьмясьцілі ў самым пачатку першага і другога нумароў (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму» які «''супрацоўнічаў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.&lt;/ref&gt;, прафэсара-паліглёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858), які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], што тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі&lt;ref&gt;Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/&lt;/ref&gt;. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Эдвард Пузына||be|Юзаф Эдвард Пузына}} (1878—1949) ды іншыя&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.&lt;/ref&gt;. Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]] (раней, у 2017 годзе аналягічнае азначэньне Восіпу Сянкоўскаму і Ігнату Кулакоўскаму даў у сваёй публікацыі гісторык-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандыст]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк]]&lt;ref&gt;Марзалюк І. Ля вытокаў нацыянальнай тоеснасці. Гістарычны наратыў і яго ўплыў на нацыянальную свядомасць у Беларусі канца XVIII—XIX стст. // 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г. / рэдкал. : А. Д. Кароль (старш.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Выд. цэнтр БДУ, 2017. С. 26—28.&lt;/ref&gt;). 

Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне&lt;ref&gt;Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.&lt;/ref&gt;.

8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}&lt;/ref&gt;.

=== Атаясамліваньне Беларусі з Расеяй ===
У 2010 годзе [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] зьвярнулася ў Дзяржаўную камісію зь летувіскай мовы з просьбай перагледзіць афіцыйную назву Беларусі ({{мова-lt|Baltarusija|скарочана}}, ''balta'' — белы колер, ''Rusija'' — [[Расея]]). Сярод прапанаваных да разгляду варыянтаў было традыцыйнае летувіскае найменьне — ''Baltoji Rusia'' ({{мова-be|Белая Русь|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://nn.by/?c=ar&amp;i=37411 Літва адмовілася Беларусь называць Belarus], [[Наша Ніва]], 16 красавіка 2010 г.&lt;/ref&gt;. Аднак сябры Дзяржаўнай камісіі з спасылкай на меркаваньне летувіскіх гісторыкаў адзінагалосна пастанавілі пакінуць прыняты ў часы кіраваньня [[Сталін]]а савецкі варыянт назвы Беларусі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20100419122535/http://news.tut.by/167244.html В Литве Беларусь останется Baltarusija], [[TUT.BY]], 16 красавіка 2010 г.&lt;/ref&gt;.

У красавіку 2021 году часовая палітычная падкамісія пры Дзяржаўнай камісіі па летувіскай мове зноў адмовілася зьмяняць афіцыйную [[Русіфікацыя Беларусі|расейскую]] [[Каляніялізм|каляніяльную]] назву Беларусі — на гэты раз на просьбу [[Сьвятлана Ціханоўская|Сьвятланы Ціханоўскай]], тым часам у сьнежні 2020 году гэтая ж камісія зьмяніла афіцыйную летувіскую назву [[Грузія|Грузіі]] на просьбу грузінскіх дыпляматаў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31188034.html Літоўскія мовазнаўцы вырашылі не мяняць назву Беларусі], [[Радыё Свабода]], 5 красавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Русіфікацыя Беларусі]]
* [[Ліцьвінства]]
* [[Ліцьвякі (гістарычны этнонім)]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* Антонаў А. [https://web.archive.org/web/20100413114803/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/08/padr.htm Беларусь і беларусы ў літоўскіх школьных падручніках па гісторыі (1993—2000)] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Том 8, сшытак 1—2 (14—15), 2001.
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]], [[Захар Шыбека|Шыбека З.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=6121.html&amp;pubref=6109 Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 11, 2004
* {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* [[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.
* [[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20110728191528/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/sna13?OpenDocument Частка 1 з кнігі «Рэканструяваньне нацыяў: Польшча, Украіна, Летува, Беларусь (1569—1999 гг.)»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 13, 2004.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Аляксандар Краўцэвіч]], [http://www.svaboda.org/content/transcript/774575.html Кніга Гудавічуса — праява летувіскай гістарычнай экспансіі ў Беларусь], [[Радыё Свабода]], 8 кастрычніка 2006 г.
* [[Кірыл Касьцян]], [https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/10360 Прозвішчы прадстаўнікоў нацыянальных меншасцяў у Летуве], [[ARCHE Пачатак]], 4 студзеня 2013 г.
* Кірыл Касьцян, [https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/11635 Гісторыя ВКЛ вачыма БелТА альбо колькі словаў пра адсутнасьць нацыянальнай самапавагі], [[ARCHE Пачатак]], 8 траўня 2013 г.

{{Культурная асыміляцыя}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова]]
[[Катэгорыя:СССР]]</text>
      <sha1>c5d21tcn6dnhhawd9p28ugfzrzmenrd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фарцюнэ Брыке</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258536</id>
    <revision>
      <id>2334311</id>
      <parentid>2334167</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:56:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Dymitr перанёс старонку [[Фарт'юнэ Брыке]] у [[Фарцюнэ Брыке]]: францускае спалучэньне tu перадаецца як цю БКП29:85</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8109" xml:space="preserve">'''Фарт'юнэ́ Брыкé''' ([[Француская мова|франц]]. ''Fortunée Briquet''; поўнае імя: ''Маргарыта-Уршуля-Фарт'юнэ Бэрнье'', [[Француская мова|франц.]] ''Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier''; 16 чэрвеня 1782, Ніор, [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]] ― 14 траўня 1814, Ніор, [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[пісьменьніца]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Nicole Pellegrin, Histoires d'historiennes, Université de Saint-Étienne, 2006, p.11.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. {{Пісьменьнік|Імя=Фарт'юнэ Брыке|Арыгінал імя=Fortunée Briquet|Імя пры нараджэньні=Маргарыта-Уршуля-Фарт'юнэ Бэрнье / Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier|Дата нараджэньня=16 чэрвеня 1782|Месца нараджэньня=Ніор, Пуату, Францыя|Дата сьмерці=14 траўня 1815|Месца сьмерці=Ніор, Пуату, Францыя|Род дзейнасьці=Пісьменьніца, паэтка|Гады актыўнасьці=1801-1808|Мова=Француская|Дэбют=1801|Значныя творы=Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu'elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l'établissement de la Monarchie jusqu'à nos jours (1804)}}

== Жыцьцяпіс ==

Фарт'юнэ Бэрнье паходзіла з сям'і праўнікаў. Атрымала добрую [[Адукацыя|адукацыю]] ў Ніоры&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Nicole Pellegrin, Histoires d'historiennes, Université de Saint-Étienne, 2006, p.11.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 15 гадоў выйшла замуж за Ілера-Аляксандра Брыке, былога сьвятара і [[Выкладнік|выкладніка]] Цэнтральнай школы ў Ніорах. У іх нарадзіўся [[сын]], будучы [[Гісторыя|гісторык]] Апалэн Брыке&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface), Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits, Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg, 2016, 404 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Фарт'юнэ Брыке прытрымлівалася рэспубліканскіх ідэяў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface), Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits, Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg, 2016, 404 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

У 1808 годзе яна спыніла пісьменьніцкую дзейнасьць і разьвялася з мужам&lt;ref&gt; &lt;small&gt;Claudine Brelet, Béatrice Didier (dir.), Antoinette Fouque (dir.) et Mireille Calle-Gruber (dir.), Le Dictionnaire universel des créatrices, t. 1, Éditions des femmes, 22 novembre 2013&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Яна памерла ва ўзросьце 32 гадоў&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Nicole Pellegrin, Le Dictionnaire de Fortunée Briquet (1804): fabrication et postérité d'une histoire littéraire au féminin, in Martine Reid (dir.), Les femmes dans la critique et l'histoire littéraire, Paris, Champion, 2011, pp. 101-120.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

З 16 гадоў выдавала [[Верш|вершы]] і [[Каляндар|каляндары]] ў гонар жанчынаў. У [[Парыж|Парыжы]] яна часта наведвала салёны Фані дэ Баарнэ і Ан-Мары дзю Бакаж&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Dictionnaire universel des Créatrices 2013, p. 646.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Ейныя творы публікаваліся ў «Almanach des Muses» і ў францускай бібліятэцы Шарля дэ Пужана&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface), Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits, Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg, 2016, 404 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Самая важная праца Фарт'юнэ Брыке — «Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France» (Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны [[слоўнік]] францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі), выдадзены ў 1804 г., які яна прысьвяціла [[Напалеон I Банапарт|Напалеону]]. Поўная назва - «Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu’à nos jours» (Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны слоўнік францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі, вядомых па сваіх працах або па абароне, якую яны аказвалі літаратарам, ад усталяваньня [[Манархія|манархіі]] да нашых дзён)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Adeline Gargam, Les femmes savantes: lettrées et cultivées dans la littérature française des Lumières, Paris, Honoré Champion, 2013, 530 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Гэты слоўнік уяўляе сабой [[Кампіляцыя|кампіляцыю]] з 564 запісаў пра франкамоўных жанчынаў паміж [[VI стагодзьдзе]]&lt;nowiki/&gt;м і [[Кансулят|Кансулятам]], у тым ліку пра 330 аўтарак паміж 1700 і 1804 гадамі. Гэта важная крыніца інфармацыі пра жанчынаў, зьвязаных зь [[Пісьменства|пісьменствам]] (мэцэнатак, аўтарак, салёньніцаў). Кожная [[біяграфія]] дапоўненая [[Бібліяграфія|бібліяграфіяй]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Adeline Gargam, Les femmes savantes: lettrées et cultivées dans la littérature française des Lumières, Paris, Honoré Champion, 2013, 530 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

[[Слоўнік]] перавыдадзены ў сакавіку [[2016]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface), Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits, Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg, 2016, 404 p.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творы ==

• Ode sur les vertus civiles, Paris, Charles de Pougens, 1801.

• Ode sur la mort de Dolomieu, Paris, Charles de Pougens, 1802.

• Ode à Lebrun, Paris, Charles de Pougens, 1803.

• Ode qui a concouru pour le prix de poésie décerné par l’Institut national de France, le 6 nivôse an XII, Niort, Étienne Depierris, 1804.

• Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu'elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l'établissement de la Monarchie jusqu'à nos jours, Paris, Treutell &amp; Würtz, 1804.

• Élégies imitées de Milady Montague, Niort, Étienne Dépierris, 1806.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 16 чэрвеня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1782 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]]
[[Катэгорыя:Францускія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Францускія літаратаркі]]
[[Катэгорыя:Францускія паэткі]]
[[Катэгорыя:Фэміністкі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Францыі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 14 траўня]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1815 годзе]]
[[Катэгорыя:Асобы Францыі]]</text>
      <sha1>qov75vv1o2xkuvkgs07f6desfydyzdf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334317</id>
      <parentid>2334311</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:16:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>артаграфія, правапіс, стыль, выпраўленьне спасылак, [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]], [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], вікіфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6710" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Фарцюнэ Брыке
|Арыгінал імя        = Fortunée Briquet
|Імя пры нараджэньні = Маргарыта-Уршуля-Фарт'юнэ Бэрнье / Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier
|Гады актыўнасьці    = 1801—1808
|Дэбют               = 1801
|Значныя творы       = Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu'à nos jours (1804)
}}

'''Фарцюнэ́ Брыкé''' ({{мова-fr|Fortunée Briquet}}; поўнае імя: ''Маргарыта-Уршуля-Фарцюнэ Бэрнье'', {{мова-fr|Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier|скарочана}}; 16 чэрвеня 1782 году, [[Ньёр]], [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]] ― 14 траўня 1814, Нь1р, [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[пісьменьніца]]&lt;ref name=&quot;Pellegrin&quot;&gt;Nicole Pellegrin (2006). «Histoires d’historiennes». Université de Saint-Étienne. — С. 11.&lt;/ref&gt;.

== Жыцьцяпіс ==
Фарцюнэ Бэрнье паходзіла зь сям’і праўнікаў. Атрымала добрую [[Адукацыя|адукацыю]] ў Ньёры&lt;ref name=&quot;Pellegrin&quot;/&gt;. У 15 гадоў выйшла пабралася шлюбам зь Ілерам-Аляксандрам Брыке, былым сьвятаром і [[Выкладнік|выкладнікам]] Цэнтральнай школы ў Ньёры. У іх нарадзіўся [[сын]], будучы [[Гісторыя|гісторык]] [[Апален Брыке]]&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface). 2016. «Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits». Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg. — С. 404.&lt;/ref&gt;. 

Брыке прытрымлівалася рэспубліканскіх ідэяў&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;. У 1808 годзе яна спыніла пісьменьніцкую дзейнасьць і разжанілася з мужам&lt;ref&gt; Claudine Brelet, Béatrice Didier (dir.), Antoinette Fouque (dir.) et Mireille Calle-Gruber (dir.), Le Dictionnaire universel des créatrices, t. 1, Éditions des femmes, 22 novembre 2013&lt;/ref&gt;. Памерла ва ўзросьце 32 гадоў&lt;ref&gt;Nicole Pellegrin, Le Dictionnaire de Fortunée Briquet (1804): fabrication et postérité d'une histoire littéraire au féminin, in Martine Reid (dir.). «Les femmes dans la critique et l’histoire littéraire». Paris, Champion. 2011. — С. 101—120.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
З 16 гадоў выдавала [[верш]]ы і [[каляндар]]ы ў гонар жанчынаў. У [[Парыж|Парыжы]] яна часта наведвала салёны Фані дэ Баарнэ і Ан-Мары дзю Бакаж&lt;ref&gt;Dictionnaire universel des Créatrices 2013, p. 646.&lt;/ref&gt;. Ейныя творы публікаваліся ў «Almanach des Muses» і ў францускай бібліятэцы Шарля дэ Пужана&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;.

Самая важная праца Фарцююнэ Брыке — «Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны [[слоўнік]] францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі» ({{мова-fr|Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France|скарочана}}), выдадзены ў 1804 годзе, які яна прысьвяціла [[Напалеон I Банапарт|Напалеону]]. Поўная назва — «Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны слоўнік францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі, вядомых па сваіх працах або па абароне, якую яны аказвалі літаратарам, ад усталяваньня манархіі да нашых дзён» ({{мова-fr|Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu’à nos jours|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Gargam&quot;&gt;Adeline Gargam (2013). «Les femmes savantes: lettrées et cultivées dans la littérature française des Lumières». Honoré Champion, Paris. — С. 530.&lt;/ref&gt;.

Гэты слоўнік уяўляе сабой [[Кампіляцыя|кампіляцыю]] з 564 запісаў пра франкамоўных жанчынаў паміж VI стагодзьдзем і [[Кансулят]]ам, у тым ліку пра 330 аўтарак паміж 1700 і 1804 гадамі. Гэта важная крыніца інфармацыі пра жанчынаў, зьвязаных зь [[Пісьменства|пісьменствам]] (мэцэнатак, аўтарак, салёньніцаў). Кожная [[біяграфія]] дапоўненая [[бібліяграфія]]й&lt;ref name=&quot;Gargam&quot;/&gt;.

[[Слоўнік]] перавыдадзены ў сакавіку 2016 году&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;.

== Творы ==
* Ode sur les vertus civiles, Paris, Charles de Pougens, 1801.
* Ode sur la mort de Dolomieu, Paris, Charles de Pougens, 1802.
* Ode à Lebrun, Paris, Charles de Pougens, 1803.
* Ode qui a concouru pour le prix de poésie décerné par l’Institut national de France, le 6 nivôse an XII, Niort, Étienne Depierris, 1804.
* Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu’à nos jours, Paris, Treutell &amp; Würtz, 1804.
* Élégies imitées de Milady Montague, Niort, Étienne Dépierris, 1806.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]]
[[Катэгорыя:Францускія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Францускія літаратаркі]]
[[Катэгорыя:Францускія паэткі]]
[[Катэгорыя:Фэміністкі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Францыі]]</text>
      <sha1>d45dqgvuxl8sy8sk4i61h37lzqu9ad4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334318</id>
      <parentid>2334317</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T18:17:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6711" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Фарцюнэ Брыке
|Арыгінал імя        = Fortunée Briquet
|Імя пры нараджэньні = Маргарыта-Уршуля-Фарт'юнэ Бэрнье / Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier
|Гады актыўнасьці    = 1801—1808
|Дэбют               = 1801
|Значныя творы       = Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu'à nos jours (1804)
}}

'''Фарцюнэ́ Брыкé''' ({{мова-fr|Fortunée Briquet}}; поўнае імя: ''Маргарыта-Уршуля-Фарцюнэ Бэрнье'', {{мова-fr|Marguerite-Ursule-Fortunée Bernier|скарочана}}; 16 чэрвеня 1782 году, [[Ньёр]], [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]] ― 14 траўня 1814, Ньёр, [[Пуату-Шарант|Пуату]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[пісьменьніца]]&lt;ref name=&quot;Pellegrin&quot;&gt;Nicole Pellegrin (2006). «Histoires d’historiennes». Université de Saint-Étienne. — С. 11.&lt;/ref&gt;.

== Жыцьцяпіс ==
Фарцюнэ Бэрнье паходзіла зь сям’і праўнікаў. Атрымала добрую [[Адукацыя|адукацыю]] ў Ньёры&lt;ref name=&quot;Pellegrin&quot;/&gt;. У 15 гадоў выйшла пабралася шлюбам зь Ілерам-Аляксандрам Брыке, былым сьвятаром і [[Выкладнік|выкладнікам]] Цэнтральнай школы ў Ньёры. У іх нарадзіўся [[сын]], будучы [[Гісторыя|гісторык]] [[Апален Брыке]]&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;&gt;Fortunée Briquet et Nicole Pellegrin (préface). 2016. «Dictionnaire historique des Françaises connues par leurs écrits». Strasbourg, Presses Universitaires de Strasbourg. — С. 404.&lt;/ref&gt;. 

Брыке прытрымлівалася рэспубліканскіх ідэяў&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;. У 1808 годзе яна спыніла пісьменьніцкую дзейнасьць і разжанілася з мужам&lt;ref&gt; Claudine Brelet, Béatrice Didier (dir.), Antoinette Fouque (dir.) et Mireille Calle-Gruber (dir.), Le Dictionnaire universel des créatrices, t. 1, Éditions des femmes, 22 novembre 2013&lt;/ref&gt;. Памерла ва ўзросьце 32 гадоў&lt;ref&gt;Nicole Pellegrin, Le Dictionnaire de Fortunée Briquet (1804): fabrication et postérité d'une histoire littéraire au féminin, in Martine Reid (dir.). «Les femmes dans la critique et l’histoire littéraire». Paris, Champion. 2011. — С. 101—120.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
З 16 гадоў выдавала [[верш]]ы і [[каляндар]]ы ў гонар жанчынаў. У [[Парыж|Парыжы]] яна часта наведвала салёны Фані дэ Баарнэ і Ан-Мары дзю Бакаж&lt;ref&gt;Dictionnaire universel des Créatrices 2013, p. 646.&lt;/ref&gt;. Ейныя творы публікаваліся ў «Almanach des Muses» і ў францускай бібліятэцы Шарля дэ Пужана&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;.

Самая важная праца Фарцююнэ Брыке — «Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны [[слоўнік]] францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі» ({{мова-fr|Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France|скарочана}}), выдадзены ў 1804 годзе, які яна прысьвяціла [[Напалеон I Банапарт|Напалеону]]. Поўная назва — «Гістарычны, літаратурны і бібліяграфічны слоўнік францужанак і іншаземак, натуралізаваных у Францыі, вядомых па сваіх працах або па абароне, якую яны аказвалі літаратарам, ад усталяваньня манархіі да нашых дзён» ({{мова-fr|Dictionnaire historique, littéraire et bibliographique des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu’à nos jours|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Gargam&quot;&gt;Adeline Gargam (2013). «Les femmes savantes: lettrées et cultivées dans la littérature française des Lumières». Honoré Champion, Paris. — С. 530.&lt;/ref&gt;.

Гэты слоўнік уяўляе сабой [[Кампіляцыя|кампіляцыю]] з 564 запісаў пра франкамоўных жанчынаў паміж VI стагодзьдзем і [[Кансулят]]ам, у тым ліку пра 330 аўтарак паміж 1700 і 1804 гадамі. Гэта важная крыніца інфармацыі пра жанчынаў, зьвязаных зь [[Пісьменства|пісьменствам]] (мэцэнатак, аўтарак, салёньніцаў). Кожная [[біяграфія]] дапоўненая [[бібліяграфія]]й&lt;ref name=&quot;Gargam&quot;/&gt;.

[[Слоўнік]] перавыдадзены ў сакавіку 2016 году&lt;ref name=&quot;Briquet&quot;/&gt;.

== Творы ==
* Ode sur les vertus civiles, Paris, Charles de Pougens, 1801.
* Ode sur la mort de Dolomieu, Paris, Charles de Pougens, 1802.
* Ode à Lebrun, Paris, Charles de Pougens, 1803.
* Ode qui a concouru pour le prix de poésie décerné par l’Institut national de France, le 6 nivôse an XII, Niort, Étienne Depierris, 1804.
* Dictionnaire historique, bibliographique et littéraire des Françaises et des étrangères naturalisées en France, connues par leurs écrits, ou par la protection qu’elles ont accordée aux gens de Lettres, depuis l’établissement de la Monarchie jusqu’à nos jours, Paris, Treutell &amp; Würtz, 1804.
* Élégies imitées de Milady Montague, Niort, Étienne Dépierris, 1806.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Францыі]]
[[Катэгорыя:Францускія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Францускія літаратаркі]]
[[Катэгорыя:Францускія паэткі]]
[[Катэгорыя:Фэміністкі]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Францыі]]</text>
      <sha1>lek84qo63wnfc6p2ojp3utlkxmosghn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зураб Цэрэтэлі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258615</id>
    <revision>
      <id>2334305</id>
      <parentid>2334272</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Dymitr перанёс старонку [[Цэрэтэлі Зураб Канстантынавіч]] у [[Зураб Цэрэтэлі]]: артыкулы пра асобаў падаюцца ў фармаце Імя Прозьвішча</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5528" xml:space="preserve">'''Цэрэтэлі Зура́б Канстантынавіч''' (груз. ზურაბ წერეთელი; нар. 4 студзеня 1934, Тыфлыс, ЗРФСР) — расейскі мастак і скульптар грузінскага паходжаньня, народны мастак СССР і Расейскае Фэдэрацыі, народны мастак Грузінскае ССР, Гэрой Сацыялістычнае Працы, лаўрэат Ленінскае прэміі, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і Расейскае Фэдэрацыі, лаўрэат Прэміі Пікасо, прэзыдэнт Расейскае акадэміі мастацтваў, дырэктар Маскоўскага музэю сучаснага мастацтва, кавалер ордэну Ганаровага легіёну Францыі, Ганаровага Крыжа «Камбатан валянтэр» Асацыяцыі вэтэранаў францускага Супору, афіцэр Ордэну мастацтваў і літаратуры (Францыя), узнагароджаны ордэнамі: «Дружбы народаў» (Расея) і «За заслугі перад Айчызнаю» І, ІІ, III ступеней (Расея), мэдалём «Вэрмэй» (вышэйшая узнагарода Парыжа за ўнёсак у культуру і містацтва), ордэнам Габрыэлы Містраль (Чылі), мэдалём Пікасо (вышэйшая ўзнагарода ЮНЭСКА), кавалер ордэну Бэрнарда О'Хігінса Ураду Чылі. Пачэсны грамадзянін Тбілісі (2002).

== Біяграфія ==
Зураб Цэрэтэлі нарадзіўся 4 студзня 1934 ў Тбілісі ў грузінскай сям'і. Яго бацька Канстантын Георгіевіч (1903—2002) вядомы ў Грузіі як інжынэр-будаўнік, паходзіў з старадаўняга грузінскага князскага роду Цэрэтэлі. Маці — Тамара Сяменаўна Ніжарадзэ (1910—1991), таксама прадстаўніца князскага роду. Заўважна ўплыў на юнага Зураба брат яго маці жывапісец Георгій Ніжарадзэ. У яго будынку, дзе хлопчык праводзіў значную частку свайго часу, пастаянна бывалі грузінскія мастакі, такія як Давыд Какабадзэ, Сэргей Кабуладзэ, Уча Джапарыдзэ ды багата іншых. Яны сталі для юнака першымі настаўнікамі.

Зураб Цэрэтэлі закончыў жывапісны факультэт Тбіліскай акадэміі мастацтв, працаваў у Інстытуце гісторыі, археалёгіі ды этнаграфіі Акадэміі навук Грузіі. У 1964 навучаўся ў Францыі, дзе зносіўся з выдатнымі мастакамі Пабло Пікасо і Маркам Шагалам.

З канца 1960-х рокаў пачаў актыўна працаваць у вобласьці манумэнтальнага мастацтва. З 1997 року ёсьць Прэзыдэнтам Расейскай акадэміі мастацтваў. У 2003 за асаблівыя заслугі Зурабу Цэрэтэлі было нададзена расейскае грамадзянства.

== Творчасць ==

* Помнік Пятру I (Масква);
* Храм Хрыста Збавіцеля (Масква);
* Манумэнт «Гісторыя Грузіі» (Грузія);
* Манумэнт «Сяброўства навякі» (Грузія);
* Манумэнт «Дабро перамагае Зло» (ЗША);
* Бронзавая скульптура «Нараджэньне новага чалавека» (Францыя, Ішпанія);

== Грамадзкая дзейнасьць ==
У сакавіку 2014 року Міністэрства культуры Расейсакай Фэдэрацыі паведаміла, што скульптар разам з іншымі расейскімі культурнымы дзеячами падпісаў ліста ў падтрымку пазіцыі прэзыдэнта Расеі наконт расейскае вайсковае інтэрвенцыі ў Украіну. Аднак пазьней яго памочнік Сэргій Шагулашвілі заявіў у інтэрв'ю грузінскаму інфармагенцтву &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;Інтэрпрэсньюс&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; ды тэлеканалу &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;Руставі-2&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;, што:&lt;blockquote&gt;Пан Цэрэтэлі не ўмешваўся й не ўмешваецца ў палітыку. Ніколі й нідзе. Ён аніразу не падпісваў ніякіх палітычных дакумэнтаў. І пад гэтым лістом ён не падпісваўся… Міністэрства культуры РФ увяло Зураба Цэрэтэлі ў сьпіс падпісантаў не пытаючыся.&lt;/blockquote&gt;

== Прыметкі ==

== Спасылкі ==</text>
      <sha1>qx26oqnawpzauijcfdrddv7d5stm282</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334307</id>
      <parentid>2334305</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:36:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5701" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Зура́б Канстанцінавіч Цэрэтэлі''' ({{мова-ge|ზურაბ წერეთელი}}; нар. 4 студзеня 1934, [[Тбілісі|Тыфлыс]], [[ЗРФСР]]) — расейскі мастак і скульптар грузінскага паходжаньня, народны мастак СССР і Расейскае Фэдэрацыі, народны мастак Грузінскае ССР, Гэрой Сацыялістычнае Працы, лаўрэат Ленінскае прэміі, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і Расейскае Фэдэрацыі, лаўрэат Прэміі Пікасо, прэзыдэнт Расейскае акадэміі мастацтваў, дырэктар Маскоўскага музэю сучаснага мастацтва, кавалер ордэну Ганаровага легіёну Францыі, Ганаровага Крыжа «Камбатан валянтэр» Асацыяцыі вэтэранаў францускага супору, афіцэр Ордэну мастацтваў і літаратуры (Францыя), узнагароджаны ордэнамі: «Дружбы народаў» (Расея) і «За заслугі перад Айчызнаю» І, ІІ, III ступеней (Расея), мэдалём «Вэрмэй» (вышэйшая узнагарода Парыжа за ўнёсак у культуру і містацтва), ордэнам Габрыэлы Містраль (Чылі), мэдалём Пікасо (вышэйшая ўзнагарода ЮНЭСКА), кавалер ордэну Бэрнарда О’Гігінса ўраду Чылі. Пачэсны грамадзянін Тбілісі (2002).

== Біяграфія ==
Зураб Цэрэтэлі нарадзіўся 4 студзня 1934 ў Тбілісі ў грузінскай сям'і. Яго бацька Канстантын Георгіевіч (1903—2002) вядомы ў Грузіі як інжынэр-будаўнік, паходзіў з старадаўняга грузінскага князскага роду Цэрэтэлі. Маці — Тамара Сяменаўна Ніжарадзэ (1910—1991), таксама прадстаўніца князскага роду. Заўважна ўплыў на юнага Зураба брат яго маці жывапісец Георгій Ніжарадзэ. У яго будынку, дзе хлопчык праводзіў значную частку свайго часу, пастаянна бывалі грузінскія мастакі, такія як Давыд Какабадзэ, Сэргей Кабуладзэ, Уча Джапарыдзэ ды багата іншых. Яны сталі для юнака першымі настаўнікамі.

Зураб Цэрэтэлі закончыў жывапісны факультэт Тбіліскай акадэміі мастацтв, працаваў у Інстытуце гісторыі, археалёгіі ды этнаграфіі Акадэміі навук Грузіі. У 1964 навучаўся ў Францыі, дзе зносіўся з выдатнымі мастакамі Пабло Пікасо і Маркам Шагалам.

З канца 1960-х рокаў пачаў актыўна працаваць у вобласьці манумэнтальнага мастацтва. З 1997 року ёсьць Прэзыдэнтам Расейскай акадэміі мастацтваў. У 2003 за асаблівыя заслугі Зурабу Цэрэтэлі было нададзена расейскае грамадзянства.

== Творчасьць ==
* Помнік Пятру I (Масква);
* Храм Хрыста Збавіцеля (Масква);
* Манумэнт «Гісторыя Грузіі» (Грузія);
* Манумэнт «Сяброўства навякі» (Грузія);
* Манумэнт «Дабро перамагае Зло» (ЗША);
* Бронзавая скульптура «Нараджэньне новага чалавека» (Францыя, Ішпанія);

== Грамадзкая дзейнасьць ==
У сакавіку 2014 року Міністэрства культуры Расейсакай Фэдэрацыі паведаміла, што скульптар разам з іншымі расейскімі культурнымы дзеячами падпісаў ліста ў падтрымку пазіцыі прэзыдэнта Расеі наконт расейскае вайсковае інтэрвенцыі ў Украіну. Аднак пазьней яго памочнік Сэргій Шагулашвілі заявіў у інтэрв'ю грузінскаму інфармагенцтву ''Інтэрпрэсньюс'' ды тэлеканалу ''Руставі-2'', што:&lt;blockquote&gt;Пан Цэрэтэлі не ўмешваўся й не ўмешваецца ў палітыку. Ніколі й нідзе. Ён аніразу не падпісваў ніякіх палітычных дакумэнтаў. І пад гэтым лістом ён не падпісваўся… Міністэрства культуры РФ увяло Зураба Цэрэтэлі ў сьпіс падпісантаў не пытаючыся.&lt;/blockquote&gt;

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.tsereteli.ru/ Афіцыйны сайт]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цэрэтэлі, Зураб}}
[[Катэгорыя:Расейскія скульптары]]</text>
      <sha1>c0y2ydj5wthp6dvn51hpxc1nkadsnoy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334308</id>
      <parentid>2334307</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ крыніцы</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Зура́б Канстанцінавіч Цэрэтэлі''' ({{мова-ge|ზურაბ წერეთელი}}; нар. 4 студзеня 1934, [[Тбілісі|Тыфлыс]], [[ЗРФСР]]) — расейскі мастак і скульптар грузінскага паходжаньня, народны мастак СССР і Расейскае Фэдэрацыі, народны мастак Грузінскае ССР, Гэрой Сацыялістычнае Працы, лаўрэат Ленінскае прэміі, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і Расейскае Фэдэрацыі, лаўрэат Прэміі Пікасо, прэзыдэнт Расейскае акадэміі мастацтваў, дырэктар Маскоўскага музэю сучаснага мастацтва, кавалер ордэну Ганаровага легіёну Францыі, Ганаровага Крыжа «Камбатан валянтэр» Асацыяцыі вэтэранаў францускага супору, афіцэр Ордэну мастацтваў і літаратуры (Францыя), узнагароджаны ордэнамі: «Дружбы народаў» (Расея) і «За заслугі перад Айчызнаю» І, ІІ, III ступеней (Расея), мэдалём «Вэрмэй» (вышэйшая узнагарода Парыжа за ўнёсак у культуру і містацтва), ордэнам Габрыэлы Містраль (Чылі), мэдалём Пікасо (вышэйшая ўзнагарода ЮНЭСКА), кавалер ордэну Бэрнарда О’Гігінса ўраду Чылі. Пачэсны грамадзянін Тбілісі (2002).

== Біяграфія ==
Зураб Цэрэтэлі нарадзіўся 4 студзня 1934 ў Тбілісі ў грузінскай сям'і. Яго бацька Канстантын Георгіевіч (1903—2002) вядомы ў Грузіі як інжынэр-будаўнік, паходзіў з старадаўняга грузінскага князскага роду Цэрэтэлі. Маці — Тамара Сяменаўна Ніжарадзэ (1910—1991), таксама прадстаўніца князскага роду. Заўважна ўплыў на юнага Зураба брат яго маці жывапісец Георгій Ніжарадзэ. У яго будынку, дзе хлопчык праводзіў значную частку свайго часу, пастаянна бывалі грузінскія мастакі, такія як Давыд Какабадзэ, Сэргей Кабуладзэ, Уча Джапарыдзэ ды багата іншых. Яны сталі для юнака першымі настаўнікамі.

Зураб Цэрэтэлі закончыў жывапісны факультэт Тбіліскай акадэміі мастацтв, працаваў у Інстытуце гісторыі, археалёгіі ды этнаграфіі Акадэміі навук Грузіі. У 1964 навучаўся ў Францыі, дзе зносіўся з выдатнымі мастакамі Пабло Пікасо і Маркам Шагалам.

З канца 1960-х рокаў пачаў актыўна працаваць у вобласьці манумэнтальнага мастацтва. З 1997 року ёсьць Прэзыдэнтам Расейскай акадэміі мастацтваў. У 2003 за асаблівыя заслугі Зурабу Цэрэтэлі было нададзена расейскае грамадзянства.

== Творчасьць ==
* Помнік Пятру I (Масква);
* Храм Хрыста Збавіцеля (Масква);
* Манумэнт «Гісторыя Грузіі» (Грузія);
* Манумэнт «Сяброўства навякі» (Грузія);
* Манумэнт «Дабро перамагае Зло» (ЗША);
* Бронзавая скульптура «Нараджэньне новага чалавека» (Францыя, Ішпанія);

== Грамадзкая дзейнасьць ==
У сакавіку 2014 року Міністэрства культуры Расейсакай Фэдэрацыі паведаміла, што скульптар разам з іншымі расейскімі культурнымы дзеячами падпісаў ліста ў падтрымку пазіцыі прэзыдэнта Расеі наконт расейскае вайсковае інтэрвенцыі ў Украіну. Аднак пазьней яго памочнік Сэргій Шагулашвілі заявіў у інтэрв'ю грузінскаму інфармагенцтву ''Інтэрпрэсньюс'' ды тэлеканалу ''Руставі-2'', што:&lt;blockquote&gt;Пан Цэрэтэлі не ўмешваўся й не ўмешваецца ў палітыку. Ніколі й нідзе. Ён аніразу не падпісваў ніякіх палітычных дакумэнтаў. І пад гэтым лістом ён не падпісваўся… Міністэрства культуры РФ увяло Зураба Цэрэтэлі ў сьпіс падпісантаў не пытаючыся.&lt;/blockquote&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.tsereteli.ru/ Афіцыйны сайт]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цэрэтэлі, Зураб}}
[[Катэгорыя:Расейскія скульптары]]</text>
      <sha1>jf9il9169xodqn32abkh9qwhvcqimki</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334309</id>
      <parentid>2334308</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:37:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Зура́б Канстанцінавіч Цэрэтэлі''' ({{мова-ka|ზურაბ წერეთელი}}; нар. 4 студзеня 1934, [[Тбілісі|Тыфлыс]], [[ЗРФСР]]) — расейскі мастак і скульптар грузінскага паходжаньня, народны мастак СССР і Расейскае Фэдэрацыі, народны мастак Грузінскае ССР, Гэрой Сацыялістычнае Працы, лаўрэат Ленінскае прэміі, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і Расейскае Фэдэрацыі, лаўрэат Прэміі Пікасо, прэзыдэнт Расейскае акадэміі мастацтваў, дырэктар Маскоўскага музэю сучаснага мастацтва, кавалер ордэну Ганаровага легіёну Францыі, Ганаровага Крыжа «Камбатан валянтэр» Асацыяцыі вэтэранаў францускага супору, афіцэр Ордэну мастацтваў і літаратуры (Францыя), узнагароджаны ордэнамі: «Дружбы народаў» (Расея) і «За заслугі перад Айчызнаю» І, ІІ, III ступеней (Расея), мэдалём «Вэрмэй» (вышэйшая узнагарода Парыжа за ўнёсак у культуру і містацтва), ордэнам Габрыэлы Містраль (Чылі), мэдалём Пікасо (вышэйшая ўзнагарода ЮНЭСКА), кавалер ордэну Бэрнарда О’Гігінса ўраду Чылі. Пачэсны грамадзянін Тбілісі (2002).

== Біяграфія ==
Зураб Цэрэтэлі нарадзіўся 4 студзня 1934 ў Тбілісі ў грузінскай сям'і. Яго бацька Канстантын Георгіевіч (1903—2002) вядомы ў Грузіі як інжынэр-будаўнік, паходзіў з старадаўняга грузінскага князскага роду Цэрэтэлі. Маці — Тамара Сяменаўна Ніжарадзэ (1910—1991), таксама прадстаўніца князскага роду. Заўважна ўплыў на юнага Зураба брат яго маці жывапісец Георгій Ніжарадзэ. У яго будынку, дзе хлопчык праводзіў значную частку свайго часу, пастаянна бывалі грузінскія мастакі, такія як Давыд Какабадзэ, Сэргей Кабуладзэ, Уча Джапарыдзэ ды багата іншых. Яны сталі для юнака першымі настаўнікамі.

Зураб Цэрэтэлі закончыў жывапісны факультэт Тбіліскай акадэміі мастацтв, працаваў у Інстытуце гісторыі, археалёгіі ды этнаграфіі Акадэміі навук Грузіі. У 1964 навучаўся ў Францыі, дзе зносіўся з выдатнымі мастакамі Пабло Пікасо і Маркам Шагалам.

З канца 1960-х рокаў пачаў актыўна працаваць у вобласьці манумэнтальнага мастацтва. З 1997 року ёсьць Прэзыдэнтам Расейскай акадэміі мастацтваў. У 2003 за асаблівыя заслугі Зурабу Цэрэтэлі было нададзена расейскае грамадзянства.

== Творчасьць ==
* Помнік Пятру I (Масква);
* Храм Хрыста Збавіцеля (Масква);
* Манумэнт «Гісторыя Грузіі» (Грузія);
* Манумэнт «Сяброўства навякі» (Грузія);
* Манумэнт «Дабро перамагае Зло» (ЗША);
* Бронзавая скульптура «Нараджэньне новага чалавека» (Францыя, Ішпанія);

== Грамадзкая дзейнасьць ==
У сакавіку 2014 року Міністэрства культуры Расейсакай Фэдэрацыі паведаміла, што скульптар разам з іншымі расейскімі культурнымы дзеячами падпісаў ліста ў падтрымку пазіцыі прэзыдэнта Расеі наконт расейскае вайсковае інтэрвенцыі ў Украіну. Аднак пазьней яго памочнік Сэргій Шагулашвілі заявіў у інтэрв'ю грузінскаму інфармагенцтву ''Інтэрпрэсньюс'' ды тэлеканалу ''Руставі-2'', што:&lt;blockquote&gt;Пан Цэрэтэлі не ўмешваўся й не ўмешваецца ў палітыку. Ніколі й нідзе. Ён аніразу не падпісваў ніякіх палітычных дакумэнтаў. І пад гэтым лістом ён не падпісваўся… Міністэрства культуры РФ увяло Зураба Цэрэтэлі ў сьпіс падпісантаў не пытаючыся.&lt;/blockquote&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.tsereteli.ru/ Афіцыйны сайт]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цэрэтэлі, Зураб}}
[[Катэгорыя:Расейскія скульптары]]</text>
      <sha1>49fdd64amo22rgq3c0dnzfbpt8h7don</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334310</id>
      <parentid>2334309</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T17:52:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6448" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Зура́б Канстанцінавіч Цэрэтэлі''' ({{мова-ka|ზურაბ წერეთელი}}; нар. 4 студзеня 1934, [[Тбілісі|Тыфлыс]], [[ЗРФСР]]) — расейскі мастак і скульптар грузінскага паходжаньня, народны мастак [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і Расейскае Фэдэрацыі, народны мастак [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінскае ССР]], Герой Сацыялістычнае Працы, ляўрэат Ленінскае прэміі, ляўрэат Дзяржаўных прэміяў СССР і Расейскае Фэдэрацыі, ляўрэат прэміі Пікаса, прэзыдэнт Расейскае акадэміі мастацтваў, дырэктар [[Маскоўскі музэй сучаснага мастацтва|Маскоўскага музэю сучаснага мастацтва]], кавалер ордэну Ганаровага легіёну Францыі, Ганаровага Крыжа «Камбатан валянтэр» Асацыяцыі вэтэранаў францускага супору, афіцэр Ордэну мастацтваў і літаратуры (Францыя), узнагароджаны ордэнамі: «Дружбы народаў» (Расея) і «За заслугі перад Айчынай» І, ІІ, III ступеней (Расея), мэдалём «Вэрмэй» (вышэйшая узнагарода Парыжу за ўнёсак у культуру і містацтва), ордэнам Габрыелы Містраль (Чылі), мэдалём Пікаса (вышэйшая ўзнагарода [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКО]]), кавалер ордэну Бэрнарда О’Гігінса ўраду Чылі. Пачэсны грамадзянін Тбілісі (2002).

== Біяграфія ==
Зураб Цэрэтэлі нарадзіўся 4 студзня 1934 року ў Тбілісі ў грузінскай сям'і. Ягоны бацька Канстанцін Георгіевіч (1903—2002) вядомы ў Грузіі як інжынэр-будаўнік, паходзіў з старадаўняга грузінскага княскага роду Цэрэтэлі. Маці — Тамара Сямёнаўна Ніжарадзэ (1910—1991), таксама прадстаўніца княскага роду. Заўважны ўплыў на Зураба-юнака зрабіў брат ягонай маці жывапісец [[Георгі Ніжарадзэ]]. У будынку, дзе хлопчык праводзіў значную частку свайго жыцьця, стала бывалі грузінскія мастакі, такія як [[Давід Какабадзэ]], [[Сяргей Кабуладзэ]], [[Уча Джапарыдзэ]] ды багата іншых. Яны сталі для юнака першымі настаўнікамі.

Зураб Цэрэтэлі скончыў жывапісны факультэт [[Тбіліская акадэмія мастацтва|Тбіліскай акадэміі мастацтва]], працаваў у Інстытуце гісторыі, археалёгіі ды этнаграфіі [[Акадэмія навук Грузіі|Акадэміі навук Грузіі]]. У 1964 року навучаўся ў Францыі, дзе зносіўся з выдатнымі мастакамі [[Паблё Пікаса]] і [[Марк Шагал|Маркам Шагалам]].

З канца 1960-х рокаў пачаў актыўна працаваць у вобласьці манумэнтальнага мастацтва. З 1997 року ёсьць прэзыдэнтам [[Расейская акадэмія мастацтваў|Расейскай акадэміі мастацтваў]]. У 2003 року за асаблівыя заслугі Зурабу Цэрэтэлі было нададзенае расейскае грамадзянства.

== Творчасьць ==
* [[Помнік Пятру I]] (Масква);
* [[Храм Хрыста Збавіцеля (Масква)|Храм Хрыста Збавіцеля]] (Масква);
* Манумэнт «Гісторыя Грузіі» (Грузія);
* Манумэнт «Сяброўства навякі» (Грузія);
* Манумэнт «Дабро перамагае Зло» (ЗША);
* Бронзавая скульптура «Нараджэньне новага чалавека» (Францыя, Гішпанія);

== Грамадзкая дзейнасьць ==
У сакавіку 2014 року Міністэрства культуры Расейсакай Фэдэрацыі паведаміла, што скульптар разам з іншымі расейскімі культурнымы дзеячами падпісаў ліст у падтрымку пазыцыі прэзыдэнта Расеі наконт расейскае вайсковае інтэрвенцыі ва Ўкраіну. Аднак пазьней ягоны памочнік Сяргей Шагулашвілі заявіў у інтэрвію грузінскаму інфармагенцтву ''«Інтэрпрэсньюс»'' ды тэлеканалу ''«[[Руставі-2]]»'', што:&lt;blockquote&gt;Пан Цэрэтэлі не ўмешваўся й не ўмешваецца ў палітыку. Ніколі й нідзе. Ён аніразу не падпісваў ніякіх палітычных дакумэнтаў. І пад гэтым лістом ён не падпісваўся… Міністэрства культуры РФ увяло Зураба Цэрэтэлі ў сьпіс падпісантаў не пытаючыся.&lt;/blockquote&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.tsereteli.ru/ Афіцыйны сайт]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цэрэтэлі, Зураб}}
[[Катэгорыя:Расейскія скульптары]]</text>
      <sha1>p09o641lu6hqmlif9d7hvk63w8e8a2h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>AIESEC</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258616</id>
    <redirect title="Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук" />
    <revision>
      <id>2334289</id>
      <timestamp>2022-08-23T14:36:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[AIESEC]] у [[Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]: +[[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]]: «Назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні. ... Асноўны артыкул зьмяшчаецца на старонцы з разгорнутай назвай, а на старонцы з адпаведнай абрэвіятурай робіцца перанакіраваньне на асноўную».</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="159" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]</text>
      <sha1>rh6rd1ur7t7j7i576tjnjjlafj18aaa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:AIESEC</title>
    <ns>1</ns>
    <id>258617</id>
    <redirect title="Абмеркаваньне:Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук" />
    <revision>
      <id>2334291</id>
      <timestamp>2022-08-23T14:36:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:AIESEC]] у [[Абмеркаваньне:Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]: +[[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]]: «Назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні. ... Асноўны артыкул зьмяшчаецца на старонцы з разгорнутай назвай, а на старонцы з адпаведнай абрэвіятурай робіцца перанакіраваньне на асноўную».</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="186" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Міжнароднае аб’яднаньне студэнтаў гаспадарчых і гандлёвых навук]]</text>
      <sha1>j4ib2iizfy81qng0to2axd5gnbocmzk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чырвоны Араты (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258618</id>
    <redirect title="Чырвоны Араты (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2334300</id>
      <timestamp>2022-08-23T16:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Чырвоны Араты (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="99" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Чырвоны Араты (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>cswmonu357sx45z9rmhhbkq7fhbkfos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Красны Вугал (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258619</id>
    <redirect title="Красны Вугал (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2334301</id>
      <timestamp>2022-08-23T16:49:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Красны Вугал (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Красны Вугал (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>t02jp4b6sniqlgby9kz5rgoi47jga76</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бярэзьніца (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258620</id>
    <redirect title="Бярэзьніца (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2334302</id>
      <timestamp>2022-08-23T16:49:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Бярэзьніца (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Бярэзьніца (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>qi9nysjysi6c55yx1fiz7rf9m8mxjen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Даўгалесьсе (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258621</id>
    <redirect title="Даўгалесьсе (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2334303</id>
      <timestamp>2022-08-23T16:49:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Даўгалесьсе (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="96" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Даўгалесьсе (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>8awfymf74md6npuhxwndu2y4gexrze7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цэрэтэлі Зураб Канстантынавіч</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258622</id>
    <redirect title="Зураб Цэрэтэлі" />
    <revision>
      <id>2334306</id>
      <timestamp>2022-08-23T17:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>Dymitr перанёс старонку [[Цэрэтэлі Зураб Канстантынавіч]] у [[Зураб Цэрэтэлі]]: артыкулы пра асобаў падаюцца ў фармаце Імя Прозьвішча</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Зураб Цэрэтэлі]]</text>
      <sha1>toxxnrgypsfvam8x5zaxman9wyjhaww</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фарт'юнэ Брыке</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258623</id>
    <redirect title="Фарцюнэ Брыке" />
    <revision>
      <id>2334312</id>
      <timestamp>2022-08-23T17:56:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>Dymitr перанёс старонку [[Фарт'юнэ Брыке]] у [[Фарцюнэ Брыке]]: францускае спалучэньне tu перадаецца як цю БКП29:85</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Фарцюнэ Брыке]]</text>
      <sha1>mdx7xu3fwofodgblvk43mqz5i9keisr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Валоўніца</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258624</id>
    <revision>
      <id>2334337</id>
      <timestamp>2022-08-23T22:01:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Валоўніца |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Валоўніцы |Трансьлітараваная назва           = Valoŭnica |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Д...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3862" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Валоўніца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Валоўніцы
|Трансьлітараваная назва           = Valoŭnica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Капланецкі сельсавет|Капланецкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 0
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 44
 |Шырата сэкундаў                  = 12
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 6
 |Даўгата сэкундаў                 = 43
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Вало́ўніца'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Капланецкі сельсавет|Капланецкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 0 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 0 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Капланецкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Капланецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ji7w0dqnn6hb2uiwlcxwbkhwom42h5o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334338</id>
      <parentid>2334337</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T22:01:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3993" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Валоўніца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Валоўніцы
|Трансьлітараваная назва           = Valoŭnica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Капланецкі сельсавет|Капланецкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 0
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 44
 |Шырата сэкундаў                  = 12
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 6
 |Даўгата сэкундаў                 = 43
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Вало́ўніца'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Капланецкі сельсавет|Капланецкага сельсавету]].

У 1924—1925 гадах цэнтар [[Валоўніцкі сельсавет|Валоўніцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 0 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 0 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Капланецкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Капланецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>burz2p7e8vpqhvpkocyet9j7iqbpy3v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Капланцы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258625</id>
    <revision>
      <id>2334339</id>
      <timestamp>2022-08-23T22:07:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>[[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6034" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Капланцы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Капланцаў
|Трансьлітараваная назва           = Kaplancy
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Капланецкі сельсавет|Капланецкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 260
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 47
 |Шырата сэкундаў                  = 43
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 5
 |Даўгата сэкундаў                 = 36
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Капла́нцы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Капланецкі сельсавет|Капланецкага сельсавету]].

Знаходзіцца за 10 км у напрамку на паўднёвы ўсход ад гораду [[Беразіно]], за 111 км ад [[Менск]]у, на рацэ [[Клява (басэйн Дняпра)|Клява]]&lt;ref name=&quot;bel8&quot;&gt;{{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год =1999|том=8|старонкі=|старонак=576|isbn=985-11-0144-3|наклад =10&amp;nbsp;000}}
&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 1997 год — 346 жыхароў, 168 двароў&lt;ref name=&quot;bel8&quot; /&gt;.
* 2009 год — 306 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 260 чалавек

== Славутасьці ==
[[Файл:Капланцы. Драўляныя крыжы на могілках (04).jpg|міні|зьлева|Драўляны крыж на могілках]]
* Гарадзішча жалезнага веку і раньняга фэадалізму&lt;ref name=&quot;bel8&quot; /&gt;.
* Драўляныя крыжы на могілках
* Сакральная ліпа каля вёскі&lt;ref&gt;Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік — Мінск: Беларусь, 2004 &lt;/ref&gt;
* Брацкія магілы чырвонаармейцаў&lt;ref name=&quot;bel8&quot; /&gt;.
* Брацкія магілы савецкіх воінаў і партызан&lt;ref name=&quot;bel8&quot; /&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год =1999|том=8|старонкі=28|старонак=576|isbn=985-11-0144-3|наклад =10&amp;nbsp;000}}
* {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Минская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2009|старонкі=21|старонак=60|isbn=978-985-508-174-7|наклад=20&amp;nbsp;000}}{{ref-ru}}

{{Капланецкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Капланецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>l73vok8fem2gocsrlwgv5eib48xq3dg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гарэнічы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258626</id>
    <revision>
      <id>2334340</id>
      <timestamp>2022-08-23T22:11:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Гарэнічы |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Гарэнічаў |Трансьлітараваная назва           = Hareničy |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дат...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4112" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Гарэнічы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Гарэнічаў
|Трансьлітараваная назва           = Hareničy
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Капланецкі сельсавет|Капланецкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 229
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 46
 |Шырата сэкундаў                  = 28
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 0
 |Даўгата сэкундаў                 = 13
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Гарэ́нічы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Капланецкі сельсавет|Капланецкага сельсавету]].

Вёска знаходзіцца каля ракі [[Клява (басэйн Дняпра)|Клява]]. Каля вёскі на рацэ [[плаціна]] і [[Гарэніцкае вадасховішча]]&lt;ref name=&quot;bel5&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|5}} — С. 80.&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 229 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Капланецкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Капланецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>j0tm51wzxuhg2he1o85uovsky0wxg8d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гурэшчына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258627</id>
    <revision>
      <id>2334341</id>
      <timestamp>2022-08-23T22:13:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Гурэшчына |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Гурэшчыны |Трансьлітараваная назва           = Hureščyna |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Д...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3829" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Гурэшчына
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Гурэшчыны
|Трансьлітараваная назва           = Hureščyna
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Капланецкі сельсавет|Капланецкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 26
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 47
 |Шырата сэкундаў                  = 54
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 1
 |Даўгата сэкундаў                 = 41
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Гурэ́шчына'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Капланецкі сельсавет|Капланецкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 26 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Капланецкі сельсавет}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Капланецкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>87oa92vxyjbg0ptskahsqpbl5ez9aph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Слабада (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258628</id>
    <revision>
      <id>2334350</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:29:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>[[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4671" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Слабада
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Слабады
|Трансьлітараваная назва           = Slabada
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 97
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 50
 |Шырата сэкундаў                  = 51
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 1
 |Даўгата сэкундаў                 = 00
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Слабада́'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 97 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>2zdns32u6ozpy8btw533phxlko8jgrp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2334351</id>
      <parentid>2334350</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T07:29:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]; дададзеная [[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4639" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Слабада
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Слабады
|Трансьлітараваная назва           = Slabada
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 97
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 50
 |Шырата сэкундаў                  = 51
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 1
 |Даўгата сэкундаў                 = 00
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Слабада́'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 97 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>2igk6rfvk4pgtte3lvvcj3kht495tdh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лешніца (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258629</id>
    <revision>
      <id>2334352</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:33:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Лешніца |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Лешніцы |Трансьлітараваная назва           = Liešnica |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4643" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Лешніца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Лешніцы
|Трансьлітараваная назва           = Liešnica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 469
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 49
 |Шырата сэкундаў                  = 39
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 3
 |Даўгата сэкундаў                 = 35
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Ле́шніца'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 469 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>p58em2cbotc1ivcyf42m8jo9eggywgq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бярозаўка (Пагосцкі сельсавет)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258630</id>
    <revision>
      <id>2334354</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:39:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Бярозаўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Бярозаўкі |Трансьлітараваная назва           = Biarozaŭka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4611" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Бярозаўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Бярозаўкі
|Трансьлітараваная назва           = Biarozaŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 12
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 50
 |Шырата сэкундаў                  = 30
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 18
 |Даўгата сэкундаў                 = 5
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Бяро́заўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Мачаскі сельсавет|Мачаскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 12 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>rygtmob74855wizzx8bl09cng7y14ov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Волы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258631</id>
    <revision>
      <id>2334355</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:42:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Волы |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Волаў |Трансьлітараваная назва           = Voly |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата заснавань...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4543" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Волы
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Волаў
|Трансьлітараваная назва           = Voly
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 17
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 52
 |Шырата сэкундаў                  = 55
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 20
 |Даўгата сэкундаў                 = 33
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Во́лы'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Мачаскі сельсавет|Мачаскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>2s4iyl3pec5cb2pucb26kyivx2rj5gg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гужык</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258632</id>
    <revision>
      <id>2334356</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:44:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Гужык |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Гужыку |Трансьлітараваная назва           = Hužyk |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата заснав...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4587" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Гужык
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Гужыку
|Трансьлітараваная назва           = Hužyk
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 4
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 50
 |Шырата сэкундаў                  = 49
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 22
 |Даўгата сэкундаў                 = 12
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Гу́жык'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Мачаскі сельсавет|Мачаскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1 |date=23 верасня 2013 }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 5 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 4 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Пагосцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>pb74wzolaij9nn6i1mad6rhqp4in6he</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жыве Беларусь! (песьня)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258633</id>
    <revision>
      <id>2334358</id>
      <timestamp>2022-08-24T07:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.120.12.43</ip>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам 'Жыве Беларусь,песьня якая прэтэндавала на статус дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь.Музыка Васіля Раінчыка,словы Леаніда Пранчака.Яна была напісана ў 1990 року і мела ўсе магчымасьці стаць дзяржаўным гімнам,але Вярхоўны Савет адмовіўс...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="536" xml:space="preserve">Жыве Беларусь,песьня якая прэтэндавала на статус дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь.Музыка Васіля Раінчыка,словы Леаніда Пранчака.Яна была напісана ў 1990 року і мела ўсе магчымасьці стаць дзяржаўным гімнам,але Вярхоўны Савет адмовіўся ад зацьверджаньня гімна Жыве Беларусь нацыянальным.</text>
      <sha1>niwn2g93ve6bbv9srnevz0egcbaf6pv</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>