Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Амсьціслаў 0 1348 2332785 2332765 2022-08-16T12:55:29Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ стыль wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Амсьціслаў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Амсьціслава |Трансьлітараваная назва = Amścislaŭ{{Заўвага|Паводле афіцыйнага напісаньня — Mscislaŭ}} |Герб = Coat of Arms of Mscisłaŭ, Belarus, 1634.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1135 |Статус з = |Магдэбурскае права = 16 жніўня 1634 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10343 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 213470, 213472, 213452, 213453 |СААТА = |Выява = Мсціслаў. Замалёўкі (04).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 1 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 31 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = 37 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Амсьці́слаў''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Віхра|Віхры]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 10 343 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 95 км ад [[Магілёў|Магілёва]], за 19 км ад чыгуначнай станцыі [[Ходасы (Магілёўская вобласьць)|Ходасы]] (лінія [[Ворша]] — [[Крычаў]]). Вузел аўтамабільных дарог на Магілёў, [[Горкі]], [[Крычаў]], [[Чавусы]], [[Хаславічы]]. Амсьціслаў — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|гістарычнага рэгіёну]], старажытны [[Амсьціслаўскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваліся гарадзішчы [[Дзявочая гара|Дзявочая]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая]] горы, фрагмэнты даўняга [[Тупічэўскі манастыр|Тупічэўскага манастыра]] ([[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]]), [[барока]]вы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|комплекс езуіцкага калегіюма з касьцёлам Сьвятога Міхала]], [[Клясыцызм|клясыцыстычныя]] [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая]] і [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская]] цэрквы і [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|перабудаваны расейскімі ўладамі]] пад [[Мураўёўкі|мураўёўку]] колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай пры кляштары бэрнардынаў]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаецца [[касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары кармэлітаў]], помнік архітэктуры [[віленскае барока|віленскага барока]] з унікальнымі фрэскамі, прысьвечанымі [[Трубяцкая разьня|гвалту над мірным насельніцтвам з боку маскоўскіх захопнікаў]] у 1654 годзе. Гэты і іншыя архітэктурныя помнікі Амсьціслава з савецкіх часоў знаходзяцца ў занядбаным стане і патрабуюць неадкладнай [[Кансэрвацыя|кансэрвацыі]] і [[Рэстаўрацыя|рэстаўрацыі]]. == Назва == [[Файл:Amścisłaŭ. Амсьціслаў (J. Danckerts, 1695).jpg|значак|Амсьціслаў, з мапы 1695 г.]] [[Тапонім]] Амсьціслаў утварыўся ад імя Мсьціслаў (імаверна, ад асновы мост — масьціць)<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 246.</ref>. Летапісны заснавальнік места, князь смаленскі [[Расьціслаў Мсьціславіч]], унук [[Уладзімер Манамах|Уладзімера Манамаха]], ушанаваў у ягонай назьве памяць пра свайго бацьку [[Мсьціслаў Вялікі|Мсьціслава Вялікага]]<ref name="rt"/>. Варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы ў гістарычных крыніцах: ''Мстислав'', ''Мстиславль''. Варыянт [[Лацінскі альфабэт|лацінскага]] напісаньня назвы места на мапе 1695 году — ''Mscislau''. У [[Беларускі клясычны правапіс|сучаснай беларускай мове (клясычны правапіс)]] старадаўні тапонім і вытворны ад яго прыметнік аформіўся з устаўным галосным «а»: Амсьціслаў — амсьціслаўскі<ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)|к}} С. 22.</ref>, што адпавядае традыцыйнаму вымаўленьню мясцовых жыхароў<ref>Ономастикон: Древнерусские имена, прозвища и фамилии. — М.: «Наука», 1974. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/lastnames/374]</ref>. [[Беларускі афіцыйны правапіс|Цяперашняе афіцыйнае напісаньне]] назвы места — ''Мсціслаў'', тым часам у нарматыўным даведніку «[[Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь]]» форма ''Амсціслаў'' фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай. Мовазнаўца [[Валянціна Лемцюгова]] паказвае, што форма Амсьціслаў адлюстроўвае адну з характэрных [[Фанэтыка|фанэтычна]]-[[Артаграфія|артаграфічных]] асаблівасьцяў беларускай мовы (наяўнасьць прыстаўных галосных) і таму зусім заканамерна можа прэтэндаваць на нарматыўную<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010.</ref>. Разам з тым яна аддае перавагу форме ''Мсьціслаў'' з прычыны большай блізкасьці да старажытнай [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічнай]] формы (''Мстиславль''), што дазваляе рэканструяваць паходжаньне назвы места. Тым часам мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што зьбег зычных у пачатку назвы ўсё ж вымагае прыстаўнога галоснага — дзеля мілагучнасьці і зручнасьці вымаўленьня. У якасьці абгрунтаваньня слушнасьці назвы Амсьціслаў ён прыводзіць наяўную ў мясцовых гаворках спрошчаную форму ''Амці́слаў'', прычым гэтая форма (як і асноўная назва Амсьціслаў) ужываецца незалежна ад таго, на які гук (зычны або галосны) сканчаецца папярэдняе слова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Ігар Карней|Карней І.]] [https://www.svaboda.org/a/30133386.html Гарады з «памылкамі» ў назвах: Амсьціслаў ці Мсьціслаў?], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 29 жніўня 2019 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Амсьціслава}} === Раньнія часы === {{Падвойная выява|справа|Jury Mścisłaŭski. Юры Мсьціслаўскі (1870).jpg|140|Sofja Mścisłaŭskaja. Соф’я Мсьціслаўская (1870).jpg|140|Юры, князь Мсьціслаўскі і ягоная жонка Соф'я}} Першы пісьмовы ўпамін пра Амсьціслаў зьмяшчаецца ў грамаце князя смаленскага [[Расьціслаў Смаленскі|Расьціслава]], якая датуецца 1136—1150 гадамі<ref name="evkl">[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>, хоць у пазьнейшай летапіснай крыніцы падаецца больш раньняя дата заснаваньня паселішча — 1135 год<ref name="rt">Ткачоў М., Трусаў А. Старажытны Мсціслаў. — {{Менск (Мінск)}}: Полымя, 1992.</ref>. Пад 1156 годам Амсьціслаў упамінаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] як [[замак|горад]] [[Смаленскае княства|Смаленскага княства]]. Старажытнае паселішча ўзьнікла на Замкавай гары (дасьледнікі ў 1959—1969 гадох выявілі тут культурны пласт з прадметамі ХІІ—XVІІ стагодзьдзяў, драўлянымі пабудовамі, маставымі) і складалася з замка, умацаванага ровам і валамі, і вакольнага места. У 2-й палове ХІІ ст. Амсьціслаў, імаверна, быў другой рэзыдэнцыяй смаленскіх князёў. У 1180 годзе Раман Расьціслававіч адпісаў паселішча ў валоданьне свайму сыну Мсьціславу, які пераўтварыў яго ў сталіцу ўдзельнага княства. Расьціслаў Раманавіч — першы князь амсьціслаўскі. === Вялікае Княства Літоўскае === У сярэдзіне XІV ст.<ref name="evkl"/> вялікі князь [[Альгерд]] выдзяліў Амсьціслаў з Смаленскага княства і далучыў да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе места засталося ў валоданьні тутэйшай княскай дынастыі. Тагачаснае Амсьціслаўскае княства яднала ў сваім складзе воласьці ўздоўж сярэдняй плыні [[Сож|Сажа]] і [[Дняпро|Дняпра]]: [[Магілёў]], [[Цяцерын]], [[Княжыцы]], [[Дрокаў]], [[Крычаў]], [[Папова Гара]] і [[Мглін]], а таксама далучаную [[Вітаўт]]ам воласьць [[Малохва|Малохву]] ўздоўж правага берага ракі [[Віхра|Віхры]] і яе прытока Малохвы. {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1654, 1912).jpg|140|Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg|140|Фрэскі кармэліцкага касьцёла: узяцьце замка маскоўскім войскамі (налева) і [[Трубяцкая разьня]], учыненая [[Маскоўская дзяржава|акупантамі]] (направа)}} {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|120|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|90|Гербы [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаўскага княства]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|ваяводзтва]] з [[Пагоня]]й}} У XІV—XV стагодзьдзяў Амсьціслаў быў гандлёва-рамесным цэнтрам, цесна зьвязаным эканамічна з [[Магілёў|Магілёвам]], [[Вільня]]й, [[Кракаў|Кракавам]], [[Ноўгарад]]ам, [[Разань]]ню і іншымі местамі. У 1359 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Альгерд]] пасадзіў у Амсьціславе свайго намесьніка, а пазьней перадаў места свайму сыну [[Лугвен]]у, заснавальніку роду князёў [[Мсьціслаўскія (Лінгвеньевічы)|Мсьціслаўскіх]]<ref name="evkl"/>. У 1386 годзе каля места адбылася {{Не перакладзена|Бітва пад Амсьціславам (1386)|бітва на рацэ Віхры|be|Бітва пад Мсціславам, 1386}}. 15 ліпеня 1410 году мясцовая [[харугва]] ўзяла ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]]. У 1501 годзе пад Амсьціславам адбылася [[Амсьціслаўская бітва (1501)|бітва]] паміж войскамі [[ВКЛ]] і [[Маскоўскае княства|Масковіі]], у якой перамогу атрымалі маскоўскія войскі. Апошнія, аднак, ня здолелі захапіць [[замак|горад]]. На той жа час прыпадае згасаньне роду Лугвенавічаў, а Амсьціслаўскае княжаньне праз шлюбныя зьвязкі перайшло да [[Заслаўскія (Яўнуцьевічы)|заслаўскіх князёў]]. З 1527<ref name="evkl"/> году Амсьціслаў праз згасаньне роду Заслаўскіх перайшоў у валоданьне [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] і стаў цэнтрам староства. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў места атрымала статус сталіцы [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага ваяводзтва]], у склад якога ўвайшла тэрыторыя колішняга Амсьціслаўскага княства, Крычаўскай воласьці і прыватных маёнткаў, папярэдне вылучаных зь іхнага складу<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Мсціслаўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>. У 1614 годзе ў Амсьціславе збудавалі першы касьцёл з фундацыі старосты [[Пётар Пац|Пятра Паца]]. 16 жніўня 1634 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў Амсьціславу [[Магдэбурскае права]] і мескі герб: «у залатым полі збройная рука зь мечам — Малая [[Пагоня]]»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 200.</ref>. У 1637 годзе насупраць Замкавай гары збудавалі касьцёл і кляштар кармэлітаў, з 1654 году пачаў дзейнічаць кляштарны комплекс дамініканаў. У 1641 годзе непадалёк ад Амсьціслава браты Маскевічы заснавалі Тупічэўскі мужчынскі манастыр. У 1690 годзе ў месьце зьявіліся езуіты, якія заснавалі тут місію, пазьней — рэзыдэнцыю і калегіюм<ref name="evkl"/>. 22 ліпеня 1654 году ў пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] маскоўскія захопнікі на чале з А. Трубяцкім учынілі ў Амсьціславе [[Трубяцкая разьня|крывавы гвалт]], у выніку якога загінулі амаль 15&nbsp;000 чалавек, у жывых засталіся толькі каля 700 месьцічаў<ref>{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref>. Места знаходзілася пад акупацыяй да 1661 году. Па вайне Амсьціслаў надоўга заняпаў і больш ніколі не дасягнуў былой велічы. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Małaja Pahonia. Амсьціслаў, Малая Пагоня (1740-49).jpg|103|Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1780-89).jpg|97|[[Герб Амсьціслава|Гербы места]]: гістарычны [[Пагоня|Малая Пагоня]] і [[Русіфікацыя Беларусі|штучны расейскі]]}} {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (XIX) (2).jpg|135|Alexander Nevsky Cathedral in Mstislavl.JPG|145|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Касьцёл бэрнардынаў]] да [[мураўёўкі|маскоўскай перабудовы]] (налева) і ў 2008 г. (направа)}} У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Амсьціслаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам правінцыі (з 1773 году цэнтар павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]). У гэты час тут дзейнічалі 6 мураваных цэркваў, 4 каталіцкія кляштары і адна драўляная царква. У 1781 годзе расейскія ўлады даравалі месту новы герб: у ніжняй часцы шчыта знаходзілася выява чырвонай лісіцы «''якіх зьвяроў у ваколіцах гэтага места вельмі шмат маецца''» ({{мова-ru|каковыми зверьми окрестности сего города весьма изобилуют|скарочана}}), у верхняй частцы — палова гербу Расейскай імпэрыі, аднак у 1797 годзе імпэратрыца расейская [[Кацярына II]] унесла зьмены ў герб: «''чырвоны воўк галава ўлева''» ({{мова-ru|червлёный волк голова влево|скарочана}}). На 1785 год у Амсьціславе было 502 двары, у 1791 годзе адкрылася шляхецкая, а ў 1810 годзе — духоўная вучэльня. У 1802 годзе ў месьце збудавалі сьвечачны завод. На 1852 год у Амсьціславе працавалі двухклясная народная вучэльня, дваранская вучэльня, прыватная жаночая школа і 2 жыдоўскія вучэльні. У 1861 годзе працавалі вапнавы завод (з 1830 году), 2 плісавыя мануфактуры, фабрыка баваўняных тканін (з 1833 году) і крупадзёка, з 1865 году пачала працаваць гарбарня, з 1867 году — цагельня, з 1874 году — маслабойня. Дзейнічала паштовая станцыя на тракце Ворша — Клімавічы — Касьцюковічы, якая ў 1880 годзе мела 10 коней. У 1883 годзе адкрылася тэлеграфная станцыя, працавалі 136 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. Паводле перапісу 1897 году, у Амсьціславе дзейнічалі меская, духоўная і прыходзкая вучэльні, 17 дробных прадпрыемстваў, 3 лякарні. На 1914 год тут было 1048 будынкаў, зь іх 25 — мураваныя, працавалі 28 фабрыкаў і заводаў з агульнай колькасьцю ў 120 работнікаў, якія перапрацоўвалі сельскагаспадарчую сыравіну (вінакурня, паравы і вадзяны млыны, крупадзёрні, маслабойні, ваўначоска, мылаварня, цагляныя і ваннавыя прадпрыемствы, шкіпідарна-дзягцярны завод). У месьце была адна лякарня на 28 месцаў, амбуляторыя, аптэка, тры аптэкарскіх магазыны, 3 лекары, 4 аптэкары, 6 акушэрак і 6 фэльчараў на ўвесь павет. Колькасьцю шынкоў Амсьціслаў займаў другое месца ў губэрні пасьля Магілёва. Места асьвятлялася 82 газавымі ліхтарамі, вадой жыхары карысталіся з ракі і студняў. У 1899—1900 гадох выходзіла штотыднёвая газэта «Белорусский Комиссионер», у 1902 годзе — газэта «Белорусский корреспондент». <gallery caption="Старая графіка Амсьціслава" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (1817).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Бэрнардынскі кляштар]], {{nowrap|па 1816 г.}} Amścisłaŭ, Trajeckaja. Амсьціслаў, Траецкая (1825).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая царква]], 1825 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1840).jpg|Панарама, каля 1840 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1872).jpg|Панарама, 1872 г. </gallery> <gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1882).jpg|Панарама, 1882 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1880-99).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]], XIX ст. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911) (2).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Амсьціслаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе Амсьціслаў вярнулі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну Калінінскай акругі (з 1938 году ў Магілёўскай вобласьці). У 1928 годзе ў месьце збудавалі электрастанцыю. У 1930-я гады ў Амсьціславе працавалі пэдагагічны і фінансавы тэхнікумы, 4 сярэднія школы і школа-сямігодка, рэспубліканская школа слыху і мовы, школа працоўнай моладзі, 2-гадовая сярэдняя школа пэрсаналу, школа брыгадзіраў трактарных брыгадаў, раённая школа жывёлаводаў, дашкольная ўстанова, 3 дзіцячыя дамы, лякарня, амбуляторыя, аптэка, дзіцячы-жаночая кансультацыя, станцыі санітарна-эпідэмічнай і хуткай дапамогі, вэтэрырная лячэбніца, бібліятэка, дом культуры, клюбы, гістарычны і пэдагагічны музэі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 ліпеня 1941 да 28 верасьня 1943 году места знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 2 сьнежня 2000 году на чарговым паседжаньні ўлады Амсьціслава зацьвердзілі [[Герб Амсьціслава|герб места]] і раёну, распрацаваны Дзяржаўнай геральдычнай службай. <gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Trajeckaja hara. Амсьціслаў, Траецкая гара (1860-69).jpg|Панарама места з Траецкай гары, 1860-я гг. Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1901-18).jpg|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Amścisłaŭ, Karmelickaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая (1912).jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] Amścisłaŭ, Karmelickaja-Smalenskaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая-Смаленская (1910) (3).jpg|[[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Вуліца Кармэліцкая]]. [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл езуітаў]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Kijeŭskaja, Bernardynski. Амсьціслаў, Кіеўская, Бэрнардынскі (1914).jpg|Вуліца Бэрнардынская. Колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл бэрнардынаў]] па перабудове Amścisłaŭ, Paradnaja. Амсьціслаў, Парадная (1912).jpg|Вуліца Парадная. [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1906).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]] Amścisłaŭskaja synagoga, Kazimieraŭskaja Słabada. Амсьціслаўская сынагога, Казімераўская Слабада (1912) (2).jpg|Казімераўская Слабада. Драўляная сынагога </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:200 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:16500 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1773 from:0 till:2910 bar:1783 from:0 till:2850 bar:1825 from:0 till:3492 bar:1855 from:0 till:6478 bar:1880 from:0 till:7712 bar:1897 from:0 till:8514 bar:1911 from:0 till:16181 bar:1926 from:0 till:8041 bar:1943 from:0 till:3512 bar:1959 from:0 till:8100 bar:1979 from:0 till:10100 bar:1991 from:0 till:11600 bar:1998 from:0 till:12300 bar:2004 from:0 till:11400 bar:2009 from:0 till:10804 bar:2018 from:0 till:10343 TextData= fontsize:10px pos:(45,195) text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Амсьціслава </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1773 год — 2910 чал., зь іх 989 муж. і 955 жан. хрысьціянаў, 493 муж. і 473 жан. юдэяў<ref name="sg">Krzywicki J. Mścisław // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/774 774]—778.</ref>; 1777 год — 6137 чал. (2842 муж., 3295 жан.); 1783 год — 2850 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1802 год — больш за 3 тыс. чал.; 1825 год — 3492 чал.; 1855 год — 6478 чал.; 1862 год — 8514 чал, зь іх 4946 юдэяў і 586 каталікоў; 1880 год — 7712 чал (3893 муж. і 3819 жан.), зь іх 3065 праваслаўных, 137 рыма-каталікоў, 2 эвангелісты і 4508 юдэяў<ref name="sg"/>; 1897 год — 8514 чал., зь іх 38% пісьменных; 1900 год — 10&nbsp;145 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1911 год — 16&nbsp;181 чал.; 1912 год — 16&nbsp;371 чал., зь іх 80% мяшчанаў і рамесьнікаў, 8% сялянаў, 12% шляхты, духавенства і купцоў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 10.</ref>; 1926 год — 8041 чал.; 1927 год — 8,1 тыс. чал.; 1943 год — 3512 чал.; 1959 год — 8,1 тыс. чал.<ref>[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 225.</ref>; 1979 год — 10,1 тыс. чал.; 1991 год — 11,6 тыс. чал.; 1998 год — 12,5 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|10к}} С. 536.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 11,4 тыс. чал.; 2006 год — 11,7 тыс. чал.; 2008 год — 11,6 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 8.</ref>; 2009 год — 10&nbsp;804<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181854/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-7.pdf Перепись населения — 2009. Могилевская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> чал. (перапіс); 2015 год — 10 437 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 10 376 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 10 370 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 10 343 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Амсьціславе працуюць ліцэй, каледж, 2 сярэднія, спартовая, некалькі спэцыялізаваных школ, школа мастацтваў імя М. Чуркіна. === Мэдыцына === Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка. === Культура === Дзейнічаюць раённы цэнтар культуры і народнай творчасьці, раённы дом рамёстваў, 2 бібліятэкі (цэнтральная і дзіцячая), раённы навукова-мэтадычны цэнтар. З 2001 году ў месьце штогод праходзіць Беларускі фэст камэрнай музыкі. == Забудова == === Плян === У Амсьціславе захаваўся гістарычны плян, у структуру якога ўваходзяць помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, а таксама помнікі археалёгіі (Траецкая, Замкавая і Дзявочая горы). Забудова галоўнай восі — 2—3-павярховыя дамы, цэнтру — 2—5-павярховыя. На вольных тэрыторыях уздоўж Магілёўскай шашы ўзводзяцца шматпавярховыя будынкі. У 1985 годзе зьявіўся праект рэгенэрацыі гістарычнага цэнтру, які прадугледжвае захаваньне старога пляну, яго рэканструкцыю з мэтай наданьня месту значэньня турыстычнага цэнтру. <gallery caption="Старыя мапы і пляны Амсьціслава" widths="150" heights="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1778).jpg|Праект, 1778 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1800) (2).jpg|Праект, 1800 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1833).jpg|Праект, 1833 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1912).jpg|1912 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Варашылава вуліца || '''Шамаўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Калініна вуліца || '''Красная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца || '''Бэрнардынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камунарная вуліца || '''Манастырская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Правальная-Слабадзкая''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Кірава вуліца || '''Кармэліцкая''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Кіеўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Пралетарская вуліца || '''Смаленская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Рэспубліканская вуліца || '''Пустынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Парадная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Урыцкага вуліца || '''Пірагоўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Юрчанкі вуліца || '''Спаская''' вуліца{{Заўвага|[[:Файл:Мсьціслаўскі гісторыка-архэалёгічны музэй, мапа стагога Мсьціслава.jpg|Плян з гістарычна-археалягічнага музэю]]}} |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Амсьціславу да нашага часу гістарычныя назвы часткова захавалі вуліцы [[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Кармэліцкая]] і [[Вуліца Пірагоўская (Амсьціслаў)|Пірагоўская]] (афіцыйна гэтыя назвы вярнулі 2 верасьня 2016 году<ref>[http://mstislaw.by/v-mstislavle-pereimenovali-ulicy-i-ploshhad В Мстиславле переименовали улицы и площадь] // Святло Кастрычніка. 2 верасьня 2016.</ref>). Гістарычны Рынак атрымаў назву ў гонар Пятра Мсьціслаўца. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай прамысловасьці. {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Амсьціслава |- | * ААТ «Амсьціслаўскі масласырзавод» * філія РУВП «„Магілёўхлебпрам“ Амсьціслаўскі хлебазавод» * ПУП «Амсьціслаўскі каапнарыхтпрам» * ААТ «Амсьціслаўлён» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Торговые ряды начало 20 века.jpg|значак|На гістарычным Рынку. [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|Гандлёвыя рады]]]] === Інфраструктура === Дзейнічае Амсьціслаўскі гістарычна-археалягічны музэй. З 2008 году ў месьце штогод праводзіцца сьвята сярэднявечнай культуры — «Рыцарскі фэст». Спыніцца можна ў мескім гатэлі. У ХІІ—ХІХ стагодзьдзяў Амсьціслаў стаў буйным цэнтрам ганчарных рамёстваў і архітэктурна-дэкаратыўнай керамікі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Помнікі: [[Пётра Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]] (1986 год, каля езуіцкага касьцёла; 2001 год, на гістарычным Рынку) === Славутасьці === [[Файл:Фото путешествия по Беларуси 698.jpg|значак|Помнік [[Пётар Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]]]] * ''Помнікі археалёгіі'': [[Дзявочая гара]], [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]], два селішчы (XVI—XVIII стагодзьдзі) * ''Помнікі грамадзянскай архітэктуры'' (XVIII — пачатак ХХ ст.), у тым ліку [[Будынак былой вайсковай установы (Амсьціслаў)|вайсковая ўстанова]], дом ліхвяра В. Віленкіна, [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|гандлёвыя рады]], гатэль «Лёндан», [[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|земская ўправа]], лямус, [[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|мужчынская гімназія]], павятовая вучэльня, пажарная вежа, паравы млын, пошта, [[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|скарбніца]], [[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] ([[Канстантынопальскі патрыярхат]]), у тым ліку брамы і агароджа (XIX ст.); [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|царква Сьвятога Спаса]] (ХІХ ст.); [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|царква Сьвятой Тройцы]] (1834, значна перабудаваная; [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскі патрыярхат]]); [[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа]] (1871, [[мураўёўкі|мураўёўка]]; Маскоўскі патрыярхат) ** ''Рымска-каталіцкія'': [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай]] (1775, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|пацярпеў ад маскоўскай перабудовы 2-й паловы XIX ст.]]; цяпер царква Аляксандра Неўскага [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]]), [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў]] (XVII ст.), [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў]] (XVII—XIX стагодзьдзі) Каля падножжа Замкавай гары знаходзіцца крыніца Кагальны калодзеж — гідралягічны помнік прыроды мясцовага значэньня. === Страчаная спадчына === * [[Амсьціслаўскі замак|Замак]] (XIV ст.) * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] (Канстантынопальскі патрыярхат), у тым ліку цэрквы Сьвятога Духа (1645), Сьвятога Мікалая, Ўвядзеньня Багародзіцы (1771) і Прачыстай Багародзіцы (1895); царква Сьвятога Апанаса ** ''Рымска-каталіцкія'': касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст), [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|кляштар бэрнардынаў]] (XVIII ст.), кляштар кармэлітак, кляштар марыявітак ** ''Юдэйскія'': сынагога (XVIІI ст.) == Галерэя == === Помнікі сакральнай архітэктуры === <gallery caption="Сакральныя будынкі" widths="150" heigths="150" class="center"> Кармяліцкі касьцёл 2.jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і кляштар кармэлітаў]] Галоўны алтар касьцёла.jpg|Касьцёл кармэлітаў, галоўны алтар Касцёл Святога Міхаіла Арханёла. Мсціслаў.jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і калегіюм езуітаў]] Вид с Замковой горы на колегиум иезуитов.JPG|Касьцёл езуітаў, бакавы фасад </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Фото путешествия по Беларуси 322.jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Мсьціслаў, царква сьв. Аляксандра Неўскага і брама.jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Колішні касьцёл бэрнардынаў]], цяпер царква Аляксандра Неўскага Спасо Преображенская церковь.JPG|[[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская царква]] Мсціслаўскія замалёўкі 02.jpg|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|Узьвіжанская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> === Іншыя славутасьці === <gallery caption="Іншыя славутасьці" widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Замкавая гара.JPG|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Мсьціслаў, замкавы роў 3.jpg|Замкавы роў Мсьціслаў, земская ўправа.jpg|[[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|Земская ўправа]] Мужская гимназия alefirenko.JPG|[[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|Мужчынская гімназія]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Дваранскі сход.jpg|[[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|Шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] Мсьціслаў, скарбніцтва.jpg|[[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|Скарбніца]] Мсьціслаў, павятовая вучэльня.jpg|Павятовая вучэльня Мсьціслаў, лямус 19 ст..jpg|Лямус </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Амсьціслава |- | * [[Сіламяэ]], [[Эстонія]] |} == Асобы == * Ізраіль Басаў (1918—1994) — беларускі жывапісец і графік * [[Сымон Дубінаў]] (1860—1941) — жыдоўскі гісторык * [[Ільля Капіевіч]] (~1651—1714) — асьветнік, выдавец, пісьменьнік * [[Абрам Маневіч]] (1881—1942) — мастак-мадэрніст * [[Яўген Марцыноўскі]] (1874—1934) — навуковец-бактэрыёляг * [[Пётра Мсьціславец]] (~XVI ст.) — першадрукар і гравёр * [[Сьцяпан Палубес]] (~XVІI ст.) — кафляных справаў майстар * [[Міхась Ткачоў]] (1942—1992) — беларускі гісторык, археоляг, грамадзка-палітычны дзяяч * [[Алег Трусаў]] (нар. 1954) — беларускі археоляг, палітык і грамадзкі дзяяч == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3}} * [[Уладзімер Караткевіч|Караткевiч У.]] Мсціслаў: Эсэ пра гісторыю і людзей адной зямлі — {{Менск (Мн.)}}: Беларусь, 1985. — 140 с. * [[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Мсціслаўскае княства і ваяводства ў XII—XVIII cтст. — 2-е выд. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2014. — 664 с {{ISBN|978-985-08-1663-4}}. * [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Старажытны Мсціслаў. — Менск: Полымя, 1992. — 109 с. * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} * Краснянский В. Г. Город Мстиславль: (Могилевской губернии): с 50 автотипиями. — Вильна, 1912. — 99 с. * Цыпин В. Евреи во Мстиславле. — Иер.: Скопус, 2006. — 366 с.: ил. {{ISBN|972-2-643-29-62}}. * Ясинский О. А., Гасенков В. Л. Мстиславль: историко-экономический очерк. ― Мн., 1975. == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima|mscislau}} * [[Сяргей Харэўскі]]. [https://web.archive.org/web/20070927022833/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=2291 Мсьціслаў. Падарожжа на край], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2006 г. * [http://www.horki.info Сайт штодзённых навінаў Горацкага і Мсьціслаўскага раёнаў] * [http://rzecz-pospolita.com/mscislaw0.php3 Інфармацыя на старонцы «Rzeczpospolita wirtualna — Kresy wschodnie»]{{ref-pl}} {{Навігацыйная група |назоў = Амсьціслаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Амсьціслаўскі раён |Магілёўская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Амсьціслаўшчыны}} [[Катэгорыя:Амсьціслаў| ]] ddae9wymagtn1qh2pmj4jpwznervzjh 2332789 2332785 2022-08-16T12:58:41Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ стыль wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Амсьціслаў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Амсьціслава |Трансьлітараваная назва = Amścislaŭ{{Заўвага|Паводле афіцыйнага напісаньня — Mscislaŭ}} |Герб = Coat of Arms of Mscisłaŭ, Belarus, 1634.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1135 |Статус з = |Магдэбурскае права = 16 жніўня 1634 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10343 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 213470, 213472, 213452, 213453 |СААТА = |Выява = Мсціслаў. Замалёўкі (04).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 1 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 31 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = 37 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Амсьці́слаў''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Віхра|Віхры]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 10 343 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 95 км ад [[Магілёў|Магілёва]], за 19 км ад чыгуначнай станцыі [[Ходасы (Магілёўская вобласьць)|Ходасы]] (лінія [[Ворша]] — [[Крычаў]]). Вузел аўтамабільных дарог на Магілёў, [[Горкі]], [[Крычаў]], [[Чавусы]], [[Хаславічы]]. Амсьціслаў — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|гістарычнага рэгіёну]], старажытны [[Амсьціслаўскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваліся гарадзішчы [[Дзявочая гара|Дзявочая]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая]] горы, фрагмэнты даўняга [[Тупічэўскі манастыр|Тупічэўскага манастыра]] ([[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]]), [[барока]]вы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|комплекс езуіцкага калегіюма з касьцёлам Сьвятога Міхала]], [[Клясыцызм|клясыцыстычныя]] [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая]] і [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская]] цэрквы і [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|перабудаваны расейскімі ўладамі]] пад [[Мураўёўкі|мураўёўку]] колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай пры кляштары бэрнардынаў]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаецца [[касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары кармэлітаў]], помнік архітэктуры [[віленскае барока|віленскага барока]] з унікальнымі фрэскамі, прысьвечанымі [[Трубяцкая разьня|гвалту над мірным насельніцтвам з боку маскоўскіх захопнікаў]] у 1654 годзе. Гэты і іншыя архітэктурныя помнікі Амсьціслава з савецкіх часоў знаходзяцца ў занядбаным стане і патрабуюць неадкладнай [[Кансэрвацыя|кансэрвацыі]] і [[Рэстаўрацыя|рэстаўрацыі]]. == Назва == [[Файл:Amścisłaŭ. Амсьціслаў (J. Danckerts, 1695).jpg|значак|Амсьціслаў, з мапы 1695 г.]] [[Тапонім]] Амсьціслаў утварыўся ад імя Мсьціслаў (імаверна, ад асновы мост — масьціць)<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 246.</ref>. Летапісны заснавальнік места, князь смаленскі [[Расьціслаў Мсьціславіч]], унук [[Уладзімер Манамах|Уладзімера Манамаха]], ушанаваў у ягонай назьве памяць пра свайго бацьку [[Мсьціслаў Вялікі|Мсьціслава Вялікага]]<ref name="rt"/>. Варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы ў гістарычных крыніцах: ''Мстислав'', ''Мстиславль''. Варыянт [[Лацінскі альфабэт|лацінскага]] напісаньня назвы места на мапе 1695 году — ''Mscislau''. У [[Беларускі клясычны правапіс|сучаснай беларускай мове (клясычны правапіс)]] старадаўні тапонім і вытворны ад яго прыметнік аформіўся з устаўным галосным «а»: Амсьціслаў — амсьціслаўскі<ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)|к}} С. 22.</ref>, што адпавядае традыцыйнаму вымаўленьню мясцовых жыхароў<ref>Ономастикон: Древнерусские имена, прозвища и фамилии. — М.: «Наука», 1974. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/lastnames/374]</ref>. [[Беларускі афіцыйны правапіс|Цяперашняе афіцыйнае напісаньне]] назвы места — ''Мсціслаў'', тым часам у нарматыўным даведніку «[[Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь]]» форма ''Амсціслаў'' фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай. Мовазнаўца [[Валянціна Лемцюгова]] зьвяртае ўвагу на тое, форма Амсьціслаў адлюстроўвае адну з характэрных [[Фанэтыка|фанэтычна]]-[[Артаграфія|артаграфічных]] асаблівасьцяў беларускай мовы (наяўнасьць прыстаўных галосных) і таму зусім заканамерна можа прэтэндаваць на нарматыўную<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010.</ref>. Разам з тым яна аддае перавагу форме ''Мсьціслаў'' з прычыны большай блізкасьці да старажытнай [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічнай]] формы (''Мстиславль''), што дазваляе рэканструяваць паходжаньне назвы места. Тым часам мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае, што зьбег зычных у пачатку назвы ўсё ж вымагае прыстаўнога галоснага — дзеля мілагучнасьці і зручнасьці вымаўленьня. У якасьці абгрунтаваньня слушнасьці назвы Амсьціслаў ён прыводзіць наяўную ў мясцовых гаворках спрошчаную форму ''Амці́слаў'', прытым гэтая форма (як і асноўная назва Амсьціслаў) ужываецца незалежна ад таго, на які гук (зычны або галосны) сканчаецца папярэдняе слова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Ігар Карней|Карней І.]] [https://www.svaboda.org/a/30133386.html Гарады з «памылкамі» ў назвах: Амсьціслаў ці Мсьціслаў?], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 29 жніўня 2019 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Амсьціслава}} === Раньнія часы === {{Падвойная выява|справа|Jury Mścisłaŭski. Юры Мсьціслаўскі (1870).jpg|140|Sofja Mścisłaŭskaja. Соф’я Мсьціслаўская (1870).jpg|140|Юры, князь Мсьціслаўскі і ягоная жонка Соф'я}} Першы пісьмовы ўпамін пра Амсьціслаў зьмяшчаецца ў грамаце князя смаленскага [[Расьціслаў Смаленскі|Расьціслава]], якая датуецца 1136—1150 гадамі<ref name="evkl">[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>, хоць у пазьнейшай летапіснай крыніцы падаецца больш раньняя дата заснаваньня паселішча — 1135 год<ref name="rt">Ткачоў М., Трусаў А. Старажытны Мсціслаў. — {{Менск (Мінск)}}: Полымя, 1992.</ref>. Пад 1156 годам Амсьціслаў упамінаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] як [[замак|горад]] [[Смаленскае княства|Смаленскага княства]]. Старажытнае паселішча ўзьнікла на Замкавай гары (дасьледнікі ў 1959—1969 гадох выявілі тут культурны пласт з прадметамі ХІІ—XVІІ стагодзьдзяў, драўлянымі пабудовамі, маставымі) і складалася з замка, умацаванага ровам і валамі, і вакольнага места. У 2-й палове ХІІ ст. Амсьціслаў, імаверна, быў другой рэзыдэнцыяй смаленскіх князёў. У 1180 годзе Раман Расьціслававіч адпісаў паселішча ў валоданьне свайму сыну Мсьціславу, які пераўтварыў яго ў сталіцу ўдзельнага княства. Расьціслаў Раманавіч — першы князь амсьціслаўскі. === Вялікае Княства Літоўскае === У сярэдзіне XІV ст.<ref name="evkl"/> вялікі князь [[Альгерд]] выдзяліў Амсьціслаў з Смаленскага княства і далучыў да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе места засталося ў валоданьні тутэйшай княскай дынастыі. Тагачаснае Амсьціслаўскае княства яднала ў сваім складзе воласьці ўздоўж сярэдняй плыні [[Сож|Сажа]] і [[Дняпро|Дняпра]]: [[Магілёў]], [[Цяцерын]], [[Княжыцы]], [[Дрокаў]], [[Крычаў]], [[Папова Гара]] і [[Мглін]], а таксама далучаную [[Вітаўт]]ам воласьць [[Малохва|Малохву]] ўздоўж правага берага ракі [[Віхра|Віхры]] і яе прытока Малохвы. {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1654, 1912).jpg|140|Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg|140|Фрэскі кармэліцкага касьцёла: узяцьце замка маскоўскім войскамі (налева) і [[Трубяцкая разьня]], учыненая [[Маскоўская дзяржава|акупантамі]] (направа)}} {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|120|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|90|Гербы [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаўскага княства]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|ваяводзтва]] з [[Пагоня]]й}} У XІV—XV стагодзьдзяў Амсьціслаў быў гандлёва-рамесным цэнтрам, цесна зьвязаным эканамічна з [[Магілёў|Магілёвам]], [[Вільня]]й, [[Кракаў|Кракавам]], [[Ноўгарад]]ам, [[Разань]]ню і іншымі местамі. У 1359 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Альгерд]] пасадзіў у Амсьціславе свайго намесьніка, а пазьней перадаў места свайму сыну [[Лугвен]]у, заснавальніку роду князёў [[Мсьціслаўскія (Лінгвеньевічы)|Мсьціслаўскіх]]<ref name="evkl"/>. У 1386 годзе каля места адбылася {{Не перакладзена|Бітва пад Амсьціславам (1386)|бітва на рацэ Віхры|be|Бітва пад Мсціславам, 1386}}. 15 ліпеня 1410 году мясцовая [[харугва]] ўзяла ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]]. У 1501 годзе пад Амсьціславам адбылася [[Амсьціслаўская бітва (1501)|бітва]] паміж войскамі [[ВКЛ]] і [[Маскоўскае княства|Масковіі]], у якой перамогу атрымалі маскоўскія войскі. Апошнія, аднак, ня здолелі захапіць [[замак|горад]]. На той жа час прыпадае згасаньне роду Лугвенавічаў, а Амсьціслаўскае княжаньне праз шлюбныя зьвязкі перайшло да [[Заслаўскія (Яўнуцьевічы)|заслаўскіх князёў]]. З 1527<ref name="evkl"/> году Амсьціслаў праз згасаньне роду Заслаўскіх перайшоў у валоданьне [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] і стаў цэнтрам староства. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў места атрымала статус сталіцы [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага ваяводзтва]], у склад якога ўвайшла тэрыторыя колішняга Амсьціслаўскага княства, Крычаўскай воласьці і прыватных маёнткаў, папярэдне вылучаных зь іхнага складу<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Мсціслаўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>. У 1614 годзе ў Амсьціславе збудавалі першы касьцёл з фундацыі старосты [[Пётар Пац|Пятра Паца]]. 16 жніўня 1634 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў Амсьціславу [[Магдэбурскае права]] і мескі герб: «у залатым полі збройная рука зь мечам — Малая [[Пагоня]]»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 200.</ref>. У 1637 годзе насупраць Замкавай гары збудавалі касьцёл і кляштар кармэлітаў, з 1654 году пачаў дзейнічаць кляштарны комплекс дамініканаў. У 1641 годзе непадалёк ад Амсьціслава браты Маскевічы заснавалі Тупічэўскі мужчынскі манастыр. У 1690 годзе ў месьце зьявіліся езуіты, якія заснавалі тут місію, пазьней — рэзыдэнцыю і калегіюм<ref name="evkl"/>. 22 ліпеня 1654 году ў пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] маскоўскія захопнікі на чале з А. Трубяцкім учынілі ў Амсьціславе [[Трубяцкая разьня|крывавы гвалт]], у выніку якога загінулі амаль 15&nbsp;000 чалавек, у жывых засталіся толькі каля 700 месьцічаў<ref>{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref>. Места знаходзілася пад акупацыяй да 1661 году. Па вайне Амсьціслаў надоўга заняпаў і больш ніколі не дасягнуў былой велічы. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Małaja Pahonia. Амсьціслаў, Малая Пагоня (1740-49).jpg|103|Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1780-89).jpg|97|[[Герб Амсьціслава|Гербы места]]: гістарычны [[Пагоня|Малая Пагоня]] і [[Русіфікацыя Беларусі|штучны расейскі]]}} {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (XIX) (2).jpg|135|Alexander Nevsky Cathedral in Mstislavl.JPG|145|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Касьцёл бэрнардынаў]] да [[мураўёўкі|маскоўскай перабудовы]] (налева) і ў 2008 г. (направа)}} У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Амсьціслаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам правінцыі (з 1773 году цэнтар павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]). У гэты час тут дзейнічалі 6 мураваных цэркваў, 4 каталіцкія кляштары і адна драўляная царква. У 1781 годзе расейскія ўлады даравалі месту новы герб: у ніжняй часцы шчыта знаходзілася выява чырвонай лісіцы «''якіх зьвяроў у ваколіцах гэтага места вельмі шмат маецца''» ({{мова-ru|каковыми зверьми окрестности сего города весьма изобилуют|скарочана}}), у верхняй частцы — палова гербу Расейскай імпэрыі, аднак у 1797 годзе імпэратрыца расейская [[Кацярына II]] унесла зьмены ў герб: «''чырвоны воўк галава ўлева''» ({{мова-ru|червлёный волк голова влево|скарочана}}). На 1785 год у Амсьціславе было 502 двары, у 1791 годзе адкрылася шляхецкая, а ў 1810 годзе — духоўная вучэльня. У 1802 годзе ў месьце збудавалі сьвечачны завод. На 1852 год у Амсьціславе працавалі двухклясная народная вучэльня, дваранская вучэльня, прыватная жаночая школа і 2 жыдоўскія вучэльні. У 1861 годзе працавалі вапнавы завод (з 1830 году), 2 плісавыя мануфактуры, фабрыка баваўняных тканін (з 1833 году) і крупадзёка, з 1865 году пачала працаваць гарбарня, з 1867 году — цагельня, з 1874 году — маслабойня. Дзейнічала паштовая станцыя на тракце Ворша — Клімавічы — Касьцюковічы, якая ў 1880 годзе мела 10 коней. У 1883 годзе адкрылася тэлеграфная станцыя, працавалі 136 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. Паводле перапісу 1897 году, у Амсьціславе дзейнічалі меская, духоўная і прыходзкая вучэльні, 17 дробных прадпрыемстваў, 3 лякарні. На 1914 год тут было 1048 будынкаў, зь іх 25 — мураваныя, працавалі 28 фабрыкаў і заводаў з агульнай колькасьцю ў 120 работнікаў, якія перапрацоўвалі сельскагаспадарчую сыравіну (вінакурня, паравы і вадзяны млыны, крупадзёрні, маслабойні, ваўначоска, мылаварня, цагляныя і ваннавыя прадпрыемствы, шкіпідарна-дзягцярны завод). У месьце была адна лякарня на 28 месцаў, амбуляторыя, аптэка, тры аптэкарскіх магазыны, 3 лекары, 4 аптэкары, 6 акушэрак і 6 фэльчараў на ўвесь павет. Колькасьцю шынкоў Амсьціслаў займаў другое месца ў губэрні пасьля Магілёва. Места асьвятлялася 82 газавымі ліхтарамі, вадой жыхары карысталіся з ракі і студняў. У 1899—1900 гадох выходзіла штотыднёвая газэта «Белорусский Комиссионер», у 1902 годзе — газэта «Белорусский корреспондент». <gallery caption="Старая графіка Амсьціслава" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (1817).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Бэрнардынскі кляштар]], {{nowrap|па 1816 г.}} Amścisłaŭ, Trajeckaja. Амсьціслаў, Траецкая (1825).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая царква]], 1825 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1840).jpg|Панарама, каля 1840 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1872).jpg|Панарама, 1872 г. </gallery> <gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1882).jpg|Панарама, 1882 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1880-99).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]], XIX ст. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911) (2).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Амсьціслаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе Амсьціслаў вярнулі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну Калінінскай акругі (з 1938 году ў Магілёўскай вобласьці). У 1928 годзе ў месьце збудавалі электрастанцыю. У 1930-я гады ў Амсьціславе працавалі пэдагагічны і фінансавы тэхнікумы, 4 сярэднія школы і школа-сямігодка, рэспубліканская школа слыху і мовы, школа працоўнай моладзі, 2-гадовая сярэдняя школа пэрсаналу, школа брыгадзіраў трактарных брыгадаў, раённая школа жывёлаводаў, дашкольная ўстанова, 3 дзіцячыя дамы, лякарня, амбуляторыя, аптэка, дзіцячы-жаночая кансультацыя, станцыі санітарна-эпідэмічнай і хуткай дапамогі, вэтэрырная лячэбніца, бібліятэка, дом культуры, клюбы, гістарычны і пэдагагічны музэі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 ліпеня 1941 да 28 верасьня 1943 году места знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 2 сьнежня 2000 году на чарговым паседжаньні ўлады Амсьціслава зацьвердзілі [[Герб Амсьціслава|герб места]] і раёну, распрацаваны Дзяржаўнай геральдычнай службай. <gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Trajeckaja hara. Амсьціслаў, Траецкая гара (1860-69).jpg|Панарама места з Траецкай гары, 1860-я гг. Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1901-18).jpg|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Amścisłaŭ, Karmelickaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая (1912).jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] Amścisłaŭ, Karmelickaja-Smalenskaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая-Смаленская (1910) (3).jpg|[[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Вуліца Кармэліцкая]]. [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл езуітаў]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Kijeŭskaja, Bernardynski. Амсьціслаў, Кіеўская, Бэрнардынскі (1914).jpg|Вуліца Бэрнардынская. Колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл бэрнардынаў]] па перабудове Amścisłaŭ, Paradnaja. Амсьціслаў, Парадная (1912).jpg|Вуліца Парадная. [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1906).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]] Amścisłaŭskaja synagoga, Kazimieraŭskaja Słabada. Амсьціслаўская сынагога, Казімераўская Слабада (1912) (2).jpg|Казімераўская Слабада. Драўляная сынагога </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:200 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:16500 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1773 from:0 till:2910 bar:1783 from:0 till:2850 bar:1825 from:0 till:3492 bar:1855 from:0 till:6478 bar:1880 from:0 till:7712 bar:1897 from:0 till:8514 bar:1911 from:0 till:16181 bar:1926 from:0 till:8041 bar:1943 from:0 till:3512 bar:1959 from:0 till:8100 bar:1979 from:0 till:10100 bar:1991 from:0 till:11600 bar:1998 from:0 till:12300 bar:2004 from:0 till:11400 bar:2009 from:0 till:10804 bar:2018 from:0 till:10343 TextData= fontsize:10px pos:(45,195) text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Амсьціслава </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1773 год — 2910 чал., зь іх 989 муж. і 955 жан. хрысьціянаў, 493 муж. і 473 жан. юдэяў<ref name="sg">Krzywicki J. Mścisław // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/774 774]—778.</ref>; 1777 год — 6137 чал. (2842 муж., 3295 жан.); 1783 год — 2850 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1802 год — больш за 3 тыс. чал.; 1825 год — 3492 чал.; 1855 год — 6478 чал.; 1862 год — 8514 чал, зь іх 4946 юдэяў і 586 каталікоў; 1880 год — 7712 чал (3893 муж. і 3819 жан.), зь іх 3065 праваслаўных, 137 рыма-каталікоў, 2 эвангелісты і 4508 юдэяў<ref name="sg"/>; 1897 год — 8514 чал., зь іх 38% пісьменных; 1900 год — 10&nbsp;145 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1911 год — 16&nbsp;181 чал.; 1912 год — 16&nbsp;371 чал., зь іх 80% мяшчанаў і рамесьнікаў, 8% сялянаў, 12% шляхты, духавенства і купцоў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 10.</ref>; 1926 год — 8041 чал.; 1927 год — 8,1 тыс. чал.; 1943 год — 3512 чал.; 1959 год — 8,1 тыс. чал.<ref>[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 225.</ref>; 1979 год — 10,1 тыс. чал.; 1991 год — 11,6 тыс. чал.; 1998 год — 12,5 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|10к}} С. 536.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 11,4 тыс. чал.; 2006 год — 11,7 тыс. чал.; 2008 год — 11,6 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 8.</ref>; 2009 год — 10&nbsp;804<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181854/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-7.pdf Перепись населения — 2009. Могилевская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> чал. (перапіс); 2015 год — 10 437 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 10 376 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 10 370 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 10 343 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Амсьціславе працуюць ліцэй, каледж, 2 сярэднія, спартовая, некалькі спэцыялізаваных школ, школа мастацтваў імя М. Чуркіна. === Мэдыцына === Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка. === Культура === Дзейнічаюць раённы цэнтар культуры і народнай творчасьці, раённы дом рамёстваў, 2 бібліятэкі (цэнтральная і дзіцячая), раённы навукова-мэтадычны цэнтар. З 2001 году ў месьце штогод праходзіць Беларускі фэст камэрнай музыкі. == Забудова == === Плян === У Амсьціславе захаваўся гістарычны плян, у структуру якога ўваходзяць помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, а таксама помнікі археалёгіі (Траецкая, Замкавая і Дзявочая горы). Забудова галоўнай восі — 2—3-павярховыя дамы, цэнтру — 2—5-павярховыя. На вольных тэрыторыях уздоўж Магілёўскай шашы ўзводзяцца шматпавярховыя будынкі. У 1985 годзе зьявіўся праект рэгенэрацыі гістарычнага цэнтру, які прадугледжвае захаваньне старога пляну, яго рэканструкцыю з мэтай наданьня месту значэньня турыстычнага цэнтру. <gallery caption="Старыя мапы і пляны Амсьціслава" widths="150" heights="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1778).jpg|Праект, 1778 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1800) (2).jpg|Праект, 1800 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1833).jpg|Праект, 1833 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1912).jpg|1912 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Варашылава вуліца || '''Шамаўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Калініна вуліца || '''Красная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца || '''Бэрнардынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камунарная вуліца || '''Манастырская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Правальная-Слабадзкая''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Кірава вуліца || '''Кармэліцкая''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Кіеўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Пралетарская вуліца || '''Смаленская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Рэспубліканская вуліца || '''Пустынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Парадная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Урыцкага вуліца || '''Пірагоўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Юрчанкі вуліца || '''Спаская''' вуліца{{Заўвага|[[:Файл:Мсьціслаўскі гісторыка-архэалёгічны музэй, мапа стагога Мсьціслава.jpg|Плян з гістарычна-археалягічнага музэю]]}} |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Амсьціславу да нашага часу гістарычныя назвы часткова захавалі вуліцы [[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Кармэліцкая]] і [[Вуліца Пірагоўская (Амсьціслаў)|Пірагоўская]] (афіцыйна гэтыя назвы вярнулі 2 верасьня 2016 году<ref>[http://mstislaw.by/v-mstislavle-pereimenovali-ulicy-i-ploshhad В Мстиславле переименовали улицы и площадь] // Святло Кастрычніка. 2 верасьня 2016.</ref>). Гістарычны Рынак атрымаў назву ў гонар Пятра Мсьціслаўца. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай прамысловасьці. {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Амсьціслава |- | * ААТ «Амсьціслаўскі масласырзавод» * філія РУВП «„Магілёўхлебпрам“ Амсьціслаўскі хлебазавод» * ПУП «Амсьціслаўскі каапнарыхтпрам» * ААТ «Амсьціслаўлён» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Торговые ряды начало 20 века.jpg|значак|На гістарычным Рынку. [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|Гандлёвыя рады]]]] === Інфраструктура === Дзейнічае Амсьціслаўскі гістарычна-археалягічны музэй. З 2008 году ў месьце штогод праводзіцца сьвята сярэднявечнай культуры — «Рыцарскі фэст». Спыніцца можна ў мескім гатэлі. У ХІІ—ХІХ стагодзьдзяў Амсьціслаў стаў буйным цэнтрам ганчарных рамёстваў і архітэктурна-дэкаратыўнай керамікі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Помнікі: [[Пётра Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]] (1986 год, каля езуіцкага касьцёла; 2001 год, на гістарычным Рынку) === Славутасьці === [[Файл:Фото путешествия по Беларуси 698.jpg|значак|Помнік [[Пётар Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]]]] * ''Помнікі археалёгіі'': [[Дзявочая гара]], [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]], два селішчы (XVI—XVIII стагодзьдзі) * ''Помнікі грамадзянскай архітэктуры'' (XVIII — пачатак ХХ ст.), у тым ліку [[Будынак былой вайсковай установы (Амсьціслаў)|вайсковая ўстанова]], дом ліхвяра В. Віленкіна, [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|гандлёвыя рады]], гатэль «Лёндан», [[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|земская ўправа]], лямус, [[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|мужчынская гімназія]], павятовая вучэльня, пажарная вежа, паравы млын, пошта, [[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|скарбніца]], [[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] ([[Канстантынопальскі патрыярхат]]), у тым ліку брамы і агароджа (XIX ст.); [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|царква Сьвятога Спаса]] (ХІХ ст.); [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|царква Сьвятой Тройцы]] (1834, значна перабудаваная; [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскі патрыярхат]]); [[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа]] (1871, [[мураўёўкі|мураўёўка]]; Маскоўскі патрыярхат) ** ''Рымска-каталіцкія'': [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай]] (1775, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|пацярпеў ад маскоўскай перабудовы 2-й паловы XIX ст.]]; цяпер царква Аляксандра Неўскага [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]]), [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў]] (XVII ст.), [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў]] (XVII—XIX стагодзьдзі) Каля падножжа Замкавай гары знаходзіцца крыніца Кагальны калодзеж — гідралягічны помнік прыроды мясцовага значэньня. === Страчаная спадчына === * [[Амсьціслаўскі замак|Замак]] (XIV ст.) * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] (Канстантынопальскі патрыярхат), у тым ліку цэрквы Сьвятога Духа (1645), Сьвятога Мікалая, Ўвядзеньня Багародзіцы (1771) і Прачыстай Багародзіцы (1895); царква Сьвятога Апанаса ** ''Рымска-каталіцкія'': касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст), [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|кляштар бэрнардынаў]] (XVIII ст.), кляштар кармэлітак, кляштар марыявітак ** ''Юдэйскія'': сынагога (XVIІI ст.) == Галерэя == === Помнікі сакральнай архітэктуры === <gallery caption="Сакральныя будынкі" widths="150" heigths="150" class="center"> Кармяліцкі касьцёл 2.jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і кляштар кармэлітаў]] Галоўны алтар касьцёла.jpg|Касьцёл кармэлітаў, галоўны алтар Касцёл Святога Міхаіла Арханёла. Мсціслаў.jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і калегіюм езуітаў]] Вид с Замковой горы на колегиум иезуитов.JPG|Касьцёл езуітаў, бакавы фасад </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Фото путешествия по Беларуси 322.jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Мсьціслаў, царква сьв. Аляксандра Неўскага і брама.jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Колішні касьцёл бэрнардынаў]], цяпер царква Аляксандра Неўскага Спасо Преображенская церковь.JPG|[[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская царква]] Мсціслаўскія замалёўкі 02.jpg|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|Узьвіжанская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> === Іншыя славутасьці === <gallery caption="Іншыя славутасьці" widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Замкавая гара.JPG|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Мсьціслаў, замкавы роў 3.jpg|Замкавы роў Мсьціслаў, земская ўправа.jpg|[[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|Земская ўправа]] Мужская гимназия alefirenko.JPG|[[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|Мужчынская гімназія]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Дваранскі сход.jpg|[[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|Шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] Мсьціслаў, скарбніцтва.jpg|[[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|Скарбніца]] Мсьціслаў, павятовая вучэльня.jpg|Павятовая вучэльня Мсьціслаў, лямус 19 ст..jpg|Лямус </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Амсьціслава |- | * [[Сіламяэ]], [[Эстонія]] |} == Асобы == * Ізраіль Басаў (1918—1994) — беларускі жывапісец і графік * [[Сымон Дубінаў]] (1860—1941) — жыдоўскі гісторык * [[Ільля Капіевіч]] (~1651—1714) — асьветнік, выдавец, пісьменьнік * [[Абрам Маневіч]] (1881—1942) — мастак-мадэрніст * [[Яўген Марцыноўскі]] (1874—1934) — навуковец-бактэрыёляг * [[Пётра Мсьціславец]] (~XVI ст.) — першадрукар і гравёр * [[Сьцяпан Палубес]] (~XVІI ст.) — кафляных справаў майстар * [[Міхась Ткачоў]] (1942—1992) — беларускі гісторык, археоляг, грамадзка-палітычны дзяяч * [[Алег Трусаў]] (нар. 1954) — беларускі археоляг, палітык і грамадзкі дзяяч == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3}} * [[Уладзімер Караткевіч|Караткевiч У.]] Мсціслаў: Эсэ пра гісторыю і людзей адной зямлі — {{Менск (Мн.)}}: Беларусь, 1985. — 140 с. * [[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Мсціслаўскае княства і ваяводства ў XII—XVIII cтст. — 2-е выд. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2014. — 664 с {{ISBN|978-985-08-1663-4}}. * [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Старажытны Мсціслаў. — Менск: Полымя, 1992. — 109 с. * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} * Краснянский В. Г. Город Мстиславль: (Могилевской губернии): с 50 автотипиями. — Вильна, 1912. — 99 с. * Цыпин В. Евреи во Мстиславле. — Иер.: Скопус, 2006. — 366 с.: ил. {{ISBN|972-2-643-29-62}}. * Ясинский О. А., Гасенков В. Л. Мстиславль: историко-экономический очерк. ― Мн., 1975. == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima|mscislau}} * [[Сяргей Харэўскі]]. [https://web.archive.org/web/20070927022833/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=2291 Мсьціслаў. Падарожжа на край], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2006 г. * [http://www.horki.info Сайт штодзённых навінаў Горацкага і Мсьціслаўскага раёнаў] * [http://rzecz-pospolita.com/mscislaw0.php3 Інфармацыя на старонцы «Rzeczpospolita wirtualna — Kresy wschodnie»]{{ref-pl}} {{Навігацыйная група |назоў = Амсьціслаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Амсьціслаўскі раён |Магілёўская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Амсьціслаўшчыны}} [[Катэгорыя:Амсьціслаў| ]] m1ypei9eemgmjovw99qjqn9svsx8xx7 2332790 2332789 2022-08-16T12:59:13Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Назва */ стыль wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Амсьціслаў |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Амсьціслава |Трансьлітараваная назва = Amścislaŭ{{Заўвага|Паводле афіцыйнага напісаньня — Mscislaŭ}} |Герб = Coat of Arms of Mscisłaŭ, Belarus, 1634.png |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1135 |Статус з = |Магдэбурскае права = 16 жніўня 1634 |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |Раён = [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскі]] |Сельсавет = |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 10343 |Год падліку колькасьці = 2018 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref name="belstat2018" /> |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 213470, 213472, 213452, 213453 |СААТА = |Выява = Мсціслаў. Замалёўкі (04).jpg |Апісаньне выявы = [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 1 |Шырата сэкундаў = 12 |Даўгата градусаў = 31 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = 37 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = }} '''Амсьці́слаў''' — [[горад|места]] ў [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Віхра|Віхры]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Амсьціслаўскі раён|Амсьціслаўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2018 год — 10 343 чалавекі<ref name="belstat2018" />. Знаходзіцца за 95 км ад [[Магілёў|Магілёва]], за 19 км ад чыгуначнай станцыі [[Ходасы (Магілёўская вобласьць)|Ходасы]] (лінія [[Ворша]] — [[Крычаў]]). Вузел аўтамабільных дарог на Магілёў, [[Горкі]], [[Крычаў]], [[Чавусы]], [[Хаславічы]]. Амсьціслаў — [[Магдэбурскае права|магдэбурскае]] [[места]], цэнтар [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|гістарычнага рэгіёну]], старажытны [[Амсьціслаўскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Да нашага часу тут захаваліся гарадзішчы [[Дзявочая гара|Дзявочая]] і [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая]] горы, фрагмэнты даўняга [[Тупічэўскі манастыр|Тупічэўскага манастыра]] ([[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]]), [[барока]]вы [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|комплекс езуіцкага калегіюма з касьцёлам Сьвятога Міхала]], [[Клясыцызм|клясыцыстычныя]] [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая]] і [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская]] цэрквы і [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|перабудаваны расейскімі ўладамі]] пад [[Мураўёўкі|мураўёўку]] колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай пры кляштары бэрнардынаў]]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаецца [[касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі пры кляштары кармэлітаў]], помнік архітэктуры [[віленскае барока|віленскага барока]] з унікальнымі фрэскамі, прысьвечанымі [[Трубяцкая разьня|гвалту над мірным насельніцтвам з боку маскоўскіх захопнікаў]] у 1654 годзе. Гэты і іншыя архітэктурныя помнікі Амсьціслава з савецкіх часоў знаходзяцца ў занядбаным стане і патрабуюць неадкладнай [[Кансэрвацыя|кансэрвацыі]] і [[Рэстаўрацыя|рэстаўрацыі]]. == Назва == [[Файл:Amścisłaŭ. Амсьціслаў (J. Danckerts, 1695).jpg|значак|Амсьціслаў, з мапы 1695 г.]] [[Тапонім]] Амсьціслаў утварыўся ад імя Мсьціслаў (імаверна, ад асновы мост — масьціць)<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 246.</ref>. Летапісны заснавальнік места, князь смаленскі [[Расьціслаў Мсьціславіч]], унук [[Уладзімер Манамах|Уладзімера Манамаха]], ушанаваў у ягонай назьве памяць пра свайго бацьку [[Мсьціслаў Вялікі|Мсьціслава Вялікага]]<ref name="rt"/>. Варыянты [[Старабеларуская мова|напісаньня]] назвы ў гістарычных крыніцах: ''Мстислав'', ''Мстиславль''. Варыянт [[Лацінскі альфабэт|лацінскага]] напісаньня назвы места на мапе 1695 году — ''Mscislau''. У [[Беларускі клясычны правапіс|сучаснай беларускай мове (клясычны правапіс)]] старадаўні тапонім і вытворны ад яго прыметнік аформіўся з устаўным галосным «а»: Амсьціслаў — амсьціслаўскі<ref>{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)|к}} С. 22.</ref>, што адпавядае традыцыйнаму вымаўленьню мясцовых жыхароў<ref>Ономастикон: Древнерусские имена, прозвища и фамилии. — М.: «Наука», 1974. [http://dic.academic.ru/dic.nsf/lastnames/374]</ref>. [[Беларускі афіцыйны правапіс|Цяперашняе афіцыйнае напісаньне]] назвы места — ''Мсціслаў'', тым часам у нарматыўным даведніку «[[Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь]]» форма ''Амсціслаў'' фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай. Мовазнаўца [[Валянціна Лемцюгова]] зьвяртае ўвагу на тое, што форма Амсьціслаў адлюстроўвае адну з характэрных [[Фанэтыка|фанэтычна]]-[[Артаграфія|артаграфічных]] асаблівасьцяў беларускай мовы (наяўнасьць прыстаўных галосных) і таму зусім заканамерна можа прэтэндаваць на нарматыўную<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010.</ref>. Разам з тым яна аддае перавагу форме ''Мсьціслаў'' з прычыны большай блізкасьці да старажытнай [[Марфалёгія (мовазнаўства)|марфалягічнай]] формы (''Мстиславль''), што дазваляе рэканструяваць паходжаньне назвы места. Тым часам мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] паказвае, што зьбег зычных у пачатку назвы ўсё ж вымагае прыстаўнога галоснага — дзеля мілагучнасьці і зручнасьці вымаўленьня. У якасьці абгрунтаваньня слушнасьці назвы Амсьціслаў ён прыводзіць наяўную ў мясцовых гаворках спрошчаную форму ''Амці́слаў'', прытым гэтая форма (як і асноўная назва Амсьціслаў) ужываецца незалежна ад таго, на які гук (зычны або галосны) сканчаецца папярэдняе слова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Ігар Карней|Карней І.]] [https://www.svaboda.org/a/30133386.html Гарады з «памылкамі» ў назвах: Амсьціслаў ці Мсьціслаў?], [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 29 жніўня 2019 г.</ref>. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Гісторыя Амсьціслава}} === Раньнія часы === {{Падвойная выява|справа|Jury Mścisłaŭski. Юры Мсьціслаўскі (1870).jpg|140|Sofja Mścisłaŭskaja. Соф’я Мсьціслаўская (1870).jpg|140|Юры, князь Мсьціслаўскі і ягоная жонка Соф'я}} Першы пісьмовы ўпамін пра Амсьціслаў зьмяшчаецца ў грамаце князя смаленскага [[Расьціслаў Смаленскі|Расьціслава]], якая датуецца 1136—1150 гадамі<ref name="evkl">[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>, хоць у пазьнейшай летапіснай крыніцы падаецца больш раньняя дата заснаваньня паселішча — 1135 год<ref name="rt">Ткачоў М., Трусаў А. Старажытны Мсціслаў. — {{Менск (Мінск)}}: Полымя, 1992.</ref>. Пад 1156 годам Амсьціслаў упамінаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] як [[замак|горад]] [[Смаленскае княства|Смаленскага княства]]. Старажытнае паселішча ўзьнікла на Замкавай гары (дасьледнікі ў 1959—1969 гадох выявілі тут культурны пласт з прадметамі ХІІ—XVІІ стагодзьдзяў, драўлянымі пабудовамі, маставымі) і складалася з замка, умацаванага ровам і валамі, і вакольнага места. У 2-й палове ХІІ ст. Амсьціслаў, імаверна, быў другой рэзыдэнцыяй смаленскіх князёў. У 1180 годзе Раман Расьціслававіч адпісаў паселішча ў валоданьне свайму сыну Мсьціславу, які пераўтварыў яго ў сталіцу ўдзельнага княства. Расьціслаў Раманавіч — першы князь амсьціслаўскі. === Вялікае Княства Літоўскае === У сярэдзіне XІV ст.<ref name="evkl"/> вялікі князь [[Альгерд]] выдзяліў Амсьціслаў з Смаленскага княства і далучыў да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], дзе места засталося ў валоданьні тутэйшай княскай дынастыі. Тагачаснае Амсьціслаўскае княства яднала ў сваім складзе воласьці ўздоўж сярэдняй плыні [[Сож|Сажа]] і [[Дняпро|Дняпра]]: [[Магілёў]], [[Цяцерын]], [[Княжыцы]], [[Дрокаў]], [[Крычаў]], [[Папова Гара]] і [[Мглін]], а таксама далучаную [[Вітаўт]]ам воласьць [[Малохва|Малохву]] ўздоўж правага берага ракі [[Віхра|Віхры]] і яе прытока Малохвы. {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1654, 1912).jpg|140|Amścisłaŭ, Trubiackaja raźnia. Амсьціслаў, Трубяцкая разьня (1654, 1912).jpg|140|Фрэскі кармэліцкага касьцёла: узяцьце замка маскоўскім войскамі (налева) і [[Трубяцкая разьня]], учыненая [[Маскоўская дзяржава|акупантамі]] (направа)}} {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|120|Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|90|Гербы [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаўскага княства]] і [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|ваяводзтва]] з [[Пагоня]]й}} У XІV—XV стагодзьдзяў Амсьціслаў быў гандлёва-рамесным цэнтрам, цесна зьвязаным эканамічна з [[Магілёў|Магілёвам]], [[Вільня]]й, [[Кракаў|Кракавам]], [[Ноўгарад]]ам, [[Разань]]ню і іншымі местамі. У 1359 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Альгерд]] пасадзіў у Амсьціславе свайго намесьніка, а пазьней перадаў места свайму сыну [[Лугвен]]у, заснавальніку роду князёў [[Мсьціслаўскія (Лінгвеньевічы)|Мсьціслаўскіх]]<ref name="evkl"/>. У 1386 годзе каля места адбылася {{Не перакладзена|Бітва пад Амсьціславам (1386)|бітва на рацэ Віхры|be|Бітва пад Мсціславам, 1386}}. 15 ліпеня 1410 году мясцовая [[харугва]] ўзяла ўдзел у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]]. У 1501 годзе пад Амсьціславам адбылася [[Амсьціслаўская бітва (1501)|бітва]] паміж войскамі [[ВКЛ]] і [[Маскоўскае княства|Масковіі]], у якой перамогу атрымалі маскоўскія войскі. Апошнія, аднак, ня здолелі захапіць [[замак|горад]]. На той жа час прыпадае згасаньне роду Лугвенавічаў, а Амсьціслаўскае княжаньне праз шлюбныя зьвязкі перайшло да [[Заслаўскія (Яўнуцьевічы)|заслаўскіх князёў]]. З 1527<ref name="evkl"/> году Амсьціслаў праз згасаньне роду Заслаўскіх перайшоў у валоданьне [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] і стаў цэнтрам староства. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў места атрымала статус сталіцы [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага ваяводзтва]], у склад якога ўвайшла тэрыторыя колішняга Амсьціслаўскага княства, Крычаўскай воласьці і прыватных маёнткаў, папярэдне вылучаных зь іхнага складу<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Мсціслаўскае ваяводства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 321.</ref>. У 1614 годзе ў Амсьціславе збудавалі першы касьцёл з фундацыі старосты [[Пётар Пац|Пятра Паца]]. 16 жніўня 1634 году [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў Амсьціславу [[Магдэбурскае права]] і мескі герб: «у залатым полі збройная рука зь мечам — Малая [[Пагоня]]»<ref>{{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў|к}} С. 200.</ref>. У 1637 годзе насупраць Замкавай гары збудавалі касьцёл і кляштар кармэлітаў, з 1654 году пачаў дзейнічаць кляштарны комплекс дамініканаў. У 1641 годзе непадалёк ад Амсьціслава браты Маскевічы заснавалі Тупічэўскі мужчынскі манастыр. У 1690 годзе ў месьце зьявіліся езуіты, якія заснавалі тут місію, пазьней — рэзыдэнцыю і калегіюм<ref name="evkl"/>. 22 ліпеня 1654 году ў пачатку [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] маскоўскія захопнікі на чале з А. Трубяцкім учынілі ў Амсьціславе [[Трубяцкая разьня|крывавы гвалт]], у выніку якога загінулі амаль 15&nbsp;000 чалавек, у жывых засталіся толькі каля 700 месьцічаў<ref>{{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref>. Места знаходзілася пад акупацыяй да 1661 году. Па вайне Амсьціслаў надоўга заняпаў і больш ніколі не дасягнуў былой велічы. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Падвойная выява|зьлева|Amścisłaŭ, Małaja Pahonia. Амсьціслаў, Малая Пагоня (1740-49).jpg|103|Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1780-89).jpg|97|[[Герб Амсьціслава|Гербы места]]: гістарычны [[Пагоня|Малая Пагоня]] і [[Русіфікацыя Беларусі|штучны расейскі]]}} {{Падвойная выява|справа|Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (XIX) (2).jpg|135|Alexander Nevsky Cathedral in Mstislavl.JPG|145|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Касьцёл бэрнардынаў]] да [[мураўёўкі|маскоўскай перабудовы]] (налева) і ў 2008 г. (направа)}} У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Амсьціслаў апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам правінцыі (з 1773 году цэнтар павету [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]). У гэты час тут дзейнічалі 6 мураваных цэркваў, 4 каталіцкія кляштары і адна драўляная царква. У 1781 годзе расейскія ўлады даравалі месту новы герб: у ніжняй часцы шчыта знаходзілася выява чырвонай лісіцы «''якіх зьвяроў у ваколіцах гэтага места вельмі шмат маецца''» ({{мова-ru|каковыми зверьми окрестности сего города весьма изобилуют|скарочана}}), у верхняй частцы — палова гербу Расейскай імпэрыі, аднак у 1797 годзе імпэратрыца расейская [[Кацярына II]] унесла зьмены ў герб: «''чырвоны воўк галава ўлева''» ({{мова-ru|червлёный волк голова влево|скарочана}}). На 1785 год у Амсьціславе было 502 двары, у 1791 годзе адкрылася шляхецкая, а ў 1810 годзе — духоўная вучэльня. У 1802 годзе ў месьце збудавалі сьвечачны завод. На 1852 год у Амсьціславе працавалі двухклясная народная вучэльня, дваранская вучэльня, прыватная жаночая школа і 2 жыдоўскія вучэльні. У 1861 годзе працавалі вапнавы завод (з 1830 году), 2 плісавыя мануфактуры, фабрыка баваўняных тканін (з 1833 году) і крупадзёка, з 1865 году пачала працаваць гарбарня, з 1867 году — цагельня, з 1874 году — маслабойня. Дзейнічала паштовая станцыя на тракце Ворша — Клімавічы — Касьцюковічы, якая ў 1880 годзе мела 10 коней. У 1883 годзе адкрылася тэлеграфная станцыя, працавалі 136 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. Паводле перапісу 1897 году, у Амсьціславе дзейнічалі меская, духоўная і прыходзкая вучэльні, 17 дробных прадпрыемстваў, 3 лякарні. На 1914 год тут было 1048 будынкаў, зь іх 25 — мураваныя, працавалі 28 фабрыкаў і заводаў з агульнай колькасьцю ў 120 работнікаў, якія перапрацоўвалі сельскагаспадарчую сыравіну (вінакурня, паравы і вадзяны млыны, крупадзёрні, маслабойні, ваўначоска, мылаварня, цагляныя і ваннавыя прадпрыемствы, шкіпідарна-дзягцярны завод). У месьце была адна лякарня на 28 месцаў, амбуляторыя, аптэка, тры аптэкарскіх магазыны, 3 лекары, 4 аптэкары, 6 акушэрак і 6 фэльчараў на ўвесь павет. Колькасьцю шынкоў Амсьціслаў займаў другое месца ў губэрні пасьля Магілёва. Места асьвятлялася 82 газавымі ліхтарамі, вадой жыхары карысталіся з ракі і студняў. У 1899—1900 гадох выходзіла штотыднёвая газэта «Белорусский Комиссионер», у 1902 годзе — газэта «Белорусский корреспондент». <gallery caption="Старая графіка Амсьціслава" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Bernardynski. Амсьціслаў, Бэрнардынскі (1817).jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Бэрнардынскі кляштар]], {{nowrap|па 1816 г.}} Amścisłaŭ, Trajeckaja. Амсьціслаў, Траецкая (1825).jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Траецкая царква]], 1825 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1840).jpg|Панарама, каля 1840 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1872).jpg|Панарама, 1872 г. </gallery> <gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1882).jpg|Панарама, 1882 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1880-99).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]], XIX ст. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna, Duchaŭskaja. Амсьціслаў, Тупічэўшчына, Духаўская (P. Kryštaloŭ, 1911) (2).jpg|Тупічэўскі манастыр. Духаўская царква, 1911 г. </gallery> === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Амсьціслаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У 1924 годзе Амсьціслаў вярнулі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёну Калінінскай акругі (з 1938 году ў Магілёўскай вобласьці). У 1928 годзе ў месьце збудавалі электрастанцыю. У 1930-я гады ў Амсьціславе працавалі пэдагагічны і фінансавы тэхнікумы, 4 сярэднія школы і школа-сямігодка, рэспубліканская школа слыху і мовы, школа працоўнай моладзі, 2-гадовая сярэдняя школа пэрсаналу, школа брыгадзіраў трактарных брыгадаў, раённая школа жывёлаводаў, дашкольная ўстанова, 3 дзіцячыя дамы, лякарня, амбуляторыя, аптэка, дзіцячы-жаночая кансультацыя, станцыі санітарна-эпідэмічнай і хуткай дапамогі, вэтэрырная лячэбніца, бібліятэка, дом культуры, клюбы, гістарычны і пэдагагічны музэі. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 14 ліпеня 1941 да 28 верасьня 1943 году места знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]]. 2 сьнежня 2000 году на чарговым паседжаньні ўлады Амсьціслава зацьвердзілі [[Герб Амсьціслава|герб места]] і раёну, распрацаваны Дзяржаўнай геральдычнай службай. <gallery caption="Места на старых здымках" widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Trajeckaja hara. Амсьціслаў, Траецкая гара (1860-69).jpg|Панарама места з Траецкай гары, 1860-я гг. Amścisłaŭski zamak. Амсьціслаўскі замак (1901-18).jpg|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Amścisłaŭ, Karmelickaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая (1912).jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл кармэлітаў]] Amścisłaŭ, Karmelickaja-Smalenskaja. Амсьціслаў, Кармэліцкая-Смаленская (1910) (3).jpg|[[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Вуліца Кармэліцкая]]. [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл езуітаў]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Amścisłaŭ, Kijeŭskaja, Bernardynski. Амсьціслаў, Кіеўская, Бэрнардынскі (1914).jpg|Вуліца Бэрнардынская. Колішні [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл бэрнардынаў]] па перабудове Amścisłaŭ, Paradnaja. Амсьціслаў, Парадная (1912).jpg|Вуліца Парадная. [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Amścisłaŭ, Tupičeŭščyna. Амсьціслаў, Тупічэўшчына (1906).jpg|[[Тупічэўскі манастыр]] Amścisłaŭskaja synagoga, Kazimieraŭskaja Słabada. Амсьціслаўская сынагога, Казімераўская Слабада (1912) (2).jpg|Казімераўская Слабада. Драўляная сынагога </gallery> == Насельніцтва == === Дэмаграфія === <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:200 barincrement:27 PlotArea = left:50 bottom:20 top:30 right:20 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:16500 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1773 from:0 till:2910 bar:1783 from:0 till:2850 bar:1825 from:0 till:3492 bar:1855 from:0 till:6478 bar:1880 from:0 till:7712 bar:1897 from:0 till:8514 bar:1911 from:0 till:16181 bar:1926 from:0 till:8041 bar:1943 from:0 till:3512 bar:1959 from:0 till:8100 bar:1979 from:0 till:10100 bar:1991 from:0 till:11600 bar:1998 from:0 till:12300 bar:2004 from:0 till:11400 bar:2009 from:0 till:10804 bar:2018 from:0 till:10343 TextData= fontsize:10px pos:(45,195) text:Дынаміка зьмяненьня колькасьці насельніцтва Амсьціслава </timeline> </div> * '''XVIII стагодзьдзе''': 1773 год — 2910 чал., зь іх 989 муж. і 955 жан. хрысьціянаў, 493 муж. і 473 жан. юдэяў<ref name="sg">Krzywicki J. Mścisław // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6к}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VI/774 774]—778.</ref>; 1777 год — 6137 чал. (2842 муж., 3295 жан.); 1783 год — 2850 чал. * '''XIX стагодзьдзе''': 1802 год — больш за 3 тыс. чал.; 1825 год — 3492 чал.; 1855 год — 6478 чал.; 1862 год — 8514 чал, зь іх 4946 юдэяў і 586 каталікоў; 1880 год — 7712 чал (3893 муж. і 3819 жан.), зь іх 3065 праваслаўных, 137 рыма-каталікоў, 2 эвангелісты і 4508 юдэяў<ref name="sg"/>; 1897 год — 8514 чал., зь іх 38% пісьменных; 1900 год — 10&nbsp;145 чал. * '''XX стагодзьдзе''': 1911 год — 16&nbsp;181 чал.; 1912 год — 16&nbsp;371 чал., зь іх 80% мяшчанаў і рамесьнікаў, 8% сялянаў, 12% шляхты, духавенства і купцоў<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 10.</ref>; 1926 год — 8041 чал.; 1927 год — 8,1 тыс. чал.; 1943 год — 3512 чал.; 1959 год — 8,1 тыс. чал.<ref>[[Марат Батвіньнік|Батвіннік М.]] Мсціслаў // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 225.</ref>; 1979 год — 10,1 тыс. чал.; 1991 год — 11,6 тыс. чал.; 1998 год — 12,5 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/БелЭн|10к}} С. 536.</ref> * '''XXI стагодзьдзе''': 2004 год — 11,4 тыс. чал.; 2006 год — 11,7 тыс. чал.; 2008 год — 11,6 тыс. чал.<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3к}} С. 8.</ref>; 2009 год — 10&nbsp;804<ref name="belstat">[https://web.archive.org/web/20100918181854/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-7.pdf Перепись населения — 2009. Могилевская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> чал. (перапіс); 2015 год — 10 437 чал.<ref name="belstat2015">[https://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2016 год — 10 376 чал.<ref name="belstat2016">[https://web.archive.org/web/20160706073652/http://www.belstat.gov.by/upload/iblock/567/567f8a4ac45cd80a949bb7bd7a839ca7.zip Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2017 год — 10 370 чал.<ref name="belstat2017">[https://web.archive.org/web/20200813193913/http://belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_7192/ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; 2018 год — 10 343 чал.<ref name="belstat2018">[https://web.archive.org/web/20180405033656/http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_8782 Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> === Адукацыя === У Амсьціславе працуюць ліцэй, каледж, 2 сярэднія, спартовая, некалькі спэцыялізаваных школ, школа мастацтваў імя М. Чуркіна. === Мэдыцына === Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка. === Культура === Дзейнічаюць раённы цэнтар культуры і народнай творчасьці, раённы дом рамёстваў, 2 бібліятэкі (цэнтральная і дзіцячая), раённы навукова-мэтадычны цэнтар. З 2001 году ў месьце штогод праходзіць Беларускі фэст камэрнай музыкі. == Забудова == === Плян === У Амсьціславе захаваўся гістарычны плян, у структуру якога ўваходзяць помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, а таксама помнікі археалёгіі (Траецкая, Замкавая і Дзявочая горы). Забудова галоўнай восі — 2—3-павярховыя дамы, цэнтру — 2—5-павярховыя. На вольных тэрыторыях уздоўж Магілёўскай шашы ўзводзяцца шматпавярховыя будынкі. У 1985 годзе зьявіўся праект рэгенэрацыі гістарычнага цэнтру, які прадугледжвае захаваньне старога пляну, яго рэканструкцыю з мэтай наданьня месту значэньня турыстычнага цэнтру. <gallery caption="Старыя мапы і пляны Амсьціслава" widths="150" heights="150" class="center"> Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1778).jpg|Праект, 1778 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1800) (2).jpg|Праект, 1800 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1833).jpg|Праект, 1833 г. Amścisłaŭ. Амсьціслаў (1912).jpg|1912 г. </gallery> === Вуліцы і пляцы === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 500px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | '''Афіцыйная назва''' || '''Гістарычная назва''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Варашылава вуліца || '''Шамаўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Калініна вуліца || '''Красная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Камсамольская вуліца || '''Бэрнардынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Камунарная вуліца || '''Манастырская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Карла Маркса вуліца || '''Правальная-Слабадзкая''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Кірава вуліца || '''Кармэліцкая''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Леніна вуліца || '''Кіеўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Пралетарская вуліца || '''Смаленская''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Рэспубліканская вуліца || '''Пустынская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Савецкая вуліца || '''Парадная''' вуліца |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Урыцкага вуліца || '''Пірагоўская''' вуліца |-style="background:#EEEEEE;" align="left" | Юрчанкі вуліца || '''Спаская''' вуліца{{Заўвага|[[:Файл:Мсьціслаўскі гісторыка-архэалёгічны музэй, мапа стагога Мсьціслава.jpg|Плян з гістарычна-археалягічнага музэю]]}} |} З [[урбананіміка|урбананімічнай]] спадчыны Амсьціславу да нашага часу гістарычныя назвы часткова захавалі вуліцы [[Вуліца Кармэліцкая (Амсьціслаў)|Кармэліцкая]] і [[Вуліца Пірагоўская (Амсьціслаў)|Пірагоўская]] (афіцыйна гэтыя назвы вярнулі 2 верасьня 2016 году<ref>[http://mstislaw.by/v-mstislavle-pereimenovali-ulicy-i-ploshhad В Мстиславле переименовали улицы и площадь] // Святло Кастрычніка. 2 верасьня 2016.</ref>). Гістарычны Рынак атрымаў назву ў гонар Пятра Мсьціслаўца. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай прамысловасьці. {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік прамысловых прадпрыемстваў Амсьціслава |- | * ААТ «Амсьціслаўскі масласырзавод» * філія РУВП «„Магілёўхлебпрам“ Амсьціслаўскі хлебазавод» * ПУП «Амсьціслаўскі каапнарыхтпрам» * ААТ «Амсьціслаўлён» |} == Турыстычная інфармацыя == [[Файл:Торговые ряды начало 20 века.jpg|значак|На гістарычным Рынку. [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|Гандлёвыя рады]]]] === Інфраструктура === Дзейнічае Амсьціслаўскі гістарычна-археалягічны музэй. З 2008 году ў месьце штогод праводзіцца сьвята сярэднявечнай культуры — «Рыцарскі фэст». Спыніцца можна ў мескім гатэлі. У ХІІ—ХІХ стагодзьдзяў Амсьціслаў стаў буйным цэнтрам ганчарных рамёстваў і архітэктурна-дэкаратыўнай керамікі<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі|к}}</ref>. Помнікі: [[Пётра Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]] (1986 год, каля езуіцкага касьцёла; 2001 год, на гістарычным Рынку) === Славутасьці === [[Файл:Фото путешествия по Беларуси 698.jpg|значак|Помнік [[Пётар Мсьціславец|Пятру Мсьціслаўцу]]]] * ''Помнікі археалёгіі'': [[Дзявочая гара]], [[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]], два селішчы (XVI—XVIII стагодзьдзі) * ''Помнікі грамадзянскай архітэктуры'' (XVIII — пачатак ХХ ст.), у тым ліку [[Будынак былой вайсковай установы (Амсьціслаў)|вайсковая ўстанова]], дом ліхвяра В. Віленкіна, [[Гандлёвыя рады (Амсьціслаў)|гандлёвыя рады]], гатэль «Лёндан», [[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|земская ўправа]], лямус, [[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|мужчынская гімназія]], павятовая вучэльня, пажарная вежа, паравы млын, пошта, [[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|скарбніца]], [[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] ([[Канстантынопальскі патрыярхат]]), у тым ліку брамы і агароджа (XIX ст.); [[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|царква Сьвятога Спаса]] (ХІХ ст.); [[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|царква Сьвятой Тройцы]] (1834, значна перабудаваная; [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскі патрыярхат]]); [[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа]] (1871, [[мураўёўкі|мураўёўка]]; Маскоўскі патрыярхат) ** ''Рымска-каталіцкія'': [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай]] (1775, [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|пацярпеў ад маскоўскай перабудовы 2-й паловы XIX ст.]]; цяпер царква Аляксандра Неўскага [[Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату|Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату]]), [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў]] (XVII ст.), [[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў]] (XVII—XIX стагодзьдзі) Каля падножжа Замкавай гары знаходзіцца крыніца Кагальны калодзеж — гідралягічны помнік прыроды мясцовага значэньня. === Страчаная спадчына === * [[Амсьціслаўскі замак|Замак]] (XIV ст.) * ''Помнікі сакральнай архітэктуры'' ** ''Праваслаўныя і грэцка-каталіцкія'': [[Тупічэўскі манастыр|манастыр Тупічэўскі Духаўскі]] (Канстантынопальскі патрыярхат), у тым ліку цэрквы Сьвятога Духа (1645), Сьвятога Мікалая, Ўвядзеньня Багародзіцы (1771) і Прачыстай Багародзіцы (1895); царква Сьвятога Апанаса ** ''Рымска-каталіцкія'': касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст), [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|кляштар бэрнардынаў]] (XVIII ст.), кляштар кармэлітак, кляштар марыявітак ** ''Юдэйскія'': сынагога (XVIІI ст.) == Галерэя == === Помнікі сакральнай архітэктуры === <gallery caption="Сакральныя будынкі" widths="150" heigths="150" class="center"> Кармяліцкі касьцёл 2.jpg|[[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар кармэлітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і кляштар кармэлітаў]] Галоўны алтар касьцёла.jpg|Касьцёл кармэлітаў, галоўны алтар Касцёл Святога Міхаіла Арханёла. Мсціслаў.jpg|[[Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Амсьціслаў)|Касьцёл і калегіюм езуітаў]] Вид с Замковой горы на колегиум иезуитов.JPG|Касьцёл езуітаў, бакавы фасад </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Фото путешествия по Беларуси 322.jpg|[[Царква Сьвятой Тройцы (Амсьціслаў)|Царква Сьвятой Тройцы]] Мсьціслаў, царква сьв. Аляксандра Неўскага і брама.jpg|[[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі Анёльскай і кляштар бэрнардынаў (Амсьціслаў)|Колішні касьцёл бэрнардынаў]], цяпер царква Аляксандра Неўскага Спасо Преображенская церковь.JPG|[[Царква Сьвятога Спаса (Амсьціслаў)|Спаская царква]] Мсціслаўскія замалёўкі 02.jpg|[[Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (Амсьціслаў)|Узьвіжанская царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]] </gallery> === Іншыя славутасьці === <gallery caption="Іншыя славутасьці" widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Замкавая гара.JPG|[[Замкавая гара (Амсьціслаў)|Замкавая гара]] Мсьціслаў, замкавы роў 3.jpg|Замкавы роў Мсьціслаў, земская ўправа.jpg|[[Будынак былой земскай управы (Амсьціслаў)|Земская ўправа]] Мужская гимназия alefirenko.JPG|[[Будынак былой мужчынскай гімназіі (Амсьціслаў)|Мужчынская гімназія]] </gallery><gallery widths="150" heigths="150" class="center"> Мсціслаў. Дваранскі сход.jpg|[[Будынак былога шляхецкага сходу і гатэлю «Парыж»|Шляхецкі сход і гатэль «Парыж»]] Мсьціслаў, скарбніцтва.jpg|[[Будынак былой скарбніцы (Амсьціслаў)|Скарбніца]] Мсьціслаў, павятовая вучэльня.jpg|Павятовая вучэльня Мсьціслаў, лямус 19 ст..jpg|Лямус </gallery> == Месты-сябры == {| class="wikitable standard collapsible collapsed" style="border: none; width: 100%; background-color: transparent;" !Пералік местаў-сяброў Амсьціслава |- | * [[Сіламяэ]], [[Эстонія]] |} == Асобы == * Ізраіль Басаў (1918—1994) — беларускі жывапісец і графік * [[Сымон Дубінаў]] (1860—1941) — жыдоўскі гісторык * [[Ільля Капіевіч]] (~1651—1714) — асьветнік, выдавец, пісьменьнік * [[Абрам Маневіч]] (1881—1942) — мастак-мадэрніст * [[Яўген Марцыноўскі]] (1874—1934) — навуковец-бактэрыёляг * [[Пётра Мсьціславец]] (~XVI ст.) — першадрукар і гравёр * [[Сьцяпан Палубес]] (~XVІI ст.) — кафляных справаў майстар * [[Міхась Ткачоў]] (1942—1992) — беларускі гісторык, археоляг, грамадзка-палітычны дзяяч * [[Алег Трусаў]] (нар. 1954) — беларускі археоляг, палітык і грамадзкі дзяяч == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/БелЭн|10}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|7-3}} * [[Уладзімер Караткевіч|Караткевiч У.]] Мсціслаў: Эсэ пра гісторыю і людзей адной зямлі — {{Менск (Мн.)}}: Беларусь, 1985. — 140 с. * [[Андрэй Мяцельскі|Мяцельскі А.]] Мсціслаўскае княства і ваяводства ў XII—XVIII cтст. — 2-е выд. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2014. — 664 с {{ISBN|978-985-08-1663-4}}. * [[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]], [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Старажытны Мсціслаў. — Менск: Полымя, 1992. — 109 с. * {{Літаратура/Геральдыка беларускіх местаў}} * {{Літаратура/ЭГБ|5}} * {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|6}} * Краснянский В. Г. Город Мстиславль: (Могилевской губернии): с 50 автотипиями. — Вильна, 1912. — 99 с. * Цыпин В. Евреи во Мстиславле. — Иер.: Скопус, 2006. — 366 с.: ил. {{ISBN|972-2-643-29-62}}. * Ясинский О. А., Гасенков В. Л. Мстиславль: историко-экономический очерк. ― Мн., 1975. == Вонкавыя спасылкі == * {{Radzima|mscislau}} * [[Сяргей Харэўскі]]. [https://web.archive.org/web/20070927022833/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=2291 Мсьціслаў. Падарожжа на край], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2006 г. * [http://www.horki.info Сайт штодзённых навінаў Горацкага і Мсьціслаўскага раёнаў] * [http://rzecz-pospolita.com/mscislaw0.php3 Інфармацыя на старонцы «Rzeczpospolita wirtualna — Kresy wschodnie»]{{ref-pl}} {{Навігацыйная група |назоў = Амсьціслаў у сучасным [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле]] [[Беларусь|Беларусі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Амсьціслаўскі раён |Магілёўская вобласьць }} {{Месты і мястэчкі гістарычнай Амсьціслаўшчыны}} [[Катэгорыя:Амсьціслаў| ]] cxq97pg3uzs1rmct0m29o2rsh1m3k48 Беларуская кухня 0 2328 2332837 2289714 2022-08-16T14:12:42Z W 11741 /* Рахунак стратаў */ +[[Літоўская кухарка]] wikitext text/x-wiki '''Белару́ская ку́хня''' фармавалася на працягу многіх тысячагодзьдзяў. Яе аснову складаюць стравы і прыёмы прыгатаваньня, агульныя для ўсіх славянскіх народаў, а таксама іншых індаэўрапейскіх народаў — балцкіх, германскіх і іншых. Як і ўсе старажытныя людзі, продкі [[беларусы|беларусаў]] пачаткова здабывалі ежу пры дапамозе [[зьбіральніцтва]], рыбалоўства і [[паляваньне|паляваньня]], пазьней зьявіліся земляробства і жывёлагадоўля. Да нядаўняга часу ў рацыёне большасьці насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] абсалютна пераважалі [[Вэгетарыянства|вэгетарыянскія]] стравы — са збожжа, бабовых культур, агародніны, малака і малочных прадуктаў, насеньня лёну і канапель, прадуктаў зьбіральніцтва — грыбоў, ягад, садавіны, [[мёд]]у. Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да летувіскай. На працягу XIII—XIX стагодзьдзяў на яе фармаваньне (асабліва ў прывілеяваных клясаў) аказвалі значны ўплыў польская і нямецкая кухні, а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў — [[Габрэйская кухня|габрэйская]] і [[Кухня татараў Беларусі|татарская]], у меншай ступені француская, італьянская, [[вугорская кухня|вугорская]] і [[ангельская кухня|ангельская]]. З XIX стагодзьдзя найбольшы ўплыў аказвае [[расейская кухня]]. == Стравы == [[Файл:Babka Potato Dish-2.jpg|значак|[[Бабка]]]] Са старажытных часоў аснову сельскай гаспадаркі продкаў сучасных беларусаў складала вытворчасьць збожжа. Асноўным прадуктам харчаваньня быў чорны [[хлеб]] з жытняй мукі, часта з дадаткамі ячменнай, пшанічнай, грэцкай, аўсянай. Адносна распаўсюджанай была выпечка з грэцкай мукі. Мучныя вырабы з пытляванай пшанічнай мукі ([[пірог|пірагі]], [[бліны]], [[каравай|караваі]]) выпякаліся ў асноўным на [[Сьвяты Беларусі|сьвяты]]. Дагэтуль чорны хлеб у Беларусі ў вялікай пашане, зь ім ядуць і першыя, і другія стравы. Апроч хлеба, з мукі вараць [[каша|кашы]], робяць [[клёцкі]], [[лазанкі]], [[калдуны]] і г. д. Самая папулярная гародніна — [[капуста]], якую вараць, тушаць, квасяць, рыхтуюць [[бігас]] і г. д., а таксама [[буракі (расьліна)|буракі]] (зь якіх у прыватнасьці гатуюць славуты [[халаднік]]) і [[морква]]. Круглы год не сыходзіць са стала [[бульба]], зь якой у Беларусі ўпершыню пазнаёміліся ў XVIII стагодзьдзі, пачалі вырошчваць на пачатку XIX стагодзьдзя, а да канца XIX стагодзьдзя яна стала асновай рацыёну. Бульбу вараць, тушаць, смажаць, запякаюць, фаршыруюць. Зь яе гатуюць супы і салаты, піражкі і хрушчы. Смачная бульба ў спалучэньні з грыбамі, сьвінінай. Асабліва вядомыя стравы з сырой дранай бульбы (запазычаныя калісьці зь нямецкай кулінарыі) — [[бабка]], бліны, [[дранікі]], [[клёцкі]], [[капытка]]. Таксама з бульбы гатуюць [[камы]], [[смажанік]], розныя [[запяканка|запяканкі]]. === Мясныя === Мясныя стравы даўней гатавалі ў асноўным на сьвяты, пераважна зімовыя. [[Дзічына]] таксама была найбольш даступная ўвосень і зімой. Сярод мясных прадуктаў асноўнае месца займалі вырабы са [[сьвініна|сьвініны]], значна меней (але больш, як сёньня) спажывалася [[бараніна|бараніны]], яшчэ менш — [[ялавічына|ялавічыны]]. Сьвіней забівалі пераважна ў лістападзе-студзені, а таксама вясной; найбольш часта перад Калядамі (старажытны, яшчэ з паганскіх часоў, звычай). З нарэзанага мяса або мяснога фаршу выраблялі [[кілбасы]]; зь пячонкі, крыві з дадаткам мукі, крупаў — [[кішка|кішку]]; сьвіныя страўнікі таксама начынялі фаршамі (кіндзюк, шкалондза, або каўбух); вырабялі студні, [[сальцісон]]ы, рулеты, вэндзілі шынкі (сьвіныя лапаткі са скурай), кумпякі (лапаткі, зь якіх здымалі скуру, каб засаліць разам з салам), рэбры, галёнкі (верхнія часткі ног, аддзеленыя ад шынак і кумпякоў), сьвіныя вушы. Саланіну, каўбасы, вяндліну захоўвалі да цяжкіх сельскагаспадарчых работ — сенакосу, жніва. У сёньняшняй беларускай кулінарыі перавагу аддаюць мясу, тушанаму з агароднінай і грыбамі, запечанаму з сырам і г. д. Адна з найбольш славутых страў — мачанка ([[верашчака]], але таксама гатуюць [[смажанка|смажанку]], [[зразы]], [[біткі]] й [[тэфтэлі]]). [[Прыправы]] — перац, каляндру, [[часнок]], пятрушку і інш. — выкарыстоўваюць памяркоўна. === З хатняй птушкі === З хатняй птушкі найбольш звыклымі былі куры, качкі, гусі; у XVI стагодзьдзі зьявіліся індыкі. Асноўнай мэтай гадоўлі птушкі было атрыманьне яек. У сялянскім рацыёне птушынае мяса было рэдкасьцю, яго спажывалі пераважна як дыетычную ежу пры хваробах, часьцей прадавалі на рынку ці выплочвалі ў якасьці натуральнай даніны. Традыцыйным далікатэсам былі вэнджаныя «паўгускі», вяленыя качкі. Печаная ці смажаная гусь з грыбамі, ці фаршыраваная кашай — традыцыйная беларуская страва, вядомая з многіх літаратурных крыніцаў. === Малочныя === Малочных прадуктаў раней спажывалася значна меней, чым сёньня (менш за 100 л. на чалавека ў год у пераліку на цэльнае [[малако]]). Мясцовая «чырвоная» парода буйной рагатай жывёлы не вызначалася высокімі надоямі, а значную частку статка складалі валы. Асноўным сродкам кансэрвацыі і галоўнай формай спажываньня малака быў [[сыр]] (толькі тварожны), які елі пераважна ў сьвяты. Сыр высушваўся да крамянасьці, яго крышылі нажом або ссалі як [[цукеркі]]. Больш распаўсюджаным, чым сёньня, быў сыр з казінага малака. Фэрмэнтаваны (сычужны) сыр быў да 18 ст. экзатычным артыкулам імпарту, мала вядомым нават прывілеяваным саслоўям. Яго мясцовая вытворчасьць пачалася толькі ў 19 стагодзьдзі. Яшчэ менш, чым сыру, ужывалася сьмятаны і [[масла]], якімі, як і цэльным малаком, «забельвалі» супы ([[зацірка]]), кашы і інш. стравы. Больш спажывалася расьліннага тлушчу ў форме алею (ільнянага і канаплянага, у вышэйшых клясаў часам і алівы). Алеем штодзённа запраўлялі кашы, прыпраўлялі селядцоў. Канаплянае насеньне таксама пражылі (у позьнія часы з бульбай). === Рыбныя === Рыба ў Беларусі спажывалася пераважна мясцовая, прэснаводная, асабліва шмат у пэрыяд [[пост|пастоў]]. Папулярнымі былі ліні, асятры, шчупакі, мянтузы, ляшчы, [[акунь|акуні]] і г. д., зь якіх варылі юшку, рабілі рыбныя клёцкі («галкі»), а таксама вэндзілі, салілі. Селядцы былі ці не адзінай марской рыбай, даступнай, хаця б на сьвяты, усім пластам грамадзтва. Прывілеяваныя клясы калі-некалі спажывалі таксама [[траска|траску]]. Найбольш сытным пэрыядам у годзе быў прамежак паміж Калядамі і Масьленіцай (мясаед), калі спажывалася найбольш мясных прадуктаў. Такі рытм у пэўным сэнсе дапамагаў прыстасавацца да дэфіцыту асноўных прадуктаў харчаваньня. Вясной запасаў ежы бракавала, тады меню разнастаілі шчаўём, крапівой, [[баршчэўнік]]ам, лебядой, карэньнем заячай капусты, бацьвіньнем, маладымі парасткамі хвоі, «мязгой» — яшчэ не зацьвярдзелай абалонай асіны і бярозы. Голад быў звычайнай зьявай у жыцьці прыгоннай вёскі, а ў часы неўраджаяў, войн, эпідэмій — таксама ў гарадах. == Напоі == === Алькагольныя === Самымі старажытнымі алькагольнымі напоямі былі [[піва]] і мёд. Піва выраблялася толькі верхняй фэрмэнтацыі, звычайна малога мацунку (2-3 аб.%), але спажывалася ў значнай колькасьці, у пэўным сэнсе замяняючы прахаладжальныя напоі. Піва было нетрывалым, але яго варылі (асабліва ў фальварках) досыць часта. У параўнаньні з сучаснасьцю значна больш распаўсюджаным было піва цалкам ці часткова з пшанічнага соладу ([[Белае піва|«белае»]]). Піўныя поліўкі (з жаўткамі, тварагом, сьмятанай — [[граматка]]) да 19 стагодзьдзя замянялі сярэдняму клясу [[кава|каву]] і [[гарбата|гарбату]]. Пітны мёд, у залежнасьці ад прапорцыі мёду і вады ды ступені перагонкі, меў мацунак ад 12% да 50%; асабліва цаніўся мёд, які «сыцілі» ў [[Коўна|Коўне]]. У адрозьненьне ад Расейскай дзяржавы, вытворчасьць і спажываньне алькагольных напояў былі істотна дэцэнтралізаваныя. Хаця сяляне мусілі набываць іх толькі ў корчмах, што належалі іх панам, яны маглі вырабляць пэўную колькасьць самастойна на галоўныя царкоўныя сьвяты або на вясельле; магдэбурскія гарады мелі на выключнае права вытворчасьці і продаж напояў у корчмах, што належалі магістратам; існавалі таксама адмысловыя мядовыя брацтвы, сябры якіх мелі права самастойнага вырабу пэўнай колькасьці напояў у [[канун]] вялікіх сьвятаў. [[Віно]] ўжывалася ў літургічнай практыцы праваслаўнай і каталіцкай царквы, а таксама было артыкулам раскошы. Яно імпартавалася з [[Малдова|Малдовы]] (царкоўныя кагоры), з [[Грэцыя|Грэцыі]] (мальвазія), з 16 ст. найбольшую папулярнасьць сярод шляхты набыло віно з [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] (асабліва [[такай]]). У 17-18 ст. пашырылася мода на рэйнскія (якія ў Рэчы Паспалітай пілі з [[цукар|цукрам]]) і францускія віны. [[Гарэлка]] (вино горелое) зьявілася ў ВКЛ ў канцы 15 ст. і па меры зьмяншэньня выдаткаў на яе вытворчасьць паступова выцясьняла піва і асабліва мёд, з канца 17- пач. 18 ст. заняўшы месца асноўнага алькагольнага напою. У залежнасьці ад ступені дыстыляцыі яе мацунак вагаўся ад 15-20% (г.зв. простая) да [[акавіта|«акавіты»]] (каля 70%). Папулярнымі напоямі шляхты былі розныя лікёры, настойкі і наліўкі на аснове гарэлкі, з дадаткам зёлак, мёду, спэцыяў, ягад, цукру — [[зуброўка]], [[крупнік]], [[крамбамбуля (напой)|крамбамбуля]], [[траянка]] і г. д. === Неалькагольныя === Зь неалькагольных напояў у беларусаў былі папулярныя бярозавы і кляновы сокі, якія нарыхтоўвалі ў сакавіку, спажывалі ня толькі ў сьвежым, але і ў зброджаным выглядзе: зьлівалі ў кадку, дадавалі дрожджы, некалькі галінак парэчак для паляпшэньня смаку і насыпалі авёс, які, прарастаючы на паверхні, ахоўваў сок ад пылу. Такі напой мог захоўвацца да сенакосу; у Польшчы «бярозавая юшка» служыла аб’ектам сталых кпінаў над літоўцамі і беларусамі. Іншым традыцыйным напоем быў хлебны квас, які выраблялі досыць салодкім. І квас, і [[Бярозавік|бярозавы сок]] летам выкарыстоўвалі для прыгатаваньня халаднікоў. Папулярнымі былі адвары розных зёлак (ліпавага квецьця, дзіванны), [[зьбіцень]], узвары зь яблыкаў, груш. [[Кава]] распаўсюдзілася ў Рэчы Паспалітай з канца 17 стагодзьдзя (традыцыйна лічыцца, што першая буйная партыя трапіла як трафэй пры перамозе над туркамі ў Венскай бітве 1683 году). Вельмі хутка кава набыла вялікую папулярнасьць сярод шляхты і мяшчанаў і пачала лічыцца адным з «сармацкіх» нацыянальных сымбаляў; ніжэйшыя саслоўі імітавалі каву з пражаных жалудоў, ячменя, цыкорыі. З [[гарбата]]й шляхта пазнаёмілася ў сяр. 18 стагодзьдзя, але да падзелаў дзяржавы яна так і не набыла папулярнасьці, маючы рэпутацыю толькі аптэчнага сродку. == Рахунак стратаў == За савецкі пэрыяд з побыту беларусаў «вымыліся» ня толькі стравы былых прывілеяваных класаў, але і істотна спрасьцілася ды зьбяднілася і мэню нашчадкаў былых прыгонных сялянаў, якое ў асноўным уніфікавалася з мэню ўсяго насельніцтва былога [[СССР]], асабліва з расейцамі. Амаль цалкам зьніклі многія карняплоды ([[бручка]], [[пастарнак]] і г. д.), [[бабовыя]] расьліны ([[бабы (гародніна)|бабы]], [[сачавіца]]) выпечка з грэцкай мукі, традыцыйныя [[прыправы]] ([[мацярдушка]], [[бядрынец]] і г. д.), многія вэнджаныя вырабы ([[паўгускі]], [[кіндзюк]]), стравы з бараніны, канаплянага насеньня, традыцыйныя гатункі сыру і масла і г. д. Гісторыю харчаваньня, кулінарыі і гастранаміі ў Беларусі можна ўмоўна падзяліць на некалькі пэрыядаў: * Харчаваньне ў дагістарычны і старажытна-рускі пэрыяд * [[Харчаваньне ў пэрыяд ВКЛ]] (сяр. XIII ст. — 1795) * [[Харчаваньне ў пэрыяд Расейскай імпэрыі]] (1772—1917) * Харчаваньне ў савецкі пэрыяд (1917—1991) * Харчаваньне ў пэрыяд незалежнай Беларусі (з 1991) Першыя польскія кулінарныя кнігі — «Compendium ferculorum» кухмістра Ст. Чарнецкага (1682), «Кухар дасканалы» [[Войцех Вінцэнты Вялёндка|В. Вялёндкі]] (1786) — атрымалі адносна шырокае распаўсюджаньне і ў ВКЛ. Спробы зафіксаваць і сыстэматызаваць традыцыі прыгатаваньня, захоўваньня і спажываньня ежы і пітва ў кнігах у Беларусі пачаліся толькі ў XIX ст. — «Кухар добра навучаны» (1830) [[Ян Шытлер|Яна Шытлера]], «Літоўская гаспадыня» Г. Цюндзявіцкай (1848), «[[Літоўская кухарка]]» В. Завадзкай (1874). Пасьля рэформы 1861 году і асабліва пад час аграрнага крызісу 1880-х гадоў узрасла цікавасьць да матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага сялянства, якая ў гэты час імкліва пазбаўлялася спадчыны прыгоньніцтва. Пачынальнікі беларускай этнаграфіі фіксавалі рэцэпты традыцыйных народных страваў, рытуалы спажываньня ежы і прылады яе прыгатаваньня і г. д. Аднак гэтая праца насіла безсыстэмны характар. Разам з тым, палітычныя катаклізмы першай паловы XX стагодзьдзя цалкам зьнішчылі цэлыя сацыяльныя клясы былой Беларусі — шляхту і мяшчанства, носьбітаў больш высокай матэрыяльнай і духоўнай культуры, у тым ліку кулінарнай. Ідэя пра існаваньне ці магчымасьць рэканструкцыі ўласна беларускай нацыянальнай кухні ўзьнікла значна пазьней, толькі пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], і да канца XX стагодзьдзя адзінай крыніцай такой рэканструкцыі лічылася этнаграфічная спадчына былога прыгоннага сялянства, зафіксаваная ў пэрыяд распаду яго традыцыйнага ладу жыцьця. Задача стварэньня паўнавартаснай беларускай нацыянальнай кулінарнай і гастранамічнай культуры, якая абапіраецца як на «народныя», так і на «высокія» традыцыі, дагэтуль застаецца актуальнай. == Глядзіце таксама == * [[Канцэпты]] == Літаратура == {{Крыніца НашаЕжа|[[Алесь Белы]]}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20131202230432/http://www.rh.by/by/250/10/7753/ Аляксандра Парахня. Традыцыйная стравы Мядзельшчыны непаўторныя сярод беларускіх] // «[[Рэгіянальная газета]]» * [http://zviazda.by/2014/11/60527.html Дранікі ў аўтарскім выкананні, або Як смажаны сом можа падтрымаць туріндустрыю] // «Звязда» {{Беларусы}} [[Катэгорыя:Беларуская кухня| ]] 31lrsos4vj54bnsa0aodxcdpjml2meb Харчаваньне ў пэрыяд ВКЛ 0 2330 2332839 2176868 2022-08-16T14:14:20Z W 11741 /* Кулінарныя кнігі */ +[[Літоўская кухарка]] wikitext text/x-wiki Са старажытных часоў аснову сельскай гаспадаркі продкаў сучасных беларусаў і летувісаў складала вытворчасьць збожжа. Асноўным прадуктам харчаваньня быў [[хлеб]] з [[жыта|жытняй]] [[мука|мукі]], часта з дадаткамі [[ячмень|ячнай]], [[пшаніца|пшанічнай]], [[грэчка|грэцкай]], [[авёс|аўсянай]]. Адносна распаўсюджанай была выпечка з грэцкай мукі — [[таўчонік]]і, [[шалтанос]]ы і г. д. Мучныя вырабы з пытляванай пшанічнай мукі ([[пірог|пірагі]], [[бліны]], [[каравай|караваі]]) выпякаліся ў асноўным на сьвяты. == Збожжа і гародніна == Ва ўмовах [[дэфіцыт]]у мясной ежы важнай крыніцай бялку былі [[струкавыя]] — [[боб]], [[гарох]], [[сачавіца]], з [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]] [[фасоля]] («нямецкі гарох»). Улюбёнай стравай многія стагодзьдзі быў вараны гарох са смажанымі [[шкварка]]мі, гарохавы [[кісель]] (а таксама аўсяны). Самай папулярнай гароднінай была [[капуста]], якую імкнуліся назапасіць на зіму (салёную, квашаную), а таксама [[караняплоды]] ([[рэпа]], [[бурак]]і, [[морква]], [[бручка]], [[пастарнак]]), [[агуркі]]. [[Бульба]] зьявілася ў першай трэці 18 стагодзьдзя, але шырока распаўсюджвацца пачала ў апошнія гады існаваньня ВКЛ. Істотнай рысай кулінарыі ўсіх народаў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] было ўжываньне вялікай колькасьці [[часнок|часнаку]] й [[цыбуля рэпчатая|цыбулі]]. [[Грыбы]] (салёныя, сушаныя, у парашку) ўжываліся як неабходны араматычна-смакавы дадатак да [[супы|супоў]], [[соўсы|соўсаў]], мясных і рыбных страваў, сэзонна як самастойная страва. == Да 16 стагодзьдзя == Да [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] мэню [[шляхта|шляхты]], [[мяшчанства]] і [[сялянства]] не пасьпелі істотна разысьціся. Заможныя пласты грамадзтва ў асноўным спажывалі тыя самыя прадукты харчаваньня, што і нізы, толькі лепшай якасьці і больш рэгулярна; імпартаваныя прадукты ([[віно]], [[цукар]], [[спэцыі]]) спажываліся эпізадычна. У далейшым сарматызм спрыяў захаваньню ў мэню нават [[магнатэрыя|магнатэрыі]] значнай колькасьці вельмі простых страў, што забясьпечвала пэўную еднасьць кулінарных традыцыяў розных сацыяльных пластоў. == 16—19 стагодзьдзі == Рэвалюцыя цэн 16 стагодзьдзя стварыла працяглы попыт на таннае збожжа ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]], што стымулявала запрыгоньваньне сялянаў праз стварэньне [[фальварак|фальваркаў]], валочную памеру, даючы магчымасьць пануючаму саслоўю атрымліваць гарантаваную зямельную рэнту, не клапоцячыся пра паляпшэньне агратэхнікі, разьвіцьцё прамысловасьці і ўнутранага гандлю — нягледзячы на тое, што значная частка прыбытку ад зьнешняга гандлю асядала ў руках пасярэднікаў (купецтва [[Гданьск]]а і [[Рыга|Рыгі]]). З канца 16 стагодзьдзя Рэч Паспалітая, у тым ліку ВКЛ, ператварылася па сутнасьці ў рэгіён [[монакультура|монакультуры]]: галоўнай крыніцай нацыянальнага даходу зрабіўся экспарт таннага збожжа праз балтыйскія порты. Узмацненьне сацыяльнай дыфэрэнцыяцыі ў 16 стагодзьдзі зьменшыла магчымасьці [[зьбіральніцтва]], [[паляваньне|паляваньня]] і [[рыбалоўства]] для непрывілеяваных саслоўяў. У выніку штодзённае мэню пераважнай большасьці насельніцтва — сялянаў — зьвялася пераважна да расьліннай ежы, у першую чаргу да хлеба і іншых мучных страў, а таксама [[кашы|каш]]. Аднабаковая арыентацыя сельскай гаспадаркі на земляробства, якая захоўвалася да канца [[19 стагодзьдзе|19 стагодзьдзя]], закансэрвавала адсталую, дысбалянсаваную структуру грамадзтва, прычынілася да інтэлектуальнай дэградацыі большасьці насельніцтва [[ВКЛ|Літвы]] й [[Жамойць|Жамойці]], зьбядненьня вобразнага шэрагу ды эстэтычнага арсэналу, запаволіла і абцяжарыла адаптацыю да рынкавых дачыненьняў. == Уплыў суседніх краін == Кухня шляхты і гарадзкога патрыцыяту ВКЛ з 16 стагодзьдзя, асабліва зь [[Люблінская вунія|Люблінскай уніі]] [[1569]] году, трапіла пад уплывы [[польская кухня|польскай кухні]], якая, у сваю чаргу, шмат запазычыла з [[італьянская кухня|італьянскай]] (асабліва [[зеляніна|зеляніну]], [[салаты]]), [[нямецкая кухня|нямецкай]], [[вугорская кухня|вугорскай]], пазьней [[француская кухня|францускай]] кулінарыі. У выніку да [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзя]] сфармавалася гэтак званая «старапольская кухня»; асноўны комплекс яе страваў, прыёмаў прыгатаваньня і рытуалаў спажываньня быў адзіным на ўсёй культурнай прасторы Рэчы Паспалітай, але ў ВКЛ меў таксама яскрава выражаныя асаблівасьці, якія караніліся ў больш архаічным гаспадарчым ладзе славян і балтаў, большай даступнасьці [[дзічына|дзічыны]] і прадуктаў зьбіральніцтва, рэгіянальным патрыятызьме, часткова ва ўплывах суседняй [[Маскоўскае княства|Масковіі]], [[праваслаўная царква|праваслаўнай царквы]], літоўскіх [[татары|татараў]], [[караімы|караімаў]] і г. д. Асобным каналам рэцэпцыі кулінарных інавацыяў была [[габрэйская кухня]]. Галоўнымі рысамі «старапольскай кухні» былі: празьмерная [[тлустасьць]] страваў; надзвычай востры ды кіслы смак (праз выкарыстаньне вялікай колькасьці спэцыяў, [[воцат]]у і г. д.), часта ў спалучэньні з салодкім; імкненьне ня так да вытанчанага смаку, як да вялізарнай колькасьці ежы, якая мусіла сьведчыць пра сацыяльны статус гаспадара. Нават ніжэйшыя пласты грамадзтва намагаліся імітаваць гэтыя рысы, прынамсі пад час найбольшых царкоўных ды сямейных сьвятаў, перадусім Божага Нараджэньня ([[Каляды (сьвята)|Каляд]]) і [[Вялікдзень|Вялікдню]], а таксама [[вясельле|вясельля]]. == Уплыў царквы == Афіцыйны царкоўны каляндар са складанай сыстэмай [[пост|пастоў]] (у [[каталіцкая царква|каталіцкім]] календары поснымі былі да 192 дзён году, зь іх 51 складалі сьціслыя пасты), а таксама архаічная [[паганства|паганская]] абраднасьць накладалі істотныя абмежаваньні на структуру харчаваньня ў канкрэтныя пэрыяды году і дні тыдня. Праваслаўны пост быў яшчэ больш сьціслым, вымагаючы адмову ня толькі ад мясных, але і ад малочных прадуктаў і яек. Рацыён істотна вагаўся ў залежнасьці ад сэзону: найбольш сытным пэрыядам у годзе быў прамежак паміж [[Каляды|Калядамі]] і [[Масьленіца]]й (мясаед), калі спажывалася найбольш мясных прадуктаў. Такі рытм у пэўным сэнсе дапамагаў прыстасавацца да дэфіцыту асноўных прадуктаў харчаваньня. Вясной запасаў ежы бракавала, тады мэню разнастаілі [[шчаўё]]м, [[крапіва|крапівой]], [[лебяда (расьліна)|лебядой]], карэньнем [[заячая капуста|заячай капусты]], [[бацьвіньне (расьлінная маса)|бацьвіньнем]], маладымі парасткамі [[хвоя|хвоі]], «мязгой» — яшчэ не зацьвярдзелай абалонай [[асіна|асіны]] і [[бяроза (дрэва)|бярозы]]. Голад быў звычайнай зьявай у жыцьці прыгоннай вёскі, а ў часы [[неўраджай|неўраджаяў]], [[вайна|войнаў]], [[эпідэмія]]ў — таксама ў гарадах. == Садавіна == [[Фрукты]] ды [[ягады]] спажываліся амаль выключна мясцовыя ([[яблык]]і, [[груша|грушы]], [[сьліва|сьлівы]], [[вішня|вішні]], [[парэчка|парэчкі]]), з 17 стагодзьдзяў на сталах магнатэрыі, пазьней — сярэдняй і дробнай шляхты, мяшчанаў — зьявіліся [[цытрусавыя]]. З пачатку 18 стагодзьдзя іх пачалі вырошчваць у мясцовых [[аранжарэя]]х, пачалі вырабляць [[ліманад]]ы, [[аранжады]]. == Малочныя прадукты == [[Малочныя прадукты|Малочных прадуктаў]] спажывалася значна меней, чым сёньня (менш за 100 л. на чалавека ў год у пераліку на цэльнае [[малако]]). Мясцовая «чырвоная» парода буйной рагатай жывёлы не вызначалася высокімі надоямі, а значную частку статка складалі [[вол|валы]]. Асноўным сродкам кансэрвацыі і галоўнай формай спажываньня малака быў [[сыр]] (толькі [[тварожны сыр|тварожны]]), які елі пераважна ў сьвяты. Сыр высушваўся да крамянасьці, яго крышылі нажом або ссалі як [[цукеркі]]. Больш распаўсюджаным, чым сёньня, быў сыр з [[каза|казінага]] малака. Фэрмэнтаваны (сычужны) сыр быў да 18 стагодзьдзя экзатычным артыкулам імпарту (з [[Прусія|Прусіі]], [[Галяндыя|Галяндыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]]), мала вядомым нават прывілеяваным саслоўям. Яго мясцовая вытворчасьць пачалася толькі ў 19 стагодзьдзя. Яшчэ менш, чым сыру, ужывалася [[сьмятана|сьмятаны]] і [[масла]], якімі, як і цэльным малаком, «забельвалі» супы, кашы і іншыя стравы. Больш спажывалася [[расьлінныя тлушчы|расьліннага тлушчу]] ў форме [[алей|алею]] ([[лён|ільнянога]] і [[каноплі|канаплянага]], у вышэйшых клясаў часам і [[аліва|алівы]]). Алеем штодзённа запраўлялі кашы, прыпраўлялі [[селядзец|селядцоў]]. Канаплянае насеньне таксама пражылі (у позьнія часы з бульбай). == Мясныя прадукты == Сярод мясных прадуктаў асноўнае месца займалі вырабы са [[сьвініна|сьвініны]], значна меней (але больш, як сёньня) спажывалася [[бараніна|бараніны]], яшчэ менш — [[ялавічына|ялавічыны]]. [[Сьвіньня|Сьвіней]] забівалі пераважна ў [[лістапад]]зе — [[студзень|студзені]], а таксама вясной; найбольш часта перад Калядамі (старажытны, яшчэ з паганскіх часоў, звычай). З нарэзанага мяса, пазьней зь мяснога фаршу выраблялі [[кілбасы]]; з [[пячонка|пячонкі]], крыві з дадаткам мукі, [[крупы|крупаў]] — кішку ([[жамойцкая мова|па-жамойцку]] — ''vėdaraі'') сьвіныя страўнікі таксама начынялі [[фарш]]амі (гэтак званымі ''skilándis'' або шкалондза, ці каўбух); выраблялі [[студзень|студні]], [[сальцісон]]ы, [[рулет]]ы, вэндзілі [[шынка|шынкі]] (сьвіныя лапаткі са скурай), [[кумпяк]]і (лапаткі, зь якіх здымалі скуру, каб засаліць разам з [[сала]]м), рэбры, [[галёнка|галёнкі]] (верхнія часткі ног, аддзеленыя ад шынак і кумпякоў), сьвіныя вушы. Салілі сала, ператаплівалі [[здор]]. Вэнджаньне было больш распаўсюджана ў [[Жмудзь|Жмудзі]], для этнічнай [[ВКЛ|Літвы]] (Беларусі) больш характэрнай была [[засолка]] ды [[вяленьне]] мяса. == Стравы з птушкі == З хатняй птушкі найбольш звыклымі былі [[курыца (птушка)|куры]], [[качка|качкі]], [[гусь|гусі]]; у 16 стагодзьдзі зьявіліся [[індык]]і. Асноўнай мэтай гадоўлі птушкі было атрыманьне яек. У сялянскім рацыёне птушынае мяса было рэдкасьцю, яго спажывалі пераважна як дыетычную ежу пры хваробах, часьцей прадавалі на рынку ці выплачвалі ў якасьці натуральнай даніны. Традыцыйным далікатэсам былі вэнджаныя «[[паўгускі]]», вяленыя качкі. Гусей было прынята забіваць на пачатак лістапада (асабліва на [[Сьвята Сьвятога Марціна|Сьвятога Марціна]] — [[11 лістапада]], згодна з агульнаэўрапейскім звычаем); вытоплівалі гусіны «[[шмалец]]», які лічыўся найбольш далікатэсным тлушчам. Печаная ці смажаная гусь з грыбамі, ці фаршыраваная кашай — традыцыйная літоўская ([[беларуская кухня|беларуская]]) й жамойцкая ([[летувіская кухня|летувіская]]) страва, вядомая з многіх літоўскіх крыніцаў. == Соль == [[Соль]], неабходная для кансэрвацыі мясных і рыбных прадуктаў, у ВКЛ не выварвалася: у паўночнай і цэнтральнай вобласьці дзяржавы яна прывозілася з [[Балтыка|Балтыкі]] па [[Нёман]]е і [[Дзьвіна|Дзьвіне]], з [[Польшча|Польшчы]]; на поўдзень і захад — з [[Крымская паўвыспа|Крыму]] і польскай [[Вялічка (горад)|Вялічкі]] гэтак званымі «[[чумакі|чумакамі]]». == Стравы з рыбы == Разам з сольлю прывозілі селядцоў ([[Галяндыя|галяндзкіх]], [[Нарвэгія|нарвэскіх]], [[Шатляндыя|шатляндзкіх]]), якія зьяўляліся адным з галоўных артыкулаў імпарту. Як самастойны прадукт увозіўся таксама [[лёк]] (селядцовы [[рассол]]). Селядцы былі ці не адзінай марской рыбай, даступнай, хаця б на сьвяты, усім пластам грамадзтва. Заможныя жыхары ВКЛ калі-некалі спажывалі таксама [[траска|траску]]. [[Ікра]] («кавіёр»), [[вустрыцы]], [[смаўжы]] і іншыя экзатычныя прадукты распаўсюдзіліся пад францускім уплывам у 18 стагодзьдзі толькі сярод магнатэрыі. Адносна даступнай была рачная рыба ([[лінь|ліні]], [[асётр|асятры]], [[шчупак]]і, [[мянтуз]]ы, [[лешч|ляшчы]], [[акунь|акуні]] і г. д.), зь якой варылі [[юшка|юшку]], рыбныя [[клёцкі]] («галкі»), а таксама вэндзілі, салілі. == Спэцыі == Істотнай рысай магнацкай і шляхецкай кухні 17 — 18 стагодзьдзяў было ўжываньне вялікай колькасьці разнастайных спэцыяў, — [[перац|перцу]], [[шафран]]у, [[маяран]]у, [[базылік]]у, [[цынамон]]у, [[кардамон]]у, [[аніс]]у, [[мігдалы|мігдалаў]]. Частка спэцыяў ды прыпраў мясцовага паходжаньня была даступнай і адносна шырокім пластам грамадзтва — [[кмен]], [[каляндра]], [[бабкі]] (лаўровае лісьце), [[муштарда]], [[ядловец]], вішнёвае ды [[дуб]]овае лісьце і г. д. == Салодкія прадукты == З салодкіх прадуктаў з глыбокай старажытнасьці быў шырока распаўсюджаны [[мёд]]. Трысьняговы цукар пачалі імпартаваць ў 16 стагодзьдзі з Заходняй Эўропы («канар») і [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] («кандыс»), ён быў значна даражэй за мёд і недаступны абсалютнай большасьці. У сялянаў у якасьці дэсэртных ужываліся [[саладуха]], [[кулага]], [[мурза (страва)|мурза]] — стравы з [[солад]]у, мукі, ягад, часам з дадаткам мёду. == Напоі == === Піва === Самымі старажытнымі алькагольнымі напоямі і славян, і балтаў былі [[піва]] і [[пітны мёд|мёд]]. Піва выраблялася толькі верхняй [[фэрмэнтацыя|фэрмэнтацыі]], звычайна малога мацунку (2 — 3 аб.%), але спажывалася ў значнай колькасьці, замяняючы шляхце і мяшчанам [[прахаладжальныя напоі]] (што тлумачылася і недаверам да пітной вады, якая ва ўмовах нізкай [[гігіена|гігіены]] часта служыла крыніцай захворваньняў). Піва было нетрывалым, але яго варылі (асабліва ў фальварках) досыць часта, таму натуральным лічылася мець вялікія запасы [[солад]]у. У параўнаньні з сучаснасьцю значна больш распаўсюджаным было піва цалкам ці часткова з пшанічнага соладу («[[белае піва|белае]]»). Піўныя [[поліўка|поліўкі]] (з жаўткамі, [[тварог|тварагом]], сьмятанай) да 19 стагодзьдзя замянялі сярэдняму клясу [[кава|каву]] й [[гарбата|гарбату]]. Пітны мёд, у залежнасьці ад прапорцыі [[мёд]]у і вады ды ступені [[перагонка|перагонкі]] ([[паўтарак]], [[двайняк]], [[трайняк]]) меў мацунак ад 12% да 50%; асабліва цаніўся мёд, які «сыцілі» ў [[Коўна|Коўне]]. У адрозьненьне ад Расейскай дзяржавы, вытворчасьць і спажываньне алькагольных напояў былі істотна дэцэнтралізаваныя. Хаця сяляне мусілі набываць іх толькі ў [[карчма|корчмах]], што належалі іх панам (глядзіце [[Прапінацыя]]), яны маглі вырабляць пэўную колькасьць самастойна на галоўныя царкоўныя сьвяты або на вясельле; [[магдэбургскае права|магдэбургскія]] гарады мелі прывілеі ад вялікіх князёў на выключнае права вытворчасьці і продаж напояў у корчмах, што належалі [[магістрат]]ам; існавалі таксама адмысловыя мядовыя брацтвы, сябры якіх мелі права самастойнага вырабу пэўнай колькасьці напояў у [[канун]]ы вялікіх сьвятаў. === Віно === Віно ўжывалася ў [[літургія|літургічнай]] практыцы праваслаўнай (РПЦ Кіева) і каталіцкай царквы, а таксама было артыкулам раскошы. Яно імпартавалася з [[Малдова|Малдовы]] (царкоўныя [[кагор]]ы), з [[Грэцыя|Грэцыі]] ([[мальвазія]]), з 16 стагодзьдзя найбольшую папулярнасьць сярод шляхты набыло вугорскае віно (асабліва [[такай]]). У 17 — 18 стагодзьдзях пашырылася мода на рэйнскія (якія ў Рэчы Паспалітай пілі з цукрам) і францускія віны. === Гарэлка === [[Гарэлка]] (віно гарэлае) зьявілася ў ВКЛ ў канцы [[15 стагодзьдзе|15 стагодзьдзя]] і па меры зьмяншэньня выдаткаў на яе вытворчасьць паступова выцясьняла піва і асабліва мёд, з канца 17 — пачатку 18 стагодзьдзя заняўшы месца асноўнага алькагольнага напою. У залежнасьці ад ступені [[дыстыляцыя|дыстыляцыі]] яе мацунак вагаўся ад 15 — 20% (гэтак званая простая) да «[[акавіта|акавіты]]» (каля 70%). Папулярнымі напоямі шляхты былі розныя [[лікёр]]ы, [[настойкі]] і [[наліўкі]] на аснове гарэлкі, з дадаткам [[зёлкі|зёлак]], мёду, спэцыяў, ягад, цукру — [[зуброўка]], [[крупнік]], [[крамбамбуля (напой)|крамбамбуля]], [[траянка]] і г. д. Такія напоі, а таксама цукар, кава, гарбата, спэцыі і г. д. звычайна захоўваліся ў гэтак званай «[[аптэчка прыемная|прыемнай аптэчцы]]» — адмысловай шафе, ключы ад якой мела толькі гаспадыня заможнага дому. === Неалькагольныя напоі === Зь неалькагольных напояў для ВКЛ былі характэрныя [[бярозавы сок|бярозавы]] і [[кляновы сок|кляновы]] сокі, якія нарыхтоўвалі ў [[сакавік]]у, спажывалі ня толькі ў сьвежым, але і ў зброджаным выглядзе: зьлівалі ў кадку, дадавалі [[дрожджы]], некалькі галінак парэчак для паляпшэньня смаку і насыпалі авёс, які, прарастаючы на паверхні, ахоўваў сок ад пылу. Такі напой мог захоўвацца да сенакосу; у Польшчы «бярозавая юшка» служыла аб’ектам сталых кпінаў над ліцьвінамі. Іншым традыцыйным напоем быў хлебны [[квас]], які ў ВКЛ выраблялі досыць салодкім. І квас, і бярозавы сок летам выкарыстоўвалі для прыгатаваньня [[халаднікі|халаднікоў]]. Папулярнымі былі адвары розных зёлак (ліпавага квецьця, дзіванны, [[зьбіцень]] і іншых), узвары зь яблыкаў, груш. === Кава і гарбата === [[Кава]] распаўсюдзілася ў Рэчы Паспалітай з канца 17 стагодзьдзя (традыцыйна лічыцца, што першая буйная партыя трапіла як трафэй пры перамозе над [[туркі|туркамі]] ў [[Венская бітва|Венскай бітве]] [[1683]] году). Вельмі хутка кава набыла вялікую папулярнасьць сярод шляхты і мяшчанаў і пачала лічыцца адным з «сармацкіх» нацыянальных сымбалаў; ніжэйшыя саслоўі імітавалі каву з пражаных [[жолуд|жалудоў]], [[ячмень|ячменю]], [[цыкорый|цыкорыі]]. З [[гарбата]]й шляхта пазнаёмілася ў сярэдзіны 18 стагодзьдзя, але да падзелаў дзяржавы яна так і не набыла папулярнасьці, маючы рэпутацыю толькі аптэчнага сродку. == Кулінарныя кнігі == Літоўскія (беларускія), а таксама жамойцкія (летувіскія) кулінарныя традыцыі не былі пасьлядоўна асэнсаваныя і стандартызаваныя. Асноўнымі сродкамі перадачы традыцыі была карчомная, дваровая ды хатняя практыка. На працягу стагодзьдзяў каралям польскім і вялікім князям літоўскім пад час іх побыту ў [[Горадня|Горадні]] гатавалі кухары-сяляне зь вёсак Гарадзенскай эканоміі, чые вольнасьці і абавязкі былі спадчыннымі. У ВКЛ амаль не выдаваліся практычныя дараднікі па гаспадарцы, былі распаўсюджаныя польскія выданьні («Эканоміка» [[Ян Гаўр|Яна Гаўра]] вытрымала некалькі выданьняў у 17—18 стагодзьдзі), у 1673 годзе ў [[Слуцак|Слуцку]] выдадзены «Гаспадар Інфляцкі», які зьмяшчаў элемэнтарныя зьвесткі пра піваварства і іншыя. Першыя польскія кулінарныя кнігі — ''Compendium ferculorum'' кухмістра Ст. Чарнецкага (1682), «[[Кухар дасканалы]]» [[Войцех Вінцэнты Вялёндка|Войцеха Вінцэнта Вялёндкі]] (1786) — атрымалі адносна шырокае распаўсюджаньне і ў ВКЛ. Разьвіцьцю прафэсійнай кулінарыі перашкаджала вузасьць унутранага рынку. Абсалютная большасьць сялянаў купляла на рынку мінімум прадуктаў (соль, селядцоў), гараджане — таксама мясцовыя вырабы, якія рэдка набывалі агульнакраёвую вядомасьць (як [[Смаргонь|смаргонскія]] «абаранкі» і г. д.). Мала было рамесных цэхаў па вытворчасьці харчовых прадуктаў (за выключэньнем [[рэзьнік]]аў, [[саладоўнік]]аў, [[алейнік]]аў, [[пекар]]аў). Спробы зафіксаваць і сыстэматызаваць традыцыі прыгатаваньня, захоўваньня і спажываньня ежы і пітва ў ВКЛ пачаліся толькі ў 19 стагодзьдзі — «[[Літоўская гаспадыня]]» [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] (1848), «[[Літоўская кухарка]]» В. Завадзкай (1874). == 19—21 стагодзьдзі == Аднак многія стравы ВКЛ, якія пачаткова лічыліся ў Польскім каралеўстве «варварскімі», у 18—19 стагодзьдзі заваявалі высокую рэпутацыю ў польскай кулінарыі і такім чынам набылі больш шырокую міжнародную вядомасьць (халаднікі, [[калдуны]], моцна вэнджаная [[шынка]] «па-літоўску» і г. д.). Падчас змаганьня з расейскім акупацыйным рэжымам у 19 стагодзьдзі маніфэстацыя вернасьці традыцыйнай кулінарыі была адным са сродкаў захаваньня культурнай ідэнтычнасіці адукаваных пластоў грамадзтва. Нягледзячы на істотную блізкасьць кулінарыі традыцыяў Літвы і Жамойці, якая ў асноўным захоўвалася да пачатку [[20 стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]], у сучаснай Беларусі пад уплывам татальнай [[саветызацыя|саветызацыі]] і [[русіфікацыя|русіфікацыі]] традыцыі ВКЛ амаль не праяўляюцца. У сучаснай Летуве многія традыцыйныя стравы і напоі захоўваюць камэрцыйнае значэньне і пасьпяхова супрацьстаяць [[глябалізацыя|глябалізацыі]]. == Літаратура == {{Крыніца НашаЕжа|[[Алесь Белы]]}} [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] mpc9ain7ry5wdtr9u2qkipqwu3yolgt Лазанкі 0 2406 2332838 2276634 2022-08-16T14:13:37Z W 11741 /* Мінуўшчына */ +[[Літоўская кухарка]] wikitext text/x-wiki {{Страва |назва = Лазанкі |выява = |памер_выявы = |подпіс_выявы = |іншыя_назвы = |падобныя = |тып = гарачая страва |кухні = {{Просты сьпіс| * [[Беларуская кухня|беларуская]] * [[Польская кухня|польская]] * [[Украінская кухня|украінская]] }} |краіна = |рэгіён = |аўтар = |зьявілася = |складанасьць = 2 |час = 15—25 хв. |складнік = [[Мука|пшанічная мука]], [[алей]], [[соль]], [[яйка (ежа)|яйка]] |складнікі = [[сьмятана]], [[мак]], [[скваркі]] |калёрыі = |бялкі = |тлушчы = |вугляводы = |глікемічны_індэкс = |commons = }} '''Лаза́нкі''' ({{Мова-pl|Łazanki}}, {{Мова-укр|Лазанки}})&nbsp;— [[Мука|мучная]] страва [[Беларуская кухня|беларускай]], [[Польская кухня|польскай]] ды [[Украінская кухня|ўкраінскай]] кухняў<ref>Похлебкин В.&nbsp;В.&nbsp;Национальные кухни наших народов (Основные кулинарные направления, их история и особености. Рецептура).—М.: Пищевая пром-сть, 1980.&nbsp;— 304 с.</ref>. Ужываецца як дадатак да супоў (напрыклад, [[грыбны суп|грыбнога]]), або для прыгатаваньня своеасаблівых запяканак. Паходзіць ад італьянскай [[Лязаньня|лязаньні]], адкуль і атрымала назву. == Мінуўшчына == Італьянскую і эўрапейскую кухню ў [[ВКЛ|Вялікім Княстве Літоўскім]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчы]] ўвяла [[Бона Сфорца]], жонка [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]]<ref name="Зьвязда">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 сьнежня 2014| url = http://zviazda.by/be/news/20141223/1419282438-lazanki| копія = | дата копіі = | загаловак = Лазанкі| фармат = | назва праекту = | выдавец = «[[Звязда]]»| дата доступу = 22 красавіка 2020 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Дакладных зьвестак пра зьяўленьне лязаньні ў той час няма, але сувязі зь італьянскай кухняй рана ці позна прывялі да запазычаньня. Першыя згадкі пра лазанкі ў Рэчы Паспалітай адносяцца да 1632 року, калі францускі інжынэр-фартыфікатар [[Гіём дэ Баплян]] прыгатаваў сабе лазанкі з грэцкай мукі і макавага малака, занатаваўшы гэта ва ўласных нататках. Празь некалькі стагодзьдзяў лазанкі трывала ўвайшлі ў народную культуру, сьведчаньнем чаму зьяўляецца выдадзеная ў XIX стагодзьдзі «[[Літоўская кухарка]]» [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], папулярная кніга рэцэптаў для літвінаў. У кнізе згаданыя два рэцэпты лазанак: запечаных зь вясковым сырам і дэсэртныя, запечаныя з маслам, цукрам, разынкамі й яйкамі<ref name="Зьвязда" />. == Этымалёгія == Назва стравы і тэхналёгія прыгатаваньня запазычаныя з [[Італьянская кухня|італьянскай кухні]] праз [[Польская кухня|польскую]]. Італьянская «лязаньня» ({{мова-it|lasagne}}) — страва зь вельмі даўняй гісторыяй, найбольш старажытная форма [[Паста|пасты]]. Мяркуюць, што пачаткова ў [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] ''laganon'' называлі пляскатую хлебную ляпёшку; [[рымляне]], пазычыўшы яе ад грэкаў, пачалі разразаць яе на тонкія скрылі, якія называлі ''lagani''. У раньняе [[Сярэднявечча]] страва трансфармавалася ў адмену мучных [[клёцкі|клёцак]], якія дадаваліся ў гаршчок з тушанымі мясам або [[садавіна]]й. У часы [[Марка Полё]] (XIII стагодзьдзе) лязаньня ўжо ў асноўным была падобнай на сучасную: тонкія пляскатыя шырокія кавалкі цеста (звычайна прастакутныя; пры масавай вытворчасьці пераважна гафрыраваныя накшталт [[шыфэр]]у) спачатку адварваюцца як локшына, а потым тушацца ў печы ці духоўцы з разнастайнымі дадаткамі (садавінай, мясам, [[Грыбы|грыбамі]] і да т. п.). Лязаньня — адна з найбольш папулярных страваў італьянскай кухні. У летувіскай мове захавалася назва стравы ''skrydlaі, skrylaі'', адкуль паходзіць і беларускі варыянт — «скрылікі» або «скрылькі»<ref name="Зьвязда" />. == Прыгатаваньне == Лазанкі гатуюць з [[Цеста|прэснага цеста]], якое замешваюць з [[Мука|мукой]] і вадой. Муку звычайна бяруць [[пшаніца|пшанічную]], хоць страву можна гатаваць таксама з [[жыта|жытняй]] або [[грэчка|грэцкай]]. На смак дадаюць каліўца [[Соль|солі]], [[Цукар|цукру]] ды [[яйкі (ежа)|яйкі]], але апошні складнік не абавязковы й істотна не ўплывае на якасьць стравы. У рэцэптуры магчымыя пэўныя зьмены, у выніку якіх страва атрымлівае дадатковыя смакавыя якасьці. Звычайна гэта адбываецца пры замесе цеста, калі да яго дадаюць дадатковыя складнікі (але каб яны не былі значнейшымі за асноўныя). Гэта могуць быць [[Тварог|сьвежы сыр]] (настояны колькі дзён), жытняя мука (сырыя лазанкі). А таксама экспэрымэнтуюць з спэцыямі: [[Ангельскае зельле|духмяны перац]], сумесі траваў, прыправаў і зеляніны. Гатовыя вырабы заліваюць на выбар [[сала]]м, [[Алей|алеем]] з падсмажанаю [[Цыбуля рэпчатая|цыбуляю]] ці [[сьмятана]]ю, сырам<ref name="Франко">Франко&nbsp;О.&nbsp;Ф. Практична кухня.&nbsp;— Львів: Каменяр, 1991.&nbsp;— С. 162.</ref>, у салодкіх адменах стравы&nbsp;— [[мёд]]ам з тоўчаным [[мак]]ам, разьмятымі [[Ягады|ягадамі]]. У вытанчаных варыянтах адвараныя лазанкі тушылі ў пячным духу з сьмятанай або запякалі зь [[мяса]]м, [[капуста]]й і іншымі; часам смажылі. === Рэцэпт === Муку прасейваюць, дадаюць соль, сухія прыправы, перамешваюць і насыпаюць купкаю на паверхню стальніцы. Наверсе купкі робяць заглыбленьне і ўбіваюць туды яйка (калі прадугледжана рэцэптураю), пачынаюць шпарка замешваць цеста, паступова дадаючы ваду сталовымі лыжкамі. Можна таксама дадаць лыжку алею. Цеста робяць умерана крутым, каб пры варэньні яно зьберагло шчыльную тэкстуру. Добра вымешанае цеста можна пакінуць на 20 хвілінаў для падсушваньня. Калі яно тугое ці бракуе часу, то гэты этап можна прапусьціць. [[Качалка]]ю раскатваюць цеста на стале слоем таўшчынёй 3—5&nbsp;мм. Вострым нажом наразаюць цеста на [[квадрат]]ы або [[ромб]]ы. Калі цеста багата, тады пад час работы над першай ягонай часткаю рэшту трымаюць пад ручніком, каб не перасыхала. Нарэзаныя лазанкі кідаюць у падсолены вар. Вадкасьць памешваюць, каб вырабы не прыставалі да дна рондлю. Гатовыя вырабы ўсплываюць на паверхню вады празь некалькі хвілінаў, пасьля чаго іх вараць яшчэ 1—2 хвіліны, а пасьля вымаюць на [[друшляк]] для сьцяканьня лішняй вадкасьці. Лазанкі хутка страсаюць і адразу ж перакладаюць у місу, намазваючы тлушчам на смак; у пост&nbsp;— алеем, у скаромны пэрыяд&nbsp;— салам, [[масла]]м, скваркамі з падсмажанаю цыбуляю ці нават здрабнёным [[мяса]]м. Акрамя тлушчу іх можна закрасіць сьмятанаю, [[падліва]]ю. У пост замест гэтых складнікаў лазанкі заліваюць сумесьсю растопленага мёду з разынкамі ды тоўчаным макам. === Падача === Дзякуючы лёгкасьці прыгатаваньня лазанкі лічацца штодзённаю страваю, таму іх спажываюць у любую пару дня. У будні падаюць парцыйна, расклаўшы па місах. На [[Вігілія|Сьвяты вечар]] салодкія лазанкі выкладалі ў казанок, у якім і падавалі на агульны стол. == На Беларусі == Страва шырока вядомая ў [[Браслаўскі раён|Браслаўскім]], [[Мядзельскі раён|Мядзельскім]], [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскім]] раёнах, часткова на [[Магілёўская вобласьць|Магілёўшчыне]], Цэнтральным і Ўсходнім [[Палесьсе|Палесьсі]]. У некаторых раёнах заходняй і цэнтральнай частках [[Беларусь|Беларусі]], на Магілёўшчыне лазанкі пяклі з пшанічнай мукі («праснаком») у форме «кантовых» кавалачкаў (іх называлі ''ламанцамі''). Елі зь цёртым макам, семем, звычайна на посную куцьцю. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * ''Похлебкін В.&nbsp;В.''&nbsp;«Национальные кухни наших народов (Основные кулинарные направления, их история и особености. Рецептура)».&nbsp;—М.:&nbsp;«Пищевая пром-сть», 1980.&nbsp;— 304 с. * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} [[Катэгорыя:Беларускія стравы]] [[Катэгорыя:Польская кухня]] [[Катэгорыя:Украінская кухня]] [[Катэгорыя:Макарона]] dil9kalfnu7d1qdad1jj1m5mhb9r11x Харчаваньне ў пэрыяд Расейскай імпэрыі 0 2639 2332840 2010836 2022-08-16T14:15:09Z W 11741 +[[Літоўская кухарка]] wikitext text/x-wiki {{Артаграфія}} {{Вікіфікаваць}} Першыя дзесяцігодзьдзі пасьля далучэньня ў 1772 годзе да [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ўсходу структура харчаваньня асноўнай масы насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] амаль не зьмянялася. Агульнаэўрапейская (пераважна француская) мода па-ранейшаму вызначала прыхільнасьці, у тым ліку гастранамічныя, прывілеяваных пластоў грамадзтва былога [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]], расейскія ўплывы адчуваліся спачатку слаба. Векавы лад амаль натуральнай гаспадаркі вызначаў побыт ня толькі сялянства, але і большасьці землеўладальнікаў, якія большасьць прадуктаў атрымлівалі са сваіх маёнткаў. Значныя зьмены ў гастранамічнай культуры Беларусі пачаліся пасьля няўдалага [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстаньня 1831 году]], пасьля якога сувязі з [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропай]] былі істотна абмежаваныя, а расейскі ўрад стаў праводзіць палітыку больш глыбокай інтэграцыі заходніх губэрняў у агульнаімпэрскую эканамічную і культурную прастору. «Вялікая эміграцыя», якая ў 1831 годзе асела на Захадзе, пераважна ў [[Францыя|Францыі]], заканадаўцы міжнароднай гастранамічнай моды, больш блізка пазнаёміліся з [[француская кухня|францускай кухняй]], але гэтае знаёмства таксама паспрыяла ўзьнікненьню цікавасьці ня толькі да «старапольскіх», але і да рэгіянальных, беларуска-літоўскіх кулінарных традыцыяў, маніфэстацыя вернасьці якім зрабілася адным са сродкаў захаваньня культурнай ідэнтычнасьці. [[Адам Міцкевіч]] у эпічнай паэме «[[Пан Тадэвуш]]» стварыў настальгічны гімн старой шляхецкай кухні. Многія стравы ВКЛ, якія пачаткова лічыліся «барбарскімі», у выніку эміграцыі заваявалі высокую рэпутацыю ў [[польская кухня|польскай кулінарыі]] і такім чынам набылі больш шырокую міжнародную вядомасьць ([[халаднік]], [[калдуны]], [[паўгускі]] і г. д.). Аднак сыстэматычнага афармленьня мясцовых традыцыяў не адбылося. Кнігі [[Ян Шытлер|Яна Шытлера]], якія аказалі значны ўплыў на фармаваньне шляхецкіх і мяшчанскіх густаў перадрэформавай эпохі (1831—1863), падаюць рэцэпты ў асноўным інтэрнацыянальнай (францускай) кухні, арыгінальных [[беларуская кухня|беларускіх]] і [[літоўская кухня|літоўскіх]] рэцэптаў вельмі мала. Спроба зафіксаваць і сыстэматызаваць мясцовыя традыцыі прыгатаваньня і спажываньня ежы і пітва бачная ў кнізе [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]» (1848, шмат разоў перавыдавалася). Імклівае разьвіцьцё гадоўлі [[бульба|бульбы]] з 1830-х гадоў дазволіла ў значнай ступені зьнізіць вастрыню праблемы недаяданьня. Стравы з бульбы паступова сталі вызначаць аблічча кухні беларускага сялянства, хаця большасьць зь іх пазычаная зь [[нямецкая кухня|нямецкай кухні]] пры ўдзеле [[яўрэйская кухня|яўрэйскай]]: рэцэпт славутых [[дранікі|дранікаў]] згадваецца ўжо ў кнізе Шытлера «[[Кухар добра навучаны]]» (1830), хаця сама гэтая назва была дадзеная страве значна пазьней, у канцы XIX стагодзьдзя. Вырошчваньне бульбы дало штуршок разьвіцьцю харчовай прамысловасьці: у 1830-х гадах зь яе пачалі масава вырабляць [[гарэлка|гарэлку]], што зрабіла яе таннай і масава даступнай; на [[крухмал]] і [[патака|патаку]] бульба пачала перапрацоўвацца з 1840-х гадоў. У другой трэці XIX стагодзьдзя з ростам унутранага і агульнарасейскага рынку ў Беларусі ўзьнікла харчовая прамысловасьць, пачалася індустрыяльная ці паўіндустрыяльная вытворчасьць [[цукар|цукру]], [[піва]], [[сыр]]а, [[алей|алею]], і іншых прадуктаў. У 1830-х гадах у Расейскай імпэрыі ўзьнікла прамысловая вытворчасьць [[сланечнік]]авага алею, прызнанага праваслаўнай царквой посным. Такі алей хутка выцясьняў традыцыйныя [[каноплі|канапляны]] і [[лён|льняны]]. Зь сярэдзіны XIX стагодзьдзя яго вытворчасьць пачалася і ў Беларусі, найбольш буйныя прадпрыемствы дзейнічалі ў [[Бабруйск]]у і [[Віцебск]]у. Першая цукраварня ў Беларусі створаная ў 1830 годзе ў [[Моладава (Берасьцейская вобласьць)|Моладаве]] ([[Янаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)|Янаўскі раён]]). Да пачатку 1860-х гадоў у Беларусі, галоўным чынам на поўдні, дзейнічала 33 цукраварні, найбуйнейшыя ў [[Парэчча (Берасьцейская вобласьць)|Парэччы]] ([[Пінскі раён]]) і ў [[Беліца (вёска)|Беліцы]]. У апошняй трэці XIX стагодзьдзя яны ня вытрымалі канкурэнцыі з танным украінскім цукрам, і да [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ніводнай зь іх не засталося, аднак сам цукар зрабіўся артыкулам першай патрэбы шырокіх пластоў насельніцтва, найперш у гарадах. Уплыў [[расейская кухня|расейскай кухні]] спачатку больш адчуваўся ў вышэйшых пластах грамадзтва, паколькі прыгоннае сялянства было амаль ізаляванае ад дзяржаўнай адміністрацыі. Некаторыя расейскія стравы траплялі ў мэню мясцовай шляхты пры пасярэдніцтве міжнароднай моды ([[бефстроганаў]], [[кулебяк]]і і іншыя). [[Гарбата]], як і [[самавар]]ы, масава пачалі распаўсюджвацца ў 1830-я гады таксама пад расейскім уплывам. З канца XIX стагодзьдзя праз школу, войска і дзяржаўную адміністрацыю гэты ўплыў амаль манапольна фармаваў густы абсалютнай большасьці насельніцтва краіны. Вольнае піваварства ў «заходніх губэрнях» пачало абмяжоўвацца практычна з самага далучэньня да Расейскай імпэрыі, з 1773 году. Пасьля [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] спажываньне [[піва]] на захадзе Беларусі складала каля 20 літраў штогод на чалавека, што больш як у 10 разоў перавышала сярэднерасейскія паказчыкі. «Вольнае піваварства», зь мінімальным падатковым кантролем, забясьпечвала ўсе пласты насельніцтва даступным півам, разнастайнай якасьці і цаны. З кожным годам заканадаўства рабілася ўсё больш жорсткім, і на пачатку XX стагодзьдзя, нягледзячы на тэхналягічны пераварот, спажываньне піва складала каля 1,5 літраў на чалавека штогод — ніжэй за сярэднерасейскія паказчыкі. Падаткавая палітыка стымулявала перавагу гарэлкі над усімі іншымі алькагольнымі напоямі. У 1859 годзе 46 % даходаў дзяржаўнага бюджэту Расейскай Імпэрыі давалі [[падатак|падаткі]] ад продажу і вытворчасьці алькагольных напояў, а ў [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] на іх долю прыходзілася 55 % дзяржаўных даходаў. У любой іншай краіне сьвету гэты паказчык не перавышаў 24 %. Рух за цьвярозасьць, ініцыяваны [[каталіцкая царква|каталіцкім касцёлам]] у канцы 1850-х гадоў, разглядаўся ўрадам і як пагроза напаўненьню бюджэту, і як небясьпечная грамадзкая ініцыятыва. Аднак урад быў вымушаны зрабіць пэўныя захады, каб зьменшыць спажываньне алкаголю, у тым ліку даўшы палёгкі піваварам. З канца 1850-х гадоў у Беларусі стала распаўсюджвацца піва нізавога браджэньня, гэтак званае баварскае. Рэзкае зьмяншэньне акцызных збораў зь півавараў (1863) дало штуршок імкліваму разьвіцьцю індустрыяльнага піваварства, узьнікненьню буйных бровараў, некаторыя зь якіх дажылі да нашых дзён: у [[Менск]]у (1864), [[Горадня|Горадні]] (1874) і г. д. Усе яны варылі піва нізавога браджэньня, больш прыстасаванае для патрэбаў масавай вытворчасьці і гандлю. Адваротным бокам гэтага быў заняпад саматужнага і хатняга піваварства і медаварства. На пачатку XX стагодзьдзя большасьць буйных бровараў Беларусі (у Менску, [[Магілёў|Магілёве]], [[Гомель|Гомелі]]) засяродзіліся ў руках сям’і [[Лекерты-Янікі|Лекертаў-Янікаў]]. Піваварства стымулявала вырошчваньне [[хмель|хмелю]], якое з 1880-х гады зрабілася прыкметным у [[Менская губэрня|Менскай]] і Гарадзенскай губэрні. [[Аграрная рэформа 1861 году]] і падаўленьне [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|шляхецкага паўстання 1863—1864 гадоў]] карэнным чынам зьмянілі культурны ляндшафт краіны. Зьбядненьне сялянскіх нізоў і рост прамысловасьці выклікалі хуткі рост гарадоў, якія, зрэшты, заставаліся пераважна габрэйскімі. Амаль ізаляваныя культурна, [[яўрэі]] захоўвалі свае кулінарныя традыцыі, якія дзякуючы разьвіцьцю габрэйскага гандлю кадыфікаваліся і набывалі шырокую вядомасьць. Прыкметная з канца XIX стагодзьдзя габрэйская эміграцыя на Захад пазьней распаўсюдзіла стравы габрэйскай кухні Беларусі па ўсім сьвеце, найперш у англамоўных краінах. Пачатковы рост попыту на [[малочныя прадукты]], бакалейныя тавары, [[фрукты]] і [[садавіна|садавіну]] ў парэформавых гарадах Беларусі быў выкліканы менавіта патрэбамі габрэйскага насельніцтва. Прывілеяванае становішча шляхты назаўжды засталося ў мінулым, і яе здольнасьць захоўваць самастойную культуру, незалежную ад агульнарасейскай, пачала імкліва зьніжацца. Значная частка дробнай шляхты дэкласавалася і русіфікавалася. Больш пасьпяхова захоўвала культурную адметнасьць тая частка шляхты, якая здолела прыстасаваць гаспадарку да патрэбаў капіталістычнага рынку і ў значнай ступені перанесла эканамічную актыўнасьць у гарады. Пачала ўзьнікаць праслойка каталіцкай буржуазіі, арыентаваная на [[польская культура|польскую культуру]] (з цэнтрам у [[Вільня|Вільні]]), але з пэўнымі сымпатыямі да рудымэнтаў [[беларуская культура|беларускай культуры]]. Кулінарная кніга В. Завадзкай “[[Літоўская кухарка]]” (1854) сьведчыць пра тэндэнцыі некаторага адасабленьня “краёвай” кулінарнай культуры ад польскай і нараджэньня ўласнага “сярэдняга класу” буржуазнага тыпу. Аднак гэты працэс не атрымаў належнага разьвіцьця праз малы памер ўнутранага рынку і панаваньне на ім чужых капіталаў, адсутнасьць уласнай сыстэмы вышэйшай адукацыі і прафэсійнай навукі і г.д. Першыя 20 гадоў пасьля скасаваньня прыгоннага права матэрыяльнае становішча сялянаў, у тым ліку рацыён і мэдыцынскае абслугоўваньне, няўхільна паляпшалася. Цэны на сельскагаспадарчую прадукцыю стабільна расьлі, і за 1861 — 1881 гады рэальныя даходы сялянства вырасьлі ў 3 — 4 разы. Аднак гэты рост быў спынены як дэмаграфічным выбухам, выкліканым ростам дабрабыту, так і сусьветным аграрным крызісам 1880-х гадоў, які адчувальна зьнізіў цэны на прадукты земляробства. Крызіс меў ня толькі эканамічны, але сьветапоглядны аспэкт: пад уціскам канкурэнцыі руйнавалася сыстэма амаль манакультурнай вытворчасьці збожжа і зьвязаны зь ёй эканамічны і культурны лад, якія існавалі ў Беларусі каля 350 гадоў, затармазіўшы гаспадарчае і інтэлектуальнае разьвіцьцё краіны дзеля прывілеяванага становішча буйных землеўладальнікаў. Значная частка як шляхты, так і сялянаў разарылася, не пасьпеўшы прыстасавацца да новай кан’юнктуры. Пад уплывам аграрнага крызісу 1880-x — 1890-х гадоў XIX стагодзьдзя пачалася структурная рэканструкцыя сельскай гаспадаркі Беларусі, якая выразілася найперш у павышэньні ролі жывёлагадоўлі ў параўнаньні зь земляробствам. Патрэба ў прадуктах апошняга паступова стала ўсе больш задавальняцца за кошт імпарту, найперш з [[Украіна|Украіны]] ([[збожжа]], цукар, алей, садавіна і [[гародніна]] і г.д.). Рост спажываньня мяса, у тым ліку ў сялянскіх сем’ях, адбыўся дзякуючы разьвіцьцю гадоўлі [[свіння]]ў. Па іх колькасьці беларускія губэрні (разам з [[Ковенская губэрня|Ковенскай]]) знаходзіліся ў 1888 годзе на першым месцы ў Расейскай Імпэрыі, на іх прыпадала 21 % усяго пагалоўя сьвіньняў у імпэрыі. Асабліва разьвітая была [[сьвінагадоўля]] ў Менскай губэрні, якая па колькасьці сьвіньняў у 1888 годзе займала 5-е месца ў Расеі, а ў 1898 годзе — 2-е. Гадавалі пераважна дзьве пароды — ёркшыраў (буйную белую ангельскую сьвіньню) і бэркшыраў (чорную ангельскую сьвіньню), якія дасягалі значна большай вагі, чым мясцовыя беспародныя сьвіньні, распаўсюджаныя да першай паловы XIX стагодзьдзя. Аграрны крызіс таксама ўзмацніў разьвіцьцё сялянскай птушкагадоўлі. Найбольш эканамічна выгаднай была гадоўля [[гусь|гусей]], якія пераважна вывозіліся ў [[Германія|Германію]] (часам іх гналі ўвосень ва [[Усходняя Прусія|Усходнюю Прусію]] сваёй хадой). Але ў самой сялянскай гаспадарцы птушынае мяса (нават курэй) елі вельмі рэдка, толькі па самых вялікіх сьвятах ці ў выпадку хваробы. XIX стагодзьдзе карэнным чынам зьмяніла малочную гаспадарку Беларусі. Спробы наладзіць вытворчасьць [[сычужны сыр|сычужнага сыру]] (паводле швайцарскіх узораў) прадпрымаліся з 1815 году (Гомельскі маёнтак графа Румянцава і [[Шчорсы]] [[Храбтовічы|Храбтовічаў]]), але яны ня мелі камэрцыйнага посьпеху. Больш пасьпяховай аказалася вытворчасьць гэтак званага [[літоўскі сыр|літоўскага сыру]] (мясцовай адмены [[галяндзкі сыр|галяндзкага сыру]] «эдамер»), якую распачалі ў 1859 годзе [[Брахоцкія]], ўладальнікі маёнтку Гародзій пад [[Нясьвіж]]ам. За іх прыкладам многія землеўладальнікі [[Менскі павет|Менскага]] і [[Наваградзкі павет|Наваградзкага]] паветаў, а пазьней таксама Гарадзенскай і [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў пачалі вырабляць такі сыр, які на доўгія дзесяцігодзьдзі (да канца 1930-х) зрабіўся самым характэрным гатункам сычужнага сыру беларускай вытворчасьці, пасьпяхова прадаючыся ў буйных гарадах Расейскай імпэрыі. У [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]] пад уплывам суседняй [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] найбольшае распаўсюджаньне з 1880-х гадоў атрымала вытворчасьць паўцьвёрдага сыру бакштайн. У канцы XIX стагодзьдзя пачала разьвівацца вытворчасьць малочнакіслых прадуктаў. Мода на іх у Расейскай імпэрыі ўзьнікла ў сувязі з актыўным засваеньнем [[Каўказ]]у і [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]]. Вядомы экспэрымэнтатар-прыродазнаўца [[Якуб Наркевіч-Ёдка]] ў 1896 годзе пачаў у маёнтку Наднёман ([[Узьдзенскі раён]]) вытворчасьць кумысу, прыкладна ў той жа час у Менску пачалі вырабляць [[кефір]]. Сяляне таксама мадэрнізавалі сваю малочную гаспадарку, паляпшаючы пароду жывёлы, набываючы сепаратары і г. д. Арцельныя сыраварні і маслабойні ўпершыню зьявіліся ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]], самай блізкай да піянэра гэтага руху ў Расеі — [[Цьвярская губэрня|Цьвярской губэрні]]. Арцелі арганізоўваліся земствамі, галоўным чынам, пры сельскагаспадарчых таварыствах і гуртках. У адрозьненьне ад шляхецкіх, сялянскія гаспадаркі спэцыялізаваліся на вырабе [[тварожны сыр|тварожнага сыру]] і [[масла]]. У 1892 годзе рускі часопіс «Дамастрой» рэкамэндаваў сваім чытачам выраблены ў сялянскіх гаспадарках Беларусі «хатні» клінковы сыр менавіта як тыпова беларускі прадукт. [[Дзісенскае масла]] з пачатку XX стагодзьдзя пасьпяхова экспартавалася ў [[Англія|Англію]], маючы ўсё вышэйшы попыт і рэпутацыю. Посьпехі малочнай гаспадаркі сталі магчымымі дзякуючы ўвядзеньню прадуктыўных заходніх пародаў буйной рагатай жывёлы і паляпшэньню мясцовай «чырвонай» пароды, якая многія стагодзьдзі не вызначалася высокімі надоямі. У 1879—1899 гадах пагалоўе кароў вырасла на 136 %, а надоі малака з 40 410 до 84 420 тысячаў вёдзер. Істотныя зьмены адбываліся ў сыстэме грамадзкага харчаваньня. На зьмену традыцыйным [[карчма|корчмам]] прыходзілі [[трактыр]]ы, прыстанцыйныя [[буфет]]ы і г.д. Урад, спрабуючы зьменшыць маштабы [[п'янства]], заахвочваў адкрыцьцё гэтак званых “народных чайных”. На рубяжы XIX — XX стагодзьдзяў пачалі зьяўляцца першыя [[рэстаран]]ы — як правіла, пры буйных гатэлях. Яны спрыялі распаўсюджаньню ў Беларусі эўрапейскіх страў і кухні народаў Расейскай Імпэрыі, перш за ўсё, рускай, але і, напрыклад, каўкаскіх [[шашлык]]оў і г.д. Мясцовыя кулінарныя традыцыі — як сялянская, так і шляхецкая — пры гэтым звычайна ігнараваліся. Меню жыхара Беларусі паступова ўніфікавалася з агульнарасейскім. Гэтаму спрыяла і масавая служба ў расейскім войску. Разьвіцьцё гандлю рабіла ўсё больш прадуктаў харчаваньня даступнымі ўсё больш шырокім масам, і ўсё большая частка штодзённага, а асабліва сьвяточнага меню набывалася на рынку. Нават самыя кансэрватыўныя пласты сялянства часам знаёміліся са смакам невядомай дагэтуль ежы, якую прывозілі з гораду ў якасьці “гасцінцаў”. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя пачалася прамысловая вытворчасьць [[прахаладжальныя напоі|прахаладжальных напояў]], [[кандытарскія вырабы|кандытарскіх вырабаў]], [[цукеркі|цукерак]], [[марозіва]] і г.д. Аднак нізкі ўзровень [[гігіена|гігіены]] і дыетычнай культуры не спрыяў захаваньню здароўя нацыі. Першая сусьветная вайна і [[рэвалюцыі 1917 году]] перапынілі разьвіцьцё спажывецкага рынку гастранамічнай культуры ў Беларусі. Мабілізацыя ў войска і масавае ўцякацтва істотна спрасьцілі патрэбы і густы, уніфікавалі іх паміж рознымі сацыяльнымі пластамі і тэрыторыямі Расейскай Імпэрыі. Культывацыя самастойных нацыянальных традыцыяў, празь зьнішчэньне эканамічных і сацыяльных падстаў, зрабілася амаль немагчымая. Ад часу рэформы 1861 году і асабліва пад час аграрнага крызісу 1880-х узрасла цікавасьць да матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага сялянства, якая ў гэты час імкліва пазбаўлялася культурных стэрэатыпаў, выпрацаваных шматвекавым прыгонам. Пачынальнікі беларускай этнаграфіі ([[Павел Шэйн]], [[Мікалай Нікіфароўскі]] і іншыя) фіксавалі рэцэпты традыцыйных народных страў, рытуалы спажываньня ежы і прылады яе прыгатаваньня і г.д. Аднак гэтая праца насіла бессыстэмны характар. Разам з тым, палітычныя катаклізмы першай паловы XX стагодзьдзя цалкам зьнішчылі цэлыя сацыяльныя класы былой Беларусі — [[шляхта|шляхту]] і [[мяшчанства]], носьбітаў больш высокай матэрыяльнай і духоўнай культуры, у тым ліку кулінарнай. Ідэя пра існаваньне ці магчымасьць стварэньня ўласна беларускай нацыянальнай кухні ўзьнікла значна пазьней, толькі пасьля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]], і да канца XX стагодзьдзя адзінай крыніцай яе магчымай рэканструкцыі лічылася этнаграфічная спадчына былога прыгоннага сялянства, зафіксаваная ў пэрыяд распаду яго традыцыйнага ладу жыцьця. Задача стварэньня паўнавартаснай беларускай нацыянальнай кулінарнай і гастранамічнай культуры, якая абапіраецца як на “народныя”, так і на “высокія” традыцыі, дагэтуль застаецца актуальнай. == Літаратура == {{Крыніца НашаЕжа|[[Алесь Белы]]}} [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] lwi60orz1cmo1759cst8qe7v57st36l Літва 0 3374 2332885 2332752 2022-08-16T21:02:10Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Формы */ п. wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Летува|Летувой}} {{Іншыя значэньні|2=Літва}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] '''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''<ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref> яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]<ref name="Kraucevic-2013-187">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».</ref>. Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref>, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы<ref name="Kraucevic-2013-10"/>, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]<ref name="Kraucevic-2013-11">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.</ref>. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]]. == Назва == === Паходжаньне === [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем<ref name="Zlutka-107">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.</ref>. Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход<ref name="Arlou-2012-31"/>. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]] Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.</ref>. Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. === Формы === Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref> == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]] [[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]] Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]] У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі<ref name="Zlutka-107"/>. Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.</ref>. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]] У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.</ref>. У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»<ref>Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.</ref> — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.</ref>. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]] Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»<ref>Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.</ref>. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})<ref>Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.</ref>. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку<ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.</ref>, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref>. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})<ref name="Dajlida-2019-58"/>, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''», тым часам Чырвоная Русь «''сканчаецца ніжэй за [[Люблін]] і Люблінскую зямлю, у тым месцы, дзе зьбягаюцца межы Літвы, Мазовіі і Валыні''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]<ref name="Nasievic-2007-206">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.</ref>. У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.</ref>. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref> — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>. У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім<ref name="Nasievic-2007-206"/>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref>, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&f=false S. 17].</ref>. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <...>. До Припяти живут литовцы <...>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/>. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]<ref>Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&pg=RA1-PA18&dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=litwy%20dniepr%20berezyna&f=false 20].</ref>. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}} У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы. {{Канец цытаты}} === Найшоўшы час === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.</ref>. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны<ref name="Kraucevic-2013-12">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = new edition |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}} [[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]] j0ehec2f0konuweoxhg1ky7ha5fs47l 2332886 2332885 2022-08-16T21:02:44Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Формы */ п. wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Летува|Летувой}} {{Іншыя значэньні|2=Літва}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] '''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''<ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref> яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]<ref name="Kraucevic-2013-187">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».</ref>. Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref>, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы<ref name="Kraucevic-2013-10"/>, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]<ref name="Kraucevic-2013-11">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.</ref>. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]]. == Назва == === Паходжаньне === [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем<ref name="Zlutka-107">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.</ref>. Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход<ref name="Arlou-2012-31"/>. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]] Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.</ref>. Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. === Формы === Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref> == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]] [[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]] Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]] У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі<ref name="Zlutka-107"/>. Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.</ref>. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]] У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.</ref>. У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»<ref>Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.</ref> — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.</ref>. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]] Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»<ref>Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.</ref>. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})<ref>Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.</ref>. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку<ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.</ref>, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref>. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})<ref name="Dajlida-2019-58"/>, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''», тым часам Чырвоная Русь «''сканчаецца ніжэй за [[Люблін]] і Люблінскую зямлю, у тым месцы, дзе зьбягаюцца межы Літвы, Мазовіі і Валыні''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]<ref name="Nasievic-2007-206">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.</ref>. У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.</ref>. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref> — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>. У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім<ref name="Nasievic-2007-206"/>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref>, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&f=false S. 17].</ref>. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <...>. До Припяти живут литовцы <...>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/>. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]<ref>Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&pg=RA1-PA18&dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=litwy%20dniepr%20berezyna&f=false 20].</ref>. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}} У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы. {{Канец цытаты}} === Найшоўшы час === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.</ref>. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны<ref name="Kraucevic-2013-12">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = new edition |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}} [[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]] 62cj5nmwvolkngpuzpb3261zgx41w3t 2332897 2332886 2022-08-16T21:14:26Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Формы */ пунктуацыя wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Летува|Летувой}} {{Іншыя значэньні|2=Літва}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] '''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''<ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]<ref name="Arlou-2012-31">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.</ref> яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]<ref name="Kraucevic-2013-187">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».</ref>. Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref>, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы<ref name="Kraucevic-2013-10"/>, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]<ref name="Kraucevic-2013-11">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.</ref>. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]]. == Назва == === Паходжаньне === [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем<ref name="Zlutka-107">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.</ref>. Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход<ref name="Arlou-2012-31"/>. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)<ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]] Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.</ref>. Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. === Формы === Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. == Гісторыя == === Раньнія часы === [[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]] [[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]] Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў<ref name="Arlou-2012-31"/>. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]] У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам<ref name="Kraucevic-2013-10"/>. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі<ref name="Zlutka-107"/>. Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.</ref>. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.</ref>. === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]] У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы<ref>[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.</ref>. У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»<ref>Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.</ref> — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.</ref>. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.</ref>. [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] [[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]] Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»<ref>Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.</ref>. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})<ref>Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.</ref>. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку<ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.</ref>, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref name="Dajlida-2019-58">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref>. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})<ref name="Dajlida-2019-58"/>, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»<ref name="Dajlida-2019-58"/>. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''», тым часам Чырвоная Русь «''сканчаецца ніжэй за [[Люблін]] і Люблінскую зямлю, у тым месцы, дзе зьбягаюцца межы Літвы, Мазовіі і Валыні''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]<ref name="Nasievic-2007-206">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.</ref>. У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.</ref>. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]<ref name="Urban-2001-37">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.</ref> — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.</ref>. У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.</ref>. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім<ref name="Nasievic-2007-206"/>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.</ref>. Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»<ref>[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]</ref>, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»<ref>Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&pg=PA17&dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&f=false S. 17].</ref>. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] [[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]] Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <...>. До Припяти живут литовцы <...>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/>. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]<ref>Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&pg=RA1-PA18&dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=litwy%20dniepr%20berezyna&f=false 20].</ref>. Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <…> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}} У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]<ref name="Kraucevic-2013-11"/>. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы. {{Канец цытаты}} === Найшоўшы час === [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.</ref>. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны<ref name="Kraucevic-2013-12">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.</ref>. [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = new edition |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211. == Вонкавыя спасылкі == * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} {{Гісторыя Беларусі}} {{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}} [[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]] lxtq4e2t2chnjt06nq6lp6qa15qqmle Катэгорыя:Мультфільмы 1975 году 14 9111 2332778 1742404 2022-08-16T12:52:46Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 7 | г = 5 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1975 году | ключ = 1975 }} [[Катэгорыя:1975 год у анімацыі]] cqsh51h0jffmfezuzwim7xbhytr8dhw Катэгорыя:Румынская мова 14 17708 2332818 1879978 2022-08-16T13:12:08Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Раманскія мовы]] [[Катэгорыя:Румыны|Мова]] [[Катэгорыя:Мовы Румыніі]] [[Катэгорыя:Мовы Сэрбіі]] [[Катэгорыя:Мовы Малдовы]] pyc1izqelvvia27rvj1ecyo3qrj9462 Катэгорыя:1969 14 20616 2332823 1962908 2022-08-16T13:20:32Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:1960-я]] [[Катэгорыя:XX стагодзьдзе]] mrij3n2gusupgl91f28ngi8z64d6naj Зьміцер Завадзкі 0 21676 2332997 2202170 2022-08-17T09:28:09Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблёны]] wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Зьміцер Завадзкі |арыгінал імя = |партрэт = |апісаньне = |род дзейнасьці = журналістыка }} {{Цёзкі}} '''Зьмі́цер Зава́дзкі''' (28 жніўня 1972 — 7 ліпеня 2000 (?)) — беларускі журналіст, тэлевізійны апэратар. == Біяграфія == У 1994—1997 гадах Завадзкі быў асабістым апэратарам прэзыдэнта [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. З 1997 году Завадзкі працаваў апэратарам на расейскім тэлеканале ОРТ, зь лістапада 1999 па травень 2000 працаваў у [[Чачэнія|Чачэніі]]<ref>[https://docs.rferl.org/be-BY/2009/05/21/adzin-dzen-palitviaznia.pdf Зьміцер Завадзкі. Адзін дзень палітвязьня.] Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода</ref>. == Зьнікненьне == 7 ліпеня 2000 году Зьміцер Завадзкі быў скрадзены, калі накіроўваўся ў аэрапорт «[[Мінск-2]]» на аўтамабілі, каб сустракаць свайго калегу [[Павал Шарамет|Паўла Шарамета]]. Аўтамабіль быў знойдзены ў аэрапорце, але самога Завадзкага з тых часоў ніхто ня бачыў. Зьнікненьне Завадзкага ўстала ў адзін шэраг са зьнікненьнямі вядомых апазыцыйных палітыкаў [[Віктар Ганчар|Віктара Ганчара]] і [[Юры Захаранка|Юрыя Захаранкі]], бо ўлады гэтаксама так і ня здолелі прад’явіць задавальняючыя тлумачэньні злачынству. 14 сакавіка 2002 году па справе аб скрадзеньні Зьмітра Завадзкага былі асуджаныя 4 чалавекі — былыя супрацоўнікі спэцыяльнага атраду міліцыі «{{артыкул у іншым разьдзеле|Алмаз (спэцпадразьдзяленьне)|Алмаз|ru|Алмаз (спецподразделение)}}». У верасьні 2002 году Парлямэнцкая асамблея [[Рада Эўропы|Рады Эўропы]] заявіла, што «сур’ёзна заклапочаная адсутнасьцю прагрэсу ў справе» і заснавала ўласны сьледчы падкамітэт для расьсьледваньня справы зьніклых. == Прэмія імя Завадзкага == * Пасьля зьнікненьня заснаваная прэмія імя Завадзкага, якую сярод іншых атрымалі кампанія [[БелаПАН]] ды апэратар [[Уладзімер Бабарыка]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20070927014957/http://zavadsky.org/ Фундацыя імя Зьмітра Завадзкага] * [http://www.ciwr.org/zavadsky.html Грамадзянская ініцыятыва «Мы памятаем»] {{ref-ru}} * {{YouTube|lhdCfXilD4o|«Банда» Фільм пра «экскадроны смерці}} — 2015, [[Белсат]] {{ref-ru}} {{Зьніклыя беларусы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкі, Зьміцер}} [[Катэгорыя:Беларускія журналісты]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся 28 жніўня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1972 годзе]] [[Катэгорыя:Зьніклыя бязь вестак]] q028cnt54nvyawj1bv4e8wb7eidwxc8 Катэгорыя:1893 14 23262 2333035 1579690 2022-08-17T10:01:15Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:1890-я]] dmmtgxv7adcbsjl39d3vri8bvhriipe Шаблён:Палітык 10 23909 2332995 2332562 2022-08-17T09:24:49Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki <includeonly> {{Картка |верх = {{Першы непусты|{{{імя|}}}|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}} |верх2 = {{{арыгінал_імя|{{{імя_арыгінал|}}}}}} |выява = {{#if:{{{выява|}}}|[[Файл:{{{выява|}}}|{{#if:{{{памер|}}}|{{{памер}}}|245пкс}}|{{{подпіс_пад_выявай|}}}]]|{{Вікізьвесткі|p18}}}} |подпіс = {{{подпіс_пад_выявай|}}} |шапкастыль = background:#aaa; |меткастыль = background:#ddd; |шапка1 = {{Вікізьвесткі|p39|{{{пасада|}}}}} |інфо1 = {{Вікізьвесткі|p39|{{{пасада|}}}}} |інфо2 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну|}}}|{{{пачатак_тэрміну|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну|}}}|{{{канец_тэрміну|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка4 = Прэзыдэнт: |інфо4 = {{{прэзыдэнт|}}} |метка5 = Прэм’ер-міністар: |інфо5 = {{{прэм’ер-міністар|{{{прэм'ер-міністар|}}}}}} |метка6 = Папярэднік: |інфо6 = {{{папярэднік|}}} |метка7 = Наступнік: |інфо7 = {{{наступнік|}}} |шапка8 = {{{пасада2|}}} |інфо9 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну2|}}}|{{{пачатак_тэрміну2|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну2|}}}|{{{канец_тэрміну2|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка10 = Прэзыдэнт: |інфо10 = {{{прэзыдэнт2|}}} |метка11 = Прэм’ер-міністар: |інфо11 = {{{прэм’ер-міністар2|{{{прэм'ер-міністар2|}}}}}} |метка12 = Папярэднік: |інфо12 = {{{папярэднік2|}}} |метка13 = Наступнік: |інфо13 = {{{наступнік2|}}} |шапка14 = {{{пасада3|}}} |інфо15 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну3|}}}|{{{пачатак_тэрміну3|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну3|}}}|{{{канец_тэрміну3|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка16 = Прэзыдэнт: |інфо16 = {{{прэзыдэнт3|}}} |метка17 = Прэм’ер-міністар: |інфо17 = {{{прэм’ер-міністар3|{{{прэм'ер-міністар3|}}}}}} |метка18 = Папярэднік: |інфо18 = {{{папярэднік3|}}} |метка19 = Наступнік: |інфо19 = {{{наступнік3|}}} |шапка20 = {{{пасада4|}}} |інфо21 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну4|}}}|{{{пачатак_тэрміну4|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну4|}}}|{{{канец_тэрміну4|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка22 = Прэзыдэнт: |інфо22 = {{{прэзыдэнт4|}}} |метка23 = Прэм’ер-міністар: |інфо23 = {{{прэм’ер-міністар4|{{{прэм'ер-міністар4|}}}}}} |метка24 = Папярэднік: |інфо24 = {{{папярэднік4|}}} |метка25 = Наступнік: |інфо25 = {{{наступнік4|}}} |шапка26 = {{{пасада5|}}} |інфо27 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну5|}}}|{{{пачатак_тэрміну5|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну5|}}}|{{{канец_тэрміну5|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка28 = Прэзыдэнт: |інфо28 = {{{прэзыдэнт5|}}} |метка29 = Прэм’ер-міністар: |інфо29 = {{{прэм’ер-міністар5|{{{прэм'ер-міністар5|}}}}}} |метка30 = Папярэднік: |інфо30 = {{{папярэднік5|}}} |метка31 = Наступнік: |інфо31 = {{{наступнік5|}}} |шапка32 = {{{пасада6|}}} |інфо33 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну6|}}}|{{{пачатак_тэрміну6|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну6|}}}|{{{канец_тэрміну6|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка34 = Прэзыдэнт: |інфо34 = {{{прэзыдэнт6|}}} |метка35 = Прэм’ер-міністар: |інфо35 = {{{прэм’ер-міністар6|{{{прэм'ер-міністар6|}}}}}} |метка36 = Папярэднік: |інфо36 = {{{папярэднік6|}}} |метка37 = Наступнік: |інфо37 = {{{наступнік6|}}} |шапка38 = {{#if:{{Вікізьвесткі/p569|{{{дата_нараджэньня|}}}}}{{{месца_нараджэньня|}}}{{Вікізьвесткі/p570|{{{дата_сьмерці|}}}}}{{{месца_сьмерці|}}}{{{партыя|}}}{{Вікізьвесткі|p102}}{{{сужэнец|}}}{{{дзеці|}}}{{{адукацыя|}}}{{Вікізьвесткі|p69}}{{{бацька|}}}{{{маці|}}}{{{узнагароды|}}}{{{подпіс}}}|Асабістыя зьвесткі}} |метка39 = {{#ifeq: {{#property:P21}} | жаночая |Нарадзілася|Нарадзіўся}}: |інфо39 = {{Вікізьвесткі/p569|{{{дата_нараджэньня|}}}}}{{#if:{{Вікізьвесткі|p19|{{{месца_нараджэньня|}}}}}|<br />{{Вікізьвесткі|p19|{{{месца_нараджэньня|}}}}}}} |метка40 = {{#ifeq: {{#property:P21}} | жаночая |Памерла|Памёр}}: |інфо40 = {{Вікізьвесткі/p570|{{{дата_сьмерці|}}}}}{{#if:{{Вікізьвесткі|p20|{{{месца_сьмерці|}}}}}|<br />{{Вікізьвесткі|p20|{{{месца_сьмерці|}}}}}}} |метка42 = {{#if:{{{назва_палітычнай_арганізацыі|}}}|{{{назва_палітычнай_арганізацыі|}}}|Партыя}}: |інфо42 = {{#if:{{{партыя|}}}|{{{партыя|}}}|{{Вікізьвесткі|p102}}}} |метка43 = Сужэнец: |інфо43 = {{Вікізьвесткі|p26|{{{сужэнец|}}}}} |метка45 = Дзеці: |інфо45 = {{Вікізьвесткі|p40|{{{дзеці|}}}}} |метка47 = Бацька: |інфо47 = {{Вікізьвесткі|p22|{{{бацька|}}}}} |метка48 = Маці: |інфо48 = {{Вікізьвесткі|p25|{{{маці|}}}}} |метка49 = Род: |інфо49 = {{{род|}}} |метка50 = Адукацыя: |інфо50 = {{#if:{{{адукацыя|}}}|{{{адукацыя|}}}|{{Вікізьвесткі|p69}}}} |метка51 = Узнагароды: |інфо51 = {{Вікізьвесткі|p166|{{{узнагароды|}}}}} |ніз = {{#if:{{{подпіс|}}}|[[Файл:{{{подпіс}}}|{{#if:{{{памер_подпісу|{{{памер_подпісу|}}}}}}|{{{памер_подпісу|{{{памер_подпісу}}}}}}|130пкс}}]]}} {{#if:{{{commons|{{#property:P373}}}}}|<div>'''[[commons:Category:{{{commons|{{#property:P373}}}}}|{{{імя|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}}}]]''' {{Пасьля галоснай|{{{Імя|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}}}}|ў|у}} [[Вікісховішча|Вікісховішчы]]</div>}} |камэнтар = {{{камэнтар|}}} |камэнтарстыль = font-size: 88% }}{{#if:{{{выява|}}}{{#property:p18}}||{{Катэгорыя толькі ў артыкулах|Вікіпэдыя:Артыкулы пра асобаў без партрэтаў}}}}</includeonly><noinclude> {{дакумэнтацыя}} </noinclude> jzjziai6i7dedog9rf4b1365ea8gcgg 2332996 2332995 2022-08-17T09:25:55Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki <includeonly> {{Картка |верх = {{Першы непусты|{{{імя|}}}|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}} |верх2 = {{{арыгінал_імя|{{{імя_арыгінал|}}}}}} |выява = {{#if:{{{выява|}}}|[[Файл:{{{выява|}}}|{{#if:{{{памер|}}}|{{{памер}}}|245пкс}}|{{{подпіс_пад_выявай|}}}]]|{{Вікізьвесткі|p18}}}} |подпіс = {{{подпіс_пад_выявай|}}} |шапкастыль = background:#aaa; |меткастыль = background:#ddd; |шапка1 = {{Вікізьвесткі|p39|{{{пасада|}}}}} |інфо1 = {{Вікізьвесткі|p39|{{{пасада|}}}}} |інфо2 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну|}}}|{{{пачатак_тэрміну|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну|}}}|{{{канец_тэрміну|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка4 = Прэзыдэнт: |інфо4 = {{{прэзыдэнт|}}} |метка5 = Прэм’ер-міністар: |інфо5 = {{{прэм’ер-міністар|{{{прэм'ер-міністар|}}}}}} |метка6 = Папярэднік: |інфо6 = {{{папярэднік|}}} |метка7 = Наступнік: |інфо7 = {{{наступнік|}}} |шапка8 = {{{пасада2|}}} |інфо9 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну2|}}}|{{{пачатак_тэрміну2|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну2|}}}|{{{канец_тэрміну2|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка10 = Прэзыдэнт: |інфо10 = {{{прэзыдэнт2|}}} |метка11 = Прэм’ер-міністар: |інфо11 = {{{прэм’ер-міністар2|{{{прэм'ер-міністар2|}}}}}} |метка12 = Папярэднік: |інфо12 = {{{папярэднік2|}}} |метка13 = Наступнік: |інфо13 = {{{наступнік2|}}} |шапка14 = {{{пасада3|}}} |інфо15 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну3|}}}|{{{пачатак_тэрміну3|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну3|}}}|{{{канец_тэрміну3|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка16 = Прэзыдэнт: |інфо16 = {{{прэзыдэнт3|}}} |метка17 = Прэм’ер-міністар: |інфо17 = {{{прэм’ер-міністар3|{{{прэм'ер-міністар3|}}}}}} |метка18 = Папярэднік: |інфо18 = {{{папярэднік3|}}} |метка19 = Наступнік: |інфо19 = {{{наступнік3|}}} |шапка20 = {{{пасада4|}}} |інфо21 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну4|}}}|{{{пачатак_тэрміну4|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну4|}}}|{{{канец_тэрміну4|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка22 = Прэзыдэнт: |інфо22 = {{{прэзыдэнт4|}}} |метка23 = Прэм’ер-міністар: |інфо23 = {{{прэм’ер-міністар4|{{{прэм'ер-міністар4|}}}}}} |метка24 = Папярэднік: |інфо24 = {{{папярэднік4|}}} |метка25 = Наступнік: |інфо25 = {{{наступнік4|}}} |шапка26 = {{{пасада5|}}} |інфо27 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну5|}}}|{{{пачатак_тэрміну5|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну5|}}}|{{{канец_тэрміну5|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка28 = Прэзыдэнт: |інфо28 = {{{прэзыдэнт5|}}} |метка29 = Прэм’ер-міністар: |інфо29 = {{{прэм’ер-міністар5|{{{прэм'ер-міністар5|}}}}}} |метка30 = Папярэднік: |інфо30 = {{{папярэднік5|}}} |метка31 = Наступнік: |інфо31 = {{{наступнік5|}}} |шапка32 = {{{пасада6|}}} |інфо33 = {{#if:{{{пачатак_тэрміну6|}}}|{{{пачатак_тэрміну6|}}}&nbsp;—&nbsp;{{#if:{{{канец_тэрміну6|}}}|{{{канец_тэрміну6|}}}|цяперашні&nbsp;час}}}} |метка34 = Прэзыдэнт: |інфо34 = {{{прэзыдэнт6|}}} |метка35 = Прэм’ер-міністар: |інфо35 = {{{прэм’ер-міністар6|{{{прэм'ер-міністар6|}}}}}} |метка36 = Папярэднік: |інфо36 = {{{папярэднік6|}}} |метка37 = Наступнік: |інфо37 = {{{наступнік6|}}} |шапка38 = {{#if:{{Вікізьвесткі/p569|{{{дата_нараджэньня|}}}}}{{{месца_нараджэньня|}}}{{Вікізьвесткі/p570|{{{дата_сьмерці|}}}}}{{{месца_сьмерці|}}}{{{партыя|}}}{{Вікізьвесткі|p102}}{{{сужэнец|}}}{{{дзеці|}}}{{{адукацыя|}}}{{Вікізьвесткі|p69}}{{{бацька|}}}{{{маці|}}}{{{узнагароды|}}}{{{подпіс}}}|Асабістыя зьвесткі}} |метка39 = {{#ifeq: {{#property:P21}} | жаночая |Нарадзілася|Нарадзіўся}}: |інфо39 = {{Вікізьвесткі/p569|{{{дата_нараджэньня|}}}}}{{#if:{{Вікізьвесткі|p19|{{{месца_нараджэньня|}}}}}|<br />{{Вікізьвесткі|p19|{{{месца_нараджэньня|}}}}}}} |метка40 = {{#ifeq: {{#property:P21}} | жаночая |Памерла|Памёр}}: |інфо40 = {{Вікізьвесткі/p570|{{{дата_сьмерці|}}}}}{{#if:{{Вікізьвесткі|p20|{{{месца_сьмерці|}}}}}|<br />{{Вікізьвесткі|p20|{{{месца_сьмерці|}}}}}}} |метка42 = {{#if:{{{назва_палітычнай_арганізацыі|}}}|{{{назва_палітычнай_арганізацыі|}}}|Партыя}}: |інфо42 = {{#if:{{{партыя|}}}|{{{партыя|}}}|{{Вікізьвесткі|p102}}}} |метка43 = Сужэнец: |інфо43 = {{Вікізьвесткі|p26|{{{сужэнец|}}}}} |метка45 = Дзеці: |інфо45 = {{Вікізьвесткі|p40|{{{дзеці|}}}}} |метка47 = Бацька: |інфо47 = {{Вікізьвесткі|p22|{{{бацька|}}}}} |метка48 = Маці: |інфо48 = {{Вікізьвесткі|p25|{{{маці|}}}}} |метка49 = Род: |інфо49 = {{{род|}}} |метка50 = Адукацыя: |інфо50 = {{#if:{{{адукацыя|}}}|{{{адукацыя|}}}|{{Вікізьвесткі|p69}}}} |метка51 = Узнагароды: |інфо51 = {{Вікізьвесткі|p166|{{{узнагароды|}}}}} |ніз = {{#if:{{{подпіс|}}}|[[Файл:{{{подпіс}}}|{{#if:{{{памер_подпісу|{{{памер_подпісу|}}}}}}|{{{памер_подпісу|{{{памер_подпісу}}}}}}|130пкс}}]]}} {{#if:{{{commons|{{#property:P373}}}}}|<div>'''[[commons:Category:{{{commons|{{#property:P373}}}}}|{{{імя|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}}}]]''' {{Пасьля галоснай|{{{Імя|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}}}|ў|у}} [[Вікісховішча|Вікісховішчы]]</div>}} |камэнтар = {{{камэнтар|}}} |камэнтарстыль = font-size: 88% }}{{#if:{{{выява|}}}{{#property:p18}}||{{Катэгорыя толькі ў артыкулах|Вікіпэдыя:Артыкулы пра асобаў без партрэтаў}}}}</includeonly><noinclude> {{дакумэнтацыя}} </noinclude> b0fvnqd92n81krawcryq9x5edgrvslj Катэгорыя:5 жніўня 14 24823 2332807 2280474 2022-08-16T13:04:15Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 05]] [[Катэгорыя:Жнівень]] ezz7k1elrmd4e089r5vux2hrcomcjne Катэгорыя:12 жніўня 14 26589 2332803 1607563 2022-08-16T13:03:08Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 12]] [[Катэгорыя:Жнівень]] lgmjhukuzx3s8ls7zhb6hm6qsxov7mz Катэгорыя:30 ліпеня 14 26939 2332824 1603244 2022-08-16T13:20:48Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Ліпень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Ліпень, 30]] g1lwphgqf8bhzcyh65ibxelc1pqol8w Катэгорыя:1 жніўня 14 26943 2332811 1573660 2022-08-16T13:05:22Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 01]] [[Катэгорыя:Жнівень]] psoqx2187foloh545nx9dqcftlviezh Катэгорыя:2 жніўня 14 26944 2332810 2322804 2022-08-16T13:05:14Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 02]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 7s2wiaekggk6w859xb34lai3rkmp6ph Катэгорыя:3 жніўня 14 26946 2332809 1590110 2022-08-16T13:05:07Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 03]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 7bjkcvi5yv18lrt1wlsznbdmtyzvoas Катэгорыя:4 жніўня 14 26948 2332808 2280976 2022-08-16T13:04:40Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 04]] [[Катэгорыя:Жнівень]] rr4wfclylb7w8vde7vsmhz819cqr25k Катэгорыя:7 жніўня 14 26950 2332806 2231586 2022-08-16T13:04:05Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 07]] [[Катэгорыя:Жнівень]] a1xytuqppb5gi3te2px3vdtxzac0gty Катэгорыя:9 жніўня 14 26952 2332805 2228095 2022-08-16T13:03:54Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 09]] [[Катэгорыя:Жнівень]] dgy2g8ofyg42fao69lhnyj2j7n4s4ga Катэгорыя:11 жніўня 14 26954 2332804 1590149 2022-08-16T13:03:24Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 11]] [[Катэгорыя:Жнівень]] and93pe70b4wfp5ony0bvw6gvgb0gdx Катэгорыя:13 жніўня 14 26955 2332802 2227995 2022-08-16T13:02:42Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 13]] [[Катэгорыя:Жнівень]] j7zf4tsoobi40etxgvnaoz819gidlzg Катэгорыя:14 жніўня 14 26956 2332801 2273617 2022-08-16T13:02:20Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 14]] [[Катэгорыя:Жнівень]] hnjiqzscr9bl3s5pfexgd1r0u75cl4e Катэгорыя:17 жніўня 14 26959 2332800 1602671 2022-08-16T13:02:05Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 17]] [[Катэгорыя:Жнівень]] lxjb2dukkkxavz0eq06el3e661xfywi Катэгорыя:18 жніўня 14 26960 2332799 2252540 2022-08-16T13:01:40Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 18]] [[Катэгорыя:Жнівень]] gvfz8d5wgatlerpv79vj10uh8t25yhw Катэгорыя:19 жніўня 14 26961 2332798 2259064 2022-08-16T13:01:33Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 19]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 7etwk4w34icbqetw65gab8rqt3zr8zl Катэгорыя:20 жніўня 14 26962 2332797 2277302 2022-08-16T13:01:25Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 20]] [[Катэгорыя:Жнівень]] r221eke53vop3yq8lt8wh6rqcqv12ff Катэгорыя:24 жніўня 14 26965 2332796 2228126 2022-08-16T13:01:07Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 24]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 6h0v3s7c6sbdmomb6zs35rbzjjt4s0c Катэгорыя:25 жніўня 14 26966 2332795 1607726 2022-08-16T13:00:59Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 25]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 1mtxagg2iaujqinrp7862d4pa3vijgp Катэгорыя:26 жніўня 14 26967 2332794 1607727 2022-08-16T13:00:41Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 26]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 1npdc4awwf5mzqtvjyo9011ajjoar1a Катэгорыя:28 жніўня 14 26969 2332793 2319870 2022-08-16T13:00:21Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 28]] [[Катэгорыя:Жнівень]] 1bw75iq39hzlq6y3vk83zo8cnjj5hdg Катэгорыя:29 жніўня 14 26970 2332792 2283613 2022-08-16T13:00:14Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 29]] [[Катэгорыя:Жнівень]] ez2qj1qm3vz52ev2x08f6rf2qy0vf0l Катэгорыя:30 жніўня 14 26971 2332791 1607735 2022-08-16T13:00:00Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Жнівень катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 30]] [[Катэгорыя:Жнівень]] akh089l38weeijwa5bqrkw9aog8iiem Катэгорыя:13 кастрычніка 14 27016 2332829 2254508 2022-08-16T13:29:19Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Кастрычнік]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Кастрычнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Кастрычнік, 13]] [[Катэгорыя:Кастрычнік]] sbljhgsgfs12i45t5wmsjecnppfg8s1 Катэгорыя:31 кастрычніка 14 27031 2332819 2318527 2022-08-16T13:12:41Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Кастрычнік]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Кастрычнік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Кастрычнік, 31]] [[Катэгорыя:Кастрычнік]] mycb8w0jtbkanagijg6delqx6sqll9k Катэгорыя:1 сакавіка 14 27132 2332816 1607659 2022-08-16T13:10:40Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Сакавік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Сакавік, 01]] fslss93m0hkccnfx4m0dz5rtkloe8ij 2332817 2332816 2022-08-16T13:11:03Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Сакавік]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{Сакавік катэгорыі}} [[Катэгорыя:Дні|Сакавік, 01]] [[Катэгорыя:Сакавік]] 58um5jvlibwu7xj9c5v7atcutxe26kr Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič 3 27878 2332901 2331424 2022-08-16T21:18:55Z Антон 740 54825 /* Мажліва, вам будзе цікава */ wikitext text/x-wiki {{Userbox |id = [[Файл:Replacement filing cabinet.svg|40px|none|Архіў]] |border-c = #aaaaaa |info-c = #f9f9f9 |info = Архіў абмеркаваньняў: * '''[[/Архіў 1|2008]]''' * '''[[/Архіў 2|2009]]''' * '''[[/Архіў 3|2010]]''' * '''[[/Архіў 4|2011—2016]] * '''[[/Архіў 5|2017—2019]] }} == Да агульнай уніфікацыі афармленьня сьпісаў літаратуры == Вітаю. [[Гутаркі ўдзельніка:SergeiSEE]] Так, у навуковых артыкулах у канцы тэксту падаецца нумараваны сьпіс літаратуры ў альфабэтным парадку й падзяляецца на два блёка шрыфтоў: кірылічны й лацінскі. Аўтар піша тэкст артыкула, састаўляе нумараваны сьпіс выкарыстанай літаратуры й прадстаўляе нумары выкарыстаных крыніц у тэкст. Вікіпэдыя, як я разумею, дазваляе ўстаўляць крыніцы непасрэдна ў тэкст і ў канцы тэксту атрымліваецца нумараваны сьпіс крыніц у не альфабэтным парадку, а хутчэй у храналягічным. Дадатковы сьпіс літаратуры ў канцы артыкула не зьяўляецца бібліятэчным каталёгам. Мяне больш прываблівае храналягічнае ўпарадкаваньне, так як праходзіць наша жыцьцё. Але, таму што літаратура на беларускай мове пашыраецца толькі з 20-х гадоў 20-га ст., беларуская мова ў сьпісе літаратуры будзе ў канцы. У такіх варунках я ў сьпісе літаратуры сьпярша (буду далей) зьмяшчаю ўсе беларускамоўныя крыніцы адным блёкам, далей — крыніцы на іншых мовах у парадку моваў у інтэрвіках да артыкулаў на кожнай мове асобным блёкам (у межах кожнага блёку свой альфабэтны парадак, бо кожная мова мае свой альфабэт). ==Віківясна-2020== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Logo original-t.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясьне-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2020/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 10:52, 2 сакавіка 2020 (UTC+3) == Пытанне з Гомеля == Добры дзень! У мяне ёсць пытанне наконт фотаздымкаў, выкарыстаных Вамі ў Вікіпедыі. Маглі б вы напісаць мне на эмэйл? malikau@yandex.by Дзякуй! : Даслаў ліст. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 14 сакавіка 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]== Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені, пасьля чаго ў ліпені-жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage]].--[[Удзельнік:W]] 19:24, 7 траўня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за правядзеньне вялікай арганізацыйнай працы (асабліва за заяўку на грант, я б гэтаму дакладна ня даў рады). Калі змагу дапамагчы прынамсі ўдзелам у журы — то, вядома, згода. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:17, 7 траўня 2020 (+03) {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WLE Austria Logo (no text).svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніцаў і ўдзельнікаў '''міжнароднага фотаспаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю|Вікі любіць Зямлю-2020]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|сьпіс удзельніцаў і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 12:14, 30 траўня 2020 (UTC+3) ::Па выніках фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2020» у Беларусі, [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю/Удзельнікі|69]] удзельніц і ўдзельнікаў запампавалі [[:commons:Category:Images from Wiki Loves Earth 2020 in Belarus|562]] здымкі. Атрымаў [[:commons:Commons_talk:Montage#Wiki_Loves_Earth_2020|доступ]] у прыладу фотаацэнкі [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|«Мантаж»]] у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus судзейства] ў 1-м коле да 15 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]].--[[Удзельнік:W]] 13:23, 1 жніўня 2020 (UTC+3) :::Вітаю. Нечаканы і надзвычай добры вынік. Вялікі дзякуй за вашую працу! Зайшоў у [[:commons:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]], які ў мяне мае [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17205/17205_original.jpg наступны выгляд]. Мабыць, штосьці не працуе, бо на старонцы няма актыўных спасылак (імя карыстальніка, «Vote» і «Edit Previous Votes» таксама неактыўныя). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:36, 1 жніўня 2020 (+03) ::::Перастварыў і запусьціў 1-е кола судзейства. Сярод 561 файла выключылі 78. Засталося 483 выявы для ацэнкі.--[[Удзельнік:W]] 17:56, 3 жніўня 2020 (UTC+3) :::::Усё працуе, дзякуй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:24, 3 жніўня 2020 (+03) ::::::Бачу ў «Мантажы»: «Kazimier Lachnovič 24.8% 120 out of 483, 363 remaining». Ці пасьпяваеце з судзействам да 15 жніўня ва ўмовах маруднага Сеціва ўвечары?--[[Удзельнік:W]] 17:48, 11 жніўня 2020 (UTC+3) ::::::: Пасьпеў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:40, 16 жніўня 2020 (+03) ::::::::Вялікі дзякуй за ўдзел у журы «Вікі любіць Зямлю». «Да 1 верасьня міжнароднай дружыне варта ведаць, якія 10 здымкаў перамаглі ў Вашай краіне» ([[:commons:Commons:Wiki Loves Earth 2020/Organise#Jury & winners]]), таму стварыў [https://montage.toolforge.org/#/campaign/323-wiki-loves-earth-2020-belarus 2-е кола] судзейства з парогам адзнакі ў 0,875 бала ў 1-м коле. Гэты парог прайшлі 22 здымкі, якія варта разьмясьціць па ступенях. 2-е кола доўжыцца да 23 жніўня.--[[Удзельнік:W]] 18:00, 18 жніўня 2020 (UTC+3) Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/User Group Belarus/Wiki Loves Earth Belarus 2020|гранту]] на «Вікі любіць Зямлю», «Падарунак для журы складае 50 $». З улікам таго, што ў нас 2 журы, прапаную абраць у інтэрнэт-краме сабе падарунак на 25 $ з улікам цаны дастаўкі. Варта даслаць мне ў прыватным паведамленьні спасылку на старонку з абраным таварам, поўнае імя, паштовы адрас для дастаўкі, электронную пошту і тэлефонны нумар, каб змог зрабіць яго заказ. Для выхаду на сувязь лепей скарыстаць [[тэлеграм]]-суполку [https://t.me/joinchat/BrMxyQ665g8yuRwCH3KL3Q «Вікіпэдыя»] або можна прапанаваць іншы зручны для Вас спосаб сувязі. Таксама пажадана, каб крама была беларускай, для пэўнасьці ў цане дастаўкі. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 9:39, 28 жніўня 2020 (UTC+3) : Вітаю! Ці ёсьць нейкая магчымасьць проста пералічыць гэтыя грошы на [https://www.belarus97.pro/ дапамогу пацярпелым]? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:21, 28 жніўня 2020 (+03) ::Такая магчымасьць ёсьць. Пры адкрыцьці заяўкі на ахвяраваньне праз «Фэйсбук Аплату» (Ляксей Лявончык, Надзея Нортан. [https://www.facebook.com/donate/1123543824684874/ Збор дапамогі для ахвяраў рэпрэсій у Беларусі]) чытаю: «Ахвяраваньні атрымае Ляксей Лявончык, мінус 1,50% + 0,24 брытанскага фунта для пакрыцьця камісійных збораў». Ці гэтыя камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня, ці налічваюцца звыш яго памеру?--[[Удзельнік:W]] 9:37, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::{{Зроблена}}, камісійныя зборы вылічаюцца з сумы ахвяраваньня.--[[Удзельнік:W]] 9:54, 29 жніўня 2020 (UTC+3) ::: Дзякуй! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:58, 29 жніўня 2020 (+03) ==Магілёў== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Магілёў]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 68-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2018 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 16:23, 24 чэрвеня 2020 (UTC+3) : Дзякуй за прапанову. Выставіў на рэцэнзію. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:47, 24 чэрвеня 2020 (+03) == Пра дзіўнасьці == : Прывітаньне! : Прабачце за непасрэдны зварот, але мне падаецца, што Вы можаце растлумачыць дзіўнасьць сітуацыі. : Надоечы Google выдаў: ягоны пошукавік стаў паказваць артыкул - не "Мікола Калядны", аўтарам якога я зьяўляюся, а "Абмеркаваньне:Мікола Калядны". Безумоўна, я зьніякавеў: цікавыя справы адбываюцца ў каралеўстве! З кожным разам ўсё весялей! Што ўсё гэта можа значыць? : Калі ласка, распавядзіце, што Вы мяркуеце на гэты конт і як мне быць? [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 23:17, 3 ліпеня 2020 (+03) :: Вітаю. Асабіста я неаднойчы сутыкаўся з рознымі падобнымі дзіўнасьцямі: напрыклад, пэўны час таму пры запыце "Бел-чырвона-белы сьцяг" (менавіта празь мяккі знак згодна з клясычным правапісам) не выдавала нашага артыкула, затое выдавала артыкул у афіцыйным разьдзеле, які мае адрознае ў двух месцах напісаньне [[:be:Бела-чырвона-белы сцяг]]. Аднак цяпер ужо ўсё нармальна выдае, таму магчыма, варта проста пачакаць (хоць гэта можа заняць і даволі доўгі час). Або можаце паспрабаваць зьвярнуцца ў [https://support.google.com/websearch/answer/6223687?hl=en&ref_topic=3285072 тэхнічную падтрымку самога гугла] (але я ніколі не спрабаваў, няма часу на гэта). Увогуле, ня думаю, што тут штосьці залежыць ад Вікіпэдыі, бо той жа Яндэкс [https://yandex.by/search/?lr=157&text=%D0%9C%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BD%D1%8B усё нармальна паказвае]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:42, 3 ліпеня 2020 (+03) : Дзякуй! Вашыя тлумачэньні заўсёды лагодныя і цёплыя. Я прымаю іх вельмі шчыра. Яшчэ раз дзякуй, і будзьма спадзявацца, што электронныя рэсурсы ўжо навучыліся ўспрымаць чалавечыя настроі й адпаведна зрэагуюць. Посьпехаў і здароўя! [[Удзельнік:Вагонь|Вагонь]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Вагонь|гутаркі]]) 00:35, 4 ліпеня 2020 (+03) == [[Казанскае царства]] == [[:ru:Википедия:К удалению/8 ноября 2020#Казанское царство]] [[Удзельнік:Белорецкий|Белорецкий]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Белорецкий|гутаркі]]) 17:16, 14 лістапада 2020 (+03) ==[[Вікіпэдыя:Вікісустрэчы#15_студзеня,_Менск]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю пазначаць свой удзел у [https://mbasic.facebook.com/events/685310415515795 Вікісустрэчы 15 студзеня], прысьвечанай юбілею «Вікіпэдыі 20»! Будзе сьвяточны торт і сяброўскі пачастунак. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:13, 21 лістапада 2020 (UTC+3) : Вітаю! Дзякуй за запрашэньне. Спадзяюся, да таго часу будзе яшчэ адна нагода да сьвяткаваньня ўсёй краінай, і ўсе мы да яе дажывем здаровымі і на волі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 21 лістапада 2020 (+03) == Подпіс == Вітаю! Вы [https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D1%9E_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B/%D0%A0%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%B4%D1%83%D0%BC_%D1%83_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_1995_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D1%83#%D0%97%D0%B0 не падпісаліся].--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 22:51, 8 сьнежня 2020 (+03) == Split == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Напалі трохі адміны-расейцы, бо ў Gentleman аднаму адміну было замнога цытат на ★. Я падаў на перагляд яе валюнтарызскага рашэньня, адмін пачала помсьціць) Калі ёсьць жаданьне, можна неяк заступіцца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Кандидаты_в_хорошие_статьи/К_лишению_статуса#Split_Before,_Together_Now. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402|pr12402]], 16 сьнежня 2020 : Вітаю. Перапрошваю, але я ўжо даўно фактычна не бяру ўдзелу ў расейскім разьдзеле Вікіпэдыі, а цяпер перакананы, што беларусам туды калі і варта штосьці дадаваць, то хіба што толькі вельмі прабеларускія або, увогуле, антырасейскія кропкавыя факты з спасылкамі на тыя крыніцы, якія фармальна ня могуць там выдаліць. Увогуле, пакуль адная частка беларусаў бессыстэмна паляпшае, а іншая бязлузда спажывае інфармацыю з моўнага разьдзелу, большасьць аўтараў якога падтрымліваюць забойствы і катаваньні беларусаў (паводле сацыялягічных апытаньняў [https://www.dw.com/ru/rossijane-schitajut-protesty-v-belarusi-rezultatom-provokacii/a-54716174], [https://interfax.com.ua/news/political/690167.html]) ды яшчэ пасьлядоўна ўжываюць каляніяльную назву нашай краіны — усё ў нас будзе толькі пагаршацца, на жаль. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:12, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Пагаджуся. Але пакуль я ўдзельнічаю ў Расейскай Вікіпэдыі на ўзроўні назіральніка (удзельнічаю ў абмеркваньняў, выдаляю прапаганду). Дарэчы, тамака ёсьць адзін удзельнік, які сьцьвярджае такое, што можна адначасова і плакаць і сьмяяцца. І хутчэй за ўсё ўдзельнік сапраўды ўсё выдумляе шчыра, ён сапраўды верыць у неверагодныя рэчы. Калі ёсьць час, то можна [[:ru:Обсуждение:Протесты в Белоруссии (2020)#Отмена отмены|пачытаць]]. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:26, 16 сьнежня 2020 (+03) :: Чытайце працяг. Я прадэманстраваў удзельніку другі яго фэйл. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 01:32, 17 сьнежня 2020 (+03) :: Удзельнік палічыў, што выбачацца ня трэба і проста напісаў [[:ru:Википедия:Запросы к администраторам#Неэтичное поведение|запыт]] на мяне. Дарэчы, для гэтага ўдзельніка гэта звычайныя паводзіны. Ён гэтых запытаў ужо напісаў столькі... --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:56, 17 сьнежня 2020 (+03) ==Берасьце== Заклікаю, як [http://vs.aka-online.de/cgi-bin/wppagehiststat.pl асноўнага] аўтара, вылучыць у добрыя артыкул [[Берасьце]] ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы]]). Артыкул ёсьць 32-м паводле абсягу ў Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія старонкі]]) і зь 2016 году перавышае памерам 100 кілябайт, таму «амаль пэўна мае быць падзеленым» ([[:en:Wikipedia:Article size#Size guideline]]).--[[Удзельнік:W]] 13:43, 3 студзеня 2021 (UTC+3) : Дзякую за прапанову. Але, мабыць, сьпярша я паспрабую павысіць да абранага статус артыкул [[Бел-чырвона-белы сьцяг]], а наступным ужо будзе [[Берасьце]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:55, 4 студзеня 2021 (+03) ==Месяц беларускай літаратуры== {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 15:26, 14 студзеня 2021 (UTC+3) ==[[MediaWiki:Wikimedia-copyright]]== Вітаю! Як маецеся? Ці можаце, калі ласка, замяніць састарэлую спасылку //wikimediafoundation.org/wiki/Умовы_выкарыстаньня да «Ўмовах выкарыстаньня» на дзейную //meta.wikimedia.org/wiki/Terms_of_use/be-tarask на 2 старонках: [[MediaWiki:Wikimedia-copyright]] і [[MediaWiki:Wikimedia-copyright/be-tarask]]? З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 18:51, 3 лютага 2021 (UTC+3) : Вітаю! Дзіўна, але [https://ic.pics.livejournal.com/mrul/23843397/17996/17996_original.jpg ня маю дазволу на рэдагаваньне гэтых старонак]. Можа, трэба кудысьці зьвярнуцца па той дазвол? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 19:27, 3 лютага 2021 (+03) : [[Удзельнік:W]], па наданьні сабе правоў адміністратара інтэрфэйсу, урэшце, змог адрэгаваць памянёныя старонкі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:50, 20 чэрвеня 2021 (+03) ==Выклік Вікіпрагалу== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:WikiGap.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне на «[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выклік Вікіпрагалу]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Выклік Вікіпрагалу|Выкліку Вікіпрагалу]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 20:41, 1 сакавіка 2021 (UTC+3) ==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2021]]== Вітаю! Як маецеся? Запрашаю стаць сябрам журы міжнароднага фотаспаборніцтва «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі. Спаборніцтва пройдзе ў чэрвені—ліпені, пасьля чаго ў жніўні журы вызначыць 10 мясцовых пераможцаў праз прыладу фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]», як і летась. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:21, 14 сакавіка 2021 (UTC+3) : Вітаю. Дзякую, што працягваеце распачатую працу ў гэтым кірунку! Згода, як і ў мінулы раз, вядома ж. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:06, 14 сакавіка 2021 (+03) ::Вітаю! Як маецеся? Па выніках фотаконкурсу «Вікі любіць Зямлю-2021» у Беларусі, 34 удзельніцы і ўдзельнікі запампавалі [[:c:Category:Images from Wiki Loves Earth 2021 in Belarus|202]] здымкі. Атрымаў доступ да прылады фотаацэнкі «[[:c:Commons:Montage/be-tarask|Мантаж]]» у якасьці каардынатара. Запрашаю да [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства] ў 1-м коле да 19 жніўня. Уваход ажыцьцяўляецца праз [[Мэта-Вікі]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:01, 12 жніўня 2021 (UTC+3) ::: Вітаю! Нечакана зьявіліся праблемы з інтэрнэтам, але спадзяюся сёньня-заўтра даць ім рады. У кожным разе да 19-на мушу пасьпець усё ацаніць. Дзякую за праведзеную працу! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:05, 15 жніўня 2021 (+03) ::::Вітаю! Як маецеся? Віншую з абраньнем артыкула [[Міндоўг]] у добрыя. Стварыў 2-е кола [https://montage.toolforge.org/#/campaign/426-wiki-loves-earth-2021-in-belarus судзейства], у якое трапіла 15 здымкаў з адзнакай 8,75 балаў. Тэрмін 2-га кола да 26 жніўня для разьмяшчэньня здымкаў па месцах ад 1-га да 15-га. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 23:54, 20 жніўня 2021 (UTC+3) ::::: Мае вітаньні! Шчыра дзякую за дапамогу з абраньнем артыкула пра Міндоўга, бо ўжо і не спадзяваўся. Разьмясьціў усе здымкі паводле месцаў. Дзякуй за напамін! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:43, 24 жніўня 2021 (+03) ::::::Вітаю! Як маецеся? Паводле [[:m:Grants:Project/Rapid/W/WLE Belarus 2021|гранту]], за «Вікі любіць Зямлю» кожнаму сябру журы прызначаецца падарунак на суму па 25 даляраў. Можаце абраць сабе ўпадабаную ўзнагароду на гэтую суму з улікам дастаўкі і магчымасьцю аплаты карткай анлайн. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 10:20, 2 верасьня 2021 (UTC+3) :::::::Вітаю! Вялікі дзякуй за выдатную арганізацыю сёлетняга конкурсу. Калі маеце магчымасьць, прашу пералічыць гэтыя грошы на аднаўленьне касьцёла ў Будславе: [https://budslau.by/?view=article&id=86&catid=2 інструкцыі на сайце парафіі]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 11:35, 2 верасьня 2021 (+03) ==Віківясна-2021== {| width="700" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:CEE Spring Logo vertical-t.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясьне-2021]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''міжнароднага конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021|Віківясна Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы.</br>Калі маеце жаданьне, запішыцеся, калі ласка, у [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2021/Удзельнікі|сьпіс удзельніц і ўдзельнікаў]]. |} --[[Удзельнік:W]] 21:04, 16 сакавіка 2021 (UTC+3) == {{Перанесена з|Удзельнік:Kazimier Lachnovič}} == Доброго дня! Вибачте, що турбую, однак чи могли б ви написати статтю на своїй Вікіпедії про [[:uk:Асоційоване_Тріо|Асоційоване Тріо]]? На жаль, білоруської мови не знаю, тим більше тарашкевиці. {{няма подпісу|Vitaliyf261|11:57, 6 чэрвеня 2021 (+03)}} : Добрый дзень. Цікавы зьвяз, дадаў у [[Вікіпэдыя:Запыты на пераклад#Українська]]. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:13, 6 чэрвеня 2021 (+03) == Антыбеларускія дзеяньні ў Вікіпедыі == Калега, што вы думаеце наконт [[:ru:Обсуждение участника:Лобачев Владимир#Неадекватное поведение в английской Википедии|гэтага абмеркавання анты-беларуских дзеянняў у Вікіпедыі]]? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 12:31, 24 чэрвеня 2021 (+03) == Прастаўляйце інтэрвікі == Хоць гэта і катэгорыі, але й на іх таксама трэба дадаваць інтэрвікі ў Вікізьвестках: [[d:Q45118682|1]], [[d:Q45123755|2]], [[d:Q94698727|3]], [[d:Q24228827|4]], [[d:Q18584227|5]]… --<span style="text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;">[[Удзельнік:Renessaince|<b style="color:#0645ad"> Renessaince </b>]]</span> 21:59, 16 ліпеня 2021 (+03) : Неяк забыўся пра гэта. Добра, буду дадаваць інтэрвікі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:03, 16 ліпеня 2021 (+03) == Б == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Ведаю, што ўсім усё нравіцца ня будзе) Так па ўсіх Wiki. 🙃 У 2019 праз мелкія спрэчкі з-за назоваў населеных пунктаў, вёсак на нуль жыхароў на прасьціны тэксту сышоў RWG. Я бы С параіў ісьці на BE Wiki й г.д. за патрэбнымі яму колерамі, але калі C настойвае, то мой хай будзе. Спакойна. 🙂 Пагатоў BE-X-OLD ніхто не чытае, BE чытаюць болей, але ненамнога. Увогуле на мове мала чытаюць нават звычайныя беларусы, бо не валодаюць. Калі я не валодаў тарашкевіцаю, таксама ігнараваў BE-X-OLD, бо чытать было няспрытна, непрыемна) Вось на 🇨🇿 Wiki зараз два а-ля адміна зарубіліся (https://cs.wikipedia.org/wiki/Diskuse:Únos_Ramana_Prataseviče#Smazání_článku). Быць артыкулу ці не. 1:1. Пат. Меркаваньні разышліся. Бывае. Канфлікт тлее. На CZ Wiki таксама мала актыўнасьці. Прапанова C пра стварэньне больш карыснае артыкулаў зручная! Таксама мо можна вылучыць рэжымны артыкул у зорныя, паралельна яшчэ нарабіць 100500 артыкулаў а-ля пра прапаганду альбо з C’s сьпісу, інфу можна закідваць у існыя артыкулы (я тут у аднаго 🇩🇪 з нашых спытаў, ён сказаў, што рэжымны артыкул не падыйдзе для DE Wiki праз нямецкую “нэўтральнасьць”, але кантэнт па тэме можна спакойна закідваць у спадарожныя артыкулы, што ён і робіць). Быць усім міру й маральнаму задавальненьню ад унёску. 😌 -- [[user:pr12402| pr12402]], 29 ліпеня 2021 : Вітаю. На жаль, пытаньне сымболікі для мяне - гэта справа маральных прынцыпаў (і спрэчкі пра яе былі яшчэ да ўсіх падзеяў, а цяпер сытуацыя, увогуле, відавочная і прапанаваны варыянт з улікам да дадзенай апошнім часам інфармацыі - катэгарычна не прымальны). Магу пагадзіцца хіба з адным пунктам пра Каардынацыйную раду, пра што яшчэ напішу ў адпаведным абмеркаваньні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 08:40, 29 ліпеня 2021 (+03) == Ахова == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Мо трэ абараніць старонку, бо ідзе вайна правак: https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Марат_Маркаў&oldid=2259879. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 30 верасьня 2021 == Эндру Ўілсан == Вітаю, [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]]! Выпадкова наткнуўся верагодна на пірацкі .pdf [[Эндру Ўілсан|Andrew Wilson]] пры пошуку на RU Wiki ў артыкуле "Белорусская краевая оборона"(https://web.archive.org/web/20150207004430/http://mizna.ru/docs/2/1212/conv_1/file1.pdf). Ўілсан піша: ''having conquered Belarus, the Muscovites realized that it was not in their favour to call Belarusians the ‘Litsviny’ (i.e. their second original name, along with the ‘Kryvichy’ one) as it would always remind our people about the times when our ancestors happened to constantly fight against Moscow. Therefore, the Muscovites applied the term of ‘Belarusians’ to our people while the name of ‘Litsviny’ was attributed to the Lithuanians; at the same time the propaganda publications tried to propagate the idea that the Grand Duchy of Litwa was [a] Lithuanian state, i.e. it was a foreign country that did not have any close ties with Moscow'' (с. 135). Можа яшчэ нешта карыснае выцягнеш. Усяго найлепшага! -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Вітаю! Сапраўды, вельмі крутая і надзвычай карысная знаходка: манаграфія брытанскага PhD, выдадзеная Ельскім унівэрсытэтам. Пакуль што дадам адпаведныя цытаты да ўжо наяўных на сваю старонку ўдзельніка ў ангельскім разьдзеле і Вікісховішчы (а там, мо, атрымаецца здароўя паназапасіць на тое, каб дадаць гэтыя цытаты ў які артыкул), ды й наш артыкул [[ліцьвіны]], вядома ж, дапоўню. Шчыра дзякую! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 7 кастрычніка 2021 (+03) :: Строга кажучы, вэрсія гэта прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]], гл. зноску №44, (44. Licwin-Hudas-Krews, quoted in Nina Barshcheuskaya (Barshchewskaia), ‘The Way 
[the] Belarusian Emigration Treats [the] Ethnographic Borders of Belarus’, Annus Albaruthenicus, 6 (2005), pp. 65–82, at p. 75, at http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm.), Уілсан яе толькі працытаваў у сваёй кнізе па-ангельску. Сама ж Баршчэўская спаслалася на Licwin-Hudas-Krews (40 Licwin-Hudas-Krews, My I nashy susedzi (We are our neighbors), in: “Batskaushchyna”, # 50, p. 3.). Можна пачытаць надалей, той жа Licwin-Hudas-Krews спасылаецца на Brukner (the Polish professor, магчыма [[Аляксандар Брукнер]]): https://web.archive.org/web/20060113163959/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/annus/2005/04.htm. Licwin-Hudas-Krews refers to earlier works of the researchers and quotes the conclusion made by Brukner, the Polish professor, when he was reviewing the Polish translation of the Belarusian manuscript, made in Zamos’tse, i.e. “I keep referring to the word “Lithuanian”, but in reality it means “Belarusian” as in the 16th century no one could have even dreamed about Lithuania in its modern meaning”. The regular Muscovites as well as the Ukrainians would traditionally call Belarusians the “Litsviny”. The dictionary by Dal’ contains a very demonstrative example: “Let a Litsvin say whatever he wants to, but he will still pronounce it with palatalized “dz’. Only the dead Litsvin won’t do it.” -- [[user:pr12402| pr12402]], 7 кастрычніка 2021 : Так, вядома, трэба ўважліва праглядзець, але сам факт цытаваньня — гэта ўжо добра і яго таксама можна выкарыстоўваць. Цытату прафэсара Брукнэра ўжо маем у артыкуле пра ліцьвінаў, а цяпер яшчэ і артыкул пра гэтага навукоўца. З кнігі мне спадабалася мапа 2 на старонцы 21, дзе Наваградак месьціцца ў цэнтры «ядра» Літвы (раней летувісы [[:c:Commons:Deletion requests/File:Гістарычныя вобласці Беларусі.png|спрабавалі выдаліць мапу]] з падобным разьмяшчэньнем гістарычнай Літвы). Буду патроху чытаць далей. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:02, 8 кастрычніка 2021 (+03) : Дарэчы, там літаральна пад самай мапай ёсьць добрая цытата — сьцьверджаньне, што Летува і Літва — гэта розныя рэчы: ''The entity referred to as medieval ‘Lithuania’ in fact had the full name of ‘Grand Duchy of Lithuania, Rus and Samogitia’. Its short name was ‘Litva’. This is not the same thing as ‘Lithuania’. In the modern Lithuanian language, the word for ‘Lithuania’ is Lietuva''. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:17, 8 кастрычніка 2021 (+03) == Аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 == Шаноўны пане [[user:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]], бачыў што вы некалі дадалі аэрафотаздымак Нясвіжа 1918 года - https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Niaśviž._Нясьвіж_(1918).jpg Можа Вы раптам маеце арыгінал гэтага здымка? Мне б вельмі хацелася разглядзець адзін фрагмент той панарамы ў лепшай якасці. Дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 23:58, 27 лістапада 2021 (+03) : Вітаю. На жаль, гэта было максымальнае разрозьненьне, даступнае на аўкцыёне ebay: там звычайна 1600 пкс, але тут трохі меншае (1398 пкс), відаць, праз абрэзку краёў уласна здымка гэтага аэрафотаздымку — там нярэдка фатаграфуюць з «запасам» і самі не пераймаюцца абрэзкай. Увогуле, заўсёды выкладаю выявы ў максымальна даступным разрозьненьні. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:20, 28 лістапада 2021 (+03) :: Дзякуй за адказ! А можа раптам дзе ў Вас занатавана, як называўся той лот на ebay? --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 22:02, 29 лістапада 2021 (+03) ::: Няма за што. Тут хіба магу сказаць, што здымак прадаваўся ў красавіку 2017 году (звычайна дадаю здымкі без затрымак), подпіс хутчэй за ўсё быў накшталт «Nieswiez Luftbild Russland», але праз амаль пяць гадоў, вядома, згадаць даволі цяжка, бо за ўвесь час дадаў адтуль тысячы здымкаў. Дарэчы, завершаныя аўкцыёны захоўваюцца на ebay добра калі якіх пару месяцаў, таму знайсьці ў архіве, на жаль, наўрад ці атрымаецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:23, 29 лістапада 2021 (+03) :::: Зразумела, дзякуй! --[[Удзельнік:Kuzniatsou|Kuzniatsou]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kuzniatsou|гутаркі]]) 00:49, 5 сьнежня 2021 (+03) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles? they don't need to be long, just a few sentences are enough. :) Yours sincerely,[[Удзельнік:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ChipsBaMast|гутаркі]]) 22:08, 10 сьнежня 2021 (+03) == [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]] == Вітаю! Прохання захистити статтю [[Сьпіс памерлых у 2021 годзе]], у якій анонім робить незрозумілі редагування, постійно видаляючи і додаючи непотрібний рік. Те саме він робив десь в укрвікі. Дякую.--[[Удзельнік:Renvoy|Renvoy]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Renvoy|гутаркі]]) 23:22, 12 сьнежня 2021 (+03) : Вітаю! Дзякую, што зьвярнулі ўвагу. Абараніў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:29, 12 сьнежня 2021 (+03) ==[[Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]== Вітаю! Як маецеся? Буду ўдзячны за падтрымку вылучэньня артыкула ў добрыя на старонцы [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Мясцовыя выбары ў Беларусі 2014 году]]. Дапрацоўка і заўвагі вітаюцца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 11:10, 20 сьнежня 2021 (UTC+3) : Вітаю. Заўсёды імкнуся падтрымліваць вылучэньне артыкулаў, але гэтым разам, на жаль, мушу ўстрымацца. Хоць у артыкул і дадалася крытычная інфармацыя, але ўсё адно, на маю думку, ён не зусім адпавядае [[ВП:НПГ]] у сэнсе дакладнага азначэньня г. зв. «выбараў». Мяркую, што ў наяўных умовах (пры браку дэталёвых экспэртавых ацэнак гісторыі краіны па дзяржаўным перавароце 1995 году) падобныя артыкулы, увогуле, немагчыма больш-менш нэўтральна апісваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:03, 20 сьнежня 2021 (+03) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 21:10, 4 студзеня 2022 (+03) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Гомельская ратуша == Скуль iнфа? Дзе крынiцы? Чаму зьнёс старыя выявы ратушы (з радзIмы орг)? Чаму выдаеш расейскi навабуд ("городская дума") за муры ратушы? [[Удзельнік:XHCKidx|xhckidx]] ([[Гутаркі ўдзельніка:XHCKidx|гутаркі]]) 01:38, 14 студзеня 2022 (+03) : Адказаў на [[Абмеркаваньне:Гомельская ратуша|старонцы абмеркаваньня артыкула]]: усё ж размова тычыцца выняткова яго зьместу і іншым зацікаўленым (у будучыні) удзельнікам будзе прасьцей арыентавацца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:26, 14 студзеня 2022 (+03) == Юбілейны месяц == {| width="800" align="center" style="text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;" |- |[[Файл:Беларусы. Biełarusy. Belarusians.png|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц]] | <div style="font-size:16pt; text-align: center;"><big style="color: DarkBlue;">'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейным месяцы]]»'''</big> <div style="font-size:13pt;"> {{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''конкурсу</br>«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Юбілейны месяц|Юбілейны месяц]]»'''</br>маем гонар запрасіць Вас да супрацы. |} --[[Удзельнік:W]] 18:16, 14 студзеня 2022 (UTC+3) == Мажліва, вам будзе цікава == Вітаю! Дзякуй за артыкул [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)]], з якога я даведаўся пра супраціў беларусаў расейскім акупантам і рэжыму Лукашэнкі (на маю думку, ужо можна казаць пра ''Беларускі Рух Супраціву''). Аднак яшчэ ў канцы 1990-х гадоў з рэжымам Лукашэнкі актыўна змагаліся беларускія патрыёты. Напрыклад, Беларускае Вызвольнае Войска. Пра яго Павал Севярынец у кнізе «Пакаленьне Маладога Фронту» (ёсць [https://knihi.com/Paval_Sieviaryniec/Pakalennie_Maladoha_Frontu.html#chapter17 тут]) кажа так: <blockquote>«Але ж больш за ўсё неверагодных чутак і мітаў у 1997-99гг. было зьвязана з так званым "Беларускім Вызвольным Войскам" (БВВ, у расейскай транскрыпцыі БОА) - арганізацыяй, якая ўзяла на сябе адказнасьць за абстрэл расейскае амбасады ў Менску і падрыў магістральнага расейскага газаправода пад Стоўбцамі. Хутчэй за ўсё, шырму БВВ скарыстаў хтосьці з асяродзьдзя дзейсных радыкальных груповак, каб прыстрашыць Расею й рэжым Лукашэнкі прывідам беларускага тэрарызму.»</blockquote> Мажліва, вам будзе цікава стварыць пра гэтую арганізацыю артыкул. Сёньня, калі расейскія акупанты бамбяць гарады і забіваюць грамадзян Украіны, мы павінны дапамагчы ўкраінскаму народу абараніцца ад расейскіх агрэсараў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 22:18, 5 сакавіка 2022 (+03) : Вітаю! Шчыра дзякую за водгук, такія водгукі на артыкулы напраўду вельмі матывуюць да працягу працы. Таксама дзякуй за інфармацыю пра збройны супраціў беларусаў у другой палове 1990-х гадоў, спрабую адшукаць як мага больш крыніцаў, але зьвестак вобмаль. Пакуль стварыў невялікі артыкул [[Беларускае Вызвольнае Войска]]. Веру, што ўкраінцы неўзабаве перамогуць гэтае эталённае, абсалютнае зло. Вядома, перамогуць яны — перамогуць і беларусы, таму трэба быць разам. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:27, 5 сакавіка 2022 (+03) :: Вітаю! Прачытаў цікавую навіну. Невядомыя патрыёты [https://archive.ph/tyQAk атакавалі] сайт «[[Беларуськалій|Беларуськалію]]», на што зьвярнуў увагу [https://theins1.press/news/254160 The Insider]. Яны правільна лічаць, што ні Захаду, ні Расеі (якія сумесна як падзялілі Рэч Паспалітую, так і Беларусь у 1921 годзе) свабодная Беларусь не патрэбна, а патрэбны ім толькі фашысцкі рэжым Лукашэнкі. Надзеюся, Беларусь будзе вызвалена намі. ''P. S.'' У Майскім і Гвардзейскім, якія знаходзяцца ў Крыму, адбыліся выбухі. Гэта толькі пачатак. Крым зноў будзе ўкраінскім. [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 00:18, 17 жніўня 2022 (+03) == Thank you == As a gentle reminder, the ratification voting process for the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines revised enforcement guidelines] of the Universal Code of Conduct is about halfway through, and will be closing about 7 days from now. If you are interested, kindly [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting cast your vote here]. Best regards, [[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 01:08, 16 сакавіка 2022 (+03) == Разборкі на Вікісховішчы == Дзень добры калега, прашу прабачэння, што адцягваю вас у гэтак выдатны выхадны дзень, але прашу вас пакінуць сваю нататку на Вікісховішчы па спасылцы [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User%3APofka%3A_nationalist_POV-pushing тут], наш з вамі стары знаёмы Profka, зусім расперазаўся і падобна вырашыў, што правілы Вікіпедыі і Вікісховішча для яго не існуюць. З павагай. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 23:08, 1 травня 2022 (+03) == [[:ru:Герб БНР]] == Можа варта стварыць такі артыкул і ў беларускай Вікіпедыі? --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 13:23, 7 траўня 2022 (+03) : Пакуль ня маю пэўнага меркаваньня на гэты конт: з аднаго боку такое асобнае паняцьце, сапраўды, існуе (як і [[сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі]]), але зь іншага — не сустракаў грунтоўных [[ВП:КВД|вартых даверу крыніцаў]] (найперш энцыкляпэдыяў), дзе б герб БНР апісваўся менавіта як асобнае (ад [[Пагоня|Пагоні]] або [[герб Беларусі|гербу Беларусі]]) паняцьце. У кожным разе, дзякуй за стварэньне артыкула на беларускую тэматыку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:00, 7 траўня 2022 (+03) == Прапаную праўкі ў артыкул "Ліцьвіны" == Вітаю! Запрапанаваў праўкі ў артыкул "Ліцьвіны". Чакаю Вашага адказу. З павагай, Алёхна Дайліда. [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 12:53, 4 чэрвеня 2022 (+03) Не атрымаў ад Вас адказу ў ФБ. Па якім канале Вам зручней спалкавацца? [[Удзельнік:Алёхно|Алёхно]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Алёхно|гутаркі]]) 18:35, 4 чэрвеня 2022 (+03) == дадаць старонку для ELBO ў беларуская (тарашкевіца) == @[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] Прывітанне, паважаныя Kazimier Lachnovič! Ці можаце вы стварыць для мяне старонку для ELBO на беларуская мове (тарашкевіца) : https://be-tarask.m.wikipedia.org/ быць: https://be-tarask.m.wikipedia.org/ELBO, як я стварыў у беларуская Вікіпедыі Я быў бы вельмі рады, калі б вы стварылі яго для мяне, бо я не вельмі разумею гэтую версію па-беларуску дзякуй [[Удзельнік:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Гутаркі ўдзельніка:SSHTALBI|гутаркі]]) 22:51, 6 чэрвеня 2022 (+03) == Украінскі Рух Супраціву == Вітаю! Мажліва, вам будзе цікава стварыць артыкул аб гэтым руху, пра які пішуць ужо замежныя навукоўцы. Так, прафэсар паліталёгіі Ратгерскага ўнівэрсытэту Аляксандар Матыль (ён цікавы тым, што ў 2008 годзе часопіс ''ARCHE'' апублікаваў яго вельмі каштоўны для беларусаў артыкул [https://web.archive.org/web/20120204105942/http://arche.bymedia.net/2008-01/matyl801.htm «Наколькі фашысцкая пуцінская Расея?»]) у выданьні ''1945'' распавёў пра дзейнасьць ўкраінскіх партызанаў у артыкуле [https://web.archive.org/web/20220529130905/https://www.19fortyfive.com/2022/05/putins-nightmare-a-ukrainian-guerrilla-movement-has-emerged/ «Putin’s Nightmare: A Ukrainian Guerrilla Movement Has Emerged»], ужо перакладзеным на [https://sprotyv.mod.gov.ua/2022/05/30/zhah-dlya-putina-v-ukrayini-diye-partyzanskyj-ruh/ ўкраінскую мову]. Добра, што ўкраінскія партызаны сваімі дзеяньнямі дапамагаюць сваёй краіне перамагчы агрэсараў. Надзеюся, і на нашай зямлі ня будзе расейскіх акупантаў. Украіна пераможа! [[Удзельнік:Антон 740|Антон 740]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Антон 740|гутаркі]]) 01:37, 7 чэрвеня 2022 (+03) : Вітаю! З прычыны браку часу і магчымасьцяў цяпер наўрад ці пацягну стварэньне з нуля такога артыкула на ўкраінскую тэматыку. Пагатоў пакуль засяродзіўся на беларускай тэматыцы, бо з усяго відаць, што беларусам, на жаль, ніхто на справе (а не на словах) не дапаможа, апроч саміх беларусаў. У кожным разе, успрымаю як аксыёму, што Ўкраіна мусіць перамагчы гэтую сучасную крыніцу абсалютнага зла, іначай усё будзе марна. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:29, 7 чэрвеня 2022 (+03) == Чарговыя анты-Беларускія дзеянні на Вікісховішчы == Добры дзень калега, хацеў папярэдзіць, што на Вікісховішчы зноў бардак. Нейкi літоўскі удзельнік «Cukrakalnis» зноў спрабуе выдаліць частку беларускай гісторыі: [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Category:Coats_of_arms_of_Belarus_in_the_Imperial_Russian_Army&curid=112800789&diff=663325224&oldid=663314313 1], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Horadnia,_Pahonia._%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F,_%D0%9F%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D1%8F_(1824-25).jpg&curid=85136244&diff=663325165&oldid=663313266 2], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:LG_Litovsky.jpg&curid=3128011&diff=663325109&oldid=663313433 3], [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:%D0%9A%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B1-%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%B8_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA%D0%B0.svg&curid=87449145&diff=663325072&oldid=663313616 4]. Каб вы ведалi. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 10:20, 14 чэрвеня 2022 (+03) == Дапамога калеге == Добры дзень калега, вам добра вядомы ўдзельнік Profka вырашыў [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems#User_%D0%9B%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%B2_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%27s_constant_purposeful_abuse_of_COM%3ANOTHOST_rule_in_order_to_distort_other_countries_national_symbols%2C_flags звярнуцца да адміністратараў, каб цалкам заблакаваць ўдзельніка Лобачев Владимир], які шматкроць спыняў дзеянні літоўскіх нацыяналістычных элементаў у змене артыкулаў пад сябе ігнаруючы факты і дзеянні вельмі агрэсіўна. Было б добра, каб вы таксама выказаліся па гэтай нагоды. З павагай, [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 13:50, 5 жнівеня 2022 (+03) : Добры дзень! Тое абмеркаваньне ўжо прыбралі ў архіў [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Commons:Administrators%27_noticeboard/User_problems&diff=680412721&oldid=680270120] (раней паказаў у ім аднаму пабочнаму ўдзельніку, што ён дарма падтрымлівае ўдзельніка Pofka). Але засталіся яшчэ два абмеркаваньні дзеяньняў удзельніка Pofka, дзе, сярод іншага, я прапаную заблякаваць яго за сыстэматычны падман іншых удзельнікаў, перасьледаваньне і пашырэньне хлусьлівых зьвестак. Што праўда, наўрад ці варта чакаць нейкіх дзеяньняў з боку адміністрацыі Вікісховішча (яны, як звычайна, нават не камэнтуюць), але прынамсі ўздымаць гэтае пытаньне трэба пры кожнай нагодзе, іншага шляху няма. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:05, 5 жніўня 2022 (+03) :: Згодзен. [[Удзельнік:Johnny Moor|Johnny Moor]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Johnny Moor|гутаркі]]) 21:50, 5 жнівеня 2022 (+03) 1z475z7s5m62vods59539xyoajqb9fy Первамайск (Мікалаеўская вобласьць) 0 28526 2332948 2287752 2022-08-17T08:32:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня: Та жа сытуацыя і зь іншым артыкулам wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Першамайск}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Першамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Першамайску |Назва ўкраінскай мовай = Первомайськ |Герб = Pervomaisk gerb.png |Сьцяг = Flag of Pervomaisk in Mykolaiv Oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1676 |Статус з = 1773 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = Альвіёпаль, Багопаль, Голта |Вобласьць = [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайскі]] |Сельская рада = |Мэр = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 25.14 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 70746 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 55200—55219 |Тэлефонны код = +380-5161 |КОАТУУ = |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 42 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.pervomaisk.mk.ua/ Афіцыйны сайт места] }} '''Першама́йск''' ({{мова-uk|Первомайськ}}) — [[горад|места]] абласнога значэньня ў [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], на сутоках рэчкі [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюхі]] і [[Паўднёвы Буг|Паўднёвага Бугу]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайскага раёну]]. Знаходзіцца за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]]. Чыгуначная станцыя на ліні Балта — Гайворан. == Гісторыя == Як сьведчаць розныя гістарычныя крыніцы, у 1420 року каля сучаснага места Першамайску вялікі князь літоўскі [[Вітаўт]] збудаваў мураваны аркавы мост і мытню, празь якую праходзіў гандлёвы шлях з [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўшчыны]] і [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўшчыны]] на [[Дашаў]] ([[Ачакаў]]) і [[Качубей]] ([[Адэса|Адэсу]]).<ref>Добровольський О. А. Литовська топоніміка на Миколаївщині (XV ст.) [http://bibl.kma.mk.ua/pdf/naukpraci/history/1999/4-1-2.pdf]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Наукові праці. Науково-методичний журнал. Випуск: 1, Том: 4. ISSN 1609-7742</ref> Асаблівасьць далейшай гісторыі Першамайску крыецца ў тым, што места ўтварылася з трох паселішчаў, якія належылі да трох розных дзяржаваў — [[Запароская Сеч|Запароскай Сечы]] (уваходзіла ў склад [[Расейская імпэрыя|Царскай Расеі]]), [[Асманская імпэрыя|Турэччыны]] ды [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Толькі ў канцы XVIII стагодзьдзя ўсе гэтыя землі зрабіліся тэрыторыяй Расейскай імпэрыі. Мяжа паміж Запароскай Сеччу й Рэччу Паспалітай праходзіла па рацэ [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]]. Увясну 1676 року на левым беразе Сінюхі запарозкія казакі абралі месца для ўмацаваньня, якому далі назову Орлік. У 1743 року расейскі ўрад прыняў рашэньне пра перабудову ўмацаваньня ў 6-[[бастыён]]ную фартэцыю, якую ўмацавалі зброяй ды гарматамі. У 1770 року ўмацаваньне было перайменаванае ў Кацярынеўфорт, у 1772 року — слабаду Орлік залічылі да разраду местаў, у 1781 року паселішча атрымала назву '''Альвіёпаль'''. У 1750 року на левым беразе ракі [[Паўднёвы Буг]], дзе праходзіла мяжа паміж Турэччынай ды Сеччу, абшарнік Патоцкі збудаваў карантынную заставу '''Багопаль'''. У 1762 року казакі й беглыя ўкраінскія прыгонныя на правым беразе Паўднёвага Бугу заснавалі слабаду '''Голта''' (першая назва цяперашняй часткі Першамайску), якая належыла Турэччыне. Адпаведна паводле Яскай дамовы (1791) Голта была далучана да Расейскай імпэрыі. Такім чынам былі ўтвораныя тры часткі места — Альвіёпаль, Багопаль ды Голта, якія ў якасьці асобных паселішчаў праіснавалі да 1919 року. Таго ж року на мітынгу 1 траўня было прынятае рашэньне пра аб’яднаньне ўсіх трох частак у адно места, у гонар дня салідарнасьці працоўных яго назвалі Першамайскам. == Геаграфія == Места Першамайск знаходзіцца ў паўночна-заходняй частцы [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]], на сутоках рэчак [[Паўднёвы Буг]] і [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], у рэгіёне, які разьмяшчаецца на мяжы стэпу ды лесастэпу. Рэльеф места — гэта хвалістая раўніна, падзеленая далінамі ды ярамі на асобныя вадападзельныя плято. Мясцовасьць рэгіёну мае слабы ўхіл у паўднёва-ўсходнім кірунку. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора 200 м. Клімат рэгіёну ўмерана-кантынэнтальны. Па колькасьці ападкаў яго можна аднесьці да цёплай умерана-сухой зоны. Рэгіён у параўнаньні зь іншымі раёнамі Мікалаеўскай вобласьці багаты воднымі рэсурсамі. Па яго тэрыторыі цячэ адна з найбольшых рэчак Украіны — [[Паўднёвы Буг]]. Левы прыток Паўднёвага Бугу — [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], левы прыток Сінюхі — Чорны Ташлік і правы прыток Паўднёвага Бугу — рака Кадыма. Унутраныя воды рэгіёну выкарыстоўваюцца для атрыманьня электраэнэргіі. == Насельніцтва == * 1939 год — 33 тыс. чал. * 1959 год — 44 тыс. чал. * 1970 год — 59 тыс. чал. * 1974 год — 68,5 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/119419/Первомайск Первомайск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref> * 1991 год — 83,8 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/230542 Первомайск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref> === Адукацыя === * Першамайскі інстытут Адэскага нацыянальнага ўнівэрсытэту ім. І. І. Мечнікава * Першамайскі політэхнічны інстытут Нацыянальнвга ўнівэрсытэту карабелебудаваньня ім. Адмірала Макарава (першая вышэйшая навучальная ўстанова ў м. Першамайску) * Першамайскі факультэт Харкаўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту харчаваньня ды гандлю * Першамайская мэдычная вучэльня == Эканоміка == У месьце знаходзіцца завод «Фрэгат» — буйное прадпрыемства, якое пачала працаваць у 1969 року і займаецца сельскагаспадарчым машынабудаваньнем, вытворчасьцю абсталяваньня для нафтагазавага комплексу, а таксама выпускам ацынкаваных мэталаканструкцыяў. «Першамайскдызэльмаш» (да 1993 року — машынабудаўнічы завод імя 25 Кастрычніка) зараз выпускае дызэлі, дызэль-генэратары, газавыя рухавікі й кагенэрацыйныя ўсталёўкі, газавыя пліткі ды іншыя спажывецкія тавары. Прадпрыемтва было заснаванае ў 1875 року. == Турыстычная інфармацыя == У месьце знаходзіцца філія Цэнтральнага музэю Ўзброеных Сілаў Украіны — Музэй ракетных войскаў стратэгічнага прызначэньня. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Мікалаеўская вобласьць}} {{Вялікалітоўскае Прычарнамор’е}} [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)| ]] gj6eidp89qe0qxm700546hj9oh0by1i 2332952 2332948 2022-08-17T08:34:17Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Першамайск}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Первамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Первамайску |Назва ўкраінскай мовай = Первомайськ |Герб = Pervomaisk gerb.png |Сьцяг = Flag of Pervomaisk in Mykolaiv Oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1676 |Статус з = 1773 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = Альвіёпаль, Багопаль, Голта |Вобласьць = [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайскі]] |Сельская рада = |Мэр = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 25.14 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 70746 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 55200—55219 |Тэлефонны код = +380-5161 |КОАТУУ = |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 42 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.pervomaisk.mk.ua/ Афіцыйны сайт места] }} '''Первама́йск''' ({{мова-uk|Первомайськ}}) — [[горад|места]] абласнога значэньня ў [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], на сутоках рэчкі [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюхі]] і [[Паўднёвы Буг|Паўднёвага Бугу]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайскага раёну]]. Знаходзіцца за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]]. Чыгуначная станцыя на ліні Балта — Гайворан. == Гісторыя == Як сьведчаць розныя гістарычныя крыніцы, у 1420 року каля сучаснага места Первамайску вялікі князь літоўскі [[Вітаўт]] збудаваў мураваны аркавы мост і мытню, празь якую праходзіў гандлёвы шлях з [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўшчыны]] і [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўшчыны]] на [[Дашаў]] ([[Ачакаў]]) і [[Качубей]] ([[Адэса|Адэсу]]).<ref>Добровольський О. А. Литовська топоніміка на Миколаївщині (XV ст.) [http://bibl.kma.mk.ua/pdf/naukpraci/history/1999/4-1-2.pdf]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Наукові праці. Науково-методичний журнал. Випуск: 1, Том: 4. ISSN 1609-7742</ref> Асаблівасьць далейшай гісторыі Первамайску крыецца ў тым, што места ўтварылася з трох паселішчаў, якія належылі да трох розных дзяржаваў — [[Запароская Сеч|Запароскай Сечы]] (уваходзіла ў склад [[Расейская імпэрыя|Царскай Расеі]]), [[Асманская імпэрыя|Турэччыны]] ды [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Толькі ў канцы XVIII стагодзьдзя ўсе гэтыя землі зрабіліся тэрыторыяй Расейскай імпэрыі. Мяжа паміж Запароскай Сеччу й Рэччу Паспалітай праходзіла па рацэ [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]]. Увясну 1676 року на левым беразе Сінюхі запарозкія казакі абралі месца для ўмацаваньня, якому далі назову Орлік. У 1743 року расейскі ўрад прыняў рашэньне пра перабудову ўмацаваньня ў 6-[[бастыён]]ную фартэцыю, якую ўмацавалі зброяй ды гарматамі. У 1770 року ўмацаваньне было перайменаванае ў Кацярынеўфорт, у 1772 року — слабаду Орлік залічылі да разраду местаў, у 1781 року паселішча атрымала назву '''Альвіёпаль'''. У 1750 року на левым беразе ракі [[Паўднёвы Буг]], дзе праходзіла мяжа паміж Турэччынай ды Сеччу, абшарнік Патоцкі збудаваў карантынную заставу '''Багопаль'''. У 1762 року казакі й беглыя ўкраінскія прыгонныя на правым беразе Паўднёвага Бугу заснавалі слабаду '''Голта''' (першая назва цяперашняй часткі Первамайску), якая належыла Турэччыне. Адпаведна паводле Яскай дамовы (1791) Голта была далучана да Расейскай імпэрыі. Такім чынам былі ўтвораныя тры часткі места — Альвіёпаль, Багопаль ды Голта, якія ў якасьці асобных паселішчаў праіснавалі да 1919 року. Таго ж року на мітынгу 1 траўня было прынятае рашэньне пра аб’яднаньне ўсіх трох частак у адно места, у гонар дня салідарнасьці працоўных яго назвалі Первамайскам. == Геаграфія == Места Первамайск знаходзіцца ў паўночна-заходняй частцы [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]], на сутоках рэчак [[Паўднёвы Буг]] і [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], у рэгіёне, які разьмяшчаецца на мяжы стэпу ды лесастэпу. Рэльеф места — гэта хвалістая раўніна, падзеленая далінамі ды ярамі на асобныя вадападзельныя плято. Мясцовасьць рэгіёну мае слабы ўхіл у паўднёва-ўсходнім кірунку. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора 200 м. Клімат рэгіёну ўмерана-кантынэнтальны. Па колькасьці ападкаў яго можна аднесьці да цёплай умерана-сухой зоны. Рэгіён у параўнаньні зь іншымі раёнамі Мікалаеўскай вобласьці багаты воднымі рэсурсамі. Па яго тэрыторыі цячэ адна з найбольшых рэчак Украіны — [[Паўднёвы Буг]]. Левы прыток Паўднёвага Бугу — [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], левы прыток Сінюхі — Чорны Ташлік і правы прыток Паўднёвага Бугу — рака Кадыма. Унутраныя воды рэгіёну выкарыстоўваюцца для атрыманьня электраэнэргіі. == Насельніцтва == * 1939 год — 33 тыс. чал. * 1959 год — 44 тыс. чал. * 1970 год — 59 тыс. чал. * 1974 год — 68,5 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/119419/Первомайск Первомайск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref> * 1991 год — 83,8 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/230542 Первомайск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref> === Адукацыя === * Первамайскі інстытут Адэскага нацыянальнага ўнівэрсытэту ім. І. І. Мечнікава * Первамайскі політэхнічны інстытут Нацыянальнвга ўнівэрсытэту карабелебудаваньня ім. Адмірала Макарава (першая вышэйшая навучальная ўстанова ў м. Первамайску) * Первамайскі факультэт Харкаўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту харчаваньня ды гандлю * Первамайская мэдычная вучэльня == Эканоміка == У месьце знаходзіцца завод «Фрэгат» — буйное прадпрыемства, якое пачала працаваць у 1969 року і займаецца сельскагаспадарчым машынабудаваньнем, вытворчасьцю абсталяваньня для нафтагазавага комплексу, а таксама выпускам ацынкаваных мэталаканструкцыяў. «Первамайскдызэльмаш» (да 1993 року — машынабудаўнічы завод імя 25 Кастрычніка) зараз выпускае дызэлі, дызэль-генэратары, газавыя рухавікі й кагенэрацыйныя ўсталёўкі, газавыя пліткі ды іншыя спажывецкія тавары. Прадпрыемтва было заснаванае ў 1875 року. == Турыстычная інфармацыя == У месьце знаходзіцца філія Цэнтральнага музэю Ўзброеных Сілаў Украіны — Музэй ракетных войскаў стратэгічнага прызначэньня. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Мікалаеўская вобласьць}} {{Вялікалітоўскае Прычарнамор’е}} [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)| ]] ni54tqxj0axusoyni7f3e5wu2mqeemb 2333026 2332952 2022-08-17T09:51:54Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]]; дададзеная [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Першамайск}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Первамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Первамайску |Назва ўкраінскай мовай = Первомайськ |Герб = Pervomaisk gerb.png |Сьцяг = Flag of Pervomaisk in Mykolaiv Oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1676 |Статус з = 1773 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = Альвіёпаль, Багопаль, Голта |Вобласьць = [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайскі]] |Сельская рада = |Мэр = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 25.14 |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 70746 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 55200—55219 |Тэлефонны код = +380-5161 |КОАТУУ = |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 43 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 50 |Даўгата сэкундаў = 42 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Сайт = [http://www.pervomaisk.mk.ua/ Афіцыйны сайт места] }} '''Первама́йск''' ({{мова-uk|Первомайськ}}) — [[горад|места]] абласнога значэньня ў [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], на сутоках рэчкі [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюхі]] і [[Паўднёвы Буг|Паўднёвага Бугу]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайскага раёну]]. Знаходзіцца за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]]. Чыгуначная станцыя на ліні Балта — Гайворан. == Гісторыя == Як сьведчаць розныя гістарычныя крыніцы, у 1420 року каля сучаснага места Первамайску вялікі князь літоўскі [[Вітаўт]] збудаваў мураваны аркавы мост і мытню, празь якую праходзіў гандлёвы шлях з [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўшчыны]] і [[Брацлаўскае ваяводзтва|Брацлаўшчыны]] на [[Дашаў]] ([[Ачакаў]]) і [[Качубей]] ([[Адэса|Адэсу]]).<ref>Добровольський О. А. Литовська топоніміка на Миколаївщині (XV ст.) [http://bibl.kma.mk.ua/pdf/naukpraci/history/1999/4-1-2.pdf]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Наукові праці. Науково-методичний журнал. Випуск: 1, Том: 4. ISSN 1609-7742</ref> Асаблівасьць далейшай гісторыі Первамайску крыецца ў тым, што места ўтварылася з трох паселішчаў, якія належылі да трох розных дзяржаваў — [[Запароская Сеч|Запароскай Сечы]] (уваходзіла ў склад [[Расейская імпэрыя|Царскай Расеі]]), [[Асманская імпэрыя|Турэччыны]] ды [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Толькі ў канцы XVIII стагодзьдзя ўсе гэтыя землі зрабіліся тэрыторыяй Расейскай імпэрыі. Мяжа паміж Запароскай Сеччу й Рэччу Паспалітай праходзіла па рацэ [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]]. Увясну 1676 року на левым беразе Сінюхі запарозкія казакі абралі месца для ўмацаваньня, якому далі назову Орлік. У 1743 року расейскі ўрад прыняў рашэньне пра перабудову ўмацаваньня ў 6-[[бастыён]]ную фартэцыю, якую ўмацавалі зброяй ды гарматамі. У 1770 року ўмацаваньне было перайменаванае ў Кацярынеўфорт, у 1772 року — слабаду Орлік залічылі да разраду местаў, у 1781 року паселішча атрымала назву '''Альвіёпаль'''. У 1750 року на левым беразе ракі [[Паўднёвы Буг]], дзе праходзіла мяжа паміж Турэччынай ды Сеччу, абшарнік Патоцкі збудаваў карантынную заставу '''Багопаль'''. У 1762 року казакі й беглыя ўкраінскія прыгонныя на правым беразе Паўднёвага Бугу заснавалі слабаду '''Голта''' (першая назва цяперашняй часткі Первамайску), якая належыла Турэччыне. Адпаведна паводле Яскай дамовы (1791) Голта была далучана да Расейскай імпэрыі. Такім чынам былі ўтвораныя тры часткі места — Альвіёпаль, Багопаль ды Голта, якія ў якасьці асобных паселішчаў праіснавалі да 1919 року. Таго ж року на мітынгу 1 траўня было прынятае рашэньне пра аб’яднаньне ўсіх трох частак у адно места, у гонар дня салідарнасьці працоўных яго назвалі Первамайскам. == Геаграфія == Места Первамайск знаходзіцца ў паўночна-заходняй частцы [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]], за 180 км ад [[Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)|Мікалаева]], на сутоках рэчак [[Паўднёвы Буг]] і [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], у рэгіёне, які разьмяшчаецца на мяжы стэпу ды лесастэпу. Рэльеф места — гэта хвалістая раўніна, падзеленая далінамі ды ярамі на асобныя вадападзельныя плято. Мясцовасьць рэгіёну мае слабы ўхіл у паўднёва-ўсходнім кірунку. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора 200 м. Клімат рэгіёну ўмерана-кантынэнтальны. Па колькасьці ападкаў яго можна аднесьці да цёплай умерана-сухой зоны. Рэгіён у параўнаньні зь іншымі раёнамі Мікалаеўскай вобласьці багаты воднымі рэсурсамі. Па яго тэрыторыі цячэ адна з найбольшых рэчак Украіны — [[Паўднёвы Буг]]. Левы прыток Паўднёвага Бугу — [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]], левы прыток Сінюхі — Чорны Ташлік і правы прыток Паўднёвага Бугу — рака Кадыма. Унутраныя воды рэгіёну выкарыстоўваюцца для атрыманьня электраэнэргіі. == Насельніцтва == * 1939 год — 33 тыс. чал. * 1959 год — 44 тыс. чал. * 1970 год — 59 тыс. чал. * 1974 год — 68,5 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/119419/Первомайск Первомайск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref> * 1991 год — 83,8 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/230542 Первомайск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref> === Адукацыя === * Первамайскі інстытут Адэскага нацыянальнага ўнівэрсытэту ім. І. І. Мечнікава * Первамайскі політэхнічны інстытут Нацыянальнвга ўнівэрсытэту карабелебудаваньня ім. Адмірала Макарава (першая вышэйшая навучальная ўстанова ў м. Первамайску) * Первамайскі факультэт Харкаўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту харчаваньня ды гандлю * Первамайская мэдычная вучэльня == Эканоміка == У месьце знаходзіцца завод «Фрэгат» — буйное прадпрыемства, якое пачала працаваць у 1969 року і займаецца сельскагаспадарчым машынабудаваньнем, вытворчасьцю абсталяваньня для нафтагазавага комплексу, а таксама выпускам ацынкаваных мэталаканструкцыяў. «Первамайскдызэльмаш» (да 1993 року — машынабудаўнічы завод імя 25 Кастрычніка) зараз выпускае дызэлі, дызэль-генэратары, газавыя рухавікі й кагенэрацыйныя ўсталёўкі, газавыя пліткі ды іншыя спажывецкія тавары. Прадпрыемтва было заснаванае ў 1875 року. == Турыстычная інфармацыя == У месьце знаходзіцца філія Цэнтральнага музэю Ўзброеных Сілаў Украіны — Музэй ракетных войскаў стратэгічнага прызначэньня. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Мікалаеўская вобласьць}} {{Вялікалітоўскае Прычарнамор’е}} [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)| ]] ixfoq8befslw15pde33hsogj9kvh5vh Абмеркаваньне:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць) 1 28527 2332950 2075794 2022-08-17T08:32:41Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Абмеркаваньне:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]]: Та жа сытуацыя і зь іншым артыкулам wikitext text/x-wiki Первамайск ці Першамайск? --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 14:02, 13 траўня 2008 (UTC) : Калька з расейскай... Па-ўкраінску, афіцыйна, пішацца "Первомайськ"... Хоць ва ўкраінскай няма ні "Первага", ні "май". (Ёсьць "Перший" і "травень")... Сумна за нашу ўладу... Такіх "прыколаў" яшчэ шмат на карце Ўкраіны, нажаль... --[[Удзельнік:Васіль Бабіч|Васіль Бабіч]] 14:35, 13 траўня 2008 (UTC) ::Як і ў нас:( Думаю, Першамайск. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] 15:11, 13 траўня 2008 (UTC) На жаль, правільна менавіта "Первамайск", як, дарэчы, і "Южнаўкраінск". Калі самі ўкраінцы не перакладаюць назовы гэтых местаў, то й нам, пэўна, ня варта гэтае рабіць. : А чаму не тады П'''э'''рвамайск (П'''э'''рвамайс'''ь'''к)? --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 15:59, 13 траўня 2008 (UTC) Перакалад геаграфічных назоваў - вельмі тонкая справа. Узяць хаця б той жа "ДнЕпрАпЯтроўСК": у тутэйшым сьпісе абласьцей яго пераклалі менавіта такім чынам, хаця з пункту гледжаньня фанэтыкі ўкраінскай мовы слушнейшым будзе "ДнІпрОпЭтровсЬк"... :Пераклад перакладам. Але ёсьць фанэтыка беларускай мовы. Вось напрыклад у нас ёсьць вёска з назвай ''Першамайск'', і горад на Ўкраіне з назвай ''Первомайськ''. Як назву гэтага горада напісаць па-беларуску? Так як гэтыя назвы прышлі да нас з расейскай мовы (''Первомайск''), то мае сэнс па-беларуску ўсе такія назвы пісаць як ''Першамайск'' незалежна ад таго дзе гэтае селішча знаходзіцца (Расея, Украіна, Казахстан ці Беларусь). --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] 16:41, 13 траўня 2008 (UTC) Адпаведна, мястэчка "Жовтневе" вы прапануеце перакласьці як "Кастрычніцкае", а места "Южноукраїнськ" як "Паўднёваўкраінск"? :Першае - не, другое - так. Прыклад: Южно-Сахалинск (па-расейску) і Паўднёва-Сахалінск (па-беларуску), так і на [http://by.mts.by/service/fun/sms_mms_entertainment/mobil_portal/weather/ mts.by], [http://www.charter97.org/bel/news/2006/12/04/vzryv Хартия'97], і белазар таксама так перакладае. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] 17:23, 13 траўня 2008 (UTC) Але тое - горад расейскі і яго назова перакладаецца ў адпаведнасьці з афіцыйнай расейскамоўнай тапанімікай, а Первамайск - гэта места ўкраінскае. І, дарэчы, на афіцыйнай украінскамоўнай мапе сучаснай Украіны можна сустрэць як "Першотравенськ"/"Першотравневе", так і "Первомайськ"/"Первомайське" - і гэта будуць абсалютна розныя гарады й вёскі. Таму праз гэтае любы адвольны пераклад можа ўнесьці непатрэбную блытаніну. Да таго ж, як можна перакласьці на беларускую словазлучэньне, якое не існуе ўва ўкраінскай!? - толькі фанэтычна. == Перайменаваньне == Дзіўна, чаму ўкраінскія ўлады і дагэтуль не перайменавалі населены пункт. Як заўжды: пачалі і ня скончылі. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:11, 3 кастрычніка 2018 (MSK) 5ixuujwbamwq3tbiknrwxixv2xqlrj1 Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 0 28548 2332953 2075849 2022-08-17T08:34:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Першамайскі раён}} {{Адміністрацыйная адзінка | Назва = Першамайскі раён | Арыгінальная назва = Первомайський район | Герб = | Сьцяг = | Краіна = [[Украіна]] | Гімн = | Статус = | Уваходзіць у = [[Мікалаеўская вобласьць]] | Улучае = | Цэнтар = [[Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайск]] | БуйныГорад = | БуйныяГарады = | ДатаЎтварэньня = | Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = | АфіцыйныяМовы = украінская | Насельніцтва = 34 100 |Год перапісу = |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 25,8 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = | Плошча = 1 319 |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = | Максымальная вышыня = | Сярэдняя вышыня = | Мінімальная вышыня = | Шырата = | Даўгата = | Мапа = Pervomayskyi-Myk-Raion.png | Памер мапы = 200 | Часавы пас = [[GMT]] +2 | Скарачэньне = | ISO = | FIPS = | Тэлефонны код = +380-5161 | Паштовыя індэксы = 55220—55276 | Інтэрнэт-дамэн = | Код аўтамабільных нумароў = | Сайт = | Катэгорыя ў Commons = | Парамэтр1 = | Назва парамэтру 1 = | Дадаткі = | Мапа адміністрацыйнай адзінкі = | Колер фону парамэтраў = {{Колер|Украіна}} }} '''Першама́йскі раён''' ({{мова-uk|Первомайський район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным захадзе [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Адміністрацыйны цэнтар — места [[Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайск]]. == Геаграфія == Асноўныя рэкі — [[Паўднёвы Буг]] і [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]]. На тэрыторыі раёну месьціцца рэгіянальны ляндшафтавы парк «Гранітна-Стэпавае Пабужжа». == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == У складзе раёну 51 населены пункт, 11 сельскіх ды 1 меская рада. == Сёлы == * [[Брод (Мікалаеўская вобласьць)|Брод]] {{Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)| ]] ek8e5jbdigjck3cwe5mcue5e1rqasru 2332957 2332953 2022-08-17T08:35:00Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Першамайскі раён}} {{Адміністрацыйная адзінка | Назва = Первамайскі раён | Арыгінальная назва = Первомайський район | Герб = | Сьцяг = | Краіна = [[Украіна]] | Гімн = | Статус = | Уваходзіць у = [[Мікалаеўская вобласьць]] | Улучае = | Цэнтар = [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайск]] | БуйныГорад = | БуйныяГарады = | ДатаЎтварэньня = | Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = | АфіцыйныяМовы = украінская | Насельніцтва = 34 100 |Год перапісу = |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = 25,8 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = | Плошча = 1 319 |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = | Максымальная вышыня = | Сярэдняя вышыня = | Мінімальная вышыня = | Шырата = | Даўгата = | Мапа = Pervomayskyi-Myk-Raion.png | Памер мапы = 200 | Часавы пас = [[GMT]] +2 | Скарачэньне = | ISO = | FIPS = | Тэлефонны код = +380-5161 | Паштовыя індэксы = 55220—55276 | Інтэрнэт-дамэн = | Код аўтамабільных нумароў = | Сайт = | Катэгорыя ў Commons = | Парамэтр1 = | Назва парамэтру 1 = | Дадаткі = | Мапа адміністрацыйнай адзінкі = | Колер фону парамэтраў = {{Колер|Украіна}} }} '''Первама́йскі раён''' ({{мова-uk|Первомайський район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным захадзе [[Мікалаеўская вобласьць|Мікалаеўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Адміністрацыйны цэнтар — места [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайск]]. == Геаграфія == Асноўныя рэкі — [[Паўднёвы Буг]] і [[Сінюха (прытока Паўднёвага Бугу)|Сінюха]]. На тэрыторыі раёну месьціцца рэгіянальны ляндшафтавы парк «Гранітна-Стэпавае Пабужжа». == Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел == У складзе раёну 51 населены пункт, 11 сельскіх ды 1 меская рада. == Сёлы == * [[Брод (Мікалаеўская вобласьць)|Брод]] {{Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)| ]] fdvan9l89kzenc97jgrh1ocu0p5q3yc Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня 4 28828 2332939 2330394 2022-08-17T07:52:45Z W 11741 /* Мясцовыя выбары ў Беларусі 2018 году */ +[[Заказьнікі Беларусі]], [[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў абраныя сьпісы]] wikitext text/x-wiki {{Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня/Загаловак}} {{Новыя зьверху}} == [[Заказьнікі Беларусі]] == Вітаю! Як маецеся? 21 траўня 2020‎ году стварыў артыкул-сьпіс памерам звыш 37 кілябайтаў на падставе 2-х крыніцаў для [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]. Артыкул ёсьць найбольшым сярод адпаведных артыкулаў у іншых Вікіпэдыях. Адпавядае патрабаваньням да зьместу Вікіпэдыі і правілам афармленьня. Па выніках [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю-2022]] зьмяшчае ўводзіны і 10 разьдзелаў, 6 табліцаў і 2 шаблёны, 29 вольных выяваў і 57 унутраных спасылак на заказьнікі (большасьць зь 99; [[Вікіпэдыя:Крытэры абраных сьпісаў]]). Што варта дапрацаваць дзеля вылучэньня ў абраныя сьпісы ([[Вікіпэдыя:Кандыдаты ў абраныя сьпісы]])? З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 10:52, 17 жніўня 2022 (UTC+3) [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня]] n1hexsu6b4g1xngbwytz7e7dvzsaada Шаблён:Азія па тэмах 10 37451 2332831 2066718 2022-08-16T14:01:22Z Taravyvan Adijene 1924 выпраўленьне спасылкі wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Азія па тэмах |назва = [[Краіна|Краіны]] [[Азія|Азіі]]: {{{2|{{{1}}}}}} |кляса_карткі = hlist |базавы_стыль = {{#if:{{{колер|}}}| background: {{{колер}}};}} |выява = {{{выява|}}} |сьпіс1 = * [[{{{1}}} Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў|ААЭ]] * [[{{{1}}} Азэрбайджану|Азэрбайджан]] * [[{{{1}}} Аману|Аман]] * [[{{{1}}} Армэніі|Армэнія]] * [[{{{1}}} Аўганістану|Аўганістан]] * [[{{{1}}} Банглядэш|Банглядэш]] * [[{{{1}}} Бахрэйну|Бахрэйн]] * [[{{{1}}} Брунэю|Брунэй]] * [[{{{1}}} Бутану|Бутан]] * [[{{{1}}} Віетнаму|Віетнам]] * [[{{{1}}} Грузіі|Грузія]] * [[{{{1}}} Емэну|Емэн]] * [[{{{1}}} Ізраілю|Ізраіль]] * [[{{{1}}} Інданэзіі|Інданэзія]] * [[{{{1}}} Індыі|Індыя]] * [[{{{1}}} Іраку|Ірак]] * [[{{{1}}} Ірану|Іран]] * [[{{{1}}} Казахстану|Казахстан]]² * [[{{{1}}} Камбоджы|Камбоджа]] * [[{{{1}}} Катару|Катар]] * [[{{{1}}} Кіпру|Кіпр]] * [[{{{1}}} Кітаю|Кітай]] * [[{{{1}}} Карэйскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі|КНДР]] * [[{{{1}}} Кувэйту|Кувэйт]] * [[{{{1}}} Кыргыстану|Кыргыстан]] * [[{{{1}}} Лаосу|Лаос]] * [[{{{1}}} Лібану|Лібан]] * [[{{{1}}} Малайзіі|Малайзія]] * [[{{{1}}} Мальдыў|Мальдывы]] * [[{{{1}}} Манголіі|Манголія]] * [[{{{1}}} М’янмы|М’янма]] * [[{{{1}}} Нэпалу|Нэпал]] * [[{{{1}}} Пакістану|Пакістан]] * [[{{{1}}} Расеі|Расея]]² * [[{{{1}}} Рэспублікі Карэя|Рэспубліка Карэя]] * [[{{{1}}} Саудаўскай Арабіі|Саудаўская Арабія]] * [[{{{1}}} Сынгапуру|Сынгапур]] * [[{{{1}}} Сырыі|Сырыя]] * [[{{{1}}} Таджыкістану|Таджыкістан]] * [[{{{1}}} Тайваню|Тайвань]] * [[{{{1}}} Тайлянду|Тайлянд]] * [[{{{1}}} Туркмэністану|Туркмэністан]] * [[{{{1}}} Турэччыны|Турэччына]]² * [[{{{1}}} {{#ifeq:{{{Парамэтар1 канчаецца на галосную|}}}|так|Ўзбэкістану|Узбэкістану}}|Узбэкістан]] * [[{{{1}}} Усходняга Тымору|Усходні Тымор]] * [[{{{1}}} Філіпінаў|Філіпіны]] * [[{{{1}}} Шры-Ланкі|Шры-Ланка]] * [[{{{1}}} Эгіпту|Эгіпет]]¹ * [[{{{1}}} Японіі|Японія]] * [[{{{1}}} Ярданіі|Ярданія]] |група_інфармацыі2 = Непрызнаныя або часткова прызнаныя |сьпіс2 = * [[{{{1}}} Абхазіі|Абхазія]] * [[{{{1}}} Заходняга берагу ракі Ярдан|Заходні бераг ракі Ярдан]] * [[{{{1}}} Нагорна-Карабаскай Рэспублікі|Нагорны Карабах]] * [[{{{1}}} Сэктару Газу|Сэктар Газу]] * [[{{{1}}} Турэцкай Рэспублікі Паўночнага Кіпру|Турэцкая Рэспубліка Паўночнага Кіпра]] * [[{{{1}}} Паўднёвай Асэтыі|Паўднёвая Асэтыя]] |група_інфармацыі3 = Іншыя тэрыторыі |сьпіс3 = * [[{{{1}}} Ганконгу|Ганконг]] * [[{{{1}}} Макао|Макао]] |ніз = : ¹ У асноўным у Афрыцы&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ² Часткова ў Эўропе }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Геаграфія Азіі]]</noinclude> rsyb2om3cnyt0rqf6gepigapoy2p9e2 Катэгорыя:Расейскія ўзнагароды 14 37660 2333016 2129898 2022-08-17T09:44:39Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Расейская культура|Узнагароды]] [[Катэгорыя:Узнагароды паводле краінаў]] 5rktebgq12o2m90s1m1ef2wpjit87l4 Уладзімер Макей 0 41789 2332867 2314231 2022-08-16T19:33:00Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Уладзімер Макей |выява = Uladzimir Makei (cropped).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністар замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 20 жніўня 2012 |канец_тэрміну = |папярэднік = [[Сяргей Мартынаў]] |наступнік = |прэм'ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада2 = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 15 ліпеня 2008 |канец_тэрміну2 = 20 жніўня 2012 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Сідорскі]] |папярэднік2 = [[Генадзь Нявыглас]] |наступнік2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|5|8|1958|1}} |месца_нараджэньня = в. [[Некрашэвічы]], [[Карэліцкі раён]], [[Гарадзенская вобласьць]], [[БССР]] |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = [[Вера Палякова]] |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = {{Блёк узнагародаў|{{Ордэн Пашаны (Беларусь)}}|{{Ордэн Айчыны 3 ступені (Беларусь)}}}} }} '''Уладзі́мер Уладзі́меравіч Маке́й''' (нарадзіўся 5 жніўня 1958 году ў вёсцы [[Некрашэвічы]] [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]) — [[Беларусь|беларускі]] дзяржаўны дзяяч, дыплямат, Міністар замежных справаў Рэспублікі Беларусь (з 20 жніўня 2012 году). == Біяграфія == Нарадзіўся 5 жніўня 1958 году ў вёсцы [[Некрашэвічы]] [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]<ref name="nn681">Віталь Несьцераў. ''Невядомая радзіма Макея'' // «[[Наша Ніва]]» №36 (681) 22 верасьня 2010</ref>. У 1980 годзе скончыў [[Менскі дзяржаўны пэдагагічны інстытут замежных моваў]]. У 1992—1993 гадах праходзіў навучаньне ў [[Дыпляматычная акадэмія МЗС Аўстрыі|Дыпляматычнай акадэміі МЗС Аўстрыі]]. З 1980 па 1992 гады знаходзіўся на службе ва Ўзброеных сілах СССР. У 1993—1995 гадах зьяўляўся трэцім сакратаром кіраваньня інфармацыі і гуманітарнага супрацоўніцтва, другім сакратаром аддзела аналізу і прагназаваньні, другім сакратаром сакратарыяту [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства замежных справаў Беларусі]]. У 1995—1996 гадах працаваў намесьнікам начальніка [[Служба дзяржаўнага пратаколу Міністэрства замежных справаў|Службы дзяржаўнага пратаколу Міністэрства замежных справаў]]. З 1996 па 1999 гады — прадстаўнік Беларусі пры [[Рада Эўропы|Радзе Эўропы]], дараднік амбасады Беларусі ў [[Францыя|Францускай Рэспубліцы]], з 1999 па 2000 — начальнік кіраваньня агульнаэўрапейскага супрацоўніцтва [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства замежных справаў]]. З сакавіка 2000 году займаў пасаду памагатага [[прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Беларусі]]. 15 ліпеня 2008 году прызначаны кіраўніком [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]]. У пачатку кастрычніка 2008 году прэзыдэнт А. Лукашэнка падпісаў указ №551, якім зьмяніў склад [[Савет бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Савету бясьпекі]]. У яго ўведзеныя Ўладзімер Макей, генпракурор [[Рыгор Васілевіч]], старшыня КДБ [[Вадзім Зайцаў]] і міністар фінансаў [[Андрэй Харкавец]]. Са складу савету выведзеныя [[Віктар Шэйман]], [[Генадзь Нявыглас]], [[Пётар Міклашэвіч]] і [[Мікалай Пятровіч Корбут|Мікалай Корбут]]<ref name="sztodzen">{{Спасылка|аўтар = Георгий Дань| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 кастрычніка 2008| url = http://news.tut.by/politics/119083.html| загаловак = Шеймана вывели из состава Совбеза| фармат = | назва праекту = Политика| выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 10 верасьня 2010 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. У студзені 2009 году ачоліў Грамадзка-кансультацыйную раду пры Адміністрацыі прэзыдэнта. 20 жніўня 2012 году быў адстаўлены з пасады кіраўніка прэзыдэнцкай адміністрацыі ды прызначаны міністрам замежных справаў. Валодае нямецкай і ангельскай мовамі. Званьне — палкоўнік запасу. == Узнагароды == * [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|Ордэн Пашаны]] (2006)<ref>[https://web.archive.org/web/20150924081311/http://www.pravo.by/pdf/2006-38/2006-38%28004-029%29.pdf ''Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь з 1 сакавіка 2006 г. № 136 Аб узнагароджанні работнікаў, якія ўнеслі найбольш значны ўклад у сацыяльна-эканамічнае развіццё рэспублікі ў 2001—2005 гадах, дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь, 1/7323'']</ref> == Сям’я == Ад першае жонкі мае сына Віталя (працуе ў дыпляматычнай місіі ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]])<ref name="nn681"/>. З 2007 году ў шлюбе з акторкай і тэлевядучай [[Вера Палякова|Верай Паляковай]]. Маюць сына Арцёма (нар. 2009). Ад першага шлюбу Вера Палякова мае сына Дзьмітрыя<ref name="nvolja">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2009| url = http://news.tut.by/kaleidoscope/143350.html| загаловак = Жонка кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта Вера Палякова распавяла пра сваіх дзяцей| фармат = | назва праекту = Калейдоскоп| выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 10 верасьня 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20090407120005/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=18353 Адміністрацыю ўзначаліў кагэбіст, а Раду бясьпекі — ахоўнік прэзыдэнта] // [[Наша Ніва]] * [https://web.archive.org/web/20080719112402/http://naviny.by/rubrics/politic/2008/07/15/ic_news_112_293773/ Біяграфіі Юрыя Жадобіна, Вадзіма Зайцава і Ўладзімера Макея]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20090719151553/http://nn.by/index.php?c=ar&i=27796 Хто ёсьць хто ва ўладзе?] // [[Наша Ніва]] * [https://web.archive.org/web/20150406053133/http://who.bdg.by/obj.php?&kod=802 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў РБ»]{{ref-ru}} {{Міністры замежных справаў Рэспублікі Беларусь}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Макей, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Карэліцкім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Менскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] f4n2s506akxeoz4bo39e82gpoehwudf 2333010 2332867 2022-08-17T09:38:46Z Taravyvan Adijene 1924 −[[Катэгорыя:Выпускнікі Менскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівэрсытэту]]; ±[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]→[[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Уладзімер Макей |выява = Uladzimir Makei (cropped).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністар замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 20 жніўня 2012 |канец_тэрміну = |папярэднік = [[Сяргей Мартынаў]] |наступнік = |прэм'ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада2 = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 15 ліпеня 2008 |канец_тэрміну2 = 20 жніўня 2012 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Сідорскі]] |папярэднік2 = [[Генадзь Нявыглас]] |наступнік2 = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = [[Вера Палякова]] |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = }} '''Уладзі́мер Уладзі́меравіч Маке́й''' ({{н}} 5 жніўня 1958 году ў вёсцы [[Некрашэвічы]] [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]) — [[Беларусь|беларускі]] дзяржаўны дзяяч, дыплямат, Міністар замежных справаў Рэспублікі Беларусь (з 20 жніўня 2012 году). == Біяграфія == Нарадзіўся 5 жніўня 1958 году ў вёсцы [[Некрашэвічы]] [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёну]] [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай вобласьці]]<ref name="nn681">Віталь Несьцераў. ''Невядомая радзіма Макея'' // «[[Наша Ніва]]» №36 (681) 22 верасьня 2010</ref>. У 1980 годзе скончыў [[Менскі дзяржаўны пэдагагічны інстытут замежных моваў]]. У 1992—1993 гадах праходзіў навучаньне ў [[Дыпляматычная акадэмія МЗС Аўстрыі|Дыпляматычнай акадэміі МЗС Аўстрыі]]. З 1980 па 1992 гады знаходзіўся на службе ва Ўзброеных сілах СССР. У 1993—1995 гадах зьяўляўся трэцім сакратаром кіраваньня інфармацыі і гуманітарнага супрацоўніцтва, другім сакратаром аддзела аналізу і прагназаваньні, другім сакратаром сакратарыяту [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства замежных справаў Беларусі]]. У 1995—1996 гадах працаваў намесьнікам начальніка [[Служба дзяржаўнага пратаколу Міністэрства замежных справаў|Службы дзяржаўнага пратаколу Міністэрства замежных справаў]]. З 1996 па 1999 гады — прадстаўнік Беларусі пры [[Рада Эўропы|Радзе Эўропы]], дараднік амбасады Беларусі ў [[Францыя|Францускай Рэспубліцы]], з 1999 па 2000 — начальнік кіраваньня агульнаэўрапейскага супрацоўніцтва [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|Міністэрства замежных справаў]]. З сакавіка 2000 году займаў пасаду памагатага [[прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Беларусі]]. 15 ліпеня 2008 году прызначаны кіраўніком [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]]. У пачатку кастрычніка 2008 году прэзыдэнт А. Лукашэнка падпісаў указ №551, якім зьмяніў склад [[Савет бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Савету бясьпекі]]. У яго ўведзеныя Ўладзімер Макей, генпракурор [[Рыгор Васілевіч]], старшыня КДБ [[Вадзім Зайцаў]] і міністар фінансаў [[Андрэй Харкавец]]. Са складу савету выведзеныя [[Віктар Шэйман]], [[Генадзь Нявыглас]], [[Пётар Міклашэвіч]] і [[Мікалай Пятровіч Корбут|Мікалай Корбут]]<ref name="sztodzen">{{Спасылка|аўтар = Георгий Дань| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 кастрычніка 2008| url = http://news.tut.by/politics/119083.html| загаловак = Шеймана вывели из состава Совбеза| фармат = | назва праекту = Политика| выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 10 верасьня 2010 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. У студзені 2009 году ачоліў Грамадзка-кансультацыйную раду пры Адміністрацыі прэзыдэнта. 20 жніўня 2012 году быў адстаўлены з пасады кіраўніка прэзыдэнцкай адміністрацыі ды прызначаны міністрам замежных справаў. Валодае нямецкай і ангельскай мовамі. Званьне — палкоўнік запасу. == Узнагароды == * [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|Ордэн Пашаны]] (2006)<ref>[https://web.archive.org/web/20150924081311/http://www.pravo.by/pdf/2006-38/2006-38%28004-029%29.pdf ''Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь з 1 сакавіка 2006 г. № 136 Аб узнагароджанні работнікаў, якія ўнеслі найбольш значны ўклад у сацыяльна-эканамічнае развіццё рэспублікі ў 2001—2005 гадах, дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь, 1/7323'']</ref> == Сям’я == Ад першае жонкі мае сына Віталя (працуе ў дыпляматычнай місіі ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]])<ref name="nn681"/>. З 2007 году ў шлюбе з акторкай і тэлевядучай [[Вера Палякова|Верай Паляковай]]. Маюць сына Арцёма (нар. 2009). Ад першага шлюбу Вера Палякова мае сына Дзьмітрыя<ref name="nvolja">{{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 ліпеня 2009| url = http://news.tut.by/kaleidoscope/143350.html| загаловак = Жонка кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта Вера Палякова распавяла пра сваіх дзяцей| фармат = | назва праекту = Калейдоскоп| выдавец = [[TUT.BY]]| дата = 10 верасьня 2010 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090407120005/http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=18353 Адміністрацыю ўзначаліў кагэбіст, а Раду бясьпекі — ахоўнік прэзыдэнта] // [[Наша Ніва]] * [https://web.archive.org/web/20080719112402/http://naviny.by/rubrics/politic/2008/07/15/ic_news_112_293773/ Біяграфіі Юрыя Жадобіна, Вадзіма Зайцава і Ўладзімера Макея]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20090719151553/http://nn.by/index.php?c=ar&i=27796 Хто ёсьць хто ва ўладзе?] // [[Наша Ніва]] * [https://web.archive.org/web/20150406053133/http://who.bdg.by/obj.php?&kod=802 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў РБ»]{{ref-ru}} {{Міністры замежных справаў Рэспублікі Беларусь}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Макей, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Карэліцкім раёне]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 6i1sliwjwnxzejr3wtowr2sbpm7fd9v Ліцьвіны 0 41905 2332919 2332751 2022-08-16T22:42:14Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Славянская літоўская мова */+ wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}} [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Ліцьвіны'''<ref name="BKP-2005">{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref> ('''літвіны'''<ref name="BKP-2005"/>, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}<ref name="ESBM-6">{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.</ref>) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.</ref>}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref><ref>Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.</ref>. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref><ref name="Cakvin-1999">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-320">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.</ref>}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="Cakvin-1985">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.</ref><ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Назва == [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]] {{Асноўны артыкул|Літва}} Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»<ref>Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.</ref> або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»<ref>Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)</ref>}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.</ref>. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны <…> [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»<ref>Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&pg=RA1-PA88&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 88.]</ref>. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]<ref name="Stankievic-1926">Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, [[Яўхім Кіпель]]<ref name="Kipiel-1995">Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.</ref>, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]<ref name="Kolas-1955">Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.</ref>. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]]. Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)<ref>Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&pg=PA499&lpg=PA499&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&source=bl&ots=ZjDMl1bGNS&sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&q&f=false С. 499].</ref>. Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref><ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах. == Паходжаньне == [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды: * літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.</ref>); * ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>); * назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]); * літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]</ref><ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>). Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках<ref name="ESBM-6"/> летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. == Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага == [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]] У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.</ref>. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.</ref>. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref> (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.</ref>. У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>: {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. <…> Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}} {{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}} У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)<ref>Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.</ref>: {{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… <…> …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}} [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ: {{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. <...> А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}} == Гісторыя == === Раньнія часы === Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.</ref><ref>Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.</ref><ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.</ref>. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.</ref>. Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай<ref name="Urban-2001-62">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.</ref>), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <...> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')<ref name="Urban-2001-60">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.</ref>}}: {{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]] Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.<ref name="Zlutka-2005-41">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.</ref>}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})<ref name="Zlutka-2005-43">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.</ref>. Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}<ref>Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&pg=PA72&dq=in+confinio+Letwanorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20confinio%20Letwanorum&f=false P. 72].</ref>). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156"/>. [[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]] У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.</ref>. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.</ref>: {{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}} [[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]] Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»<ref>Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.</ref>, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.</ref>{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.</ref>, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}. Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.</ref>. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.</ref>. [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]] У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]<ref name="Jermalovic-2000-37"/>. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.</ref><ref>Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.</ref>. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]<ref>Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.</ref>. Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.</ref> ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}<ref>Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=1WssAAAAIAAJ&dq=Plychta+vero+Lythuanie&focus=searchwithinvolume&q=Plychta+vero S. 61].</ref>), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.</ref>. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб <…> праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»<ref>Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.</ref>. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]] Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох<ref>Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.</ref>{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы<ref>[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.</ref>}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў <…> па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»<ref>{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.</ref>. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].</ref>. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ<ref>Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў<ref>Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.</ref>{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}} Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»<ref name="Urban-2001-82">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.</ref>. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <...> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <...>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал <…> ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову <…> торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.</ref>, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.</ref> (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету <…> покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих <…> пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] <…> Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина <…> пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.</ref>, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.</ref>, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.</ref>, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.</ref> (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref>, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву <…> литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову <…> литвину могилевцу Василью Онтонову <…> литвину могилевцу Марку Леонтьеву <…> литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову <…> литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.</ref>, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву <…> литвину быховцу Ивану Митрофанову <…> литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.</ref>. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.</ref>. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі<ref name="CitiDog-2021"/>. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»<ref name="Nasievic-2005"/>, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>)|скарочана}}}}<ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.</ref>. [[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]] «Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.</ref>. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.</ref>. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.</ref>}}. [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»<ref name="Arlou-2012-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]] Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <…>. До Припяти живут литовцы <…>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. [[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Zajkouski-2009"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»<ref>Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&pg=RA1-PA191&dq=dewas+mickiewicz&hl=ru&sa=X&ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&q=%C5%82ankas&f=false S. 171, 178]. </ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014"/>}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»<ref name="Arlou-2012-160"/>{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.</ref><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.</ref>. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.</ref>. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}} Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»<ref>Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.</ref>. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')<ref>Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.</ref>. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''<ref>Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.</ref>. [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}} Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»<ref>''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]</ref>. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}<ref> Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA227&dq=zamaitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&f=false P. 2].</ref>. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>|скарочана}}}}: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} <…> дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche <…> różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})<ref>Duchiński F. H. Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&pg=PA14&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Litwin&f=false S. 14].</ref>. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})<ref>Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&pg=PA231&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 231].</ref>}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l'usage de l'enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>. Сваім парадкам славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})<ref>Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&pg=PA167&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 167].</ref>. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 26.]</ref>|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.</ref>). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}<ref>Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.</ref>. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.</ref>. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.</ref>. Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>: {{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам <…> Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская. {{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином <…> Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у которых родным языком остался русский. }}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}} [[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]] У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»<ref>Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.</ref>. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету<ref>[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.</ref><ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.</ref>: {{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}} Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})<ref>Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.</ref>. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)<ref>Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.</ref>: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.</ref>. Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}<ref>Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.</ref>: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. <…> Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»<ref name="Kolas-1955"/><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»<ref name="Kipiel-1995"/>. == Літоўская мова == === Першы запіс === [[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]] У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.</ref>), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.</ref>. === Славянская літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}} [[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]] За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.</ref>}}. [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]] Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.</ref>. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.</ref>. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.</ref>. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')<ref name="Dajlida-2019-176">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.</ref>. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')<ref name="Dajlida-2019-177">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.</ref>. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref name="Dajlida-2019-177"/>. [[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]] Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}<ref>Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.</ref>}}<ref name="Urban-2001-113">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.</ref><ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>}}''»<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»<ref name="Urban-2001-76">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.</ref>, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.</ref>. У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>. Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)<ref name="Panucevic-2014-265">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}<ref>Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}<ref>Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/> і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]<ref name="Stankievic-2003-639">Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.</ref>. Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў: * «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''<ref name="Arlou-2012-160">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.</ref><ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=suber&f=false P. 117].</ref>|скарочана}}}}; * «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&pg=PA118-IA1&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&f=false P. 118].</ref>|скарочана}}}}; * «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=starosta%20lingua&f=false P. 119].</ref>|скарочана}}}}<ref name="Stankievic-2003-639"/>. Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}<ref>Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.</ref>}}<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.</ref>. Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.</ref>. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе<ref>Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&pg=PA331&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=rzek%C5%82%20Litwin&f=false S. 331].</ref>). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po "litewsku" (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.</ref><ref>Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].</ref>. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')<ref>Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&pg=PA834&lpg=PA834&dq=%22vulgo+lituanico%22&source=bl&ots=Pj8onEbDfy&sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&q=lituanico&f=false S. 834].</ref>. [[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]] Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.</ref>. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}<ref> Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, & Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&pg=RA1-PA29&dq=lithwanice&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kral&f=false Fol. 25].</ref>}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»<ref>Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&pg=PA523&dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&f=false S. 523].</ref>|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=FxhhAAAAcAAJ&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&q=Korohodem#v=onepage&q=taniec&f=false S. 27].</ref>|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&pg=RA4-PA11&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&f=false S. 11].</ref>|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie <...> ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»<ref>{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.</ref>}}. [[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]] Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»<ref>Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&pg=RA1-PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 76].</ref>. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася<ref>Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&source=bl&ots=pGqMudYDUC&sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 73].</ref>: «''…подобает большому Маршалке <…> держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»<ref>Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.</ref>. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»<ref>Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.</ref>. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»<ref>Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/>. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.</ref>. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].</ref>. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота <…> писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист <…> писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя<ref>Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.</ref>}}<ref>Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&q=po+litowski+Pisan&dq=po+litowski+Pisan&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].</ref>. Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову<ref name="Zaprudzki-2013"/>}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)<ref name="Zaprudzki-2013">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.</ref>. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}<ref name="Zaprudzki-2013-92">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.</ref>. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»<ref>Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&pg=PA28&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28].</ref> ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}<ref>Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].</ref>). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)<ref name="Briedis-2009"/>. [[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]] У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})<ref>Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&pg=RA1-PA95&dq=idiom+lithuanico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=idiom%20lithuanico&f=false С. 95].</ref>. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя<ref>Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.</ref>, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&pg=PR18&dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&f=false S. XVIII].</ref> (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі<ref>Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.</ref>. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania <...> called by the inhabitants, Litwa; <...> Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})<ref>Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&pg=PA234&dq=lithuanians+litwa+language&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=lithuanians%20litwa%20language&f=false P. 234].</ref>. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.<ref>Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.</ref>}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»<ref>Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&rotate=0&theme=white]</ref>. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»<ref>Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&pg=PA128&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 128].</ref>. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q&f=false P. 408].</ref>, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q=lithuanice&f=false P. 69].</ref>. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў<ref>Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.</ref><ref>Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.</ref>. У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-235">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.</ref><ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава<ref>Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.</ref>}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага<ref>Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.</ref> — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}<ref>Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&pg=PA100&dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 100].</ref>. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный <...> на Литовском языке»|скарочана}})<ref> Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&pg=PA4&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&f=false С. 4].</ref>, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}<ref>Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 62].</ref>. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю<ref>Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg — Leipzig, 1807. S. 92.</ref> пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай<ref name="Zaprudzki-2013-95">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.</ref>. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»<ref>Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.</ref> (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.</ref>, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня<ref>[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.</ref>: {{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё. {{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}} |Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}} [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»<ref>Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&pg=PA470&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&f=false С. 470].</ref>}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский <...> за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})<ref>Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}<ref>Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA10&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&f=false С. 9].</ref>, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})<ref>О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 201].</ref>. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}<ref>Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.</ref>. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}<ref>Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&f=false С. 213].</ref>. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» зазначаў, што «''Пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}<ref>Дмитриев М.А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PP7&dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 211].</ref>. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}<ref>Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&pg=PA52&dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q&f=false С. 52].</ref>. Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)<ref>Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&pg=PA448&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 448].</ref>: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}: {{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні. {{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}} [[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]] У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}<ref>Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&pg=PA235&dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&f=false С. 233].</ref>, таксама ў загадзе Чарнігаўскай кансысторыі ад 1761 году паведамлялася пра жыхароў Старадубшчыны, што тыя гавораць «па-літоўску»<ref>Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?id=vb4KAAAAIAAJ&pg=PA37&lpg=PA37&dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&source=bl&ots=zelw46sEM1&sig=ACfU3U15xCPP2oswTZ_NnbNBIE0bNapcXA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjYnZXmkr35AhUY7qQKHUWbBY0Q6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 37].</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»<ref name="Kolberg-1890-359">Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&pg=PA359&dq=ruskolitewski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=ruskolitewski&f=false S. 359].</ref>. [[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]] Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref> і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]<ref>[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.</ref>. У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва <...> Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.</ref>}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref name="Stankievic-1926"/>. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]</ref>. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. === Балтыйская (неславянская) літоўская мова === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў<ref>[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref>, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.</ref>}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}<ref>Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.</ref>}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»<ref>Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.</ref><ref>Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.</ref>). [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.</ref>. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}<ref>Słownik języka polskiego. T. 3. — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&pg=PA977&dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&f=false S. 977].</ref>)}}: {{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}<ref>Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.</ref>)}}. {{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}} [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]: * Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося калі побач з братамі былі толькі імпэратар [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>. ** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref name="Urban-2001-115">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.</ref>}}<ref name="Urban-2001-107">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.</ref>. * Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}). * Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}) ** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}<ref>Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&pg=PA85&dq=%22lituana+lingua%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=lingua&f=false P. 85].</ref>}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]<ref>Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.</ref>. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў ўвагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісялю ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.</ref>. * Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}). ** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі<ref name="Urban-2001-32-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.</ref>. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref>[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.</ref>. * Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''». * Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''». * Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}). {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.</ref>. Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў тэксьце дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»<ref name="Nasievic-2005"/>, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні <...> дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref>}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі<ref name="Kascian-2009"/>. {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&pg=PA133&dq=dictionarium+trium+samogit.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=dictionarium%20trium%20samogit.&f=false S. 133].</ref><ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і ліцьвінаў з жамойтамі<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref name="Zaprudzki-2013-85"/>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў<ref name="Zaprudzki-2013-96"/>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)<ref>Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&pg=PA428&dq=biblija+zmudzka&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=biblija%20zmudzka&f=false S. 428].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}<ref name="Stalunas-2005"/>. {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. == Герб == {{Асноўны артыкул|Пагоня}} [[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]] Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.</ref>: {{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''. {{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282): {{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}} [[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]] Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.</ref>. Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.</ref>. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]<ref name="salanda-2019-5">Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.</ref> і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў. Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-2019-5"/>. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>. {| |- | <gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center""> Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]] Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]] </gallery> <gallery class="center""> Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]] Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]] Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]] </gallery> |} == Сталіца == {{Асноўны артыкул|Вільня}} [[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]] У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.</ref>). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''<ref name="viacorka"/>. Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.</ref>. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''<ref name="viacorka"/>. {| |- | <gallery class="center"> Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт) Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.) Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г. Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929) Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г. </gallery> |} == Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» == Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.</ref>}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.<ref name="latysonak">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.</ref> Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.</ref>). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы: {{Пачатак цытаты}} «Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»<ref name="latysonak"/> {{Канец цытаты}} [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.</ref>}}]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца <…> палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся <...> Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.</ref>, прытым літва адносілася да славянскіх народаў<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=GFxiAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 133].</ref>. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі <…> за панаваньнем Кацярыны II <…>, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага <…> цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»<ref>Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.</ref>. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.</ref>. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.</ref>. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія <…> складаецца з Смаленскай губэрні''»<ref>Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&pg=PA91&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false С. 91].</ref>, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. <…> Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства <…> Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false 104].</ref>{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&f=false С. 429].</ref>}}. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.</ref>. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… <…> Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… <…> Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}<ref>Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 123].</ref>. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11"/>. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}<ref>Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&pg=PA244&dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 94].</ref>. Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.</ref>, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.</ref>. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&pg=PA58&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false С. 58].</ref>, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.</ref>}}. [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]] Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. [[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]] У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі<ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.</ref>. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»<ref name="Zapiski-1861-153">Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&nbsp;270 «літоўцаў», 16&nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»<ref name="Zapiski-1861-153"/>. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&nbsp;919<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.</ref>. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name="pa-letuvisku"}} <…> У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <...> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31"/>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007"/>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі<ref>Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»<ref>Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.</ref>{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}<ref>Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PA211&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 211].</ref>}}. Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25—26.]</ref>: {{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name="letuviskaja"}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name="pa-letuvisku"}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]]. {{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}} }} [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]] [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»<ref>[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.</ref>. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': * ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''») * ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''») * ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''») * ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''») * ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)<ref>{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.</ref>}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.</ref>), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)<ref>Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.</ref>}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк<ref>Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.</ref>. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.</ref>, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.</ref>. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]] У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. [[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]] Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.</ref>. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.</ref>, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.</ref><ref name="Katlarcuk-2003"/>. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. [[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]] Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»<ref name="Kascian-2009"/>. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]<ref name="Kascian-2009"/>. [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012"/>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. [[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]] Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. == Сучаснасьць == === Ужываньне === У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час<ref name="Arlou-2012-157"/>. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі: {{Пачатак цытаты}} «Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»<ref>Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.</ref>. {{Канец цытаты}} У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў: {{Пачатак цытаты}} «У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»<ref name="Cakvin-1985"/> {{Канец цытаты}} У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/><ref name="Cakvin-1999"/>: {{Пачатак цытаты}} У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца <…> таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны. {{Канец цытаты}} У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»<ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.</ref>. У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]</ref>. Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»<ref>Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя<ref name="Arlou-2012-157"/>. [[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]] Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў<ref>Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.</ref>. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.</ref>. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»<ref>[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]</ref>. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым<ref>[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.</ref>. У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага<ref>[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. === Грамадзкая дзейнасьць === {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>, ганяць беларусаў і ўсё беларускае<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref> або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой<ref name="Kraucevic-2017"/>. === Міленіюм Літвы === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Цытаты == {{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская. {{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}} {{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}} {{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі. {{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}} |[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.<ref>[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.</ref> }} {{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>.}} {{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19"/>.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем «[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}} == Глядзіце таксама == * [[Ліцьвіны Севершчыны]] * [[Беларусы]] * [[Літва старажытная]] * [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]] * [[Белая Русь]] * [[Літоўская мітраполія]] * [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]] * [[Старалітва]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/ГСБМ|17}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80. * Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49. * [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * {{Літаратура/ЭСБМ|6}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. * Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Літвіны}} * [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г. * [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў] * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} * [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}} {{Беларусы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларусы]] [[Катэгорыя:Славяне]] [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] g8fphvtbeswmuivxei1dxuikc1xf6uo 2332921 2332919 2022-08-16T22:49:53Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Славянская літоўская мова */ п. wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}} [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Ліцьвіны'''<ref name="BKP-2005">{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref> ('''літвіны'''<ref name="BKP-2005"/>, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}<ref name="ESBM-6">{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.</ref>) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.</ref>}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref><ref>Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.</ref>. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref><ref name="Cakvin-1999">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-320">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.</ref>}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="Cakvin-1985">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.</ref><ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Назва == [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]] {{Асноўны артыкул|Літва}} Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»<ref>Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.</ref> або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»<ref>Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)</ref>}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.</ref>. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны <…> [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»<ref>Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&pg=RA1-PA88&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 88.]</ref>. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]<ref name="Stankievic-1926">Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, [[Яўхім Кіпель]]<ref name="Kipiel-1995">Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.</ref>, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]<ref name="Kolas-1955">Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.</ref>. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]]. Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)<ref>Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&pg=PA499&lpg=PA499&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&source=bl&ots=ZjDMl1bGNS&sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&q&f=false С. 499].</ref>. Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref><ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах. == Паходжаньне == [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды: * літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.</ref>); * ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>); * назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]); * літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]</ref><ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>). Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках<ref name="ESBM-6"/> летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. == Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага == [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]] У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.</ref>. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.</ref>. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref> (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.</ref>. У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>: {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. <…> Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}} {{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}} У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)<ref>Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.</ref>: {{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… <…> …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}} [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ: {{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. <...> А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}} == Гісторыя == === Раньнія часы === Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.</ref><ref>Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.</ref><ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.</ref>. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.</ref>. Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай<ref name="Urban-2001-62">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.</ref>), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <...> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')<ref name="Urban-2001-60">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.</ref>}}: {{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]] Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.<ref name="Zlutka-2005-41">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.</ref>}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})<ref name="Zlutka-2005-43">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.</ref>. Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}<ref>Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&pg=PA72&dq=in+confinio+Letwanorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20confinio%20Letwanorum&f=false P. 72].</ref>). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156"/>. [[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]] У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.</ref>. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.</ref>: {{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}} [[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]] Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»<ref>Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.</ref>, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.</ref>{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.</ref>, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}. Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.</ref>. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.</ref>. [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]] У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]<ref name="Jermalovic-2000-37"/>. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.</ref><ref>Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.</ref>. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]<ref>Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.</ref>. Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.</ref> ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}<ref>Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=1WssAAAAIAAJ&dq=Plychta+vero+Lythuanie&focus=searchwithinvolume&q=Plychta+vero S. 61].</ref>), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.</ref>. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб <…> праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»<ref>Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.</ref>. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]] Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох<ref>Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.</ref>{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы<ref>[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.</ref>}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў <…> па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»<ref>{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.</ref>. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].</ref>. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ<ref>Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў<ref>Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.</ref>{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}} Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»<ref name="Urban-2001-82">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.</ref>. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <...> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <...>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал <…> ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову <…> торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.</ref>, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.</ref> (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету <…> покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих <…> пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] <…> Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина <…> пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.</ref>, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.</ref>, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.</ref>, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.</ref> (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref>, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву <…> литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову <…> литвину могилевцу Василью Онтонову <…> литвину могилевцу Марку Леонтьеву <…> литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову <…> литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.</ref>, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву <…> литвину быховцу Ивану Митрофанову <…> литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.</ref>. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.</ref>. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі<ref name="CitiDog-2021"/>. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»<ref name="Nasievic-2005"/>, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>)|скарочана}}}}<ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.</ref>. [[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]] «Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.</ref>. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.</ref>. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.</ref>}}. [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»<ref name="Arlou-2012-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]] Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <…>. До Припяти живут литовцы <…>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. [[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Zajkouski-2009"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»<ref>Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&pg=RA1-PA191&dq=dewas+mickiewicz&hl=ru&sa=X&ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&q=%C5%82ankas&f=false S. 171, 178]. </ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014"/>}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»<ref name="Arlou-2012-160"/>{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.</ref><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.</ref>. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.</ref>. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}} Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»<ref>Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.</ref>. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')<ref>Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.</ref>. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''<ref>Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.</ref>. [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}} Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»<ref>''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]</ref>. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}<ref> Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA227&dq=zamaitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&f=false P. 2].</ref>. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>|скарочана}}}}: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} <…> дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche <…> różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})<ref>Duchiński F. H. Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&pg=PA14&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Litwin&f=false S. 14].</ref>. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})<ref>Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&pg=PA231&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 231].</ref>}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l'usage de l'enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>. Сваім парадкам славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})<ref>Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&pg=PA167&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 167].</ref>. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 26.]</ref>|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.</ref>). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}<ref>Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.</ref>. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.</ref>. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.</ref>. Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>: {{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам <…> Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская. {{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином <…> Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у которых родным языком остался русский. }}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}} [[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]] У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»<ref>Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.</ref>. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету<ref>[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.</ref><ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.</ref>: {{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}} Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})<ref>Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.</ref>. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)<ref>Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.</ref>: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.</ref>. Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}<ref>Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.</ref>: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. <…> Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»<ref name="Kolas-1955"/><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»<ref name="Kipiel-1995"/>. == Літоўская мова == === Першы запіс === [[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]] У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.</ref>), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.</ref>. === Славянская літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}} [[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]] За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.</ref>}}. [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]] Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.</ref>. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.</ref>. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.</ref>. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')<ref name="Dajlida-2019-176">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.</ref>. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')<ref name="Dajlida-2019-177">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.</ref>. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref name="Dajlida-2019-177"/>. [[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]] Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}<ref>Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.</ref>}}<ref name="Urban-2001-113">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.</ref><ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>}}''»<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»<ref name="Urban-2001-76">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.</ref>, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.</ref>. У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>. Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)<ref name="Panucevic-2014-265">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}<ref>Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}<ref>Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/> і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]<ref name="Stankievic-2003-639">Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.</ref>. Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў: * «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''<ref name="Arlou-2012-160">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.</ref><ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=suber&f=false P. 117].</ref>|скарочана}}}}; * «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&pg=PA118-IA1&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&f=false P. 118].</ref>|скарочана}}}}; * «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=starosta%20lingua&f=false P. 119].</ref>|скарочана}}}}<ref name="Stankievic-2003-639"/>. Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}<ref>Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.</ref>}}<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.</ref>. Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.</ref>. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе<ref>Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&pg=PA331&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=rzek%C5%82%20Litwin&f=false S. 331].</ref>). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po "litewsku" (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.</ref><ref>Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].</ref>. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')<ref>Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&pg=PA834&lpg=PA834&dq=%22vulgo+lituanico%22&source=bl&ots=Pj8onEbDfy&sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&q=lituanico&f=false S. 834].</ref>. [[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]] Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.</ref>. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}<ref> Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, & Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&pg=RA1-PA29&dq=lithwanice&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kral&f=false Fol. 25].</ref>}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»<ref>Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&pg=PA523&dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&f=false S. 523].</ref>|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=FxhhAAAAcAAJ&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&q=Korohodem#v=onepage&q=taniec&f=false S. 27].</ref>|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&pg=RA4-PA11&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&f=false S. 11].</ref>|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie <...> ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»<ref>{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.</ref>}}. [[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]] Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»<ref>Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&pg=RA1-PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 76].</ref>. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася<ref>Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&source=bl&ots=pGqMudYDUC&sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 73].</ref>: «''…подобает большому Маршалке <…> держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»<ref>Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.</ref>. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»<ref>Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.</ref>. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»<ref>Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/>. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.</ref>. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].</ref>. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота <…> писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист <…> писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя<ref>Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.</ref>}}<ref>Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&q=po+litowski+Pisan&dq=po+litowski+Pisan&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].</ref>. Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову<ref name="Zaprudzki-2013"/>}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)<ref name="Zaprudzki-2013">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.</ref>. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}<ref name="Zaprudzki-2013-92">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.</ref>. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»<ref>Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&pg=PA28&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28].</ref> ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}<ref>Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].</ref>). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)<ref name="Briedis-2009"/>. [[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]] У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})<ref>Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&pg=RA1-PA95&dq=idiom+lithuanico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=idiom%20lithuanico&f=false С. 95].</ref>. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя<ref>Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.</ref>, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&pg=PR18&dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&f=false S. XVIII].</ref> (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі<ref>Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.</ref>. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania <...> called by the inhabitants, Litwa; <...> Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})<ref>Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&pg=PA234&dq=lithuanians+litwa+language&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=lithuanians%20litwa%20language&f=false P. 234].</ref>. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.<ref>Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.</ref>}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»<ref>Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&rotate=0&theme=white]</ref>. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»<ref>Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&pg=PA128&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 128].</ref>. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q&f=false P. 408].</ref>, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q=lithuanice&f=false P. 69].</ref>. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў<ref>Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.</ref><ref>Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.</ref>. У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-235">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.</ref><ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава<ref>Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.</ref>}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага<ref>Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.</ref> — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}<ref>Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&pg=PA100&dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 100].</ref>. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный <...> на Литовском языке»|скарочана}})<ref> Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&pg=PA4&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&f=false С. 4].</ref>, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}<ref>Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 62].</ref>. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю<ref>Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg — Leipzig, 1807. S. 92.</ref> пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай<ref name="Zaprudzki-2013-95">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.</ref>. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»<ref>Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.</ref> (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.</ref>, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня<ref>[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.</ref>: {{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё. {{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}} |Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}} [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»<ref>Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&pg=PA470&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&f=false С. 470].</ref>}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский <...> за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})<ref>Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}<ref>Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA10&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&f=false С. 9].</ref>, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})<ref>О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 201].</ref>. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}<ref>Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.</ref>. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}<ref>Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&f=false С. 213].</ref>. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» (1869 год) зазначаў, што «''Пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}<ref>Дмитриев М.А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PP7&dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 211].</ref>. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}<ref>Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&pg=PA52&dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q&f=false С. 52].</ref>. Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)<ref>Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&pg=PA448&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 448].</ref>: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}: {{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні. {{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}} [[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]] У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}<ref>Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&pg=PA235&dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&f=false С. 233].</ref>, таксама ў загадзе Чарнігаўскай кансысторыі ад 1761 году паведамлялася пра жыхароў Старадубшчыны, што тыя гавораць «па-літоўску»<ref>Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?id=vb4KAAAAIAAJ&pg=PA37&lpg=PA37&dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&source=bl&ots=zelw46sEM1&sig=ACfU3U15xCPP2oswTZ_NnbNBIE0bNapcXA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjYnZXmkr35AhUY7qQKHUWbBY0Q6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 37].</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»<ref name="Kolberg-1890-359">Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&pg=PA359&dq=ruskolitewski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=ruskolitewski&f=false S. 359].</ref>. [[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]] Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref> і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]<ref>[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.</ref>. У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва <...> Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.</ref>}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref name="Stankievic-1926"/>. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]</ref>. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. === Балтыйская (неславянская) літоўская мова === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў<ref>[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref>, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.</ref>}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}<ref>Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.</ref>}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»<ref>Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.</ref><ref>Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.</ref>). [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.</ref>. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}<ref>Słownik języka polskiego. T. 3. — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&pg=PA977&dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&f=false S. 977].</ref>)}}: {{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}<ref>Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.</ref>)}}. {{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}} [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]: * Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося калі побач з братамі былі толькі імпэратар [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>. ** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref name="Urban-2001-115">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.</ref>}}<ref name="Urban-2001-107">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.</ref>. * Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}). * Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}) ** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}<ref>Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&pg=PA85&dq=%22lituana+lingua%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=lingua&f=false P. 85].</ref>}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]<ref>Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.</ref>. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў ўвагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісялю ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.</ref>. * Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}). ** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі<ref name="Urban-2001-32-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.</ref>. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref>[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.</ref>. * Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''». * Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''». * Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}). {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.</ref>. Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў тэксьце дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»<ref name="Nasievic-2005"/>, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні <...> дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref>}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі<ref name="Kascian-2009"/>. {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&pg=PA133&dq=dictionarium+trium+samogit.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=dictionarium%20trium%20samogit.&f=false S. 133].</ref><ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і ліцьвінаў з жамойтамі<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref name="Zaprudzki-2013-85"/>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў<ref name="Zaprudzki-2013-96"/>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)<ref>Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&pg=PA428&dq=biblija+zmudzka&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=biblija%20zmudzka&f=false S. 428].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}<ref name="Stalunas-2005"/>. {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. == Герб == {{Асноўны артыкул|Пагоня}} [[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]] Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.</ref>: {{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''. {{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282): {{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}} [[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]] Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.</ref>. Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.</ref>. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]<ref name="salanda-2019-5">Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.</ref> і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў. Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-2019-5"/>. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>. {| |- | <gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center""> Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]] Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]] </gallery> <gallery class="center""> Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]] Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]] Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]] </gallery> |} == Сталіца == {{Асноўны артыкул|Вільня}} [[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]] У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.</ref>). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''<ref name="viacorka"/>. Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.</ref>. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''<ref name="viacorka"/>. {| |- | <gallery class="center"> Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт) Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.) Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г. Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929) Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г. </gallery> |} == Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» == Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.</ref>}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.<ref name="latysonak">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.</ref> Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.</ref>). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы: {{Пачатак цытаты}} «Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»<ref name="latysonak"/> {{Канец цытаты}} [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.</ref>}}]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца <…> палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся <...> Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.</ref>, прытым літва адносілася да славянскіх народаў<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=GFxiAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 133].</ref>. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі <…> за панаваньнем Кацярыны II <…>, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага <…> цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»<ref>Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.</ref>. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.</ref>. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.</ref>. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія <…> складаецца з Смаленскай губэрні''»<ref>Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&pg=PA91&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false С. 91].</ref>, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. <…> Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства <…> Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false 104].</ref>{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&f=false С. 429].</ref>}}. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.</ref>. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… <…> Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… <…> Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}<ref>Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 123].</ref>. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11"/>. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}<ref>Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&pg=PA244&dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 94].</ref>. Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.</ref>, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.</ref>. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&pg=PA58&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false С. 58].</ref>, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.</ref>}}. [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]] Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. [[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]] У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі<ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.</ref>. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»<ref name="Zapiski-1861-153">Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&nbsp;270 «літоўцаў», 16&nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»<ref name="Zapiski-1861-153"/>. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&nbsp;919<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.</ref>. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name="pa-letuvisku"}} <…> У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <...> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31"/>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007"/>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі<ref>Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»<ref>Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.</ref>{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}<ref>Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PA211&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 211].</ref>}}. Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25—26.]</ref>: {{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name="letuviskaja"}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name="pa-letuvisku"}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]]. {{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}} }} [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]] [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»<ref>[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.</ref>. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': * ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''») * ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''») * ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''») * ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''») * ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)<ref>{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.</ref>}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.</ref>), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)<ref>Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.</ref>}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк<ref>Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.</ref>. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.</ref>, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.</ref>. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]] У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. [[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]] Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.</ref>. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.</ref>, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.</ref><ref name="Katlarcuk-2003"/>. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. [[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]] Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»<ref name="Kascian-2009"/>. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]<ref name="Kascian-2009"/>. [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012"/>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. [[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]] Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. == Сучаснасьць == === Ужываньне === У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час<ref name="Arlou-2012-157"/>. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі: {{Пачатак цытаты}} «Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»<ref>Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.</ref>. {{Канец цытаты}} У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў: {{Пачатак цытаты}} «У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»<ref name="Cakvin-1985"/> {{Канец цытаты}} У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/><ref name="Cakvin-1999"/>: {{Пачатак цытаты}} У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца <…> таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны. {{Канец цытаты}} У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»<ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.</ref>. У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]</ref>. Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»<ref>Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя<ref name="Arlou-2012-157"/>. [[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]] Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў<ref>Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.</ref>. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.</ref>. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»<ref>[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]</ref>. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым<ref>[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.</ref>. У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага<ref>[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. === Грамадзкая дзейнасьць === {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>, ганяць беларусаў і ўсё беларускае<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref> або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой<ref name="Kraucevic-2017"/>. === Міленіюм Літвы === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Цытаты == {{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская. {{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}} {{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}} {{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі. {{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}} |[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.<ref>[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.</ref> }} {{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>.}} {{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19"/>.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем «[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}} == Глядзіце таксама == * [[Ліцьвіны Севершчыны]] * [[Беларусы]] * [[Літва старажытная]] * [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]] * [[Белая Русь]] * [[Літоўская мітраполія]] * [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]] * [[Старалітва]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/ГСБМ|17}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80. * Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49. * [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * {{Літаратура/ЭСБМ|6}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. * Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Літвіны}} * [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г. * [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў] * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} * [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}} {{Беларусы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларусы]] [[Катэгорыя:Славяне]] [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] c9vh2g2kzplurf52eb3mu3um2xgg8t4 2333045 2332921 2022-08-17T11:45:22Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Вялікае Княства Літоўскае */ пунктуацыя wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}} [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Ліцьвіны'''<ref name="BKP-2005">{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref> ('''літвіны'''<ref name="BKP-2005"/>, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}<ref name="ESBM-6">{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.</ref>) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.</ref>}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref><ref>Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.</ref>. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref><ref name="Cakvin-1999">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-320">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.</ref>}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="Cakvin-1985">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.</ref><ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Назва == [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]] {{Асноўны артыкул|Літва}} Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»<ref>Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.</ref> або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»<ref>Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)</ref>}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.</ref>. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны <…> [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»<ref>Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&pg=RA1-PA88&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 88.]</ref>. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]<ref name="Stankievic-1926">Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, [[Яўхім Кіпель]]<ref name="Kipiel-1995">Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.</ref>, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]<ref name="Kolas-1955">Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.</ref>. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]]. Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)<ref>Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&pg=PA499&lpg=PA499&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&source=bl&ots=ZjDMl1bGNS&sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&q&f=false С. 499].</ref>. Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref><ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах. == Паходжаньне == [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды: * літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.</ref>); * ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>); * назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]); * літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]</ref><ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>). Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках<ref name="ESBM-6"/> летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. == Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага == [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]] У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.</ref>. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.</ref>. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref> (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.</ref>. У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>: {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. <…> Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}} {{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}} У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)<ref>Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.</ref>: {{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… <…> …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}} [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ: {{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. <...> А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}} == Гісторыя == === Раньнія часы === Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.</ref><ref>Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.</ref><ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.</ref>. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.</ref>. Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай<ref name="Urban-2001-62">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.</ref>), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <...> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')<ref name="Urban-2001-60">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.</ref>}}: {{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]] Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.<ref name="Zlutka-2005-41">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.</ref>}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})<ref name="Zlutka-2005-43">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п., стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.</ref>. Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}<ref>Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&pg=PA72&dq=in+confinio+Letwanorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20confinio%20Letwanorum&f=false P. 72].</ref>). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.</ref>. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156"/>. [[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]] У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.</ref>. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.</ref>: {{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}} [[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]] Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»<ref>Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.</ref>, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.</ref>{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.</ref>, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}. Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.</ref>. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.</ref>. [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]] У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]<ref name="Jermalovic-2000-37"/>. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.</ref><ref>Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.</ref>. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]<ref>Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.</ref>. Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.</ref> ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}<ref>Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=1WssAAAAIAAJ&dq=Plychta+vero+Lythuanie&focus=searchwithinvolume&q=Plychta+vero S. 61].</ref>), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.</ref>. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб <…> праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»<ref>Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.</ref>. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]] Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох<ref>Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.</ref>{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы<ref>[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.</ref>}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў <…> па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»<ref>{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.</ref>. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]<ref>[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].</ref>. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ<ref>Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў<ref>Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.</ref>{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}} Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»<ref name="Urban-2001-82">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.</ref>. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <...> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <...>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал <…> ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову <…> торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.</ref>, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.</ref> (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету <…> покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих <…> пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] <…> Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина <…> пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.</ref>, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.</ref>, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.</ref>, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.</ref> (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref>, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву <…> литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову <…> литвину могилевцу Василью Онтонову <…> литвину могилевцу Марку Леонтьеву <…> литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову <…> литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.</ref>, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву <…> литвину быховцу Ивану Митрофанову <…> литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)<ref>Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.</ref>. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.</ref>. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі<ref name="CitiDog-2021"/>. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»<ref name="Nasievic-2005"/>, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>)|скарочана}}}}<ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.</ref>. [[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]] «Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.</ref>. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.</ref>. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.</ref>}}. [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»<ref name="Arlou-2012-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]] Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <…>. До Припяти живут литовцы <…>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. [[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Zajkouski-2009"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»<ref>Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&pg=RA1-PA191&dq=dewas+mickiewicz&hl=ru&sa=X&ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&q=%C5%82ankas&f=false S. 171, 178]. </ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014"/>}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»<ref name="Arlou-2012-160"/>{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.</ref>}}. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.</ref><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.</ref>. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.</ref>. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}} Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»<ref>Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.</ref>. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')<ref>Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.</ref>. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''<ref>Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.</ref>. [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}} Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»<ref>''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]</ref>. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}<ref> Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA227&dq=zamaitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&f=false P. 2].</ref>. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>|скарочана}}}}: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} <…> дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche <…> różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})<ref>Duchiński F. H. Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&pg=PA14&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Litwin&f=false S. 14].</ref>. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})<ref>Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&pg=PA231&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 231].</ref>}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l'usage de l'enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>. Сваім парадкам славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})<ref>Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&pg=PA167&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 167].</ref>. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 26.]</ref>|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.</ref>). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}<ref>Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.</ref>. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.</ref>. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.</ref>. Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>: {{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам <…> Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская. {{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином <…> Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у которых родным языком остался русский. }}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}} [[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]] У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»<ref>Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.</ref>. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету<ref>[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.</ref><ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.</ref>: {{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}} Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})<ref>Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.</ref>. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)<ref>Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.</ref>: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.</ref>. Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}<ref>Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.</ref>: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. <…> Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»<ref name="Kolas-1955"/><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»<ref name="Kipiel-1995"/>. == Літоўская мова == === Першы запіс === [[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]] У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.</ref>), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.</ref>. === Славянская літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}} [[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]] За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.</ref>}}. [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]] Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.</ref>. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.</ref>. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.</ref>. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')<ref name="Dajlida-2019-176">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.</ref>. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')<ref name="Dajlida-2019-177">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.</ref>. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref name="Dajlida-2019-177"/>. [[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]] Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}<ref>Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.</ref>}}<ref name="Urban-2001-113">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.</ref><ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>}}''»<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»<ref name="Urban-2001-76">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.</ref>, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.</ref>. У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>. Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)<ref name="Panucevic-2014-265">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}<ref>Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}<ref>Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/> і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]<ref name="Stankievic-2003-639">Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.</ref>. Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў: * «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''<ref name="Arlou-2012-160">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.</ref><ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=suber&f=false P. 117].</ref>|скарочана}}}}; * «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&pg=PA118-IA1&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&f=false P. 118].</ref>|скарочана}}}}; * «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=starosta%20lingua&f=false P. 119].</ref>|скарочана}}}}<ref name="Stankievic-2003-639"/>. Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}<ref>Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.</ref>}}<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.</ref>. Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.</ref>. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе<ref>Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&pg=PA331&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=rzek%C5%82%20Litwin&f=false S. 331].</ref>). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po "litewsku" (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.</ref><ref>Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].</ref>. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')<ref>Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&pg=PA834&lpg=PA834&dq=%22vulgo+lituanico%22&source=bl&ots=Pj8onEbDfy&sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&q=lituanico&f=false S. 834].</ref>. [[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]] Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.</ref>. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}<ref> Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, & Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&pg=RA1-PA29&dq=lithwanice&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kral&f=false Fol. 25].</ref>}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»<ref>Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&pg=PA523&dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&f=false S. 523].</ref>|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=FxhhAAAAcAAJ&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&q=Korohodem#v=onepage&q=taniec&f=false S. 27].</ref>|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&pg=RA4-PA11&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&f=false S. 11].</ref>|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie <...> ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»<ref>{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.</ref>}}. [[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]] Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»<ref>Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&pg=RA1-PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 76].</ref>. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася<ref>Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&source=bl&ots=pGqMudYDUC&sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 73].</ref>: «''…подобает большому Маршалке <…> держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»<ref>Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.</ref>. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»<ref>Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.</ref>. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»<ref>Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/>. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.</ref>. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].</ref>. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота <…> писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист <…> писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя<ref>Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.</ref>}}<ref>Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&q=po+litowski+Pisan&dq=po+litowski+Pisan&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].</ref>. Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову<ref name="Zaprudzki-2013"/>}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)<ref name="Zaprudzki-2013">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.</ref>. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}<ref name="Zaprudzki-2013-92">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.</ref>. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»<ref>Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&pg=PA28&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28].</ref> ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}<ref>Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].</ref>). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)<ref name="Briedis-2009"/>. [[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]] У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})<ref>Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&pg=RA1-PA95&dq=idiom+lithuanico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=idiom%20lithuanico&f=false С. 95].</ref>. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя<ref>Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.</ref>, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&pg=PR18&dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&f=false S. XVIII].</ref> (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі<ref>Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.</ref>. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania <...> called by the inhabitants, Litwa; <...> Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})<ref>Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&pg=PA234&dq=lithuanians+litwa+language&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=lithuanians%20litwa%20language&f=false P. 234].</ref>. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <...> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.<ref>Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.</ref>}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»<ref>Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&rotate=0&theme=white]</ref>. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»<ref>Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&pg=PA128&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 128].</ref>. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q&f=false P. 408].</ref>, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q=lithuanice&f=false P. 69].</ref>. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў<ref>Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.</ref><ref>Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.</ref>. У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-235">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.</ref><ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава<ref>Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.</ref>}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага<ref>Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.</ref> — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}<ref>Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&pg=PA100&dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 100].</ref>. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный <...> на Литовском языке»|скарочана}})<ref> Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&pg=PA4&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&f=false С. 4].</ref>, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}<ref>Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 62].</ref>. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю<ref>Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg — Leipzig, 1807. S. 92.</ref> пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай<ref name="Zaprudzki-2013-95">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.</ref>. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»<ref>Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.</ref> (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.</ref>, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня<ref>[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.</ref>: {{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё. {{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}} |Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}} [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»<ref>Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&pg=PA470&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&f=false С. 470].</ref>}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский <...> за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})<ref>Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}<ref>Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA10&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&f=false С. 9].</ref>, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})<ref>О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 201].</ref>. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}<ref>Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.</ref>. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}<ref>Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&f=false С. 213].</ref>. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» (1869 год) зазначаў, што «''Пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}<ref>Дмитриев М.А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PP7&dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 211].</ref>. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}<ref>Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&pg=PA52&dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q&f=false С. 52].</ref>. Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)<ref>Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&pg=PA448&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 448].</ref>: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}: {{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні. {{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}} [[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]] У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}<ref>Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&pg=PA235&dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&f=false С. 233].</ref>, таксама ў загадзе Чарнігаўскай кансысторыі ад 1761 году паведамлялася пра жыхароў Старадубшчыны, што тыя гавораць «па-літоўску»<ref>Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?id=vb4KAAAAIAAJ&pg=PA37&lpg=PA37&dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&source=bl&ots=zelw46sEM1&sig=ACfU3U15xCPP2oswTZ_NnbNBIE0bNapcXA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjYnZXmkr35AhUY7qQKHUWbBY0Q6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 37].</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»<ref name="Kolberg-1890-359">Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&pg=PA359&dq=ruskolitewski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=ruskolitewski&f=false S. 359].</ref>. [[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]] Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref> і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]<ref>[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.</ref>. У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва <...> Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.</ref>}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref name="Stankievic-1926"/>. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]</ref>. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. === Балтыйская (неславянская) літоўская мова === [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў<ref>[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref>, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.</ref>}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}<ref>Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.</ref>}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»<ref>Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.</ref><ref>Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.</ref>). [[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.</ref>. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]] У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.</ref>. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}<ref>Słownik języka polskiego. T. 3. — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&pg=PA977&dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&f=false S. 977].</ref>)}}: {{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}<ref>Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.</ref>)}}. {{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}} [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]: * Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося калі побач з братамі былі толькі імпэратар [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>. ** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref name="Urban-2001-115">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.</ref>}}<ref name="Urban-2001-107">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.</ref>. * Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}). * Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}) ** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}<ref>Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&pg=PA85&dq=%22lituana+lingua%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=lingua&f=false P. 85].</ref>}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]<ref>Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.</ref>. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў ўвагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісялю ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.</ref>. * Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}). ** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі<ref name="Urban-2001-32-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.</ref>. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref>[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.</ref>. * Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''». * Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''». * Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}). {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.</ref>. Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў тэксьце дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.</ref>), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. [[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]] Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»<ref name="Nasievic-2005"/>, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209"/>. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»<ref>[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.</ref>}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні <...> дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref>}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік<ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})<ref>Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&pg=RA2-PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 14].</ref>. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.</ref>. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})<ref>Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&pg=PA38&dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&f=false S. 38].</ref>. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})<ref>Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.</ref>}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі<ref name="Kascian-2009"/>. {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&pg=PA133&dq=dictionarium+trium+samogit.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=dictionarium%20trium%20samogit.&f=false S. 133].</ref><ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)<ref name="Sviazynski-2005-209"/> і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}<ref>Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&pg=PT174&dq=po+zmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false S. 740].</ref><ref>Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&pg=PA489&dq=zmudzku+klajpeda&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=zmudzku%20klajpeda&f=false S. 489].</ref>. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}<ref>Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=4890:is&catid=311:5-gegu&Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.</ref>; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}<ref>Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].</ref>; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}<ref>Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&pg=PA105&dq=%22linguam+Samogiticam&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=Samogiticam&f=false P. 105].</ref>}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem <...> Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}<ref name="Jablonskis-1973-189">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.</ref>}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы<ref>Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ngcWAQAAMAAJ&dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&focus=searchwithinvolume&q=samogitica P. 61].</ref> — як і ліцьвінаў з жамойтамі<ref>Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.</ref>. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})<ref>Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.</ref>. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»<ref>Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.</ref>. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства<ref>Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&pg=RA1-PA15&dq=Samogitica+lingua&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=samogitica&f=false P. 146].</ref>. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»<ref>Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.</ref>|скарочана}}}}<ref>Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.</ref>. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}<ref>Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%C5%BBmudzku&f=false S. 182].</ref>}}<ref name="Jablonskis-1973-291">Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.</ref>. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})<ref>Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.</ref>. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}<ref>Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&pg=PA194&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=jezyku%20zmudzkim&f=false S. 194].</ref>. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})<ref>1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&q=Ziemaytiszku&dq=Ziemaytiszku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].</ref> кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.</ref>. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}<ref>Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&pg=PA547&dq=po+%C5%BBmudzku&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%C5%BBmudzku&f=false С. 547].</ref>. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref>, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})<ref>Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&pg=PA56&dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&f=false S. 56].</ref>. [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай<ref>Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.</ref> — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].</ref> і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref name="Zaprudzki-2013-85"/>. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»<ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.</ref> (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў<ref name="Zaprudzki-2013-96"/>. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»<ref>Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.</ref> (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.</ref>. У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})<ref>Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&pg=RA8-PT6&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&q&f=false S. 4].</ref>; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)<ref>Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&pg=PA428&dq=biblija+zmudzka&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=biblija%20zmudzka&f=false S. 428].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.</ref>. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.</ref>{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}<ref>Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&pg=PA1008&dq=szyrwid+zmudzki&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=szyrwid%20zmudzki&f=false S. 1008].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: {{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах. {{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}| }} У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref>: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} [[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]] Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся: {{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5. }} [[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]] Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}<ref name="Stalunas-2005"/>. {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. {{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}} |Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22. }} {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>: {{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова». {{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}} | }} У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. == Герб == {{Асноўны артыкул|Пагоня}} [[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]] Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.</ref>: {{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''. {{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282): {{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}} [[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]] Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.</ref>. Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.</ref>. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]<ref name="salanda-2019-5">Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.</ref> і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў. Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-2019-5"/>. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>. {| |- | <gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center""> Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]] Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]] </gallery> <gallery class="center""> Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]] Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]] Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]] </gallery> |} == Сталіца == {{Асноўны артыкул|Вільня}} [[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]] У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.</ref>). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''<ref name="viacorka"/>. Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.</ref>. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''<ref name="viacorka"/>. {| |- | <gallery class="center"> Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт) Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.) Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г. Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929) Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г. </gallery> |} == Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» == Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.</ref>}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.<ref name="latysonak">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.</ref> Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.</ref>). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы: {{Пачатак цытаты}} «Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»<ref name="latysonak"/> {{Канец цытаты}} [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.</ref>}}]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца <…> палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся <...> Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.</ref>, прытым літва адносілася да славянскіх народаў<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=GFxiAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 133].</ref>. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі <…> за панаваньнем Кацярыны II <…>, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага <…> цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»<ref>Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.</ref>. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.</ref>. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.</ref>. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія <…> складаецца з Смаленскай губэрні''»<ref>Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&pg=PA91&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false С. 91].</ref>, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. <…> Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства <…> Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false 104].</ref>{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&f=false С. 429].</ref>}}. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.</ref>. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… <…> Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… <…> Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}<ref>Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 123].</ref>. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11"/>. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}<ref>Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&pg=PA244&dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 94].</ref>. Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.</ref>, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.</ref>. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&pg=PA58&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false С. 58].</ref>, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.</ref>}}. [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]] Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. [[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]] У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі<ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.</ref>. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»<ref name="Zapiski-1861-153">Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&nbsp;270 «літоўцаў», 16&nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»<ref name="Zapiski-1861-153"/>. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&nbsp;919<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.</ref>. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name="pa-letuvisku"}} <…> У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <...> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча<ref name="Tokc-2006"/>}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31"/>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007"/>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі<ref>Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»<ref>Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.</ref>{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}<ref>Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PA211&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 211].</ref>}}. Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25—26.]</ref>: {{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name="letuviskaja"}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name="pa-letuvisku"}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]]. {{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}} }} [[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]] [[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]] [[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.</ref>: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]] Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»<ref>[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.</ref>. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&pg=PR29&dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. XXIX].</ref>). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})<ref>Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&pg=PA414&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&f=false С. 414].</ref>. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.</ref>{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': * ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''») * ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''») * ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''») * ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''») * ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)<ref>{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.</ref>}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.</ref>), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.</ref>. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'<ref>Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.</ref>{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)<ref>Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.</ref>}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])<ref>[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.</ref>. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк<ref>Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.</ref>. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.</ref>, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.</ref>. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]] У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. [[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]] Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.</ref>. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.</ref>, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.</ref><ref name="Katlarcuk-2003"/>. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. [[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]] Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»<ref name="Kascian-2009"/>. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]<ref name="Kascian-2009"/>. [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012"/>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. [[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]] Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. == Сучаснасьць == === Ужываньне === У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час<ref name="Arlou-2012-157"/>. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі: {{Пачатак цытаты}} «Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»<ref>Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.</ref>. {{Канец цытаты}} У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў: {{Пачатак цытаты}} «У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»<ref name="Cakvin-1985"/> {{Канец цытаты}} У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/><ref name="Cakvin-1999"/>: {{Пачатак цытаты}} У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца <…> таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны. {{Канец цытаты}} У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»<ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.</ref>. У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]</ref>. Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»<ref>Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя<ref name="Arlou-2012-157"/>. [[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]] Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў<ref>Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.</ref>. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.</ref>. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»<ref>[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]</ref>. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым<ref>[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.</ref>. У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага<ref>[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. === Грамадзкая дзейнасьць === {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>, ганяць беларусаў і ўсё беларускае<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref> або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой<ref name="Kraucevic-2017"/>. === Міленіюм Літвы === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Цытаты == {{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская. {{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}} {{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}} {{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі. {{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}} |[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.<ref>[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.</ref> }} {{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>.}} {{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19"/>.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем «[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}} == Глядзіце таксама == * [[Ліцьвіны Севершчыны]] * [[Беларусы]] * [[Літва старажытная]] * [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]] * [[Белая Русь]] * [[Літоўская мітраполія]] * [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]] * [[Старалітва]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/ГСБМ|17}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}. * Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80. * Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49. * [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * {{Літаратура/ЭСБМ|6}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}. * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. * Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Літвіны}} * [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г. * [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў] * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} * [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}} {{Беларусы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларусы]] [[Катэгорыя:Славяне]] [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] 1d2nx1q5wkxugnhfhvmwnvdiinucwjr Ангела Мэркель 0 43260 2333043 2266517 2022-08-17T11:17:35Z 134.17.150.184 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Мэркель}} {{Палітык |імя = Ангела Мэркель |арыгінальнае імя = Angela Dorothea Merkel |жанчына = так |выява = Angela Merkel 2019 cropped.jpg |пачатак_тэрміну = 22 лістапада 2005 |пасада = 34-ы [[канцлер Нямеччыны]]<br /><small>8-ы [[Фэдэральны канцлер Нямеччыны|Канцлер ФРН]]</small> |папярэднік = [[Гергард Шрэдэр]] |наступнік = |партыя = [[ХДС]] |дата_нараджэньня = {{Нарадзілася|17|7|1954|1}} |месца_нараджэньня = [[Гамбург]], [[Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына (да 1990)|ФРН]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |муж = 1) Ульрых Мэркель<br />2) Ёахім Заўэр |бацька = Горст Каснэр |маці = Герлінда Каснэр |дзеці = няма }} '''А́нгела Даратэ́я Мэ́ркель''' ({{мова-de|Angela Dorothea Merkel}}, народжаная '''Каснэр''', ''Kasner''; нарадзілася 17 ліпеня 1954 году, [[Гамбург]]) — [[Нямеччына|нямецкая]] палітыкіня, лідэрка [[ХДС]], з 21 лістапада 2005 году фэдэральная канцлерка Нямеччыны ад [[ХДС|Хрысьціянска-дэмакратычнага саюзу]], які атрымаў перамогу на датэрміновых парлямэнцкіх выбарах у верасьні 2005 году. == Біяграфія == Мэркель — трэцяе дзіця ў сям’і [[лютэранства|лютэранскага]] [[пастар]]а Горста Каснэра і настаўніцы Герлінды Каснэр, нарадзілася ў [[Гамбург]]е. Неўзабаве пасьля яе нараджэньня сям’я пераехала ў [[НДР]], дзе яе бацька ўзначаліў прыход у мястэчку [[Тэмплін]]. У юнацкасьці Мэркель уваходзіла ў піянэрскую арганізацыю, [[Зьвяз вольнай нямецкай моладзі|Зьвязе вольнай нямецкай моладзі]], і адначасова была сябрам моладзевай арганізацыі лютэранскай царквы. У школе добра авалодала расейскай мовай. Пазьней вывучыла ангельскую. У 1978 годзе скончыла [[Ляйпцыскі ўнівэрсытэт]] па спэцыяльнасьці [[фізыка]]. Падчас вучобы ва ўнівэрсытэце была сябрам раённага камітэту FDJ [[Зьвяз вольнай нямецкай моладзі|Зьвязу вольнай нямецкай моладзі]], у 1986 годзе абараніла дысэртацыю па [[квантавая хімія|квантавай хіміі]]. З 1978 па 1990 год працавала ў Цэнтральным інстытуце фізычнай хіміі Акадэміі навук НДР. Адначасова курыравала Агітпрап Акадэміі навук НДР. == Палітычная кар'ера == У 1989 пасьля падзеньня [[Бэрлінскі мур|Бэрлінскага муру]] стала актыўнай удзельніцай дэмакратычнага руху — актывісткай Партыі дэмакратычнага абнаўленьня (ДА). [[Лётар дэ Мэзьер]], апошні глава кабінэта міністраў [[НДР]], даверыў ёй пост намесьніка прэс-сакратара ўраду. У жніўні 1989 г. партыя ДА ўступіла ў [[ХДС|Хрысьціянска-дэмакратычны саюз]] (ХДС), які тады знаходзіўся ва ўладзе. У сьнежні таго жа году Мэркель абраная дэпутаткай у Нямецкі [[Бундэстаг]], бліскуча правёўшы перадвыбарную кампанію. Ва ўрадзе [[Гэльмут Коль|Гэльмута Коля]] (які заўсёды называў яе «дзяўчынкай») стала міністаркай па справах жанчын і моладзі. З 1991 г. — віцэ-старшыня Хрысьціянска-дэмакратычнага саюзу. У 1994 г. перайшла на пасаду міністаркі навакольнага асяродзьдзя. У 1998 г. ХДС быў змушаны сысьці ў апазыцыю, а вакол Гэльмута Коля выліўся [[скандал]] з нагоды незаконных вонкавых ахвяраваньняў на рахункі ХДС. Скандал крануў таксама і старшыню ХДС [[Вольфганг Шойбле|Вольфганга Шойблэ]], які ў выніку сышоў у адстаўку. Ангела Мэркель зраклася ад Коля і запатрабавала ад партыйнага актыву зьмяніць кіраўніцтва ХДЗ і пачаць партыйнае «абнаўленьне». У красавіку 2000 96 % сяброў партыі абралі яе пераемніцай Шойбле на пасту старшыні ХДЗ. Гэты посьпех быў асабліва характэрны на фоне таго, што Мэркель, быўшы жанчынай, усходняй немкай і пратэстанткай, вельмі нетыповая для гэтай партыі. У 2002 г. Мэркель пагадзілася на выстаўленьне ў якасьці адзінай кандыдатуры на пост фэдэральнага канцлера ад [[ХДС/ХСС]] прэм’ер-міністра [[Баварыя|Баварыі]] [[Эдмунд Штойбэр|Эдмунда Штойбэра]]. Штойбэр выбары прайграў, што ўзмацніла нутрапартыйныя пазыцыі Мэркель. Пасьля яна атрымала посьпех ва ўмелым ухіленьні асноўных палітычных супернікаў у партыі і ўмацаваньні сваёй вядучай пазыцыі. У 2003 г. Мэркель дэманстратыўна падтрымала [[ЗША|амэрыканскае]] ўварваньне ў [[Ірак]], паехаўшы ў ЗША. У 2004 яна здолела дамагчыся абраньні яе кандыдата [[Хорст Келер|Хорста Келера]] на пасаду [[прэзыдэнт Нямеччыны|прэзыдэнта Нямеччыны]]. Пасьля нечаканай ініцыятывы [[Герхард Шрэдэр|Герхарда Шрэдэра]] па датэрміновых выбарах у 2005 г., Ангела Мэркель была абраная ХДС у якасьці кандыдата на пасаду фэдэральнага канцлера Нямеччыны. Калі Шродэр вырашыўся пайсьці на датэрміновыя выбары, адрыў ХДС ад сацыял-дэмакратаў складаў амаль 30 %. Аднак няўдала праведзеная Ангелай Мэркель выбарчая кампанія прывяла да таго, што на выбарах іх падзялілі ўсяго 300 тыс. галасоў — меней 1 %. Па выніках выбараў у бундэстаг блёк ХДС/ХСС і вольных дэмакратаў апярэдзіў [[СДПН]] з «зялёнымі» ўсяго на тры галасы. У сувязі зь няздольнасьцю сфармаваць устойлівую парлямэнцкую большасьць хрысьціянскім дэмакратам прыйшлося пайсьці на стварэньне «вялікай» кааліцыі з СДПН — у другі раз у гісторыі ФРН. == «Вялікая кааліцыя» == 10 кастрычніка 2005 году старшыня [[ХДС|Хрысьціянска-сацыяльнага саюзу]], прэм’ер-міністар [[Баварыя|Баварыі]] [[Эдмунд Штойбэр]] паведаміў, што на перамовах аб фармаваньні «вялікай» кіравальнай кааліцыі, якую вялі А. Мэркель, дзейсны канцлер Нямеччыны [[Герхард Шрэдэр]] і старшыня [[СДПН]] [[Франц Мюнтэфэрынг]], было вырашанае, што Ангела Мэркель стане новым канцлерам Нямеччыны. У абмен на згоду на канцлерства А. Мэркель СДПН атрымае ў будучым кабінэце 8 міністэрскіх партфэляў: замежных справаў, фінансаў, юстыцыі, працы, па пытаньнях аховы навакольнага асяродзьдзя, аховы здароўя, транспарту, а таксама эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця. Да ХДС/ХСС — нароўні з кіраўніком ведамства фэдэральнага канцлера ў рангу міністра — адыходзяць пасады міністраў абароны, унутраных справаў, эканомікі, сям’і, адукацыі, а таксама сельскай гаспадаркі. Паміж тым, Герхард Шродэр заявіў аб сваім сыходзе з урада ФРН. Раней не выняткоўвалася, што ён можа заняць у новым урадзе пост віцэ-канцлера і міністра замежных справаў. Гл. [[Урад Ангелы Мэркель (2005)]] == Пазыцыі == У вонкавай палітыцы Ангела Мэркель вядомая сваёй безумоўнай падтрымкай амэрыканскага курсу, выступаючы за збліжэньне з [[ЗША]]. Яна неаднаразова крытыкавала [[Герхард Шродэр|Герхарда Шродэра]] за «празьмернае» сяброўства з [[Уладзімер Пуцін|Уладзімерам Пуціным]] і заяўляла аб тым, што зойме больш цьвёрдую пазыцыю ў стаўленьні [[Расея|Расеі]] ў выпадку яе абраньня на пост канцлера. Тым ня менш, пасьля таго, як Мэркель узначаліла ўрад ФРН, [[расейска-нямецкія адносіны]] не зьведалі ніякіх адмысловых зьмен. Мэркель зьяўляецца пасьлядоўным супернікам прыняцьця [[Турцыя|Турцыі]] ў [[Эўрапейскі зьвяз]]. Самае большае, што яна гатовая падаць [[Турцыя|Турцыі]], гэта «прывілеяванае партнёрства». Ва ўнутранай палітыцы яна намерваецца працягнуць курс рэформаў [[Герхард Шродэр|Герхарда Шродэра]], аднак «іншымі спосабамі». Яе галоўная абвешчаная мэта — стварэньне працоўных месцаў і падтрымка эканомікі за рахунак памяншэньня сацыяльных дапаможнікаў. У той жа час першыя гады яе знаходжаньня ў пасады супалі з масавымі звальненьнямі супрацоўнікаў нямецкіх падпадзяленьняў такіх карпарацыяў, як [[Airbus]], [[Nokia]] і [[Siemens]]. == Сямейнае жыцьцё == Ангела Мэркель другасна замужам, дзяцей ня мае. Першым яе мужам, за якога яна выйшла замуж яшчэ ў [[Ляйпцыг]]у, быў Ульрых Мэркель (разьвяліся пасьля пераезду ў [[Бэрлін]] пасьля ўнівэрсытэту). Пасьля разводу пакінула яго прозьвішча. Другім мужам з 30 сьнежня 1998 году зьяўляецца Ёахім Заўэр, прафэсар бэрлінскага [[Гумбальцкі унівэрсытэт|ўнівэрсытэту Гумбальта]]. == Узнагароды == 1 траўня 2008 году Ангеле Мэркель была ўручаная [[прэмія імя Карла Вялікага]] за ўнёсак у пераадоленьне крызісу Эўразьвязу, які стаў вынікам правалу праекту адзінай эўрапейскай канстытуцыі на рэфэрэндумах у [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]] і [[Францыя|Францыі]]<ref>{{Навіна|аўтар=Глеб Гаўрык|загаловак=Ангеле Мэркель уручылі прэмію Карла Вялікага|спасылка=http://m.dw.com/ru/ангеле-меркель-вручена-премия-карла-великого/a-3305788|выдавец=Радыё «[[Нямецкая хваля]]»|мова=ru|дата публікацыі=1 траўня 2008|дата доступу=28 траўня 2016}}</ref>. {{Пачатак блёку}} {{Адзінка блёку |папярэднік = [[Гергард Шрэдэр]] |назва = [[Фэдэральны канцлер Нямеччыны]] |гады = 2005— |наступнік = }} {{Канец блёку}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{вікіцытатнік|Ангела Меркель}} * [http://www.angela-merkel.de Сайт Ангелы Мэркель]{{ref-de}} * [http://lenta.ru/lib/14164246/full.htm Ангела Мэркель у Лентапэдыі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20090831090531/http://www.bundeskanzlerin.de/Webs/BK/DE/Aktuelles/VideoPodcast/video-podcast.html Відэа-падкаст Ангела Мэркель] * [http://www.utro.ru/articles/2008/02/28/719836.shtml] {{Бібліяінфармацыя}} {{Канцлеры Нямеччыны}} {{Лідэры Вялікай васьмёркі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мэркель, Ангела}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Гамбургу]] [[Катэгорыя:Фэдэральныя канцлеры Нямеччыны]] [[Катэгорыя:Нямецкія палітыкі]] [[Катэгорыя:Дзейныя кіраўнікі дзяржаваў]] [[Катэгорыя:Жанчыны-кіраўніцы дзяржаваў і ўрадаў]] [[Катэгорыя:Кавалеры Вялікага крыжа ордэна «За заслугі перад Італьянскай Рэспублікай»]] cbb5tthvwod0dpsr0k3ighmif0ro0hj Катэгорыя:Рэзалюцыі Генэральнай Асамблеі ААН 14 45388 2333019 1580844 2022-08-17T09:47:51Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:ААН]] ouzsp2kew8cqg70mhki6oida5pr7b6y Люцічы 0 53246 2332902 2330900 2022-08-16T21:28:38Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Літва і ліцьвіны */ + wikitext text/x-wiki [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя люцічаў, 1170 г.]] '''Лю́цічы''' (''вільцы'', ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Волаты // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 351.</ref>) — зьвяз [[заходнія славяне|заходнеславянскіх]] плямёнаў. Адзін з племянных зьвязаў [[палабы|палабскіх славянаў]] — [[славяне|славянскага]] насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй [[Нямеччына|Нямеччыны]]. Апроч люцічаў, да палабскіх славянаў належалі племянныя зьвязы [[бодрычы|бодрычаў]] (абадрытаў, рарагаў або рэрэкаў) і [[лужычане]] (лужыцкія сэрбы, мільчане або проста сэрбы). Самі люцічы складаліся з [[далянчане|далянчанаў]], [[радары|радараў]], [[хіжане|хіжанаў]] і [[чэразьпеняне|чэразьпенянаў]]. Люцічы жылі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх фэдэральных земляў [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]] і [[Брандэнбург]] (поўнач Брандэнбургу). Абедзьве зямлі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам зьвязу люцічаў было сьвяцілішча [[Радагошч]], у якім ушаноўваўся бог [[Сварожыч|Сварожыч (Радагост)]]. Усе пастановы прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральнай улады не існавала. Таксама адной з сталіцаў люцічаў быў [[замак|горад]] [[Аркона]], які разьмяшчаўся на высьпе [[Руген]] ([[славяне|славянская]] назва Руян) зь сьвяцілішчам бога [[Сьвятавіт]]а. Гэты горад быў разбураны датчанамі за каралём [[Вальдэмар I Вялікі|Вальдэмарам I]] у час войнаў, якія праводзілі ўжо [[хрысьціянства|хрысьціянізаваныя]] нямецкія дзяржавы супраць земляў палабскіх славянаў, з мэтай далучэньня гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаваў і навяртаньня мясцовага насельніцтва ў хрысьціянства. Датчане, у прыватнасьці, бралі ўдзел у гэтых войнах перасьледваючы свае мэты — апроч пашырэньня хрысьціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помсту за напады і спусташэньні, якія раней чынілі люцічы ў [[Данія|Даніі]]; урэшце, адной з мэтаў таксама было вызваленьне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі. == Назва == [[Этнонім]] ''люцічы'' пачаў ужывацца ў X ст. і мае патранамічнае паходжаньне — ад імя князя Люта, або Лютаміра{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67}}. Таксама існуе думка, што назва люцічы ўтварылася ад славянскага прыметніка люты, які ў станоўчым разуменьні азначаў 'сьмелы, храбры, адважны, слаўны', а для ворага — 'жорсткі, драпежны'<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 15.</ref>. Старэйшая назва племяннога зьвязу — ''вільцы'' — магчыма, утварылася ад [[татэм]]у [[Воўк|ваўка]] (у мове заходніх славянаў — вільк або вельк){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|69}}. Паводле чэскага гісторыка і этнографа [[Павал Ёзэф Шафарык|Паўла Шафарыка]], яшчэ адна назва зьвязу — ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. У лацінскіх крыніцах краіна і народ люцічаў называліся ''Leutici'' (''Leuticia''), ''Lutici'' (''gens Luticiorum'', ''terra Luticiorum''), ''Liutici'' (''terra Liuticiorum''), ''Liutizi'', ''Liuzici'', ''Luidici'', ''Luidizi''. Магчыма, [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскі імпэратар]] [[Канстантын Парфіродны]] (905—959) называў люцічаў ''лензанінамі'' (або ''ленцанінамі''), якіх ён ставіў поруч з [[Крывічы|крывічамі]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|63}}. Нямецкі кароль [[Конрад III]] у сваёй грамаце ад 1150 году, відаць, называў люцічаў ''лецічамі'' (''Liezici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67—68}}. Тым часам паўночнагерманскі аўтар [[Адам Брэмэнскі]] ў сваёй хроніцы, напісанай перад 1080 годам, ужываў датычна люцічаў назву ''леўтыцы'' (''Leutici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70, 73}}. == Паходжаньне == У XVII ст. швэдзкі храніст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тамаш Гіерн||ru|Йерне, Томас}} агучыў канцэпцыю пра этнічную роднасьць люцічаў зь [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]. Ён пісаў, што вільцы-люцічы і [[Латышы|латышы]] калісьці былі адным народам: па тым, як народы мовы, роднаснай для ліцьвінаў і латышоў, з [[Дакія|Дакіі]] і [[Валахія|Валахіі]] перасяліліся на поўнач, у міжрэчча [[Эльба|Лабы]] і [[Одэр|Одры]], там яны пачалі называцца люцічамі, або вільцамі{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19}}. У XIX ст. чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] выказаў гіпотэзу, што племя велетаў сьпярша жыло на гістарычнай Віленшчыне, а потым перасялілася на захад і ўвайшло ў склад палабскіх славянаў. Тым часам пра велетаў яшчэ ў II ст. пісаў [[Пталямей]]. Да гіпотэзы Шафарыка станоўча паставіліся беларускі гісторык [[Вацлаў Ластоўскі]] і мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Тэорыю Шафарыка разьвіў беларускі гісторык [[Мікалай Касьпяровіч]], які апублікаваў у 1929 годзе артыкул пра [[Валатоўка|валатоўкі]], дзе прасачыў пашырэньне на Беларусі паданьняў пра [[волат]]аў і зьвязаных з гэтым геаграфічных назваў<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. Таксама Павал Шафарык лічыў, [[Ліцьвіны|літва]] — гэта славянскае племя, якое ўпамінаецца ў летапісам як «лютва»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 218.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lutizenbund.PNG|значак|Зьвяз люцічаў на мапе]] Першыя гістарычныя зьвесткі пра люцічаў паходзяць з канца XIII ст., калі ў войнах [[Франкі|франкаў]] з [[Саксы|саксамі]] яны выступілі на баку апошніх, тым часам бодрычы і сэрбы выступілі на баку франкаў (караля Пэпіна «Кароткага»). [[Карл Вялікі]], пашыраючы сваю дзяржаву на ўсход, увайшоў у кантакт з славянамі, пачаўшы пэрыяд жорсткіх войнаў немцаў з славянамі. У 789 глодзе ён перайшоў з войскам Лабу і пры падтрымцы бодрычаў і сэрбаў, якіх падпарадкаваў сваёй уладзе ў 772 годзе, зруйнаваў краіну люцічаў. У 798 і 799 гадох Карл Вялікі зноў хадзіў вайной супраць плямёнаў, званых агульным імем люцічы<ref name="Panucevic-2014-173">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 173.</ref>. Племянны зьвяз вільцаў-люцічаў умацаваўся з часоў нямецкіх каралёў і імпэратараў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Генрых I|Генрыха I]] (919—936) і [[Ота I|Оты I]] (936—973), калі пачалася нямецкая экспансія на поўнач, дзе жылі славяне. У заходнеэўрапейскіх хроніках да гэтага зьвязу звычайна залічваліся чатыры плямёны: далянчане (доленцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>), радары (ратары<ref name="Panucevic-2014-173"/>), хіжане і чэразьпеняне (чэрасьпенцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>). У зьвяз вільцаў-люцічаў таксама ўваходзілі ўкране, якія жылі на рацэ [[Укра|Укры]], і стадаране (стодараны<ref name="Panucevic-2014-173"/>), цэнтрам якіх быў [[замак|горад]] [[Брандэнбург|Бранібор (Брандэрбург)]], а таксама ліняне. Палітычную перавагу ў зьвязе мелі радары, культурных цэнтрам якіх быў горад [[Радагошч]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня германцаў на ўсход у 800—1400 гадох. З атлясу амэрыканскага гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}, 1926 г.]] Нямецкі наступ на славянаў пачаўся па 926 годзе, калі зьявілася замірэньне з мадзярамі-вугорцамі. Узімку 927—928 гадоў войска караля Генрыха I здабыло горад Бранібор, а князь стадаранаў Тугамір трапіў у палон. Потым саксонскі граф Бэрнгард шляхам некалькіх выправаў падпарадкаваў нямецкаму ўплыву зямлю радараў і землі некаторых іншых плямёнаў, што ўваходзілі ў зьвяз вільцаў-люцічаў. Аднак, калі ў 929 годзе Генрых I выправіўся ў Прагу, выбухнула паўстаньне палабскіх славянаў, якое ачолілі радары. Дзеля яго здушэньня графы Бэрнгард і Тытмар аблажылі горад [[Ленцэн|Лончын (Ленцэн)]]. Рушаньне славянскіх плямёнаў, якое ішло на дапамогу, немцы загналі ў багну і разьбілі перад горадам. Гэта прывяло да капітуляцыі 800 абаронцаў Лончына, якіх там жа забілі. Жыхары мясцовасьці, што ратаваліся за мурамі гораду, трапілі ў нямецкую няволю{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. У 932 годзе нямецкія войскі, якія складаліся з закаваных у жалеза конных рыцараў, падпарадкавалі лужыцкіх сэрбаў, а ў 934 годзе ў выніку перамогі над укранамі нямецкае панаваньне пашырылася да ўтокі Одры. У 936 годзе па сьмерці імпэратара Генрыха I выбухнула другое вялікае паўстаньне люцічаў, якое зноў ачолілі радары. У верасьні і кастрычніку таго ж году новаабраны кароль і пазьней імпэратар Ота I узначаліў карную экспэдыцыю, скіраваную ў асноўным супраць радараў. Аднак хваляваньні і збройныя сутычкі не спыняліся, а супраць немцаў таксама узбунтаваліся абадрыты-бодрычы. Перад 940 годам граф Гер з Паўночнай [[Турынгія|Турынгіі]], якому даручылі змаганьне з палабскімі славянамі, здолеў дзеля перамоваў сабраць у сваім замкаў 30 князёў, пераважна вільцаў-люцічаў, якіх па добрым пачастунку перабілі ўначы. Тым часам нямецкі каралеўскі ўрад падкупіў і вызваліў з палону князя Тугаміра, які пад выглядам уцекача вярнуўся ў Бранібор, дзе заняў княскі пасад і ў 941 годзе перадаў стадаранаў пад апеку немцаў. Гэтыя падзеі значна аслабілі здольнасьць да супраціву палабскіх славянаў. Гісторык [[Павал Урбан]] мяркуе, што менавіта ў 940-я гады частка люцічаў, да якіх, магчыма, належаў князь [[Рагвалод]], перасялілася на ўсход{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|65-66}}. У 955 годзе ў зьвязку з вайной Ота I з мадзярамі-вугорцамі выбухнула паўстаньне абадрытаў і люцічаў, якое, аднак, скончылася разьнёй палабскіх славянаў у бітве над ракой Рэкніцай. У гэтай бітве на баку нямецкага войска выступілі славяне [[Русы|руяны-русы]]. Вялікае паўстаньне вільцаў-люцічаў адбылося ў 983 году, у выніку чаго нямецкая калянізацыя прыпынілася амаль на сотню гадоў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|66}}. Нашчадак Ота I [[Генрых II Сьвяты|Генрых II]] ужо не спрабаваў заняволіць люцічаў, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у змаганьні супраць [[Польшча|Польшчы]] [[Баляслаў I Адважны|Баляслава Адважнага]]. Ваенныя і палітычныя посьпехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасьць [[паганства|паганству]] і паганскім звычаям, што адносілася і да роднасных ім бодрычаў. Аднак у 1050-х гадох сярод плямёнаў, якія складалі зьвяз, пачалася міжусобная вайна. Зьвяз хутка губляў моц і ўплыў, а па тым, як у 1125 годзе [[саксы|саксонскі]] герцаг [[Лотар II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Лотарам]] зруйнаваў цэнтральнае сьвяцілішча, канчаткова распаўся. У наступныя дзесяцігодзьдзі саксонскія герцагі паступова пашырылі свае ўладаньні на ўсход і заваявалі землі люцічаў. У сваю чаргу люцічы імігравалі ў двух кірунках — у [[Чэхія|Чэхію]] і, відаць, у вярхоўі рэкаў [[Вяльля|Вяльлі]] і [[Нёман]]а. Сьведчаньнем гэтаму лічацца чэскія паселішчы [[Літвінаў (горад)|Літвінаў]], [[Літамежыца]] ды іншыя, якія да XIII стагодзьдзя зваліся [[Лютвінаў]], [[Лютамежыца]] і г. д. (агулам больш за 120 местаў, мястэчак і вёсак у [[Чэхія|Чэхіі]]). Гэтак жа і на захадзе сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] і на [[Віленскае ваяводзтва|гістарычнай Віленшчыне]] люцічы, відаць, заснавалі свае паселішчы ([[Літва (неадназначнасьць)|Літва]], [[Літоўцы (вёска)|Літоўцы]] ды іншыя, больш за 55 пунктаў). Беларускі мовазнаўца [[Язэп Лёсік]] зьвязваў з племем вількаў (вільцаў), іначай званых люцічамі, назву [[Вількамір]]у<ref>[https://gazetaby.com/post/litva-i-liczviny-xto-i-adkul/119914/ Літва і ліцвіны — хто і адкуль?], [[Наша Ніва]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. Ад вільцаў-люцічаў назву гэтага места, як і [[Вільня|Вільні (Вільды)]], выводзіў яшчэ ў 1847 годзе чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык|Павал Шафарык]]<ref>Шафарик П. И. Славянския древности. Т. 1. — Москва, 1847. [https://books.google.by/books?id=LmpcAAAAcAAJ&pg=PP4&dq=%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiV8vrXkpv0AhUWQvEDHTy7CRQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%80%D1%8A&f=false С. 349].</ref>. Сьведчаньне перасяленьня часткі люцічаў на ўсход зьмяшчаецца ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія мелі шчыльныя кантанты зь [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|62}}. У ім люцічы ўпамінаюцца ў пераліку славянскіх плямёнаў поруч зь [[Літва старажытная|літвой]]<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref> {{Цытата|…а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі Люціцы, а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва старажытная|Літвы]] — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] Гісторык Павал Урбан зьвяртае таксама ўвагу на вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <…> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Пры гэтым у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а яшчэ ў XIII ст. у [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|60}}. Як удакладняе гісторык і мовазнаўца [[Алесь Жлутка]], зямля Літва (''terra Lytau''), якая разьмяшчалася на тэрыторыі сучаснай [[Румынія|Румыніі]], упамінаецца ў прывілеі вугорскага караля Бэлы IV ад 2 чэрвеня 1247 году. Паводле тэксту дакумэнта названая тэрыторыя — гэта «''зямля княства ваяводы Літвоя''» (''terra kenezatus Lytuoy wojavode''). Пры гэтым у іншым дакумэнце, выдадзеным у 1285 годзе, антрапонім падаецца ў іншай форме: ''Litua (al. Lythen) waiuodam'' — «''Літва (іначай Літэн(ь)) ваявода''». Першы варыянт імя ваяводы ''Litua'' супадае паводле формы з назвай зямлі, падначаленай яму, а таксама з імем Літво, ад якога паводле прускага храніста XIII ст. Хрысьціяна ўтварылася назва [[Літва старажытная|Літвы]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 25.</ref>. Тым часам найбольш раньні ўпамін пра Літву (1009 год) — ''Litua''<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.</ref>. У якасьці іншай гістарычнай крыніцы, дзе згадваецца перасяленьне часткі люцічаў на ўсход, разглядаецца «Сага пра Тыдрэка Бэрнскага», запісаная ў XIII ст. у [[Скандынавія|Скандынавіі]]. Яна апавядае пра князя Вількіна, які стварыў магутную дзяржаву, што пачала называцца Вількінляндам, а народ гэтай дзяржавы — вількінамі. Паводле сагі, празь нейкі час пачаўся канфлікт князя Вількіна з Польшчай, у які ўмяшаўся князь [[Русь|Русі]] Гертніт. Па спусташэньні Польшчы князь Вількін рушыў з сваім войскам на ўсход, дзе авалодаў [[Полацак|Полацкам]] і [[Смаленск]]ам, а потым і [[Ноўгарад]]ам — сталіцай Русі. Па замірэньні з Гернітам, Вількін вярнуўся дадому, пакінуўшы «''войска вількінаў на Русі''». На падставе аналізу гэтай сагі Павал Урбан робіць выснову, што пад вількінамі разумеліся вільцы-люцічы, а сама сага адлюстроўвае паданьні пра перасяленьне часткі гэтага зьвязу на ўсход. Тым часам заміж князя Вількіна правадыром мог быць Рагвалод{{Заўвага|У сагах, якія доўгі час пераказваліся з вуснаў у вусны, імёны герояў маглі заменьвацца іншымі}}, які паводле летапісаў «''прыйшоў з-за мора''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70—71}}. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] [[Ліцьвіны|ліцьвін]] ({{мова-de|Lütwin|скарочана}}{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}} — «лютвін»). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Таксама захавалася сьведчаньне шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], які ў 1637 годзе спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. Паводле запісу зь дзёньніка Яна Цадроўскага, у ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі (люцічамі і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''...мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]]{{Заўвага|Паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Панушэвіча]], пад геруламі (''Heruli'', ''Giry'') маглі разумець славянскае племя стадаранаў, што жыло разам з пружанамі між Одрай і Лабай (галіна люцічаў); захавалася запісаная ў XVIII ст. малітва «Ойча наш» у славянскай мове герулаў, хоць і моцна [[Германскія мовы|германізаванай]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 179, 243.</ref>}}, продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. Нямецкі дыплямат [[Сігізмунд Герберштэйн]] у XVI стагодзьдзі адзначаў, што народ, які размаўляў на славянскай мове, немцы за [[Лаба]]й называлі [[Вэнэды|вэнэдамі]] (''Wenden, Winden'')<ref name="Pobal-1994-244">[[Леанід Побаль|Побаль Л.]] Венеды // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 244.</ref>. У XIII ст. прускі храніст Хрысьціян сьведчыў: «''калісьці звалася Вэнэдыяй, а цяпер гэта Літва, адсюль і назва Вэнэдзкай затокі''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|6}} ({{мова-la|«Wenedia olim, nunc Lithphania, hinc sinus Venedicus dicitur»|скарочана}})<ref>Voigt J. Geschichte Preussens, von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des deutschen Ordens. Band 1. — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=GlNnAAAAcAAJ&pg=PA621&dq=wenedia+olim+nunc+lithphania&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjni-uurYr4AhXkk_0HHUtbAxUQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=wenedia%20olim%20nunc%20lithphania&f=false S. 621].</ref>. Нямецкі гуманіст XVI ст. [[Філіп Мэлянхтон]] разумеў пад вэнэдамі ўсе тыя народы, якія карысталіся славянскай мовай, а дакладней, якія «''гутараць на польскай мове''». Але тут жа ўдакладняў, што вэнэды мелі агульную мову, якая магла адрозьнівацца асаблівасьцямі маўленьня ў залежнасьці ад мясьцінаў, дзе яны расьсяліліся. У пераліку краінаў, дзе жылі вэнэды, ён вылучыў [[Русь]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчу]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19—20}}. == Літва і ліцьвіны == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны}} Асноўныя формы назвы [[Літва]], якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае беларуски мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]], у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Зь іншага боку, як зазначае гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]], люцічы ў шматлікіх крыніцах называюцца літвой, ліцьвінамі, як напрыклад, «''Sclavi Lithewizen''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>. Яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда выказаў вэрсію, пра паходжаньне назвы Літва ад імя легендарнага прашчура люцічаў (паходжаньне назвы літвы ад люцічаў яшчэ ў XVII ст. сьцьвярджалі прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыштоф Гарткнох||pl|Krzysztof Hartknoch}} і польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>), у 1921 годзе гэтую вэрсію падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за Вацлавам Пануцэвічам<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы{{Заўвага|Сярод іншага, «лютвой» называў ліцьвінаў [[Ян Длугаш]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|61}}}}) ад часткі люцічаў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|58—72}}. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l’ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва… Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Руяне]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history-belarus.by/pages/terms/lutizy.php Люцічы]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 гадоў * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. {{Славянскія плямёны}} [[Катэгорыя:Заходнеславянскія плямёны]] [[Катэгорыя:Гісторыя Нямеччыны]] ctgducjb1gub1sm8n2eaqoojrs3bdr4 2332903 2332902 2022-08-16T21:29:04Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Літва і ліцьвіны */ а. wikitext text/x-wiki [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя люцічаў, 1170 г.]] '''Лю́цічы''' (''вільцы'', ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Волаты // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 351.</ref>) — зьвяз [[заходнія славяне|заходнеславянскіх]] плямёнаў. Адзін з племянных зьвязаў [[палабы|палабскіх славянаў]] — [[славяне|славянскага]] насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй [[Нямеччына|Нямеччыны]]. Апроч люцічаў, да палабскіх славянаў належалі племянныя зьвязы [[бодрычы|бодрычаў]] (абадрытаў, рарагаў або рэрэкаў) і [[лужычане]] (лужыцкія сэрбы, мільчане або проста сэрбы). Самі люцічы складаліся з [[далянчане|далянчанаў]], [[радары|радараў]], [[хіжане|хіжанаў]] і [[чэразьпеняне|чэразьпенянаў]]. Люцічы жылі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх фэдэральных земляў [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]] і [[Брандэнбург]] (поўнач Брандэнбургу). Абедзьве зямлі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам зьвязу люцічаў было сьвяцілішча [[Радагошч]], у якім ушаноўваўся бог [[Сварожыч|Сварожыч (Радагост)]]. Усе пастановы прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральнай улады не існавала. Таксама адной з сталіцаў люцічаў быў [[замак|горад]] [[Аркона]], які разьмяшчаўся на высьпе [[Руген]] ([[славяне|славянская]] назва Руян) зь сьвяцілішчам бога [[Сьвятавіт]]а. Гэты горад быў разбураны датчанамі за каралём [[Вальдэмар I Вялікі|Вальдэмарам I]] у час войнаў, якія праводзілі ўжо [[хрысьціянства|хрысьціянізаваныя]] нямецкія дзяржавы супраць земляў палабскіх славянаў, з мэтай далучэньня гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаваў і навяртаньня мясцовага насельніцтва ў хрысьціянства. Датчане, у прыватнасьці, бралі ўдзел у гэтых войнах перасьледваючы свае мэты — апроч пашырэньня хрысьціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помсту за напады і спусташэньні, якія раней чынілі люцічы ў [[Данія|Даніі]]; урэшце, адной з мэтаў таксама было вызваленьне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі. == Назва == [[Этнонім]] ''люцічы'' пачаў ужывацца ў X ст. і мае патранамічнае паходжаньне — ад імя князя Люта, або Лютаміра{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67}}. Таксама існуе думка, што назва люцічы ўтварылася ад славянскага прыметніка люты, які ў станоўчым разуменьні азначаў 'сьмелы, храбры, адважны, слаўны', а для ворага — 'жорсткі, драпежны'<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 15.</ref>. Старэйшая назва племяннога зьвязу — ''вільцы'' — магчыма, утварылася ад [[татэм]]у [[Воўк|ваўка]] (у мове заходніх славянаў — вільк або вельк){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|69}}. Паводле чэскага гісторыка і этнографа [[Павал Ёзэф Шафарык|Паўла Шафарыка]], яшчэ адна назва зьвязу — ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. У лацінскіх крыніцах краіна і народ люцічаў называліся ''Leutici'' (''Leuticia''), ''Lutici'' (''gens Luticiorum'', ''terra Luticiorum''), ''Liutici'' (''terra Liuticiorum''), ''Liutizi'', ''Liuzici'', ''Luidici'', ''Luidizi''. Магчыма, [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскі імпэратар]] [[Канстантын Парфіродны]] (905—959) называў люцічаў ''лензанінамі'' (або ''ленцанінамі''), якіх ён ставіў поруч з [[Крывічы|крывічамі]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|63}}. Нямецкі кароль [[Конрад III]] у сваёй грамаце ад 1150 году, відаць, называў люцічаў ''лецічамі'' (''Liezici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67—68}}. Тым часам паўночнагерманскі аўтар [[Адам Брэмэнскі]] ў сваёй хроніцы, напісанай перад 1080 годам, ужываў датычна люцічаў назву ''леўтыцы'' (''Leutici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70, 73}}. == Паходжаньне == У XVII ст. швэдзкі храніст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тамаш Гіерн||ru|Йерне, Томас}} агучыў канцэпцыю пра этнічную роднасьць люцічаў зь [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]. Ён пісаў, што вільцы-люцічы і [[Латышы|латышы]] калісьці былі адным народам: па тым, як народы мовы, роднаснай для ліцьвінаў і латышоў, з [[Дакія|Дакіі]] і [[Валахія|Валахіі]] перасяліліся на поўнач, у міжрэчча [[Эльба|Лабы]] і [[Одэр|Одры]], там яны пачалі называцца люцічамі, або вільцамі{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19}}. У XIX ст. чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] выказаў гіпотэзу, што племя велетаў сьпярша жыло на гістарычнай Віленшчыне, а потым перасялілася на захад і ўвайшло ў склад палабскіх славянаў. Тым часам пра велетаў яшчэ ў II ст. пісаў [[Пталямей]]. Да гіпотэзы Шафарыка станоўча паставіліся беларускі гісторык [[Вацлаў Ластоўскі]] і мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Тэорыю Шафарыка разьвіў беларускі гісторык [[Мікалай Касьпяровіч]], які апублікаваў у 1929 годзе артыкул пра [[Валатоўка|валатоўкі]], дзе прасачыў пашырэньне на Беларусі паданьняў пра [[волат]]аў і зьвязаных з гэтым геаграфічных назваў<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. Таксама Павал Шафарык лічыў, [[Ліцьвіны|літва]] — гэта славянскае племя, якое ўпамінаецца ў летапісам як «лютва»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 218.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lutizenbund.PNG|значак|Зьвяз люцічаў на мапе]] Першыя гістарычныя зьвесткі пра люцічаў паходзяць з канца XIII ст., калі ў войнах [[Франкі|франкаў]] з [[Саксы|саксамі]] яны выступілі на баку апошніх, тым часам бодрычы і сэрбы выступілі на баку франкаў (караля Пэпіна «Кароткага»). [[Карл Вялікі]], пашыраючы сваю дзяржаву на ўсход, увайшоў у кантакт з славянамі, пачаўшы пэрыяд жорсткіх войнаў немцаў з славянамі. У 789 глодзе ён перайшоў з войскам Лабу і пры падтрымцы бодрычаў і сэрбаў, якіх падпарадкаваў сваёй уладзе ў 772 годзе, зруйнаваў краіну люцічаў. У 798 і 799 гадох Карл Вялікі зноў хадзіў вайной супраць плямёнаў, званых агульным імем люцічы<ref name="Panucevic-2014-173">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 173.</ref>. Племянны зьвяз вільцаў-люцічаў умацаваўся з часоў нямецкіх каралёў і імпэратараў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Генрых I|Генрыха I]] (919—936) і [[Ота I|Оты I]] (936—973), калі пачалася нямецкая экспансія на поўнач, дзе жылі славяне. У заходнеэўрапейскіх хроніках да гэтага зьвязу звычайна залічваліся чатыры плямёны: далянчане (доленцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>), радары (ратары<ref name="Panucevic-2014-173"/>), хіжане і чэразьпеняне (чэрасьпенцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>). У зьвяз вільцаў-люцічаў таксама ўваходзілі ўкране, якія жылі на рацэ [[Укра|Укры]], і стадаране (стодараны<ref name="Panucevic-2014-173"/>), цэнтрам якіх быў [[замак|горад]] [[Брандэнбург|Бранібор (Брандэрбург)]], а таксама ліняне. Палітычную перавагу ў зьвязе мелі радары, культурных цэнтрам якіх быў горад [[Радагошч]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня германцаў на ўсход у 800—1400 гадох. З атлясу амэрыканскага гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}, 1926 г.]] Нямецкі наступ на славянаў пачаўся па 926 годзе, калі зьявілася замірэньне з мадзярамі-вугорцамі. Узімку 927—928 гадоў войска караля Генрыха I здабыло горад Бранібор, а князь стадаранаў Тугамір трапіў у палон. Потым саксонскі граф Бэрнгард шляхам некалькіх выправаў падпарадкаваў нямецкаму ўплыву зямлю радараў і землі некаторых іншых плямёнаў, што ўваходзілі ў зьвяз вільцаў-люцічаў. Аднак, калі ў 929 годзе Генрых I выправіўся ў Прагу, выбухнула паўстаньне палабскіх славянаў, якое ачолілі радары. Дзеля яго здушэньня графы Бэрнгард і Тытмар аблажылі горад [[Ленцэн|Лончын (Ленцэн)]]. Рушаньне славянскіх плямёнаў, якое ішло на дапамогу, немцы загналі ў багну і разьбілі перад горадам. Гэта прывяло да капітуляцыі 800 абаронцаў Лончына, якіх там жа забілі. Жыхары мясцовасьці, што ратаваліся за мурамі гораду, трапілі ў нямецкую няволю{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. У 932 годзе нямецкія войскі, якія складаліся з закаваных у жалеза конных рыцараў, падпарадкавалі лужыцкіх сэрбаў, а ў 934 годзе ў выніку перамогі над укранамі нямецкае панаваньне пашырылася да ўтокі Одры. У 936 годзе па сьмерці імпэратара Генрыха I выбухнула другое вялікае паўстаньне люцічаў, якое зноў ачолілі радары. У верасьні і кастрычніку таго ж году новаабраны кароль і пазьней імпэратар Ота I узначаліў карную экспэдыцыю, скіраваную ў асноўным супраць радараў. Аднак хваляваньні і збройныя сутычкі не спыняліся, а супраць немцаў таксама узбунтаваліся абадрыты-бодрычы. Перад 940 годам граф Гер з Паўночнай [[Турынгія|Турынгіі]], якому даручылі змаганьне з палабскімі славянамі, здолеў дзеля перамоваў сабраць у сваім замкаў 30 князёў, пераважна вільцаў-люцічаў, якіх па добрым пачастунку перабілі ўначы. Тым часам нямецкі каралеўскі ўрад падкупіў і вызваліў з палону князя Тугаміра, які пад выглядам уцекача вярнуўся ў Бранібор, дзе заняў княскі пасад і ў 941 годзе перадаў стадаранаў пад апеку немцаў. Гэтыя падзеі значна аслабілі здольнасьць да супраціву палабскіх славянаў. Гісторык [[Павал Урбан]] мяркуе, што менавіта ў 940-я гады частка люцічаў, да якіх, магчыма, належаў князь [[Рагвалод]], перасялілася на ўсход{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|65-66}}. У 955 годзе ў зьвязку з вайной Ота I з мадзярамі-вугорцамі выбухнула паўстаньне абадрытаў і люцічаў, якое, аднак, скончылася разьнёй палабскіх славянаў у бітве над ракой Рэкніцай. У гэтай бітве на баку нямецкага войска выступілі славяне [[Русы|руяны-русы]]. Вялікае паўстаньне вільцаў-люцічаў адбылося ў 983 году, у выніку чаго нямецкая калянізацыя прыпынілася амаль на сотню гадоў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|66}}. Нашчадак Ота I [[Генрых II Сьвяты|Генрых II]] ужо не спрабаваў заняволіць люцічаў, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у змаганьні супраць [[Польшча|Польшчы]] [[Баляслаў I Адважны|Баляслава Адважнага]]. Ваенныя і палітычныя посьпехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасьць [[паганства|паганству]] і паганскім звычаям, што адносілася і да роднасных ім бодрычаў. Аднак у 1050-х гадох сярод плямёнаў, якія складалі зьвяз, пачалася міжусобная вайна. Зьвяз хутка губляў моц і ўплыў, а па тым, як у 1125 годзе [[саксы|саксонскі]] герцаг [[Лотар II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Лотарам]] зруйнаваў цэнтральнае сьвяцілішча, канчаткова распаўся. У наступныя дзесяцігодзьдзі саксонскія герцагі паступова пашырылі свае ўладаньні на ўсход і заваявалі землі люцічаў. У сваю чаргу люцічы імігравалі ў двух кірунках — у [[Чэхія|Чэхію]] і, відаць, у вярхоўі рэкаў [[Вяльля|Вяльлі]] і [[Нёман]]а. Сьведчаньнем гэтаму лічацца чэскія паселішчы [[Літвінаў (горад)|Літвінаў]], [[Літамежыца]] ды іншыя, якія да XIII стагодзьдзя зваліся [[Лютвінаў]], [[Лютамежыца]] і г. д. (агулам больш за 120 местаў, мястэчак і вёсак у [[Чэхія|Чэхіі]]). Гэтак жа і на захадзе сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] і на [[Віленскае ваяводзтва|гістарычнай Віленшчыне]] люцічы, відаць, заснавалі свае паселішчы ([[Літва (неадназначнасьць)|Літва]], [[Літоўцы (вёска)|Літоўцы]] ды іншыя, больш за 55 пунктаў). Беларускі мовазнаўца [[Язэп Лёсік]] зьвязваў з племем вількаў (вільцаў), іначай званых люцічамі, назву [[Вількамір]]у<ref>[https://gazetaby.com/post/litva-i-liczviny-xto-i-adkul/119914/ Літва і ліцвіны — хто і адкуль?], [[Наша Ніва]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. Ад вільцаў-люцічаў назву гэтага места, як і [[Вільня|Вільні (Вільды)]], выводзіў яшчэ ў 1847 годзе чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык|Павал Шафарык]]<ref>Шафарик П. И. Славянския древности. Т. 1. — Москва, 1847. [https://books.google.by/books?id=LmpcAAAAcAAJ&pg=PP4&dq=%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiV8vrXkpv0AhUWQvEDHTy7CRQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%80%D1%8A&f=false С. 349].</ref>. Сьведчаньне перасяленьня часткі люцічаў на ўсход зьмяшчаецца ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія мелі шчыльныя кантанты зь [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|62}}. У ім люцічы ўпамінаюцца ў пераліку славянскіх плямёнаў поруч зь [[Літва старажытная|літвой]]<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref> {{Цытата|…а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі Люціцы, а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва старажытная|Літвы]] — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] Гісторык Павал Урбан зьвяртае таксама ўвагу на вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <…> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Пры гэтым у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а яшчэ ў XIII ст. у [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|60}}. Як удакладняе гісторык і мовазнаўца [[Алесь Жлутка]], зямля Літва (''terra Lytau''), якая разьмяшчалася на тэрыторыі сучаснай [[Румынія|Румыніі]], упамінаецца ў прывілеі вугорскага караля Бэлы IV ад 2 чэрвеня 1247 году. Паводле тэксту дакумэнта названая тэрыторыя — гэта «''зямля княства ваяводы Літвоя''» (''terra kenezatus Lytuoy wojavode''). Пры гэтым у іншым дакумэнце, выдадзеным у 1285 годзе, антрапонім падаецца ў іншай форме: ''Litua (al. Lythen) waiuodam'' — «''Літва (іначай Літэн(ь)) ваявода''». Першы варыянт імя ваяводы ''Litua'' супадае паводле формы з назвай зямлі, падначаленай яму, а таксама з імем Літво, ад якога паводле прускага храніста XIII ст. Хрысьціяна ўтварылася назва [[Літва старажытная|Літвы]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 25.</ref>. Тым часам найбольш раньні ўпамін пра Літву (1009 год) — ''Litua''<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.</ref>. У якасьці іншай гістарычнай крыніцы, дзе згадваецца перасяленьне часткі люцічаў на ўсход, разглядаецца «Сага пра Тыдрэка Бэрнскага», запісаная ў XIII ст. у [[Скандынавія|Скандынавіі]]. Яна апавядае пра князя Вількіна, які стварыў магутную дзяржаву, што пачала называцца Вількінляндам, а народ гэтай дзяржавы — вількінамі. Паводле сагі, празь нейкі час пачаўся канфлікт князя Вількіна з Польшчай, у які ўмяшаўся князь [[Русь|Русі]] Гертніт. Па спусташэньні Польшчы князь Вількін рушыў з сваім войскам на ўсход, дзе авалодаў [[Полацак|Полацкам]] і [[Смаленск]]ам, а потым і [[Ноўгарад]]ам — сталіцай Русі. Па замірэньні з Гернітам, Вількін вярнуўся дадому, пакінуўшы «''войска вількінаў на Русі''». На падставе аналізу гэтай сагі Павал Урбан робіць выснову, што пад вількінамі разумеліся вільцы-люцічы, а сама сага адлюстроўвае паданьні пра перасяленьне часткі гэтага зьвязу на ўсход. Тым часам заміж князя Вількіна правадыром мог быць Рагвалод{{Заўвага|У сагах, якія доўгі час пераказваліся з вуснаў у вусны, імёны герояў маглі заменьвацца іншымі}}, які паводле летапісаў «''прыйшоў з-за мора''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70—71}}. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] [[Ліцьвіны|ліцьвін]] ({{мова-de|Lütwin|скарочана}}{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}} — «лютвін»). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Таксама захавалася сьведчаньне шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], які ў 1637 годзе спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. Паводле запісу зь дзёньніка Яна Цадроўскага, у ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі (люцічамі і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''...мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]]{{Заўвага|Паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Панушэвіча]], пад геруламі (''Heruli'', ''Giry'') маглі разумець славянскае племя стадаранаў, што жыло разам з пружанамі між Одрай і Лабай (галіна люцічаў); захавалася запісаная ў XVIII ст. малітва «Ойча наш» у славянскай мове герулаў, хоць і моцна [[Германскія мовы|германізаванай]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 179, 243.</ref>}}, продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. Нямецкі дыплямат [[Сігізмунд Герберштэйн]] у XVI стагодзьдзі адзначаў, што народ, які размаўляў на славянскай мове, немцы за [[Лаба]]й называлі [[Вэнэды|вэнэдамі]] (''Wenden, Winden'')<ref name="Pobal-1994-244">[[Леанід Побаль|Побаль Л.]] Венеды // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 244.</ref>. У XIII ст. прускі храніст Хрысьціян сьведчыў: «''калісьці звалася Вэнэдыяй, а цяпер гэта Літва, адсюль і назва Вэнэдзкай затокі''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|6}} ({{мова-la|«Wenedia olim, nunc Lithphania, hinc sinus Venedicus dicitur»|скарочана}})<ref>Voigt J. Geschichte Preussens, von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des deutschen Ordens. Band 1. — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=GlNnAAAAcAAJ&pg=PA621&dq=wenedia+olim+nunc+lithphania&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjni-uurYr4AhXkk_0HHUtbAxUQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=wenedia%20olim%20nunc%20lithphania&f=false S. 621].</ref>. Нямецкі гуманіст XVI ст. [[Філіп Мэлянхтон]] разумеў пад вэнэдамі ўсе тыя народы, якія карысталіся славянскай мовай, а дакладней, якія «''гутараць на польскай мове''». Але тут жа ўдакладняў, што вэнэды мелі агульную мову, якая магла адрозьнівацца асаблівасьцямі маўленьня ў залежнасьці ад мясьцінаў, дзе яны расьсяліліся. У пераліку краінаў, дзе жылі вэнэды, ён вылучыў [[Русь]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчу]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19—20}}. == Літва і ліцьвіны == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны}} Асноўныя формы назвы [[Літва]], якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае беларускі мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]], у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Зь іншага боку, як зазначае гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]], люцічы ў шматлікіх крыніцах называюцца літвой, ліцьвінамі, як напрыклад, «''Sclavi Lithewizen''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>. Яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда выказаў вэрсію, пра паходжаньне назвы Літва ад імя легендарнага прашчура люцічаў (паходжаньне назвы літвы ад люцічаў яшчэ ў XVII ст. сьцьвярджалі прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыштоф Гарткнох||pl|Krzysztof Hartknoch}} і польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>), у 1921 годзе гэтую вэрсію падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за Вацлавам Пануцэвічам<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы{{Заўвага|Сярод іншага, «лютвой» называў ліцьвінаў [[Ян Длугаш]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|61}}}}) ад часткі люцічаў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|58—72}}. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l’ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва… Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Руяне]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history-belarus.by/pages/terms/lutizy.php Люцічы]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 гадоў * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. {{Славянскія плямёны}} [[Катэгорыя:Заходнеславянскія плямёны]] [[Катэгорыя:Гісторыя Нямеччыны]] 0rat19m707t5uo7jhq0kg1x5mqm9pwh 2332904 2332903 2022-08-16T21:30:09Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Літва і ліцьвіны */ п. wikitext text/x-wiki [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя люцічаў, 1170 г.]] '''Лю́цічы''' (''вільцы'', ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Волаты // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 351.</ref>) — зьвяз [[заходнія славяне|заходнеславянскіх]] плямёнаў. Адзін з племянных зьвязаў [[палабы|палабскіх славянаў]] — [[славяне|славянскага]] насельніцтва сучаснай паўночнай, паўночна-заходняй і ўсходняй [[Нямеччына|Нямеччыны]]. Апроч люцічаў, да палабскіх славянаў належалі племянныя зьвязы [[бодрычы|бодрычаў]] (абадрытаў, рарагаў або рэрэкаў) і [[лужычане]] (лужыцкія сэрбы, мільчане або проста сэрбы). Самі люцічы складаліся з [[далянчане|далянчанаў]], [[радары|радараў]], [[хіжане|хіжанаў]] і [[чэразьпеняне|чэразьпенянаў]]. Люцічы жылі на тэрыторыях цяперашніх нямецкіх фэдэральных земляў [[Мэкленбург — Пярэдняя Памяранія]] і [[Брандэнбург]] (поўнач Брандэнбургу). Абедзьве зямлі знаходзяцца ва ўсходняй Нямеччыне. Цэнтрам зьвязу люцічаў было сьвяцілішча [[Радагошч]], у якім ушаноўваўся бог [[Сварожыч|Сварожыч (Радагост)]]. Усе пастановы прымаліся на вялікім племянным зборы, а цэнтральнай улады не існавала. Таксама адной з сталіцаў люцічаў быў [[замак|горад]] [[Аркона]], які разьмяшчаўся на высьпе [[Руген]] ([[славяне|славянская]] назва Руян) зь сьвяцілішчам бога [[Сьвятавіт]]а. Гэты горад быў разбураны датчанамі за каралём [[Вальдэмар I Вялікі|Вальдэмарам I]] у час войнаў, якія праводзілі ўжо [[хрысьціянства|хрысьціянізаваныя]] нямецкія дзяржавы супраць земляў палабскіх славянаў, з мэтай далучэньня гэтых багатых земляў да нямецкіх дзяржаваў і навяртаньня мясцовага насельніцтва ў хрысьціянства. Датчане, у прыватнасьці, бралі ўдзел у гэтых войнах перасьледваючы свае мэты — апроч пашырэньня хрысьціянства, яшчэ і абарону ад люцічаў, а таксама помсту за напады і спусташэньні, якія раней чынілі люцічы ў [[Данія|Даніі]]; урэшце, адной з мэтаў таксама было вызваленьне ад даніны, якую выплачвалі люцічам некаторыя дацкія правінцыі. == Назва == [[Этнонім]] ''люцічы'' пачаў ужывацца ў X ст. і мае патранамічнае паходжаньне — ад імя князя Люта, або Лютаміра{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67}}. Таксама існуе думка, што назва люцічы ўтварылася ад славянскага прыметніка люты, які ў станоўчым разуменьні азначаў 'сьмелы, храбры, адважны, слаўны', а для ворага — 'жорсткі, драпежны'<ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 15.</ref>. Старэйшая назва племяннога зьвязу — ''вільцы'' — магчыма, утварылася ад [[татэм]]у [[Воўк|ваўка]] (у мове заходніх славянаў — вільк або вельк){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|69}}. Паводле чэскага гісторыка і этнографа [[Павал Ёзэф Шафарык|Паўла Шафарыка]], яшчэ адна назва зьвязу — ''велеты''<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. У лацінскіх крыніцах краіна і народ люцічаў называліся ''Leutici'' (''Leuticia''), ''Lutici'' (''gens Luticiorum'', ''terra Luticiorum''), ''Liutici'' (''terra Liuticiorum''), ''Liutizi'', ''Liuzici'', ''Luidici'', ''Luidizi''. Магчыма, [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскі імпэратар]] [[Канстантын Парфіродны]] (905—959) называў люцічаў ''лензанінамі'' (або ''ленцанінамі''), якіх ён ставіў поруч з [[Крывічы|крывічамі]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|63}}. Нямецкі кароль [[Конрад III]] у сваёй грамаце ад 1150 году, відаць, называў люцічаў ''лецічамі'' (''Liezici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|67—68}}. Тым часам паўночнагерманскі аўтар [[Адам Брэмэнскі]] ў сваёй хроніцы, напісанай перад 1080 годам, ужываў датычна люцічаў назву ''леўтыцы'' (''Leutici''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70, 73}}. == Паходжаньне == У XVII ст. швэдзкі храніст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тамаш Гіерн||ru|Йерне, Томас}} агучыў канцэпцыю пра этнічную роднасьць люцічаў зь [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]]. Ён пісаў, што вільцы-люцічы і [[Латышы|латышы]] калісьці былі адным народам: па тым, як народы мовы, роднаснай для ліцьвінаў і латышоў, з [[Дакія|Дакіі]] і [[Валахія|Валахіі]] перасяліліся на поўнач, у міжрэчча [[Эльба|Лабы]] і [[Одэр|Одры]], там яны пачалі называцца люцічамі, або вільцамі{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19}}. У XIX ст. чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык]] выказаў гіпотэзу, што племя велетаў сьпярша жыло на гістарычнай Віленшчыне, а потым перасялілася на захад і ўвайшло ў склад палабскіх славянаў. Тым часам пра велетаў яшчэ ў II ст. пісаў [[Пталямей]]. Да гіпотэзы Шафарыка станоўча паставіліся беларускі гісторык [[Вацлаў Ластоўскі]] і мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Тэорыю Шафарыка разьвіў беларускі гісторык [[Мікалай Касьпяровіч]], які апублікаваў у 1929 годзе артыкул пра [[Валатоўка|валатоўкі]], дзе прасачыў пашырэньне на Беларусі паданьняў пра [[волат]]аў і зьвязаных з гэтым геаграфічных назваў<ref name="Zajkouski-1994-351"/>. Таксама Павал Шафарык лічыў, [[Ліцьвіны|літва]] — гэта славянскае племя, якое ўпамінаецца ў летапісам як «лютва»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 218.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lutizenbund.PNG|значак|Зьвяз люцічаў на мапе]] Першыя гістарычныя зьвесткі пра люцічаў паходзяць з канца XIII ст., калі ў войнах [[Франкі|франкаў]] з [[Саксы|саксамі]] яны выступілі на баку апошніх, тым часам бодрычы і сэрбы выступілі на баку франкаў (караля Пэпіна «Кароткага»). [[Карл Вялікі]], пашыраючы сваю дзяржаву на ўсход, увайшоў у кантакт з славянамі, пачаўшы пэрыяд жорсткіх войнаў немцаў з славянамі. У 789 глодзе ён перайшоў з войскам Лабу і пры падтрымцы бодрычаў і сэрбаў, якіх падпарадкаваў сваёй уладзе ў 772 годзе, зруйнаваў краіну люцічаў. У 798 і 799 гадох Карл Вялікі зноў хадзіў вайной супраць плямёнаў, званых агульным імем люцічы<ref name="Panucevic-2014-173">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 173.</ref>. Племянны зьвяз вільцаў-люцічаў умацаваўся з часоў нямецкіх каралёў і імпэратараў [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Генрых I|Генрыха I]] (919—936) і [[Ота I|Оты I]] (936—973), калі пачалася нямецкая экспансія на поўнач, дзе жылі славяне. У заходнеэўрапейскіх хроніках да гэтага зьвязу звычайна залічваліся чатыры плямёны: далянчане (доленцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>), радары (ратары<ref name="Panucevic-2014-173"/>), хіжане і чэразьпеняне (чэрасьпенцы<ref name="Panucevic-2014-173"/>). У зьвяз вільцаў-люцічаў таксама ўваходзілі ўкране, якія жылі на рацэ [[Укра|Укры]], і стадаране (стодараны<ref name="Panucevic-2014-173"/>), цэнтрам якіх быў [[замак|горад]] [[Брандэнбург|Бранібор (Брандэрбург)]], а таксама ліняне. Палітычную перавагу ў зьвязе мелі радары, культурных цэнтрам якіх быў горад [[Радагошч]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. [[Файл:Spread of German Settlements to the Eastward, 800-1400 (Germans-Slavs-Letts) (1926).jpg|значак|Мапа пашырэньня германцаў на ўсход у 800—1400 гадох. З атлясу амэрыканскага гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уільям Шэпард|Ўільяма Шэпарда|en|William Robert Shepherd}}, 1926 г.]] Нямецкі наступ на славянаў пачаўся па 926 годзе, калі зьявілася замірэньне з мадзярамі-вугорцамі. Узімку 927—928 гадоў войска караля Генрыха I здабыло горад Бранібор, а князь стадаранаў Тугамір трапіў у палон. Потым саксонскі граф Бэрнгард шляхам некалькіх выправаў падпарадкаваў нямецкаму ўплыву зямлю радараў і землі некаторых іншых плямёнаў, што ўваходзілі ў зьвяз вільцаў-люцічаў. Аднак, калі ў 929 годзе Генрых I выправіўся ў Прагу, выбухнула паўстаньне палабскіх славянаў, якое ачолілі радары. Дзеля яго здушэньня графы Бэрнгард і Тытмар аблажылі горад [[Ленцэн|Лончын (Ленцэн)]]. Рушаньне славянскіх плямёнаў, якое ішло на дапамогу, немцы загналі ў багну і разьбілі перад горадам. Гэта прывяло да капітуляцыі 800 абаронцаў Лончына, якіх там жа забілі. Жыхары мясцовасьці, што ратаваліся за мурамі гораду, трапілі ў нямецкую няволю{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|64}}. У 932 годзе нямецкія войскі, якія складаліся з закаваных у жалеза конных рыцараў, падпарадкавалі лужыцкіх сэрбаў, а ў 934 годзе ў выніку перамогі над укранамі нямецкае панаваньне пашырылася да ўтокі Одры. У 936 годзе па сьмерці імпэратара Генрыха I выбухнула другое вялікае паўстаньне люцічаў, якое зноў ачолілі радары. У верасьні і кастрычніку таго ж году новаабраны кароль і пазьней імпэратар Ота I узначаліў карную экспэдыцыю, скіраваную ў асноўным супраць радараў. Аднак хваляваньні і збройныя сутычкі не спыняліся, а супраць немцаў таксама узбунтаваліся абадрыты-бодрычы. Перад 940 годам граф Гер з Паўночнай [[Турынгія|Турынгіі]], якому даручылі змаганьне з палабскімі славянамі, здолеў дзеля перамоваў сабраць у сваім замкаў 30 князёў, пераважна вільцаў-люцічаў, якіх па добрым пачастунку перабілі ўначы. Тым часам нямецкі каралеўскі ўрад падкупіў і вызваліў з палону князя Тугаміра, які пад выглядам уцекача вярнуўся ў Бранібор, дзе заняў княскі пасад і ў 941 годзе перадаў стадаранаў пад апеку немцаў. Гэтыя падзеі значна аслабілі здольнасьць да супраціву палабскіх славянаў. Гісторык [[Павал Урбан]] мяркуе, што менавіта ў 940-я гады частка люцічаў, да якіх, магчыма, належаў князь [[Рагвалод]], перасялілася на ўсход{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|65-66}}. У 955 годзе ў зьвязку з вайной Ота I з мадзярамі-вугорцамі выбухнула паўстаньне абадрытаў і люцічаў, якое, аднак, скончылася разьнёй палабскіх славянаў у бітве над ракой Рэкніцай. У гэтай бітве на баку нямецкага войска выступілі славяне [[Русы|руяны-русы]]. Вялікае паўстаньне вільцаў-люцічаў адбылося ў 983 году, у выніку чаго нямецкая калянізацыя прыпынілася амаль на сотню гадоў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|66}}. Нашчадак Ота I [[Генрых II Сьвяты|Генрых II]] ужо не спрабаваў заняволіць люцічаў, а наадварот перавабіў іх грашыма і падарункамі на свой бок у змаганьні супраць [[Польшча|Польшчы]] [[Баляслаў I Адважны|Баляслава Адважнага]]. Ваенныя і палітычныя посьпехі ўзмацнілі ў люцічах прыхільнасьць [[паганства|паганству]] і паганскім звычаям, што адносілася і да роднасных ім бодрычаў. Аднак у 1050-х гадох сярод плямёнаў, якія складалі зьвяз, пачалася міжусобная вайна. Зьвяз хутка губляў моц і ўплыў, а па тым, як у 1125 годзе [[саксы|саксонскі]] герцаг [[Лотар II (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Лотарам]] зруйнаваў цэнтральнае сьвяцілішча, канчаткова распаўся. У наступныя дзесяцігодзьдзі саксонскія герцагі паступова пашырылі свае ўладаньні на ўсход і заваявалі землі люцічаў. У сваю чаргу люцічы імігравалі ў двух кірунках — у [[Чэхія|Чэхію]] і, відаць, у вярхоўі рэкаў [[Вяльля|Вяльлі]] і [[Нёман]]а. Сьведчаньнем гэтаму лічацца чэскія паселішчы [[Літвінаў (горад)|Літвінаў]], [[Літамежыца]] ды іншыя, якія да XIII стагодзьдзя зваліся [[Лютвінаў]], [[Лютамежыца]] і г. д. (агулам больш за 120 местаў, мястэчак і вёсак у [[Чэхія|Чэхіі]]). Гэтак жа і на захадзе сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] і на [[Віленскае ваяводзтва|гістарычнай Віленшчыне]] люцічы, відаць, заснавалі свае паселішчы ([[Літва (неадназначнасьць)|Літва]], [[Літоўцы (вёска)|Літоўцы]] ды іншыя, больш за 55 пунктаў). Беларускі мовазнаўца [[Язэп Лёсік]] зьвязваў з племем вількаў (вільцаў), іначай званых люцічамі, назву [[Вількамір]]у<ref>[https://gazetaby.com/post/litva-i-liczviny-xto-i-adkul/119914/ Літва і ліцвіны — хто і адкуль?], [[Наша Ніва]], 23 лістапада 2016 г.</ref>. Ад вільцаў-люцічаў назву гэтага места, як і [[Вільня|Вільні (Вільды)]], выводзіў яшчэ ў 1847 годзе чэскі гісторык і этнограф [[Павал Ёзэф Шафарык|Павал Шафарык]]<ref>Шафарик П. И. Славянския древности. Т. 1. — Москва, 1847. [https://books.google.by/books?id=LmpcAAAAcAAJ&pg=PP4&dq=%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiV8vrXkpv0AhUWQvEDHTy7CRQQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%80%D1%8A&f=false С. 349].</ref>. Сьведчаньне перасяленьня часткі люцічаў на ўсход зьмяшчаецца ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія мелі шчыльныя кантанты зь [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княствам Літоўскім]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|62}}. У ім люцічы ўпамінаюцца ў пераліку славянскіх плямёнаў поруч зь [[Літва старажытная|літвой]]<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref> {{Цытата|…а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі Люціцы, а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва старажытная|Літвы]] — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]] Гісторык Павал Урбан зьвяртае таксама ўвагу на вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <…> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Пры гэтым у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а яшчэ ў XIII ст. у [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa''){{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|60}}. Як удакладняе гісторык і мовазнаўца [[Алесь Жлутка]], зямля Літва (''terra Lytau''), якая разьмяшчалася на тэрыторыі сучаснай [[Румынія|Румыніі]], упамінаецца ў прывілеі вугорскага караля Бэлы IV ад 2 чэрвеня 1247 году. Паводле тэксту дакумэнта названая тэрыторыя — гэта «''зямля княства ваяводы Літвоя''» (''terra kenezatus Lytuoy wojavode''). Пры гэтым у іншым дакумэнце, выдадзеным у 1285 годзе, антрапонім падаецца ў іншай форме: ''Litua (al. Lythen) waiuodam'' — «''Літва (іначай Літэн(ь)) ваявода''». Першы варыянт імя ваяводы ''Litua'' супадае паводле формы з назвай зямлі, падначаленай яму, а таксама з імем Літво, ад якога паводле прускага храніста XIII ст. Хрысьціяна ўтварылася назва [[Літва старажытная|Літвы]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 25.</ref>. Тым часам найбольш раньні ўпамін пра Літву (1009 год) — ''Litua''<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.</ref>. У якасьці іншай гістарычнай крыніцы, дзе згадваецца перасяленьне часткі люцічаў на ўсход, разглядаецца «Сага пра Тыдрэка Бэрнскага», запісаная ў XIII ст. у [[Скандынавія|Скандынавіі]]. Яна апавядае пра князя Вількіна, які стварыў магутную дзяржаву, што пачала называцца Вількінляндам, а народ гэтай дзяржавы — вількінамі. Паводле сагі, празь нейкі час пачаўся канфлікт князя Вількіна з Польшчай, у які ўмяшаўся князь [[Русь|Русі]] Гертніт. Па спусташэньні Польшчы князь Вількін рушыў з сваім войскам на ўсход, дзе авалодаў [[Полацак|Полацкам]] і [[Смаленск]]ам, а потым і [[Ноўгарад]]ам — сталіцай Русі. Па замірэньні з Гернітам, Вількін вярнуўся дадому, пакінуўшы «''войска вількінаў на Русі''». На падставе аналізу гэтай сагі Павал Урбан робіць выснову, што пад вількінамі разумеліся вільцы-люцічы, а сама сага адлюстроўвае паданьні пра перасяленьне часткі гэтага зьвязу на ўсход. Тым часам заміж князя Вількіна правадыром мог быць Рагвалод{{Заўвага|У сагах, якія доўгі час пераказваліся з вуснаў у вусны, імёны герояў маглі заменьвацца іншымі}}, які паводле летапісаў «''прыйшоў з-за мора''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|70—71}}. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] [[Ліцьвіны|ліцьвін]] ({{мова-de|Lütwin|скарочана}}{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}} — «лютвін»). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref>]] Таксама захавалася сьведчаньне шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], які ў 1637 годзе спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. Паводле запісу зь дзёньніка Яна Цадроўскага, у ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі (люцічамі і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''...мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]]{{Заўвага|Паводле [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Панушэвіча]], пад геруламі (''Heruli'', ''Giry'') маглі разумець славянскае племя стадаранаў, што жыло разам з пружанамі між Одрай і Лабай (галіна люцічаў); захавалася запісаная ў XVIII ст. малітва «Ойча наш» у славянскай мове герулаў, хоць і моцна [[Германскія мовы|германізаванай]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 179, 243.</ref>}}, продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.</ref>}}<ref>Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.</ref>. Нямецкі дыплямат [[Сігізмунд Герберштэйн]] у XVI стагодзьдзі адзначаў, што народ, які размаўляў на славянскай мове, немцы за [[Лаба]]й называлі [[Вэнэды|вэнэдамі]] (''Wenden, Winden'')<ref name="Pobal-1994-244">[[Леанід Побаль|Побаль Л.]] Венеды // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 244.</ref>. У XIII ст. прускі храніст Хрысьціян сьведчыў: «''калісьці звалася Вэнэдыяй, а цяпер гэта Літва, адсюль і назва Вэнэдзкай затокі''»{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|6}} ({{мова-la|«Wenedia olim, nunc Lithphania, hinc sinus Venedicus dicitur»|скарочана}})<ref>Voigt J. Geschichte Preussens, von den ältesten Zeiten bis zum Untergange der Herrschaft des deutschen Ordens. Band 1. — Königsberg, 1827. [https://books.google.by/books?id=GlNnAAAAcAAJ&pg=PA621&dq=wenedia+olim+nunc+lithphania&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjni-uurYr4AhXkk_0HHUtbAxUQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=wenedia%20olim%20nunc%20lithphania&f=false S. 621].</ref>. Нямецкі гуманіст XVI ст. [[Філіп Мэлянхтон]] разумеў пад вэнэдамі ўсе тыя народы, якія карысталіся славянскай мовай, а дакладней, якія «''гутараць на польскай мове''». Але тут жа ўдакладняў, што вэнэды мелі агульную мову, якая магла адрозьнівацца асаблівасьцямі маўленьня ў залежнасьці ад мясьцінаў, дзе яны расьсяліліся. У пераліку краінаў, дзе жылі вэнэды, ён вылучыў [[Русь]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Літву]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчу]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|19—20}}. == Літва і ліцьвіны == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны}} Асноўныя формы назвы [[Літва]], якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.</ref>. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.</ref>. Як адзначае беларускі мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]], у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')<ref>Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.</ref>, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''<ref>Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. [https://books.google.by/books?id=OAgpAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Smolenski%C7%90+%C4%97tnografichesk%C7%90i+sbornik&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 379].</ref><ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.</ref>. Зь іншага боку, як зазначае гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]], люцічы ў шматлікіх крыніцах называюцца літвой, ліцьвінамі, як напрыклад, «''Sclavi Lithewizen''»<ref name="Panucevic-2014-292">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>. Яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда выказаў вэрсію, пра паходжаньне назвы Літва ад імя легендарнага прашчура люцічаў (паходжаньне назвы літвы ад люцічаў яшчэ ў XVII ст. сьцьвярджалі прускі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Крыштоф Гарткнох||pl|Krzysztof Hartknoch}} і польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}<ref name="Panucevic-2014-292"/>), у 1921 годзе гэтую вэрсію падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за Вацлавам Пануцэвічам<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref> падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы{{Заўвага|Сярод іншага, «лютвой» называў ліцьвінаў [[Ян Длугаш]]{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|61}}}}) ад часткі люцічаў{{Зноска|Старажытныя ліцьвіны|2001|Урбан П.|58—72}}. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l’ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва… Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў<ref>Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.</ref><ref>{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Руяне]] == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://history-belarus.by/pages/terms/lutizy.php Люцічы]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 гадоў * [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г. {{Славянскія плямёны}} [[Катэгорыя:Заходнеславянскія плямёны]] [[Катэгорыя:Гісторыя Нямеччыны]] kubut7ogepujuq60riwghs18jaad336 Ліднэві 0 53438 2332825 2185768 2022-08-16T13:22:20Z Taravyvan Adijene 1924 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki '''Ліднэві''' — [[штучныя мовы|штучная (пабудаваная) мова]]<ref>SZTEMON, Libor (2002). ''Lydnevi''. Archive.org: &lt;https://web.archive.org/web/20091002215506/http://ls78.sweb.cz/lydnevi.htm%26gt;</ref><ref>BERGER, Tilman (2004). [http://www.slovio.com/linkis/BergerPlansprachen.pdf «Vom Erfinden slavischer Sprachen»], in REHDER, P., OKUKA, M., & SCHWEIER, U. ''Germano-slavistische Beiträge: Festschrift für Peter Rehder zum 65. Geburtstag'', München: O. Sagner. ISBN 978-3-87690-874-8.</ref><ref>СИДОРОВАА, Марина Юрьевна, и ШУВАЛОВА, Оксана Николаевна (2006). [http://www.philol.msu.ru/~sidorova/files/conlangs.pdf ''Интернет-лингвистика: Вымышленные языки''], Москва: Издательство «1989.ру». ISBN 5-98789-005-5.</ref><ref>STECOVÁ, Adriána (2010). [http://www.pulib.sk/elpub2/FF/Chovanec1/pdf_doc/58.pdf «Umelé jazyky ako fenomén ľudskej komunikácie»], in SIPKO Jozef, CHOVANEC Marek, HARČARIKOVÁ Gabriela (eds.), ''5. Študentská vedecká konferencia'', Prešov: Prešovská univerzita v Prešove. ISBN 978-80-555-0169-7.</ref><ref>BLANC, Joan Francés, ed. (2010). [http://edicions.talvera.free.fr/bastidas/Joan%20Franc%e9s%20BLANC.%20Las%20lengas%20de%20Libor%20Sztemon%202%20Sorgas%20-%20Jazyky%20Libora%20Sztemone%202%20Pr%e1meny%20%20-%20Libor%20Sztemon%27s%20Conlangs%202%20Sources.pdf ''Las lengas de Libor Sztemon 2: Sorgas — Jazyky Libora Sztemone 2: Prámeny — Libor Sztemon’s Conlangs 2: Sources''], Vert-Saint-Denis, Edicions Talvera. ISBN 979-10-90696-00-6.</ref><ref>VAN STEENBERGEN, Jan (2011). [http://conference.conlang.org/lcc4/speakers/jvslcc4.pdf «Towards a unified slavic language»], ''Fourth Language Creation Conference'', Groningen.</ref><ref>MEYER, Anna-Maria (2012): [https://www.academia.edu/6456012/Slavische_Plansprachen_auf_dem_Weg_ins_21._Jahrhundert_preprint_ «Slavische Plansprachen auf dem Weg ins 21. Jahrhundert.»] Erscheint im Sammelband zur Konferenz junger SlavistInnen junOST in Basel, 26.-28.4.2012.</ref> . Была распачатая [[Лібор Сзтемон|Ліборам Сзтемонам]] у [[2002]]. == Прыклад тэксту на Ліднэві == '''Otec navo''' ([[Ойча наш]]) <poem> Otec navo, Jaš jési na nebesai, Da jest posvetyn tavo nam. Da jest prihedyn tavo kralestvo. Da jest stanyn tavo vilja, jako na nébe, tako y na zéma. As navo bréd e keždanyn davat i nave danas. Ø adpoštat i nave as navo dluhem jako y me adpoštalesom i navo dluhare. Ø nevøvedat as nave vø pokušenje, ale nesvabodat as nave é zølyn. Navad tavo jest kralestvo y moc y slava navéke. Amén. </poem> == Крыніцы == {{зноскі}} {{Штучныя мовы}} {{Славянскія мовы}} [[Катэгорыя:Штучныя мовы]] by0pynxv5wrrup77nzoiwj628d7d1lh Сокалава 0 54615 2332873 1693964 2022-08-16T20:22:26Z Pierre L'iserois 66839 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Сокалава |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Сокалава |Трансьлітараваная назва = Sokalava |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]] |Сельсавет = [[Удзелаўскі сельсавет|Удзелаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 33 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 211823 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 8 |Шырата сэкундаў = 50.5 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 31 |Даўгата сэкундаў = 4.4 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Со́калава'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 235</ref> — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Сокалава ўваходзіць у склад [[Удзелаўскі сельсавет|Удзелаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска знаходзілася вёска ў складзе [[Верхняе (гміна)|гміны Верхняе]], пазней у (1929) складзе [[Глыбокае (гміна)|гміны Глыбокае]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 33 чалавекі * 1999 год — 48 чалавек * 1931 год — 71 чалавекi<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 16.</ref> * 1921 год — 60 чалавек<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Удзелаўскі сельсавет}} {{Глыбоцкі раён}} [[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёну]] [[Катэгорыя:Удзелаўскі сельсавет]] n3f6bk1n14x1yhm8a6733k9f58my731 Шаблён:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён) 10 58466 2332882 2025842 2022-08-16T20:49:32Z Stary Jolup 145 выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца/Сельсавет |1 = {{{1|}}} |назва_шаблёну = Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён) |назва = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі сельсавет]] |цэнтар_савету = '''[[Дзьмітравічы (Менская вобласьць)|Дзьмітравічы]]''' |пасёлак = * [[Рудня (Бярэзінскі раён)|Рудня]] |вёскі = * [[Альшанец]] * [[Арэшкавічы (Бярэзінскі раён)|Арэшкавічы]] * [[Барсукі (Бярэзінскі раён)|Барсукі]] * [[Бер’е]] * [[Бялавічы (Менская вобласьць)|Бялавічы]] * [[Выкрас]] * [[Высокая Гара (Дзьмітравіцкі сельсавет)|Высокая Гара]] * [[Вяшэўка]] * [[Глінішча (Бярэзінскі раён)|Глінішча]] * [[Дзевяніца]] * [[Журоўка]] * [[Замасточча (Бярэзінскі раён)|Замасточча]] * [[Каранец (Менская вобласьць)|Каранец]] * [[Карма (Бярэзінскі раён)|Карма]] * [[Краснае (Дзьмітравіцкі сельсавет)|Краснае]] * [[Лясковічы]] * [[Манча]] * [[Медзенка]] * [[Міхеевічы (Менская вобласьць)|Міхеевічы]] * [[Навасельле (Бярэзінскі раён)|Навасельле]] * [[Прудок (Бярэзінскі раён)|Прудок]] * [[Селішча (Бярэзінскі раён)|Селішча]] * [[Старыя Гумны]] * [[Стаўпы (Менская вобласьць)|Стаўпы]] * [[Тылькаўка]] * [[Харчычы]] * [[Шавярнічы]] * [[Ялоўка (Бярэзінскі раён)|Ялоўка]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]</noinclude> j9jkmsg0splpsftue13xhhf5kgffem2 Ракаўцы (Віцебская вобласьць) 0 59467 2332852 1693955 2022-08-16T17:20:41Z Pierre L'iserois 66839 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Ракаўцы}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Ракаўцы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Ракаўцаў |Трансьлітараваная назва = Rakaŭcy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]] |Раён = [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]] |Сельсавет = [[Удзелаўскі сельсавет|Удзелаўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 34 |Год падліку колькасьці = 2010 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = 211823 |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 55 |Шырата хвілінаў = 10 |Шырата сэкундаў = 45.1 |Даўгата градусаў = 27 |Даўгата хвілінаў = 28 |Даўгата сэкундаў = 35.3 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ра́каўцы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 234</ref> — [[вёска]] ў [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]. Ракаўцы ўваходзяць у склад [[Удзелаўскі сельсавет|Удзелаўскага сельсавету]]. == Гісторыя == У міжваенны час вёска Ракаўцы I i Ракаўцы II знаходзілася вёска ў складзе [[Верхняе (гміна)|гміны Верхняе]], пазней у (1929) складзе [[Глыбокае (гміна)|гміны Глыбокае]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.</ref><ref>https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf</ref><ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665</ref><ref>Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.</ref>. == Насельніцтва == * 2010 год — 34 чалавекі * 1999 год — 60 чалавек * 1931 год — 325 чалавек<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 16.</ref> * 1921 год — 349 чалавек<ref>Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 76.</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{SgKP|IX|512|Rakowce, wieś, powiat dzisieński, gmina Wierzchnie}} {{Удзелаўскі сельсавет}} {{Глыбоцкі раён}} [[Катэгорыя:Удзелаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Глыбоцкага раёну]] tdctim0l22k6wnuqj8f9tn8jn0ynr6a Шаблён:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь 10 67060 2332870 2331537 2022-08-16T19:36:20Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва = Кіраўнікі [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |назва_шаблёну = Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь |кляса_карткі = hlist |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |стыль_групаў = width: 200px; text-align: right; |стыль_сьпісаў = background: #FAFAFA; text-align: left; |група_інфармацыі1 = Прэзыдэнт |сьпіс1 = * [[Аляксандар Лукашэнка]] (з 1994) |група_інфармацыі2 = Кіраўнікі Адміністрацыі |сьпіс2 = * [[Леанід Сініцын]] (1994—1995) * [[Міхаіл Мясьніковіч]] (1995—2001) * [[Урал Латыпаў]] (2001—2004) * [[Віктар Шэйман]] (2004—2006) * [[Генадзь Нявыглас]] (2006—2008) * [[Уладзімер Макей]] (2008—2012) * [[Андрэй Кабякоў]] (2012—2014) * [[Аляксандар Косінец]] (2014—2016) * [[Натальля Качанава]] (2016—2019) * [[Ігар Сергяенка]] (2019-2021) * [[Валеры Іваноў]] (2021-2022) * [[Юры Назараў]] (з 2022) }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Беларусь:Палітыка]]</noinclude> kaxcf0t3lpotqly1gp9bl12xebkkqha Абмеркаваньне:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 1 70840 2332955 2075789 2022-08-17T08:34:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Абмеркаваньне:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki Можа лепей будзе "Пер'''ш'''амайскі"?--[[Удзельнік:Jim|Jim]] 19:21, 4 лістапада 2009 (UTC) : Як на маю думку, то тут тая ж сытуацыя, што і зь беларускім мястэчкам [[Акцябарскі (Гомельская вобласьць)|Акцябарскім]] і адпаведна, [[Акцябарскі раён (Гомельская вобласьць)|Акцябарскім раёнам]]. Дарэчы, на ўкраінскую мову «первомайский» мусіць перакладацца як «першотравневий», а вось «первомайський» — гэта звычайная калька з расейскай. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Казімер Ляхновіч]] 19:43, 4 лістапада 2009 (UTC) : Так, гэта калька з расейскай. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] 21:53, 4 лістапада 2009 (UTC) ie0r1qilmpww0361pc1h9jdsrome9nl Катэгорыя:Зьявіліся ў 1893 годзе 14 77751 2333034 1610784 2022-08-17T10:00:51Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Зьявіліся|189|3}} kxd4srgqjb17grktf4vceubgg0gptwm Мінск-2 0 78307 2332924 2058942 2022-08-17T00:16:53Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Менск (аэрапорт)]] 8jgzucm8rbtpuiehm9ulra8iovwgg5d Фізычная хімія 0 78464 2332991 2281268 2022-08-17T09:02:01Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki [[Файл:Lomonosov Chymiae Physicae 1752.jpg|міні|250пкс|«Уводзіны ў сапраўдную фізычнай хіміі». Рукапіс Ламаносава. [[1752]] год]] '''Фізычная хімія''' — [[навука]], якая вывучае ўзаемасувязь хімічных і фізычных зьяваў, выяўляе заканамернасьці хімічных працэсаў, абапіраючыся на агульныя прынцыпы фізыкі. Гэта тычыцца прынцыпаў, мэтадаў і паняткаў фізыкі, такіх як [[рух]], [[энэргія]], [[сіла]], [[час]], [[тэрмадынаміка]], [[квантавая хімія]], статыстычная [[мэханіка]] і [[дынаміка]], [[раўнавага]]. Асноўнымі задачамі фізычнай хіміі зьяўляюцца дасьледаваньне заканамернасьцяў ходу [[Хімічная рэакцыя|хімічных рэакцыяў]] у часе, законаў хімічнай раўнавагі і вызначэньне мэханізмаў працэсаў. Мэтады дасьледаваньня — [[Спэктральны аналіз|спэктральны]] і [[Рэнтгенаструктурны аналіз|рэнтгенаструктурны]] аналізы, мэтады ізатопных індыкатараў, квантава-хімічны, мас-спэктрамэтрычны, мэтады [[Электронны парамагнітны рэзананс|электроннага парамагнітнага рэзанансу]], [[Ядзерны магнітны рэзананс|ядзернага магнітнага рэзанансу]] і іншыя. == Гісторыя == Панятак фізычнай хіміі быў упершыню выкарыстаны ў сярэдзіне [[XVIII стагодзьдзе|XVIII стагодзьдзя]]. Тэрмін «фізычная хімія», у сучасным разуменьні мэтадалогіі навукі і пытаньняў [[тэорыя пазнаньня|тэорыі пазнаньня]], належыць [[Міхаіл Ламаносаў|Міхайлу Ламаносаву]], які ў [[1752]] годзе ўпершыню чытаў студэнтам [[Пецярбурскі ўнівэрсытэт|Пецярбурскага ўнівэрсытэту]] «Курс сапраўднай фізычнай хіміі». У прэамбуле да гэтых лекцыяў ён дае такое азначэньне: «Фізычная хімія — навука, якая павінна на падставе палажэньняў, досьледаў фізычных растлумачыць прычыну таго, што адбываецца праз хімічныя апэрацыі ў складаных целах». Расейскі накукоўца ў працах сваёй [[карпускулярна-кінэтычная тэорыя цяпла|карпускулярна-кінэтычнай тэорыі цяпла]] разглядае пытаньняў, якія ў поўнай ступені адказваюць вышэйпададзеным задач і мэтадам. Менавіта такі характар ​​носяць і экспэрымэнтальныя дзеяньні, служачыя пацьвярджэньнем асобных гіпотэзаў і палажэнняў гэтай канцэпцыі. Ламаносаў ішоў такім прынцыпам ў многіх кірунках сваіх дасьледаваньняў, то бок у распрацоўцы і практычнай рэалізацыі заснаванай ім жа «навукі пра [[шкло]]», у розных досьведах, прысьвечаных пацьвярджэньню закону захаваньня рэчыва і сілы (руху), у працах і экспрымэнтах, якія маюць стаўленьне да вучэньня аб [[рашчына]]х ім была распрацавана шырокая праграма дасьледаваньняў гэтага фізыка-хімічнага фэномэна. Аднак, у сучасным разуменьні фізычная хімія пачала складвацца ў другой палове [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] з разьвіцьцём [[хімічная тэрмадынаміка|хімічнай тэрмадынамікі]]. Выбітны ўнёсак у станаўленне фізычнай хіміі зрабіў [[Джазая Ўілард Гібз]], увёўшы такія тэрміны як свабодная [[энэргія Гібза]], [[хімічны патэнцыял]], сфармуляваўшы [[правіла фазаў]]. Разам з тэрмадынамікай у другой палове [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]] пачалося разьвіцьцё [[хімічная кінэтыка|хімічнай кінэтыкі]], якая вывучае хуткасьць [[хімічная рэакцыя|хімічных рэакцыяў]], і хіміі электралітаў. Вядучымі дасьледчыкамі ў гэтых абласьцях былі [[Вільгельм Оствальд]], [[Якаб Гэндрык вант Гоф]], [[Свантэ Аўгуст Арэніюс]]. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20150407190353/http://www.mchmultimedia.com/store/Physical-Chemistry-ebooks.html Фізычная хімія]{{ref-en}} * [http://books.google.co.uk/books?id=01LRlPbH80cC Сьвет фізычнай хіміі]{{ref-en}} * [http://books.google.co.uk/books?id=1UZjU2WfLAoC Фізычная хімія ад Оствальду да Паўлінга]{{ref-en}} * [http://www.amazon.com/Years-Physical-Chemistry-Royal-Society/dp/0854049878/ 100 гадоў фізычнай хіміі]{{ref-en}} * [https://web.archive.org/web/20130508103445/http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/Chemistry/?view=usa&ci=9780195321340 Cathedrals of Science]{{ref-en}} [[Катэгорыя:Фізычная хімія| ]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] fvnwfwli5iyrx33kik7zrbm89xfhxiz Нацыянальны аэрапорт Мінск 0 83544 2332927 2058944 2022-08-17T00:17:08Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Менск (аэрапорт)]] 8jgzucm8rbtpuiehm9ulra8iovwgg5d Абмеркаваньне:Нацыянальны аэрапорт Мінск 1 83545 2332929 2058945 2022-08-17T00:17:18Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Абмеркаваньне:Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Менск (аэрапорт)]] 4ow70rogr0eqkno6f99g52kmj2gpgdx Катэгорыя:Індыйская астралёгія 14 85543 2332826 1611076 2022-08-16T13:24:32Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Культура Індыі]]; дададзеная [[Катэгорыя:Індыйская культура]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Астралёгія]] [[Катэгорыя:Індыйская культура]] [[Катэгорыя:Індыйская астраномія]] tibsq8pi1i12cbjntfauk9s67jyagq2 465 да н. э. 0 87525 2333037 1949568 2022-08-17T10:02:25Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Навігацыя для году|-465}} {{Год у іншых календарох|-465}} == Падзеі == * == Нараджэньні == * == Сьмерці == * [[Катэгорыя:V стагодзьдзе да н. э.| 35]] rys8mb4k3alloinkdwhzl3xiq0dzbik Менск-2 (аэрапорт) 0 90854 2332923 2058941 2022-08-17T00:16:48Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Менск (аэрапорт)]] 8jgzucm8rbtpuiehm9ulra8iovwgg5d Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы/Сьпіс істотных артыкулаў паводле памеру 4 91685 2332968 2332347 2022-08-17T08:36:32Z DymitrBot 56484 робат: абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki <noinclude>{{/Уступ|17.08.2022 08:36 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}</noinclude> # [[Мэркурый]] (<span style="color: #909090;">28 сымб. → </span>39 сымб.) # [[Плаваньне]] (<span style="color: #909090;">570 сымб. → </span>798 сымб.) # [[Гандаль]] (<span style="color: #909090;">1673 сымб. → </span>2342 сымб.) # [[Кругазварот вады]] (<span style="color: #909090;">1777 сымб. → </span>2488 сымб.) # [[Ліпіды]] (<span style="color: #909090;">2506 сымб. → </span>3508 сымб.) # [[Плязма]] (<span style="color: #909090;">2516 сымб. → </span>3522 сымб.) # [[Вадкасьць]] (<span style="color: #909090;">2544 сымб. → </span>3562 сымб.) # [[Політэізм]] (<span style="color: #909090;">2563 сымб. → </span>3588 сымб.) # [[Дыялектыка]] (<span style="color: #909090;">2564 сымб. → </span>3590 сымб.) # [[Дыхальная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">2569 сымб. → </span>3597 сымб.) # [[Электрычны ток]] (<span style="color: #909090;">2579 сымб. → </span>3611 сымб.) # [[Жыцьцё]] (<span style="color: #909090;">2584 сымб. → </span>3618 сымб.) # [[Пераклад]] (<span style="color: #909090;">2588 сымб. → </span>3623 сымб.) # [[Любоў]] (<span style="color: #909090;">2591 сымб. → </span>3627 сымб.) # [[Гармоны]] (<span style="color: #909090;">2601 сымб. → </span>3641 сымб.) # [[Кансэрватызм]] (<span style="color: #909090;">2613 сымб. → </span>3658 сымб.) # [[Прамысловая вытворчасьць]] (<span style="color: #909090;">2614 сымб. → </span>3660 сымб.) # [[Рухавік унутранага згараньня]] (<span style="color: #909090;">2617 сымб. → </span>3664 сымб.) # [[Вецер]] (<span style="color: #909090;">2622 сымб. → </span>3671 сымб.) # [[Соль]] (<span style="color: #909090;">2633 сымб. → </span>3686 сымб.) # [[Хуткасьць сьвятла]] (<span style="color: #909090;">2646 сымб. → </span>3704 сымб.) # [[Вугляводы]] (<span style="color: #909090;">2651 сымб. → </span>3711 сымб.) # [[Застуда]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хвароба]] (<span style="color: #909090;">2661 сымб. → </span>3725 сымб.) # [[Хуткасьць]] (<span style="color: #909090;">2675 сымб. → </span>3745 сымб.) # [[Клімат]] (<span style="color: #909090;">2680 сымб. → </span>3752 сымб.) # [[Адзеньне]] (<span style="color: #909090;">2684 сымб. → </span>3758 сымб.) # [[Веды]] (<span style="color: #909090;">2687 сымб. → </span>3762 сымб.) # [[Сьпірт]] (<span style="color: #909090;">2690 сымб. → </span>3766 сымб.) # [[Сусьвет]] (<span style="color: #909090;">2700 сымб. → </span>3780 сымб.) # [[Азартная гульня]] (<span style="color: #909090;">2715 сымб. → </span>3801 сымб.) # [[Дрэва]] (<span style="color: #909090;">2728 сымб. → </span>3819 сымб.) # [[Каліграфія]] (<span style="color: #909090;">2731 сымб. → </span>3823 сымб.) # [[Фільм]] (<span style="color: #909090;">2742 сымб. → </span>3839 сымб.) # [[Тэатар]] (<span style="color: #909090;">2749 сымб. → </span>3849 сымб.) # [[Сэрца]] (<span style="color: #909090;">2759 сымб. → </span>3863 сымб.) # [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">2760 сымб. → </span>3864 сымб.) # [[Гук]] (<span style="color: #909090;">2761 сымб. → </span>3865 сымб.) # [[Страўнікава-кішачны тракт]] (<span style="color: #909090;">2762 сымб. → </span>3867 сымб.) # [[Сок]] (<span style="color: #909090;">2775 сымб. → </span>3885 сымб.) # [[Мір]] (<span style="color: #909090;">2801 сымб. → </span>3921 сымб.) # [[Электроніка]] (<span style="color: #909090;">2806 сымб. → </span>3928 сымб.) # [[Літар]] (<span style="color: #909090;">2808 сымб. → </span>3931 сымб.) # [[Піраміда (архітэктура)]] (<span style="color: #909090;">2814 сымб. → </span>3940 сымб.) # [[Кут]] (<span style="color: #909090;">2815 сымб. → </span>3941 сымб.) # [[Сьвятло]] (<span style="color: #909090;">2820 сымб. → </span>3948 сымб.) # [[Гіндустані]] (<span style="color: #909090;">2822 сымб. → </span>3951 сымб.) # [[Горная парода]] (<span style="color: #909090;">2824 сымб. → </span>3954 сымб.) # [[Фотасынтэз]] (<span style="color: #909090;">2826 сымб. → </span>3956 сымб.) # [[Граматыка]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Кампутар]] (<span style="color: #909090;">2865 сымб. → </span>4011 сымб.) # [[Стаматалёгія]] (<span style="color: #909090;">2882 сымб. → </span>4035 сымб.) # [[Свабода волі]] (<span style="color: #909090;">2890 сымб. → </span>4046 сымб.) # [[Конь свойскі]] (<span style="color: #909090;">2895 сымб. → </span>4053 сымб.) # [[Землятрус]] (<span style="color: #909090;">2901 сымб. → </span>4061 сымб.) # [[Ежа]] (<span style="color: #909090;">2912 сымб. → </span>4077 сымб.) # [[Электрычнасьць]] (<span style="color: #909090;">2917 сымб. → </span>4084 сымб.) # [[Вірус]] (<span style="color: #909090;">2923 сымб. → </span>4092 сымб.) # [[Тэрарызм]] (<span style="color: #909090;">2926 сымб. → </span>4096 сымб.) # [[Сіла (фізычная велічыня)]] (<span style="color: #909090;">2944 сымб. → </span>4122 сымб.) # [[Магабгарата]] (<span style="color: #909090;">2947 сымб. → </span>4126 сымб.) # [[Комікс]] (<span style="color: #909090;">2950 сымб. → </span>4130 сымб.) # [[Робат]] (<span style="color: #909090;">2955 сымб. → </span>4137 сымб.) # [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">2956 сымб. → </span>4138 сымб.) # [[Пандэмія]] (<span style="color: #909090;">2957 сымб. → </span>4140 сымб.) # [[Цэнтральны працэсар]] (<span style="color: #909090;">2968 сымб. → </span>4155 сымб.) # [[Сыма Цянь]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Опэра]] (<span style="color: #909090;">2973 сымб. → </span>4162 сымб.) # [[Арабскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">2985 сымб. → </span>4179 сымб.) # [[Фанэма]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Электронная пошта]] (<span style="color: #909090;">3031 сымб. → </span>4243 сымб.) # [[Мова праграмаваньня]] (<span style="color: #909090;">3032 сымб. → </span>4245 сымб.) # [[Плуг]] (<span style="color: #909090;">3040 сымб. → </span>4256 сымб.) # [[Печань]] (<span style="color: #909090;">3049 сымб. → </span>4269 сымб.) # [[Тадж Магал]] (<span style="color: #909090;">3053 сымб. → </span>4274 сымб.) # [[Скалістыя горы]] (<span style="color: #909090;">3058 сымб. → </span>4281 сымб.) # [[Электронная музыка]] (<span style="color: #909090;">3064 сымб. → </span>4290 сымб.) # [[Камэта]] (<span style="color: #909090;">3068 сымб. → </span>4295 сымб.) # [[Танганьіка]] (<span style="color: #909090;">3082 сымб. → </span>4315 сымб.) # [[Ібн Хальдун]] (<span style="color: #909090;">3086 сымб. → </span>4320 сымб.) # [[Прапаганда]] (<span style="color: #909090;">3098 сымб. → </span>4337 сымб.) # [[Статыстыка]] (<span style="color: #909090;">3103 сымб. → </span>4344 сымб.) # [[Гісторыя]] (<span style="color: #909090;">3105 сымб. → </span>4347 сымб.) # [[Ідэалёгія]] (<span style="color: #909090;">3107 сымб. → </span>4350 сымб.) # [[Інфармацыя]] (<span style="color: #909090;">3119 сымб. → </span>4367 сымб.) # [[Энэргія]] (<span style="color: #909090;">3121 сымб. → </span>4369 сымб.) # [[Індыйскі акіян]] (<span style="color: #909090;">3123 сымб. → </span>4372 сымб.) # [[Малекула]] (<span style="color: #909090;">3125 сымб. → </span>4375 сымб.) # [[Джайнізм]] (<span style="color: #909090;">3128 сымб. → </span>4379 сымб.) # [[Мэдыцына]] (<span style="color: #909090;">3130 сымб. → </span>4382 сымб.) # [[Крыкет]] (<span style="color: #909090;">3132 сымб. → </span>4385 сымб.) # [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">3143 сымб. → </span>4400 сымб.) # [[Тэктоніка пліт]] (<span style="color: #909090;">3144 сымб. → </span>4402 сымб.) # [[Паводка]] (<span style="color: #909090;">3156 сымб. → </span>4418 сымб.) # [[Баявыя мастацтвы]] (<span style="color: #909090;">3160 сымб. → </span>4424 сымб.) # [[Мовазнаўства]] (<span style="color: #909090;">3164 сымб. → </span>4430 сымб.) # [[Дзяленьне ядра]] (<span style="color: #909090;">3170 сымб. → </span>4438 сымб.) # [[Журналістыка]] (<span style="color: #909090;">3181 сымб. → </span>4453 сымб.) # [[Эпоха Асьветніцтва]] (<span style="color: #909090;">3197 сымб. → </span>4476 сымб.) # [[Плястмаса]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Джаз]] (<span style="color: #909090;">3198 сымб. → </span>4477 сымб.) # [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3201 сымб. → </span>4481 сымб.) # [[Пісьменства]] (<span style="color: #909090;">3206 сымб. → </span>4488 сымб.) # [[Садружнасьць нацыяў]] (<span style="color: #909090;">3207 сымб. → </span>4490 сымб.) # [[Малюскі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Солі]] (<span style="color: #909090;">3211 сымб. → </span>4495 сымб.) # [[Мода]] (<span style="color: #909090;">3214 сымб. → </span>4500 сымб.) # [[Сымэтрыя]] (<span style="color: #909090;">3220 сымб. → </span>4508 сымб.) # [[Антыбіётык]] (<span style="color: #909090;">3221 сымб. → </span>4509 сымб.) # [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (<span style="color: #909090;">3237 сымб. → </span>4532 сымб.) # [[Скульптура]] (<span style="color: #909090;">3254 сымб. → </span>4556 сымб.) # [[Бог]] (<span style="color: #909090;">3261 сымб. → </span>4565 сымб.) # [[Ёга]] (<span style="color: #909090;">3262 сымб. → </span>4567 сымб.) # [[Чжу Сі]] (<span style="color: #909090;">3273 сымб. → </span>4582 сымб.) # [[Лягарытм]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Амазонка]] (<span style="color: #909090;">3278 сымб. → </span>4589 сымб.) # [[Сахара]] (<span style="color: #909090;">3291 сымб. → </span>4607 сымб.) # [[Склад]] (<span style="color: #909090;">3295 сымб. → </span>4613 сымб.) # [[Шыізм]] (<span style="color: #909090;">3298 сымб. → </span>4617 сымб.) # [[Эпістэмалёгія]] (<span style="color: #909090;">3300 сымб. → </span>4620 сымб.) # [[Монатэізм]] (<span style="color: #909090;">3303 сымб. → </span>4624 сымб.) # [[Грэцкі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3314 сымб. → </span>4640 сымб.) # [[Суахілі]] (<span style="color: #909090;">3318 сымб. → </span>4645 сымб.) # [[Флейта]] (<span style="color: #909090;">3346 сымб. → </span>4684 сымб.) # [[Тэорыя лікаў]] (<span style="color: #909090;">3347 сымб. → </span>4686 сымб.) # [[Жывёлы]] (<span style="color: #909090;">3349 сымб. → </span>4689 сымб.) # [[Фэмінізм]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Жанчына]] (<span style="color: #909090;">3354 сымб. → </span>4696 сымб.) # [[Псыхалёгія]] (<span style="color: #909090;">3357 сымб. → </span>4700 сымб.) # [[Машына]] (<span style="color: #909090;">3358 сымб. → </span>4701 сымб.) # [[Матэматычны доказ]] (<span style="color: #909090;">3374 сымб. → </span>4724 сымб.) # [[Гадзіньнік]] (<span style="color: #909090;">3376 сымб. → </span>4726 сымб.) # [[Біятэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3377 сымб. → </span>4728 сымб.) # [[Страваваньне]] (<span style="color: #909090;">3378 сымб. → </span>4729 сымб.) # [[Гастраэнтэрыт]] (<span style="color: #909090;">3385 сымб. → </span>4739 сымб.) # [[Вымярэньне]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Сымфонія]] (<span style="color: #909090;">3393 сымб. → </span>4750 сымб.) # [[Флямэнка]] (<span style="color: #909090;">3397 сымб. → </span>4756 сымб.) # [[Біялягічная клясыфікацыя]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Лікавы аналіз]] (<span style="color: #909090;">3410 сымб. → </span>4774 сымб.) # [[Павукі]] (<span style="color: #909090;">3411 сымб. → </span>4775 сымб.) # [[Марскія сысуны]] (<span style="color: #909090;">3424 сымб. → </span>4794 сымб.) # [[Магніт]] (<span style="color: #909090;">3427 сымб. → </span>4798 сымб.) # [[Паўправаднік]] (<span style="color: #909090;">3431 сымб. → </span>4803 сымб.) # [[Сунізм]] (<span style="color: #909090;">3435 сымб. → </span>4809 сымб.) # [[Рыс]] (<span style="color: #909090;">3438 сымб. → </span>4813 сымб.) # [[Арка]] (<span style="color: #909090;">3441 сымб. → </span>4817 сымб.) # [[Камунізм]] (<span style="color: #909090;">3447 сымб. → </span>4826 сымб.) # [[Сьлепата]] (<span style="color: #909090;">3461 сымб. → </span>4845 сымб.) # [[Чорная дзірка]] (<span style="color: #909090;">3465 сымб. → </span>4851 сымб.) # [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (<span style="color: #909090;">3472 сымб. → </span>4861 сымб.) # [[Жалезны век]] (<span style="color: #909090;">3479 сымб. → </span>4871 сымб.) # [[Этыка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Кветка]] (<span style="color: #909090;">3480 сымб. → </span>4872 сымб.) # [[Біяхімія]] (<span style="color: #909090;">3482 сымб. → </span>4875 сымб.) # [[Паскарэньне]] (<span style="color: #909090;">3491 сымб. → </span>4887 сымб.) # [[Паўзуны]] (<span style="color: #909090;">3496 сымб. → </span>4894 сымб.) # [[Ібн Батута]] (<span style="color: #909090;">3509 сымб. → </span>4913 сымб.) # [[Аповесьць пра Гэндзі]] (<span style="color: #909090;">3511 сымб. → </span>4915 сымб.) # [[Эвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">3513 сымб. → </span>4918 сымб.) # [[Закон захаваньня энэргіі]] (<span style="color: #909090;">3523 сымб. → </span>4932 сымб.) # [[Раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3542 сымб. → </span>4959 сымб.) # [[Чалавек]] (<span style="color: #909090;">3545 сымб. → </span>4963 сымб.) # [[Драўніна]] (<span style="color: #909090;">3555 сымб. → </span>4977 сымб.) # [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (<span style="color: #909090;">3558 сымб. → </span>4981 сымб.) # [[Нэматоды]] (<span style="color: #909090;">3565 сымб. → </span>4991 сымб.) # [[Сродак масавай інфармацыі]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Шкло]] (<span style="color: #909090;">3573 сымб. → </span>5002 сымб.) # [[Вікінгі]] (<span style="color: #909090;">3576 сымб. → </span>5006 сымб.) # [[Сельская гаспадарка]] (<span style="color: #909090;">3581 сымб. → </span>5013 сымб.) # [[Мёд]] (<span style="color: #909090;">3582 сымб. → </span>5015 сымб.) # [[Вусякі]] (<span style="color: #909090;">3591 сымб. → </span>5027 сымб.) # [[Цяжарнасьць чалавека]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Тэхналёгія]] (<span style="color: #909090;">3595 сымб. → </span>5033 сымб.) # [[Аўстралія і Акіянія]] (<span style="color: #909090;">3602 сымб. → </span>5043 сымб.) # [[Шлюб]] (<span style="color: #909090;">3603 сымб. → </span>5044 сымб.) # [[Цунамі]] (<span style="color: #909090;">3617 сымб. → </span>5064 сымб.) # [[Плоць]] (<span style="color: #909090;">3619 сымб. → </span>5067 сымб.) # [[Сон у чырвоным цераме]] (<span style="color: #909090;">3624 сымб. → </span>5074 сымб.) # [[Мора]] (<span style="color: #909090;">3630 сымб. → </span>5082 сымб.) # [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">3658 сымб. → </span>5121 сымб.) # [[СНІД]] (<span style="color: #909090;">3676 сымб. → </span>5146 сымб.) # [[Барабан]] (<span style="color: #909090;">3680 сымб. → </span>5152 сымб.) # [[Тэарэма Пітагора]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Вялікая кітайская сьцяна]] (<span style="color: #909090;">3685 сымб. → </span>5159 сымб.) # [[Саладын]] (<span style="color: #909090;">3689 сымб. → </span>5165 сымб.) # [[Сталь]] (<span style="color: #909090;">3696 сымб. → </span>5174 сымб.) # [[Проза]] (<span style="color: #909090;">3697 сымб. → </span>5176 сымб.) # [[Умар ібн аль-Хатаб]] (<span style="color: #909090;">3698 сымб. → </span>5177 сымб.) # [[Манархія]] (<span style="color: #909090;">3703 сымб. → </span>5184 сымб.) # [[Нанатэхналёгіі]] (<span style="color: #909090;">3707 сымб. → </span>5190 сымб.) # [[Баскетбол]] (<span style="color: #909090;">3709 сымб. → </span>5193 сымб.) # [[Пётар Чайкоўскі]] (<span style="color: #909090;">3716 сымб. → </span>5202 сымб.) # [[Тоўстая кішка]] (<span style="color: #909090;">3719 сымб. → </span>5207 сымб.) # [[Тарнада]] (<span style="color: #909090;">3721 сымб. → </span>5209 сымб.) # [[Абрам]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Чорнае мора]] (<span style="color: #909090;">3748 сымб. → </span>5247 сымб.) # [[Акулы]] (<span style="color: #909090;">3757 сымб. → </span>5260 сымб.) # [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (<span style="color: #909090;">3760 сымб. → </span>5264 сымб.) # [[Нос]] (<span style="color: #909090;">3766 сымб. → </span>5272 сымб.) # [[Нігер (рака)]] (<span style="color: #909090;">3767 сымб. → </span>5274 сымб.) # [[Арганізм]] (<span style="color: #909090;">3775 сымб. → </span>5285 сымб.) # [[Эндакрынная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">3778 сымб. → </span>5289 сымб.) # [[Мангольская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">3783 сымб. → </span>5296 сымб.) # [[Лацінскі альфабэт]] (<span style="color: #909090;">3787 сымб. → </span>5302 сымб.) # [[Раман]] (<span style="color: #909090;">3798 сымб. → </span>5317 сымб.) # [[Ганчарства]] (<span style="color: #909090;">3800 сымб. → </span>5320 сымб.) # [[Дыёд]] (<span style="color: #909090;">3801 сымб. → </span>5321 сымб.) # [[Газ]] (<span style="color: #909090;">3803 сымб. → </span>5324 сымб.) # [[Грамадзянская вайна]] (<span style="color: #909090;">3805 сымб. → </span>5327 сымб.) # [[Мастацтва вайны]] (<span style="color: #909090;">3808 сымб. → </span>5331 сымб.) # [[Хмара]] (<span style="color: #909090;">3822 сымб. → </span>5351 сымб.) # [[Расьліны]] (<span style="color: #909090;">3829 сымб. → </span>5361 сымб.) # [[Фізычная хімія]] (<span style="color: #909090;">3838 сымб. → </span>5373 сымб.) # [[Юдаізм]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Цьвёрдае цела]] (<span style="color: #909090;">3866 сымб. → </span>5412 сымб.) # [[Адамашненьне]] (<span style="color: #909090;">3871 сымб. → </span>5419 сымб.) # [[Каляндар]] (<span style="color: #909090;">3878 сымб. → </span>5429 сымб.) # [[Частасьць]] (<span style="color: #909090;">3886 сымб. → </span>5440 сымб.) # [[Галаўны мозаг]] (<span style="color: #909090;">3890 сымб. → </span>5446 сымб.) # [[Дзюдо]] (<span style="color: #909090;">3901 сымб. → </span>5461 сымб.) # [[Халодная вайна]] (<span style="color: #909090;">3902 сымб. → </span>5463 сымб.) # [[Яблык]] (<span style="color: #909090;">3904 сымб. → </span>5466 сымб.) # [[Глухата]] (<span style="color: #909090;">3910 сымб. → </span>5474 сымб.) # [[Гітара]] (<span style="color: #909090;">3915 сымб. → </span>5481 сымб.) # [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (<span style="color: #909090;">3926 сымб. → </span>5496 сымб.) # [[Выбуховае рэчыва]] (<span style="color: #909090;">3930 сымб. → </span>5502 сымб.) # [[Вялікі бар’ерны рыф]] (<span style="color: #909090;">3931 сымб. → </span>5503 сымб.) # [[Камплексны лік]] (<span style="color: #909090;">3938 сымб. → </span>5513 сымб.) # [[Рэальнасьць]] (<span style="color: #909090;">3964 сымб. → </span>5550 сымб.) # [[Кўамэ Нкрума]] (<span style="color: #909090;">3971 сымб. → </span>5559 сымб.) # [[Лацінская мова]] (<span style="color: #909090;">3977 сымб. → </span>5568 сымб.) # [[Сьмяротная кара]] (<span style="color: #909090;">3995 сымб. → </span>5593 сымб.) # [[Ісьціна]] (<span style="color: #909090;">4001 сымб. → </span>5601 сымб.) # [[Самба]] (<span style="color: #909090;">4005 сымб. → </span>5607 сымб.) # [[Бясконцасьць]] (<span style="color: #909090;">4006 сымб. → </span>5608 сымб.) # [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (<span style="color: #909090;">4012 сымб. → </span>5617 сымб.) # [[Трэці Райх]] (<span style="color: #909090;">4018 сымб. → </span>5625 сымб.) # [[Курыца]] (<span style="color: #909090;">4019 сымб. → </span>5627 сымб.) # [[Права]] (<span style="color: #909090;">4029 сымб. → </span>5641 сымб.) # [[Давід Гільбэрт]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Грызуны]] (<span style="color: #909090;">4034 сымб. → </span>5648 сымб.) # [[Дунай]] (<span style="color: #909090;">4035 сымб. → </span>5649 сымб.) # [[Цывілізацыя]] (<span style="color: #909090;">4067 сымб. → </span>5694 сымб.) # [[Акбар Вялікі]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Рок-музыка]] (<span style="color: #909090;">4086 сымб. → </span>5720 сымб.) # [[Лёгіка]] (<span style="color: #909090;">4094 сымб. → </span>5732 сымб.) # [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (<span style="color: #909090;">4095 сымб. → </span>5733 сымб.) # [[Агонь]] (<span style="color: #909090;">4101 сымб. → </span>5741 сымб.) # [[Інфаркт міякарда]] (<span style="color: #909090;">4103 сымб. → </span>5744 сымб.) # [[Сафокл]] (<span style="color: #909090;">4110 сымб. → </span>5754 сымб.) # [[Дзьмітры Мендзялееў]] (<span style="color: #909090;">4128 сымб. → </span>5779 сымб.) # [[Дымны порах]] (<span style="color: #909090;">4129 сымб. → </span>5781 сымб.) # [[Сат’яджыт Рай]] (<span style="color: #909090;">4143 сымб. → </span>5800 сымб.) # [[Мяса]] (<span style="color: #909090;">4147 сымб. → </span>5806 сымб.) # [[Статуя Свабоды]] (<span style="color: #909090;">4153 сымб. → </span>5814 сымб.) # [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">4156 сымб. → </span>5818 сымб.) # [[Арктычны акіян]] (<span style="color: #909090;">4157 сымб. → </span>5820 сымб.) # [[Матэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">4160 сымб. → </span>5824 сымб.) # [[Тэорыя мностваў]] (<span style="color: #909090;">4162 сымб. → </span>5827 сымб.) # [[Скура]] (<span style="color: #909090;">4175 сымб. → </span>5845 сымб.) # [[Грып]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Квантавая мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4188 сымб. → </span>5863 сымб.) # [[Клясычная мэханіка]] (<span style="color: #909090;">4198 сымб. → </span>5877 сымб.) # [[Гара]] (<span style="color: #909090;">4199 сымб. → </span>5879 сымб.) # [[Трансфарматар]] (<span style="color: #909090;">4212 сымб. → </span>5897 сымб.) # [[Антанін Леапольд Дворжак]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Кіліманджара]] (<span style="color: #909090;">4227 сымб. → </span>5918 сымб.) # [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4240 сымб. → </span>5936 сымб.) # [[Трымурці]] (<span style="color: #909090;">4247 сымб. → </span>5946 сымб.) # [[Фэрмэнты]] (<span style="color: #909090;">4252 сымб. → </span>5953 сымб.) # [[Плошча]] (<span style="color: #909090;">4255 сымб. → </span>5957 сымб.) # [[Шкілет]] (<span style="color: #909090;">4268 сымб. → </span>5975 сымб.) # [[Даасізм]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Зносіны]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Вялікая дэпрэсія]] (<span style="color: #909090;">4272 сымб. → </span>5981 сымб.) # [[Неарганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4273 сымб. → </span>5982 сымб.) # [[Функцыя (матэматыка)]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Кандэнсатар]] (<span style="color: #909090;">4275 сымб. → </span>5985 сымб.) # [[Бактэрыі]] (<span style="color: #909090;">4276 сымб. → </span>5986 сымб.) # [[Мастацкі твор]] (<span style="color: #909090;">4280 сымб. → </span>5992 сымб.) # [[Вайна]] (<span style="color: #909090;">4281 сымб. → </span>5993 сымб.) # [[Віктор Юго]] (<span style="color: #909090;">4286 сымб. → </span>6000 сымб.) # [[Кітайскае пісьмо]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Аснова (хімія)]] (<span style="color: #909090;">4287 сымб. → </span>6002 сымб.) # [[Халіфат Абасыдаў]] (<span style="color: #909090;">4298 сымб. → </span>6017 сымб.) # [[Мастацтва]] (<span style="color: #909090;">4300 сымб. → </span>6020 сымб.) # [[Сярэдні Ўсход]] (<span style="color: #909090;">4305 сымб. → </span>6027 сымб.) # [[Шумэр]] (<span style="color: #909090;">4306 сымб. → </span>6028 сымб.) # [[Партугальская мова]] (<span style="color: #909090;">4307 сымб. → </span>6030 сымб.) # [[Нэкропаль Гізы]] (<span style="color: #909090;">4316 сымб. → </span>6042 сымб.) # [[Акіян]] (<span style="color: #909090;">4326 сымб. → </span>6056 сымб.) # [[Срэбра]] (<span style="color: #909090;">4327 сымб. → </span>6058 сымб.) # [[Тонкая кішка]] (<span style="color: #909090;">4333 сымб. → </span>6066 сымб.) # [[Кантынэнт]] (<span style="color: #909090;">4346 сымб. → </span>6084 сымб.) # [[Палітыка]] (<span style="color: #909090;">4355 сымб. → </span>6097 сымб.) # [[Кніга]] (<span style="color: #909090;">4363 сымб. → </span>6108 сымб.) # [[Гародніна]] (<span style="color: #909090;">4369 сымб. → </span>6117 сымб.) # [[Кампутарная гульня]] (<span style="color: #909090;">4370 сымб. → </span>6118 сымб.) # [[Хангыль]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Рэгі]] (<span style="color: #909090;">4377 сымб. → </span>6128 сымб.) # [[Конга (рака)]] (<span style="color: #909090;">4380 сымб. → </span>6132 сымб.) # [[Янцзы]] (<span style="color: #909090;">4389 сымб. → </span>6145 сымб.) # [[Музыка]] (<span style="color: #909090;">4395 сымб. → </span>6153 сымб.) # [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (<span style="color: #909090;">4408 сымб. → </span>6171 сымб.) # [[Грыгарыянскі каляндар]] (<span style="color: #909090;">4420 сымб. → </span>6188 сымб.) # [[Эмоцыя]] (<span style="color: #909090;">4424 сымб. → </span>6194 сымб.) # [[Арганічная хімія]] (<span style="color: #909090;">4436 сымб. → </span>6210 сымб.) # [[Іліяда]] (<span style="color: #909090;">4437 сымб. → </span>6212 сымб.) # [[Камары]] (<span style="color: #909090;">4440 сымб. → </span>6216 сымб.) # [[Імунная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">4443 сымб. → </span>6220 сымб.) # [[Гамэр]] (<span style="color: #909090;">4444 сымб. → </span>6222 сымб.) # [[Алмаз]] (<span style="color: #909090;">4450 сымб. → </span>6230 сымб.) # [[Пальная зброя]] (<span style="color: #909090;">4453 сымб. → </span>6234 сымб.) # [[Час]] (<span style="color: #909090;">4463 сымб. → </span>6248 сымб.) # [[Падводная лодка]] (<span style="color: #909090;">4464 сымб. → </span>6250 сымб.) # [[Апартэід]] (<span style="color: #909090;">4469 сымб. → </span>6257 сымб.) # [[Зьмеі]] (<span style="color: #909090;">4473 сымб. → </span>6262 сымб.) # [[Паўночнае мора]] (<span style="color: #909090;">4474 сымб. → </span>6264 сымб.) # [[Мігель Сэрвантэс]] (<span style="color: #909090;">4489 сымб. → </span>6285 сымб.) # [[Вялікія азёры]] (<span style="color: #909090;">4496 сымб. → </span>6294 сымб.) # [[Фрыдрых Ніцшэ]] (<span style="color: #909090;">4497 сымб. → </span>6296 сымб.) # [[Вуза]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Шпуля індуктыўнасьці]] (<span style="color: #909090;">4527 сымб. → </span>6338 сымб.) # [[Літаратура]] (<span style="color: #909090;">4536 сымб. → </span>6350 сымб.) # [[Глябалізацыя]] (<span style="color: #909090;">4545 сымб. → </span>6363 сымб.) # [[Кот]] (<span style="color: #909090;">4547 сымб. → </span>6366 сымб.) # [[Паэзія]] (<span style="color: #909090;">4557 сымб. → </span>6380 сымб.) # [[Цынь Шыхуандзі]] (<span style="color: #909090;">4563 сымб. → </span>6388 сымб.) # [[Арэхі]] (<span style="color: #909090;">4567 сымб. → </span>6394 сымб.) # [[Абу Нувас]] (<span style="color: #909090;">4589 сымб. → </span>6425 сымб.) # [[Адам Сьміт]] (<span style="color: #909090;">4603 сымб. → </span>6444 сымб.) # [[Поліяміеліт]] (<span style="color: #909090;">4611 сымб. → </span>6455 сымб.) # [[Афрыканскі зьвяз]] (<span style="color: #909090;">4622 сымб. → </span>6471 сымб.) # [[Кацусіка Хакусай]] (<span style="color: #909090;">4631 сымб. → </span>6483 сымб.) # [[Мультыплікацыя]] (<span style="color: #909090;">4638 сымб. → </span>6493 сымб.) # [[Сэкунда]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Матэматыка]] (<span style="color: #909090;">4643 сымб. → </span>6500 сымб.) # [[Зброя]] (<span style="color: #909090;">4681 сымб. → </span>6553 сымб.) # [[Мэтабалізм]] (<span style="color: #909090;">4686 сымб. → </span>6560 сымб.) # [[Вікторыя (возера)]] (<span style="color: #909090;">4696 сымб. → </span>6574 сымб.) # [[Батаніка]] (<span style="color: #909090;">4716 сымб. → </span>6602 сымб.) # [[Сьмерць]] (<span style="color: #909090;">4723 сымб. → </span>6612 сымб.) # [[Матэматычны аналіз]] (<span style="color: #909090;">4742 сымб. → </span>6639 сымб.) # [[Праграмнае забесьпячэньне]] (<span style="color: #909090;">4744 сымб. → </span>6642 сымб.) # [[Мэталюргія]] (<span style="color: #909090;">4755 сымб. → </span>6657 сымб.) # [[Грамадзтва]] (<span style="color: #909090;">4766 сымб. → </span>6672 сымб.) # [[Ёган Гутэнбэрг]] (<span style="color: #909090;">4769 сымб. → </span>6677 сымб.) # [[Міталёгія]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Геамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">4802 сымб. → </span>6723 сымб.) # [[Гольф]] (<span style="color: #909090;">4804 сымб. → </span>6726 сымб.) # [[Мінэрал]] (<span style="color: #909090;">4807 сымб. → </span>6730 сымб.) # [[Слова]] (<span style="color: #909090;">4819 сымб. → </span>6747 сымб.) # [[Райн]] (<span style="color: #909090;">4823 сымб. → </span>6752 сымб.) # [[Розум]] (<span style="color: #909090;">4827 сымб. → </span>6758 сымб.) # [[Мурашкі (вусякі)]] (<span style="color: #909090;">4834 сымб. → </span>6768 сымб.) # [[Мэнструацыя]] (<span style="color: #909090;">4842 сымб. → </span>6779 сымб.) # [[Паўднёвы полюс]] (<span style="color: #909090;">4853 сымб. → </span>6794 сымб.) # [[Папера]] (<span style="color: #909090;">4854 сымб. → </span>6796 сымб.) # [[Мова]] (<span style="color: #909090;">4856 сымб. → </span>6798 сымб.) # [[Археі]] (<span style="color: #909090;">4885 сымб. → </span>6839 сымб.) # [[Атам]] (<span style="color: #909090;">4905 сымб. → </span>6867 сымб.) # [[Інваліднасьць]] (<span style="color: #909090;">4919 сымб. → </span>6887 сымб.) # [[Сьнег]] (<span style="color: #909090;">4951 сымб. → </span>6931 сымб.) # [[Мая]] (<span style="color: #909090;">4978 сымб. → </span>6969 сымб.) # [[Вулькан]] (<span style="color: #909090;">4991 сымб. → </span>6987 сымб.) # [[Рабіндранат Тагор]] (<span style="color: #909090;">4996 сымб. → </span>6994 сымб.) # [[Міжземнае мора]] (<span style="color: #909090;">5031 сымб. → </span>7043 сымб.) # [[Ячмень звычайны]] (<span style="color: #909090;">5050 сымб. → </span>7070 сымб.) # [[Цына]] (<span style="color: #909090;">5059 сымб. → </span>7083 сымб.) # [[Часавы пас]] (<span style="color: #909090;">5083 сымб. → </span>7116 сымб.) # [[Лёгкая атлетыка]] (<span style="color: #909090;">5086 сымб. → </span>7120 сымб.) # [[Пісьменнасьць]] (<span style="color: #909090;">5101 сымб. → </span>7141 сымб.) # [[Сакрат]] (<span style="color: #909090;">5102 сымб. → </span>7143 сымб.) # [[Чарлз Дарвін]] (<span style="color: #909090;">5123 сымб. → </span>7172 сымб.) # [[Лінейная альгебра]] (<span style="color: #909090;">5126 сымб. → </span>7176 сымб.) # [[Леў Талстой]] (<span style="color: #909090;">5135 сымб. → </span>7189 сымб.) # [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Джавагарлал Нэру]] (<span style="color: #909090;">5138 сымб. → </span>7193 сымб.) # [[Ганг]] (<span style="color: #909090;">5139 сымб. → </span>7195 сымб.) # [[Трапічны цыклён]] (<span style="color: #909090;">5144 сымб. → </span>7202 сымб.) # [[Нагарджуна]] (<span style="color: #909090;">5145 сымб. → </span>7203 сымб.) # [[Кола]] (<span style="color: #909090;">5155 сымб. → </span>7217 сымб.) # [[Жыта пасяўное]] (<span style="color: #909090;">5156 сымб. → </span>7218 сымб.) # [[Вежа]] (<span style="color: #909090;">5160 сымб. → </span>7224 сымб.) # [[Дыктатура]] (<span style="color: #909090;">5179 сымб. → </span>7251 сымб.) # [[Расізм]] (<span style="color: #909090;">5186 сымб. → </span>7260 сымб.) # [[Сьвіньня]] (<span style="color: #909090;">5190 сымб. → </span>7266 сымб.) # [[Соя культурная]] (<span style="color: #909090;">5194 сымб. → </span>7272 сымб.) # [[Сысуны]] (<span style="color: #909090;">5211 сымб. → </span>7295 сымб.) # [[Маса]] (<span style="color: #909090;">5220 сымб. → </span>7308 сымб.) # [[Місысыпі (рака)]] (<span style="color: #909090;">5228 сымб. → </span>7319 сымб.) # [[Вэнэрычныя хваробы]] (<span style="color: #909090;">5239 сымб. → </span>7335 сымб.) # [[Вінаград (ягада)]] (<span style="color: #909090;">5256 сымб. → </span>7358 сымб.) # [[Сэнсорная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">5263 сымб. → </span>7368 сымб.) # [[Газэта]] (<span style="color: #909090;">5264 сымб. → </span>7370 сымб.) # [[Альпы]] (<span style="color: #909090;">5309 сымб. → </span>7433 сымб.) # [[Сусьветнае павуціньне]] (<span style="color: #909090;">5310 сымб. → </span>7434 сымб.) # [[Пчолы]] (<span style="color: #909090;">5317 сымб. → </span>7444 сымб.) # [[Брагмагупта]] (<span style="color: #909090;">5358 сымб. → </span>7501 сымб.) # [[Вакцына]] (<span style="color: #909090;">5385 сымб. → </span>7539 сымб.) # [[Лекі]] (<span style="color: #909090;">5414 сымб. → </span>7580 сымб.) # [[Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">5415 сымб. → </span>7581 сымб.) # [[Хімічнае злучэньне]] (<span style="color: #909090;">5452 сымб. → </span>7633 сымб.) # [[Эль Ніньнё]] (<span style="color: #909090;">5459 сымб. → </span>7643 сымб.) # [[Карыбскае мора]] (<span style="color: #909090;">5465 сымб. → </span>7651 сымб.) # [[Тамаш Аквінскі]] (<span style="color: #909090;">5487 сымб. → </span>7682 сымб.) # [[Індуізм]] (<span style="color: #909090;">5490 сымб. → </span>7686 сымб.) # [[Штучны інтэлект]] (<span style="color: #909090;">5492 сымб. → </span>7689 сымб.) # [[Руаль Амундсэн]] (<span style="color: #909090;">5504 сымб. → </span>7706 сымб.) # [[Мужчына]] (<span style="color: #909090;">5506 сымб. → </span>7708 сымб.) # [[Галакост]] (<span style="color: #909090;">5519 сымб. → </span>7727 сымб.) # [[Плод]] (<span style="color: #909090;">5521 сымб. → </span>7729 сымб.) # [[Прыматы]] (<span style="color: #909090;">5568 сымб. → </span>7795 сымб.) # [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (<span style="color: #909090;">5596 сымб. → </span>7834 сымб.) # [[Грыбы]] (<span style="color: #909090;">5611 сымб. → </span>7855 сымб.) # [[Труба]] (<span style="color: #909090;">5615 сымб. → </span>7861 сымб.) # [[Падатак]] (<span style="color: #909090;">5676 сымб. → </span>7946 сымб.) # [[Ёган Сэбастыян Бах]] (<span style="color: #909090;">5680 сымб. → </span>7952 сымб.) # [[Нацыяналізм]] (<span style="color: #909090;">5698 сымб. → </span>7977 сымб.) # [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (<span style="color: #909090;">5739 сымб. → </span>8035 сымб.) # [[Лес]] (<span style="color: #909090;">5745 сымб. → </span>8043 сымб.) # [[Надвор’е]] (<span style="color: #909090;">5752 сымб. → </span>8053 сымб.) # [[Хімічны элемэнт]] (<span style="color: #909090;">5753 сымб. → </span>8054 сымб.) # [[Сыкхізм]] (<span style="color: #909090;">5755 сымб. → </span>8057 сымб.) # [[Імпэрыя Гупта]] (<span style="color: #909090;">5771 сымб. → </span>8079 сымб.) # [[Інгмар Бэргман]] (<span style="color: #909090;">5876 сымб. → </span>8226 сымб.) # [[Жывапіс]] (<span style="color: #909090;">5880 сымб. → </span>8232 сымб.) # [[Радыё]] (<span style="color: #909090;">5921 сымб. → </span>8289 сымб.) # [[Пустэльня]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Балтыйскае мора]] (<span style="color: #909090;">5924 сымб. → </span>8294 сымб.) # [[Інтэрнэт]] (<span style="color: #909090;">5942 сымб. → </span>8319 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (<span style="color: #909090;">5979 сымб. → </span>8371 сымб.) # [[Урад]] (<span style="color: #909090;">6011 сымб. → </span>8415 сымб.) # [[Капіталізм]] (<span style="color: #909090;">6024 сымб. → </span>8434 сымб.) # [[Месяц (спадарожнік)]] (<span style="color: #909090;">6025 сымб. → </span>8435 сымб.) # [[Інсульт]] (<span style="color: #909090;">6064 сымб. → </span>8490 сымб.) # [[Абрагам Лінкальн]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Кулямёт]] (<span style="color: #909090;">6065 сымб. → </span>8491 сымб.) # [[Нэрва]] (<span style="color: #909090;">6115 сымб. → </span>8561 сымб.) # [[Санскрыт]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Медзь]] (<span style="color: #909090;">6152 сымб. → </span>8613 сымб.) # [[Марксізм]] (<span style="color: #909090;">6188 сымб. → </span>8663 сымб.) # [[Рабства]] (<span style="color: #909090;">6194 сымб. → </span>8672 сымб.) # [[Арабская мова]] (<span style="color: #909090;">6202 сымб. → </span>8683 сымб.) # [[Каляніялізм]] (<span style="color: #909090;">6220 сымб. → </span>8708 сымб.) # [[Парасілавая ўстаноўка]] (<span style="color: #909090;">6226 сымб. → </span>8716 сымб.) # [[Амэрыканскі даляр]] (<span style="color: #909090;">6247 сымб. → </span>8746 сымб.) # [[Паводзіны]] (<span style="color: #909090;">6252 сымб. → </span>8753 сымб.) # [[Птушкі]] (<span style="color: #909090;">6265 сымб. → </span>8771 сымб.) # [[Песьня]] (<span style="color: #909090;">6279 сымб. → </span>8791 сымб.) # [[Жытло]] (<span style="color: #909090;">6326 сымб. → </span>8856 сымб.) # [[Содні]] (<span style="color: #909090;">6371 сымб. → </span>8919 сымб.) # [[Вада]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Імпэрыя інкаў]] (<span style="color: #909090;">6440 сымб. → </span>9016 сымб.) # [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">6441 сымб. → </span>9017 сымб.) # [[Плаціна]] (<span style="color: #909090;">6444 сымб. → </span>9022 сымб.) # [[Збожжа]] (<span style="color: #909090;">6446 сымб. → </span>9024 сымб.) # [[Хрыстафор Калюмб]] (<span style="color: #909090;">6457 сымб. → </span>9040 сымб.) # [[Лібэралізм]] (<span style="color: #909090;">6460 сымб. → </span>9044 сымб.) # [[Цацка]] (<span style="color: #909090;">6461 сымб. → </span>9045 сымб.) # [[Авечка]] (<span style="color: #909090;">6471 сымб. → </span>9059 сымб.) # [[Дыханьне]] (<span style="color: #909090;">6472 сымб. → </span>9061 сымб.) # [[Валюта]] (<span style="color: #909090;">6500 сымб. → </span>9100 сымб.) # [[Клясычная музыка]] (<span style="color: #909090;">6501 сымб. → </span>9101 сымб.) # [[Скрыпка]] (<span style="color: #909090;">6504 сымб. → </span>9106 сымб.) # [[Дзіця]] (<span style="color: #909090;">6512 сымб. → </span>9117 сымб.) # [[Марк Твэн]] (<span style="color: #909090;">6517 сымб. → </span>9124 сымб.) # [[Недаяданьне]] (<span style="color: #909090;">6523 сымб. → </span>9132 сымб.) # [[Люі Пастэр]] (<span style="color: #909090;">6547 сымб. → </span>9166 сымб.) # [[Грошы]] (<span style="color: #909090;">6573 сымб. → </span>9202 сымб.) # [[Лао-Цзы]] (<span style="color: #909090;">6656 сымб. → </span>9318 сымб.) # [[Брытанская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">6680 сымб. → </span>9352 сымб.) # [[Жалеза]] (<span style="color: #909090;">6713 сымб. → </span>9398 сымб.) # [[Цукровы дыябэт]] (<span style="color: #909090;">6720 сымб. → </span>9408 сымб.) # [[Хуанхэ]] (<span style="color: #909090;">6741 сымб. → </span>9437 сымб.) # [[Беднасьць]] (<span style="color: #909090;">6750 сымб. → </span>9450 сымб.) # [[Го]] (<span style="color: #909090;">6807 сымб. → </span>9530 сымб.) # [[Тытунь]] (<span style="color: #909090;">6813 сымб. → </span>9538 сымб.) # [[Залежнасьць]] (<span style="color: #909090;">6865 сымб. → </span>9611 сымб.) # [[Рэзыстар]] (<span style="color: #909090;">6881 сымб. → </span>9633 сымб.) # [[Аднаўляльная энэргія]] (<span style="color: #909090;">6929 сымб. → </span>9701 сымб.) # [[Атлусьценьне]] (<span style="color: #909090;">6939 сымб. → </span>9715 сымб.) # [[Кроў]] (<span style="color: #909090;">6957 сымб. → </span>9740 сымб.) # [[Джэймз Ўат]] (<span style="color: #909090;">6958 сымб. → </span>9741 сымб.) # [[Культура]] (<span style="color: #909090;">6992 сымб. → </span>9789 сымб.) # [[Лік]] (<span style="color: #909090;">7026 сымб. → </span>9836 сымб.) # [[Марсэль Пруст]] (<span style="color: #909090;">7041 сымб. → </span>9857 сымб.) # [[Мікалай Капэрнік]] (<span style="color: #909090;">7083 сымб. → </span>9916 сымб.) # [[Кітайская мова]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Спорт]] (<span style="color: #909090;">7097 сымб. → </span>9936 сымб.) # [[Бронзавы век]] (<span style="color: #909090;">7123 сымб. → </span>9972 сымб.) # [[Майсей]] (<span style="color: #909090;">7159 сымб. → </span>10023 сымб.) # [[Гафіз]] (<span style="color: #909090;">7176 сымб. → </span>10046 сымб.) # [[Джакама Пучыні]] (<span style="color: #909090;">7211 сымб. → </span>10095 сымб.) # [[Дынастыя Хань]] (<span style="color: #909090;">7227 сымб. → </span>10118 сымб.) # [[Імпэрыялізм]] (<span style="color: #909090;">7239 сымб. → </span>10135 сымб.) # [[Малійская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">7241 сымб. → </span>10137 сымб.) # [[Млечны Шлях]] (<span style="color: #909090;">7253 сымб. → </span>10154 сымб.) # [[Фартэпіяна]] (<span style="color: #909090;">7254 сымб. → </span>10156 сымб.) # [[Дагістарычны час]] (<span style="color: #909090;">7258 сымб. → </span>10161 сымб.) # [[Панамскі канал]] (<span style="color: #909090;">7261 сымб. → </span>10165 сымб.) # [[Сабака]] (<span style="color: #909090;">7279 сымб. → </span>10191 сымб.) # [[Марка Полё]] (<span style="color: #909090;">7280 сымб. → </span>10192 сымб.) # [[Макс Вэбэр]] (<span style="color: #909090;">7291 сымб. → </span>10207 сымб.) # [[Сярэднявечча]] (<span style="color: #909090;">7298 сымб. → </span>10217 сымб.) # [[Нагіб Махфуз]] (<span style="color: #909090;">7302 сымб. → </span>10223 сымб.) # [[Канфуцыянства]] (<span style="color: #909090;">7323 сымб. → </span>10252 сымб.) # [[Лё Карбюзье]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Мэтал]] (<span style="color: #909090;">7360 сымб. → </span>10304 сымб.) # [[Дыпляматыя]] (<span style="color: #909090;">7373 сымб. → </span>10322 сымб.) # [[Джэймз Кларк Максўэл]] (<span style="color: #909090;">7374 сымб. → </span>10324 сымб.) # [[Інжынэрная справа]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Байкал]] (<span style="color: #909090;">7387 сымб. → </span>10342 сымб.) # [[Рака]] (<span style="color: #909090;">7391 сымб. → </span>10347 сымб.) # [[Геаграфія]] (<span style="color: #909090;">7399 сымб. → </span>10359 сымб.) # [[Аўгустын]] (<span style="color: #909090;">7401 сымб. → </span>10361 сымб.) # [[Псыхічны разлад]] (<span style="color: #909090;">7409 сымб. → </span>10373 сымб.) # [[Душа]] (<span style="color: #909090;">7411 сымб. → </span>10375 сымб.) # [[Эпас пра Гільгамэша]] (<span style="color: #909090;">7415 сымб. → </span>10381 сымб.) # [[Ангкор-Ват]] (<span style="color: #909090;">7421 сымб. → </span>10389 сымб.) # [[Меч]] (<span style="color: #909090;">7425 сымб. → </span>10395 сымб.) # [[Імануіл Кант]] (<span style="color: #909090;">7438 сымб. → </span>10413 сымб.) # [[Вярблюд]] (<span style="color: #909090;">7442 сымб. → </span>10419 сымб.) # [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (<span style="color: #909090;">7443 сымб. → </span>10420 сымб.) # [[Нэрвовая сыстэма]] (<span style="color: #909090;">7447 сымб. → </span>10426 сымб.) # [[Тэлебачаньне]] (<span style="color: #909090;">7459 сымб. → </span>10443 сымб.) # [[Гален]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Цьвёрды дыск]] (<span style="color: #909090;">7473 сымб. → </span>10462 сымб.) # [[Сорга двухколернае]] (<span style="color: #909090;">7478 сымб. → </span>10469 сымб.) # [[Аналітычная хімія]] (<span style="color: #909090;">7481 сымб. → </span>10473 сымб.) # [[Стыхійнае бедзтва]] (<span style="color: #909090;">7498 сымб. → </span>10497 сымб.) # [[ГЭС Тры цясьніны]] (<span style="color: #909090;">7519 сымб. → </span>10527 сымб.) # [[Філязофія]] (<span style="color: #909090;">7527 сымб. → </span>10538 сымб.) # [[Карл Лінэй]] (<span style="color: #909090;">7550 сымб. → </span>10570 сымб.) # [[Канстытуцыя]] (<span style="color: #909090;">7562 сымб. → </span>10587 сымб.) # [[Паветранае судна]] (<span style="color: #909090;">7570 сымб. → </span>10598 сымб.) # [[Актавіян Аўгуст]] (<span style="color: #909090;">7576 сымб. → </span>10606 сымб.) # [[Выкапнёвае паліва]] (<span style="color: #909090;">7591 сымб. → </span>10627 сымб.) # [[Правы чалавека]] (<span style="color: #909090;">7596 сымб. → </span>10634 сымб.) # [[Сулейман I]] (<span style="color: #909090;">7600 сымб. → </span>10640 сымб.) # [[Дынастыя Цын]] (<span style="color: #909090;">7621 сымб. → </span>10669 сымб.) # [[Аль-Газалі]] (<span style="color: #909090;">7635 сымб. → </span>10689 сымб.) # [[Каталіцкая Царква]] (<span style="color: #909090;">7646 сымб. → </span>10704 сымб.) # [[Джон Лок]] (<span style="color: #909090;">7648 сымб. → </span>10707 сымб.) # [[Джузэпэ Вэрдзі]] (<span style="color: #909090;">7653 сымб. → </span>10714 сымб.) # [[Вакуўм]] (<span style="color: #909090;">7668 сымб. → </span>10735 сымб.) # [[Імавернасьць]] (<span style="color: #909090;">7687 сымб. → </span>10762 сымб.) # [[Сунь Ятсэн]] (<span style="color: #909090;">7692 сымб. → </span>10769 сымб.) # [[Трыганамэтрыя]] (<span style="color: #909090;">7695 сымб. → </span>10773 сымб.) # [[Фрыда Калё]] (<span style="color: #909090;">7730 сымб. → </span>10822 сымб.) # [[Бэйсбол]] (<span style="color: #909090;">7739 сымб. → </span>10835 сымб.) # [[Сацыялізм]] (<span style="color: #909090;">7753 сымб. → </span>10854 сымб.) # [[Пратысты]] (<span style="color: #909090;">7760 сымб. → </span>10864 сымб.) # [[Стэнлі Кубрык]] (<span style="color: #909090;">7764 сымб. → </span>10870 сымб.) # [[Атлянтычны акіян]] (<span style="color: #909090;">7786 сымб. → </span>10900 сымб.) # [[Франц Шубэрт]] (<span style="color: #909090;">7799 сымб. → </span>10919 сымб.) # [[Яганэс Брамс]] (<span style="color: #909090;">7813 сымб. → </span>10938 сымб.) # [[Транзыстар]] (<span style="color: #909090;">7814 сымб. → </span>10940 сымб.) # [[Арыстотэль]] (<span style="color: #909090;">7817 сымб. → </span>10944 сымб.) # [[Ёзэф Гайдн]] (<span style="color: #909090;">7818 сымб. → </span>10945 сымб.) # [[Віно]] (<span style="color: #909090;">7818 сымб. → </span>10945 сымб.) # [[Жанна д’Арк]] (<span style="color: #909090;">7843 сымб. → </span>10980 сымб.) # [[Канфуцый]] (<span style="color: #909090;">7858 сымб. → </span>11001 сымб.) # [[Галубовыя]] (<span style="color: #909090;">7879 сымб. → </span>11031 сымб.) # [[Карл Вялікі]] (<span style="color: #909090;">7891 сымб. → </span>11047 сымб.) # [[Сыстэма каардынат]] (<span style="color: #909090;">7898 сымб. → </span>11057 сымб.) # [[Рыбы]] (<span style="color: #909090;">7904 сымб. → </span>11066 сымб.) # [[Гімалаі]] (<span style="color: #909090;">7906 сымб. → </span>11068 сымб.) # [[Вуха]] (<span style="color: #909090;">7910 сымб. → </span>11074 сымб.) # [[Земнаводныя]] (<span style="color: #909090;">7925 сымб. → </span>11095 сымб.) # [[Радыяактыўнасьць]] (<span style="color: #909090;">7928 сымб. → </span>11099 сымб.) # [[Адраджэньне]] (<span style="color: #909090;">7941 сымб. → </span>11117 сымб.) # [[Арабская ліга]] (<span style="color: #909090;">7956 сымб. → </span>11138 сымб.) # [[Ціхі акіян]] (<span style="color: #909090;">7968 сымб. → </span>11155 сымб.) # [[Алюмін]] (<span style="color: #909090;">7971 сымб. → </span>11159 сымб.) # [[Кіляграм]] (<span style="color: #909090;">7981 сымб. → </span>11173 сымб.) # [[Пнэўманія]] (<span style="color: #909090;">7997 сымб. → </span>11196 сымб.) # [[Хлеб]] (<span style="color: #909090;">8006 сымб. → </span>11208 сымб.) # [[Кукуруза]] (<span style="color: #909090;">8039 сымб. → </span>11255 сымб.) # [[Астэроід]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Горад]] (<span style="color: #909090;">8049 сымб. → </span>11269 сымб.) # [[Гравітацыя]] (<span style="color: #909090;">8059 сымб. → </span>11283 сымб.) # [[Кітападобныя]] (<span style="color: #909090;">8063 сымб. → </span>11288 сымб.) # [[Арашэньне]] (<span style="color: #909090;">8070 сымб. → </span>11298 сымб.) # [[Жан-Поль Сартр]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (<span style="color: #909090;">8075 сымб. → </span>11305 сымб.) # [[Мэтар]] (<span style="color: #909090;">8089 сымб. → </span>11325 сымб.) # [[Людвіг Вітгенштайн]] (<span style="color: #909090;">8090 сымб. → </span>11326 сымб.) # [[Азот]] (<span style="color: #909090;">8102 сымб. → </span>11343 сымб.) # [[Размнажэньне]] (<span style="color: #909090;">8113 сымб. → </span>11358 сымб.) # [[Ўінстан Чэрчыль]] (<span style="color: #909090;">8116 сымб. → </span>11362 сымб.) # [[Філіпіны]] (<span style="color: #909090;">8118 сымб. → </span>11365 сымб.) # [[Плянэта]] (<span style="color: #909090;">8126 сымб. → </span>11376 сымб.) # [[Фэрнан Магелан]] (<span style="color: #909090;">8138 сымб. → </span>11393 сымб.) # [[Ядзерная энэргетыка]] (<span style="color: #909090;">8148 сымб. → </span>11407 сымб.) # [[Юры Гагарын]] (<span style="color: #909090;">8150 сымб. → </span>11410 сымб.) # [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (<span style="color: #909090;">8155 сымб. → </span>11417 сымб.) # [[Шруба]] (<span style="color: #909090;">8169 сымб. → </span>11437 сымб.) # [[Партэнон]] (<span style="color: #909090;">8193 сымб. → </span>11470 сымб.) # [[Чарлз Дыкенз]] (<span style="color: #909090;">8211 сымб. → </span>11495 сымб.) # [[Экалёгія]] (<span style="color: #909090;">8214 сымб. → </span>11500 сымб.) # [[Вайна ў Віетнаме]] (<span style="color: #909090;">8221 сымб. → </span>11509 сымб.) # [[Інд]] (<span style="color: #909090;">8224 сымб. → </span>11514 сымб.) # [[Тымур]] (<span style="color: #909090;">8229 сымб. → </span>11521 сымб.) # [[Японская мова]] (<span style="color: #909090;">8286 сымб. → </span>11600 сымб.) # [[Блюз]] (<span style="color: #909090;">8290 сымб. → </span>11606 сымб.) # [[Пшаніца]] (<span style="color: #909090;">8294 сымб. → </span>11612 сымб.) # [[Фізыка]] (<span style="color: #909090;">8295 сымб. → </span>11613 сымб.) # [[Касьмічны палёт]] (<span style="color: #909090;">8300 сымб. → </span>11620 сымб.) # [[Дождж]] (<span style="color: #909090;">8302 сымб. → </span>11623 сымб.) # [[Чэ Гевара]] (<span style="color: #909090;">8336 сымб. → </span>11670 сымб.) # [[Фундамэнталізм]] (<span style="color: #909090;">8338 сымб. → </span>11673 сымб.) # [[Адукацыя]] (<span style="color: #909090;">8356 сымб. → </span>11698 сымб.) # [[Плятон]] (<span style="color: #909090;">8362 сымб. → </span>11707 сымб.) # [[Марыя Складоўская-Кюры]] (<span style="color: #909090;">8403 сымб. → </span>11764 сымб.) # [[Самагубства]] (<span style="color: #909090;">8410 сымб. → </span>11774 сымб.) # [[Шарль дэ Голь]] (<span style="color: #909090;">8415 сымб. → </span>11781 сымб.) # [[Франц Кафка]] (<span style="color: #909090;">8424 сымб. → </span>11794 сымб.) # [[Нэльсан Мандэла]] (<span style="color: #909090;">8434 сымб. → </span>11808 сымб.) # [[Макс Плянк]] (<span style="color: #909090;">8444 сымб. → </span>11822 сымб.) # [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (<span style="color: #909090;">8449 сымб. → </span>11829 сымб.) # [[Гай Юліюс Цэзар]] (<span style="color: #909090;">8453 сымб. → </span>11834 сымб.) # [[Ровар]] (<span style="color: #909090;">8460 сымб. → </span>11844 сымб.) # [[Гэнры Форд]] (<span style="color: #909090;">8496 сымб. → </span>11894 сымб.) # [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (<span style="color: #909090;">8507 сымб. → </span>11910 сымб.) # [[Іслам]] (<span style="color: #909090;">8512 сымб. → </span>11917 сымб.) # [[Арытмэтыка]] (<span style="color: #909090;">8513 сымб. → </span>11918 сымб.) # [[Гішпанская мова]] (<span style="color: #909090;">8537 сымб. → </span>11952 сымб.) # [[Свойскі бык]] (<span style="color: #909090;">8538 сымб. → </span>11953 сымб.) # [[Кароткія нарды]] (<span style="color: #909090;">8546 сымб. → </span>11964 сымб.) # [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (<span style="color: #909090;">8588 сымб. → </span>12023 сымб.) # [[Рыхард Вагнэр]] (<span style="color: #909090;">8598 сымб. → </span>12037 сымб.) # [[Грэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">8629 сымб. → </span>12081 сымб.) # [[Цукар]] (<span style="color: #909090;">8631 сымб. → </span>12083 сымб.) # [[Палітычная партыя]] (<span style="color: #909090;">8656 сымб. → </span>12118 сымб.) # [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (<span style="color: #909090;">8678 сымб. → </span>12149 сымб.) # [[Паўночны полюс]] (<span style="color: #909090;">8697 сымб. → </span>12176 сымб.) # [[Бавоўна]] (<span style="color: #909090;">8713 сымб. → </span>12198 сымб.) # [[Густаў Малер]] (<span style="color: #909090;">8715 сымб. → </span>12201 сымб.) # [[Сынан]] (<span style="color: #909090;">8722 сымб. → </span>12211 сымб.) # [[Каменны век]] (<span style="color: #909090;">8723 сымб. → </span>12212 сымб.) # [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (<span style="color: #909090;">8742 сымб. → </span>12239 сымб.) # [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (<span style="color: #909090;">8750 сымб. → </span>12250 сымб.) # [[Тэмпэратура]] (<span style="color: #909090;">8756 сымб. → </span>12258 сымб.) # [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (<span style="color: #909090;">8790 сымб. → </span>12306 сымб.) # [[Эрнан Картэс]] (<span style="color: #909090;">8835 сымб. → </span>12369 сымб.) # [[Шакаляд]] (<span style="color: #909090;">8879 сымб. → </span>12431 сымб.) # [[Ніл Армстранг]] (<span style="color: #909090;">8889 сымб. → </span>12445 сымб.) # [[Эндзі Ўоргал]] (<span style="color: #909090;">8974 сымб. → </span>12564 сымб.) # [[Фатаграфія]] (<span style="color: #909090;">8982 сымб. → </span>12575 сымб.) # [[Чанак’я]] (<span style="color: #909090;">8999 сымб. → </span>12599 сымб.) # [[Гульня]] (<span style="color: #909090;">9004 сымб. → </span>12606 сымб.) # [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (<span style="color: #909090;">9028 сымб. → </span>12639 сымб.) # [[Эвэрэст]] (<span style="color: #909090;">9046 сымб. → </span>12664 сымб.) # [[Вялікі выбух]] (<span style="color: #909090;">9078 сымб. → </span>12709 сымб.) # [[Дэмакратыя]] (<span style="color: #909090;">9097 сымб. → </span>12736 сымб.) # [[Кава]] (<span style="color: #909090;">9102 сымб. → </span>12743 сымб.) # [[Рафаэль]] (<span style="color: #909090;">9109 сымб. → </span>12753 сымб.) # [[Вінцэнт ван Гог]] (<span style="color: #909090;">9141 сымб. → </span>12797 сымб.) # [[Сям’я]] (<span style="color: #909090;">9154 сымб. → </span>12816 сымб.) # [[Від (біялёгія)]] (<span style="color: #909090;">9165 сымб. → </span>12831 сымб.) # [[Сымон Балівар]] (<span style="color: #909090;">9184 сымб. → </span>12858 сымб.) # [[Мэсапатамія]] (<span style="color: #909090;">9187 сымб. → </span>12862 сымб.) # [[Волга]] (<span style="color: #909090;">9213 сымб. → </span>12898 сымб.) # [[Джэймз Джойс]] (<span style="color: #909090;">9245 сымб. → </span>12943 сымб.) # [[Суставаногія]] (<span style="color: #909090;">9252 сымб. → </span>12953 сымб.) # [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (<span style="color: #909090;">9267 сымб. → </span>12974 сымб.) # [[Вуглярод]] (<span style="color: #909090;">9292 сымб. → </span>13009 сымб.) # [[Архітэктура]] (<span style="color: #909090;">9376 сымб. → </span>13126 сымб.) # [[Нямецкая мова]] (<span style="color: #909090;">9393 сымб. → </span>13150 сымб.) # [[Бэнгальская мова]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Кровазварот]] (<span style="color: #909090;">9419 сымб. → </span>13187 сымб.) # [[Прырода]] (<span style="color: #909090;">9428 сымб. → </span>13199 сымб.) # [[Зыгмунд Фройд]] (<span style="color: #909090;">9435 сымб. → </span>13209 сымб.) # [[Тэлефон]] (<span style="color: #909090;">9454 сымб. → </span>13236 сымб.) # [[Мысьленьне]] (<span style="color: #909090;">9462 сымб. → </span>13247 сымб.) # [[Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9512 сымб. → </span>13317 сымб.) # [[Джэфры Чосэр]] (<span style="color: #909090;">9604 сымб. → </span>13446 сымб.) # [[Асманская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">9724 сымб. → </span>13614 сымб.) # [[Джэймз Кук]] (<span style="color: #909090;">9725 сымб. → </span>13615 сымб.) # [[Рэгбі]] (<span style="color: #909090;">9741 сымб. → </span>13637 сымб.) # [[Паўднёвы акіян]] (<span style="color: #909090;">9750 сымб. → </span>13650 сымб.) # [[Хімія]] (<span style="color: #909090;">9796 сымб. → </span>13714 сымб.) # [[Іўрыт]] (<span style="color: #909090;">9806 сымб. → </span>13728 сымб.) # [[Агрэгатны стан]] (<span style="color: #909090;">9844 сымб. → </span>13782 сымб.) # [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (<span style="color: #909090;">9864 сымб. → </span>13810 сымб.) # [[Крыжовыя паходы]] (<span style="color: #909090;">9905 сымб. → </span>13867 сымб.) # [[Вэнэра]] (<span style="color: #909090;">9926 сымб. → </span>13896 сымб.) # [[Аборт]] (<span style="color: #909090;">9937 сымб. → </span>13912 сымб.) # [[Суэцкі канал]] (<span style="color: #909090;">9982 сымб. → </span>13975 сымб.) # [[Марлен Дытрых]] (<span style="color: #909090;">10059 сымб. → </span>14083 сымб.) # [[Дзяржава]] (<span style="color: #909090;">10070 сымб. → </span>14098 сымб.) # [[Нобэлеўская прэмія]] (<span style="color: #909090;">10102 сымб. → </span>14143 сымб.) # [[Кісьля]] (<span style="color: #909090;">10141 сымб. → </span>14197 сымб.) # [[Ота фон Бісмарк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Друк]] (<span style="color: #909090;">10145 сымб. → </span>14203 сымб.) # [[Эўра]] (<span style="color: #909090;">10171 сымб. → </span>14239 сымб.) # [[Дыега Вэляскес]] (<span style="color: #909090;">10226 сымб. → </span>14316 сымб.) # [[Магнітнае поле]] (<span style="color: #909090;">10236 сымб. → </span>14330 сымб.) # [[Міжнародны Суд ААН]] (<span style="color: #909090;">10257 сымб. → </span>14360 сымб.) # [[Прыгажосьць]] (<span style="color: #909090;">10263 сымб. → </span>14368 сымб.) # [[Кірыліца]] (<span style="color: #909090;">10281 сымб. → </span>14393 сымб.) # [[Капітал]] (<span style="color: #909090;">10319 сымб. → </span>14447 сымб.) # [[Натуральная воспа]] (<span style="color: #909090;">10335 сымб. → </span>14469 сымб.) # [[Год]] (<span style="color: #909090;">10348 сымб. → </span>14487 сымб.) # [[Майкл Фарадэй]] (<span style="color: #909090;">10453 сымб. → </span>14634 сымб.) # [[Акіра Курасава]] (<span style="color: #909090;">10496 сымб. → </span>14694 сымб.) # [[Вадарод]] (<span style="color: #909090;">10526 сымб. → </span>14736 сымб.) # [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (<span style="color: #909090;">10551 сымб. → </span>14771 сымб.) # [[Луіс Армстранг]] (<span style="color: #909090;">10552 сымб. → </span>14773 сымб.) # [[Этаноль]] (<span style="color: #909090;">10559 сымб. → </span>14783 сымб.) # [[Пі]] (<span style="color: #909090;">10609 сымб. → </span>14853 сымб.) # [[Джордж Вашынгтон]] (<span style="color: #909090;">10612 сымб. → </span>14857 сымб.) # [[Анархізм]] (<span style="color: #909090;">10617 сымб. → </span>14864 сымб.) # [[Анды]] (<span style="color: #909090;">10647 сымб. → </span>14906 сымб.) # [[Калідаса]] (<span style="color: #909090;">10706 сымб. → </span>14988 сымб.) # [[Ігар Стравінскі]] (<span style="color: #909090;">10767 сымб. → </span>15074 сымб.) # [[Эпілепсія]] (<span style="color: #909090;">10786 сымб. → </span>15100 сымб.) # [[Купал]] (<span style="color: #909090;">10798 сымб. → </span>15117 сымб.) # [[Карл Маркс]] (<span style="color: #909090;">10854 сымб. → </span>15196 сымб.) # [[Альбрэхт Дурэр]] (<span style="color: #909090;">10888 сымб. → </span>15243 сымб.) # [[Галілео Галілей]] (<span style="color: #909090;">10907 сымб. → </span>15270 сымб.) # [[Грудзі]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Альгарытм]] (<span style="color: #909090;">10920 сымб. → </span>15288 сымб.) # [[Сара Бэрнар]] (<span style="color: #909090;">10942 сымб. → </span>15319 сымб.) # [[Золата]] (<span style="color: #909090;">10978 сымб. → </span>15369 сымб.) # [[Шагнамэ]] (<span style="color: #909090;">10981 сымб. → </span>15373 сымб.) # [[Фашызм]] (<span style="color: #909090;">11058 сымб. → </span>15481 сымб.) # [[Футбол]] (<span style="color: #909090;">11083 сымб. → </span>15516 сымб.) # [[Ніл]] (<span style="color: #909090;">11093 сымб. → </span>15530 сымб.) # [[Галаўны боль]] (<span style="color: #909090;">11099 сымб. → </span>15539 сымб.) # [[Вока]] (<span style="color: #909090;">11177 сымб. → </span>15648 сымб.) # [[Дзэн]] (<span style="color: #909090;">11209 сымб. → </span>15693 сымб.) # [[Эўклід]] (<span style="color: #909090;">11362 сымб. → </span>15907 сымб.) # [[Навука]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Нэптун]] (<span style="color: #909090;">11382 сымб. → </span>15935 сымб.) # [[Касьпійскае мора]] (<span style="color: #909090;">11383 сымб. → </span>15936 сымб.) # [[Габрыель Гарсія Маркес]] (<span style="color: #909090;">11416 сымб. → </span>15982 сымб.) # [[Астраномія]] (<span style="color: #909090;">11522 сымб. → </span>16131 сымб.) # [[Пэрсыдзкая мова]] (<span style="color: #909090;">11577 сымб. → </span>16208 сымб.) # [[Гарбата]] (<span style="color: #909090;">11651 сымб. → </span>16311 сымб.) # [[Магатма Гандзі]] (<span style="color: #909090;">11653 сымб. → </span>16314 сымб.) # [[Нікалё Мак’явэльлі]] (<span style="color: #909090;">11713 сымб. → </span>16398 сымб.) # [[Сухоты]] (<span style="color: #909090;">11747 сымб. → </span>16446 сымб.) # [[Тэрмадынаміка]] (<span style="color: #909090;">11780 сымб. → </span>16492 сымб.) # [[Адольф Гітлер]] (<span style="color: #909090;">11821 сымб. → </span>16549 сымб.) # [[Малако]] (<span style="color: #909090;">11878 сымб. → </span>16629 сымб.) # [[Людвіг ван Бэтговэн]] (<span style="color: #909090;">11961 сымб. → </span>16745 сымб.) # [[Ум Кульсум]] (<span style="color: #909090;">11990 сымб. → </span>16786 сымб.) # [[Паўднёвая Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">12061 сымб. → </span>16885 сымб.) # [[Мэрылін Манро]] (<span style="color: #909090;">12075 сымб. → </span>16905 сымб.) # [[Чарлі Чаплін]] (<span style="color: #909090;">12173 сымб. → </span>17042 сымб.) # [[Сонца]] (<span style="color: #909090;">12211 сымб. → </span>17095 сымб.) # [[Альгебра]] (<span style="color: #909090;">12215 сымб. → </span>17101 сымб.) # [[Геалёгія]] (<span style="color: #909090;">12454 сымб. → </span>17436 сымб.) # [[Франсіска Гоя]] (<span style="color: #909090;">12578 сымб. → </span>17609 сымб.) # [[Атэізм]] (<span style="color: #909090;">12641 сымб. → </span>17697 сымб.) # [[Танец]] (<span style="color: #909090;">13068 сымб. → </span>18295 сымб.) # [[Зорка]] (<span style="color: #909090;">13336 сымб. → </span>18670 сымб.) # [[Джордж Байран]] (<span style="color: #909090;">13398 сымб. → </span>18757 сымб.) # [[Рэлігія]] (<span style="color: #909090;">13404 сымб. → </span>18766 сымб.) # [[Готфрыд Ляйбніц]] (<span style="color: #909090;">13468 сымб. → </span>18855 сымб.) # [[Уладзімер Ленін]] (<span style="color: #909090;">13554 сымб. → </span>18976 сымб.) # [[Томас Эдысан]] (<span style="color: #909090;">13808 сымб. → </span>19331 сымб.) # [[Мацуо Басё]] (<span style="color: #909090;">13820 сымб. → </span>19348 сымб.) # [[Колер]] (<span style="color: #909090;">13942 сымб. → </span>19519 сымб.) # [[Алімпійскія гульні]] (<span style="color: #909090;">14021 сымб. → </span>19629 сымб.) # [[Рак (захворваньне)]] (<span style="color: #909090;">14078 сымб. → </span>19709 сымб.) # [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (<span style="color: #909090;">14139 сымб. → </span>19795 сымб.) # [[Хвароба Альцгаймэра]] (<span style="color: #909090;">14222 сымб. → </span>19911 сымб.) # [[Гіп-гоп]] (<span style="color: #909090;">14384 сымб. → </span>20138 сымб.) # [[Зямля]] (<span style="color: #909090;">14523 сымб. → </span>20332 сымб.) # [[Роза Люксэмбург]] (<span style="color: #909090;">14582 сымб. → </span>20415 сымб.) # [[Тэніс]] (<span style="color: #909090;">14624 сымб. → </span>20474 сымб.) # [[Канал]] (<span style="color: #909090;">14761 сымб. → </span>20665 сымб.) # [[Сыр]] (<span style="color: #909090;">14883 сымб. → </span>20836 сымб.) # [[Ацтэкі]] (<span style="color: #909090;">15037 сымб. → </span>21052 сымб.) # [[Альфрэд Гічкок]] (<span style="color: #909090;">15429 сымб. → </span>21601 сымб.) # [[Тысяча і адна ноч]] (<span style="color: #909090;">15461 сымб. → </span>21645 сымб.) # [[Ядзерная зброя]] (<span style="color: #909090;">15748 сымб. → </span>22047 сымб.) # [[Ўолт Дыснэй]] (<span style="color: #909090;">15987 сымб. → </span>22382 сымб.) # [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (<span style="color: #909090;">16008 сымб. → </span>22411 сымб.) # [[Міжнародны валютны фонд]] (<span style="color: #909090;">16011 сымб. → </span>22415 сымб.) # [[Леанарда да Вінчы]] (<span style="color: #909090;">16107 сымб. → </span>22550 сымб.) # [[Фёдар Дастаеўскі]] (<span style="color: #909090;">16150 сымб. → </span>22610 сымб.) # [[Фэдэрыка Фэліні]] (<span style="color: #909090;">16351 сымб. → </span>22891 сымб.) # [[Цытрус]] (<span style="color: #909090;">16596 сымб. → </span>23234 сымб.) # [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (<span style="color: #909090;">17137 сымб. → </span>23992 сымб.) # [[Мартын Гайдэгер]] (<span style="color: #909090;">17788 сымб. → </span>24903 сымб.) # [[Дантэ Аліг’еры]] (<span style="color: #909090;">17851 сымб. → </span>24991 сымб.) # [[Аўстрыя]] (<span style="color: #909090;">18041 сымб. → </span>25257 сымб.) # [[Японія]] (<span style="color: #909090;">18347 сымб. → </span>25686 сымб.) # [[Ізраіль]] (<span style="color: #909090;">18577 сымб. → </span>26008 сымб.) # [[Аўстралія]] (<span style="color: #909090;">18674 сымб. → </span>26144 сымб.) # [[Этыёпія]] (<span style="color: #909090;">18748 сымб. → </span>26247 сымб.) # [[Танзанія]] (<span style="color: #909090;">18792 сымб. → </span>26309 сымб.) # [[Сынгапур]] (<span style="color: #909090;">19228 сымб. → </span>26919 сымб.) # [[Азія]] (<span style="color: #909090;">19343 сымб. → </span>27080 сымб.) # [[Здароўе]] (<span style="color: #909090;">19351 сымб. → </span>27091 сымб.) # [[Вэнэсуэла]] (<span style="color: #909090;">19399 сымб. → </span>27159 сымб.) # [[Анры Матыс]] (<span style="color: #909090;">19411 сымб. → </span>27175 сымб.) # [[Куба]] (<span style="color: #909090;">19702 сымб. → </span>27583 сымб.) # [[Жак Карт’е]] (<span style="color: #909090;">19846 сымб. → </span>27784 сымб.) # [[Ёсіф Сталін]] (<span style="color: #909090;">19912 сымб. → </span>27877 сымб.) # [[Пакістан]] (<span style="color: #909090;">20427 сымб. → </span>28598 сымб.) # [[Інданэзія]] (<span style="color: #909090;">20513 сымб. → </span>28718 сымб.) # [[Сымона дэ Бавуар]] (<span style="color: #909090;">20812 сымб. → </span>29137 сымб.) # [[Віетнам]] (<span style="color: #909090;">20818 сымб. → </span>29145 сымб.) # [[Эканоміка]] (<span style="color: #909090;">20948 сымб. → </span>29327 сымб.) # [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (<span style="color: #909090;">21249 сымб. → </span>29749 сымб.) # [[Людовік XIV]] (<span style="color: #909090;">21287 сымб. → </span>29802 сымб.) # [[Элан Т’юрынг]] (<span style="color: #909090;">21566 сымб. → </span>30192 сымб.) # [[Армія]] (<span style="color: #909090;">21582 сымб. → </span>30215 сымб.) # [[Аўганістан]] (<span style="color: #909090;">21624 сымб. → </span>30274 сымб.) # [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (<span style="color: #909090;">21654 сымб. → </span>30316 сымб.) # [[Гаўтама Буда]] (<span style="color: #909090;">21729 сымб. → </span>30421 сымб.) # [[Ашока]] (<span style="color: #909090;">21735 сымб. → </span>30429 сымб.) # [[Фрыдэрык Шапэн]] (<span style="color: #909090;">21756 сымб. → </span>30458 сымб.) # [[Фрэнк Лойд Райт]] (<span style="color: #909090;">21773 сымб. → </span>30482 сымб.) # [[Паблё Пікаса]] (<span style="color: #909090;">21774 сымб. → </span>30484 сымб.) # [[Вэргіліюс]] (<span style="color: #909090;">21827 сымб. → </span>30558 сымб.) # [[Апэрацыйная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21835 сымб. → </span>30569 сымб.) # [[Саудаўская Арабія]] (<span style="color: #909090;">21849 сымб. → </span>30589 сымб.) # [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (<span style="color: #909090;">21866 сымб. → </span>30612 сымб.) # [[Польшча]] (<span style="color: #909090;">21927 сымб. → </span>30698 сымб.) # [[Сонечная сыстэма]] (<span style="color: #909090;">21959 сымб. → </span>30743 сымб.) # [[Ерусалім]] (<span style="color: #909090;">21976 сымб. → </span>30766 сымб.) # [[Малярыя]] (<span style="color: #909090;">22000 сымб. → </span>30800 сымб.) # [[Лагас]] (<span style="color: #909090;">22016 сымб. → </span>30822 сымб.) # [[Каір]] (<span style="color: #909090;">22064 сымб. → </span>30890 сымб.) # [[Іран]] (<span style="color: #909090;">22065 сымб. → </span>30891 сымб.) # [[Марс]] (<span style="color: #909090;">22073 сымб. → </span>30902 сымб.) # [[Багдад]] (<span style="color: #909090;">22085 сымб. → </span>30919 сымб.) # [[Сатурн]] (<span style="color: #909090;">22092 сымб. → </span>30929 сымб.) # [[Дыназаўр]] (<span style="color: #909090;">22093 сымб. → </span>30930 сымб.) # [[Леанард Ойлер]] (<span style="color: #909090;">22121 сымб. → </span>30969 сымб.) # [[Галяктыка]] (<span style="color: #909090;">22131 сымб. → </span>30983 сымб.) # [[Энцыкляпэдыя]] (<span style="color: #909090;">22141 сымб. → </span>30997 сымб.) # [[Канстантын I Вялікі]] (<span style="color: #909090;">22167 сымб. → </span>31034 сымб.) # [[Мао Дзэ-дун]] (<span style="color: #909090;">22175 сымб. → </span>31045 сымб.) # [[Дака]] (<span style="color: #909090;">22176 сымб. → </span>31046 сымб.) # [[Банглядэш]] (<span style="color: #909090;">22183 сымб. → </span>31056 сымб.) # [[Хрысьціянства]] (<span style="color: #909090;">22190 сымб. → </span>31066 сымб.) # [[Турэцкая мова]] (<span style="color: #909090;">22206 сымб. → </span>31088 сымб.) # [[Танк]] (<span style="color: #909090;">22222 сымб. → </span>31111 сымб.) # [[Француская рэвалюцыя]] (<span style="color: #909090;">22239 сымб. → </span>31135 сымб.) # [[Лізавета I]] (<span style="color: #909090;">22285 сымб. → </span>31199 сымб.) # [[Кіншаса]] (<span style="color: #909090;">22294 сымб. → </span>31212 сымб.) # [[Піва]] (<span style="color: #909090;">22323 сымб. → </span>31252 сымб.) # [[Авідыюс]] (<span style="color: #909090;">22343 сымб. → </span>31280 сымб.) # [[Сыднэй]] (<span style="color: #909090;">22348 сымб. → </span>31287 сымб.) # [[Ёган Кеплер]] (<span style="color: #909090;">22358 сымб. → </span>31301 сымб.) # [[Джон Мэйнард Кейнз]] (<span style="color: #909090;">22366 сымб. → </span>31312 сымб.) # [[Дынастыя Тан]] (<span style="color: #909090;">22373 сымб. → </span>31322 сымб.) # [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (<span style="color: #909090;">22377 сымб. → </span>31328 сымб.) # [[Мухамад]] (<span style="color: #909090;">22384 сымб. → </span>31338 сымб.) # [[Француская мова]] (<span style="color: #909090;">22412 сымб. → </span>31377 сымб.) # [[Кейптаўн]] (<span style="color: #909090;">22425 сымб. → </span>31395 сымб.) # [[Уран]] (<span style="color: #909090;">22456 сымб. → </span>31438 сымб.) # [[Ірак]] (<span style="color: #909090;">22457 сымб. → </span>31440 сымб.) # [[Мадрыд]] (<span style="color: #909090;">22461 сымб. → </span>31445 сымб.) # [[Бразылія]] (<span style="color: #909090;">22503 сымб. → </span>31504 сымб.) # [[Атэны]] (<span style="color: #909090;">22574 сымб. → </span>31604 сымб.) # [[Транспарт]] (<span style="color: #909090;">22578 сымб. → </span>31609 сымб.) # [[Міжнародная сыстэма СІ]] (<span style="color: #909090;">22603 сымб. → </span>31644 сымб.) # [[Рэнэ Дэкарт]] (<span style="color: #909090;">22619 сымб. → </span>31667 сымб.) # [[Лі Бо]] (<span style="color: #909090;">22671 сымб. → </span>31739 сымб.) # [[Сэул]] (<span style="color: #909090;">22698 сымб. → </span>31777 сымб.) # [[Карачы]] (<span style="color: #909090;">22703 сымб. → </span>31784 сымб.) # [[Мумбаі]] (<span style="color: #909090;">22706 сымб. → </span>31788 сымб.) # [[Шанхай]] (<span style="color: #909090;">22735 сымб. → </span>31829 сымб.) # [[Юпітэр]] (<span style="color: #909090;">22740 сымб. → </span>31836 сымб.) # [[Вена]] (<span style="color: #909090;">22788 сымб. → </span>31903 сымб.) # [[Нідэрлянды]] (<span style="color: #909090;">22835 сымб. → </span>31969 сымб.) # [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (<span style="color: #909090;">22847 сымб. → </span>31986 сымб.) # [[Авіцэна]] (<span style="color: #909090;">22874 сымб. → </span>32024 сымб.) # [[Джэйн Остын]] (<span style="color: #909090;">22887 сымб. → </span>32042 сымб.) # [[Архімэд]] (<span style="color: #909090;">22919 сымб. → </span>32087 сымб.) # [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (<span style="color: #909090;">22945 сымб. → </span>32123 сымб.) # [[Амстэрдам]] (<span style="color: #909090;">22964 сымб. → </span>32150 сымб.) # [[Токіё]] (<span style="color: #909090;">23081 сымб. → </span>32313 сымб.) # [[Калката]] (<span style="color: #909090;">23084 сымб. → </span>32318 сымб.) # [[Мартын Лютэр Кінг]] (<span style="color: #909090;">23098 сымб. → </span>32337 сымб.) # [[Мартын Лютэр]] (<span style="color: #909090;">23104 сымб. → </span>32346 сымб.) # [[Старажытны Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">23186 сымб. → </span>32460 сымб.) # [[Анатомія]] (<span style="color: #909090;">23243 сымб. → </span>32540 сымб.) # [[Дэлі]] (<span style="color: #909090;">23254 сымб. → </span>32556 сымб.) # [[Антарктыда]] (<span style="color: #909090;">23271 сымб. → </span>32579 сымб.) # [[Антон Чэхаў]] (<span style="color: #909090;">23280 сымб. → </span>32592 сымб.) # [[Бангкок]] (<span style="color: #909090;">23308 сымб. → </span>32631 сымб.) # [[Ісак Ньютан]] (<span style="color: #909090;">23318 сымб. → </span>32645 сымб.) # [[Джакарта]] (<span style="color: #909090;">23323 сымб. → </span>32652 сымб.) # [[Тайлянд]] (<span style="color: #909090;">23337 сымб. → </span>32672 сымб.) # [[Бізантыйская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">23370 сымб. → </span>32718 сымб.) # [[Партугалія]] (<span style="color: #909090;">23377 сымб. → </span>32728 сымб.) # [[Багата]] (<span style="color: #909090;">23410 сымб. → </span>32774 сымб.) # [[Эрвін Шрэдынгер]] (<span style="color: #909090;">23411 сымб. → </span>32775 сымб.) # [[Расейская мова]] (<span style="color: #909090;">23565 сымб. → </span>32991 сымб.) # [[Ватыкан]] (<span style="color: #909090;">23572 сымб. → </span>33001 сымб.) # [[Дынастыя Мін]] (<span style="color: #909090;">23580 сымб. → </span>33012 сымб.) # [[Ўільям Шэксьпір]] (<span style="color: #909090;">23591 сымб. → </span>33027 сымб.) # [[Мэксыка]] (<span style="color: #909090;">23598 сымб. → </span>33037 сымб.) # [[Мальер]] (<span style="color: #909090;">23651 сымб. → </span>33111 сымб.) # [[Пэкін]] (<span style="color: #909090;">23666 сымб. → </span>33132 сымб.) # [[Дамаск]] (<span style="color: #909090;">23676 сымб. → </span>33146 сымб.) # [[Аргентына]] (<span style="color: #909090;">23834 сымб. → </span>33368 сымб.) # [[Старажытная Грэцыя]] (<span style="color: #909090;">23896 сымб. → </span>33454 сымб.) # [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (<span style="color: #909090;">23983 сымб. → </span>33576 сымб.) # [[Найробі]] (<span style="color: #909090;">23996 сымб. → </span>33594 сымб.) # [[Мост]] (<span style="color: #909090;">24003 сымб. → </span>33604 сымб.) # [[Ангельская мова]] (<span style="color: #909090;">24025 сымб. → </span>33635 сымб.) # [[Сан-Паўлу]] (<span style="color: #909090;">24028 сымб. → </span>33639 сымб.) # [[Вальтэр]] (<span style="color: #909090;">24047 сымб. → </span>33666 сымб.) # [[Лос-Анджэлес]] (<span style="color: #909090;">24100 сымб. → </span>33740 сымб.) # [[Першая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">24122 сымб. → </span>33771 сымб.) # [[Сальвадор Далі]] (<span style="color: #909090;">24137 сымб. → </span>33792 сымб.) # [[Мэхіка]] (<span style="color: #909090;">24321 сымб. → </span>34049 сымб.) # [[Турэччына]] (<span style="color: #909090;">24367 сымб. → </span>34114 сымб.) # [[Будызм]] (<span style="color: #909090;">24434 сымб. → </span>34208 сымб.) # [[Эўропа]] (<span style="color: #909090;">24498 сымб. → </span>34297 сымб.) # [[Банан (плод)]] (<span style="color: #909090;">24555 сымб. → </span>34377 сымб.) # [[Рэспубліка Карэя]] (<span style="color: #909090;">24599 сымб. → </span>34439 сымб.) # [[Чжэн Хэ]] (<span style="color: #909090;">24600 сымб. → </span>34440 сымб.) # [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (<span style="color: #909090;">24647 сымб. → </span>34506 сымб.) # [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (<span style="color: #909090;">24650 сымб. → </span>34510 сымб.) # [[Мікелянджэлё]] (<span style="color: #909090;">24652 сымб. → </span>34513 сымб.) # [[Біялёгія]] (<span style="color: #909090;">24688 сымб. → </span>34563 сымб.) # [[Бялкі]] (<span style="color: #909090;">24765 сымб. → </span>34671 сымб.) # [[Аўтамабіль]] (<span style="color: #909090;">24802 сымб. → </span>34723 сымб.) # [[Індыя]] (<span style="color: #909090;">25039 сымб. → </span>35055 сымб.) # [[Мэка]] (<span style="color: #909090;">25148 сымб. → </span>35207 сымб.) # [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (<span style="color: #909090;">25391 сымб. → </span>35547 сымб.) # [[Карабель]] (<span style="color: #909090;">25428 сымб. → </span>35599 сымб.) # [[Зараастрызм]] (<span style="color: #909090;">25469 сымб. → </span>35657 сымб.) # [[Майкл Джэксан]] (<span style="color: #909090;">25479 сымб. → </span>35671 сымб.) # [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (<span style="color: #909090;">25547 сымб. → </span>35766 сымб.) # [[Эгіпет]] (<span style="color: #909090;">25596 сымб. → </span>35834 сымб.) # [[Тлен]] (<span style="color: #909090;">25773 сымб. → </span>36082 сымб.) # [[Парыж]] (<span style="color: #909090;">25916 сымб. → </span>36282 сымб.) # [[Антоніё Вівальдзі]] (<span style="color: #909090;">26135 сымб. → </span>36589 сымб.) # [[Тэгеран]] (<span style="color: #909090;">26267 сымб. → </span>36774 сымб.) # [[Рым]] (<span style="color: #909090;">26877 сымб. → </span>37628 сымб.) # [[Кітай]] (<span style="color: #909090;">26885 сымб. → </span>37639 сымб.) # [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (<span style="color: #909090;">26975 сымб. → </span>37765 сымб.) # [[Альбэрт Айнштайн]] (<span style="color: #909090;">26993 сымб. → </span>37790 сымб.) # [[Нігерыя]] (<span style="color: #909090;">27134 сымб. → </span>37988 сымб.) # [[Буэнас-Айрэс]] (<span style="color: #909090;">27404 сымб. → </span>38366 сымб.) # [[Швайцарыя]] (<span style="color: #909090;">27604 сымб. → </span>38646 сымб.) # [[Вашку да Гама]] (<span style="color: #909090;">27703 сымб. → </span>38784 сымб.) # [[Нью-Ёрк]] (<span style="color: #909090;">27951 сымб. → </span>39131 сымб.) # [[Жан-Жак Русо]] (<span style="color: #909090;">28053 сымб. → </span>39274 сымб.) # [[Нямеччына]] (<span style="color: #909090;">28139 сымб. → </span>39395 сымб.) # [[Судан]] (<span style="color: #909090;">29091 сымб. → </span>40727 сымб.) # [[Паўночная Амэрыка]] (<span style="color: #909090;">29316 сымб. → </span>41042 сымб.) # [[Бульба]] (<span style="color: #909090;">30496 сымб. → </span>42694 сымб.) # [[Гішпанія]] (<span style="color: #909090;">31064 сымб. → </span>43490 сымб.) # [[Аляксандар Пушкін]] (<span style="color: #909090;">31506 сымб. → </span>44108 сымб.) # [[Энрыка Фэрмі]] (<span style="color: #909090;">31606 сымб. → </span>44248 сымб.) # [[Эўрапейскі Зьвяз]] (<span style="color: #909090;">31650 сымб. → </span>44310 сымб.) # [[Санкт-Пецярбург]] (<span style="color: #909090;">31768 сымб. → </span>44475 сымб.) # [[The Beatles]] (<span style="color: #909090;">31828 сымб. → </span>44559 сымб.) # [[Дубай]] (<span style="color: #909090;">32164 сымб. → </span>45030 сымб.) # [[Цягліцы]] (<span style="color: #909090;">32174 сымб. → </span>45044 сымб.) # [[Чынгісхан]] (<span style="color: #909090;">32950 сымб. → </span>46130 сымб.) # [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (<span style="color: #909090;">33045 сымб. → </span>46263 сымб.) # [[Масква]] (<span style="color: #909090;">33890 сымб. → </span>47446 сымб.) # [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (<span style="color: #909090;">34027 сымб. → </span>47638 сымб.) # [[Эйфэлева вежа]] (<span style="color: #909090;">34690 сымб. → </span>48566 сымб.) # [[Афрыка]] (<span style="color: #909090;">35133 сымб. → </span>49186 сымб.) # [[Кір II]] (<span style="color: #909090;">35642 сымб. → </span>49899 сымб.) # [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (<span style="color: #909090;">35838 сымб. → </span>50173 сымб.) # [[Стамбул]] (<span style="color: #909090;">36149 сымб. → </span>50609 сымб.) # [[Ісус Хрыстос]] (<span style="color: #909090;">36498 сымб. → </span>51097 сымб.) # [[Нікола Тэсла]] (<span style="color: #909090;">36571 сымб. → </span>51199 сымб.) # [[Францыя]] (<span style="color: #909090;">37395 сымб. → </span>52353 сымб.) # [[Глябальнае пацяпленьне]] (<span style="color: #909090;">37689 сымб. → </span>52765 сымб.) # [[Ганконг]] (<span style="color: #909090;">38289 сымб. → </span>53605 сымб.) # [[Калізэй]] (<span style="color: #909090;">38926 сымб. → </span>54496 сымб.) # [[Сусьветны банк]] (<span style="color: #909090;">41549 сымб. → </span>58169 сымб.) # [[Расея]] (<span style="color: #909090;">44065 сымб. → </span>61691 сымб.) # [[Рэмбрант]] (<span style="color: #909090;">44369 сымб. → </span>62117 сымб.) # [[Канада]] (<span style="color: #909090;">46867 сымб. → </span>65614 сымб.) # [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (<span style="color: #909090;">49352 сымб. → </span>69093 сымб.) # [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (<span style="color: #909090;">51268 сымб. → </span>71775 сымб.) # [[Шахматы]] (<span style="color: #909090;">52535 сымб. → </span>73549 сымб.) # [[Бэрлін]] (<span style="color: #909090;">53872 сымб. → </span>75421 сымб.) # [[Напалеон I Банапарт]] (<span style="color: #909090;">54321 сымб. → </span>76049 сымб.) # [[Італія]] (<span style="color: #909090;">54997 сымб. → </span>76996 сымб.) # [[Альжыр]] (<span style="color: #909090;">55897 сымб. → </span>78256 сымб.) # [[Рэфармацыя]] (<span style="color: #909090;">57521 сымб. → </span>80529 сымб.) # [[Аляксандар Македонскі]] (<span style="color: #909090;">63234 сымб. → </span>88528 сымб.) # [[Вялікабрытанія]] (<span style="color: #909090;">63309 сымб. → </span>88633 сымб.) # [[Украіна]] (<span style="color: #909090;">63810 сымб. → </span>89334 сымб.) # [[Лёндан]] (<span style="color: #909090;">70448 сымб. → </span>98627 сымб.) # [[Пётар I]] (<span style="color: #909090;">72172 сымб. → </span>101041 сымб.) # [[Другая сусьветная вайна]] (<span style="color: #909090;">75044 сымб. → </span>105062 сымб.) # [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (<span style="color: #909090;">79371 сымб. → </span>111119 сымб.) # [[Цягнік]] (<span style="color: #909090;">100969 сымб. → </span>141357 сымб.) jbcy6t6fgwfz94xz46lsg6crheats9m Валеры Іваноў 0 94286 2332855 2247752 2022-08-16T19:08:05Z Stary Jolup 145 зьнялі з пасады wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі Прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі Прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] h52uxj0k1vemtovxv54okmkej6bqyhk 2332856 2332855 2022-08-16T19:14:28Z Stary Jolup 145 /* Жыцьцяпіс */ wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] nulmi8q5rvmn1z1gnl9lcwbipc0hxj8 2332857 2332856 2022-08-16T19:15:28Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] 24n3m4chrot0hfzx52m3ia4duzqn5cz 2332858 2332857 2022-08-16T19:18:29Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] iq131960jvdasee4t4saw9qil15lhmj 2332861 2332858 2022-08-16T19:25:50Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] onyd56l4eb4rrdovpdmio3toofwufv6 2332872 2332861 2022-08-16T19:36:51Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[8 ліпеня]] [[2021]] |канец_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[25 ліпеня]] [[2013]] |канец_тэрміну2 = [[8 ліпеня]] [[2021]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[28 сьнежня]] [[2010]] |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1955]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў [[1955]] годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021-2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|"Беларуская калійная кампанія"]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Клімавіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1955 годзе]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] lh8j7iayxc3ozvrl0vzcecf7vakyngc 2333008 2332872 2022-08-17T09:37:17Z Taravyvan Adijene 1924 − 5 катэгорыяў; ±[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]→[[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Іваноў}} {{Палітык |імя = Валеры Іваноў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 8 ліпеня 2021 |канец_тэрміну = 16 жніўня 2022 |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Віктар Шэйман]] |наступнік = [[Юры Назараў]] |пасада2 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 25 ліпеня 2013 |канец_тэрміну2 = 8 ліпеня 2021 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = 28 сьнежня 2010 |канец_тэрміну3 = люты 2012 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |жонка = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Вале́ры Мікала́евіч Івано́ў''' (нарадзіўся ў 1955 годзе, в. [[Папехінка]] [[Клімавіцкі раён|Клімавіцкага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]) — беларускі дзяржаўны дзяяч, намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2010—2012), намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]], кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (2021—2022). == Жыцьцяпіс == У 1973 годзе скончыў Клімавіцкі саўгас-тэхнікум. Працаваў галоўным [[заатэхніка]]м, старшынём [[калгас]]у «Кастрычнік», старшынём калгасаў імя Дзімітрава [[Круглянскі раён|Круглянскага раёну]], «Рассвет» імя К. П. Арлоўскага [[Кіраўскі раён|Кіраўскага раёну]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]. У [[1983]] годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію]], у [[1992]] — [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], у [[2006]] — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Беларусі]]. [[1987]]—[[1997]] — першы намесьнік старшыні Круглянскага райвыканкаму. [[2002]]—[[2004]] — старшыня Кіраўскага, [[2004]]—[[2008]] — Шклоўскага райвыканкамаў. Дэпутат Палаты прадстаўнікоў 2 і 3 скліканьняў, намесьнік старшыні [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|ПП НС РБ]] 4 скліканьня ([[2008]]—[[2010]]). [[25 траўня]] [[2010]] — [[28 сьнежня]] [[2010]] — першы намесьнік старшыні [[Менская вобласьць|Менскага]] аблвыканкаму. [[28 сьнежня]] [[2010]]<ref>Валеры Іваноў прызначаны намесьнікам прэм’ер-міністра Беларусі // «[[Звязда]]» №254 (26862) 29 сьнежня 2010</ref> да лютага 2012 году — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі, курыраваў пытаньні сельскай гаспадаркі<ref>[https://web.archive.org/web/20120508222639/http://news.tut.by/economics/277495.html Валерий Иванов получил пост главы Белорусской калийной компании] 5 марта 2012 [[TUT.BY]]</ref>. 28 лютага прызначаны дырэктарам [[Закрытае акцыянэрнае таварыства|Закрытага акцыянэрнага таварыства]] [[Беларуская калійная кампанія|«Беларуская калійная кампанія»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120705010146/http://news.tut.by/economics/276566.html Лукашенко благословил вице-премьера Иванова на должность главы БКК] 28 февраля 2012 TUT.BY</ref>. У кастрычніку 2012 абраны сябрам [[СР НС РБ|Савету Рэспублікі]] 5 скліканьня ад Магілёўскай вобласьці. Са сьнежня 2013 году да ліпеня 2021 года зьяўляўся старшынёй праўленьня Беларускага рэспубліканскага саюза спажывецкіх таварыстваў. 8 ліпеня 2021 года прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-naznachyu-valeryja-ivanova-kiraunikom-sprau-prezidenta-belarusi-101733-2021/</ref>. 18 жніўня 2022 году зьняты з пасады па асабістаму жаданьню ў сувязі са станам здароўя<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. Жанаты, мае двох дзяцей. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэнам Пашаны]], мэдалём «[[За працоўныя адзнакі]]», Ганаровай граматай [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парлямэнцкага сходу [[Саюз Беларусі й Расеі|Саюзу Беларусі й Расеі]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://who.bdg.by/obj.php?&kod=831 Старонка на праекце «Хто ёсьць хто ў Рэспубліцы Беларусь»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іваноў, Валеры Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Палітыкі мясцовага кіраваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 4-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] iw617qkcamlq1q1i203jlp28ifqz8e0 Лаўры Крыстыян Рэландэр 0 95841 2332821 1970672 2022-08-16T13:15:56Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Лаўры Крыстыян Рэландэр |выява = Relander LC.jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = прэзыдэнт Фінляндыі |пачатак_тэрміну = 2 сакавіка 1925 |канец_тэрміну = сакавік 1931 |прэм’ер-міністар = |папярэднік = [[Каарла Юха Стольбэрг]] |наступнік = [[Пэр Эвінд Сьвінгувуд]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |пасада4 = |пачатак_тэрміну4 = |канец_тэрміну4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |пасада5 = |пачатак_тэрміну5 = |канец_тэрміну5 = |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм’ер-міністар5 = |прэзыдэнт5 = |пасада6 = |пачатак_тэрміну6 = |канец_тэрміну6 = |папярэднік6 = |наступнік6 = |прэм’ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |дата_нараджэньня = |месца_нараджэньня = |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = Аграрны саюз |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = |Commons = }} '''Лаўры Крыстыян Рэландэр''' ({{мова-fi|Lauri Kristian}}, народжаны. '''Ларс Крыстыян Рэландэр''', {{мова-sv|Lars Kristian Relander}}; {{Нарадзіўся|31|5|1883}}, Куркіёкі — {{Памёр|9|2|1942}}, [[Хэльсынкі]]) — другі прэзыдэнт Фінляндыі (1925—1931) ад партыі Аграрны саюз. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крыстыян, Лаўры}} [[Катэгорыя:Фінскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Фінляндыі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Хэльсынкі]] 26rvy3od82wgmnel4lt3dge27ovb95l Бафінава Зямля 0 96598 2332812 1938457 2022-08-16T13:06:20Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Востраў |Назва = Бафінава Зямля |Мапа = |Месца = [[Канадзкі арктычны архіпэляг]] |Шырата_паўшар’е = паўночнае |Шырата_градусаў = 69 |Шырата_хвілінаў = 00 |Шырата_сэкундаў = 00 |Даўгата_паўшар’е = заходняе |Даўгата_градусаў = 72 |Даўгата_хвілінаў = 00 |Даўгата_сэкундаў = 00 |Плошча = 507 451 |Вышыня = |Краіна = Канада |Сьцяг = [[Канада]] |Вобласьць = [[Паўночная Канада]] |Насельніцтва = 11 000 чал. |Год = 2007 |Выява = Baffin Island, Canada.svg |Памер = 300 |Подпіс = }} [[Файл:Baffinisland.png|значак|Бафінава Зямля на мапе правінцыі Нунавут]] [[Файл:Wfm baffin island.jpg|значак|Бафінава Зямля — выгляд з космасу]] '''Ба́фінава Зямля́''' ({{Мова-en|Baffin Island}}, {{Мова-iu|ᕿᑭᖅᑖᓗᒃ, Qikiqtaaluk}}) — [[поўнач|паўночны]] [[Канада|канадзкая]] [[востраў]] правінцыі [[Нунавут]] ([[Канадзкі арктычны архіпэляг]]). Бафінава Зямля — найбуйнейшы востраў [[Канада|Канады]] і пяты ў сьвеце па плошчы (507 451 км²), але з-за жорсткіх умоваў на ім жывуць толькі больш за 11 тыс. чалавек (2004). [[Катэгорыя:Бафінава Зямля| ]] 9w5xbg77q1hwgn58pq36tvcu1dip3dq Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія 0 98586 2333046 2066954 2022-08-17T11:54:03Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]] у [[Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki '''Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія''' ({{мова-it|Friuli-Venezia Giulia}}, {{мова-vec|Friułi-Venezsia Julia}}, {{мова-fur|Friûl-Vignesie Julie}}) — адміністрацыйны рэгіён у [[Італія|Італіі]]. Мае пашыраныя паўнамоцтвы (нароўні з наступнымі аўтаномнымі рэгіёнамі Італіі: [[Сардынія]], [[Сыцылія]], [[Трэнтына-Альта-Адыджэ]], [[Вальле-д’Аоста]]) у сувязі з наяўнасьцю этнічных меншасьцяў і асаблівасьцямі гістарычнага разьвіцьця. Адміністрацыйны цэнтар — [[Трыест]]. == Вонкавыя спасылкі == {{Commonscat|Friuli-Venezia Giulia}} {{Рэгіёны Італіі}} {{Парады артыкулу|кароткі артыкул|няма крыніцаў|няма каардынатаў|няма выяваў}} [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія| ]] ew8od4oimb42ifcu9fifuoprmnegm09 2333048 2333046 2022-08-17T11:54:55Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]-картка, [[ВП:СТРАЗ]] wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія''' ({{мова-it|Friuli-Venezia Giulia}}, {{мова-vec|Friułi-Venezsia Julia}}, {{мова-fur|Friûl-Vignesie Julie}}) — адміністрацыйны рэгіён у [[Італія|Італіі]]. Мае пашыраныя паўнамоцтвы (нароўні з наступнымі аўтаномнымі рэгіёнамі Італіі: [[Сардынія]], [[Сыцылія]], [[Трэнтына-Альта-Адыджэ]], [[Вальле-д’Аоста]]) у сувязі з наяўнасьцю этнічных меншасьцяў і асаблівасьцямі гістарычнага разьвіцьця. Адміністрацыйны цэнтар — [[Трыест]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Рэгіёны Італіі}} {{Парады артыкулу|кароткі артыкул|няма крыніцаў|няма каардынатаў|няма выяваў}} [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія| ]] etat4dzcf14ggquek59umqyqwul9q78 2333055 2333048 2022-08-17T11:58:00Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]]; дададзеная [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія''' ({{мова-it|Friuli-Venezia Giulia}}, {{мова-vec|Friułi-Venezsia Julia}}, {{мова-fur|Friûl-Vignesie Julie}}) — адміністрацыйны рэгіён у [[Італія|Італіі]]. Мае пашыраныя паўнамоцтвы (нароўні з наступнымі аўтаномнымі рэгіёнамі Італіі: [[Сардынія]], [[Сыцылія]], [[Трэнтына-Альта-Адыджэ]], [[Вальле-д’Аоста]]) у сувязі з наяўнасьцю этнічных меншасьцяў і асаблівасьцямі гістарычнага разьвіцьця. Адміністрацыйны цэнтар — [[Трыест]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Рэгіёны Італіі}} {{Парады артыкулу|кароткі артыкул|няма крыніцаў|няма каардынатаў|няма выяваў}} [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія| ]] 2lhoevz843ci8lisd75amqophrahz4r Шаблён:Рэгіёны Італіі 10 98591 2333049 1707971 2022-08-17T11:55:51Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], выпраўленьне спасылкі wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Рэгіёны Італіі |кляса_карткі = hlist |стыль_загалоўка = background: {{Колер|Італія}} |назва = [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Італіі|Рэгіёны Італіі]] |сьпіс1 = * [[Абруцца]] * [[Апулія]] * [[Базыліката]] * [[Вальле-д’Аоста]] * [[Вэнэта]] * [[Калябрыя]] * [[Кампанія (рэгіён)|Кампанія]] * [[Лігурыя]] * [[Лямбардыя]] * [[Ляцыё]] * [[Малізэ]] * [[Марке]] * [[П’емонт]] * [[Сардынія]] * [[Сыцылія]] * [[Таскана]] * [[Трэнтына-Альта Адыджэ]] * [[Умбрыя]] * [[Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] * [[Эмілія-Раманьня]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Геаграфія Эўропы]] </noinclude> 9kz4bkc76merseusyj9n808tcq96cnv Занджан (астан) 0 102306 2332830 2143388 2022-08-16T13:29:34Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка}} '''Занджа́н''' ({{мова-fa|زنجان}} — ''Zanjân'', {{мова-az|Zəncan}}) — адзін з трыццаці [[астан]]аў [[Іран]]у. Разьмешчаны на паўночным-захадзе краіны. Плошча — 21 773 км², насельніцтва — 1 057 461 чалавек (2006 год). Адна з чатырох правінцыяў [[Іранскі Азэрбайджан|Іранскага Азэрбайджана]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[Занджан]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Іран}} {{Астаны Ірану}} l7yv9xvm3znnid6s0xtkju2jt81k60h Катэгорыя:Нунавут 14 102419 2332815 1938464 2022-08-16T13:08:23Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Тэрыторыі Канады]] 4hy86cza946voxoaka1sgtygbxehmou Катэгорыя:Бафінава Зямля 14 102423 2332813 1938461 2022-08-16T13:07:07Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Геаграфія Нунавуту]] [[Катэгорыя:Астравы Канадзкага Арктычнага архіпэлягу]] e6rr1961uwrhx16tabtl9dri73k6mqo Катэгорыя:Геаграфія Нунавуту 14 102426 2332814 1938462 2022-08-16T13:07:43Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нунавут}} [[Катэгорыя:Нунавут|Геаграфія]] [[Катэгорыя:Геаграфія Паўночнай Канады]] [[Катэгорыя:Геаграфія Канады па правінцыях і тэрыторыях]] eadkjrs4ud7diptk1or149b6ru8gmux Адам Завадзкі 0 103411 2332835 1711327 2022-08-16T14:10:38Z W 11741 +[[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] wikitext text/x-wiki '''Адам Завадзкі''' (нар. 1814) — віленскі выдавец. З А. Завадзкім супрацоўнічаў [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], у 1846 годзе ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Друкарня Завадзкіх|выдавецтве Завадзкіх|lt|Zavadskio spaustuvė}} выйшла яго першая кніга «Сялянка». З А. Завадзкім ліставаўся [[Марцін Асорыя-Цяплінскі]] наконт выданьня «Snopka Nadniemeńskiego» і збору сваіх твораў, але пляны не ажыцьцявіліся з-за сьмерці пісьменьніка. У 1849—1851 роках у друкарні Завадзкіх выйшлі 18 нумароў часопісу «[[Athenaeum]]». Жонка А. Завадзкага — [[Вінцэнта Завадзкая]] — аўтарка папулярнай кулінарнай кнігі «[[Літоўская кухарка]]» (''Kucharka litewska…'', Вільня, 1854). == Літаратура == * Turkowski, T. Archiwum księgarni Zawadzkich w Wilnie. Warszawa, 1932. * Turkowski, T. Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi z Archiwum Drukarni i Księgarni J. Zawadzkiego w Wilnie z lat 1805—1865. Wilno, 1935—1937, t. 1-3. {{Накід:Чалавек}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкі, Адам}} [[Катэгорыя:Выдавецкая справа]] cd95hw496j3bxkrj1fk1ory5jt5wmwe 2332993 2332835 2022-08-17T09:21:55Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблёны]] wikitext text/x-wiki {{Асоба}} {{Цёзкі}} '''Адам Зава́дзкі''' (1814—1875) — віленскі выдавец. З А. Завадзкім супрацоўнічаў [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], у 1846 годзе ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Друкарня Завадзкіх|выдавецтве Завадзкіх|lt|Zavadskio spaustuvė}} выйшла яго першая кніга «Сялянка». З А. Завадзкім ліставаўся [[Марцін Асорыя-Цяплінскі]] наконт выданьня «Snopka Nadniemeńskiego» і збору сваіх твораў, але пляны не ажыцьцявіліся з-за сьмерці пісьменьніка. У 1849—1851 роках у друкарні Завадзкіх выйшлі 18 нумароў часопісу «[[Athenaeum]]». Жонка А. Завадзкага — [[Вінцэнта Завадзкая]] — аўтарка папулярнай кулінарнай кнігі «[[Літоўская кухарка]]» (''Kucharka litewska…'', Вільня, 1854). == Літаратура == * Turkowski, T. Archiwum księgarni Zawadzkich w Wilnie. Warszawa, 1932. * Turkowski, T. Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi z Archiwum Drukarni i Księgarni J. Zawadzkiego w Wilnie z lat 1805—1865. Wilno, 1935—1937, t. 1-3. {{Накід:Чалавек}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкі, Адам}} [[Катэгорыя:Выдавецкая справа]] qyz6hf5k2m47z80uj5wgv9cisfgi2t5 Вінцэнта Завадзкая 0 103412 2332836 2276715 2022-08-16T14:11:24Z W 11741 +Унутраная спасылка wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца |Імя = Вінцэнта Завадзкая |Арыгінал імя = Wincenta Zawadzka |Партрэт = Graves of the Zawadzki Family.JPG |Памер = |Апісаньне = Магілы сям’і Завадзкіх на [[Антокальскія могілкі|Антокалі]] ([[Вільня]]) |Імя пры нараджэньні = Вінцэнта Жаўкоўская |Псэўданімы = W.A.L.Z. |Дата нараджэньня = |Месца нараджэньня = |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Род дзейнасьці = пісьменьніца |Гады актыўнасьці = |Кірунак = |Жанр = |Мова = польская |Мова2 = |Дэбют = |Значныя творы = «[[Літоўская кухарка]]» (1854) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = pl:s:Autor:Wincenta Zawadzka |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} '''Вінцэ́нта (Вінцэнтына, Вінцэнціна) Зава́дзкая з Жаўко́ўскіх'''<ref name = "Odyniec">{{Кніга|аўтар = |імя = Wacław|прозьвішча = Odyniec|частка = Przedmowa|загаловак = Kucharka litewska|арыгінал = |спасылка = |адказны = Wincenta Zawadzka|выданьне = |месца = Olsztyn|выдавецтва = Wydawnictwo Pojezierze|год = 1985|том = |старонкі = V—XI|старонак = |сэрыя = |isbn = 83-7002-253-7|наклад = }}</ref> ({{Мова-pl|Wincenta Zawadzka z domu Żółkowska}}; псэўданім: ''W.A.L.Z.''; {{Каля}} 1824 — 27 жніўня 1894<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Słownik pseudonimów pisarzy polskich. XV w. — 1970|арыгінал = |спасылка = |адказны = Edmund Jankowski (red.)|выданьне = |месца = Wrocław|выдавецтва = Zakład Narodowy im. Ossolińskich|год = 1996|том = 4: A-Ż. Nazwiska|старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 83-04-04329-7|наклад = }}</ref>) — аўтарка папулярнай [[Кулінарная кніга|кулінарнай кнігі]] «[[Літоўская кухарка]]» (''Kucharka litewska…'', Вільня, 1854), якая вытрымала каля 15 перавыданьняў на працягу 60 гадоў. Жонка віленскага выдаўца [[Адам Завадзкі|Адама Завадзкага]]. == Жыцьцяпіс == Дачка віленскага друкара і кнігара Аляксандра Жалкоўскага. У 1843 року выйшла за выдаўца [[Адам Завадзкі|Адама Завадзкага]]<ref>{{Кніга|аўтар = |імя = Radosław|прозьвішча = Cybulski|частка = |загаловак = Józef Zawadzki — księgarz, drukarz, wydawca|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Wrocław|выдавецтва = Ossolineum|год = 1972|том = |старонкі = 235|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Рэдагавала «[[Літоўская гаспадыня|Гаспадыню літоўскую]]» [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]]<ref name = "Odyniec"/>. У 1843 року ў Вільні выдала ўласную кнігу «Kucharka litewska» пад псэўданімам ''W.A.L.Z.'' == Глядзіце таксама == * [[Ганна Цюндзявіцкая]] * [[Ян Шытлер]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Odyniec Wacław. Przedmowa // Wincenta Zawadzka. Kucharka litewska. — Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1985, ss. V—XI. {{ISBN|83-7002-253-7}} == Вонкавыя спасылкі == {{ВікіКрыніцы-мова|pl|Autor:Wincenta Zawadzka|Вінцэнта Завадзкая}} * [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=16060&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=en Скан кнігі «Kucharka litewska…»]. Przez W.A. Zawadzka. Wyd. XI popr. i pomnozone. Wilno 1913. Druk. J.Zawadzkiego. {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкая, Вінцэнта}} [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Аўтаркі кулінарных кнігаў]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Польская кухня]] [[Катэгорыя:Польскамоўныя пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Літаратаркі XIX стагодзьдзя]] bqymi9ijb4csty8pl1m6kkqzqozghgx 2332970 2332836 2022-08-17T08:37:25Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца |Імя = Вінцэнта Завадзкая |Арыгінал імя = Wincenta Zawadzka |Партрэт = Graves of the Zawadzki Family.JPG |Памер = |Апісаньне = Магілы сям’і Завадзкіх на [[Антокальскія могілкі|Антокалі]] ([[Вільня]]) |Імя пры нараджэньні = Вінцэнта Жаўкоўская |Псэўданімы = W.A.L.Z. |Дата нараджэньня = |Месца нараджэньня = |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Род дзейнасьці = пісьменьніца |Гады актыўнасьці = |Кірунак = |Жанр = |Мова = польская |Мова2 = |Дэбют = |Значныя творы = «[[Літоўская кухарка]]» (1854) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = pl:s:Autor:Wincenta Zawadzka |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = }} {{Цёзкі}} '''Вінцэ́нта (Вінцэнтына, Вінцэнціна) Зава́дзкая з Жаўко́ўскіх'''<ref name = "Odyniec">{{Кніга|аўтар = |імя = Wacław|прозьвішча = Odyniec|частка = Przedmowa|загаловак = Kucharka litewska|арыгінал = |спасылка = |адказны = Wincenta Zawadzka|выданьне = |месца = Olsztyn|выдавецтва = Wydawnictwo Pojezierze|год = 1985|том = |старонкі = V—XI|старонак = |сэрыя = |isbn = 83-7002-253-7|наклад = }}</ref> ({{Мова-pl|Wincenta Zawadzka z domu Żółkowska}}; псэўданім: ''W.A.L.Z.''; {{Каля}} 1824 — 27 жніўня 1894<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Słownik pseudonimów pisarzy polskich. XV w. — 1970|арыгінал = |спасылка = |адказны = Edmund Jankowski (red.)|выданьне = |месца = Wrocław|выдавецтва = Zakład Narodowy im. Ossolińskich|год = 1996|том = 4: A-Ż. Nazwiska|старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 83-04-04329-7|наклад = }}</ref>) — аўтарка папулярнай [[Кулінарная кніга|кулінарнай кнігі]] «[[Літоўская кухарка]]» (''Kucharka litewska…'', Вільня, 1854), якая вытрымала каля 15 перавыданьняў на працягу 60 гадоў. Жонка віленскага выдаўца [[Адам Завадзкі|Адама Завадзкага]]. == Жыцьцяпіс == Дачка віленскага друкара і кнігара Аляксандра Жалкоўскага. У 1843 року выйшла за выдаўца [[Адам Завадзкі|Адама Завадзкага]]<ref>{{Кніга|аўтар = |імя = Radosław|прозьвішча = Cybulski|частка = |загаловак = Józef Zawadzki — księgarz, drukarz, wydawca|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Wrocław|выдавецтва = Ossolineum|год = 1972|том = |старонкі = 235|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Рэдагавала «[[Літоўская гаспадыня|Гаспадыню літоўскую]]» [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]]<ref name = "Odyniec"/>. У 1843 року ў Вільні выдала ўласную кнігу «Kucharka litewska» пад псэўданімам ''W.A.L.Z.'' == Глядзіце таксама == * [[Ганна Цюндзявіцкая]] * [[Ян Шытлер]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Odyniec Wacław. Przedmowa // Wincenta Zawadzka. Kucharka litewska. — Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1985, ss. V—XI. {{ISBN|83-7002-253-7}} == Вонкавыя спасылкі == {{ВікіКрыніцы-мова|pl|Autor:Wincenta Zawadzka|Вінцэнта Завадзкая}} * [http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=16060&from=&from=generalsearch&dirids=1&lang=en Скан кнігі «Kucharka litewska…»]. Przez W.A. Zawadzka. Wyd. XI popr. i pomnozone. Wilno 1913. Druk. J.Zawadzkiego. {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкая, Вінцэнта}} [[Катэгорыя:Асобы Вільні]] [[Катэгорыя:Аўтаркі кулінарных кнігаў]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Польская кухня]] [[Катэгорыя:Польскамоўныя пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Літаратаркі XIX стагодзьдзя]] 9myc3wlqb8bfli7i5deyezrwu49j6bv Шаблён:Кіраўнікі Польшчы 10 107584 2332990 2207627 2022-08-17T08:49:07Z Taravyvan Adijene 1924 выпраўленьне спасылкі wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Кіраўнікі Польшчы |назва = {{Сьцяг Польшчы|20пкс}} Кіраўнікі Польшчы (з 1918) |кляса_карткі = hlist |верх = |стыль_групаў = |стыль_сьпісаў = background: #FAFAFA; padding:0.25em 0.4em; text-align: left; |стыль_цотных_сьпісаў = |стыль_няцотных_сьпісаў = |выява = [[Файл:Flag of the President of Poland.svg|70пкс|Сьцяг прэзыдэнта Польшчы]] |стыль_калёнкі_выявы = |група_інфармацыі1 = [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польская Рэспубліка]]<br>(1918—1939) |сьпіс1 = * [[Юзэф Пілсудзкі]] (1918—1922) * [[Габрыель Нарутовіч]] (1922—1922) * <small>[[Мацей Ратай]] (1922, в. а.)</small> * [[Станіслаў Вайцехоўскі]] (1922—1926) * <small>[[Мацей Ратай]] (1926, в. а.)</small> * [[Ігнацы Масьціцкі]] (1926—1939) |група_інфармацыі2 = [[Урад Польшчы ў выгнаньні|Урад у выгнаньні]]<br>(1939—1990) |сьпіс2 = * [[Уладзіслаў Рачкевіч]] (1939—1947) * [[Аўгуст Залескі]] (1947—1972) * [[Станіслаў Астроўскі]] (1972—1979) * [[Эдвард Рачынскі]] (1979—1986) * [[Казімеж Сабат]] (1986—1989) * [[Рышард Качароўскі]] (1989—1990) |група_інфармацыі3 = [[Польская Народная Рэспубліка]]<br>(1944—1989) |сьпіс3 = * [[Баляслаў Берут]] (1944—1952) * [[Аляксандар Завадзкі (палітык)|Аляксандар Завадзкі]] (1952—1964) * [[Эдвард Охаб]] (1964—1968) * [[Марыян Спыхальскі]] (1968—1970) * [[Юзэф Цыранкевіч]] (1970—1972) * [[Генрык Яблонскі]] (1972—1985) * [[Войцех Ярузэльскі]] (1985—1989) |група_інфармацыі4 = [[Польшча|Польская Рэспубліка]]<br>(ад 1989) |сьпіс4 = * [[Войцех Ярузэльскі]] (1989—1990) * [[Лех Валэнса]] (1990—1995) * [[Аляксандар Квасьнеўскі]] (1995—2005) * [[Лех Качынскі]] (2005—2010) * <small>[[Браніслаў Камароўскі]] (2010, в. а.)</small> * <small>[[Багдан Барусевіч]] (2010, в. а.)</small> * <small>[[Гжэгаж Схятына]] (2010, в. а.)</small> * [[Браніслаў Камароўскі]] (2010—2015) * [[Анджэй Дуда]] (з 2015) }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Польшча|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Прэзыдэнты|Польшча]]</noinclude> nvt0j6449oy2ojuk0vibe1dm79e6np7 Катэгорыя:Мультфільмы 2006 году 14 108156 2332783 1612312 2022-08-16T12:54:54Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 2 | с = 0 | д = 0 | г = 6 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 2006 году | ключ = 2006 }} [[Катэгорыя:2006 год у анімацыі]] 93wvgffqhbdftjeaf9c4070y5gvk6ak Катэгорыя:Мультфільмы паводле гадоў 14 108400 2332769 2300550 2022-08-16T12:49:27Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Мультфільмы па гадах]] у [[Катэгорыя:Мультфільмы паводле гадоў]]: Уніфікацыя wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Мультфільмы]] [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле гадоў]] lirqjqut8ga08m5x7vbhdeyspoh78ao Катэгорыя:Мультфільмы 2011 году 14 109364 2332784 1612544 2022-08-16T12:55:16Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 2 | с = 0 | д = 1 | г = 1 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 2011 году | ключ = 2011 }} [[Катэгорыя:2011 год у анімацыі]] ht4ieocxooc4blk3npevj3ztxrwtt8j Аляксандар Завадзкі (палітык) 0 112717 2332988 2176312 2022-08-17T08:48:27Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Аляксандар Завадзкі]] у [[Аляксандар Завадзкі (палітык)]]: Разьвязаньне неадназначнасьці wikitext text/x-wiki [[Файл:Aleksander Zawadzki 01.jpg|thumb|Аляксандар Завадзкі]] '''Аляксандар Завадзкі''' ({{мова-pl|Aleksander Zawadzki}}; [[20 сьнежня]] [[1899]] — [[7 жніўня]] [[1964]]) — польскі дзяржаўны дзеяч, Старшыня Дзяржаўнай рады Польскай народнай Рэспублікі ў 1952—1964 гадах. {{Прэзыдэнты Польшчы}} {{DEFAULTSORT:Завадзкі, Аляксандар}} [[Катэгорыя:Удзельнікі польска-савецкай вайны]] [[Катэгорыя:Польскія генэралы]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Сойму Польшчы]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Польшчы]] [[Катэгорыя:Ваяводы]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] maic6uqioest6jes53ozgc7fda97t36 2332994 2332988 2022-08-17T09:24:18Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]-картка, [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]], [[ВП:СТРАЗ]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |выява = Aleksander Zawadzki 01.jpg |подпіс_пад_выявай = Аляксандар Завадзкі }} {{Цёзкі}} '''Аляксандар Завадзкі''' ({{мова-pl|Aleksander Zawadzki}}; 20 сьнежня 1899 — 7 жніўня 1964) — польскі дзяржаўны дзеяч, Старшыня Дзяржаўнай рады Польскай народнай Рэспублікі ў 1952—1964 гадах. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Прэзыдэнты Польшчы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкі, Аляксандар}} [[Катэгорыя:Удзельнікі польска-савецкай вайны]] [[Катэгорыя:Польскія генэралы]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Сойму Польшчы]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Польшчы]] [[Катэгорыя:Ваяводы]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]] 7dlf5vzzs7nh5l86pqn97w7qiehfdnx Люіс Суарэс 0 117079 2332914 2318266 2022-08-16T22:35:32Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Люіс Суарэс |клюб = [[Атлетыка Мадрыд]] |нумар = 9 |гады = 2005—2006<br/>2006—2007<br/>2007—2011<br/>2011—2014<br/>2014—2020<br/>2020— |клюбы = [[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]]<br/>[[Гронінген (футбольны клюб)|Гронінген]]<br/>[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд]] |гульні(галы) = 27 (10)<br/>33 (13)<br/>114 (83)<br/>110 (69)<br/>191 (144)<br/>67 (32) |нац гады = 2007— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 132 (68) |абнаўленьне(клюб) = 22 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 30 сакавіка 2022 }} '''Люі́с Альбэ́рта Суа́рэс Ды́яс''' ({{мова-es|Luis Alberto Suárez Díaz}}; нарадзіўся 24 студзеня 1987 году, [[Сальта (горад)|Сальта]], [[Уругвай]]) — уругвайскі футбаліст, нападнік гішпанскага клюбу «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» й [[зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. Выхаванец «[[Насьяналь Мантэвідэо|Насьёналю]]» з [[Мантэвідэо]], у складзе якога стаў чэмпіёнам Уругваю ў 2006 годзе. У складзе зборнай Уругваю Люіс станавіўся ўладальнікам [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]] 2011 году, найлепшы гулец гэтага турніру, паўфіналіст [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянату сьвету 2010 году]]. Суарэс шырока вядомы як адзін з найлепшых нападнікаў сьвету<ref>[http://www.theguardian.com/football/ng-interactive/2013/dec/100-greatest-footballers-2013 The 100 best footballers in the world 2013 – interactive]. The Guardian.</ref><ref>[http://www1.skysports.com/FIFA-World-Cup-2014/news/15241/9355292/uruguay-v-england-luis-suarez-proved-he-is-best-in-the-world-says-peter-taylor Uruguay v England: Luis Suarez proved he is best in the world, says Peter Taylor]. SkySports</ref>, аднак пры гэтым і сваімі пакусамі іншых гульцоў. За апошні такі інцыдэнт на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|чэмпіянаце сьвету 2014 году]], калі гулец укусіў [[Джорджа К’еліні]], ён быў дыскваліфікаваны на чатыры месяцы<ref>[https://web.archive.org/web/20140703172739/http://www.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=6/news=luis-suarez-suspended-for-nine-matches-and-banned-for-four-months-from-2386354.html Luis Suárez suspended for nine matches and banned for four months from any football-related activity]. FIFA</ref>. 23 чэрвеня 2013 году, забіўшы 2 галы ў браму [[зборная Таіці па футболе|зборнай Таіці]], Суарэс выйшаў на першае месца сярод найлепшых бамбардзіраў у гісторыі зборнай Уругваю. Улетку 2014 году Суарэс перайшоў у гішпанскую «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёну]]» за 81 мільён эўра<ref>http://www.marca.com/2014/08/19/futbol/equipos/barcelona/1408446742.html</ref>. У 2020 годзе апынуўся незапатрабаваным новым галоўным трэнэрам «Барсэлёны» [[Рональд Куман|Рональдам Куманам]]. Суарэс спрабаваў уладкавацца ў італьянскі «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]», аднак, не атрымаўшы дазвол на італьянскае жыхарства быў вымушаны скласьці ўгоду з мадрыдзкі «Атлетыка»<ref>[https://www.thelocal.it/20200922/luis-suarez-inestigated-for-suspected-cheating-on-italian-citizenship-language-exam «Investigation launched into suspected 'fixed' Italian language exam for Suarez»]. The Local.</ref><ref>[https://onefootball.com/en/news/luis-suarez-will-join-atletico-madrid-on-two-year-deal-31144382 «Luis Suárez will join Atlético Madrid on two-year deal»]. OneFootball</ref>. == Дасягненьні == '''«Насьяналь»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2006 '''«Аякс»''': * [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе|Чэмпіён Нідэрляндаў]]: 2011 * Уладальнік [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]]: 2010 * Уладальнік [[Супэркубак Нідэрляндаў па футболе|Супэркубка Нідэрляндаў]]: 2007 '''«Лівэрпул»''': * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2012 '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2015, 2016, 2018, 2019 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2015, 2016, 2017, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2016, 2018 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2015 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка Эўропы]]: 2015 * Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2015 '''«Атлетыка»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2021 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2011 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110829071708/http://www.premierleague.com/page/PlayerProfile/0,,12306~41201,00.html Профіль на сайце Прэм’ер-лігі] {{Навігацыйная група |назоў = Суарэс у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2010 |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Суарэс, Люіс}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]] [[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Насьяналь» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гронінген»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Аякс» Амстэрдам]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] swc2v74rx4hq7mrvqkp7k11buk70cor Блускі сельсавет 0 125780 2332883 2297543 2022-08-16T20:50:59Z Stary Jolup 145 выпраўленьне спасылак, [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{адміністрацыйная адзінка}} '''Блу́скі сельсавет''' — [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — аграгарадок [[Блужа (аграгарадок)|Блужа]]. == Гісторыя == У 1917 годзе створаны ў складзе [[Пухавіцкая воласьць|Пухавіцкай воласьці]] [[Ігуменскі павет|Ігуменскага]] (з 18 верасьня 1923 году — [[Ігуменскі павет|Чэрвеньскага]]) павету [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[РСФСР]] (з 1 студзеня 1919 году — [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]), з 20 жніўня 1924 году — Пухавіцкага раёну [[Менская акруга|Менскай акругі]] (17 ліпеня 1924 году — 26 ліпеня 1930 году), з 20 лютага 1938 году — Менскай вобласьці<ref>{{ФКДА-с|код=75416|назва=Блускі}}</ref>. 30 кастрычніка 2009 году сельсавету перададзеныя ўсе населеныя пункты — [[Арэшкавічы (Пухавіцкі раён)|Арэшкавічы]], [[Блускі Бор]], [[Весялова (Пухавіцкі раён)|Весялова]], [[Вялікае Поле (Пухавіцкі раён)|Вялікае Поле]], [[Дзям’янаўка]], [[Калінаўка (Блускі сельсавет)|Калінаўка]], [[Каляюгі]], [[Ленінск (Менская вобласьць)|Ленінск]], [[Лявонаўка (Менская вобласьць)|Лявонаўка]], [[Малінаўка (Блускі сельсавет)|Малінаўка]], [[Насыцк]], [[Рудня (Пухавіцкі раён)|Рудня]], [[Слабодка (Пухавіцкі раён)|Слабодка]], [[Талька (вёска)|Талька]], [[Церабуты]], [[Чароты]], [[Яноўка (Менская вобласьць)|Яноўка]] — скасаванага [[Талькаўскі сельсавет (Пухавіцкі раён)|Талькаўскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210628095334/https://www.pravo.by/pdf/2009-307/2009-307(002-019).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219]{{ref-ru}}</ref>. 29 студзеня 2010 году вёска [[Блужа (аграгарадок)|Блужа]] ператвораная ў аграгарадок<ref>[https://web.archive.org/web/20170712185803/http://naviny.org/2010/01/29/by117693.htm «О преобразовании деревни Блужа Блужского сельсовета в агрогородок». Решение Пуховичского районного Совета депутатов от 29.01.2010 № 206]{{Ref-ru}}</ref>. 28 траўня 2013 году сельсавету перададзеныя ўсе населеныя пункты — [[Залог Пяцілеткі]], [[Каменка (Пухавіцкі раён)|Каменка]], [[Красны Пасёлак]], [[Мацеевічы (Менская вобласьць)|Мацеевічы]], [[Суцін]], [[Шэлехава]] — скасаванага [[Суцінскі сельсавет|Суцінскага сельсавету]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234]</ref>. 29 сьнежня 2015 году разьезд [[Блужа (вёска)|Блужа]] і пасёлак [[Шэлехава]] ператвораныя ў вёскі<ref>[http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D916n0074765&p1=1&p5=0 «Об отнесении некоторых сельских населенных пунктов Пуховичского района к деревням». Решение Пуховичского районного Совета депутатов от 29 декабря 2015 г. № 67]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}}</ref>. == Населеныя пункты == * 1 студзеня 1947 году — 11<ref>{{Літаратура/БССР. Адм.-тэр. падзел|1}} С. 144</ref> * 1 студзеня 2009 году — 9 * 1 студзеня 2010 году — 26 == Насельніцтва == * 1 студзеня 2009 году — 907 жыхароў<ref>[http://www.pukhovichi.minsk-region.by/ru/news/region?id=2548 Пухавіцкі раённы выканаўчы камітэт: Далучаецца Блужа да Талькі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} С. 9 {{Блускі сельсавет}} {{Пухавіцкі раён}} {{Навігацыйная група |назоў = Воласьці, у якія ўваходзіў сельсавет |стыль_назова = background-color: {{Колер|Беларусь}}; |Пухавіцкая воласьць }} [[Катэгорыя:Блускі сельсавет| ]] [[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1917 годзе]] 8s336jm8rplg9fq0cu7yewm6zrtha64 Антоніё Дзі Натале 0 127979 2332828 2232513 2022-08-16T13:28:44Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Антоніё Дзі Натале |выява = Antonio di natale.JPG |імя(арыгінал) = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|13|10|1977|1}} |горад = [[Нэапаль]] |краіна = [[Італія]] |рост = 170 см |вага = 70 кг |пазыцыя = [[нападнік (футбол)|нападнік]] |клюб = |нумар = |моладзевыя гады = 1994—1996 |моладзевыя клюбы = Эмпалі |гады = 1996—2004<br />1997—1998<br />1998<br />1998—1999<br />2004—2016 |клюбы = [[Эмпалі (футбольны клюб)|Эмпалі]]<br />[[Іпэрцоля (футбольны клюб)|Іпэрцоля]]<br />[[Варэзэ (футбольны клюб)|Варэзэ]]<br />[[Віярэджа (футбольны клюб)|Віярэджа]]<br />[[Удынэзэ Ўдынэ|Удынэзэ]] |гульні(галы) = 159 (49)<br />33 (6)<br />4 (0)<br />25 (12)<br />385 (191) |нац гады = 2002—2012 |нац зборная = {{Футбол Італія|няма}} |нац гульні(галы) = 42 (11) |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} '''Антоніё Дзі Натале''' ({{мова-it|Antonio Di Natale}}; нарадзіўся 13 кастрычніка 1977 году, [[Нэапаль]], [[Італія]]) — [[Італія|італьянскі]] футбаліст, нападнік [[зборная Італіі па футболе|нацыянальнай зборнай Італіі]]. Унівэрсальны нападнік, які можа згуляць на любым месцы на лініі нападзеньня. Ён адрозьніваецца сваім дрыблінгам, хуткасьцю й здольнасьцю забіваць і ствараць галявыя моманты. == Кар’ера == === Клюбная === Дзі Натале зьяўляецца выхаванцам футбольнай школы «[[Эмпалі (футбольны клюб)|Эмпалі]]». Доўга гуляў у арэндзе ў іншых клюбах, пакуль ня здолеў замацавацца ў аснове. За 8 гадоў забіў за клюб 49 мячоў. У 2004 годзе «Эмпалі» вылецеў з [[Сэрыя A|Сэрыі А]] й Дзі Натале перайшоў ува «[[Удынэзэ Ўдынэ|Ўдынэзэ]]», а таксама пачаў гуляць за [[Зборная Італіі па футболе|зборную Італіі]]. Неўзабаве Антоніё стаў капітанам клюбу. 5 лютага 2011 году ў хатнім матчы супраць «[[Сампдорыя Генуя|Сампдорыі]]» Антоніё забіў свой ​​100-ы мяч за «Удынэзэ» ў матчах Сэрыі А, калі на 40-й хвіліне атрымаў пас на выхад ад [[Алексіс Санчэс|Алексіса Санчэса]], адарваўся ад апекі [[Масыма Вольта|Масыма Вольты]] й [[Стэфана Люкіні]] й прасунуў мяч у процілеглы ад [[Джанлюка Курчы]] кут<ref>[https://www.webcitation.org/66JIecKdI?url=http://www.championat.com/football/news-725522.html?rucom=1 Ди Натале забил свой 100-й гол за «Удинезе» в серии А]. championat.ru</ref><ref>[http://www.udinese.it/script/view.php?id=1007 Di Natale: "Felice ed orgoglioso di questo traguardo"]. Sito ufficiale dell'Udinese Calcio</ref>. У [[Чэмпіянат Італіі па футболе 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] Дзі Натале стаў найлепшым бамбардзірам італьянскага першынства, забіўшы 28 галоў у 36 гульнях, з паказчыкам 0,78 голу за гульню. Гэта быў трэці адсотак паводле такога паказчыку ў [[Эўропа|Эўропе]], пасьля паказчыкаў [[Крыштыяну Раналду]] й [[Ліянэль Мэсі|Ліянэля Мэсі]]<ref>[http://www.socceram.com/story/0,21644,13873_6951644,00.html "The Golden Shoe and Espadrille"]. Soccer AM</ref>. === Міжнародная === У [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]] дэбютаваў у 2002 годзе ў матчы супраць [[Зборная Турэччыны па футболе|каманды Турэччыны]]. На [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|Эўра-2008]] Дзі Натале запомніўся нерэалізаваным пэнальці ў чвэрцьфінале супраць гішпанцаў. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.sports.ru/tags/1047510.html Профіль] на сайце sports.ru * [https://web.archive.org/web/20120719085148/http://rel.org.ua/antonio-di-natale-antonio-di-natale/ Фатаздымкі Дзі Натале] {{Навігацыйная група |назоў = Дзі Натале ў складзе [[Зборная Італіі па футболе|зборнай Італіі]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Італія}}; |Італія на ЧЭ-2008 |Італія на ЧС-2010 |Італія на ЧЭ-2012 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дзі Натале, Антоніё}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Нэапалі]] [[Катэгорыя:Італьянскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Італіі]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эмпалі»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўдынэзэ» Ўдынэ]] bepau4fnftqop6hn1cz7xbkv2nmv3jb Леанід Заяц 0 131195 2332865 2295642 2022-08-16T19:32:28Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Леанід Заяц |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|Міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 21 жніўня 2012 |канец_тэрміну = 27 сакавіка 2019 |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]]<br>[[Назва мэтавай старонкі]] [[Сяргей Румас]] |папярэднік = [[Міхаіл Русы]] |наступнік = [[Анатоль Хацько]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|9|1958|1}} |месца_нараджэньня = в. [[Гацук (вёска)|Гацук]], [[Слуцкі раён]], [[Менская вобласьць]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |жонка = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = {{Мэдаль За працоўныя заслугі}} }} {{Цёзкі}} '''Леані́д Канстанці́навіч За́яц''' (нар. {{Нарадзіўся|30|9|1958}}, в. [[Гацук (вёска)|Гацук]], [[Слуцкі раён]], [[Менская вобласьць]]) — беларускі палітык, з 21 жніўня 2012 да 27 сакавіка 2019 году — [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]]. == Біяграфія == У 1989 годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую дзяржаўную сельскагаспадарчую акадэмію]]. З 1976 па 1978 год служыў у шэрагах [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Узброеных Сілаў]]. У 1989 годзе працаваў трактарыстам, брыгадзірам, начальнікам участку, спэцыялістам па кормавытворчасьці, галоўным аграномам саўгаса «50 гадоў БССР» Слуцкага раёну. З 1991 году быў галоўным аграномам саўгаса «Слуцак», старшынём калгасу «Беларусь» Слуцкага раёну, дырэктарам Слуцкага камбіната хлебапрадуктаў. У 2001 годзе быў прызначаны старшынём Маладэчанскага райвыканкама, а потым намесьнікам старшыні [[Менскі аблвыканкам|Менскага абласнога выканаўчага камітэту]]. Узнагароджаны мэдалём «За працоўныя заслугі». З 2008 году — генэральны дырэктар ААТ «Агракамбінат „Дзяржынскі“». З 21 жніўня 2012 — [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]]. 27 сакавіка 2019 году зьняты са сваёй пасады пасьля скандальнага наведваньня Лукашэнкам малочнай фэрмы на Магілёўшчыне<ref>[https://www.intex-press.by/2019/03/27/lukashenko-uvolil-zampremer-ministra-rusogo-ministra-selskogo-hozyajstva-i-rukovoditelya-mogilevskoj-oblasti/ Лукашенко уволил зампремьер-министра Русого, министра сельского хозяйства и руководителя Могилевской области], Intex-press, 27-03-2019</ref>. 1 красавіка таго ж году стала вядома, што Леанід Заяц зойме пасаду старшыні Магілёўскага абласнога выканаўчага камітэту<ref>[https://web.archive.org/web/20210905190619/https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-nakiravau-rusaga-i-zajtsa-navodzits-zhalezny-paradak-u-magileuskaj-voblastsi-76959-2019/ blr.belta.by]</ref>. Унесены ў санкцыйныя сьпісы краінаў Балтыі<ref>[https://eng.lsm.lv/article/politics/diplomacy/latvia-sanctions-101-more-belarus-officials.a375733/ Latvia sanctions 101 more Belarus officials]</ref><ref>[https://vm.ee/en/sanctions-government-republic-view-situation-belarus The sanctions of the Government of the Republic in view of the situation in Belarus]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Заяц, Леанід Канстанцінавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Слуцкім раёне]] [[Катэгорыя:Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] rsa92jzbr4nis9sgcbhi1xgqdrhxwl4 2333006 2332865 2022-08-17T09:34:46Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]; дададзеная [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Леанід Заяц |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|Міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 21 жніўня 2012 |канец_тэрміну = 27 сакавіка 2019 |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Міхаіл Мясьніковіч]]<br>[[Назва мэтавай старонкі]] [[Сяргей Румас]] |папярэднік = [[Міхаіл Русы]] |наступнік = [[Анатоль Хацько]] |пасада2 = |пачатак_тэрміну2 = |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|30|9|1958|1}} |месца_нараджэньня = в. [[Гацук (вёска)|Гацук]], [[Слуцкі раён]], [[Менская вобласьць]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |жонка = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = {{Мэдаль За працоўныя заслугі}} }} {{Цёзкі}} '''Леані́д Канстанці́навіч За́яц''' (нар. {{Нарадзіўся|30|9|1958}}, в. [[Гацук (вёска)|Гацук]], [[Слуцкі раён]], [[Менская вобласьць]]) — беларускі палітык, з 21 жніўня 2012 да 27 сакавіка 2019 году — [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]]. == Біяграфія == У 1989 годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую дзяржаўную сельскагаспадарчую акадэмію]]. З 1976 па 1978 год служыў у шэрагах [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Узброеных Сілаў]]. У 1989 годзе працаваў трактарыстам, брыгадзірам, начальнікам участку, спэцыялістам па кормавытворчасьці, галоўным аграномам саўгаса «50 гадоў БССР» Слуцкага раёну. З 1991 году быў галоўным аграномам саўгаса «Слуцак», старшынём калгасу «Беларусь» Слуцкага раёну, дырэктарам Слуцкага камбіната хлебапрадуктаў. У 2001 годзе быў прызначаны старшынём Маладэчанскага райвыканкама, а потым намесьнікам старшыні [[Менскі аблвыканкам|Менскага абласнога выканаўчага камітэту]]. Узнагароджаны мэдалём «За працоўныя заслугі». З 2008 году — генэральны дырэктар ААТ «Агракамбінат „Дзяржынскі“». З 21 жніўня 2012 — [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]]. 27 сакавіка 2019 году зьняты са сваёй пасады пасьля скандальнага наведваньня Лукашэнкам малочнай фэрмы на Магілёўшчыне<ref>[https://www.intex-press.by/2019/03/27/lukashenko-uvolil-zampremer-ministra-rusogo-ministra-selskogo-hozyajstva-i-rukovoditelya-mogilevskoj-oblasti/ Лукашенко уволил зампремьер-министра Русого, министра сельского хозяйства и руководителя Могилевской области], Intex-press, 27-03-2019</ref>. 1 красавіка таго ж году стала вядома, што Леанід Заяц зойме пасаду старшыні Магілёўскага абласнога выканаўчага камітэту<ref>[https://web.archive.org/web/20210905190619/https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-nakiravau-rusaga-i-zajtsa-navodzits-zhalezny-paradak-u-magileuskaj-voblastsi-76959-2019/ blr.belta.by]</ref>. Унесены ў санкцыйныя сьпісы краінаў Балтыі<ref>[https://eng.lsm.lv/article/politics/diplomacy/latvia-sanctions-101-more-belarus-officials.a375733/ Latvia sanctions 101 more Belarus officials]</ref><ref>[https://vm.ee/en/sanctions-government-republic-view-situation-belarus The sanctions of the Government of the Republic in view of the situation in Belarus]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Заяц, Леанід Канстанцінавіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Слуцкім раёне]] [[Катэгорыя:Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] sp4wz210okn4lkn8sg8d6duxkt922ax Эдынсан Кавані 0 131875 2332917 2317715 2022-08-16T22:36:58Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Эдынсан Кавані |клюб = [[Манчэстэр Юнайтэд]] |нумар = 21 |гады = 2006—2007<br/>2007—2011<br/>2010—2011<br/>2011—2013<br/>2013—2020<br/>2020— |клюбы = [[Данубіё Мантэвідэо|Данубіё]]<br/>[[Палерма (футбольны клюб)|Палерма]]<br/>→ [[Напалі Нэапаль|Напалі]] (арэнда)<br/>[[Напалі Нэапаль|Напалі]]<br/>[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]<br/>[[Манчэстэр Юнайтэд]] |гульні(галы) = 25 (9)<br/>109 (34)<br/>35 (26)<br/>69 (52)<br/>200 (138)<br/>41 (12) |нац гады = 2008— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 130 (54) |абнаўленьне(клюб) = 22 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 30 сакавіка 2022 }} '''Э́дынсан Рабэ́рта Кава́ні Го́мэс''' ({{мова-es|Edinson Roberto Cavani Gómez}}; нарадзіўся 14 лютага 1987 году, [[Сальта (горад)|Сальта]], [[Уругвай]]) — [[Уругвай|уругвайскі]] футбаліст, нападнік ангельскага клюбу «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» і [[зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. == Кар’ера == === Раньнія гады === Кавані нарадзіўся ва ўругвайскім горадзе [[Сальта (горад)|Сальта]]. Там жа ён, усьлед за бацькам і старэйшым братам Вальтэрам пачаў футбольныя выступы. Яго хутка заўважылі клюбы са сталіцы, але малады гулец не сьпяшаўся зь пераходам. У 12 гадоў Эдынсан пераехаў у [[Мантэвідэо]], дзе яго ўзялі ў моладзевую каманду клюбу «[[Данубіё Мантэвідэо|Данубіё]]». У асноўнай камандзе ён дэбютаваў у 2006 годзе й выйграў з клюбам Апэртуру [[чэмпіянат Уругваю па футболе|чэмпіянату Ўругваю]]. === «Палерма» === 29 студзеня 2007 году прэзыдэнт «[[Палерма (футбольны клюб)|Палерма]]» [[Маўрыцыё Дзампарыні]] абвесьціў аб падпісаньні шматабяцальнага ўругвайскага гульца. У «Палерма» Кавані дэбютаваў 11 сакавіка 2007 году ў хатнім матчы супраць «[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтыны]]», выйшаўшы на замену на 55-й хвіліне, празь пятнаццаць хвілінаў адзначыўся першы голам у лізе<ref>[http://www.sports.ru/football/75421349.html Лампочка Эдинсона]. sports.ru</ref>. У лютым 2010 году Кавані выказаў жаданьне пакінуць «Палерма» й перайсьці ў «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]» або «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20100302151721/http://www.championat.ru/football/news-431394.html Кавани хочет играть, как Руни, и ждёт предложения от «Юве»]. championat.ru</ref>. Нягледзячы на гэта, у сакавіку 2010 году Кавані працягнуў дамову з «Палерма» да 2014 году з штогадовай заробнай платай ў 1 млн эўра<ref>[http://www.championat.ru/football/news-463448.html Кавани будет зарабатывать в «Палермо» € 1 млн в год]{{Недаступная спасылка|date=July 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. championat.ru</ref>. === «Напалі» === 17 чэрвеня 2010 году прэзыдэнт «[[Напалі Нэапаль|Напалі]]» [[Аўрэліё Дэ Ляўрэнтыс]] абвесьціў аб пераходзе Кавані ў шэрагі нэапалітанcкага клюбу<ref>[https://web.archive.org/web/20140402193051/http://www.tuttonapoli.net/?action=read De Laurentiis: «Cavani è del Napoli»]. tuttonapoli.net</ref>. Гулец узяты ў гадавую арэнду ў «Палерма» за 5 млн эўра з наступным выкупам кантракту за 12 млн<ref>[https://web.archive.org/web/20100719210302/http://www.championat.ru/football/news-548171.html «Наполи» заплатил за Кавани € 17 млн]. championat.ru</ref>. Асабісты кантракт уругвайскага нападніка падпісаны да 2015 году з штогадовым заробкам у 1,35 млн эўра без уліку розных бонусаў. === ПСЖ === 16 ліпеня 2013 году Кавані далучыўся да табару францускага клюбу «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]», падпісаўшы зь ім пяцігадовы кантракт<ref>[https://web.archive.org/web/20130719034959/http://www.psg.fr/en/News/003001/Article/62850/Edinson-Cavani-signs-5-year-deal-with-Paris-Saint-Germain dinson Cavani signs 5 year deal with Paris Saint-Germain]. Paris Saint-Germain.</ref>. Сума ўгоды, як мяркуецца, склала каля 64 млн эўра<ref>[http://www.goal.com/en/news/11/transfer-zone/2013/07/16/4114477/breaking-news-paris-saint-germain-seal-cavani-signing?ICID=HP_BN_1 Paris Saint-Germain seal Cavani signing]. Goal.com.</ref>, што стала пятым паказчыкам паводле сумы ў сусьветным футболе ў гісторыі. Кавані дэбютаваў за новую каманду 9 жніўня, выйшаўшы на 72-й хвіліне на замену матчу супраць «[[Манпэлье (футбольны клюб)|Манпэлье]]»<ref>[http://espnfc.com/us/en/report/369581/report.html?soccernet=true&cc=5901 Cavani debuts as PSG held]. ESPN.</ref>. 18 жніўня Эдынсан забіў свой першы гол за клюб, у канцы матча супраць «[[Аячча (футбольны клюб)|Аячча]]» зрабіўшы лік нічыйным<ref>[http://espnfc.com/us/en/report/369562/report.html?soccernet=true&cc=5901 Cavani nets late leveller]. ESPN.</ref>. == Міжнародная кар’ера == 6 лютага 2008 году ён адгуляў свой ​​першы матч за дарослую [[зборная Ўругваю па футболе|зборную Ўругваю]] супраць [[зборная Калюмбіі па футболе|зборнай Калюмбіі]] й адразу ж забіў свой ​​першы гол. 10 ліпеня 2010 году Эдынсан забіў у матчы супраць [[Зборная Нямеччыны па футболе|зборнай Нямеччыны]] ў матчы за трэцяе месца на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянаце сьвету 2010 году]], зрабіўшы лік нічыйным 1:1, аднак эўрапейцы ўсё ж сьвяткавалі перамогу зь лікам 3:2<ref>[https://web.archive.org/web/20100714171901/http://soccernet.espn.go.com/gamecast?id=264122&cc=5739&ver=global Uruguay 2 – 3 Germany]. ESPN Soccernet</ref>. 8 кастрычніка 2010 году Кавалі забіў свой першы міжнародны хет-трык у таварыскім матчы супраць [[зборная Інданэзіі па футболе|зборнай Інданэзіі]] (7:1), які праходзіў у [[Джакарта|Джакарце]]. Таксама, у тым матчы тры мячы забіў [[Люіс Суарэс]]. == Дасягненьні == '''«Данубіё»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2006(а) '''«Напалі»''': * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2012 '''«Пары Сэн-Жэрмэн»''': * [[Чэмпіянат Францыі па футболе|Чэмпіён Францыі]]: 2014, 2015, 2016, 2018, 2019, 2020 * Уладальнік [[Кубак Францыі па футболе|Кубка Францыі]]: 2015, 2016, 2017, 2018, 2020 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Францыі|Кубка францускае лігі]]: 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2020 * Уладальнік [[Супэркубак Францыі па футболе|Супэркубка Францыі]]: 2014, 2015, 2017, 2019 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: [[Кубак Амэрыкі па футболе 2011 году|2011]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.edicavani.com/ Афіцыйны сайт] * [http://twitter.com/ECavaniOfficial Кавані] на Twitter {{Склад ФК Манчэстэр Юнайтэд}} {{Навігацыйная група |назоў = Кавані ў складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2010 |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2015 |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кавані, Эдынсан}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]] [[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Данубіё» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Палерма»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Напалі» Нэапаль]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пары Сэн-Жэрмэн» Парыж]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Манчэстэр Юнайтэд»]] fayxk6krg2hj1nx6v8knrnbvuawrb2x Калюмны 0 133843 2332827 2270486 2022-08-16T13:28:26Z Лобачев Владимир 8873 Recueil d'armoiries polonaises - COA of Columns.svg wikitext text/x-wiki {{Герб |назва = Калюмны |арыгінал = |варыянты_назвы = |выява = Recueil d'armoiries polonaises - COA of Columns.svg |памер_выявы = |подпіс_выявы = Герб Калюмны |выява2 = |памер_выявы2 = |подпіс_выявы2 = |вэрсіі = |першыя_згадкі = XIV ст. |дата_прыняцьця = |носьбіт = |роды = |кляйнод = |начэльле = |прылбіца = |карона = |тарча = |пахолак = |ордэн = |пастамэнт = |дэвіз = |іншыя = |выкарыстаньне = [[Вялікае Княства Літоўскае]] |аўтар = }} '''Калюмны''' — [[герб]], адзін зь дзяржаўных сымбаляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]: у чырвоным полі тры белыя слупы, злучаныя ўнізе. == Паходжаньне == [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|180пкс|[[Вітаўт Вялікі]], 1555 г.]] Няма адназначнасьці пра паходжаньне Калюмнаў. На падставе візуальнага падабенства частка гісторыкаў выводзіць іх ад знакаў [[Рурыкавічы|Рурыкавічаў]], так званых «трызубцаў»<ref>Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 38.</ref>. Відаць, сьпярша Калюмны былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], разам з далучэньнем якога яны перайшлі да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="EVKL">Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.</ref>. Паводле пазьнейшай легенды, герб Калюмны прывёз з сабою з [[Рым]]у мітычны [[Палямон (літоўскі князь)|Палямон]]. За ім гэтым гербам пачаў карыстацца літоўскі княскі род, які памянёная легенда назвала нашчадкамі мітычнага князя — [[Палямонавічы|Палямонавічамі]]. == Гісторыя == Пачатак выкарыстаньня Калюмнаў ў якасьці дзяржаўнага сымбалю зьвязваюць з пэрыядам княжаньня [[Гедзімін]]а, таму гэты герб атрымаў таксама назву ''Слупы Гедзіміна''. Калюмны ўпершыню сустракаюцца на манэтах Вялікага Княства Літоўскага па 1386—1420 гадох. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] (1410 год) з 40 харугваў Вялікага Княства Літоўскага 10 былі з выявай Калюмнаў (паводле [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]], такім знакам [[Вітаўт]] пазначаў коней). Дасьледнікі лічаць гэтыя харугвы надворнымі, якімі Вітаўт кіраваў як вялікі князь. Выкарыстаньне срэбных Калюмнаў на чырвоных сьцягах сьведчыць, што гэта былі вайсковыя і геральдычныя знакі<ref>[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Таямнічы свет беларускіх гербаў. — {{Менск (Мінск)}}, 2014. С. 67.</ref>. Зьяўленьне гербу Калюмнаў на манэтах і яго выкарыстаньне поруч з [[Пагоня (герб)|Пагоняй]] зьвязваюць з тым, што такім чынам падкрэсьліваўся высокі статус Полацкага княства ў складзе Вялікага Княства Літоўскага. Пры гэтым калі Пагоня ўвасабляла [[Літва старажытная|Літву]], то Калюмны — [[Русь]]. Аднак у такім значэньні герб Калюмны перастаў выкарыстоўвацца з згасаньнем дынастыі [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]]. Пазьней сустракаюцца толькі адзінкавыя матэрыяльныя помнікі, дзе Калюмны — шляхецкі герб<ref name="EVKL"/>. == Галерэя == === XV стагодзьдзе === <gallery caption="Калюмны ў XV стагодзьдзі" class="center" widths=150 heights=150> Kalumny. Калюмны (1416).jpg|1416 г. Kalumny. Калюмны (1440).jpg|1440 г. Troki, Kalumny. Трокі, Калюмны (1440).jpg|Герб Троцкага княства, {{nowrap|1440 г.}} Pahonia. Пагоня (1440).jpg|На тарчы Пагоні, 1440 г. </gallery> <gallery class="center" widths=150 heights=150> Kalumny. Калюмны (1460-64).jpg|1460—1464 гг. Pahonia. Пагоня (1475-99).jpg|На тарчы Пагоні, 1475—1499 гг. Pahonia. Пагоня (XV).jpg|На тарчы Пагоні Kalumny. Калюмны (XV).jpg|З Armorial Lyncenich </gallery> === XVI стагодзьдзе === <gallery caption="Калюмны ў XVI стагодзьдзі" class="center" widths=150 heights=150> Coat of Arms of Polotsk (XVI c.).svg|«Печатка [[Полацак]]ая». XVI ст. Kalumny. Калюмны (1555).jpg|1555 г. Kalumny. Калюмны (1575).jpg|1575 г. Kalumny. Калюмны (1578).jpg|1578 г. </gallery> === XVII стагодзьдзе === <gallery caption="Калюмны ў XVII стагодзьдзі" class="center" widths=150 heights=150> Troki, Kalumny. Трокі, Калюмны (A. Hogenberg, 1616).jpg|Герб [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]], 1616 г. Uładzisłaŭ Vaza, Pahonia. Уладзіслаў Ваза, Пагоня (1638).jpg|Пячаць [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]], 1638 г. Symon Samuel Sanguška, Pahonia-Kalumny. Сымон Самуэль Сангушка, Пагоня-Калюмны (1639).jpg|Герб [[Сымон Самуэль Сангушка|Сымона Самуэля Сангушкі]], 1639 г. Žygimont Aŭgust, Pahonia-Kalumny. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня-Калюмны (J. Radzivił, 1651).jpg|З гарматы [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], 1651 г. </gallery> <gallery class="center" widths=150 heights=150> Jan Kazimier, Pahonia. Ян Казімер, Пагоня (1659).jpg|Пячаць [[Ян Казімер|Яна Казімера]], {{nowrap|1659 г.}} Michał Karybut Višniaviecki, Kalumny. Міхал Карыбут Вішнявецкі, Калюмны (1669).jpg|З прывілею [[Міхал Карыбут Вішнявецкі|Міхала Карыбута Вішнявецкага]], 1669 г. Jan Sabieski, Pahonia. Ян Сабескі, Пагоня (1678).jpg|Пячаць [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]], {{nowrap|1678 г.}} Kalumny. Калюмны (1601-1700).jpg|З Armorial universel </gallery> === XVIII стагодзьдзе === <gallery caption="Калюмны ў XVIII стагодзьдзі" class="center" widths=150 heights=150> Sapieha, Kalumny-Pahonia. Сапега, Калюмны-Пагоня (1709).jpg|Герб [[Сапегі|Сапегаў]], 1709 г. Aŭgust Mocny, Pahonia. Аўгуст Моцны, Пагоня (1718).jpg|Пячаць [[Аўгуст Моцны|Аўгуста Моцнага]], 1718 г. Sapieha, Kalumny-Pahonia. Сапега, Калюмны-Пагоня (1724).jpg|Герб Сапегаў, 1724 г. Aŭgust Sas, Pahonia. Аўгуст Сас, Пагоня (1736).jpg|Пячаць [[Аўгуст Сас|Аўгуста Саса]], 1736 г. </gallery> <gallery class="center" widths=150 heights=150> Aŭgust Sas, Pahonia. Аўгуст Сас, Пагоня (1738, 1883).jpg|Пячаць Аўгуста Саса, 1738 г. Kalumny. Калюмны (P. Böse, 1742).jpg|З генэалёгіі [[Радзівілы|Радзівілаў]], {{nowrap|1742 г.}} Stanisłaŭ Aŭgust Paniatoŭski, Pahonia. Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, Пагоня (1768).jpg|Пячаць [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]], 1768 г. Pahonia-Kalumny. Пагоня-Калюмны (1794).jpg|Пячаць 1-га палку пярэдняй варты ВКЛ, 1794 г. </gallery> === XIX стагодзьдзе === <gallery caption="Калюмны ў XIX стагодзьдзі" class="center" widths=150 heights=150> Kalumny. Калюмны (1844).jpg|1844 г. Kalumny. Калюмны (1856).jpg|1856 г. Kalumny. Калюмны (1872).jpg|1872 г. Kodań, Kalumny-Pahonia. Кодань, Калюмны-Пагоня (V. Griaznov, 1885).jpg|З Замкавай царквы ў [[Кодань|Кодні]], 1885 г. </gallery> <gallery class="center" widths=150 heights=150> Kalumny. Калюмны (B. Starzyński, 1555, 1875-1900).jpg|Б. Стажынскі, паводле {{nowrap|1555 г.}} Kalumny. Калюмны (B. Starzyński, 1875-1900).jpg|Б. Стажынскі Giedzimin, Pahonia-Kalumny. Гедзімін, Пагоня-Калюмны (B. Starzyński, 1875-1900).jpg|Гербы [[Гедзімін]]а. {{nowrap|Б. Стажынскі}} Aldona, Kalumny. Альдона, Калюмны (B. Starzyński, 1875-1900).jpg|Герб Альдоны. {{nowrap|Б. Стажынскі}} </gallery> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭГБ|4}} [[Катэгорыя:Дзяржаўныя гербы]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Палітыка Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Гербы Беларусі]] h2iaa756y9ftcdk5b4u6hrc53igubd0 Нацыянальны аэрапорт Менск 0 137992 2332926 2058943 2022-08-17T00:17:03Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Менск (аэрапорт)]] 8jgzucm8rbtpuiehm9ulra8iovwgg5d Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь 0 141019 2332862 2267090 2022-08-16T19:30:12Z Stary Jolup 145 абнаўленьне зьвестак wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь |выява = |рамка выявы = |памер выявы = |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = |мапа = |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = |мапа 2 = |абрэвіятура = КСП РБ |дэвіз = |папярэднік = |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|12|8|1994|1}} |тып = [[Выканаўчая ўлада|выканаўчая]] |юрыдычны статус = дзяржаўная ўстанова |мэта = Забесьпячэньне дзейнасьці прэзыдэнта |штабкватэра = [[Ленінскі раён (Менск)|Ленінскі раён]], [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вул. К. Маркса]], д. 38 |месцазнаходжаньне = [[Менск]] |каардынаты = |дзейнічае ў рэгіёнах = [[Беларусь]] |сяброўства = |афіцыйныя мовы = беларуская, расейская |пасада кіраўніка = Кіраўнік |імя кіраўніка = [[Юры Назараў]] |пасада кіраўніка 2 = 1-ы намесьнік |імя кіраўніка 2 = [[Мікалай Селіванаў]] |пасада кіраўніка 3 = Намесьнікі |імя кіраўніка 3 = [[Генадзь Богдан]], [[Андрэй Сьвірыдаў]]<ref> {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронныя звароты грамадзянаў|спасылка=http://udp.gov.by/by/?id=8|выдавец=Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2021|дата доступу=11 студзеня 2021}}</ref> |пасада кіраўніка 4 = |імя кіраўніка 4 = |асноўныя асобы = |кіроўны орган = Сакратарыят |матчыная кампанія = [[Прэзыдэнт Беларусі]] |зьвязаныя кампаніі = 106 прадпрыемстваў |бюджэт = 966,5 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]]<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь аб рэспубліканскім каштарысе на 2012 год|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p2=2/1883|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=29 сьнежня 2012|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref> (2012; [[$]]115,5 млн<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сярэднеўзважаны курс беларускага рубля ў адносінах да замежных валютаў на валютным рынку Рэспублікі Беларусь за 2012 год|спасылка=http://www.nbrb.by/bel/statistics/ForexMarket/AvrExRate/?yr=2012|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref>) |колькасьць супрацоўнікаў = 26 тысячаў (2009)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Колькасьць стратных прадпрыемстваў Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Беларусі скарацілася ў два разы|спасылка=http://news.belta.by/by/print?id=373393|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=21 траўня 2009|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref> |колькасьць валянтэраў = |сайт = [http://udp.gov.by/by/ udp.gov.by/by] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Кіраўні́цтва спра́вамі прэзыдэ́нта Рэспу́блікі Белару́сь''' — установа забесьпячэньня і абслугоўваньня прэзыдэнта, ягонай [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі]], Дзяржаўнага сакратарыята [[Савет бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Савета бясьпекі]], [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу]] і [[Цэнтральная камісія па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэфэрэндумаў Рэспублікі Беларусь|Цэнтральнай камісіі па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэферэндумаў]]. З 16 жніўня 2022 году пасаду кіраўніка справамі займае [[Юры Назараў]]<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. == Будова == Кіраўніцтва справамі ўлучае: * Сакратарыят, Дэпартамэнт па гуманітарнай дзейнасьці; * 3 галоўныя ўправы: капітальнага будаўніцтва, гаспадарчая, эканомікі; * 10 управаў: 1) арганізацыйнага забесьпячэньня, 2) [[будаўніцтва]] і жыльлёва-камунальнай гаспадаркі, 3) бухгальтарскага ўліку і справаздачнасьці, 4) кадравага забесьпячэньня, 5) кантролю і рэвізійнай дзейнасьці, 6) прававога забесьпячэньня і маёмасных дачыненьняў, 7) [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], 8) прыродных комплексаў і [[Сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]], 9) сацыяльна-культурнай сфэры і [[турызм]]у, 10) [[справаводзтва]]; * 5 нацыянальных паркаў: [[Белавеская пушча (нацыянальны парк)|Белавеская пушча]] (разам з турысцка-гандлёвым комплексам), [[Бярэзінскі біясфэрны запаведнік]], [[Браслаўскія азёры]] ([[Віцебская вобласьць]]), [[Нарачанскі (Нацыянальны парк)|Нарачанскі]] і [[Прыпяцкі (нацыянальны парк)|Прыпяцкі]] ([[Гомельская вобласьць]]); * дзіцячы аздараўленчы лягер «Плянэта» ([[вёска]] [[Воўкавічы (Менскі раён)|Воўкавічы]], [[Менскі раён]]), комплекс імя [[Пётар Машэраў|Пятра Машэрава]], «ЛекаЦэнтар», Рэспубліканскі гарналыжны цэнтар «[[Сілічы]]» ([[Лагойскі раён]], [[Менская вобласьць]]), Рэспубліканскі клінічны мэдыцынскі цэнтар, Цэнтар гігіены і [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]], «Цэнтаркурорт»; * 10 санаторыяў: «Баравое» (в. [[Будачы]], [[Докшыцкі раён]], [[Віцебская вобласьць]]), 4 санаторыі «Беларусь» ([[Юрмала]] ў Латвіі, [[Друскенікі]] ў Летуве, [[Сочы]] ў Расеі і [[Ялта]] ва Ўкраіне), «Белая Русь» ([[Туапсэ]], [[Краснадарскі край]], [[Расея]]), «Прыазёрны» ([[пасёлак]] [[Нарач (курортны пасёлак)|Нарач]], [[Мядзельскі раён]], Менская вобл.), «Сосны» (в. [[Гатавічы]], Мядзельскі раён) і «Юнацтва» (пас. [[Ратамка (пасёлак)|Ратамка]], Менскі раён); * гандлёвыя прадпрыемствы: «[[Беларусьгандаль]]», «[[Белэкспа]]», «[[Лідо]]» (страўні), «[[Дыпмаркет]]», [[Палац Рэспублікі (Менск)|Палац Рэспублікі]], «[[Палескія сувэніры]]» ([[Пінск]], [[Берасьцейская вобласьць]]), Рэспубліканскі культурна-асьветны цэнтар, «[[Спадчына-Ваўкавыск]]» ([[Гарадзенская вобласьць]]) і «Ўсходні» (гандлёвы дом); * 4 гасьцініцы: «Кастрычніцкі», «Менск», «Плянэта» і «Юбілейны»; * 8 фабрык мастацкіх вырабаў: [[Бабруйск]], [[Ворша]], [[Гомель]] («[[Любна]]»), [[Магілёў]], [[Мазыр]], Пінск («[[Крыніца Палесься]]»), [[Слонім]] і [[Хвойнікі]]; * вытворчыя прадпрыемствы: [[Беларускі дом друку]], «[[Белмастацкераміка]]», «[[Белмастацпромыслы]]», [[Івянец]]кі завод мастацкай [[Кераміка|керамікі]] ([[Валожынскі раён]], Менская вобл.), [[Менская тыпаграфія]], «[[Мэбля Інтэр'ер Цэнтар]]», «[[Славянка]]» ([[Берасьце]]), «[[Слуцкія паясы]]» (Менская вобл.), «Скарбніца»; * 3 лясныя гаспадаркі: Краснасельская (в. [[Курганы (Шаршунскі сельсавет)|Курганы]], Менскі раён), [[Ляскавічы (Петрыкаўскі раён)|Ляскавічы]] ([[Петрыкаўскі раён]], Гомельская вобл.), Цяцерынская (в. [[Шапялевічы]], [[Круглянскі раён]], [[Магілёўская вобласьць]]); * [[Беларускі інстытут будаўнічага праектаваньня]], «[[БелЭЗ]]», «[[Дыпсэрвіс]]», рамонтна-будаўнічы трэст і ўправа №6; * 2 сельскія гаспадаркі: «Ляскавічы» і «Ўсход» (в. [[Атоліна]], Менскі раён); * «[[Азярцо-лягістык]]» (в. [[Багатырова]], Менскі раён), «[[Беларускія лятарэі]]», «[[Белтрансспэцаўта]]» і «[[Прамтрансінвэст]]». == Задачы == Паводле Статуту задачамі Кіраўніцтва справамі ёсьць: * забесьпячэньне і абслугоўваньне прэзыдэнта, дзейнасьці дзяржаўных установаў і кіраўнікоў; * забесьпячэньне і абслугоўваньне мерапрыемстваў дзяржаўных установаў з удзелам прэзыдэнта; * парадкаваньне аздараўленьня дзяцей за мяжой, уліку, атрыманьня і выкарыстаньня замежнай бязвыплатнай дапамогі; * ладжаньне ўліку, захоўваньня, ацэнкі і збыту адабранай і [[арышт]]аванай у даход дзяржавы і вызваленай у крымінальным працэсе ад арышту маёмасьці; * стварэньне належных умоваў для знаходжаньня ў Беларусі прадстаўнікоў замежных дзяржаваў і міжнародных арганізацыяў ды запрошаных у краіну прэзыдэнтам і дзяржаўнымі ўстановамі асобаў; * кіраваньне ахоўванымі прыроднымі землямі, забесьпячэньне іх захаванасьці і функцыянаваньня; * забесьпячэньне [[жытло]]м чыноўнікаў. == Паўнамоцтвы == Кіраўніцтва справамі ажыцьцяўляе: * атрыманьне і выдаткоўваньне прадугледжаных на ўтрыманьне дзяржаўных установаў сродкаў [[Каштарыс Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнага каштарысу]]. * выдаткоўваньне на дзейнасьць дзяржаўных установаў, вядзеньне [[рахункавод]]зтва і статыстычнага ўліку ў дзяржаўных установах, складаньне [[каштарыс]]аў выдаткаў на іх утрыманьне, бухгальтарскай і статыстычнай справаздачнасьці; * нагляд за выкананьнем даручэньняў прэзыдэнта; * ухваленьне і нагляд за выкананьнем ведамаснага заканадаўства; * узгадненьне дзейнасьці дзяржаўных установаў і грамадзянаў у працы з накіраванай у даход дзяржавы маёмасьцю, аздараўленьні дзяцей за мяжой, атрыманьні і выкарыстаньні замежнай бязвыплатнай дапамогі; * выданьне дазволаў на аздараўленьне дзяцей за мяжой; * забесьпячэньне знаходжаньня ў Беларусі прадстаўнікоў замежных дзяржаваў і міжнародных арганізацыяў ды запрошаных прэзыдэнтам і дзяржаўнымі ўстановамі асобаў; * праектаваньне, будаўніцтва, набыцьцё, рэканструкцыю і [[рамонт]] нерухомасьці для [[Дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі|дыпляматычных прадстаўніцтваў і консульскіх установаў Беларусі]]; * набыцьцё, абслугоўваньне і рамонт [[транспарт]]у дзяржаўных установаў і чыноўнікаў; * кіраваньне дзяржаўнай маёмасьцю, ладжаньне абслугоўваньня нерухомасьці ў карыстаньні дзяржаўных установаў і чыноўнікаў; * здачу ў арэнду без права выкупу і ў бязвыплатнае карыстаньне нерухомай маёмасьці дзяржавы; * узгадненьне дзяржаўнага санітарнага нагляду; * узгадненьне нагляду за станам, выкарыстаньнем, [[ахова]]й і абаронай лясоў, жывёльнага і расьліннага сьвету, вядзеньнем паляўнічай гаспадаркі, паляваньня і [[рыбалоўства]] ў падначаленых прыродаахоўных і лесагаспадарчых установах; * вызначэньне парадку ўліку, атрыманьня і выкарыстаньня замежнай бязвыплатнай дапамогі; * вызначэньне парадку нагляду за дзейнасьцю дзяржаўных установаў, упаўнаважаных выконваць выемку і арышт у даход дзяржавы маёмасьці; * выдаткоўваньне адмысловых фондаў прэзыдэнта; * забесьпячэньне дзяржаўных і парлямэнцкіх прадстаўнікоў, чыноўнікаў ў замежных камандзіроўках; * выдаткоўваньне на ладжаньне, забесьпячэньне і выкананьне [[Літарны палёт|літарных]] [[палёт]]аў; * забесьпячэньне выкарыстаньня міжведамасных аўтаматызаваных [[Інфармацыйная сыстэма|інфармацыйных сыстэмаў]]; * ладжаньне вырабу, уліку і захоўваньня дзяржаўных узнагародаў, нагрудных знакаў да ганаровых званьняў, нагрудных знакаў членаў [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савета Рэспублікі]] і дэпутатаў [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] Нацыянальнага сходу і пасьведчаньняў да іх, таксама ладжаньне вырабу службовых пасьведчаньняў чыноўнікаў; * накіраваньне супрацоўнікаў на падрыхтоўку і ведамасны нагляд; * [[Лятарэя|лятарэйную]] і выдавецкую дзейнасьць; * узгадненьне выставаў і [[кірмаш]]оў падпарадкаваных установаў; * забесьпячэньне патрэбаў насельніцтва ў вырабах народных мастацкіх промыслаў і [[сувэнір]]ах; * разгляд зваротаў грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]] службовымі асобамі<ref>{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 3 сьнежня 2010 г. № 620|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p2=1/12151|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=14 сакавіка 2013|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref>. == Мінуўшчына == 2 верасьня 2020 году сайт Кіраўніцтва справамі быў узламаны [[Кібэрпартызаны|кібэрпартызанамі]], на галоўную старонку вывесілі [[бел-чырвона-белы сьцяг]] і {{артыкул у іншым разьдзеле|Фатажаба|фатажабу|uk|Фотожаба}} на [[Віктар Шэйман|Віктара Шэймана]]<ref name="Кіберпартизани">{{cite web||first=Андрей|last=Бродецкий|language=ru|url=https://tech.liga.net/all/article/kiberpartizany-protiv-lukashenko-kak-malenkaya-armiya-aytishnikov-vzlamyvaet-diktaturu|аўтар=Андрей Бродецкий.|title=История Киберпартизаны против Лукашенко: как маленькая армия айтишников взламывает диктатуру|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|ЛІГА.net|ЛІГА.net|uk|ЛІГА.net}}|date=2020-10-02|accessdate=2021-09-06|archiveurl=https://archive.ph/5aIkY|archivedate=2021-09-06}}</ref>. За 2020 год выручка прадпрыемстваў Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Беларусі вырасла на 40 % да 2,6 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] (1,057 млрд $) пераважна за кошт [[будаўніцтва]], [[земляробства]] і прамысловасьці. Дадатнае [[сальда]] ад гандлю дасягнула каля 150 млн [[Даляр ЗША|даляраў ЗША]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Работа прадпрыемстваў у 2020 годзе, падрыхтоўка УНС і праекты ў Афрыцы — Лукашэнка прыняў з дакладам Шэймана|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/rabota-pradpryemstvau-u-2020-godze-padryhtouka-uns-i-praekty-u-afrytsy-lukashenka-prynjau-z-dakladam-95550-2021/|выдавец=[[БелТА|Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=11 студзеня 2021|дата доступу=11 студзеня 2021}}</ref>, што склала каля 10 % ад памеру дадатнага сальда Беларусі. == Кіраўнікі == # [[Іван Ціцянкоў]] (1994—1999) # [[Уладзімер Ганчарэнка]] (1999—2001) # [[Галіна Жураўкова]] (2001—2004) # [[Генадзь Лаўранкоў]] (2004—2005) # [[Аляксандар Кулічкоў]] (2005—2008) # [[Мікалай Дамашкевіч]] (2008—2009) # [[Мікалай Мікалаевіч Корбут|Мікалай Корбут]] (2009—2013)<ref>{{Навіна|аўтар=Віталь Несьцераў|загаловак=Бізнэс-імпэрыя прэзыдэнта|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/41182.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=20 ліпеня 2010|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref> # [[Віктар Шэйман]] (2013 — 11 чэрвеня 2021)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аляксандар Лукашэнка назначыў Віктара Шэймана кіраўніком справамі прэзыдэнта|спасылка=http://president.gov.by/by/press141020.html#doc|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=21 студзеня 2013|дата доступу=5 траўня 2013}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Працоўная сустрэча зь кіраўніком справаў прэзыдэнта Віктарам Шэйманам|спасылка=https://president.gov.by/be/events/rabochaya-sustrecha-z-kiraunikom-sprau-prezidenta-viktaram-sheymanam|выдавец=Прэс-служба [[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2021|дата доступу=12 чэрвеня 2021}}</ref> #[[Валеры Іваноў]] (з 8 ліпеня 2021) == Санкцыі ЭЗ == 17 сьнежня 2020 году {{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рада Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}} унесла ў «[[чорны сьпіс Эўразьвязу]]» ГГУ – Дзяржаўная ўстанова «Галоўная гаспадарчая ўправа» Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь за ''«атрыманьне выгады ад [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] й падтрымку яго»''<ref>{{Cite web|last=Jozwiak|first=Rikard|date=2020-12-17|title=EU Officially Slaps More Economic Sanctions On Belarus Over Crackdown|url=https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-belarus/31006041.html|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210721170020/https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-belarus/31006041.html|archivedate=2021-07-21|accessdate=2021-07-21|аўтар=Rikard Jozwiak.|publisher=[[Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода]]|language=en}}</ref>. Пры абгрунтаваньні санкцыяў таксама адзначалася, што гэта найбуйнейшы апэратар на рынку нежылой нерухомасьці й куратар мноства кампаніяў у краіне, у той час як [[Аляксандар Лукашэнка]] папрасіў кіраўніка ГГУ [[Віктар Шэйман|Віктара Шэймана]] пракантраляваць бясьпеку [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]<ref>[https://eur-lex.europa.eu/eli/reg_impl/2020/2129/oj Council Implementing Regulation (EU) 2020/2129 of 17 December 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus]</ref>. Таксама Галоўную гаспадарчую ўправу ў свой санкцыйны сьпіс уключылі [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=Consolidated List of Financial Sanctions Targets in the UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}</ref> і [[Швайцарыя]]<ref>[https://www.seco.admin.ch/seco/en/home/Aussenwirtschaftspolitik_Wirtschaftliche_Zusammenarbeit/Wirtschaftsbeziehungen/exportkontrollen-und-sanktionen/sanktionen-embargos/sanktionsmassnahmen/suche_sanktionsadressaten.html Searching for subjects of sanctions]</ref>. 26 студзеня 2021 году да сьнежаньскага пакету санкцый [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] далучыліся [[Альбанія]], [[Ісьляндыя]], [[Ліхтэнштайн]], [[Нарвэгія]], [[Паўночная Македонія]], [[Чарнагорыя]]<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain countries concerning restrictive measures against Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/01/26/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-european-union-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-against-belarus/|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рада Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}|date=2021-01-26|accessdate=2021-09-09|language=en}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронныя звароты грамадзянаў|спасылка=http://udp.gov.by/by/?id=8|выдавец=Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2021|дата доступу=11 студзеня 2021}} * [https://web.archive.org/web/20130302172142/http://www.dipservice.by/bel/ Галоўная ўправа па абслугоўваньню дыпляматычнага корпуса і афіцыйных дэлегацыяў «Дыпсэрвіс»] * [http://dha.gov.by/by/ Дэпартамэнт па гуманітарнай дзейнасьці] * [https://web.archive.org/web/20180611080416/http://ghu.by/by/ Галоўная гаспадарчая ўправа] {{Шаблён:Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні да якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} [[Катэгорыя:Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Органы выканаўчай улады Беларусі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1994 годзе]] [[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] qiwmv5ypsqntb2aetdh620ed596bkrv Дыега Гадын 0 141330 2332912 2316171 2022-08-16T22:34:56Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Дыега Гадын |клюб = [[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] |нумар = 14 |гады = 2003—2006<br/>2006—2007<br/>2007—2010<br/>2010—2019<br/>2019—2020<br/>2020—2022<br/>2022— |клюбы = [[Сэра Мантэвідэо|Сэра]]<br/>[[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд]]<br/>[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]<br/>[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]<br/>[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]] |гульні(галы) = 63 (6)<br/>26 (0)<br/>91 (4)<br/>277 (17)<br/>23 (1)<br/>39 (1)<br/>1 (0) |нац гады = 2005— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 157 (8) |абнаўленьне(клюб) = 24 красавіка 2022 |абнаўленьне(зборная) = 30 сакавіка 2022 }} '''Дыега Рабэрта Гадын Леаль''' ({{мова-es|Diego Roberto Godín Leal}}; нарадзіўся 16 лютага 1986 году, [[Расарыё (Уругвай)|Расарыё]], [[Уругвай]]) — [[Уругвай|уругвайскі]] футбаліст, абаронца бразыльскага клюбу «[[Атлетыку Мінэйру Бэлу-Арызонці|Атлетыку Мінэйру]]» і [[зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. Хуткі абаронца, які спалучае ў сабе наяўнасьць добрай фізычнай падрыхтоўкі з магчымасьцю добра валодаць мячом. == Кар’ера == === Клюбная === [[Файл:U03 Diego Godín 7530.jpg|значак|Дыега Гадын у форме зборнай Уругваю падчас гульні ў Аўстрыі (2014 год)]] У дарослым футболе дэбютаваў у 2003 годзе, дзякуючы выступам за клюб «[[Сэра Мантэвідэо|Сэра]]», у якім правёў тры сэзоны, прыняўшы ўдзел у 63 матчах чэмпіянату. Большасьць часу, праведзенага ў складзе «Сэра», быў асноўным гульцом абароны каманды. На працягу [[Чэмпіянат Уругваю па футболе 2006—2007 гадоў|сэзону 2006—2007 гадоў]] абараняў колеры ўругвайскага гранду «[[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]]». Сваёй гульнёй за апошнюю каманду прыцягнуў увагу прадстаўнікоў трэнэрскага штаба клюбу «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]», у склад якога далучыўся ў жніўні 2007 году. У новым клюбе правёў наступныя тры сэзоны сваёй гульнявой кар’еры. Гуляючы ў складзе «Вільярэалу» таксама ў асноўным выходзіў на поле ў складзе першым адзінаццаці гульцоў каманды. У склад клюбу «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» далучыўся 4 жніўня 2010 году й дэбютаваў за «матрасьнікаў» у пераможный сустрэчы на [[Супэркубак УЭФА]], дзе гішпанскі клюб быў мацнейшым за італьянскі «[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]» зь лікам 2:0. З тых часоў стаў асноўным абаронцам мадрыдцаў і за наступныя гады атрымліваў з камандай перамогу ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Лізе Эўропы]], а таксама яшчэ адзін раз у Супэркубку УЭФА. 7 мая 2019 года аб'явіў аб зыходзе з клюбу пасьля сканчэньня сэзона 2018/19<ref>{{спасылка|url=https://www.championat.com/football/news-3749987-godin-objavil-ob-uhode-iz-atletiko.html|загаловак=Годин объявил об уходе из «Атлетико»|дата публікацыі=7 мая 2019|мова=ru|выдавец=championat.com}}</ref>. === Міжнародная === 26 кастрычніка 2005 году дэбютаваў у афіцыйных матчах у складзе [[зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] ў таварыскай гульні супраць [[зборная Мэксыкі па футболе|зборнай Мэксыкі]]. У складзе зборнай быў удзельнікам розыгрышу [[Кубак Амэрыкі па футболе 2007 году|Кубка Амэрыкі]] 2007 году ў [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]], [[чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянату сьвету 2010 году]] ў [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай Рэспубліцы]] й розыгрышу [[Кубак Амэрыкі па футболе 2011 году|Кубка Амэрыкі 2011 году]] ў [[Аргентына|Аргентыне]], атрымаўшы таго году тытул кантынэнтальнага чэмпіёна. == Дасягненьні == '''«Атлетыка»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2014 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2013 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2014 * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2012, 2018 * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубку УЭФА]]: 2010, 2012, 2018<ref>{{спасылка|аўтар-Emma Sanders|url=https://www.bbc.com/sport/football/45188611|загаловак= Real Madrid 2–4 Atlético Madrid|выдавец=BBC Sport|дата публікацыі=15 жніўня 2018|мова=en}}</ref> '''«Атлетыку Мінэйру»''': * Уладальнік [[Супэркубак Бразыліі па футболе|Супэркубка Бразыліі]]: 2022 * [[Ліга Мінэйру|Чэмпіён штату Мінас-Жэрайс]]: 2022 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2011 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20191108221753/https://www.inter.it/en/squadra/G1028/diego-godin Профіль на афіцыйным сайце ФК «Інтэрнацыянале»] * [http://www.bdfutbol.com/en/j/j4031.html Профіль] на BDFutbol * [http://www.national-football-teams.com/player/14130 Статыстыка] на National Football Teams * [http://www.transfermarkt.co.uk/en/diego-godin/profil/spieler_54928.html Профіль] на сайце transfermarkt.co.uk {{Навігацыйная група |назоў = Гадын у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на КА-2007 |Уругвай на ЧС-2010 |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2015 |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гадын, Дыега}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэра» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Насьяналь» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Вільярэал»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Інтэрнацыянале» Мілян]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кальяры»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыку Мінэйру» Бэлу-Арызонці]] snn435tnwe0vzu2lzgm5sttbio05x0u Шаблён:ЗША на ЧС-2010 10 141644 2332932 2149395 2022-08-17T07:34:23Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЧС-2010 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Чэмпіянат сьвету 2010 году |турнір_спасылка = Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году |н1 = [[Тым Говард|Говард]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Джонатан Спэктар|Спэктар]] |н3 = [[Карлас Баканэгра|Баканэгра]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|М.&nbsp;Брэдлі]] |н5 = [[Агучы Аньеву|Аньеву]] |н6 = [[Стыў Чэрандула|Чэрандула]] |н7 = [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Гэркулес Гомэс|Гомэс]] |н10 = [[Лэндан Донаван|Донаван]] |н11 = [[Ст’юарт Голдэн|Голдэн]] |н12 = [[Джонатан Борнстэйн|Борнстэйн]] |н13 = [[Рыкарда Кларк (1983)|Кларк]] |н14 = [[Эдсан Бадл|Бадл]] |н15 = [[Джэй Дэмэрыт|Дэмэрыт]] |н16 = [[Хасэ Франсыска Торэс|Торэс]] |н17 = [[Джодзі Алтыдор|Алтыдор]] |н18 = [[Брэд Гузан|Гузан]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н19 = [[Морыс Эду|Эду]] |н20 = [[Робі Фіндлі|Фіндлі]] |н21 = [[Кларэнс Гудсан|Гудсан]] |н22 = [[Бэні Фэйлгабэр|Фэйлгабэр]] |н23 = [[Маркус Ганэман|Ганэман]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |трэнэр = [[Боб Брэдлі|Б.&nbsp;Брэдлі]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЧС-2010|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|Сьвет-2010]] </noinclude> ba2knghewh74turrvdvtw0tm6keurvv Аляксей Тупчы 0 144494 2332975 2330594 2022-08-17T08:39:27Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Аляксей Тупчы |клюб = |нумар = |гады = 2004—2011<br/>2011—2012<br/>2012<br/>2012—2013<br/>2013—2014<br/>2014—2015<br/>2015—2016<br/>2016—2017<br/>2017—2018<br/>2018—2019<br/>2019—2020<br/>2020—2021 |клюбы = [[Дняпро Магілёў]]<br/>[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебск]]<br/>[[Белшына Бабруйск|Белшына]]<br/>[[Гомель (футбольны клюб)|Гомель]]<br/>[[Дняпро Магілёў]]<br/>[[Шахцёр Салігорск]]<br/>[[Дняпро Магілёў]]<br/>[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]]<br/>[[Дняпро Магілёў]]<br/>[[Белшына Бабруйск|Белшына]]<br/>[[Горкі (футбольны клюб)|Горкі]]<br/>[[Ворша (футбольны клюб)|Ворша]] |гульні(галы) = 97 (1)<br/>33 (1)<br/>8 (0)<br/>8 (0)<br/>27 (2)<br/>5 (0)<br/>29 (8)<br/>37 (2)<br/>15 (1)<br/>28 (1)<br/>25 (0)<br/>19 (0) |нац гады = |нац зборная = |нац гульні(галы) = |абнаўленьне(клюб) = |абнаўленьне(зборная) = }} '''Аляксей Тупчы''' ({{мова-uk|Олексій Тупчій}}; нарадзіўся 22 жніўня 1986 году, [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайск]], [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]]) — былы ўкраінскі [[футбол|футбаліст]], [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]]. == Кар’ера == Першым трэнэрам гульца зьяўляецца Канстанцін Дацэнка. У юнацтве выступаў за кіеўскія РВУФК і «Зьмена-Абалонь». У 2004 годзе трапіў у беларускі клюб «[[Дняпро Магілёў|Дняпро-Трансмаш]]» з гораду [[Магілёў|Магілёва]], які на наступны сэзон пачаў называцца «Дняпро». У лютым 2007 году знаходзіўся на праглядзе ў клюбе «[[Мэталюрг-Кузбас Новакузьнецк|Мэталюрг-Кузбас]]»<ref>[http://www.kuzrab.ru/publics/index.php?ID=10148 Волна накатывает]. Кузнецкий рабочий</ref>. Улетку 2009 году быў на праглядзе ў калінінградзкай «[[Балтыка Калінінград|Балтыцы]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20090726114131/http://www.sovsport.ru/gazeta/article-item/339042_2 В «Москву» приехал китаец]. Советский спорт</ref>. У 2009 годзе Аляксей разам з «Дняпром» стаў бронзавым прызэрам [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]. 1 ліпеня 2010 году дэбютаваў у эўракубках у выязным матчы кваліфікацыі [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць альбанскага «[[Лячы (футбольны клюб)|Лячы]]» (1:1)<ref>[http://www.weltfussball.de/spielbericht/europa-league-qual-2010-2011-1-runde-kf-laci-dnepr-mogilev/ Справаздача матчу]. weltfussball.de.</ref>, Тупчы пачаў матч у аснове, але на 86 хвіліне быў заменены на [[Максім Карповіч|Максіма Карповіча]]. Пазьней Аляксей Тупчы адгуляў у двух прайграных матчах супраць гішпанскага «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (7:1 паводле сумы двух матчаў). У студзені 2011 году перайшоў на правах вольнага агента ў «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебск]]». У складзе клюбу ў чэмпіянаце Беларусі дэбютаваў 2 красавіка 2011 году ў выязным матчы супраць берасьцейскага «[[Дынама Берасьце|Дынама]]» (3:0). Пасьля непрацяглага знаходжаньня ў табарах клюбаў «[[Белшына Бабруйск|Белшына]]» й «[[Гомель (футбольны клюб)|Гомель]]», вярнуўся ў клюб з Магілёва. У студзені 2014 году перайшоў у салігорскі «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]»<ref>[http://www.football.by/news/53020.html Тупчий перешел из «Днепра» в «Шахтер»]{{Ref-ru}}</ref>. У лютым 2015 году падпісаў кантракт з магілёўскім «[[Дняпро Магілёў|Дняпром]]»<ref>[http://www.football.by/news/66709.html «Днепр» заключил контракты с Тупчием, Копанцовым, Образовым и Сазанковым]{{Ref-ru}}</ref>. У студзені 2016 году перайшоў у «[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзею]]»<ref>[http://football.by/news/80354.html Тупчий перешел в «Городею», Шидловский продлил контракт с «сахарниками»]{{Ref-ru}}</ref>. У ліпені 2017 году вярнуўся ў магілёўскі «[[Дняпро Магілёў|Дняпро]]»<ref>[http://www.football.by/news/102338.html Тупчий и Барсуков стали игроками «Днепра»]{{Ref-ru}}</ref>. У лютым 2018 году падпісаў кантракт з бабруйскай «[[Белшына Бабруйск|Белшынай]]»<ref>[http://football.by/news/109465.html Жевнеров и Тупчий подписали контракты с «Белшиной», Моталыго и Верас продлили соглашения]{{Ref-ru}}</ref>. З 2019 году выступае за клюб «[[Горкі (футбольны клюб)|Горкі]]»<ref>[https://by.tribuna.com/football/1073758270.html Копанцов, Артур Левицкий, Сазанков, Тупчий, Хилькевич заявлены за «Горки»]{{Ref-ru}}</ref>. == Дасягненьні == '''[[Дняпро Магілёў|Дняпро]]''' * Бронзавы прызэр [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: 2009 == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- | [[Дняпро Магілёў]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Першая ліга]] || 29 || 8 |- |rowspan="2"| [[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 27 || 2 |- |rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] ||rowspan="2"| [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая ліга]] || 10 || 0 |- | [[Дняпро Магілёў]] || 15 || 1 |- | [[Белшына Бабруйск|Белшына]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Першая ліга]] || 28 || 1 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.transfermarkt.de/de/oleksiy-tupchy/profil/spieler_117950.html Профіль на сайце transfermarkt.de]{{Ref-en}} * [http://www.pressball.by/footballstat/aleksey_tupchi/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тупчы, Аляксей}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] [[Катэгорыя:Украінскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дняпро» Магілёў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Віцебск»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Белшына» Бабруйск]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гомель»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Шахцёр» Салігорск]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гарадзея»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Горкі»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ворша»]] dq0khdtochddog65yr3ukrjcbb207pr Шаблён:ЗША на ЧС-2006 10 147948 2332931 1929970 2022-08-17T07:34:10Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЧС-2006 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Чэмпіянат сьвету 2006 году |турнір_спасылка = Чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году |н1 = [[Тым Говард|Говард]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Крыс Элбрайт|Элбрайт]] |н3 = [[Карлас Баканэгра|Баканэгра]] |н4 = [[Пабла Мастраені|Мастраені]] |н5 = [[Джон О’Браян|О’Браян]] |н6 = [[Стыў Чэрандула|Чэрандула]] |н7 = [[Эдзі Льюіс|Льюіс]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Эдзі Джонсан|Джонсан]] |н10 = [[Клаўдыё Рэйна|Рэйна]] |н11 = [[Браян Чынг|Чынг]] |н12 = [[Грэг Бэргалтэр|Бэргалтэр]] |н13 = [[Джымі Конрад|Конрад]] |н14 = [[Бэн Олсэн|Олсэн]] |н15 = [[Бобі Конві|Конві]] |н16 = [[Джош Ўолф|Ўолф]] |н17 = [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]] |н18 = [[Кэйсі Келер|Келер]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н19 = [[Маркус Ганэман|Ганэман]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н20 = [[Браян Макбрайд|Макбрайд]] |н21 = [[Лэндан Донаван|Донаван]] |н22 = [[Агучы Аньеву|Аньеву]] |н23 = [[Эдзі Поўп|Поўп]] |трэнэр = [[Брус Арэна|Арэна]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЧС-2006|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|Сьвет-2006]] </noinclude> rpvj3pgs75i0pmfmu9h43itd3ws3dre Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2013 10 147950 2332941 2142035 2022-08-17T07:53:10Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2013 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2013 году — чэмпіён |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2013 году |н1 = [[Нік Рыманда|Рыманда]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Эдгар Кастыльлё|Кастыльлё]] |н3 = [[Коры Эш|Эш]]&nbsp;(<small>24</small> [[Амар Гансалес|Гансалес]]) |н4 = [[Майкл Ароска Фіскал|Ароска&nbsp;Фіскал]] |н5 = [[Агучы Аньеву|Аньеву]]&nbsp;(<small>25</small> [[Мэт Бэсьлер|Бэсьлер]]) |н6 = [[Джо Карона|Карона]] |н7 = [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]] |н8 = [[Мікел Дыскеруд|Дыскеруд]] |н9 = [[Гэркулес Гомэс|Гомэс]]&nbsp;(<small>27</small> [[Алан Гордан|Гордан]]) |н10 = [[Лэндан Донаван|Донаван]] |н11 = [[Ст’юарт Голдэн|Голдэн]] |н12 = [[Шон Джонсан (футбаліст)|Джонсан]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н13 = [[Тоні Бэлтран|Бэлтран]] |н14 = [[Кайл Бэкерман|Бэкерман]] |н15 = [[Майкл Пакгэрст|Пакгэрст]] |н16 = [[Хасэ Франсыска Торэс|Торэс]] |н17 = [[Ўіл Бруін|Бруін]] |н18 = [[Джэк Макінэрні|Макінэрні]]&nbsp;(<small>26</small> [[Эдзі Джонсан|Джонсан]]) |н19 = [[Крыс Вандалоўскі|Вандалоўскі]] |н20 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]] |н21 = [[Кларэнс Гудсан|Гудсан]] |н22 = [[Біл Гамід|Гамід]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н23 = [[Брэк Шы|Шы]] |трэнэр = [[Юрген Клінсман|Клінсман]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2013|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2013]] </noinclude> a35jj9xgvg9t2rr6ii5b42z2xsp1ohh Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2011 10 147951 2332940 1857623 2022-08-17T07:52:51Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2011 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2011 году — 2-е месца |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2011 году |н1 = [[Тым Говард|Говард]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Джонатан Спэктар|Спэктар]] |н3 = [[Карлас Баканэгра|Баканэгра]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|М.&nbsp;Брэдлі]] |н5 = [[Агучы Аньеву|Аньеву]] |н6 = [[Стыў Чэрандула|Чэрандула]] |н7 = [[Морыс Эду|Эду]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Хуан Агудэла|Агудэла]] |н10 = [[Лэндан Донаван|Донаван]] |н11 = [[Крыс Вандалоўскі|Вандалоўскі]] |н12 = [[Джонатан Борнстэйн|Борнстэйн]] |н13 = [[Джэрмэйн Джонз|Джонз]] |н14 = [[Эрык Ліхай|Ліхай]] |н15 = [[Тым Рым|Рым]] |н16 = [[Саша Клештан|Клештан]] |н17 = [[Джодзі Алтыдор|Алтыдор]] |н18 = [[Нік Рыманда|Рыманда]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н19 = [[Робі Роджэрз|Роджэрз]] |н20 = [[Фрэдзі Аду|Аду]] |н21 = [[Кларэнс Гудсан|Гудсан]] |н22 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]] |н23 = [[Маркус Ганэман|Ганэман]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |трэнэр = [[Боб Брэдлі|Б.&nbsp;Брэдлі]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2011|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2011]] </noinclude> 1f6gv6gc14ic7bdatu6rlxb40a6lh1d Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2009 10 147952 2332936 2142033 2022-08-17T07:39:29Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2009 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2009 году — 2-е месца |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2009 году |н1 = [[Трой Пэркінз|Пэркінз]] |н2 = [[Гіт Пірс|Пірс]] |н3 = [[Кларэнс Гудсан|Гудсан]] |н4 = [[Чэд Маршал|Маршал]] |н5 = [[Кайл Бэкерман|Бэкерман]] |н6 = [[Стыў Чэрандула|Чэрандула]] |н7 = [[Робі Роджэрз|Роджэрз]] |н8 = [[Логан Паўз|Паўз]] |н9 = [[Чарлі Дэвіс|Дэвіс]] |н10 = [[Ст’юарт Голдэн|Голдэн]] |н11 = [[Браян Чынг|Чынг]] |н12 = [[Джымі Конрад|Конрад]] |н13 = [[Колін Кларк|Кларк]] |н14 = [[Майкл Пакгэрст|Пакгэрст]] |н15 = [[Сэм Кронін|Кронін]] |н16 = [[Джэй Гіпс|Гіпс]] |н17 = [[Кені Купэр|Купэр]] |н18 = [[Луіс Роблес|Роблес]] |н19 = [[Фрэдзі Аду|Аду]] |н20 = [[Сантына Куаранта|Куаранта]] |н21 = [[Брэд Эванз|Эванз]] |н22 = [[Дэйві Арно|Арно]] |н23 = [[Джон Буш|Буш]] |н25 = [[Бэні Фэйлгабэр|Фэйлгабэр]] |трэнэр = [[Боб Брэдлі|Брэдлі]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2009|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2009]] </noinclude> pb713z4k9x507l5obxnsiy7snw8ooec Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2007 10 147953 2332933 2149394 2022-08-17T07:36:44Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2007 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2007 году — чэмпіён |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2007 году |н1 = [[Тым Говард|Говард]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Фрэнкі Гэйдук|Гэйдук]] |н3 = [[Карлса Баканэгра|Баканэгра]] |н4 = [[Пабла Мастраені|Мастраені]] |н5 = [[Бэні Фэйлгабэр|Фэйлгабэр]] |н6 = [[Майкл Брэдлі|М.&nbsp;Брэдлі]] |н7 = [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Эдзі Джонсан|Джонсан]] |н10 = [[Лэндан Донаван|Донаван]] |н11 = [[Браян Чынг|Чынг]] |н12 = [[Джэй Дэмэрыт|Дэмэрыт]] |н13 = [[Джонатан Борнстэйн|Борнстэйн]] |н14 = [[Стыў Рэлстан|Рэлстан]] |н15 = [[Фрэнк Сымэк|Сымэк]] |н16 = [[Майкл Пакгэрст|Пакгэрст]] |н17 = [[Джонатан Спэктар|Спэктар]] |н18 = [[Кэйсі Келер|Келер]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н19 = [[Рыкарда Кларк (1983)|Кларк]] |н20 = [[Тэйлар Тўэлман|Тўэлман]] |н21 = [[Джастын Мэп|Мэп]] |н22 = [[Агучы Аньеву|Аньеву]] |н23 = [[Брэд Гузан|Гузан]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |трэнэр = [[Боб Брэдлі|Б.&nbsp;Брэдлі]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2007|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2007]] </noinclude> cl2x8snpu7xrb6drvpgvovctbovwll3 Расейская акупацыя Крыму 0 153447 2332893 2308358 2022-08-16T21:13:05Z Uliana245 74447 /* Вонкавыя спасылкі */ wikitext text/x-wiki [[Файл:February 2014 Simferopol Pro-Ukrainian Manifestation.jpg|міні|300пкс|Сабор у [[Крым]]е за еднасьць з [[Украіна]]й ([[Сімфэропаль]], 26 лютага 2014 году)]]{{Расейска-ўкраінская вайна}} '''Часовая акупацыя Аўтаномнай Рэспублікі Крым і Севастопаля Расеяй'''<ref>{{cite web | спасылка=https://www.president.gov.ua/documents/1172021-37533 |загаловак=Указ Президента України «Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 11 березня 2021 року "Про Стратегію деокупації та реінтеграції тимчасово окупованої території Автономної Республіки Крим та міста Севастополя"» № 117/2021|автор= |дата=24 березня 2021 року |веб-сайт=Президента України |видавець= |дата-доступу= 24 березня 2021 року}}</ref> ({{мова-uk|тимчасова окупація Автономної Республіки Крим і Севастополя Росією}}) — незаконны захоп і акупацыя [[Расея|Расейскай Фэдэрацыяй]] тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]]: Севастопаля і Аўтаномнай Рэспублікі Крым і распаўсюджваньне на гэтых тэрыторыях ваенна-палітычнага, адміністрацыйнага, эканамічнага і сацыяльнага ладу. Акупацыя Крыму стала часткай узброенай агрэсіі Расеі супраць Украіны. Яна пачалася 23 лютага 2014 году праз [[Эўрамайдан|адхіленьне]] напярэдадні [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|Вярхоўнай Радай Украіны]] ад пасады прэзыдэнта [[Віктар Януковіч|Віктара Януковіча]] шляхам [[імпічмэнт]]у<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канец клептакрата: Вярхоўная Рада адхіліла Януковіча ад пасады|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123257.html|выдавец=Наша Ніва|дата публікацыі=22 лютага 2014|дата доступу=2 траўня 2015}}</ref>. У [[Севастопаль|Севастопалі]] адбыўся [[мітынг]] супраць імпічмэнту ўжо былому прэзыдэнту<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ва Ўкраіне пачынае дзейнічаць Канстытуцыя 2004-га году|спасылка=http://www.tvr.by/bel/news/v_mire/v_ukraine_nachinaet_deystvovat_konstitutsiya_2004_go_goda_23_02_2014_09_12_00/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=23 лютага 2014|дата доступу=2 красавіка 2014}}</ref>. Яшчэ раней, 20 лютага, [[Міністэрства абароны Расеі]] пачало захоп Крыму<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Загадкавы расейскі мэдаль і дата «вяртаньня Крыму»|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/25362527.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=25 красавіка 2014|дата доступу=26 красавіка 2014}}</ref>. == Храналёгія падзеяў == === 24 лютага === 24 лютага мітынгоўцы паставілі на чале Севастопалю грамадзяніна Расеі. У [[Керч]]ы яны ўпершыню запатрабавалі перадачы [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспублікі Крым]] (АРК) у склад Расейскай Фэдэрацыі, устанавіўшы на даху гарадзкой рады расейскі сьцяг<ref>{{Навіна|аўтар=[[Лізавета Казакова]]|загаловак=Сытуацыя ва Ўкраіне па-ранейшаму застаецца складанай|спасылка=http://www.tvr.by/bel/news/v_mire/situatsiya_v_ukraine_po_prezhnemu_ostaetsya_slozhnoy_24_02_2014_21_06_00/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=24 лютага 2014|дата доступу=2 красавіка 2014}}</ref>. === 26 лютага === Паводле інфармацыі з турэцкіх камэраў відэаназіраньня, разьмешчаных уздоўж берагавой лініі праліва Басфор, а 7 гадзіне было заўважана перамяшчэньне вайсковых караблёў «Калінінград» (бартавы нумар 102) і «Мінск», б/н 127. Абодва [[вялікі дэсантны карабль|вялікіх дэсантных караблі]] прылічаныя да Балтыйскага флёту Расеі, і могуць транспартаваць узброенны дэсант<ref>[http://turkishnavy.net/ Foreign Warship On Bosphorus]</ref>. У 14:00 (згодна з паведамленьнем міністра абароны РФ Сяргея Шайгу), у адпаведнасьці з распараджэньнем прэзыдэнта Расейскай Фэдэрацыі былі распачатыя вайсковыя вучэньні з удзелам войск Заходняй ваеннай акругі, злучэньняў і вайсковых частак, якія дысьлякуюцца на яго тэрыторыі, і 2-й арміі Цэнтральнай ваеннай акругі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Інтэрфакс]]|загаловак=Пуцін абвясьціў ваенныя вучэньні на мяжы з Украінай|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/2/26/88260|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=26 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. 26 лютага расейскае войска пачало [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|ўварваньне ва Ўкраіну]] нападам на ўкраінскую вайсковую частку ў Севастопалі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Украінскі афіцэр крытыкуе ўладу ў Кіеве і кажа пра вайсковую акупацыю|спасылка=http://m.euroradio.by/ukrainski-aficer-krytykue-uladu-u-kieve-i-kazha-pra-vayskovuyu-akupacyyu|выдавец=[[Эўрарадыё]]|дата публікацыі=3 сакавіка 2014|дата доступу=3 красавіка 2014}}</ref>. У [[Сімфэропаль|Сімфэропалі]] [[крымскія татары]] правялі 5-тысячны мітынг супраць аддзяленьня Крыму ад Украіны<ref>{{Навіна|аўтар=[[Інтэрфакс]]|загаловак=Каля парламента Крыма сабралася каля 5000 праціўнікаў і 700 прыхільнікаў незалежнасці|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123551.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=26 лютага 2014|дата доступу=3 красавіка 2014}}</ref>. У выніку сутычкі з 700 прыхільнікамі партыі «[[Расейскае адзінства]]» загінула 2 татараў, пацярпела 30<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Савет міністраў і Вярхоўную Раду Крыма захапілі невядомыя|спасылка=http://blr.belta.by/by/all_news/world/Savet-Mnstra--Vjarxony-Savet-Kryma-zaxapl-nevjadomyja_i_65489.html|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=27 лютага 2014|дата доступу=3 красавіка 2014}}</ref>. === 27 лютага === 27 лютага 30 расейскіх вайскоўцаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|45-ы асобны гвардзейскі разьведвальны полк|45-га асобнага гвардзейскага разьведвальнага палка|en|45th Detached Reconnaissance Regiment}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паветрана-дэсантныя войскі Расеі|Паветрана-дэсантных войскаў|en|Russian Airborne Troops}} з [[Маскоўская вобласьць|Маскоўскай вобласьці]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Кубінка||be|Горад Кубінка}}, [[Адзінцоўскі раён]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Контрвыведка Ўкраіны: Расея даручыла сэпаратыстам забіць 100-200 чалавек, каб увесьці войскі|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/126829.html|выдавец=Наша Ніва|дата публікацыі=16 красавіка 2014|дата доступу=17 красавіка 2014}}</ref> са [[зброя]]й і ў масках захапілі ўрад і Раду АРК, над якой узьнялі расейскія сьцягі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Украінскае незалежнае інфармацыйнае агенцтва навінаў]]|загаловак=У Сімферопалі захопленыя парламент і ўрад, узнятыя расійскія сцягі|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123576.html|выдавец=Наша Ніва|дата публікацыі=27 лютага 2014|дата доступу=3 красавіка 2014}}</ref>. Прыкладна а 11 гадзіне, у сяле Ўкромнае Сімфэропальскага раёну былі заўважаныя сем бронетранспартэраў, потым яшчэ некалькі — у раёне сяла Чысьценькага. Паводле дадзеных СМІ, яны выстаўленыя расейскай арміяй нібыта для аховы аб’ектаў Чарнаморскага флёту<ref>{{Навіна|аўтар=Агенцтва «Сэрвісныя інтэрнэт-тэхналёгіі»|загаловак=Расейскія БТРы пад Сімфэропалем|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/2/27/88372|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=27 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref> Але празь некаторы час БТРы зь сяла Ўкромнае пачалі рухацца спачатку ў напрамку Сімфэропалю, а потым разьвярнуліся і накіраваліся на расейскую вайсковую базу ў сяле Гвардзейскае<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Укрінфарм]]»|загаловак=БТРы адступаюць зь Сімфэропаля|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123621.html|выдавец=[[Газэта]] «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=27 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Прэзыдыюм Вярхоўнай Рады, спасылаючыся на, на думку Рады, пазазаконны захоп улады ва Ўкраіне «радыкальнымі нацыяналістамі», ініцыяваў рэфэрэндум аб статусе аўтаноміі<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/2/27/88402/ Захваченный парламент Крыма инициирует референдум о статусе автономии]</ref>. У адпаведнасьці з пастановай крымскі парлямэнт прыняў пастанову правесьці 25 траўня 2014 году рэфэрэндум, на які выносілася пытаньне: «Аўтаномная Рэспубліка Крым валодае дзяржаўнай самастойнасьцю і ўваходзіць у склад Украіны на аснове дамоўленасьцяў і пагадненьняў» (так ці не). Аднак Цэнтральная выбарчая камісія (у Кіеве) адразу заявіла пра адсутнасьць у заканадаўстве Ўкраіны закону аб мясцовых рэфэрэндумах<ref>{{Навіна|аўтар=[[УНІАН]]|загаловак=Рэфэрэндум у Крыме незаконны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/2/27/88451|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=27 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Таксама некаторыя дэпутаты рады АРК пачалі сьцьвярджаць пра адсутнасьць кворуму для прыняцьця рашэньня аб правядзеньні рэфэрэндуму (40 чалавек) і галасаваньне нават тых дэпутатаў, якіх не было ў будынку Вярхоўнай рады АРК<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/2/28/88481/ Депутат парламента Крыма: На сессии не было кворума]</ref>. Таксама захопленная Вярхоўная рада АРК абрала новым прэм’ерам Аўтаномнай Рэспублікі Крым лідэра партыі «Расейскае адзінства» Сяргея Аксёнава. Пад вечар 27 лютага на ўездах у Крым зьявіліся блёкпасты. Дарогі на ўезд на паўвостраў каля Джанкою і Армянску былі перацятыя і пачалі ахоўвацца<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=2xlPEHZhzkQ Навіны тэлеканалу ТСН (16:45 ад 27 лютага 2014 года) на youtube]</ref>. Некаторыя з узброенных людзей, якія ахоўвалі блёкпасты, называлі сябе чальцамі крымскага [[Бэркут (спэцпадразьдзяленьне)|Бэркуту]]. З-за цяжкага і неадназначнага становішча ў Крыме, в.а. прэзыдэнта Ўкраіны А.Турчынаў вырашыў ляцець у Севастопаль для мірнага ўрэгуляваньня сытуацыі. Аднак у раёне 23:00 у аэрапорт Бельбек у Севастопалі пад’ехала больш за 10 грузавікоў і некалькі бронетранспартэраў (БТР) у суправаджэньні ваеннай аўтаінспэкцыі з расейскімі вайскоўцамі ў касках і [[бронекамізэлька]]х. Паводле іх сьцьвярджэньняў, яны прыбылі для таго, «каб не дапусьціць прылёту нейкіх баявікоў». Вайскоўцы разышліся па пэрымэтры аэрадрому і разьвярнулі штабны БТР з сувязьзю<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Узброеныя баевікі захапілі аэрапорты Сімфэропаля і Севастопаля|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/2/28/88472|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=28 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. [[Файл:VOA-Crimea-Simferopol-airport.jpg|300px|міні|справа|Узброенныя вайскоўцы бяз знакаў адрозьненьня на тэрыторыі аэрапорту «Сімфэропаль».]] У ноч на 28 лютага, быў таксама захоплены аэрапорт у Сімфэропалі (праз суткі аэрапорт гораду быў закрыты для грамадзянскіх рэйсаў). Надалей захопы адміністрацыйных будынкаў, аэрапортаў, установаў сувязі, [[Сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]] на тэрыторыі АРК і Севастопалю працягваліся расейскімі вайскоўцамі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Эдуард Півавар]]|загаловак=У.Пуцін прызнаў, што за сьпінай самаабароны Крыму стаялі расейскія войскі|спасылка=http://blr.belta.by/all_news/world/UPutsn-pryzna-shto-za-spnaj-samaabarony-Kryma-stajal-rasjskja-vojsk_i_66712.html|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=17 красавіка 2014|дата доступу=17 красавіка 2014}}</ref> без апазнавальных знакаў. === 28 лютага === 28 лютага міністар унутраных справаў Украіны [[Арсэн Авакаў]] назваў [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|узброеным уварваньнем]] і [[акупацыя]]й захоп аэрапортаў вайскоўцамі ў [[камуфляж]]ы і са зброяй без апазнавальных знакаў, якія не хавалі сваёй прыналежнасьці да [[Узброеныя сілы Расейскай Фэдэрацыі|ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міністар унутраных справаў Украіны: Гэта ўзброенае ўварваньне і акупацыя|спасылка=http://www.euroradio.by/ministr-unutranyh-sprau-ukrainy-geta-uzbroenae-uvarvanne-i-akupacyya|выдавец=Эўрарадыё|дата публікацыі=28 лютага 2014|дата доступу=29 сакавіка 2014}}</ref>. У 10:32 на сайце тэлекампаніі ТСН зьявілася навіна пра атачэньне па пэрымэтры невядомымі асобамі атраду марской аховы [[Дзяржаўная памежная служба Ўкраіны|Дзяржаўнай памежнай службы Ўкраіны]] ў Балаклаве<ref>[http://ru.tsn.ua/politika/vooruzhennye-lyudi-okruzhili-ukrainskih-pogranichnikov-v-krymu-smi-351994.html Вооруженные люди окружили украинских пограничников в Крыму]</ref>. Каля 30 узброеных чалавек, якія не назваліся, на чатырох аўтамабілях прыбылі ў севастопальскі атрад марской аховы. Памежнікамі дадзеныя асобы былі ідэнтыфікаваныя як вайскоўцы 810-й брыгады марской пяхоты ЧФ РФ<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Расейскія марпехі заблакавалі ўкраінскіх памежнікаў у Крыме|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/2/28/88560|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=28 лютага 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. На пытаньне пра мэту знаходжаньня асобаў ля атраду быў атрыманы адказ «з мэтай аховы». Таксама памежная служба Ўкраіны пачала рэгістраваць факты парушэньня расейскімі транспартнымі верталётамі дзяржаўнай мяжы Ўкраіны (8 такіх верталётаў прызямлілася 28 лютага ў аэрапорце Севастопалю). Па сродках сацыяльных сетак (накшталт [[vk.com]]) распачаўся заклік да жыхароў Расеі з мэтаю падтрымкі хваляваньняў у Крыме, з мэтаю чаго ўсім жадаючым мужчынам, якія мелі вопыт вайсковай службы, у якасьці «расейскіх турыстаў» прыбыць у Крым<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/2/28/88540/ «ВКонтакте» собирают российских «туристов» для отправки в Крым]</ref>. Зрабіць гэта прапанавалася для таго, каб: <blockquote>Чым больш нас, «расейскіх турыстаў», цяпер будзе знаходзіцца на тэрыторыі гэтай сумежнай дзяржавы, тым больш будзе афіцыйных абгрунтаваньняў у кіраўніцтва нашай дзяржавы ўжыць неабходныя дзеяньні па абароне сваіх грамадзянаў за мяжой.</blockquote> Пры гэтым, у паведамленьні расказваецца пра завоз «расейскіх турыстаў» у Крыме да нейкіх «месцаў дысьлякацыі». === 1 сакавіка === [[Файл:Отряд самообороны Крыма с щитами раскрашенными в цвета флага республики Крым охраняют памятник Ленина.jpg|міні|300пкс|Атрад крымскай «самаабароны» з шыхтамі колераў [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|АРК]] ахоўваюць помнік Леніна]] А 9 гадзіне, 30 узброеных асобаў (ідэнтыфікаваных як жаўнеры УС РФ) праніклі на тэрыторыю вайсковай часткі 727-й асобнай радыёлякацыйнай роты тактычнай групы «Крым» (дысьлякаванай у горадзе Судак). Агрэсія праяўленая не была, аднак у 21:20 зброя, што захоўвалася ў частцы, была пагружаная на аўтамабілі і вывезеная ў невядомым кірунку<ref name="m.charter97.eu">{{Навіна|аўтар=Інтэрфакс|загаловак=Расейскія жаўнеры праніклі ў вайсковыя часткі ў Крыме|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88751|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=2 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Блізу а 13 гадзіне калёна ўзброеных людзей у форме на 10 аўтамабілях у калёне ў колькасьці прыблізна 300 чалавек ажыцьцявіла спробу сілавога захопу севастопальскага атраду марской аховы Дзяржаўнай памежнай службы, разьмешчаннага ля гораду Балаклава (уваходзіць у севастопальскую мескую раду). Аднак пасьля няўдачы, «аблога» была аслабленая, аднак а 21 гадзіне спробы захопу ўзнавіліся, але на гэты раз на падтрымку атраду марской аховы прыйшлі мясцовыя жыхары, якія пачалі патрабаваць не праводзіць штурму. Прадстаўнікі расейскіх вайскоўцаў, спасылаючыся на загад міністра абароны Расеі, запатрабавалі пакінуць памяшканьні вайсковай часткі<ref name="m.charter97.eu"/>. Акрамя таго, у раёне [[Эўпаторыя|Эўпаторыі]] расейскія вайскоўцы спрабавалі ўзяць пад кантроль адзін з камандных пунктаў зэнітна-ракетнай вайсковай часткі Паветраных сіл УС Украіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Памежныя караблі Ўкраіны па баявой трывозе выходзяць у мора|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/1/88653|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. У гэты ж час самаабвешчаны прэм’ер-міністар АРК С. Аксёнаў зьвярнуўся па Расею з просьбай «аб аказаньні садзейнічаньня ў забесьпячэнні міру і спакою на тэрыторыі Крыму». Між тым, быў захоплены Кіраўскі вайсковы аэрадром (на тэрыторыі аэрадрому раскватараваліся 16 машынаў з вайскоўцамі, прыклана 150 чалавек)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Крыме захапілі ваенны аэрадром - Меджліс|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/1/88632|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Вайскоўцы вывелі з працы абсталяваньне кіраваньня палётамі і схаваліся ў невядомым кірунку. Самаабвешчаны крымскі прэм’ер [[Сяргей Аксёнаў]] падчас выступу на адкрыцьці пасяджэньня Рады міністраў АРК зрабіў заяву, у якой зазначыў, што да аховы важных аб’ектаў аўтаноміі прыцягнутыя вайскоўцы Чарнаморскага флёту Расеі. <blockquote>«Сумесна групы працуюць. Я ўпэўнены, што яны змогуць выканаць задачы ў ахове грамадзкага парадку».</blockquote> В.а. прэзыдэнта Ўкраіны сваім загадам зацьвердзіў пазазаконасьць «прызначэньня» [[Сяргей Аксёнаў|Сяргея Аксёнава]] кіраўніком Аўтаномнай Рэспублікі Крым. А 16-й гадзіне да памежных караблёў севастопальскага атраду марской аховы, што несьлі сужбу па ахове мяжы, наблізіліся тры ракетныя катэры і [[Масква (ракетны крэйсэр)|ракетны крэйсэр «Масква»]]. А 17-й гадзіне амэрыканскі тэлеканал CNN у навінах паказаў зьяўленьне пад Севастопалем расейскіх самаходных гаўбіцаў. Мяркуючы па вонкавым выглядзе, у рэпартажы былі паказаныя самаходныя комплексы 2С1 «Гвазьдзік» альбо 2С3 «Акацыя»<ref>{{Навіна|аўтар=[[CNN]]|загаловак=Расейскія гаўбіцы ў Крыме|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/1/88663|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 18-й гадзіне Савет Фэдэрацыі Расеі ўхваліў вайсковую апэрацыю Расеі на тэрыторыі Ўкраіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Расея гатова ўвесьці войскі ва Ўкраіну|спасылка=http://www.svaboda.mobi/a/25281744.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Украіна пачала прыводзіць свае [[Узброеныя сілы Ўкраіны|войскі]] ў поўную баявую гатоўнасьць<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 1 сакавіка 2014|url = http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/1/7016859/|загаловак = Турчинов доручив привести ЗСУ у повну бойову готовність|фармат = |назва праекту = Новини|выдавец = Українська правда|дата = 2 сакавіка 2014|мова = uk|камэнтар = }}</ref>. А 19-й гадзіне ўзброенныя людзі бяз знакаў адрозьненьня распачалі стральбу з аўтаматаў на вуліцах Сімфэропалю. Згодна з паведамленьнем 5 каналу ўкраінскага тэлебачаньня «Кароткі бой адбыўся ля Домю Прафсаюзаў паміж двума групамі ўзброеных людзей». Група невядомых нібыта паспрабавала штурмаваць будынак, які занялі прарасейскія вайскоўцы. Удзельнікі бою нічога не распавядалі пра сутыкненьне. Падчас перастрэлкі ніхто не пацярпеў<ref>{{Навіна|аўтар=«[[5 канал]]»|загаловак=Невядомыя завязалі перастрэлку ў Сімферопалі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/1/88704|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 20-й гадзіне (паводле іншых зьвестках на пару гадзінаў раней) расейскія войскі занялі былы аэрадром пад Джанкоем (аэрадром меў магчымасьць прымаць любы тып самалётаў). На тэрыторыі аэрадрому было заўважана перамяшчэньне «Камазаў» з расейскімі нумарамі. На тэрыторыю Крыму (аўтадарогай Харкаў-Сімфэропаль) пачалі заяжджаць аўтобусы і аўтамабілі з расейцамі ў ваеннай форме без апазнавальных знакаў. Паводле словаў мясцовых жыхароў, пасажыры аўтобусаў называлі сябе казакамі<ref>[http://investigator.org.ua/news/120487/ В Джанкое российские войска заняли бывший аэродром]</ref>. Прыкладна ў гэты ж час кіраўнік камітэту Савету Фэдэрацыі Расеі па канстытуцыйным заканадаўстве Аляксандар Клішас паведаміў, што [[Віктар Януковіч]] зьвярнуўся па верхнюю палату расейскага парлямэнту і падтрымаў усебаковую дапамогу і абарону жыхароў Крыму, чым фактычна прызнаў законнасьць увядзеньня войск<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/1/88681/ Янукович попросил Россию ввести войска в Украину]</ref>. Нягледзячы на гэта, на гэты момант Януковіч не зьяўляўся прэзыдэнтам, будучы пазбаўленым уладавых паўнамоцтваў, што згодна з заканадаўствам Украіны не дазваляе Януковічу ажыцьцяўляць зварот адносна ўводу войскаў на тэрыторыі краіны. Пад ноч прайшло паседжаньне Рады бясьпекі ААН, на якой дзеяньні Расеі выклікалі хвалю пратэстаў. Амэрыканскія і эўрапейскія дыпляматы заклікалі Расею ў тэрміновым парадку вывесьці свае войскі з тэрыторыі Ўкраіны. У той жа час пасол Расеі ў ААН Віталь Чуркін заявіў, што ўсе перамяшчэньні расейскіх войскаў па тэрыторыі Ўкраіны праводзяцца ў адпаведнасьці з дамоўленасьцю з Украінай аб захаваньні базы ВМФ Расеі ў Севастопалі. Палітычны прадстаўнік ЗША ў ААН Саманта Паўэр заклікала да неадкладнага разьмяшчэньня назіральнікаў ААН і АБСЭ ва Ўкраіне<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/2/88724/ На Совбезе ООН США и Евросоюз осудили российскую агрессию против Украины]</ref>. Адразу пасьля паседжаньня Рады бясьпекі ААН на сваім сайце сэнатар Джон Макэйн выказаўся за магчымасьць неадкладнага ціску на Расею дзеля захаваньня Ўкраіны<ref>[https://web.archive.org/web/20140516154905/http://www.mccain.senate.gov/public/index.cfm/press-releases?ID=e638967f-8355-4182-abce-bae26a1d2631 Заява сэнатара Джона Макэйна аб ваеннай інтэрвэнцыі Расеі ва ў Ўкраіне]</ref>. === 2 сакавіка === У Кіеве, у знак салідарнасьці з Крымам, перад амбасадай Расеі сабраліся людзі (больш за 300 чалавек), якія трымалі ў руках плякаты кшталту «Не вайне!» і «Рукі прэч ад Крыму!» Аднак да мітынгоўцаў ніхто з амбасады Расеі ня выйшаў. На фоне падзеяў вакол Крыму, росту магчымасьці расейскага ўварваньня на кантэнентальную Ўкраіну і колькасьці прарасейскіх мітынгаў, ва Ўкраіне абвешчаная ўсеагульная мабілізацыя насельніцтва. На мяжы з Крымам пачалі затрымліваць цягнікі (часам да 5 гадзінаў). Дакладваючы ў парлямэнце, тагачасны міністар абароны Ўкраіны Ігар Ценюх распавёў, што ноччу ў Крым прыбылі яшчэ 11 расейскіх [[верталёт]]аў і 7 транспартных самалётаў [[Іл-76]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140411081904/http://espreso.tv/new/2014/03/02/tenyukh_do_krymu_prybulo_sche_11_rosiyskykh_helikopteriv_ta_7_yl_76 Тенюх: До Криму прибуло ще 11 російських гелікоптерів та 7 ИЛ-76]</ref>. Таксама Ўкраіна закрыла сваю паверанную прастору для вайсковых самалётаў. З расейскага боку, [[Савет па правох чалавека пры прэзыдэнце Расейскай Фэдэрацыі|Савет па правох чалавека пры прэзыдэнце Расеі]] выказаўся супраць уводу войскаў ва Ўкраіну. З прычыны адсутнасьці ахвяраў і параненых сярод мірных жыхароў і вайскоўцаў у апошнія два дні канфлікту была адзначаная неабходнасьць поўнага выключэньня выкарыстаньня ўзброеных сіл у ходзе ўрэгуляваньня ўнутрыпалітычнага крызісу ва Ўкраіне<ref>[https://web.archive.org/web/20140508005638/http://www.president-sovet.ru/news/5632/ Заявление членов Совета при Президенте РФ по развитию гражданского общества и правам человека в связи с событиями в Украине]</ref>. Раніцай расейскія войскі распачалі штурм 39-га навучальнага атраду ВМС (Севастопаль, вул. Лазараўскага 1). «Камаз» пратараніў транспартныя вароты і ўварваўся на тэрыторыю часткі, але быў заблякаваны [[БТР-80|БТРам]]<ref>{{Навіна|аўтар=«[[5 канал]]»|загаловак=Расейскія вайскоўцы штурмуюць украінскую частку ў Севастопалі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88766|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Днём галоўнакамандуючы ВМС Украіны [[Дзяніс Беразоўскі]] (прызначаны на пасаду 1 сакавіка) на прэс-канфэрэнцыі ў Севастопалі публічна зачытаў тэкст прысягі «народу Крыму», фактычна, такім чынам, прызнаўшы пераход на бок Расеі. Апошняй яго камандай быў загад украінскім марскім пехацінцам аб здачы расейцам, але загад быў праігнараваны<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Украінская праўда]]»|загаловак=Камандуючы ВМС Украіны перайшоў на бок сэпаратыстаў|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88834|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=2 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 14 гадзіне (паводле мясцовага часу) неапазнаныя вайскоўцы, якія прыбылі на 11 вайсковых аўтамабілях «КАМАЗ», двух аўтамабілях «Урал» і 4-х расейскіх бронеаўтамабілях «Тыгр», а таксама двух «УАЗ» ачапілі па пэрымэтры вайсковы гарадок 36-й асобнай брыгады берагавой абароны ВМС Украіны, разьмешчаны ў пасёлку Перавальнае, а таксама па пэрымэтры ачапілі тэрыторыю самой вайсковай часткі. Праз паўгадзіны дадаткова да зьмешчаных у мясьціне вайскоўцаў пад’ехала яшчэ шэсьць аўтамабіляў «КАМАЗ» з асабовым складам і бронеаўтамабіль «Тыгр» з кулямётчыкам на даху, з запраўленай стужкай. <ref>{{Навіна|аўтар=Інтэрфакс|загаловак=Брыгада ВМС Украіны акружаная пасьля адмовы раззброіцца|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88803|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=2 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 14:14 у Азова-Чарнаморскае ўпраўленьне Дзяржаўнае памежнае службы пад’ехалі людзі ў цывільным адзеньні і дэманстратыўна пачалі экіпіравацца ў [[бронекамізэлька|бронекамізэлькі]] і шлемы. Неўзабаве да іх далучылася група ўзброеных вайскоўцаў Расеі, якія прыбылі на аўтамабілях «Камаз» і «Ўрал»<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/2/88822/ Госпогранслужба Украины: В Крыму захвачены штабы погранвойск]</ref>. Яны штурмам узялі штабы Азова-Чарнаморскага рэгіянальнага ўпраўленьня і Сімфэропальскага памежнага атраду. А 16 гадзіне (паводле іншых зьвестках а 17) у [[Севастопаль|Севастопалі]] расейскія вайскоўцы сілай захапілі зэнітна-ракетны дывізіён паветраных сіл Украіны (знаходзіцца ў раёне мысу Фіялент)<ref>{{Навіна|аўтар=Інтэрфакс|загаловак=Расейскія вайскоўцы захапілі частку СПА ў Севастопалі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88808|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=2 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Да брамы вайсковай часткі падагналі грузавік «Урал» з расейскімі нумарамі. Згодна са словамі відавочцаў, салдаты апранутыя ў [[Вайсковая форма|вайсковую форму]] Расейскай Фэдэрацыі і заяўляюць пра ўласнае паходжаньне з Расеі, аднак на іх форме адсутнічалі будзь-якія апазнавальныя знакі. Па пэрымэтры часткі разьмясьціліся байцы з аўтаматамі. Паводле паведамленьняў «Сегодня», актыўныя дзеяньні не прадпрымаліся. У гэты ж час (прыкладна а 16 гадзіне) расейскія БТРы і аўтаматчыкі ачапілі частку А-0669 у Керчы<ref>[http://www.segodnya.ua/regions/krym/voennye-zahvatili-chast-v-kerchi-pod-domami-u-lyudey-avtomatchiki-i-btr-499938.html Военные захватили часть в Керчи: под домами у людей — автоматчики и БТР]</ref>. Пад ноч была заблякавана вайсковая частка А-1100 блізу пасёлку Навафёдараўка Сацкага раёну АРК (паўночны ўсход паўвостраву). У адказ на гэта, каля 100 жыхарак Навафёдараўкі ўсталі «жывым шчытом» паміж расейскімі вайскоўцамі і вайсковай часткай з мэтаю недапушчэньня захопу часткі і магчымых ахвяраў<ref>[http://glavnoe.ua/news/n167695 В Новофедоровке женщины живым щитом перекрыли дорогу российским оккупантам]</ref>. У ноч з 2 на 3 сакавіка, нягледзячы на забарону палётаў над Украінай усіх неграмадзянскіх лятальных сродкаў, 2 расейскія зьнішчальнікі [[Су-27]] уварваліся ў паветраную прастору Ўкраіны. Неўзабаве інцыдэнт паўтарыўся<ref>{{Навіна|аўтар=Агенцтва «е-Крым»|загаловак=Расейскія зьнішчальнікі парушылі паветраную мяжу Ўкраіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/3/88924|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=3 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. === 3 сакавіка === Ноччу з 2 на 3 сакавіка, расейскі спэцназ, выкарыстоўваючы сьветлашумавыя гранаты, захапіў амаль усе будынкі ўкраінскай вайсковай часткі 4515 у Бельбеку<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/3/88861/ Русские войска захватили здания украинской военной части в Бельбеке]</ref>, а таксама захапілі вайсковую частку 2382 у Балаклаве<ref>[https://web.archive.org/web/20140605181117/http://espreso.tv/new/2014/03/03/ukrayinskyy_oficer_v_balaklavi_nashykh_poklaly_na_pidlohu_i_kopaly_yak_koshenyat Український офіцер: В Балаклаві наших поклали на підлогу і «копали як кошенят»]</ref>. У гэтую ж ноч трапіла ў аблогу вайскова-марская частка ў горадзе [[Керч]]<ref>[http://charter97.org/ru/news/2014/3/3/88871/ В Керчи неизвестные вооруженные люди пытаются проникнуть в морскую часть]</ref>. А 10 гадзіне стала вядома пра блякаваньне ўзброенымі людзьмі ўкраінскай вайсковай часткі №2904 у [[Бахчысарай|Бахчысараі]]. Паводле дадзеных, атрыманых ад камандзіра часткі Ўладзімера Садоўніка, вакол часткі былі заўважаны каля 300 чалавек, некалькі грузавікоў і шэсьць БТРаў. Ніякіх патрабаваньняў асобы, якія ўдзельнічалі ў блякаваньні, ня выказалі<ref>{{Навіна|аўтар=«[[ЛігаБізнэсІнфарм]]»|загаловак=У Бахчысараі БТРы блакуюць украінскую вайсковую частку|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/3/88931|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=3 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Днём прайшоў афіцэрскі сход у штабе ВМС Украіны, на якім выступілі в.а. камандуючага ВМС Украіны [[Сяргей Гайдук]] і так званы камандуючы ВМС Рэспублікі Крым [[Беразоўскі Дзяніс|Дзяніс Беразоўскі]]. Перад афіцэрамі фактычна быў пастаўлены выбар адносна прысягі самаабвешчаным уладам АРК і Севастопалю. Выступалі па чарзе контар-адмірал Гайдук і Беразоўскі. Гайдук заявіў пра вернасьць прысязе на вернасьць народу Ўкраіны. Бярозаўскі ніякіх ультыматумаў вылучаць ня стаў, а проста прапанаваў без прыняцьця асобнай прысягі «народу Крыму» пагадзіцца выконваць яго загады, паабяцаўшы зарплаты на ўзроўні ваенаслужбоўцаў ЧФ РФ. У адказ на яго што афіцэры задалі яму пытаньне пра падставы захопу й блякаваньня расейскімі вайскоўцамі вайсковых частак Украіны на Крымскім паўвостраве, на што Беразоўскі заявіў пра расейскіх вайскоўцаў як атрадаў самаабароны. Аднак зь нейкай прычыны яму не паверылі. Афіцэры адкрыта не прызналі Бярозаўскага і заявілі, што застаюцца вернымі Ўкраіне і гатовыя адстойваць яе тэрытарыяльную цэласнасьць і незалежнасьць, а пасьля дэманстрытыўна выканалі дзяржаўны гімн Украіны<ref>[http://gazeta.ua/articles/politics/_u-krimu-ukrayinski-moryaki-poslali-rosijskogo-stavlenika-ta-zaspivali-gimn-ukrayini/545236 У Криму українські моряки «послали» «російського ставленика» та заспівали Гімн України]</ref>. Бліжэй да вечара, непадалёк ад Севастопалю пяць расейскіх буксіраў заблякавалі караблі [[вайскова-марскія сілы Ўкраіны|ваенна-марскіх сіл Украіны]]. У ліку заблякаваных апынуліся судна «Тэрнопаль» і «Славуціч», якія знаходзіліся ў Стралецкай бухце. Расейскія караблі разьмясьціліся на адлегласьці прыкладна дзьвюхсот мэтраў<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/3/89045/ Корабли ВМС Украины заблокированы под Севастополем]</ref>. У гэты ж дзень у некаторых СМІ зьявіліся чуткі пра адпраўку Расеяй 200 кубанскіх казакоў на тэррыторыю Крыму<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/3/88884/ Житель Краснодара: Россия забросила в Крым 200 кубанских казаков]</ref>. === 4 сакавіка === Ноччу ў інтэрвію тэлеканалу «Інтэр» в.а. міністра абароны Ўкраіны Ігар Ценюх заявіў<ref>[http://charter97.org/be/news/2014/3/4/89067/ Тенюх: В Крыму находятся 16 тысяч российских военных]</ref>: <blockquote>Каля 5500 вайскоўцаў спэцыяльнага прызначэньня перадысьлякаваныя з Расейскай Фэдэрацыі на тэрыторыю Ўкраіны. За кошт гэтага колькасьць расейскіх вайскоўцаў павялічаная да 16 тысяч.</blockquote>. А 9-й гадзіне ўкраінскім вайскоўцам пад кіраўніцтвам палкоўніка Ю. Мамчура ўдалося вярнуць частковы кантроль за аэрадромам у Бельбеку (пад кантроль не ўдалося вярнуць толькі саму ўзьлётную паласу)<ref>{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=Мужнасьць украінскіх салдатаў|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/4/89134|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Уладзімер Пуцін на прэс-канфэрэнцыі ў Нова-Агарове заявіў, што людзі ў камуфляжнай форме, якія захопліваюць у Крыму вайсковыя часткі ды аэрадромы, зьяўляюцца прадстаўнікамі «мясцовых сіл самаабароны». Ён заявіў, што: <blockquote>У Кіеве ўдзельнікаў атрадаў самаабароны, сфармаваных прыхільнікамі новай улады, рыхтавалі інструктары ў Летуве і ў Польшчы. Чаму вы думаеце, што ў Крыме павінна быць горш?</blockquote> чым фактычна падкрэсьліў, што Расея не брала ніякага ўдзелу ў падрыхтоўцы атрадаў самаабароны ў Крыме<ref>{{Навіна|аўтар=[[Мікола Дзяцюк]]|загаловак=Аб'екты ў Крыме захапілі «мясцовыя сілы самаабароны»|спасылка=http://www.novychas.info/zamezza/pucin_abjekty_u_krymie_zachapi/|выдавец=Газэта [[Новы час (газэта)|«Новы час»]]|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Насуперак гэтаму, днём украінскім журналістам удалося перагаварыць зь некаторымі «вайскоўцамі без апазнавальных знакаў», раскватэраваных ля гораду Керч. Між іншым, яны назваліся расейскімі вайскоўцамі<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=b0Z8ymyhx8A UkrStream.TV: Русские солдаты в Керчи дали интервью!]</ref>, чым фактычна паставілі пад сумнёў праўдзівасьць выказваньняў Пуціна. А 19 гадзіне, на паромнай пераправе ў пункце пропуску «Крым», неназваныя ўзброеныя людзі ў Керчы раззброілі нарад памежнай аховы Ўкраіны<ref>{{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|РасБізнэсКансалтынг|«РасБізнэсКансалтынг»|en|RBC Information Systems}}|загаловак=Баевікі напалі на ўкраінскіх памежнікаў у Керчы|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/4/89206|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. «Літаральна толькі што стала вядома, што невядомыя пад дуламі аўтаматаў паклалі на зямлю нарад памежнай аховы. Па рацыі сказалі: можна працаваць», — заявіў ён. Празь некаторы час пункт пропуску запрацаваў у звычайным рэжыме. Прыкладна а 20-й гадзіне ў Севастопаль уехала блізу 30 аўтобусаў з расейскімі нумарамі. Як высьветлілася, яны перавозілі так званых «расейскх турыстаў»<ref>{{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Цэнзар.нэт||uk|Censor.net}}|загаловак=У Севастопаль прыбыло 30 аўтобусаў з узброенымі расейскімі цітушкамі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/4/89218|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Таксама, ноччу расейскія войскі вывелі са строю апаратуру ў зэнітна-ракетным палку на Фіяленце ў Севастопалі<ref>{{Навіна|аўтар=«ЛігаБізнэсІнфарм»|загаловак=У Севастопалі расейскія вайскоўцы разбурылі апаратуру ЗРК Украіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89290|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. === 5 сакавіка === 5 сакавіка ў якасьці [[доказ]]у расейскага ўварваньня ўкраінскія вайскоўцы затрымалі на тэрыторыі сваёй вайсковай часткі расейца, які пранік туды ў вайсковай форме без апазнавальных знакаў з расейскім вайсковым білетам<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Украінцы злавілі ў Крыме расейскага вайскоўца (фота)|спасылка=http://www.euroradio.by/ukraincy-zlavili-u-svayoy-chastcy-u-kryme-rasiyskaga-vayskouca-fota|выдавец=Эўрарадыё|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=29 сакавіка 2014}}</ref>. Раніцай у Генэральным штабе ўзброеных сілаў Украіны апублікавалі інфармацыю, паводле якой у горадзе Джанкой знаходзіцца 1-ы мэханізаваны батальён «Усход» 18-й асобнай мэханізаванай брыгады, якая дысьлякуецца ў пасёлку Каліноўскае [[Чачэнія|Чачэнскай Рэспублікі]]. Таксама ў Крыме былі заўважаныя вайскоўцы 31-й асобнай дэсантна-штурмавой брыгады ПДВ, якая дысьлякуецца ў расейскім [[Ульянаўск]]у, і 22-й брыгады спэцназу з [[Краснадарскі край|Краснадарскага краю]]<ref>{{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Газэта па-ўкраінску|«Газэта па-ўкраінску»|uk|Газета по-українськи}}|загаловак=У Крыме - войскі з Чачні і Краснадарскага краю|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89262|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Між іншым, міністар абароны РФ [[Сяргей Шайгу]] не назваў фатаграфіі расейскай ваеннай тэхнікі на паўвостраве (крыху раней у інтэрнэце зьявіліся фатаграфіі вайсковае тэхнікі з расейскімі нумарнымі знакамі з пахначэньнем 21-га рэгіёну), якія зьявіліся ў інтэрнэце, правакацыямі, а відэаролікі з вайскоўцамі без апазнавальных знакаў, якія прызнаюцца, што яны з Расеі, — «поўнай лухтой». Адказваючы на пытаньне аб зьяўленьні ў «атрадаў самаабароны» бронеаўтамабіляў «Тыгр» і «Рысь», кіраўнік міністэрства набароны Расеі паведаміў, што «паняцьця ня мае», адкуль яны ўзяліся<ref>{{Навіна|аўтар=«РасБізнэсКансалтынг»|загаловак=Шайгу «паняцьця не мае», адкуль у Крыме расейскія «Тыгры» і «Рысі»|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89318|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Днём у Крым прыбыў спэцыяльны пасол ААН Робэрт Сэры. Аднак у хуткім часе ен быў заблякаваны групай прарасейскіх актывістаў, і быў вымушаны пакінуць Крым<ref>{{Навіна|аўтар=Радыё «[[Голас Амэрыкі]]»|загаловак=Спэцпасланца ААН выкралі і прымусілі пакінуць Крым|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89368|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 13:00 у раёне на выхадзе з возера Данузлаў былі заўважаныя расейскія караблі: СФП-183, [[Масква (ракетны крэйсэр)|крэйсэр Масква]], Штыль, Маланка. Таксама непадалёк быў заўважаны карабель Шахцёр і зьняты з кансэрвацыі карабель Ачакаў. Кіл-25 прыбыў з «бочкамі», што дала падставу лічыць, што зь іх дапамогай караблём Ачакаў будзе заблякаваны выхад з возера. А 15 гадзіне ў сімфэропальскім гатэлі «Україна», пасьля сустрэчы з рэдактарамі крымскіх СМІ, натоўпам актывістаў «самаабароны» была заблякаваная прадстаўніца АБСЭ па пытаньнях свабоды слова Дуня Міятавіч. Актывісты выкрыквалі фразы кшталту «Россия» і «Путин, спасибо». Аднак празь некаторы час Дуня Міятавіч ўсё ж пакінуць гатэль<ref>[http://investigator.org.ua/news/120997/ В Симферополе «самооборона Аксенова» блокировала представителя ОБСЕ по вопросам свободы СМИ]</ref> (трэба заўважыць, што ваенных назіральнікаў АБСЭ, накіраваных ва Ўкраіну, не пусьцілі на тэрыторыю Аўтаномнай Рэспублікі Крым і Севастопалю). У партох Крыму (у Казачай бухце) былі прышвартаваныя 5 транспартна-дэсантных караблі, 2 вялікіх дэсантных караблі Балтыйскага флёту (Менск, Калінінград), 2 вялікіх дэсантных караблі Паўночнага флёту (Аленягорскі Гарняк, Георгі Пераможца) а таксама карабель Азоў. Агульны дэсант склаў да 300 чалавек і да 20 адзінак аўтамабільнай тэхнікі з кожнага караблю (некаторыя крыніцы даводзілі агульную лічбу ў 500 вайскоўцаў і каля 50 адзінак тэхнікі<ref>{{Навіна|аўтар=Агенцтва «Грамадзянская абарона»|загаловак=Масавая высадка расейскіх войскаў у Севастопалі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/6/89389|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=6 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>). Таксама з Азова было выгружана сем адзінак [[БТР-80]] і процітанкавыя комплексы «Штурм»<ref>{{Навіна|аўтар=Газэта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карэспандэнт (газэта)|«Карэспандэнт»|uk|Корреспондент}}|загаловак=Расея перакідае ў Крым новыя войскі|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89350|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. А 23 гадзіне расейцы затапілі ля выхаду з возера [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]] вялікі расейскі супрацьлодкавы карабель «Ачакаў», чым заблякавалі вялікую частку праходу між возерам і Чорным морам. Таксама расейскі флёт выставіў свае караблі і катэры ля «свабоднай» часткі выхаду з возера. Усе караблі, што знаходзіліся на базе ля пасёлку Новаазёрны, апынуліся заблякаванымі (гл. ''[[блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў]]''). === 6 сакавіка === Прыкладна а 1 гадзіны каля памежнай заставы Масандра зьявіліся невядомыя ў ваенным і цывільным. Неўзабаве прыйшлі яшчэ каля 20 чалавек у ваеннай форме з аўтаматычнай зброяй і гранатамётамі, якія акружылі падразьдзяленьне. Выезд з тэрыторыі быў заблаякаваны КамАЗам. Блякуючыя пачалівесьці назіраньне за памежным падразьдзяленьнем. А 3 гадзіны ночы ў аддзел памежнай службы Еўпаторыі прыбыло восем аўтамабіляў (УАЗ, Газэль, КамАЗ, Тыгр) з 50 узброенымі вайскоўцамі ў ваеннай форме. Нападаючыя ўварваліся ў службовыя памяшканьні аддзела<ref>{{Навіна|аўтар=«ЛігаБізнэсІнфарм»|загаловак=У Крыме атакавалі два падраздзяленьні Дзяржпамежслужбы|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/6/89458|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=6 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. === 16 сакавіка === 16 сакавіка 2014 году ўсталяваныя расейскімі акупацыйнымі войскамі ўлады Аўтаномнай Рэспублікі Крым і гораду Севастопалю правялі неадпаведны канстытуцыі Ўкраіны<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Парлямэнт Украіны распусьціў Вярхоўную Раду Крыму|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/25297869.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=15 сакавіка 2014|дата доступу=19 красавіка 2014}}</ref> [[рэфэрэндум пра статус Крыму]]. === 21 сакавіка === Расейскі прэзыдэнт [[Уладзімер Пуцін]] падпісаў закон аб далучэньні да Расеі паўвостраву Крым, на якім раней самаабвешчанымі ўладамі АРК (пазьней пераназванай у Рэспубліку Крым) і Севастопалю была абвешчаная г.зв. «Рэспубліка Крым»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Зьміцер Уласаў]]|загаловак=Пуцін падпісаў законы аб прыняцьці Крыма і Севастопаля ў склад Расеі|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2014/03/21/689671_689672|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2014|дата доступу=3 красавіка 2014}}</ref>, хоць [[Будапэшцкі мэмарандум]] забавязвае Расею паважаць дзяржаўныя межы Ўкраіны і ўстрымлівацца ад ужыцьця сілы супраць яе тэрытарыяльнай цэласнасьці. Прызнаваць непарушнасьць дзяржаўных межаў Украіны Расею забавязвала таксама дамова пра сяброўства, супрацоўніцтва і партнёрства паміж Украінай і Расеяй<ref>[https://news.tut.by/world/609227.html?utm_source=42.tut.by&utm_medium=bottom_news&utm_campaign=recirculation%20%E2%80%83 Россия получила официальную ноту от Киева о разрыве Договора о дружбе]{{Недаступная спасылка|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Tut.by]] {{ref-ru}}</ref> === 27 сакавіка === [[Генэральная Асамблея ААН]] [[Рэзалюцыя Генэральнай Асамблеі ААН аб тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны|пастанавіла]] адмовіць рэфэрэндуму ў праўнай сіле<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Генасамблея ААН не прызнала вынікі рэфэрэндуму ў Крыму|спасылка=http://blr.belta.by/by/all_news/world/Genasambleja-AAN-ne-pryznala-vynk-referendumu--Kryme_i_66020.html|выдавец=БелТА|дата публікацыі=27 сакавіка 2014|дата доступу=28 сакавіка 2014}}</ref>. Міжнародныя назіральнікі [[ААН]], якія працавалі ва Ўкраіне да 2 красавіка ўключна, адзначылі ў сваёй справаздачы [[Махінацыя|махінацыі]] з рэфэрэндумам у Крыме і пасьлядоўнае распальваньне [[Нянавісьць|нянавісьці]] з боку расейскай [[Прапаганда|прапаганды]] пры адначаснай адсутнасьці пагрозы для расейцаў<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марцін Ярскі]]|загаловак=Эўразвяз пачаў пастаўкі газу ва Ўкраіну|спасылка=http://www.belsat.eu/be/programs/abjektyu/1935/nievaiskovaia-padmogha-ieurazviaz-pachau-pastauki-ghazu-va-ukrainu/|выдавец=[[Белсат]]|дата публікацыі=15 красавіка 2014|копія=https://www.youtube.com/embed/q8MDeq8zfy8?autoplay=1|дата копіі=15 красавіка 2014|дата доступу=16 красавіка 2014}}</ref>. == Удзельнікі крызіса == [[Файл:Марш за мир и свободу (2).jpg|значак|300пкс|Прыкладна 30 000 чалавек на «Маршы міру» ў падтрымку Ўкраіны. Масква, 15 сакавіка 2014 г.]] === Прарасейская кааліцыя === Пад час разьвіцьця падзей у Кіеве на [[Эўрамайдан]]е, Украінская партыя «Рускі блёк» абвясьціла аб наборы добраахвотнікаў у атрад самаабароны. Асноўная мэта — абарона ад магчымай агрэсіі прыхільнікаў Эўрамайдану. Афіцыйна, "прарасейскай" кааліцыяй "кіравалі" самі Крымчане. Але некаторымі журналістамі ў штабе атрадаў самаабароны быў заўважаны чалавек вельмі падобны на расейскага падпалкоўніка [[Карпушэнка Уладзімір Валер'явіч|Карпушэнка У.В.]] (кіраваў расейскімі вайскоўцамі ў Дагестане і пад час Другой чачэнскай кампаніі)<ref>{{Навіна|аўтар=Перадача {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тэлевізійная служба навінаў|«Тэлевізійная служба навінаў»|uk|ТСН}}|загаловак=На фота з Крыма пазналі героя Расеі, узнагароджанага Пуціным|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89366|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Вайсковая падрыхтоўка крымскай «самаабароны» праходзіла пад кіраўніцтвам сэрбскіх афіцэраў, якія ў свой час ваявалі ў Косава<ref>http://www.pravda.rs/2014/03/05/ekskluzivno-ovo-je-jedan-od-komandanta-srpskih-dobrovoljaca-na-krimu/ Эксклюзіў: Адзін з камандзіраў сербскіх добраахвотнікаў у Крыму!</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=fkHKfI_MeDM Відэа зхосьцінгу Ютуб</ref>. === Бэркут === Падразьдзяленьне расфармаванае загадам ад 26 лютага. Аднак амаль адразу ж саманазначаны глава Севастопаля Аляксей Чалы запрасіў у Крым байцоў Бэркута. З пачаткам Расейскай інтэрвэнцыі байцы бэркута сталі дапамагаць расейскаму боку<ref>{{Навіна|аўтар=Перадача «ТСН»|загаловак=Здраднікі зь «Беркута» дапамагалі расейцам штурмаваць украінскія базы|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/124123.html|выдавец=Газэта «Наша ніва»|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. === Крымскія татары === Глава Мэджлісу (неафіцыйны прадстаўнічы орган самакіраваньня крымскіх татар) з пачатку 2014 году выступаў супраць якой бы то ні было зьмены прававога статуса Крыму. 27 лютага крымскія татары пратэстуючы супраць адзяленьня Крыма сабралі шматлюдны мітынг ля сьценаў аблдзярж адміністрацыі. А пасьля пачатку расейскай інтэрвэнцыі нават аказвалі пасільную дапамогу заблякаваным у Крыме ўкраінскім вайскоўцам<ref>{{Навіна|аўтар=Цэнзар.нэт|загаловак=Крымскія татары носяць ежу ўкраінскім салдатам|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89287|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. === Расейская апазіцыя === 15 сакавіка 2014 году ў Маскве адбылася акцыя ў падтрымку Ўкраіны («Марш міру»), з удзелам расейскай апазыцыі і расейскіх артыстаў. == Украінскія вайсковыя часткі ў Крыме == На пачатак інтэрвэнцыі на тэрыторыі Крыма былі наступныя вайсковыя злучэньні: {| class="wikitable" |- ! Назва вайсковага злучэньня (вайсковай часткі) !! Месца дысьлякацыі !! Камандуючы !! Колькасьць вайскоўцаў !! Статус |- | Выведавацельна-дэсантных рота 25-й Днепрапятроўскай паветрана-дэсантнай брыгады || Днепрапятроўск (у Крыме былі на вучэньнях ля [[Пасёлак Перавальнае, Крым, Украіна|Перавальнага]]) || || || |- | 36-я брыгада берагавой абароны || [[Пасёлак Перавальнае, Крым, Украіна|Перавальнае]] || || || |- | 727-я асобная радыёлякацыйная рота тактычнай групы «Крым» || [[Судак (горад)|Судак]] || || || захоплена 1 сакавіка а 9 гадзіне |- | 39 навучальны атрад ВМС || [[Севастопаль]] || || || |- | Зэнітна-ракетны дывізіён паветраных сіл Украіны || [[Севастопаль]], мыс Фіялент || || || захоплены 2 сакавіка а 16 гадзіне |- | Вайсковая частка А-0669 марской пяхоты || [[Керч]] || || || |- | Вайсковая частка А-1100 || [[Навафёдараўка]] || || || |- | Вайсковая частка 2904 || [[Бахчысарай]] || У. Садоўнік || || |- | Вайскова-марскай база «Данузлаў» || [[Наваазернае]] || || ||захоплена ў сярэдзіне сакавіка |} == Інфармацыйная вайна пад час крызісу == Крымскі крызіс (як і ўся расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне) суправаджалася вялікай колькасьцю дэзінфарматыўных зьвестак зробленных дзеля апраўданьня ўварваньня, з мэтай заблытаць грамадзян, ці проста схаваньня фактаў. Ніжэй пералічаны найбольш значныя эпізоды: * незадоўга да таго як Уладзімер Пуцін зьвярнуўся да Савета Фэдэрацыі аб увядзеньні расейскіх войскаў ва Ўкраіну, на Расейскім тэлеканале РТР быў паказаны сюжэт, у якім паказвалася перастрэлка ў Сімфэропалі зь нібыта загінулымі расейскімі вайскоўцамі ў выніку страляніны ля Рады міністраў Крыма. Сюжэт пра стральбу «ўкраінскіх баявікоў» з закрытымі тварамі і цела расейскіх вайскоўцаў, нерухома ляжачымі на дарозе, паказалі ў праграме «Весткі» (выпускі навінаў на РТР).<ref>http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/2/7017125/ Путин попросил ввести войска РФ в Крым из-за инсценированного боя со стрельбой и «липовыми» жертвами</ref> <blockquote>У 15:20 ля будынку Кабміна АРК ў Сімферопалі прагучалі аўтаматныя чэргі. Каля Дома Прафсаюзаў ў 50 мэтрах ад Кабміна залеглі невядомыя людзі ў чорнай форме, з чорнымі маскамі на тварах і белымі павязкамі на руках». Яны стралялі па натоўпе і Дому Прафсаюзаў. Затым яны пачалі заскакваць ў жоўтыя аўтобусы «Богдан»… Відаць, аўтобусы былі выкрадзеныя, таму што на адным з іх быў надпіс «Заапарк»</blockquote> Аднак карыстальнікі сацсетак адразу заўважылі, што «тэрарысты» з тэлесюжэтаў ўзброены найноўшай расейскай зброяй — аўтаматамі АК 100-й серыі і гранатамётам [[РГ-94]], наяўныя на ўзбраеньні толькі ў войску Расеі<ref>http://raymond-saint.livejournal.com/285235.html Raymond Saint: российские провокаторы в Симферополе</ref>. Акрамя таго, на фота і відэа можна бачыць, што пад нерухомымі «ахвярамі» стральбы ў камуфляжы зусім няма крыві, а некаторыя "забітыя" невядомым чынам меняюць позу. Таксама ў кадр трапляюць некаторыя мірна шпацыруючыя мінакі.<ref>http://www.youtube.com/watch?v=qcFnQ6k-q00 Відэа на відэахостынге youtube: Перестрелка в Симферополе 1 марта 2014</ref> * Паводле словаў сьпікера Савету фэдэрацыі Расеі Валянціны Мацьвіенка (заява зроблена для апраўданьня ўварваньня ў Крым расейскіх войскаў), у Крыме падчас спробы захопу МУС рэспублікі загінулі расейскія грамадзяне. Аднак пазьней гэтыя данныя абверг Генэральны консул РФ у Крыме<ref name="charter97.org">{{Навіна|аўтар=Сеціўны часопіс «AIN»|загаловак=Гіт-парад фэйлаў расейскіх СМІ па сытуацыі ва Ўкраіне|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89288|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. * у пачатку сакавіка, Расейскі «Першы канал» распавёў аб масавых уцёках украінцаў у Расею, у доказ гэтаму былі паказаны кадры з КПП. Але пры больш дэтальным аглядзе было зразумела што гэта КПП Шэгіні, які знаходзіцца на ўезьдзе ў Польшу<ref>{{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Newsru.com||en|NEWSru}}|загаловак=Расейскія тэлеканалы выкрываюць у хлусьні|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/2/88793|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=2 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. * 26 лютага тэлеканал «Расея 24», прадставіў рэпартаж пра падзеі ў Сімфэропалі. У ім Крымскія прарасейскія актывісты распавядалі пра беспарадкі ўчынённыя "бэндэраўцамі і крымскімі татарамі" (аднак адзінае па чым гледачам можна меркаваць што сюжэт зь Сімфэропаля — паказаная шыльда на аблдзяржадміністрацыі Крыма). Між іншым паказвалася сутычка дэманстрантаў з супрацоўнікамі міліцыі. Падпісана відэа было як «Украіна, Сімфэропаль, 26 лютага 2014 г.». Аднак пры дэтальным праглядзе відэа рабілася ясна што ў відэа замест Сімфэропаля былі паказаны падзеі з Кіева<ref name="charter97.org"/>. * Таксама інфармацыйнае агенства «РІА-Навіны» некалькі разоў падавалі на сваім сайце скажоны пераклад выступаў лідэраў ЗША і Эўразьвязу. * У пачатку сакавіка Ўладзімер Пуцін і міністар абароны Расеі Сяргей Шайгу пераконвалі грамадзян, што «Расейскіх войскаў у Крыме няма». Уладзімер Пуцін нават распавёў, што расейскую ваенную форму можна купіць дзе заўгодна (а ў гэтую форму была апранута так званая самаабароны Крыму). Сяргей Шайгу ж назваў фота ваенных аўтамабіляў з расейскімі нумарамі ў Крыму «правакацыяй». == Эканамічныя наступствы == Ужо 3 сакавіка стала відавочна, што кошт «падрыхтоўкі глебы» для інтэрвэнцыі і ўвод войскаў у Крым, могуць выклікаць вельмі цяжкія наступствы для эканомікі РФ. Раніцай 3 сакавіка асноўныя расейскія індэксы на біржах рэзка абваліліся. У прыватнасьці, індэкс РТС абваліўся да 1132,36 пунктаў (мінус 10,7 адсотку, падобны нізкі ўзровень быў у верасень 2009 году). Рублёвы індэкс ММВБ зьнізіўся да 1307,91 пунктаў (зьніжэньне на 9,5 адсотку). Таксама страты пачалі несьці акцыі буйных расейскіх кампаніяў, напрыклад, акцыі холдынгу «Газпром» (ўпалі на 11,5%), ВТБ (мінус 9,6%), «Ашчадбанку» і «Растэлекаму» (па 8%), «Інтэр РАТ ЕЭС» (18,3%) і інш. На фоне ўкраінскіх падзеяў даляр узьляцеў да 36,5 расейскіх рублёў (за 1 даляр ЗША)<ref>{{Навіна|аўтар=Інтэрфакс|загаловак=Уварваньне ва Ўкраіну абваліла расейскія акцыі і курс рубля|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/3/88902|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=3 сакавіка 2014|дата доступу=11 верасьня 2015}}</ref>. Паводле прыкладных падлікаў, страты расейскіх кампаніяў за першыя суткі ўварваньня склалі каля 2,5 трыльёнаў расейскіх рублёў. == Юрыдычныя наступствы == * У пачатку сакавіка, краіны так званага міжнароднага клюбу «[[Група Васьмі|вялікай васьмёркі]]» (G8), з-за падзеяў у Крыме пазбавілі Расею чалецтва ў клюбе. Таксама быў адменены заплянаваны саміт у расейскім Сочы. * 15 красавіка [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] ўхваліла закон аб зьмене праўнага стану Крыму на захоплены ў выніку ўзброенага нападу Расеі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вярхоўная рада Ўкраіны прызнала Крым часова акупаванай тэрыторыяй|спасылка=http://blr.belta.by/all_news/world/Vjarxonaja-rada-Ukrany-pryznala-Krym-chasova-akupravanaj-terytoryjaj_i_66642.html|выдавец=БелТА|дата публікацыі=15 красавіка 2014|дата доступу=16 красавіка 2014}}</ref>. == Абгрунтаваньне ўварваньня == Паводле афіцыйнай вэрсіі 1 сакавіка [[Савет Фэдэрацыі Расейскае Фэдэрацыі]] сабраўся на экстрэннае пасяджэньне ў сувязі са зваротам [[Уладзімер Пуцін|Уладзімера Пуціна]]. Паводле зьвестак газэты «Камэрсант», аб пазачарговым пасяджэньні палаты было вядома яшчэ ў пятніцу, 28 лютага. Сэнатараў сталі запрашаць 1 сакавіка з раніцы. Дакумэнт аб выкарыстаньні ўзброеных сіл РФ на тэрыторыі Ўкраіны паступіў у Савет Фэдэрацыі каля 17:00. Да пачатку пасяджэньня Савету Фэдэрацыі яго ўжо падтрымалі камітэты па абароне і міжнародных справах. Аднак амаль адразу высьветліліся нестыкоўкі: * За дазвол увесьці войскі прагаласавала 90 сэнатараў з 164 — гэта значыць, усе, каго ўдалося сабраць на пасяджэньне (згодна з навінамі і паказаным па тэлеканале Russia Today). Аднак паводле зьвестак з электроннага таблё (рэгістрацыі прысутных) у залі прысутнічала толькі 85 чалавек, што не супадае з афіцыйнай вэрсіяй пра станоўчае галасаваньне 90 сэнатараў<ref>[http://charter97.org/ru/news/2014/3/3/88945/ Совет Федерации России заподозрили в «мухлеже»]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Расейска-ўкраінская вайна]] * [[Рэфэрэндум пра статус Крыму]] * [[Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў]] * [[Рэспубліка Крым]] *[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)]] *[[Расейская акупацыя Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Канфлікт у Крыме|спасылка=http://www.euroradio.by/kanflikt-u-kryme|выдавец=[[Эўрарадыё]]|дата публікацыі=|дата доступу=29 сакавіка 2014}} * [http://ua.korrespondent.net/ukraine/politics/3312053-konflikt-u-krymu-onlain-transliatsiia Захоп улады ў Крыме]. Он-лайн-трансьляцыя ''Корреспондент.net'' * [http://24tv.ua/home/showNews.do?protistoyannya_u_krimu&tagId=3939 Супрацьстаяньне ў Крыме]. Он-лайн-трансьляцыя тэлеканалу «[[24 (тэлеканал)|24]]» {{Крым у тэмах}} [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму| ]] [[Катэгорыя:Падзеі 2014 году]] 084d8gi68pmpxvlmzwnt7oz33ixign9 Русіны (гістарычны этнонім) 0 153901 2333013 2332502 2022-08-17T09:41:37Z Kazimier Lachnovič 1079 /* У гістарычных, праўных і літаратурных крыніцах */ пунктуацыя wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Русіны}} {{Ня блытаць|Расейцы|расейцамі|сучаснага эўрапейскага народу, што складае асноўнае насельніцтва Расеі}} [[Файл:Русини.jpg|значак|Русіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Русі́ны''' (таксама '''''руськія''''', '''''рускія''''', '''''русакі'''''<ref name="Pazdniakou-2001">[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Русіны // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.</ref>) — гістарычны [[эднаэтнонім|эндаэтнонім]] жыхароў [[Русь|Русі]], адна з назваў [[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянскага]] насельніцтва<ref name="Pazdniakou-2001">[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Русіны // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 136.</ref><ref name="Pazdniakou-2001"/>. Утварыўся ад назвы [[Русь|Русі]] дзеля азначэньня адзінкавых яе прадстаўнікоў (у старажытных крыніцах да XVI стагодзьдзя ў множным ліку не выкарыстоўвалася). Сустракаецца ў крыніцах ад самага пачатку існаваньня Русі, пазьней — у крыніцах, якія пішуць пра [[Галіцка-Валынскае княства]], [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Вялікае Княства Маскоўскае]] ды іншыя землі, якія былі часткамі Русі. У [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] [[палітонім]] ''русін'' з часам быў выціснуты з ужытку іншым палітонімам ''рускі'', але і пазьней зрэдку ўжываўся раўнапраўна зь ім. Форма множнага ліку ''русін'''ы''''' ўзьнікла ў XVI ст. і служыла дзеля азначэньня ўсходнеславянскага: [[праваслаўе|праваслаўнага]] і [[уніяцтва|ўніяцкага]] насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага і [[Каралеўства Польскае (1385—1569)|Каралеўства Польскага]]<ref>{{кніга|аўтар = |загаловак=Історія української культури. У 5 томах. Т. 2|спасылка=http://litopys.org.ua/istkult2/ikult202.htm|месца=Кіеў|год=2001}}</ref>, [[Дунайскія княствы|Дунайскіх княстваў]] і [[Каралеўства Вугоршчына|Вугорскага каралеўства]]. На сёньняшні час этнонім захаваўся толькі ў некаторых групаў [[усходнія славяне|усходнеславянскага насельніцтва]]: на [[Лемкаўшчына|Лемкаўшчыне]], а таксама ў [[Панонскія русіны|Ваяводзіне і Паноніі]]. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «[[ліцьвіны]] рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Як падкрэсьлівае беларускі гісторык [[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]], «''[[беларусы]] не павінны баяцца тэрміну „рускі“ ў розных гістарычных прыкладаньнях, і, адначасна, не павінны забывацца на этнонім (і палітонім) „ліцьвіны“. Гэта дзьве складовыя часткі сучаснай беларускай ідэнтычнасьці, важныя гістарычныя маркеры этнічнага разьвіцьця нашага народу''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref>. == У гістарычных, праўных і літаратурных крыніцах == [[Файл:Грамата_Жыгімонта_(Сігізмунда)_ад_27_верасня_1432_месцічам_Віленскім.jpg|міні|Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] ад 27 верасьня 1432 г.]] * Хроніка [[Пётар з Дусбурга|Дусбурга]] двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) паведамляе пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі ([[ліцьвіны|ліцьвінамі]]) і абодва разы заўважае, што апошнія былі «рускімі»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. * Зь мірнай дамовы [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а зь [[Інфлянты|Інфлянтамі]] ад 1338 году вынікае, што для літоўскага войска ― сваімі былі як ліцьвіны, так і русіны Вялікага Княства Літоўскага<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190.</ref>. * Грамата-наказ вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1392 году<ref name="Urban-2001-81">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 81.</ref> (захаваўся польскі пераклад{{Заўвага|Universal Witolda w sprawie chrzystu Litwinów i Rusinów // Kościół Zamkowy czyli Katedra wileńska : w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Cz. 2. — Wilno, MCMX (1910). St. 23. }}): {{Цытата|...а хто будзе ўжо русінам, той можа перахрышчвацца згодна з уласнай воляй або заставацца пры сваёй веры {{арыгінал|pl|a który Russyn a bądze chczal po swyey woly szą krczysz ten sza nye chay krczy a który nіech że on bądyze w swoeey wyrze }} }} [[Файл:Alfabetum Rutenorum (1638).jpg|значак|значак|Кніга пра кірылічны «рускі» альфабэт ({{мова-la|Alfabetum Rutenorum|скарочана}}) старой беларускай мовы<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 159—160.</ref>. [[Стакгольм]], каля 1638 г.]] * У сваім пахвальным слове [[Віленскія мучанікі|віленскім мучанікам]], створаным паміж 1390 і 1394 гадамі, прасьвітар [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскага патрыярхату]] Міхаіл Вальсамон пісаў, што яны былі русінамі, але ня з тых русінаў, што жывуць бліжэй да [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыі]], а з тых, што жывуць далей на поўнач і завуцца ліцьвінамі<ref>Огицкий Д. П. [http://krotov.info/history/14/2/1994ogiz.html К истории Виленских мучеников] // Богословские труды. № 25, 1984. С. 226—245.</ref><ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 54.</ref>. * [[Крыжакі|Крыжацкі]] дакумэнт 1409 году, у якім брат караля [[Ягайла|Ягайлы]] князь [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайла]] залічваўся да «русінаў»<ref name="Urban-2001-81"/><ref>Codex epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376—1430. — Cracoviae, 1882. [https://books.google.by/books?id=0jchAQAAMAAJ&pg=PA999&dq=%22ubi+de+litauwica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj4zcyzpP33AhUDzYsKHby0DeQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22ubi%20de%20litauwica&f=false P. 999].</ref>: {{Цытата|…там [у Літве і Русі] у адной царкве ёсьць два япіскапы, адзін зь якіх, будучы Хрысьціянінам, існуе бедна і мізэрна, а іншы, Русін, ёсьць багаты і заможны. І там, дзе адзін сярод Ліцьвінаў [«літоўскай мовы» або нацыі] ахрышчаны паводле хрысьціянскага абраду, там, магчыма, добрая сотня будзе знарок ахрышчаных паводле русінскага абраду, і дагэтуль у Літве вялікая колькасьць сярод знатных [уплывовых князёў і паноў] ёсьць Русіны {{арыгінал|la|Item eciam manifestum est, circa tempus regis Polonie bene XXIII annis quod in partibus Litauwie et Russie modicum valde accrevit Cristi cultus, quia sunt in una ecclesia duo episcopi quorum unus christianus est qui pauper et miser existit, alter autem Rutenus qui dives et benehabens est, et ubi de Litauwica li[n]gva iuxta legem christianam unus baptizatur ibi fortassis bene centum secundum legem rutenicam intencione erunt baptizati et multi de solemnioribus in Litauwia adhuc sunt Ruteni. }} }} * Грамата [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта I]] ад 27 верасьня 1432 году месьцічам Віленскім<ref>[http://pawet.net/files/paleo.pdf Сборник палеографических снимков с древних грамот и актов, хранящихся в Виленском центральном архиве и Виленской публичной библиотеке 1432—1548 гг.] — Вильна, 1884.</ref>: <blockquote> В. князь літоўскі Жыгімонт, жадаючы «месту сваяму Вільні быцьцё лепшае ўчыніці, даруе Віленскім месьцічам веры рымскае і '''рускім, што суць рускае веры,''' і ўсяму паспольству места Віленскага нямецкае права» </blockquote> * З прадмовы [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]] да Псалтыра ([[Псалтыр (Скарына)|Прага, 1517 год]]; [[Псалтыр (Скарына, 1522)|Вільня, 1522 год)]]: «''Павялеў есьмі Псалтыру ціснуці рускімі словамі а славенскім языком''» («''рускія словы''» тут азначаюць [[Кірыліца|кірылічны альфабэт]]<ref>Naumow A. Domus Divisa. — Kraków, 2002. S. 187.</ref>){{Заўвага|Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне [[Старабеларуская мова|старой беларускай літаратурнай мовы]] як «рускай» тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме кірылічныя «рускія» літары. Тым часам беларуская мова — як гутарковая мова [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] — таксама азначалася «літоўскай»<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>}}. [[Файл:Paszkiewicz Polska kwitniet łacinoju 1621.jpg|значак|Рукапіс вершу [[Ян Казімер Пашкевіч|Яна Казімера Пашкевіча]] «Польска квітнець лаціною, Літва квітнець рушчызною…»]] * [[Хроніка Быхаўца]]<ref>[https://web.archive.org/web/20180729215853/http://knihi.com/anon/Kronika_Bychauca.html Хроніка Быхаўца]</ref>: <blockquote> «І той князь Барыс заснаваў горад у імя сваё на рацэ Бярэзіне і назваў яго Барысаў. І '''як русін быў ён вельмі набожны''' і пабудаваў у Полацку царкву каменную сьвятое Сафіі» </blockquote> <blockquote> «У брата ж вялікага князя Альгерда — у Кейстута, які валадарыў у Троках і ў зямлі Жамойцкай, было шасьцёра сыноў. '''Першаму сыну, Вітаўту, калі стаў ён русінам, далі імя Юры''', а калі ахрысьціўся ў ляскую веру, тады далі яму імя Аляксандар» </blockquote> * [[Летапіс Рачынскага]]: «''І пайметь Кгінвіл дачку ў вялікага князя цьвярскога ў Барыса іменем Марыю, для каторае ся ахрэсьціў у рускую веру, і далі яму імя Барыс. І меў зь ёй сына іменем Рагвалода, каторага назваў рускім іменем Васілей. І тот Кгінвіл, рачоны Барыс, учыніў горад на імя сваё на рацэ Бярэзыні і назваў яго Барысаў. І будучы яму русінам, быў вельмі набожан і ўчыніў цэркаў каменную ў Полацку сьвятое Соф’і, a другую сьвятого Спаса…''»<ref>[http://litopys.org.ua/psrl3235/lytov24.htm Летапіс Рачынскага]</ref>. * Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. [[Файл:1706 Livoniæ de Wit- Mortier.jpg|значак|«[[Інфлянты|Рускія Інфлянты]]» (Livonia Russica), памежныя з [[Курляндыя]]й, [[Літва старажытная|Літвой]] (Lithuania) і [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]] (Moscovia), 1706 г.]] * На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref>. * З [[Прамова Мялешкі|прамовы Мялешкі]], кашталяна смаленскага, на сойме 1589 году: «''Але Жыґімонта Першага — салодкая памяць яго! Той немцаў, як сабак, не любіў, і ляхаў зь іх хітрасьцю вельмі не любіў, а літву і русь нашу любіцельна мілаваў''». * Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»<ref name="Urban-2001-82">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.</ref> ({{мова-de|«...habe viele Kriege mit den Reussen d. h. Littauern und Polen geführt»|скарочана}})<ref>Scriptores rerum Prussicarum. 2. Band. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?id=8H8OAAAAYAAJ&pg=PA478&dq=hatte+viele+Kriege+mit+den+Reussen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRqeaNx4D4AhVKhP0HHSlDDiQQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=hatte%20viele%20Kriege%20mit%20den%20Reussen&f=false P. 478]</ref>. * Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» ([[Вільня]], 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <…> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <…>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Геаграфічны падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва старажытная|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы (паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й), а Сапраўдная Русь — на тэрыторыі сучаснай [[Украіна|Украіны]]]] Паводле гісторыка [[Павал Урбан|Паўла Ўрбана]], у XV—XVI стагодзьдзях адбываўся працэс сьціраньня этнічнай мяжы паміж русінамі і ліцьвінамі<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 121.</ref>. У якасьці факту іх этнічнай інтэграцыі зазначаецца сьцьверджаньне [[Леў Сапега|Львом Сапегам]] у прадмове да [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1588 году]], што «''…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''», і ў той жа час дэкляраваньне ў 1-м артыкуле 4-га разьдзелу гэтага ж Статуту: «''А пісар земскі маець паруску, літарамі й словы рускімі, усі лісты, выпісы й позвы пісаці, а ня іншым языком і словы''»<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Яшчэ адным сьведчаньнем атаясамліваньня рускай і [[Ліцьвіны#Славянская літоўская мова|літоўскай]] моваў, што стала адным з вынікаў азначанага працэсу, ёсьць грамата вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году, дзе пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся ўжо як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] Яшчэ ў XVII ст. польска-прускі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}} адзначаў тагачаснае атаясамліваньне Русі і Літвы, якое тлумачыў агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы [[Літва старажытная|літвы]] ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] Фактам этнічнай інтэграцыі русінаў і ліцьвінаў таксама ёсьць прывілейная грамата новаабранага караля польскага і вялікага князя літоўскага [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] ад 1 лютага 1588 году, дзе ён пацьвярджаў усе правы і прывілеі жыхароў Вялікага Княства Літоўскага: «''Найпярвей, Статут праў В. К. Літоўскага, цяпер новапапраўлены цераз дэпутатаў, ад станаў Вялікага Княства на то абраных, а на том сойме каранацыі нашай для пацьвержаньня нам паданы, змацняем і да ўжываньня даем (якож аб том прывілей наш, водле права іх Рускага, пісьмом Рускім абывацелем вялікага княства Літоўскага выдаці расказалі есьма)''»<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. У прывілеі ад 28 студзеня таго ж году аб зацьверджаньні і ўвядзеньні ў дзеяньне новага Літоўскага Статуту адзначалася ўдзячнасьць гаспадара палякам і ліцьвінам за пашырэньне межаў Рэчы Паспалітай і трыманьне абароны, і даваўся загад надрукаваць Статут на «рускай» і польскай мовах: «''Мы гаспадар знаючы быці павіннасьць нашу іж есма тым панствам, на каторых нас пан бог з ласкі і волі сваее сьвятое, за дабравольным абодвух народаў Кароны польскае і Вялікага княства Літоўскага, абраньнем пасадзіці рачыў, павінны права вольнасьці і свабоды іх ня толька цэла і непарушна дзяржаці. Але што бы наболей прымнажаці, справядлівасьць і абарону чыніці. Помнячы тэж і на тое, яка тыя абодва слаўныя народы, польскі і літоўскі <…> нас гаспадара, за пана сабе зьверхняга на карону польскую і на Вялікае княства Літоўскае ўзяці волелі, чаго мы, ўдзячны ад іх будучы і хоцячы ім заўжды праў, вольнасьцей, і свабод усялякіх прыкладам продкаў нашых прыбаўляці і прымнажаці <…> тот статут права Вялікага княства Літоўскага навапапраўлены сім прывілеем нашым сьцьвярджаем і ўсім станам Вялікага княства Літоўскага ку ўжываньню на ўсі патомныя часы выдаем <…> А іжбы тым рыхлей усім ку ведамасьці і ўжываньню прыйсьці мог. Прота тот статут навапапраўлены і прывілеямі земскімі пісьмом польскім і рускім друкаваці і ў паветы разаслаці вялелі есма''»<ref>[http://www.vkl.by/documents/64 Дакументы: Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 г. 1. Прывілеі]</ref>. У гэтым жа рэчышчы тлумачыцца 9-ы артыкул трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]], які азначыў тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ліцьвінаў і русінаў, у той час як [[Жамойты|жамойтаў]] аднёс да ліку «обчых, чужаземцаў і загранічнікаў»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>. {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве а Русі''', родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага <…>. А хаця бы хто обчага народу за свае заслугі ў той Рэчы Паспалітай прышоў ку аселасьці з ласкі і даніны нашае, альбо каторым іншым правам; тагды таковыя толька аселасьці онае ўжываці маюць будучы абывацелем абецным Вялікага Княства і служачы службу земскую таму ж панству. Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін і Русін'''.}} Яшчэ адным сьведчаньнем этнічнай інтэграцыі ліцьвінаў і русінаў ёсьць верш, напісаны ў 1621 годзе [[Ян Казімер Пашкевіч|Янам Казімерам Пашкевічам]] на аркушы [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1529 году]]: «''Польска квітнець лаціною, Літва квітнець рушчызною, / Бяз той у Польсцы не прабудзеш, / Бязь сей у Літве блазнам будзеш. / Той лаціна язык даець. / Та бяз Русі не ўтрываець / Ведз жа юж, Русь, іж твая хвала / Па ўсем сьвеце юж дайзрала / Весялі ж ся ты, русіне, / Твая слава нігды ня згіне''»<ref>[http://starbel.by/kultura/pashk.htm Ян Казимир Пашкевич. «Польска квитнет лациною…» (1621 г.)]</ref>. Пра этнічную інтэграцыю ліцьвінаў і русінаў (на думку аўтара, з прычыны агульнага германскага паходжаньня кіроўных дынастыяў<ref>Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/</ref>) пісаў яшчэ ў 1835 годзе прафэсар-паліглёт {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі||ru|Сенковский, Осип Иванович}}, выхадзец зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнец [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], якога часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} (у першым артыкуле першага нумару 2020 году) назваў заснавальнікам [[Ліцьвінства|«ліцьвінізму»]]<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:East European population and languages - Russian map of 1907.jpg|значак|зьлева|200пкс|Расейская мапа 1907 г., на якой украінцы азначаюцца як {{мова-ru|«Малоруссы или Русины»|скарочана}}]] [[Файл:Rusini1836.jpg|значак|Русіны: 1 і 2 — [[Галічына|галіцкія]], 3 — [[Карпацкая Русь|карпацкія]], 4 і 5 — [[Падольле|падольскія]], 1836 г.]] Упершыню тэрмін зьявіўся ў дамове Русі зь [[Бізантыя]]й 911 году, потым у [[Праўда Яраслава|Праўдзе Яраслава]] (пачатак XI ст.), Падрабязнай Рускай Праўдзе (пачатак XII ст.), [[Лаўрэнцьеўскі летапіс|Лаўрэнцьеўскім летапісе]], на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]] — у дамове [[Смаленск]]у з [[Рыга]]й 1229 году<ref name="Pazdniakou-2001"/>. Разам з тым, першая вядомая дзяржава на этнічнай тэрыторыі беларусаў — [[Полацкае княства]] — у летапісах XII ст. не лічылася [[Русь]]сю<ref>{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)|к}} С. 57.</ref>. Напрыклад, [[Аповесьць мінулых часоў]] нават супрацьпастаўляе «Рускай зямлі» Полацкую і [[Смаленск]]ую. У пісьмовых крыніцах жыхары Полацкага княства да другой паловы XII ст. выступалі пад старой племянной назвай — [[крывічы]]<ref>{{Літаратура/Нарыс гісторыі Беларусі (2001)|к}} С. 23.</ref>. [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|зьлева|200пкс|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} У 1383 годзе ўпершыню упамінаецца [[юрыдыка]] праваслаўных (уніяцкіх) мітрапалітаў ([[Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія (уніяцкая)|Кіеўская, галіцкая і ўсяе Русі мітраполія]]) у [[Вільня|Вільні]], якая атрымала назву [[Рускі Горад (Вільня)|Рускі Горад]]<ref>Пазднякоў В. Вільня // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 441.</ref>. Тым часам у [[Віцебск]]у, аднесенага ў [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] да ''літоўскіх гарадоў'' (як і большасьць беларускіх гарадоў<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>), гістарычна ўтварылася [[Русь (Віцебск)|прадмесьце Русь (Рускі пасад)]], дзе сяліліся купцы з [[Кіеў|Кіева]]<ref>Алексеев, Л. В. Полоцкая земля в IX—XIII вв. (Очерки истории Северной Белоруссии). — М.: Наука, 1966. С. 167.</ref>. Мясцовасьць [[Руская Слабада]] (таксама як і ў Віцебску — у Задзьвіньні, па-за асноўным местам) існавала і ў суседнім [[Вяліж]]ы. А ў [[Берасьце|Берасьці]], паводле дакумэнту 1485 году, існавалі Нямецкая і Руская вуліцы<ref>[[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 9 (2003). С. 115.</ref>. Як адзначаюць дасьледнікі, у XVI—XVII стагодзьдзях этнонім «русь» перайшоў у разрад [[канфэсія|канфэсіёнімаў]]{{Заўвага|Тым часам беларускі гісторык [[Алег Дзярновіч]] мяркуе, што і да XVI ст. у свядомасьці большасьці «рускага» (праваслаўнага) насельніцтва ВКЛ «рускасьць» (як і «польскасьць») былі не маркёрамі «этнічнасьці», а пазначэньнем прыналежнасьці да мясцовай канфэсійнай агульнасьці, гэта значыць, фактычна канфэсіёнімамі, а не этнонімамі<ref>Дзярновіч А. Праблемы ідэнтыфікацыі беларускага і ўкраінскага сацыякультурнага і сацыялінгвістычнага комплексаў у прасторы ВКЛ // Пяты Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 5. = The Fifth International Congress of Belarusian Studies. Working Papers. Volume 5. — Kaunas: Vytautas Magnus University Press, 2016. С. 56.</ref>}}, а як этнонім ужываўся толькі датычна жыхароў [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]]<ref name="Karotki-2009"/>, тым часам найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці [[беларусы|беларускага народу]] была назва [[ліцьвіны]], якая адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Польська карта народо-населення Центральної Європи 1927 року..jpg|значак|зьлева|200пкс|Польская мапа 1927 г., на якой украінцы азначаюцца як {{мова-pl|«Rusini»|скарочана}}, а беларусы як {{мова-pl|«Biało Rusini»|скарочана}}]] [[Файл:Русини1863.jpg|значак|Русіны, 1863 г.]] Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі]], якую праводзілі ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім [[Балтыйскія мовы|балтыйскім]] народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «русінамі»<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.</ref>. У 1825 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref>, а ў 1827 годзе ён азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>. У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>, а таксама апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі ''руская'', ''наша простая руская'', ''літоўская'' і ''літоўска-руская''<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. На [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]] назва «русіны» зрэдку ўжывалася да пачатку XX стагодзьдзя<ref name="Pazdniakou-2001"/>. Таксама тэрмін «русіны» выкарыстоўваўся ў замежных працах дзеля азначэньня этнічных групаў насельніцтва Заходняй Украіны ([[Букавіна]], [[Галічына|Галіччына]], [[Закарпацьце]]). У час перапісу 1921 году ў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспубліцы]] русінамі назвалі сябе некаторыя жыхары [[Палескае ваяводзтва|Палескага]] (156 142 чал.; у склад гэтага ваяводзтва ўвайшлі этнічна [[Украінцы|ўкраінскія]] [[Камень-Кашырскі]] і [[Сарны|Сарненскі]] паветы) і [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага]] (250 чал.) ваяводзтваў, [[Віленскае ваяводзтва (1926—1939)|Віленскай зямлі]] (56 чал.), Браслаўскага, Дунілавіцкага, Дзісенскага й Вялейскага паветаў<ref name="Pazdniakou-2001"/>. == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} * Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. {{Беларусы}} [[Катэгорыя:Усходнія славяне]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Гісторыя Расеі]] isiibxpmtxjg56kru4xj17m4ak9whs0 Вадзім Мілько 0 154620 2332969 2292450 2022-08-17T08:37:07Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Вадзім Мілько |клюб = [[Колас Кавалёўка|Колас]] |нумар = 14 |гады = 2002—2008<br/>2002—2003<br/>2003—2007<br/>2008<br/>2008—2009<br/>2009—2012<br/>2012<br/>2013—2014<br/>2014—2017<br/>2017<br/>2017— |клюбы = [[Дынама Кіеў]]<br/>→ [[Дынама Кіеў|Дынама-3 Кіеў]] (арэнда)<br/>→ [[Дынама Кіеў|Дынама-2 Кіеў]] (арэнда)<br/>→ [[Харкаў (футбольны клюб)|Харкаў]] (арэнда)<br/>[[Харкаў (футбольны клюб)|Харкаў]]<br/>[[Зара Луганск|Зара]]<br/>[[Ворскла Палтава|Ворскла]]<br/>[[Белшына Бабруйск|Белшына]]<br/>[[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцак]]<br/>[[Верас Роўна|Верас]]<br/>[[Колас Кавалёўка|Колас]] |гульні(галы) = 2 (0)<br/>28 (0)<br/>76 (12)<br/>12 (0)<br/>27 (0)<br/>44 (1)<br/>2 (0)<br/>28 (3)<br/>71 (4)<br/>1 (0)<br/>122 (7) |нац гады = |нац зборная = |нац гульні(галы) = |абнаўленьне(клюб) = 12 сьнежня 2021 |абнаўленьне(зборная) = }} '''Вадзім Мілько''' ({{мова-uk|Вадим Мілько}}; нарадзіўся 22 жніўня 1986 году, [[Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайск]], [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]]) — украінскі футбаліст, абаронца клюбу «[[Колас Кавалёўка|Колас]]». == Кар’ера == Футболам пачаў займацца з шасьці гадоў пад наглядам свайго бацькі, які быў прафэсійным футбалістам. У 13 гадоў паступіў у кіеўскі спортінтэрнат. Бацькі засталіся ў Першамайску. На адным з турніраў яго прыкмецілі прадстаўнікі «[[Дынама Кіеў|Дынама]]» і ў 2002 годзе ён трапіў у сыстэму гэтага клюбу. Менш за год выступаў за трэцюю каманду, пасьля чаго дабраўся да другой. Дэбютаваў у «Дынама-3» 25 ліпеня 2002 году ў матчы супраць тэрнопальскай «[[Ніва Тэрнопаль|Нівы]]», які скончыўся на карысьць дынамаўцаў зь лікам 2:3. У «Дынама-2» першы матч згуляў 18 ліпеня 2003 году ў матчы супраць «[[Мэталіст Харкаў|Мэталісту]]» (7:5). У галоўнай камандзе «Дынама» згуляў 17 чэрвеня 2007 году, які быў апошнім матчам кіяўлянаў у чэмпіянаце, тады кіяўляне гулялі другім складам супраць іншага сталічнага клюбу «[[Арсэнал Кіеў|Арсэналу]]» (0:1)<ref>[https://web.archive.org/web/20090221173022/http://www.championat.ru/football/_ukraine/12/match/2203.html Арсенал К (Киев) — Динамо (Киев)]. Чемпионат.ру</ref>. Мілько адгуляў 72 хвіліны, пасьля чаго яго замяніў [[Дзяніс Алейнік]]. [[Чэмпіянат Украіны па футболе 2007—2008 гадоў|Сэзон 2007—2008 гадоў]] пачаў у «Дынама», але згуляў толькі адну гульню ў 11-м туры супраць «[[Нафтавік-Укрнафта Ахтырка|Нафтавіку]]» (0:1). Другую палову сэзону правёў гуляючы на правах арэнды за клюб «[[Харкаў (футбольны клюб)|Харкаў]]»<ref>[http://football.ua/ukraine/news/33250/page3.html Харьков арендовал двоих динамовцев]. football.ua</ref>. Улетку 2012 году падпісаў кантракт з «[[Ворскла Палтава|Ворсклай]]»<ref>[http://football.ua/ukraine/news/168687.html Сапай и Милько — игроки Ворсклы]. football.ua</ref>. З 2014 году зьяўляецца гульцом дэбютанта [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|вышэйшай лігі]] [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]] клюбу «[[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцак]]», за які дэбютаваў 30 сакавіка 2014 году ў гасьцявым пераможным матчы супраць гарадзенскага «[[Нёман Горадня|Нёману]]»<ref>[http://kurjer.info/2014/03/30/svoj-samyj-pervyj-match-v-vysshej-lige-fk-sluck-zavershil-pobedoj/ Свой первый матч в высшей лиге ФК «Слуцк» завершил победой]. [[Інфа-Кур’ер]]</ref>. У пачатку ліпеня 2014 году пакінуў «Слуцак»<ref>[http://by.tribuna.com/football/1021888090.html Милько официально покинул «Слуцк» и продолжит карьеру в украинском клубе]{{Ref-ru}}</ref>, але ўжо праз два тыдні вярнуўся ў каманду<ref>[http://www.football.by/news/59895.html Милько вернулся в «Слуцк»]{{Ref-ru}}</ref>. У сакавіку 2017 году перайшоў у клюб «[[Верас Роўна|Верас]]» з [[Роўна]]<ref>[https://football24.ua/veres_pidpisav_morozenka_ta_milka_n368866/ «Верес» підписав Морозенка та Мілька]{{Ref-uk}}</ref>. == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- |rowspan="2"| [[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцак]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Вышэйшая ліга]] || 24 || 1 |- | [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Вышэйшая ліга]] || 27 || 0 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.ffu.org.ua/ukr/tournaments/prof/50048 Статыстыка на сайце ФФУ] * [http://int.soccerway.com/players/vadim-milko/36972/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мілько, Вадзім}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] [[Катэгорыя:Украінскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дынама» Кіеў]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Харкаў»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зара» Луганск]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ворскла» Палтава]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Белшына» Бабруйск]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Слуцак»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Верас» Роўна]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Колас» Кавалёўка]] 9tl74yv51eyx9w32nwcchifp7589qus Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць) 14 154624 2332966 2075860 2022-08-17T08:36:20Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)|Першамайск]] [[Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] 7gjemvojmpxl91p3hpfa28jx6ba3lpw 2332983 2332966 2022-08-17T08:40:53Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)|Первамайск]] [[Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] 8a8x94vgvc8cybc6w8w1bdjlrlbs03d Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць) 14 154625 2332963 2332027 2022-08-17T08:36:09Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Першамайск, Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] 1gr12a3p7y7os7tl5fptmnxq3413daw 2332978 2332963 2022-08-17T08:40:00Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Першамайск, Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] 5mef3m9rb9r2g09siics5ko2d3md72h 2332980 2332978 2022-08-17T08:40:33Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Первамайск, Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] kgp2sudlg6ugpgvat9l9ihxfyqe3fgu 2332981 2332980 2022-08-17T08:40:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Первамайск, Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] kgp2sudlg6ugpgvat9l9ihxfyqe3fgu 2332986 2332981 2022-08-17T08:41:17Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Первамайск, Мікалаеўская вобласьць}} [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] kgp2sudlg6ugpgvat9l9ihxfyqe3fgu Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць) 14 154626 2332976 2075861 2022-08-17T08:39:56Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki {{Commons}} {{Болей}} [[Катэгорыя:Гарады Мікалаеўскай вобласьці]] 28ddkxmenvuaw6wile1ww91fjf6pv2c 2333025 2332976 2022-08-17T09:51:28Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Гарады Мікалаеўскай вобласьці]] 05s0vqvx0qwmhh03x44cu0ulgoe9qox Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць) 14 154627 2332961 2075855 2022-08-17T08:35:51Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Мікалаеўскай вобласьці|Першамайскі раён]] [[Катэгорыя:Асобы Першамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] k2wl2uquyc9vc9h6j1qiyymc1kzynsn 2332965 2332961 2022-08-17T08:36:13Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Мікалаеўскай вобласьці|Первамайскі раён]] [[Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] 2omotidvpnmm9stkzaof4agb5z1g2mt 2332973 2332965 2022-08-17T08:39:01Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Мікалаеўскай вобласьці|Первамайскі раён]] [[Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] 2omotidvpnmm9stkzaof4agb5z1g2mt 2332984 2332973 2022-08-17T08:41:09Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Мікалаеўскай вобласьці|Первамайскі раён]] [[Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] 2omotidvpnmm9stkzaof4agb5z1g2mt Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць) 14 154628 2332960 2075852 2022-08-17T08:35:36Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці|Первамайскі раён]] s20mqywutz8l6mef054slxb5bgdlofl 2332971 2332960 2022-08-17T08:38:01Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Першамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] [[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці|Первамайскі раён]] s20mqywutz8l6mef054slxb5bgdlofl Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 14 154629 2332958 2075847 2022-08-17T08:35:32Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki {{commons}} {{Болей}} [[Катэгорыя:Раёны Мікалаеўскай вобласьці]] tifatqlejvyvbzl1ub3pldxf3frt2rh 2333028 2332958 2022-08-17T09:52:55Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Раёны Мікалаеўскай вобласьці]] tbw7f3s34ph22v0j27zpuxqg3llojor Катэгорыя:Рэлігія паводле геаграфічнага разьмяшчэньня 14 154810 2332787 2055460 2022-08-16T12:57:15Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Катэгорыі паводле геаграфічнага разьмяшчэньня]] [[Катэгорыя:Геаграфія рэлігіі| Разьмяшчэньне]] q6s9gxs0dmzamylthnk6w01cic8hlwr Катэгорыя:Геаграфія рэлігіі 14 154811 2332788 1815703 2022-08-16T12:57:31Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Іншыя катэгорыі|Рэлігія па краінах}} {{Партал|Рэлігіязнаўства}} [[Катэгорыя:Рэлігія]] [[Катэгорыя:Антрапагеаграфія|Рэлігія]] e7e7wjgfgn6p4fqulmou3zjl6f1rd83 Мэдаль «За вяртаньне Крыму» 0 155284 2332889 2186334 2022-08-16T21:11:45Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki {{Узнагарода |Назва = Мэдаль «За вяртаньне Крыму» |Выява = |Выява стужкі = Медаль «За возвращение Крыма» (лента).png |Выява 2 бок = |Выява стужкі 2 бок = |Выява 3 бок = |Выява стужкі 3 бок = |Памер выявы = |Памер стужкі = |Арыгінальная назва = Медаль «За возвращение Крыма» |Дэвіз = |Краіна = [[Расея]] |Тып = [[Мэдаль]] [[Міністэрства абароны Расейскай Фэдэрацыі]] |Каму ўручаецца = |Падставы ўзнагароджаньня = |Статус = уручаецца |Парамэтры = |Дата ўстановы = 21 сакавіка 2014 |Першае ўзнагароджаньне = 24 сакавіка 2014 |Апошняе ўзнагароджаньне = |Колькасьць = |Старэйшая ўзнагарода = [[Мэдаль «За працоўную мужнасьць» (Расея)|Мэдаль «За працоўную мужнасьць»]] |Малодшая ўзнагарода = |Адпавядае = }} '''Мэда́ль «За вяртаньне Кры́му»''' ({{Мова-ru|Медаль «За возвращение Крыма»}}) — ведамасная ўзнагарода [[Міністэрства абароны Расейскай Фэдэрацыі]]<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 25 сакавіка 2014|url = http://www.pravda.ru/news/districts/south/crimea/25-03-2014/1201682-davayza-0/|загаловак = Шойгу вручил первые медали «За возвращение Крыма»|фармат = |назва праекту = Новости » Республика Крым|выдавец = Правда.Ru|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref><ref name="газета">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 25 сакавіка 2014|url = http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/25/n_6037281.shtml|загаловак = Минобороны России учредило медаль «За возвращение Крыма»|фармат = |назва праекту = Новости|выдавец = Газета.Ru|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref>, заснаваная 21 сакавіка 2014 року на загад Міністра абароны Расейскай Фэдэрацыі № 160<ref name="2014-160">[https://web.archive.org/web/20140427051141/http://sammler.ru/index.php?showtopic=142324 Приказ Министра обороны Российской Федерации от 21 марта 2014 г. № 160]</ref>. == Мінуўшчына == Мэдаль быў заснаваны адразу пасьля падпісаньня расейскім прэзыдэнтам [[Уладзімер Пуцін|Уладзімерам Пуціным]] загаду пра [[Анэксія Крыму Расеяй|далучэньне Крыму і Севастопалю да Расеі]]. Прататыпам зьнешняга выгляду мэдаля паслужыў вопытны ўзор [[Мэдалі СССР|савецкага мэдаля]] «За вызваленьне Крыму», праект якога быў створаны ў 1944 року, аднак так і не рэалізаваны<ref name="мп">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 сакавіка 2014|url = http://mir-politika.ru/11664-medal-za-vozvraschenie-kryma-nazvali-feykom-foto-nastoyaschey-medali.html|загаловак = Медаль «За возвращение Крыма» назвали «фейком» (ФОТО настоящей медали)|фармат = |назва праекту = |выдавец = Мир и политика|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. Першыя ўганараваньні адбыліся 24 сакавіка 2014 року. Узнагароды атрымалі супрацоўнікі і вайскоўцы [[Бэркут (спэцпадразьдзяленьне)|спэцпадразьдзяленьня «Бэркут»]], расейскія [[ВМФ Расеі|марскія пехацінцы]], афіцэры з камандаваньня [[Чарнаморскі флёт ВМФ Расеі|Чарнаморскага флёту Расеі]] і кіраўнік «ураду Крыму» [[Сяргей Аксёнаў]]<ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 25 сакавіка 2014|url = http://korrespondent.net/world/russia/3328246-v-rossyy-uchredyly-medal-za-vozvraschenye-kryma|загаловак = В России учредили медаль За возвращение Крыма|фармат = |назва праекту = |выдавец = Корреспондент.net|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 25 сакавіка 2014|url = http://www.rosbalt.ru/main/2014/03/25/1248342.html|загаловак = Шойгу раздал медали «За возвращение Крыма»|фармат = |назва праекту = |выдавец = Росбалт|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 сакавіка 2014|url = http://www.azov.info/new/15690/|загаловак = Азовчанин получил медаль «За возвращение Крыма»|фармат = |назва праекту = Крым|выдавец = Новости Азова|дата = 23 красавіка 2014|мова = ru|камэнтар = }}</ref>. == Апісаньне == Мэдаль выраблены з мэталу серабрыстага колеру ў форме кола дыямэтрам 32 мм і мае пукаты борцік з абодвух бакоў. У цэнтры авэрсу — рэльефная выява контуру Крымскага паўвострава, акаймаванага ў ніжняй частцы лаўравымі галінамі, у месцы скрыжаваньня якіх — пяціканцовая зорка. На адваротным баку ў верхняй частцы рэльефная выява эмблемы Мінабароны РФ, пад якой — рэльефны надпіс у тры радкі: ''«ЗА ВОЗВРАЩЕНИЕ / КРЫМА / 20.02.14 — 18.03.14»''; па коле — рэльефны надпіс: у верхняй частцы — ''«МИНИСТЕРСТВО ОБОРОНЫ»'', у ніжняй частцы — ''«РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ»''<ref name="newsru_revers">[http://www.newsru.com/russia/22apr2014/medal.html В сети появились провокационные фотографии официально не существующей медали «За освобождение Крыма»] NEWSru.com {{ref-ru}} (22 красавіка 2014)</ref>. Мэдаль з дапамогаю вушка і колца злучаная зь пяцікутнай калодкай, абцягнутай шаўковай муаравай стужкай шырынёй 24 мм. З правага краю стужкі аранжавая стужка шырынёй 10 мм, акаймаваная справа чорнай палоскай шырынёй 2 мм, лявей — белая палоска, акаймаваная справа сіняй і зьлева чырвонай палосамі шырынёю 2 мм кожная<ref name="2014-160-p2">Описание, рисунок и семантика медали Министерства обороны Российской Федерации «За возвращение Крыма». Приложение № 2 к приказу Министра обороны Российской Федерации 2014 года № 160.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} [[Катэгорыя:Ведамасныя ўзнагароды Расейскай Фэдэрацыі]] [[Катэгорыя:Міністэрства абароны Расейскай Фэдэрацыі]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] [[Катэгорыя:Узнагароды, заснаваныя ў 2014 годзе]] 0luy6np9e9nt2674rujyw6noicvoxe7 Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму 14 155286 2332887 1708644 2022-08-16T21:11:04Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki {{Болей|Расейская акупацыя Крыму}} [[Катэгорыя:2014 год ва Ўкраіне]] [[Катэгорыя:Канфлікты 2014 году]] [[Катэгорыя:Эўрамайдан]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Крыму]] [[Катэгорыя:Палітычныя крызісы Ўкраіны]] 5hy2f35es1rerobnssass909cxh3v0s 2332894 2332887 2022-08-16T21:13:14Z Uliana245 74447 Uliana245 перанёс старонку [[Катэгорыя:Крымскі крызіс]] у [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] wikitext text/x-wiki {{Болей|Расейская акупацыя Крыму}} [[Катэгорыя:2014 год ва Ўкраіне]] [[Катэгорыя:Канфлікты 2014 году]] [[Катэгорыя:Эўрамайдан]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Крыму]] [[Катэгорыя:Палітычныя крызісы Ўкраіны]] 5hy2f35es1rerobnssass909cxh3v0s 2332896 2332894 2022-08-16T21:14:14Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki {{Болей|Расейская акупацыя Крыму}} [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Украіны|Крым]] [[Катэгорыя:2014 год ва Ўкраіне]] [[Катэгорыя:Канфлікты 2014 году]] [[Катэгорыя:Эўрамайдан]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Крыму]] [[Катэгорыя:Палітычныя крызісы Ўкраіны]] 4rffxo6xck9i0yo4mymgaaojuqe0hca 2333022 2332896 2022-08-17T09:48:36Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Украіны]]; дададзеная [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей|Расейская акупацыя Крыму}} [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны|Крым]] [[Катэгорыя:2014 год ва Ўкраіне]] [[Катэгорыя:Канфлікты 2014 году]] [[Катэгорыя:Эўрамайдан]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] [[Катэгорыя:Гісторыя Крыму]] [[Катэгорыя:Палітычныя крызісы Ўкраіны]] ffdg8jpem632kug400lyez89xg05p4v Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў 0 155383 2332891 2316024 2022-08-16T21:12:30Z Uliana245 74447 /* Крыніцы */ wikitext text/x-wiki {{Узброены канфлікт |Назва = Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў |Частка = [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну]] |Выява = |Подпіс да выявы = |Дата = 5—27 сакавіка 2014 году |Месца = [[Данузлаў]] ([[Крым]], [[Украіна]]) |Прычына = [[Крымскі крызіс (2014)|Крымскі крызіс]] |Вынік = Захоп войскамі Расеі ўсіх суднаў украінскага флёту на базе ля Наваазернага |Тэрытарыяльныя зьмены = |Супернік1 = {{Сьцягафікацыя|Расея}} |Супернік2 = {{Сьцягафікацыя|Украіна}} |Камандуючыя1 = |Камандуючыя2 = |Сілы1 = [[Файл:Naval ensign of Russia.svg|20пкс]] [[Вайскова-марскія сілы Расеі]] |Сілы2 = [[Файл:Emblem of the Ukrainian Navy.svg|20пкс]] [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны]] |Страты1 = |Страты2 = |Агульныя страты = |Дадаткі = }} '''Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў''' — захоп войскам Расеі ўсіх суднаў Украінскага флёту, якія базаваліся на возеры [[Данузлаў]] ля пасёлку Наваазёрнага 5—27 сакавіка 2014 году. == Падставы == Пасьля распаду СССР і падзелу Чарнаморскага флёту СССР украінскаму боку адыйшла ў тым ліку і вайсковая база ля пасёлку Наваазёрнае (што на возеры Данузлаў). З-за асаблівасьці возера (дакладней яго геаграфічнага разьмяшчэньня), было прынятае рашэньне аб далейшай эксплюатацыі гэтай марской базы. [[Файл:DonuzlavLakeMap.png|міні|300пкс|Возера Данузлаў (у цэнтры) на мапе Крыму]] З пачаткам [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|расейскай інтэрвэнцыі ва Ўкраіне]], а дакладней з моманту пачатку ўвядзеньня расейскіх войск на тэрыторыю Крыму, адной з асноўных мэтаў Расеі стала ліквідацыя пагрозы з боку ўкраінскага флёту на Чорным моры. == Мэты блякады == * Захапіць кантроль над вайсковай базай у Наваазёрным і атрымаць добрае месца для базаваньня флёту ў будучыні. * Нанесьці сур’ёзны ўдар па флёце Ўкраіны (у тым ліку і па маральным духу маракоў). == Храналёгія == === 1 сакавіка === У першай палове дня, каля тэррытарыяльных водаў Украіны былі заўважаны 3 ракетныя катэры і ракетны крэйсэр «[[Масква (ракетны крэйсэр)|Масква]]». Па баявой трывозе выйшлі ў мора караблі Севастопальскага атраду марской аховы. А 13 гадзіне база самаго атраду марской аховы была атакавана. У 17:20 [[Савет Фэдэрацыі Расеі]] ўхваліў Пастановай № 48 увод прэзыдэнтам [[Уладзімер Пуцін|Пуціным]] войска ва Ўкраіну быццам для аховы расейскіх грамадзянаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вайна — Савет Фэдэрацыі Расеі дазволіў увесьці войскі ва Ўкраіну|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123783.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>, хоць былы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канец клептакрата: Вярхоўная Рада адхіліла Януковіча ад пасады|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123257.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=22 лютага 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref> [[прэзыдэнт Украіны]] [[Віктар Януковіч]] быццам прасіў аб абароне [[насельніцтва Ўкраіны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Януковіч папрасіў Пуціна ўвесьці войскі ва Ўкраіну|спасылка=http://www.racyja.eu/druk.php?nid=22529|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>. А 23-й гадзіне [[Міністэрства замежных справаў Украіны|міністар замежных справаў Украіны]] [[Андрэй Дзешчыца]] перадаў звароты да [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаных Штатаў Амэрыкі]], [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнатлянтычнай дамовы]] «з просьбай разгледзець выкарыстаньне ўсіх магчымасьцяў для абароны тэрытарыяльнай цэласнасьці, [[сувэрэнітэт]]у Ўкраіны»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Інтэрфакс]]|загаловак=Украіна просіць абароны ў ЭЗ, ЗША і НАТА|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123824.html|выдавец=Наша Ніва|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>. === 3 сакавіка === Камандуючы [[Чарнаморскі флёт Расейскай Фэдэрацыі|Чарнаморскага флёту Расейскай Фэдэрацыі]] [[Аляксандар Вітко]] прыехаў на базу з патрабаваньнем да камандаваньня аб яе здачы. Атрымаўшы адмову, ён накіраваў у Данузлаў расейскі [[крэйсэр]] «Масква»<ref name="Газэта">{{Навіна|аўтар=«[[Газэта па-ўкраінску]]»|загаловак=Камандзіра ЧФ Расеі выгналі з базы ВМС Украіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89343|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>. === 5 сакавіка === Вялікі расейскі [[супрацьлодкавы карабель]] «[[Ачакаў (супрацьлодкавы карабель)|Ачакаў]]» заблякаваў праход між возерам і [[Чорнае мора|Чорным морам]]<ref name="Газэта"/><ref>https://www.youtube.com/watch?v=Zh5iXld6a1Q Відэа Ачакава на хосьцінге Ютуб</ref>. === 6 сакавіка === Расейскія войскі затапілі на выхадзе з бухты возера 2 расейскія караблі, якія раней уваходзілі ў склад Чарнаморскага флёту Расеі, сьпісаны карабель «Ачакаў» і выратавальны [[буксір]] «Шахтэр». Перад гэтым апоўначы караблі расейскага флёту, якія ахоўвалі «выхад» з возера, зьняліся зь [[якар]]оў і адплылі прэч (у тым ліку і [[ракэтны крэйсэр]] «Масква»)<ref>http://www.unian.net/politics/893537-rossiyskie-voennyie-zatopili-korabl-pregradiv-vyihod-v-more-vms-ukrainyi-istochnik.html Российские военные затопили корабль, преградив выход в море ВМС Украины</ref>. На пачатку першай гадзіны ночы буксіры расейскага флёту зацягнулі і паставілі на месца раней адыйшоўшых суднаў вялікі супрацьлодкавы карабель «Ачакаў», сьпісаны з расейскага вайсковага флёту ў 2011 годзе. «Прывязаўшы» яго да загадзя прыгатаваных «мацаваньняў» («бочка» для прымацаваньня да яе караблёў), яны з дапамогай супрацьпажарнага катэра пачалі напаўняць «Ачакаў» вадой для страты ўстойлівасьці. Затым карабель заваліўся на борт і перакрыў сабой частку праліва, што злучае возера з Чорным морам. Так як глыбіня ў месцы затапленьня была ўсяго 9-11 мэтраў, вялікая частка корпусу затопленых караблёў засталася над вадой. «Ачакаў» стаў самай вялікай перашкодай на выхадзе з Данузлава, даўжыня незатопленнай часткі карабля склала прыкладна 100—120 м<ref>http://www.youtube.com/watch?v=Zh5iXld6a1Q#t=10 Відэа затопленнага «Ачакава» на youtube</ref>. === 7 сакавіка === Расейскі флёт затапіў сьпісаны [[вадалаз]]ны катэр «ВМ-416» водазьмяшчэньнем прыкладна 30-40 тонаў<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Украінская праўда]]»|загаловак=Расейцы патапілі яшчэ адзін свой ​​карабель, каб заблякаваць украінцаў|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/25288983.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=7 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>. На той момант, заблякаванымі апынуліся<ref>{{Навіна|аўтар=[[Еспресо.TV]]|загаловак=У Крыме заблакаваныя сем вайсковых караблёў Украіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/7/89710|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=7 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>: * Вялікі [[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|дэсантны карабель Канстантын Альшанскі]] * Сярэдні [[Кіраваград (сярэдні дэсантны карабель)|дэсантны карабель Кіраваград]] * [[Віньніца (карвэт)|карвэт Віньніца]] * марскі тральшчык [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Чаркасы]] * марскі тральшчык [[Чарнігаў (марскі тральшчык)|Чарнігаў]] * рэйдавы тральшчык [[Генічэск (мрэйдавы тральшчык)|Генічэск]] * супрацьдэверсійны катэр [[Феадосія (супрацьдэверсійны катэр)|Феадосія]] Зь невайсковых караблёў: * буксір [[Ковэль (буксір)|Ковэль]] * [[танкэр]] [[Горлаўка (танкэр)|Горлаўка]] * і інш. === 13 сакавіка === Расейскія войскі затапілі ў бухце на выхадзе да Чорнага мора чацьвёртае судна<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/13/90346/ Россияне затопили четвертый корабль у базы ВМС Украины</ref>. Такім чынам утварылася барыкада, якая заблякавала выхад з бухты шэрагу суднаў [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны|Вайскова-марскіх сілаў Украіны]] і ўсім грамадзянскім судам таксама. === 18 сакавіка === У інтэрвію РІА «Навіны» старшыня камітэту Дзярждумы Расеі па абароне (які дарэчы раней быў камандуючым Чарнаморскім флётам) адмірал [[Уладзімер Камаедаў]] сказаў<ref>https://web.archive.org/web/20140419165652/http://top.rbc.ru/society/18/03/2014/911876.shtml Около 20 кораблей ВМС Украины могут стать российскими</ref>: <blockquote>Калі Крым увойдзе ў склад РФ, то тыя караблі, судны і катэры, якія не пакінулі тэрыторыю рэгіёна, стануць расійскімі</blockquote> <blockquote>Пасьля падвядзення вынікаў рэфэрэндуму можна казаць пра тое, што тыя караблі і суда, якія цяпер знаходзяцца ў Крыме, а гэта прыкладна палова карабельнага складу ВМСУ, фармальна ўвойдуць спачатку ў марскія сілы самаабароны Крыма, а затым у баявы склад Чарнаморскага флёту Расеі</blockquote> Данная заява датычылась канкрэтна баз у Севастопалі і пасёлке Наваазернам. Незадоўга да гэтага, непрызнаны (дакладней прызнаны толькі Расеяй)Дзяржаўны савет Крыма прыняў рашэньне аб перадачы ва ўласнасьць новааб’яўленнай дзяржавы марскіх партоў паўвострава. А таксама ў Маскве самаабвешчаная ўлада Крыма і прэзыдэнт Расейскай Фэдэрацыі падпісалі так званы дагавор аб уваходжаньні непрызнанай Рэспублікі Крым ў склад Расейскай Фэдэрацыі. А 16-й гадзіне, на сайце газэты «[[Украінская праўда (газэта)|Украінская праўда]]» зьявілася навіна спасылаючаяся на нейкую «кампэтэнтную крыніцу» ва ў Украінскім войску:<ref>http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/18/7019430/ Украинским морякам россияне угрожают «зачисткой» на Донузлаве</ref> <blockquote>Паводле яе даных, у аўторак (18 сакавіка) камандзіру вайскова-марской базы прыходзілі прадстаўнікі Чарнаморскага флёту РФ з прапановай пакінуць караблі. «Вы незаконна знаходзіцеся на тэрыторыі Расійскай Федэрацыі, таму прапануем вам добраахвотна яе пакінуць» — заявілі ўкраінскім вайскоўцам. Час для прыняцьця рашэньня маракам далі да 22 гадзін. У выпадку адмовы, па словах крыніцы, ім пагражае сілавая зачыстка.</blockquote> З прычыны яўнай пазазаконнасьці Крымскага рэфэрэндума, украінскія маракі апынуліся ў доосыць спэцыфічнай сытуацыі. З аднаго боку пазазаконны рэфэрэндум непрызнаны Кіевам, зь іншага — адсутнасьць рэкамэндацыяў і загадаў з боку вайсковага кіраўніцтва, а з трэцяга — верагоднасьць сілавога гвалтоўнага захвату з боку расейскіх войскаў. У гэты дзень расейскімі вайскоўцамі быў узяты штурмам фотаграмэтрычны цэнтар Упраўленьня цэнтральнага вайскова-тапаграфічнага і навігацыйнага Галоўнага ўпраўленьня апэратыўнага забесьпячэньня [[Узброенныя сілы Ўкраіны|Ўзброеных сілаў Украіны]] ў Сімфэропалі, таму верагоднасьць сілавога захвата марской базы і суднаў была высокая. Бліжэй да 21 гадзіны (ці 22 гадзіны, па іншых крыніцах), на сайце выданьня Міністэрства абароны Ўкраіны «Украінскі флёт» зьявілася паведамленьне аб спробах штурму адміністрацыйных будынкаў вайсковай часткі, з нагоды гэтага, была прынята рашэньне адыйсьці вайсковым суднам на сярэдзіну возера (яны адыйшлі прыкладна на 700 мэтраў ад берага):<ref>https://web.archive.org/web/20140425201509/http://www.fleet.sebastopol.ua/articles/rosijani_rozpochali_javnu_agresiju_vidnosno_ukrajinskih_vijskovih/ «Флёт Украіны»</ref> <blockquote>Таксама, як паведамілі ў Паўднёвай вайскова-марской базе, расійскія акупанты ўжо робяць спробу захопу адміністрацыйных будынкаў украінскай вайсковай часткі. У сувязі з гэтым караблі нацыянальнага вайсковага флоту, а менавіта вялікі дэсантны карабель «Канстанцін Альшанскі», сярэдні дэсантны карабель «Магілёў», марскія тральшчыкі «Чаркасы» і «Чарнігаў», аддалі швартовы ад прычальнай сценкі і адышлі на сярэдзіну возера Донузлаў для таго, каб мінімізаваць спробу сілавога захопу. Адзначым, што сёння ў 18:00 запланаваны перамовы ўкраінскіх вайскоўцаў з кіраўніцтвам Узброеных Сіл РФ у Крыме. — Разглядацца сітуацыя, якая склалася, і канкрэтныя меры для недапушчэння эскалацыі сітуацыі ў Крыме, — заявілі ў камандаванні Вайскова-Марскіх Сіл Узброеных Сіл Украіны.</blockquote> Таксама паведамлялася пра заплянаваныя на 18:00 перамовы паміж расейскім і ўкраінскім бокам. === 19 сакавіка === Раніцай праз агенцтва «ТСН» было распаўсюджанае паведамленьне вайсковага флёту Ўкраіны зробленнае ад імя аднаго з чальцоў экіпажа «абложаннага» карабля:<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/20/91285/ Расейскія акупанты захопліваюць украінскі флот у Крыме</ref> <blockquote>Мы далёка ад берага. Не могуць падабрацца да нас ніяк. Арганізавалі ўнівэрсальную абарону. Кідаемся гранатамі ў розныя бакі, каб ніхто не мог падысьці. Выставілі людзей са зброяй</blockquote> === 21 сакавіка === У інтэрвію «Украінскай праўдзе» камандзір [[Чаркасы (марскі тральшчык)|марскога тральшчыка «Чаркасы»]] Юры Федаш распавёў: <blockquote>У 9 гадзін раніцы скончыўся тэрмін ультыматуму, пастаўленага расейскімі вайскоўцамі. Караблі «Канстанцін Альшанскі», «Кіраваград», «Чарнігаў» пайшлі да прычальнай сьценкі на загад камандзіра брыгады. «Чаркасы» адмовіліся выконваць такі загад. Пасьля гэтага, камандаваньне ВМС адхіліла камандзіра брыгады, і караблі часова спыніліся, а «Канстанцін Альшанскі» адышоў ад прычала і стаў на якар. Аднак праз тры гадзіны марскі тральшчык „Чарнігаў“ усё ж пайшоў да прычала, каб здаць карабель. За ім пайшоў сярэднедэсантны карабель „Кіраваград“. Яны ня ўбачылі падтрымкі краіны, дзяржавы. Пасьля гэтага, марскі тральшчык „Чаркасы“, пад песні „Ворагу не здаецца наш горды вараг“ пайшоў на выхад з возера Данузлаў і паспрабаваў сьцягнуць адзін карабель, каб вызваліць сабе выхад. Паколькі не хапіла магутнасьці, пачалі рвацца канцы, але дзесьці на працягу гадзіны мы сьцягвалі карабель. Мы папрасілі дапамогі ў марскога тральшчыка „Чарнігаў“, каб можна было сцягнуць удваіх, на што мы атрымалі адмову </blockquote> Тральшчык быў вымушаны адыйсьці ў глыб возера, дзе заняў [[кругавая абарона|кругавую абарону]] разам з дэсантным караблём «[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Украінская праўда]]»|загаловак=Украінскі карабель спрабуе вырвацца з блакады|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/21/91466|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. Пазьней, у гэтыж дзень, на сайце выданьня «Обозреватель» зьявілася інтэрвію зь неназваным мараком дэсантнага карабля «[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]».<ref>http://obozrevatel.com/politics/69038-na-bdk-konstantin-olshanskij-podnyali-ukrainskij-flag-i-gotovyatsya-k-shturmu.htm На БДК «Константин Ольшанский» подняли украинский флаг и готовы к штурму</ref> <blockquote>«Наша судна стаіць пасярод бухты возера Данузлаў, блякаванае з усіх бакоў. Ніхто з нас не мог выказаць здагадку, што такое адбудзецца. Вось ужо тры тыдні, як нас прэсуюць. Мы ня можам выйсьці з бухты, паколькі наперадзе затоплены „Ачакаў“, каля берага — расейскія караблі».</blockquote> <blockquote>«Нам ніхто нічога не абяцаў. Але магу сказаць адно — калі будзе штурм, мы гатовыя даць адпор. Мы застаемся вернымі прысязе».</blockquote> === 22 сакавіка === На борт [[Віньніца (карвэт)|карвэта «Віньніца»]] высадзілася спэцпадразьдзяленьне марской пяхоты РФ і забякавала экіпаж (чым фактычна захапіла карвэт).<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/22/91530/ Расейскі спецназ захапіў карвет «Вініца»</ref> Бліжэй да вечара на сайце 5-га каналу (Украінскага тэлебачаньня) зьявілася інтэрвію з матросам дэсантнага карабля "[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]] Сяргеем Ядковым. З ягоных слоў, камандаваньне дазволіла маракам выкарыстоўваць толькі дубінкі, карыстацца зброяй яны не могуць.<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/22/91543/ Матросы «Канстанціна Альшанскага» занялі абарону</ref> <blockquote>«Чакаем захопу спэцназа, але мы не зможам супрацьстаяць. Каманда ёсць абараняць карабель. Прымяняць зброю нельга — толькі палкі ў рукапашным баі. Вы ж самі разумееце, супраць спэцназа з дубінкамі — гэта не варыянт. У нас проста баявая трывога, каб на гатоўнасьці мы былі. Бо і „Вініцу“ ўжо захапілі, і „Хэрсон“. Мы цяпер у возеры Данузлаў затрымаліся, каля Ачакава. Супрацьгазы выдалі. Мы таксама падрыхтаваліся, паставілі бочкі дымавыя. Калі будуць на нас штурмам ісці — будзем падрываць гэтыя бочкі. Нам казалі — 3 тыдні, можа, пратрымаемся. Але трэба, каб улады нешта рабілі, бо ўсе на нервах, ужо палова экіпажа пасыходзіла».</blockquote> === 23 сакавіка === [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Марскі тральшчык «Чаркасы»]] зьдзейсьніў яшчэ адну спробу прарвацца з возера [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]], але падасьпеўшы расейскі катэр, ударыў у борт судна, пасьля чаго насавая часта «Чаркасаў» апынулася на мелі. Спроба прарвацца паміж затопленных караблёў нічым ня скончылася<ref>{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=На Данузлаве ўкраінскія маракі вырываюцца з расейскай блакады|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/23/91592|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=23 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. === 24 сакавіка === А 10 гадзіне, расейскія вайскоўцы зьдзейсьнілі спробу штурму [[Чаркасы (марскі тральшчык)|тральшчыка Чаркасы]] з дапамогай хуткасных катэраў, але з-за ўдалых манэўраў Чаркасаў, гэтая спроба не ўвянчалася посьпехам<ref>{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=«Чаркасам» атрымалася адбіць штурм|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/24/91665|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=24 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. Спазнаўшы няўдачу, а 17 гадзіне, расейцы паспрабавалі штурмам захапіць [[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]. Паводле стану на 17:22 мясцовага часу да карабля з правага борту падышоў баркас ЧФ РФ (з нумарам U8301), і на Канстантыне Альшанскім незамядляльна пусьцілі ў ход дымавыя заслоны. З тральшчыка Чаркасы (які знаходзіўся непадалёк) ды зь берага было чуваць разрывы сьветлашумавых гранат і стральба з аўтаматаў. Па зьвестках з сайту Мінабароны: <blockquote>Па верхняй палубе перамяшчаюцца невядомыя ўзброеныя людзі. Экіпаж забарыкадаваўся ў адсеках карабля.</blockquote> Разам з тым, адзін зь відавочцаў паведаміў у этэры 5 канала, што на борце карабля забарыкадаваліся больш за 20 чальцоў экіпажа, на судне, якое падышло, знаходзяцца амаль 200 чалавек<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/24/91753/ Узброеныя баевікі ўзялі штурмам карабель «Канстанцін Альшанскі»</ref><ref>http://www.youtube.com/watch?v=wrKPU_QuVMc Відэа на youtube</ref>. Але незадоўга да штурма, скарыстаўшыся тым што вораг некаторы час яшчэ ня зможа апынуцца на караблі з-за дымавой завесы, экіпаж вывеў са строю рухавікі, сапсаваў бартавую электроніку, і разьбіў прыборы кіраваньня агнём. У выніку расейцам прыйшлося вызываць буксір для буксіроўкі Канстантына Альшанскага. === 25 сакавіка === Раніцай 25 сакавіка адзіным незахопленным суднам заставася марскі тральшчык [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Чаркасы]]. Каб пазьбегнуць штурма, тральшчык усю ноч мяняў сваю дысьлякацыю на возеры. Але з Чаркасаў заўважылі што<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91843/ Тральщик «Черкассы» выстоял ночь и готов к отражению атаки</ref>: <blockquote>у возеры пастаянна знаходзіцца рыбацкае судна, на якім верагодна дыслакуюцца штурмавыя групы вайскоўцаў РФ і хуткаходны расейскі катэр</blockquote> А 18 гадзіне 2 хуткасных катэра расейскіх войскаў распачалі перасьлед «Чаркасаў». Але прыкладна а 19:14 (мясцовага часу) на беразе былі чутны гукі стрэлаў з боку возера. А празь некаторы час у інтэрвію «Ўкраінскай праўдзе» старэйшы мінэр артылерыйскай мінна-тарпеднай баявой часткі старэйшы матрос карабля «Чаркасы» Аляксандар Гутнік паведаміў:<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91899/ http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91899/</ref> <blockquote>«Мы паставілі дымавыя шашкі, каб яны нас не дагналі. Але яны нас дагналі і паставілі выбуховае рэчыва. Ніхто не ведае, што гэта за рэчыва. Мы здраіліся. Гэта вельмі небясьпечна, таму што яно можа падарвацца ў любы момант. У 19:40 у карабля выйшаў з ладу асноўны пост кіраваньня стырном».</blockquote> == Вынік == Раніцай 19 красавіка 2014 году, пасьля разблакаваньня расейскімі караблямі выхаду з возера ў выніку дамоўленасьці між міністэрствамі абароны Расеі і Ўкраіны, 6 украінскіх караблёў (сярэдні дэсантны карабель «Кіраваград», супрацьлодачны карвэт «Віньніца», артылерыйскі катэр «Херсон», буксір «Ковель», танкер «Горлаўка» і буксірны катэр «Новаазёрнае») выплылі ў Адэсу<ref>{{Навіна|аўтар=[[УНІАН]]|загаловак=Украінскія караблі выйшлі з разблакаванай бухты Данузлаў|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/4/19/95310|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=19 красавіка 2014|дата доступу=23 траўня 2014}}</ref>. == Узнагароды == === Украінскі бок === * 27 сакавіка 2014 году рашэньнем сэсіі Чаркаскага гарадзкога савету, камандзіру карабля Ю. П. Федашу прысвоена званьне ганаровага грамадзяніна гораду [[Чаркасы]], а каманду марскога тральшчыка «Чаркасы» вырашана ўзнагародзіць за заслугі перад Чаркасамі<ref>[http://procherk.info/news/7-cherkassy/22302-cherkaski-deputati-virishili-prisvoyiti-kapitanu-legendarnogo-tralschika-zvannja-pochesnogo-gromadjanina-mista Черкаські депутати вирішили присвоїти капітану легендарного тральщика звання почесного громадянина міста]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну]] * [[Крымскі крызіс (2014)|Крымская крыза]] == Крыніцы == <references responsive="" /> [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] tr2a35ivrs5yup86wr0b2ltk5h6e2sz 2333017 2332891 2022-08-17T09:45:17Z Taravyvan Adijene 1924 [[ВП:СТРАЗ]] wikitext text/x-wiki {{Узброены канфлікт |Назва = Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў |Частка = [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну]] |Выява = |Подпіс да выявы = |Дата = 5—27 сакавіка 2014 году |Месца = [[Данузлаў]] ([[Крым]], [[Украіна]]) |Прычына = [[Крымскі крызіс (2014)|Крымскі крызіс]] |Вынік = Захоп войскамі Расеі ўсіх суднаў украінскага флёту на базе ля Наваазернага |Тэрытарыяльныя зьмены = |Супернік1 = {{Сьцягафікацыя|Расея}} |Супернік2 = {{Сьцягафікацыя|Украіна}} |Камандуючыя1 = |Камандуючыя2 = |Сілы1 = [[Файл:Naval ensign of Russia.svg|20пкс]] [[Вайскова-марскія сілы Расеі]] |Сілы2 = [[Файл:Emblem of the Ukrainian Navy.svg|20пкс]] [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны]] |Страты1 = |Страты2 = |Агульныя страты = |Дадаткі = }} '''Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў''' — захоп войскам Расеі ўсіх суднаў Украінскага флёту, якія базаваліся на возеры [[Данузлаў]] ля пасёлку Наваазёрнага 5—27 сакавіка 2014 году. == Падставы == Пасьля распаду СССР і падзелу Чарнаморскага флёту СССР украінскаму боку адыйшла ў тым ліку і вайсковая база ля пасёлку Наваазёрнае (што на возеры Данузлаў). З-за асаблівасьці возера (дакладней яго геаграфічнага разьмяшчэньня), было прынятае рашэньне аб далейшай эксплюатацыі гэтай марской базы. [[Файл:DonuzlavLakeMap.png|міні|300пкс|Возера Данузлаў (у цэнтры) на мапе Крыму]] З пачаткам [[Расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне (2014)|расейскай інтэрвэнцыі ва Ўкраіне]], а дакладней з моманту пачатку ўвядзеньня расейскіх войск на тэрыторыю Крыму, адной з асноўных мэтаў Расеі стала ліквідацыя пагрозы з боку ўкраінскага флёту на Чорным моры. == Мэты блякады == * Захапіць кантроль над вайсковай базай у Наваазёрным і атрымаць добрае месца для базаваньня флёту ў будучыні. * Нанесьці сур’ёзны ўдар па флёце Ўкраіны (у тым ліку і па маральным духу маракоў). == Храналёгія == === 1 сакавіка === У першай палове дня, каля тэррытарыяльных водаў Украіны былі заўважаны 3 ракетныя катэры і ракетны крэйсэр «[[Масква (ракетны крэйсэр)|Масква]]». Па баявой трывозе выйшлі ў мора караблі Севастопальскага атраду марской аховы. А 13 гадзіне база самаго атраду марской аховы была атакавана. У 17:20 [[Савет Фэдэрацыі Расеі]] ўхваліў Пастановай № 48 увод прэзыдэнтам [[Уладзімер Пуцін|Пуціным]] войска ва Ўкраіну быццам для аховы расейскіх грамадзянаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вайна — Савет Фэдэрацыі Расеі дазволіў увесьці войскі ва Ўкраіну|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123783.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>, хоць былы<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канец клептакрата: Вярхоўная Рада адхіліла Януковіча ад пасады|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123257.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=22 лютага 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref> [[прэзыдэнт Украіны]] [[Віктар Януковіч]] быццам прасіў аб абароне [[насельніцтва Ўкраіны]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Януковіч папрасіў Пуціна ўвесьці войскі ва Ўкраіну|спасылка=http://www.racyja.eu/druk.php?nid=22529|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=4 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>. А 23-й гадзіне [[Міністэрства замежных справаў Украіны|міністар замежных справаў Украіны]] [[Андрэй Дзешчыца]] перадаў звароты да [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаных Штатаў Амэрыкі]], [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]] і [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|Арганізацыі Паўночнатлянтычнай дамовы]] «з просьбай разгледзець выкарыстаньне ўсіх магчымасьцяў для абароны тэрытарыяльнай цэласнасьці, [[сувэрэнітэт]]у Ўкраіны»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Інтэрфакс]]|загаловак=Украіна просіць абароны ў ЭЗ, ЗША і НАТА|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/123824.html|выдавец=Наша Ніва|дата публікацыі=1 сакавіка 2014|дата доступу=10 траўня 2014}}</ref>. === 3 сакавіка === Камандуючы [[Чарнаморскі флёт Расейскай Фэдэрацыі|Чарнаморскага флёту Расейскай Фэдэрацыі]] [[Аляксандар Вітко]] прыехаў на базу з патрабаваньнем да камандаваньня аб яе здачы. Атрымаўшы адмову, ён накіраваў у Данузлаў расейскі [[крэйсэр]] «Масква»<ref name="Газэта">{{Навіна|аўтар=«[[Газэта па-ўкраінску]]»|загаловак=Камандзіра ЧФ Расеі выгналі з базы ВМС Украіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/5/89343|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=5 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>. === 5 сакавіка === Вялікі расейскі [[супрацьлодкавы карабель]] «[[Ачакаў (супрацьлодкавы карабель)|Ачакаў]]» заблякаваў праход між возерам і [[Чорнае мора|Чорным морам]]<ref name="Газэта"/><ref>https://www.youtube.com/watch?v=Zh5iXld6a1Q Відэа Ачакава на хосьцінге Ютуб</ref>. === 6 сакавіка === Расейскія войскі затапілі на выхадзе з бухты возера 2 расейскія караблі, якія раней уваходзілі ў склад Чарнаморскага флёту Расеі, сьпісаны карабель «Ачакаў» і выратавальны [[буксір]] «Шахтэр». Перад гэтым апоўначы караблі расейскага флёту, якія ахоўвалі «выхад» з возера, зьняліся зь [[якар]]оў і адплылі прэч (у тым ліку і [[ракэтны крэйсэр]] «Масква»)<ref>http://www.unian.net/politics/893537-rossiyskie-voennyie-zatopili-korabl-pregradiv-vyihod-v-more-vms-ukrainyi-istochnik.html Российские военные затопили корабль, преградив выход в море ВМС Украины</ref>. На пачатку першай гадзіны ночы буксіры расейскага флёту зацягнулі і паставілі на месца раней адыйшоўшых суднаў вялікі супрацьлодкавы карабель «Ачакаў», сьпісаны з расейскага вайсковага флёту ў 2011 годзе. «Прывязаўшы» яго да загадзя прыгатаваных «мацаваньняў» («бочка» для прымацаваньня да яе караблёў), яны з дапамогай супрацьпажарнага катэра пачалі напаўняць «Ачакаў» вадой для страты ўстойлівасьці. Затым карабель заваліўся на борт і перакрыў сабой частку праліва, што злучае возера з Чорным морам. Так як глыбіня ў месцы затапленьня была ўсяго 9-11 мэтраў, вялікая частка корпусу затопленых караблёў засталася над вадой. «Ачакаў» стаў самай вялікай перашкодай на выхадзе з Данузлава, даўжыня незатопленнай часткі карабля склала прыкладна 100—120 м<ref>http://www.youtube.com/watch?v=Zh5iXld6a1Q#t=10 Відэа затопленнага «Ачакава» на youtube</ref>. === 7 сакавіка === Расейскі флёт затапіў сьпісаны [[вадалаз]]ны катэр «ВМ-416» водазьмяшчэньнем прыкладна 30-40 тонаў<ref>{{Навіна|аўтар=«[[Украінская праўда]]»|загаловак=Расейцы патапілі яшчэ адзін свой ​​карабель, каб заблякаваць украінцаў|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/25288983.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=7 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>. На той момант, заблякаванымі апынуліся<ref>{{Навіна|аўтар=[[Еспресо.TV]]|загаловак=У Крыме заблакаваныя сем вайсковых караблёў Украіны|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/7/89710|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=7 сакавіка 2014|дата доступу=27 красавіка 2014}}</ref>: * Вялікі [[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|дэсантны карабель Канстантын Альшанскі]] * Сярэдні [[Кіраваград (сярэдні дэсантны карабель)|дэсантны карабель Кіраваград]] * [[Віньніца (карвэт)|карвэт Віньніца]] * марскі тральшчык [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Чаркасы]] * марскі тральшчык [[Чарнігаў (марскі тральшчык)|Чарнігаў]] * рэйдавы тральшчык [[Генічэск (мрэйдавы тральшчык)|Генічэск]] * супрацьдэверсійны катэр [[Феадосія (супрацьдэверсійны катэр)|Феадосія]] Зь невайсковых караблёў: * буксір [[Ковэль (буксір)|Ковэль]] * [[танкэр]] [[Горлаўка (танкэр)|Горлаўка]] * і інш. === 13 сакавіка === Расейскія войскі затапілі ў бухце на выхадзе да Чорнага мора чацьвёртае судна<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/13/90346/ Россияне затопили четвертый корабль у базы ВМС Украины</ref>. Такім чынам утварылася барыкада, якая заблякавала выхад з бухты шэрагу суднаў [[Вайскова-марскія сілы Ўкраіны|Вайскова-марскіх сілаў Украіны]] і ўсім грамадзянскім судам таксама. === 18 сакавіка === У інтэрвію РІА «Навіны» старшыня камітэту Дзярждумы Расеі па абароне (які дарэчы раней быў камандуючым Чарнаморскім флётам) адмірал [[Уладзімер Камаедаў]] сказаў<ref>https://web.archive.org/web/20140419165652/http://top.rbc.ru/society/18/03/2014/911876.shtml Около 20 кораблей ВМС Украины могут стать российскими</ref>: <blockquote>Калі Крым увойдзе ў склад РФ, то тыя караблі, судны і катэры, якія не пакінулі тэрыторыю рэгіёна, стануць расійскімі</blockquote> <blockquote>Пасьля падвядзення вынікаў рэфэрэндуму можна казаць пра тое, што тыя караблі і суда, якія цяпер знаходзяцца ў Крыме, а гэта прыкладна палова карабельнага складу ВМСУ, фармальна ўвойдуць спачатку ў марскія сілы самаабароны Крыма, а затым у баявы склад Чарнаморскага флёту Расеі</blockquote> Данная заява датычылась канкрэтна баз у Севастопалі і пасёлке Наваазернам. Незадоўга да гэтага, непрызнаны (дакладней прызнаны толькі Расеяй)Дзяржаўны савет Крыма прыняў рашэньне аб перадачы ва ўласнасьць новааб’яўленнай дзяржавы марскіх партоў паўвострава. А таксама ў Маскве самаабвешчаная ўлада Крыма і прэзыдэнт Расейскай Фэдэрацыі падпісалі так званы дагавор аб уваходжаньні непрызнанай Рэспублікі Крым ў склад Расейскай Фэдэрацыі. А 16-й гадзіне, на сайце газэты «[[Украінская праўда (газэта)|Украінская праўда]]» зьявілася навіна спасылаючаяся на нейкую «кампэтэнтную крыніцу» ва ў Украінскім войску:<ref>http://www.pravda.com.ua/rus/news/2014/03/18/7019430/ Украинским морякам россияне угрожают «зачисткой» на Донузлаве</ref> <blockquote>Паводле яе даных, у аўторак (18 сакавіка) камандзіру вайскова-марской базы прыходзілі прадстаўнікі Чарнаморскага флёту РФ з прапановай пакінуць караблі. «Вы незаконна знаходзіцеся на тэрыторыі Расійскай Федэрацыі, таму прапануем вам добраахвотна яе пакінуць» — заявілі ўкраінскім вайскоўцам. Час для прыняцьця рашэньня маракам далі да 22 гадзін. У выпадку адмовы, па словах крыніцы, ім пагражае сілавая зачыстка.</blockquote> З прычыны яўнай пазазаконнасьці Крымскага рэфэрэндума, украінскія маракі апынуліся ў доосыць спэцыфічнай сытуацыі. З аднаго боку пазазаконны рэфэрэндум непрызнаны Кіевам, зь іншага — адсутнасьць рэкамэндацыяў і загадаў з боку вайсковага кіраўніцтва, а з трэцяга — верагоднасьць сілавога гвалтоўнага захвату з боку расейскіх войскаў. У гэты дзень расейскімі вайскоўцамі быў узяты штурмам фотаграмэтрычны цэнтар Упраўленьня цэнтральнага вайскова-тапаграфічнага і навігацыйнага Галоўнага ўпраўленьня апэратыўнага забесьпячэньня [[Узброенныя сілы Ўкраіны|Ўзброеных сілаў Украіны]] ў Сімфэропалі, таму верагоднасьць сілавога захвата марской базы і суднаў была высокая. Бліжэй да 21 гадзіны (ці 22 гадзіны, па іншых крыніцах), на сайце выданьня Міністэрства абароны Ўкраіны «Украінскі флёт» зьявілася паведамленьне аб спробах штурму адміністрацыйных будынкаў вайсковай часткі, з нагоды гэтага, была прынята рашэньне адыйсьці вайсковым суднам на сярэдзіну возера (яны адыйшлі прыкладна на 700 мэтраў ад берага):<ref>https://web.archive.org/web/20140425201509/http://www.fleet.sebastopol.ua/articles/rosijani_rozpochali_javnu_agresiju_vidnosno_ukrajinskih_vijskovih/ «Флёт Украіны»</ref> <blockquote>Таксама, як паведамілі ў Паўднёвай вайскова-марской базе, расійскія акупанты ўжо робяць спробу захопу адміністрацыйных будынкаў украінскай вайсковай часткі. У сувязі з гэтым караблі нацыянальнага вайсковага флоту, а менавіта вялікі дэсантны карабель «Канстанцін Альшанскі», сярэдні дэсантны карабель «Магілёў», марскія тральшчыкі «Чаркасы» і «Чарнігаў», аддалі швартовы ад прычальнай сценкі і адышлі на сярэдзіну возера Донузлаў для таго, каб мінімізаваць спробу сілавога захопу. Адзначым, што сёння ў 18:00 запланаваны перамовы ўкраінскіх вайскоўцаў з кіраўніцтвам Узброеных Сіл РФ у Крыме. — Разглядацца сітуацыя, якая склалася, і канкрэтныя меры для недапушчэння эскалацыі сітуацыі ў Крыме, — заявілі ў камандаванні Вайскова-Марскіх Сіл Узброеных Сіл Украіны.</blockquote> Таксама паведамлялася пра заплянаваныя на 18:00 перамовы паміж расейскім і ўкраінскім бокам. === 19 сакавіка === Раніцай праз агенцтва «ТСН» было распаўсюджанае паведамленьне вайсковага флёту Ўкраіны зробленнае ад імя аднаго з чальцоў экіпажа «абложаннага» карабля:<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/20/91285/ Расейскія акупанты захопліваюць украінскі флот у Крыме</ref> <blockquote>Мы далёка ад берага. Не могуць падабрацца да нас ніяк. Арганізавалі ўнівэрсальную абарону. Кідаемся гранатамі ў розныя бакі, каб ніхто не мог падысьці. Выставілі людзей са зброяй</blockquote> === 21 сакавіка === У інтэрвію «Украінскай праўдзе» камандзір [[Чаркасы (марскі тральшчык)|марскога тральшчыка «Чаркасы»]] Юры Федаш распавёў: <blockquote>У 9 гадзін раніцы скончыўся тэрмін ультыматуму, пастаўленага расейскімі вайскоўцамі. Караблі «Канстанцін Альшанскі», «Кіраваград», «Чарнігаў» пайшлі да прычальнай сьценкі на загад камандзіра брыгады. «Чаркасы» адмовіліся выконваць такі загад. Пасьля гэтага, камандаваньне ВМС адхіліла камандзіра брыгады, і караблі часова спыніліся, а «Канстанцін Альшанскі» адышоў ад прычала і стаў на якар. Аднак праз тры гадзіны марскі тральшчык «Чарнігаў» усё ж пайшоў да прычала, каб здаць карабель. За ім пайшоў сярэднедэсантны карабель «Кіраваград». Яны ня ўбачылі падтрымкі краіны, дзяржавы. Пасьля гэтага, марскі тральшчык «Чаркасы», пад песні «Ворагу не здаецца наш горды вараг» пайшоў на выхад з возера Данузлаў і паспрабаваў сьцягнуць адзін карабель, каб вызваліць сабе выхад. Паколькі не хапіла магутнасьці, пачалі рвацца канцы, але дзесьці на працягу гадзіны мы сьцягвалі карабель. Мы папрасілі дапамогі ў марскога тральшчыка «Чарнігаў», каб можна было сцягнуць удваіх, на што мы атрымалі адмову </blockquote> Тральшчык быў вымушаны адыйсьці ў глыб возера, дзе заняў [[кругавая абарона|кругавую абарону]] разам з дэсантным караблём «[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Украінская праўда]]»|загаловак=Украінскі карабель спрабуе вырвацца з блакады|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/21/91466|выдавец=[[Хартыя’97]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. Пазьней, у гэтыж дзень, на сайце выданьня «Обозреватель» зьявілася інтэрвію зь неназваным мараком дэсантнага карабля «[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]».<ref>http://obozrevatel.com/politics/69038-na-bdk-konstantin-olshanskij-podnyali-ukrainskij-flag-i-gotovyatsya-k-shturmu.htm На БДК «Константин Ольшанский» подняли украинский флаг и готовы к штурму</ref> <blockquote>«Наша судна стаіць пасярод бухты возера Данузлаў, блякаванае з усіх бакоў. Ніхто з нас не мог выказаць здагадку, што такое адбудзецца. Вось ужо тры тыдні, як нас прэсуюць. Мы ня можам выйсьці з бухты, паколькі наперадзе затоплены „Ачакаў“, каля берага — расейскія караблі».</blockquote> <blockquote>«Нам ніхто нічога не абяцаў. Але магу сказаць адно — калі будзе штурм, мы гатовыя даць адпор. Мы застаемся вернымі прысязе».</blockquote> === 22 сакавіка === На борт [[Віньніца (карвэт)|карвэта «Віньніца»]] высадзілася спэцпадразьдзяленьне марской пяхоты РФ і забякавала экіпаж (чым фактычна захапіла карвэт).<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/22/91530/ Расейскі спецназ захапіў карвет «Вініца»</ref> Бліжэй да вечара на сайце 5-га каналу (Украінскага тэлебачаньня) зьявілася інтэрвію з матросам дэсантнага карабля "[[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]] Сяргеем Ядковым. З ягоных слоў, камандаваньне дазволіла маракам выкарыстоўваць толькі дубінкі, карыстацца зброяй яны не могуць.<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/22/91543/ Матросы «Канстанціна Альшанскага» занялі абарону</ref> <blockquote>«Чакаем захопу спэцназа, але мы не зможам супрацьстаяць. Каманда ёсць абараняць карабель. Прымяняць зброю нельга — толькі палкі ў рукапашным баі. Вы ж самі разумееце, супраць спэцназа з дубінкамі — гэта не варыянт. У нас проста баявая трывога, каб на гатоўнасьці мы былі. Бо і „Вініцу“ ўжо захапілі, і „Хэрсон“. Мы цяпер у возеры Данузлаў затрымаліся, каля Ачакава. Супрацьгазы выдалі. Мы таксама падрыхтаваліся, паставілі бочкі дымавыя. Калі будуць на нас штурмам ісці — будзем падрываць гэтыя бочкі. Нам казалі — 3 тыдні, можа, пратрымаемся. Але трэба, каб улады нешта рабілі, бо ўсе на нервах, ужо палова экіпажа пасыходзіла».</blockquote> === 23 сакавіка === [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Марскі тральшчык «Чаркасы»]] зьдзейсьніў яшчэ адну спробу прарвацца з возера [[Данузлаў (возера)|Данузлаў]], але падасьпеўшы расейскі катэр, ударыў у борт судна, пасьля чаго насавая часта «Чаркасаў» апынулася на мелі. Спроба прарвацца паміж затопленных караблёў нічым ня скончылася<ref>{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=На Данузлаве ўкраінскія маракі вырываюцца з расейскай блакады|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/23/91592|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=23 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. === 24 сакавіка === А 10 гадзіне, расейскія вайскоўцы зьдзейсьнілі спробу штурму [[Чаркасы (марскі тральшчык)|тральшчыка Чаркасы]] з дапамогай хуткасных катэраў, але з-за ўдалых манэўраў Чаркасаў, гэтая спроба не ўвянчалася посьпехам<ref>{{Навіна|аўтар=«Украінская праўда»|загаловак=«Чаркасам» атрымалася адбіць штурм|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/3/24/91665|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=24 сакавіка 2014|дата доступу=12 красавіка 2014}}</ref>. Спазнаўшы няўдачу, а 17 гадзіне, расейцы паспрабавалі штурмам захапіць [[Канстантын Альшанскі (дэсантны карабель)|Канстантын Альшанскі]]. Паводле стану на 17:22 мясцовага часу да карабля з правага борту падышоў баркас ЧФ РФ (з нумарам U8301), і на Канстантыне Альшанскім незамядляльна пусьцілі ў ход дымавыя заслоны. З тральшчыка Чаркасы (які знаходзіўся непадалёк) ды зь берага было чуваць разрывы сьветлашумавых гранат і стральба з аўтаматаў. Па зьвестках з сайту Мінабароны: <blockquote>Па верхняй палубе перамяшчаюцца невядомыя ўзброеныя людзі. Экіпаж забарыкадаваўся ў адсеках карабля.</blockquote> Разам з тым, адзін зь відавочцаў паведаміў у этэры 5 канала, што на борце карабля забарыкадаваліся больш за 20 чальцоў экіпажа, на судне, якое падышло, знаходзяцца амаль 200 чалавек<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/24/91753/ Узброеныя баевікі ўзялі штурмам карабель «Канстанцін Альшанскі»</ref><ref>http://www.youtube.com/watch?v=wrKPU_QuVMc Відэа на youtube</ref>. Але незадоўга да штурма, скарыстаўшыся тым што вораг некаторы час яшчэ ня зможа апынуцца на караблі з-за дымавой завесы, экіпаж вывеў са строю рухавікі, сапсаваў бартавую электроніку, і разьбіў прыборы кіраваньня агнём. У выніку расейцам прыйшлося вызываць буксір для буксіроўкі Канстантына Альшанскага. === 25 сакавіка === Раніцай 25 сакавіка адзіным незахопленным суднам заставася марскі тральшчык [[Чаркасы (марскі тральшчык)|Чаркасы]]. Каб пазьбегнуць штурма, тральшчык усю ноч мяняў сваю дысьлякацыю на возеры. Але з Чаркасаў заўважылі што<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91843/ Тральщик «Черкассы» выстоял ночь и готов к отражению атаки</ref>: <blockquote>у возеры пастаянна знаходзіцца рыбацкае судна, на якім верагодна дыслакуюцца штурмавыя групы вайскоўцаў РФ і хуткаходны расейскі катэр</blockquote> А 18 гадзіне 2 хуткасных катэра расейскіх войскаў распачалі перасьлед «Чаркасаў». Але прыкладна а 19:14 (мясцовага часу) на беразе былі чутны гукі стрэлаў з боку возера. А празь некаторы час у інтэрвію «Ўкраінскай праўдзе» старэйшы мінэр артылерыйскай мінна-тарпеднай баявой часткі старэйшы матрос карабля «Чаркасы» Аляксандар Гутнік паведаміў:<ref>http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91899/ http://charter97.org/be/news/2014/3/25/91899/</ref> <blockquote>«Мы паставілі дымавыя шашкі, каб яны нас не дагналі. Але яны нас дагналі і паставілі выбуховае рэчыва. Ніхто не ведае, што гэта за рэчыва. Мы здраіліся. Гэта вельмі небясьпечна, таму што яно можа падарвацца ў любы момант. У 19:40 у карабля выйшаў з ладу асноўны пост кіраваньня стырном».</blockquote> == Вынік == Раніцай 19 красавіка 2014 году, пасьля разблакаваньня расейскімі караблямі выхаду з возера ў выніку дамоўленасьці між міністэрствамі абароны Расеі і Ўкраіны, 6 украінскіх караблёў (сярэдні дэсантны карабель «Кіраваград», супрацьлодачны карвэт «Віньніца», артылерыйскі катэр «Херсон», буксір «Ковель», танкер «Горлаўка» і буксірны катэр «Новаазёрнае») выплылі ў Адэсу<ref>{{Навіна|аўтар=[[УНІАН]]|загаловак=Украінскія караблі выйшлі з разблакаванай бухты Данузлаў|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2014/4/19/95310|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=19 красавіка 2014|дата доступу=23 траўня 2014}}</ref>. == Узнагароды == === Украінскі бок === * 27 сакавіка 2014 году рашэньнем сэсіі Чаркаскага гарадзкога савету, камандзіру карабля Ю. П. Федашу прысвоена званьне ганаровага грамадзяніна гораду [[Чаркасы]], а каманду марскога тральшчыка «Чаркасы» вырашана ўзнагародзіць за заслугі перад Чаркасамі<ref>[http://procherk.info/news/7-cherkassy/22302-cherkaski-deputati-virishili-prisvoyiti-kapitanu-legendarnogo-tralschika-zvannja-pochesnogo-gromadjanina-mista Черкаські депутати вирішили присвоїти капітану легендарного тральщика звання почесного громадянина міста]</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну]] * [[Крымскі крызіс (2014)|Крымская крыза]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] 82qocemrfvh1jkgw8f15o2q84jq514x Катэгорыя:Захворваньні страўнікава-кішачнага тракту 14 155518 2333038 1709747 2022-08-17T10:03:06Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Захворваньні паводле сыстэмаў|Сраўнікава-кішачны тракт]] [[Катэгорыя:Гастраэнтэралёгія]] t71q53it933v3sjfkebs1m104i08e6m Первамайск (Луганская вобласьць) 0 155888 2332943 2249139 2022-08-17T08:31:28Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайск (Луганская вобласьць)]] у [[Первамайск (Луганская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня: Таму што калі было бы ва ўкраінскай "Першомайськ", то была бы іншая справа wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Першамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Першамайску |Арыгінальная назва = Первомайськ |Герб = PervomayskUA.svg |Сьцяг = Flag of Pervomaisk, Luhansk oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1765 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = {{Просты сьпіс| * Аляксандраўка * Пятро-Мар’еўка }} |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Луганская вобласьць|Луганская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Першамайская меская рада (Луганская вобласьць)|Першамайская меская рада]] |Сельсавет = |Мэр = Барыс Бабій |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 8.854 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 199 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36814 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf Державний комітет статистики України. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року, Київ-2019]</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Зьмяншэньне}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 93200—93279 |Тэлефонны код = +380 6455 |КОАТУУ = 4412100000 |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = Первомайск ул.Трудовая.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 38 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 43 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = http://pervomaysk.loga.gov.ua/ }} '''Першама́йск''' ({{Мова-uk|Первомайськ}})&nbsp;— места абласнога значэньня ў [[Луганская вобласьць|Луганскай вобласьці]] Ўкраіны, на левым беразе ракі [[Лугань]]. Заснаванае ў 1765 року як пасёлак Аляксандраўка, ад 1865 — вёска Пятро-Мар’еўка. Знаходзіцца за 69&nbsp;км ад [[Луганскае|абласнога цэнтру]], на дарозе {{Таблічка-ua|Т|1303}}. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20140429184251/http://pervomaysk.org/ Афіцыйная бачына] * [http://www.pervomaysk.in.ua/ Інфармацыйны партал места] {{Луганская вобласьць}} {{Накід:Украіна}} [[Катэгорыя:Гарады Луганскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] ptir9w6fyncxwls5xyutihqaypv1zgv 2332946 2332943 2022-08-17T08:31:47Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Первамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Первамайску |Арыгінальная назва = Первомайськ |Герб = PervomayskUA.svg |Сьцяг = Flag of Pervomaisk, Luhansk oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1765 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = {{Просты сьпіс| * Аляксандраўка * Пятро-Мар’еўка }} |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Луганская вобласьць|Луганская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Першамайская меская рада (Луганская вобласьць)|Першамайская меская рада]] |Сельсавет = |Мэр = Барыс Бабій |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 8.854 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 199 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36814 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf Державний комітет статистики України. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року, Київ-2019]</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Зьмяншэньне}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 93200—93279 |Тэлефонны код = +380 6455 |КОАТУУ = 4412100000 |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = Первомайск ул.Трудовая.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 38 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 43 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = http://pervomaysk.loga.gov.ua/ }} '''Первама́йск''' ({{Мова-uk|Первомайськ}})&nbsp;— места абласнога значэньня ў [[Луганская вобласьць|Луганскай вобласьці]] Ўкраіны, на левым беразе ракі [[Лугань]]. Заснаванае ў 1765 року як пасёлак Аляксандраўка, ад 1865 — вёска Пятро-Мар’еўка. Знаходзіцца за 69&nbsp;км ад [[Луганскае|абласнога цэнтру]], на дарозе {{Таблічка-ua|Т|1303}}. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20140429184251/http://pervomaysk.org/ Афіцыйная бачына] * [http://www.pervomaysk.in.ua/ Інфармацыйны партал места] {{Луганская вобласьць}} {{Накід:Украіна}} [[Катэгорыя:Гарады Луганскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] 5rxrp93zg1qdbsh0pmpnuwd092hplae 2332947 2332946 2022-08-17T08:31:56Z ČarnaruskiVoin 76002 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Первамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Первамайску |Арыгінальная назва = Первомайськ |Герб = PervomayskUA.svg |Сьцяг = Flag of Pervomaisk, Luhansk oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1765 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = {{Просты сьпіс| * Аляксандраўка * Пятро-Мар’еўка }} |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Луганская вобласьць|Луганская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Первамайская меская рада (Луганская вобласьць)|Первамайская меская рада]] |Сельсавет = |Мэр = Барыс Бабій |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 8.854 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 199 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36814 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf Державний комітет статистики України. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року, Київ-2019]</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Зьмяншэньне}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 93200—93279 |Тэлефонны код = +380 6455 |КОАТУУ = 4412100000 |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = Первомайск ул.Трудовая.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 38 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 43 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = http://pervomaysk.loga.gov.ua/ }} '''Первама́йск''' ({{Мова-uk|Первомайськ}})&nbsp;— места абласнога значэньня ў [[Луганская вобласьць|Луганскай вобласьці]] Ўкраіны, на левым беразе ракі [[Лугань]]. Заснаванае ў 1765 року як пасёлак Аляксандраўка, ад 1865 — вёска Пятро-Мар’еўка. Знаходзіцца за 69&nbsp;км ад [[Луганскае|абласнога цэнтру]], на дарозе {{Таблічка-ua|Т|1303}}. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20140429184251/http://pervomaysk.org/ Афіцыйная бачына] * [http://www.pervomaysk.in.ua/ Інфармацыйны партал места] {{Луганская вобласьць}} {{Накід:Украіна}} [[Катэгорыя:Гарады Луганскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] cgm8gtpm1if0naqa1s40xo5nmoswe36 2333024 2332947 2022-08-17T09:51:01Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Украіна |Назва = Первамайск |Статус = горад |Назва ў родным склоне = Первамайску |Арыгінальная назва = Первомайськ |Герб = PervomayskUA.svg |Сьцяг = Flag of Pervomaisk, Luhansk oblast.svg |Гімн = |Дата заснаваньня = 1765 |Першыя згадкі = |Статус з = 1938 |Магдэбурскае права = |Былыя назвы = {{Просты сьпіс| * Аляксандраўка * Пятро-Мар’еўка }} |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Луганская вобласьць|Луганская]] |Аўтаномная рэспубліка = |Раён = [[Первамайская меская рада (Луганская вобласьць)|Первамайская меская рада]] |Сельсавет = |Мэр = Барыс Бабій |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = 8.854 |Крыніца плошчы = |Вышыня = 199 |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 36814 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = <ref>[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2019/zb/06/zb_chnn2019.pdf Державний комітет статистики України. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року, Київ-2019]</ref> |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = {{Зьмяншэньне}} |Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = |Год падліку колькасьці аглямэрацыі = |Крыніца колькасьці аглямэрацыі = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Паштовыя індэксы = 93200—93279 |Тэлефонны код = +380 6455 |КОАТУУ = 4412100000 |Аўтамабільны нумарны знак = |Выява = Первомайск ул.Трудовая.jpg |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 48 |Шырата хвілінаў = 37 |Шырата сэкундаў = 47 |Даўгата градусаў = 38 |Даўгата хвілінаў = 33 |Даўгата сэкундаў = 43 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = http://pervomaysk.loga.gov.ua/ }} '''Первама́йск''' ({{Мова-uk|Первомайськ}})&nbsp;— места абласнога значэньня ў [[Луганская вобласьць|Луганскай вобласьці]] Ўкраіны, на левым беразе ракі [[Лугань]]. Заснаванае ў 1765 року як пасёлак Аляксандраўка, ад 1865 — вёска Пятро-Мар’еўка. Знаходзіцца за 69&nbsp;км ад [[Луганскае|абласнога цэнтру]], на дарозе {{Таблічка-ua|Т|1303}}. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140429184251/http://pervomaysk.org/ Афіцыйная бачына] * [http://www.pervomaysk.in.ua/ Інфармацыйны партал места] {{Луганская вобласьць}} {{Накід:Украіна}} [[Катэгорыя:Гарады Луганскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]] loyn5xw9t1cxg0imwplwy4ixnpqesqo Фэрнанда Мусьлера 0 156425 2332910 2316149 2022-08-16T22:34:20Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Фэрнанда Мусьлера |клюб = [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |нумар = 1 |гады = 2004—2007<br/>2007<br/>2007—2011<br/>2011— |клюбы = [[Мантэвідэо Ўандэрэрз]]<br/>→ [[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]] (арэнда)<br/>[[Ляцыё Рым|Ляцыё]]<br/>[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |гульні(галы) = 44 (0)<br/>5 (0)<br/>96 (0)<br/>339 (1) |нац гады = 2009— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 131 (0) |абнаўленьне(клюб) = 20 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 16 лістапада 2021 }} '''Нэ́стар Фэрна́нда Мусьле́ра Міко́ль''' ({{мова-es|Néstor Fernando Muslera Micol}}; нарадзіўся 16 чэрвеня 1986 году, [[Буэнас-Айрэс]], [[Аргентына]]) — [[уругвай]]скі футбаліст, брамнік турэцкага клюбу «[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]]» і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. Ёсьць асноўным брамнікам уругвайскай каманды. == Кар’ера == === Клюбная === Пачынаў кар’еру ў клюбе «[[Мантэвідэо Ўандэрэрз]]», выхаванцам юнацкай акадэміі якога зьяўляецца. У жніўні 2007 году быў набыты італьянскім клюбам «[[Ляцыё Рым|Ляцыё]]», які выклаў за гульца 3 млн эўра. Дэбютаваў за сталічны клюб 16 верасьня ў пераможным матчы супраць «[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]» (3:1), аднак пазьней, 7 кастрычніка, адгуляў у матчы супраць «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]», які скончыўся паразай зь лікам 1:5, з-за чаго сеў на лаву. Наступны сэзон Фэрнанда пачаў як другі брамнік, зьяўляючыся ў асноўным у кубкавых матчах. Аднак ужо ў [[Чэмпіянат Італіі па футболе 2009—2010 гадоў|сэзоне 2009—2010 гадоў]] пачаў стала выходзіць у асноўным складзе клюбу. 19 ліпеня 2011 году «[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]]» афіцыйна абвесьціў аб падпісаньні кантракта з Фэрнандам Мусьлерам на 5 гадоў<ref>[http://kap.gov.tr/yay/English/Bildirim/Bildirim.aspx?id=161829 Kamuyu Aydınlatma Platformu].</ref><ref>[http://www.galatasaray.org/en/futbol/futbol_as/haber/1403.php Muslera joins Galatasaray]. Galatasaray.org</ref>. Паводле пагадненьня паміж клюбамі турэцкі клюб перадачаў [[Ларык Джан|Ларыка Джана]] ў процілеглым кірунку. Акрамя таго «Галатасарай» заплаціў 6,75 млн эўра былому клюбу Мусьлеры, «Мантавідэо Ўандэрэрз», якія валодалі 50% правоў на гульца<ref>[http://www.fotomac.com.tr/Galatasaray/2011/07/21/bu-eller-20-milyon-euro Bu eller 20 milyon euro]. Fotomac</ref>. === Міжнародная === 10 кастрычніка 2009 году Фэрнанда ўпершыню згуляў за [[зборная Ўругваю па футболе|зборную Уругваю]], куды ўжо неаднаразова выклікаўся ў папярэднія гады. Дэбют адбыўся ў ключавым матчы ўругвайцаў у [[Кіта]], калі гасьцявая перамога зь лікам 2:1 дазволіла «сэлеста» абысьці супернікаў у барацьбе за месца на [[чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянат сьвету]]. == Дасягненьні == '''«Ляцыё»''': * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2009 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2009 '''«Галатасарай»''': * [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе|Чэмпіён Турэччыны]]: 2012, 2013, 2015, 2018, 2019 * Уладальнік [[Кубак Турэччыны па футболе|Кубка Турэччыны]]: 2014, 2015, 2016, 2019 * Уладальнік [[Супэркубак Турэччыны па футболе|Супэркубка Турэччыны]]: 2012, 2013, 2015, 2016, 2019 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2011 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20100713022710/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=47599 Старонка] на Soccerbase * [https://web.archive.org/web/20130318011550/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=229498/ Старонка] на FIFA * [http://www.national-football-teams.com/player/22931.html Статыстыка] на National Football Teams {{Навігацыйная група |назоў = Мусьлера ў складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2010 |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2015 |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мусьлера, Фэрнанда}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Буэнас-Айрэсе]] [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мантэвідэо Ўандэрэрз»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Насьяналь» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ляцыё» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Галатасарай» Стамбул]] l8qyp649i1kdi4rtrduiodpcw0ddio7 Шаблён:ЗША на ЧС-2014 10 157504 2332935 1930454 2022-08-17T07:36:48Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЧС-2014 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Чэмпіянат сьвету 2014 году |турнір_спасылка = Чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году |н1 = [[Тым Говард|Говард]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н2 = [[Дэандрэ Едлін|Едлін]] |н3 = [[Амар Гансалес|Гансалес]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|Брэдлі]] |н5 = [[Мэт Бэсьлер|Бэсьлер]] |н6 = [[Джон Брукс|Брукс]] |н7 = [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Арон Ёгансан|Ёгансан]] |н10 = [[Мікел Дыскеруд|Дыскеруд]] |н11 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]] |н12 = [[Брэд Гузан|Гузан]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н13 = [[Джэрмэйн Джонз|Джонз]] |н14 = [[Брэд Дэвіс|Дэвіс]] |н15 = [[Кайл Бэкерман|Бэкерман]] |н16 = [[Джуліян Грын|Грын]] |н17 = [[Джозі Алтыдор|Алтыдор]] |н18 = [[Крыс Вандалоўскі|Вандалоўскі]] |н19 = [[Грэм Зусі|Зусі]] |н20 = [[Джэф Кэмэран|Кэмэран]] |н21 = [[Тымаці Чэндлер|Чэндлер]] |н22 = [[Нік Рыманда|Рыманда]]<small>&nbsp;([[брамнік|бр]])</small> |н23 = [[Фэбіян Джонсан|Джонсан]] |трэнэр = [[Юрген Клінсман|Клінсман]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЧС-2014|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|Сьвет-2014]] </noinclude> bg4cisvc4p32e6tlffmolmq6hylf7ew Катэгорыя:Мультфільмы 1978 году 14 160003 2332771 1742406 2022-08-16T12:50:06Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 7 | г = 8 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1978 году | ключ = 1978 }} [[Катэгорыя:1978 год у анімацыі]] 5rug5jbxpowibbc980f36rgiu982xj1 Пагоня (аддзел) 0 162799 2332846 2319986 2022-08-16T16:25:12Z KastusK 39928 /* Страты */ wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Пагоня (неадназначнасьць)}} {{Вайсковае падразьдзяленьне |назва = Атрад «Пагоня» |арыгінальная назва = |выява = [[Файл:Atrad Pagonya.png|250пкс]] |подпіс выявы = |гады = ліпень 2014 — верасень 2016 |краіна = |краіны = [[Украіна]] |падпарадкаваньне = [[Украіна]] |у складзе = |тып = |уключае ў сябе = |роля = |ролі = |памер = |камандная структура = |разьмяшчэньне = |мянушка = |мянушкі = |заступнік = |заступнікі = |дэвіз = |колеры = |марш = |талісман = |узбраеньне = |войны = [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне]] |бітвы = |знакі ўзнагароды = |дзейны камандзір = |вядомыя камандзіры = }} «'''Паго́ня'''» — вайсковы аддзел, сфармаваны зь беларускіх добраахвотнікаў, якія ўдзельнічаюць ва [[Вайна на Данбасе|ўзброеным канфлікце на Данбасе]]. Ваююць на баку [[Украіна|Ўкраіны]] супраць агрэсіі [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]] поруч зь іншымі добраахвотніцкімі батальёнамі, а таксама рэгулярнай арміяй Украіны. Сфармаваны ў ліпені 2014 року. Трэніравальны лягер месьціцца на [[Валынь|Валыні]]. Атрад абвясьціў аб спыненьні ваеннай дзейнасьці ў верасьні 2016 году. == Гісторыя == Пасьля завяршэньня «[[Эўрамайдан|Рэвалюцыі годнасьці]]» вялікая колькасьць беларусаў, якія бралі ўдзел у падзеях на [[Майдан Незалежнасьці|Майдане Незалежнасьці]], пачалі папаўняць шэрагі добраахвотных батальёнаў. У прыватнасьці, увайшлі ў шэрагі батальёнаў «[[Данбас (батальён)|Данбас]]» і «[[Азоў (полк)|Азоў]]». 3 чэрвеня камандзір батальёну «Данбас» Сямён Сямёнчанка ў інтэрвію журналістам паведаміў, што ў ягоным падразьдзяленьні ваююць 15 беларусаў<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=129546 Камандзір батальёна «Данбас»: У нашым батальёне сёння 15 беларусаў]</ref>. Сярод іх на ягоныя словы былі й тыя, хто прыбыў зь Беларусі й тыя, хто да гэтага пражываў ва Ўкраіне. Беларускія журналісты на працягу лета 2014 року паведамлялі пра беларусаў, якія ваююць у шэрагах «[[Добраахвотніцкі ўкраінскі корпус|Добраахвотніцкага ўкраінскага корпусу]]», сфармаванага [[Правы сэктар|Правым сэктарам]] у «Падольскай сечы», якая была сфармавана ў Хмяльніцкай вобласьці й у батальёнах «Азоў» ды «Данбас»<ref>https://web.archive.org/web/20141220124617/http://1863x.com/bel-karateli/</ref>. Праўдзівых зьвестак адносна рэальнай колькасьці ваяроў няма, бо большасьць удзельнікаў фармаваньняў называюцца пад рознымі мянушкамі, захоўваючы ананімнасьць. Цяпер лічыцца, што пачатковая колькасьць аддзелу «Пагоня» была 5 чалавек. Адным з арганізатараў аддзелу стаў украінскі палітык з Валынскай вобласьці [[Ігар Гузь]]. Ён паведаміў журналістам, што фармаваньне аддзелу як баявой адзінкі пачалося ў ліпені ў спэцыяльна абсталяваным лягеры на Валыні. Сфармаваны аддзел самастойна ў баявых дзеяньнях удзелу не прымаў. Яго ваяры былі аб’яднаны ў групы па 3-7 чалавек і злучаны зь іншымі добраахвотнымі батальёнамі, якія ваююць супраць прарасейскіх тэрарыстаў на [[Данбас]]е. Такая схема была прынятая дзеля кансьпірацыі ад беларускага [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]]<ref name=":0">http://www.svaboda.org/content/article/26593735.html Ігар Гузь: Беларускіх добраахвотнікаў у Данбасе вылічыла КДБ</ref>. === Спыненьне ваеннай дзейнасьці === [[File:Батальён імя Кастуся Каліноўскага (2022-05-02).jpg|thumb|Нашыўка Атрада Пагоні ў байца [[батальён імя Кастуся Каліноўскага|батальёна імя Кастуся Каліноўскага]] (2022)]] У верасьні 2016 Атрад «Пагоня» абвясьціў аб спыненьні ўдзелу ў баявых дзеяньнях на ўсходзе Ўкраіны. Сябры стварылі арганізацыю «Грамадзкі сэктар атрада Пагоня», якая ў першую чаргу займаецца рознабаковай дапамогай беларускім добраахвотнікам<ref>[http://belsat.eu/news/atrad-pagonya-prypynyae-vajskovuyu-dzejnasts/ Атрад «Пагоня» прыпыняе вайсковую дзейнасць]</ref><ref>[http://www.racyja.com/hramadstva/atrad-pagonya-myanyae-farmat-svayoj-dz/ Атрад «Пагоня» мяняе фармат сваёй дзейнасці]</ref>. У сакавіку 2022 году падчас [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]] «Грамадзкі сэктар атрада „Пагоня“» заклікаў падтрымліваць [[батальён імя Кастуся Каліноўскага]]<ref>[https://www.facebook.com/belpahonia/photos/a.1453176854936071/3057261577860916/ Атрад «Пагоня» не мае дачынення да стварэння «палка Пагоня»]</ref>. == Кіраўніцтва й структура == Зьвестак адносна кіраўніцтва зь беларускага боку няма. Кіраўніком і стваральнікам аддзелу «Пагоня» з украінскага боку лічыцца палітык з Валынскай вобласьці Ігар Гузь. Паводле яго дадзеных у структуру аддзелу была пакладзена тактыка [[Украінская паўстанчая армія|УПА]]. Невялікія самадастатковыя падразьдзяленьні колькасьцю 3-5-7 чалавек. Удзельнікі аддзелаў могуць ня ведаць адзін аднаго, а сувязь паміж імі ажыцьцяўляюць у выпадку неабходнасьці камандзіры<ref name=":0"/>. == Колькасьць == Паводле зьвестак тэлеканалу «[[Белсат]]» да ўдзелу ў падразьдзяленьні пагадзіліся больш за сотню чалавек, але зь іх для «Пагоні» было адабрана некалькі дзясяткаў правераных добраахвотнікаў. Яны й сфармавалі касьцяк падразьдзяленьня. Інфармацыі адносна агульнай колькасьці добраахвотнікаў у падразьдзяленьні ня маецца == Удзел у баях == Паводле зьвестак камандзіраў беларускія добраахвотнікі бралі ўдзел у баях з пачатку ліпеня 2014 року. Вядома пра іх удзел у баях пад [[Ілавайск]]ам. Беларускія ваяры з батальёна «Данбас» з пазыўнымі «Брэст», «Вусач» і «Бугор» зыходзячы з акружэньня пад Ілавайскам зьнішчылі два расейскія танкі [[Т-72]] і два [[БМД]]<ref>http://nn.by/?c=ar&i=134460 Баец з пазыўным «Брэст», выходзячы з акружэньня, падбіў бранятэхніку</ref>. Таксама беларускія добраахвотнікі і ў 2017 годзе прымаюць ўдзел у абароне данецкага [[аэрапорт]]а<ref>http://nn.by/?c=ar&i=142500 Беларускія «кібаргі» змагаюцца пад Данецкім аэрапортам ФОТЫ, ВІДЭА</ref>. == Страты == У пачатку жніўня 2014 у некаторых беларускіх СМІ зьявілася інфармацыя аб гібелі 12 байцоў аддзелу «Пагоня». Але потым яе абвергла прадстаўніца добраахвотніцкага фармаваньня Тацьцяна Елавая. Яна адзначыла, што байцы пра якіх ёй было вядома, якія былі на перадавой, жывыя, здаровыя й знаходзяцца ў бясьпецы. Зрэшты, яна ня выключыла, што маглі загінуць беларусы, якія дзейнічаюць у складзе іншых добраахвотніцкіх батальёнаў<ref>http://www.belsat.eu/be/articles/dabravolcy-atradu-pagonya-zhyvyya/ Дабравольцы аддзелу «Пагоня» жывыя</ref>. 26 чэрвеня 2022 года ў баях пад [[Лысычанск|Лісічанскам]] загінуў камандзір батальёна «Волат» полка Каліноўскага Іван «Брэст».<ref>[https://nashaniva.com/294857 «Я паставіў на кон усё». Апошняе інтэрв’ю з Іванам «Брэстам», які загінуў каля Лісічанска]</ref> У 2015 годзе ён далучыўся да атраду «Пагоня».<ref>[https://www.facebook.com/belpahonia/photos/a.1453176854936071/3129365617317178/ За Украіну загінуў беларускі добраахвотнік Брэст]</ref> == Перасьлед у Беларусі == З боку праваахоўных органаў [[Беларусь|Беларусі]] ня раз гучалі заявы, што людзей, удзел якіх у вайне на ўсходзе Ўкраіны будзе даказаны, чакае пакараньне па артыкуле «Найміцтва», санкцыя па якому можа сягаць ад 3 да 7 рокаў турмы<ref>https://web.archive.org/web/20210507185541/http://news.tut.by/society/406164.html</ref>. У пачатку кастрычніка 2014 старшыня КДБ Беларусі [[Валеры Вакульчык]] нагадаў грамадзянам аб адказнасьці за незаконныя з пазыцыі заканадаўства рэспублікі дзеяньні. Акрамя таго неаднаразова праваахоўнікі зьвярталіся да беларусаў з заклікам не паддавацца на прапановы ўдзельнічаць у вайне на Данбасе<ref>http://censor.net.ua/news/305288/kgb_belarusi_grozit_tyurmoyi_voyuyuschim_v_ukraine_sograjdanam</ref>. Пагрозы ў адрас беларусаў удзельнікаў вайны на ўсходзе Ўкраіны гучалі й ад прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. У афіцыйнай групе аддзелу «Пагоня» ў сетцы Facebook паведамлялася аб тым, што электронная пошта й старонкі ў сацыяльных сетках удзельнікаў падразьдзяленьня неаднаразова ўзломваліся. Паводле словаў Ігара Гузя, некаторыя байцы вымушаныя з-за магчымага перасьледу сябе ці родных, заставацца ва Ўкраіне, або выехаць у краіны Эўразьвязу. == Глядзіце таксама == * [[Данбас (батальён)]] * [[Азоў (полк)]] * [[Айдар (батальён)]] * [[Батальён імя Джахара Дудаева]] * [[Добраахвотніцкі ўкраінскі корпус]] * [[Помнік беларусам, якія загінулі за Ўкраіну]] * [[Тактычная група «Беларусь»]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.facebook.com/belpahonia?fref=ts Група «Пагоня» ў сацыяльнай сетцы Facebook] * [https://twitter.com/belpahonia Група «Пагоня» ў сацыяльнай сетцы Twitter] * [https://web.archive.org/web/20180922163154/https://www.instagram.com/belpahonia/ Група «Пагоня» ў сацыяльнай сетцы Instagram] * [https://t.me/belpahonia Група «Пагоня» ў сацыяльнай сетцы Telegram] * [https://youtube.com/user/belpahonia Група «Пагоня» ў сацыяльнай сетцы YouTube] * [http://www.svaboda.org/content/article/26593735.html Ігар Гузь: інтэрвію беларускай рэдакцыі Радыё Свабода] * [http://nn.by/?c=ar&i=129546 Камандзір батальёна «Данбас»: У нашым батальёне сёння 15 беларусаў] * [http://www.racyja.com/hramadstva/belarusy-na-vystave-prysvechanaj-dnyu-a/ Беларусы на выставе, прысвечанай Дню абаронцы Украіны] * [http://www.racyja.com/hramadstva/u-berastsi-razvitalisya-z-alesem-charkash/ У Берасці развіталіся з Алесем Чаркашыным] * [http://www.racyja.com/hramadstva/belarus-yaki-vayue-na-danbase/ Беларус, які ваюе на Данбасе] * [http://www.racyja.com/hramadstva/berastsejtsy-ushanuyuts-pamyats-alesya-char/ Берасцейцы ўшануюць памяць Алеся Чаркашына] [[Катэгорыя:2014 год ва Ўкраіне]] new2ajpms4raa52ce5maitjwsfpoe04 Міжнародны дзелавы альянс 0 167125 2333039 2324459 2022-08-17T10:41:55Z Olga Shakal 76461 Olga Shakal перанёс старонку [[Міжнародны дзелавы альянс]] у [[IBA Group]]: Актуальная назва кампанii wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = «Міжнародны дзелавы альянс» |лягатып = |тып = [[Закрытае акцыянэрнае таварыства]] |лістынг на біржы = |дэвіз = Лепшыя рашэньні для вашага бізнэсу |заснаваная = {{Дата пачатку|5|2|1993|1}} |заснавальнікі = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ», [[IBM]] |разьмяшчэньне = [[Прага]] ([[Чэхія]]) |ключавыя постаці = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Ляўцееў||en|Sergei Levteev}} |галіна = [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] |прадукцыя = [[Апраграмаваньне]] |абарачэньне = $100,5 млн (2014) |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = 2700 (2015) |матчына кампанія = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ» |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = [http://www.iba.by www.iba.by] }} '''«Міжнародны дзелавы альянс»''' ({{мова-en|International Business Alliance|скарочана}}, IBA) — [[транснацыянальная карпарацыя]] Чэхіі ў галіне распрацоўкі апраграмаваньня, заснаваная ў Беларусі ў лютым 1993 году. 6 сьнежня 2005 г. галаўную сядзібу перанесьлі зь [[Менск]]у ў Прагу. На 2015 г. меў асяродкі распрацоўкі ў Беларусі (Гомель, Менск), [[Казахстан]]е ([[Астана]]), Славаччыне (Браціслава) і Чэхіі ([[Брно]], [[Острава]], Прага). Прадстаўніцтвы знаходзіліся ў Ангельшчыне (Лёндан), [[ЗША]] ([[Сан-Хасэ (Каліфорнія)|Сан-Хасэ]], шт. [[Каліфорнія]]), на [[Кіпр]]ы ([[Лімасол]]), у Нямеччыне ([[Дусэльдорф]]), [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]] ([[Яганэсбург]]), Расеі (Масква) і Ўкраіне ([[Кіеў]]). == Уласныя прадукты == * «ASE» — праграма відэаназіраньня * Банкаматны плацеж (анг. ATMPayment) — праграма для [[банкамат]]а * Гаспадар чаргі (анг. QueueMaster) — праграма кіраваньня чаргой кліентаў * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сеціўны банкінг|Інтэрнэт-банкінг|en|Online banking}} — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня празь [[Сеціва]] * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мабільны банкінг||en|Mobile banking}} — праграма для атрыманьня банкаўскіх паслуг шляхам [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]] * MonitoringSystem ({{мова-be|Спосаб нагляду|скарочана}}) — праграма кіраваньня банкаўскімі тэрміналамі * «Мэтрыкс» — праграма ўліку і вымярэньня на вытворчасьці * Плацежны тэрмінал (анг. PaymentTerminal) — праграма для плацяжоў * СМС-банкінг — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня праз [[Паслуга кароткага паведамленьня|кароткія паведамленьні]] * «ЭД-Канэктар» — праграма электроннага падатковага дэкляраваньня == Мінуўшчына == [[Файл:!Будынак НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|290пкс||Будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У лютым 1993 г. [[Навукова-дасьледчы інстытут электронных вылічальных машынаў]] (НДІ ЭВМ), Менскае вытворчае аб’яднаньне вылічальнай тэхнікі (МВАВТ) і амэрыканскае прадпрыемства «[[IBM]]» (анг. International Business Machines — Міжнародныя дзелавыя машыны; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Норт Касл||en|North Castle, New York}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ўэстчэстэрская акруга||en|Westchester County, New York}}, [[Штат ЗША|штат]] [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]]) заснавалі ў Менску сумеснае [[ЗАТ]] «Міжнародны дзелавы альянс» (анг. IBA) у будынку «НДІ ЭВМ» (вул. Багдановіча, д. 155). 2 красавіка сумеснае прадпрыемства (СП) з 4 супрацоўнікаў пачало расейскі [[пераклад]] амэрыканскай [[Апэрацыйная сыстэмы|апэрацыйнай сыстэмы]] [[OS/2]], які скончыла ў 1996 годзе. У 1994 г. 6 [[праграміст]]аў прыступілі да падтрымкі апраграмаваньня IBM, якой да 2000 г. сталі займацца звыш 120 адмыслоўцаў. Адначасна стварылі вылічальны асяродак на аснове [[сэрвэр (апаратнае забесьпячэньне)|сэрвэраў]] IBM ({{Артыкул у іншым разьдзеле|ESA/390|S/390|en|IBM ESA/390}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|IBM System i|AS/400|en|IBM System i}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|RS/6000||en|RS/6000}}). У 1995 г. «Міжнародны дзелавы альянс» атрымаў заказ ад амэрыканскага прадпрыемства {{Артыкул у іншым разьдзеле|Комп'ювэар|«Комп'ювэар»|en|Compuware}} ([[Дэтройт]], шт. [[Мічыган]]) на расейскі пераклад дакумэнтацыі да [[Мова праграмаваньня|мовы праграмаваньня]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юніфэйс||en|Uniface (programming language)}}. Адначасна пачалася праца над апраграмаваньнем для міжбанкаўскіх плацяжоў на замову [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь]]. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 50 чалавек. У 1996 г. прадпрыемства адчыніла прадстаўніцтва ў Расеі (Масква) і ператварылася ў [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]]. Карпаратыўная сетка дасягнула 140 супрацоўнікаў і перайшла да выкарыстаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма для супрацы|праграмы для супрацы|en|Collaborative software}} [[IBM Notes|Lotus Notes]]. Таксама «Міжнародны дзелавы альянс» пачаў распрацоўку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма плянаваньня сродкаў прадпрыемства|дастасункаў плянаваньня сродкаў прадпрыемства|en|Enterprise resource planning}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|SAP R/3||en|SAP R/3}}, якія да 2002 году пастаўляў на [[Беларускі мэталюргічны завод]] ([[Жлобін]], [[Гомельская вобласьць]]). У сьнежні 30 праграмістаў пачалі ўдзел у распрацоўцы для IBM {{Артыкул у іншым разьдзеле|дастасоўны праграмны інтэрфэйс|інтэрфэйсу праграмаваньня дастасаваньня|en|Application programming interface}} (API) {{Артыкул у іншым разьдзеле|ЯваБабы для прадпрыемства|ЯваБаб́ы|en|Enterprise JavaBeans}}, які доўжыўся да сьнежня 2000 году. [[Файл:!Уваход у НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|270пкс||Уваход у будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У 1997 г. адчынілі даччынае ТАА «Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры» (І.В.А.; анг. Intelligent systems, IS). Пачалася распрацоўка банкаматаў, плацежных тэрміналаў і працэсінгавага асяродка [[Аплатная картка|аплатных картак]] для «Беларусбанка», якую скончылі ў 2002 годзе. Лік супрацоўнікаў вырас да 190 чалавек. У 1998 г. адчыніліся прадстаўніцтва ў [[ЗША]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэльбурн (Флорыда)|Мэльбурн|en|Melbourne, Florida}}, шт. [[Флорыда]]) і сайт прадпрыемства. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 250 асобаў. У 1999 г. зьявілася прадстаўніцтва ў Чэхіі (Прага) і сумесная працоўня ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт інфарматыкі і радыёэлектронікі|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце інфарматыкі і радыёэлектронікі]]. У 2000 г. адчынілася прадстаўніцтва ў Нямеччыне ([[Дусэльдорф]], зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]). Каля 600 супрацоўнікаў выканалі звыш 100 распрацовак для пакупнікоў у 15 краінах. 26 ліпеня 2001 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Гомель|Гомелі]] і сумесную працоўню ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце]]. Сетка прадпрыемства злучыла звыш 1000 супрацоўнікаў. Пачалася распрацоўка аплатных тэрміналаў для [[Банк ВТБ (Беларусь)|«Слаўнафтабанка»]]. У 2002 г. адчынілі навучальны асяродак і ўстанавілі 100-ы банкамат. У 2003 г. заснавалі падразьдзяленьне ў [[Наваполацк]]у ([[Віцебская вобласьць]]) і сумесную працоўню ў [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Гомельскім дзяржаўным унівэрсытэце]]. У 2004 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Магілёў|Магілёве]]. У 2008 г. адчынілі сядзібу ў [[Брно|Брне]] ([[Паўднёвамараўскі край]], Чэхія) і распрацавалі ўласную праграму «Мабільны банкінг». 12 красавіка 2012 г. заснавалі прадстаўніцтва ва Ўкраіне (Кіеў). 28 красавіка — у Ангельшчыне (Лёндан). 1 лістапада прадставілі праграму дакумэнтаабарота «Воблачны канцлер». 1 траўня 2015 г. заснавалі сядзібу ў Славаччыне ([[Браціслава]]). 1 чэрвеня — асяродак распрацоўкі ў [[Острава|Остраве]] ([[Мараўска-сылескі край]], Чэхія)<ref>{{Навіна|аўтар=«Штодзёньнік»|загаловак=IBA Group адкрыла новы офіс распрацовак у чэскай Остраве|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/151034.html|выдавец=[[Газэта]] «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=7 ліпеня 2015}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://gomel.iba.by Аддзяленьне ў Гомелі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20201130145838/http://development.by/ Заморская распрацоўка і аўтсорсінг апраграмаваньня]{{ref-en}} * [http://www.ibais.by Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20161001013009/http://www.education.iba.by/ Інстытут інфармацыйных тэхналёгіяў і дзелавога кіраваньня]{{ref-ru}} * [http://www.kancler.by/ «Канцлер»]{{ref-ru}} * [http://www.iba-mobile.by Мабільны банкінг]{{ref-ru}} * [http://www.metriks.by «Мэтрыкс»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20190518185113/http://pixelhead.by/ Піксэльхэд]{{ref-ru}} {{Накід:Эканоміка}} [[Катэгорыя:Транснацыянальныя карпарацыі]] [[Катэгорыя:Беларускія вытворцы праграмнага забесьпячэньня]] [[Катэгорыя:Чэскія кампаніі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1993 годзе]] 9ifyx7b4ijzil5mwftzb9jrmfoj1i21 2333041 2333039 2022-08-17T10:47:03Z Olga Shakal 76461 у шаблёне зьмянiла назву капманii wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = IBA Group |лягатып = |тып = [[a. s.]] |лістынг на біржы = |дэвіз = Лепшыя рашэньні для вашага бізнэсу |заснаваная = {{Дата пачатку|5|2|1993|1}} |заснавальнікі = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ», [[IBM]] |разьмяшчэньне = [[Прага]] ([[Чэхія]]) |ключавыя постаці = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Ляўцееў||en|Sergei Levteev}} |галіна = [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] |прадукцыя = [[Апраграмаваньне]] |абарачэньне = $100,5 млн (2014) |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = 2700 (2015) |матчына кампанія = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ» |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = [http://www.ibagrouit.com www.ibagroupit.com] }} '''«Міжнародны дзелавы альянс»''' ({{мова-en|International Business Alliance|скарочана}}, IBA) — [[транснацыянальная карпарацыя]] Чэхіі ў галіне распрацоўкі апраграмаваньня, заснаваная ў Беларусі ў лютым 1993 году. 6 сьнежня 2005 г. галаўную сядзібу перанесьлі зь [[Менск]]у ў Прагу. На 2015 г. меў асяродкі распрацоўкі ў Беларусі (Гомель, Менск), [[Казахстан]]е ([[Астана]]), Славаччыне (Браціслава) і Чэхіі ([[Брно]], [[Острава]], Прага). Прадстаўніцтвы знаходзіліся ў Ангельшчыне (Лёндан), [[ЗША]] ([[Сан-Хасэ (Каліфорнія)|Сан-Хасэ]], шт. [[Каліфорнія]]), на [[Кіпр]]ы ([[Лімасол]]), у Нямеччыне ([[Дусэльдорф]]), [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]] ([[Яганэсбург]]), Расеі (Масква) і Ўкраіне ([[Кіеў]]). == Уласныя прадукты == * «ASE» — праграма відэаназіраньня * Банкаматны плацеж (анг. ATMPayment) — праграма для [[банкамат]]а * Гаспадар чаргі (анг. QueueMaster) — праграма кіраваньня чаргой кліентаў * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сеціўны банкінг|Інтэрнэт-банкінг|en|Online banking}} — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня празь [[Сеціва]] * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мабільны банкінг||en|Mobile banking}} — праграма для атрыманьня банкаўскіх паслуг шляхам [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]] * MonitoringSystem ({{мова-be|Спосаб нагляду|скарочана}}) — праграма кіраваньня банкаўскімі тэрміналамі * «Мэтрыкс» — праграма ўліку і вымярэньня на вытворчасьці * Плацежны тэрмінал (анг. PaymentTerminal) — праграма для плацяжоў * СМС-банкінг — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня праз [[Паслуга кароткага паведамленьня|кароткія паведамленьні]] * «ЭД-Канэктар» — праграма электроннага падатковага дэкляраваньня == Мінуўшчына == [[Файл:!Будынак НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|290пкс||Будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У лютым 1993 г. [[Навукова-дасьледчы інстытут электронных вылічальных машынаў]] (НДІ ЭВМ), Менскае вытворчае аб’яднаньне вылічальнай тэхнікі (МВАВТ) і амэрыканскае прадпрыемства «[[IBM]]» (анг. International Business Machines — Міжнародныя дзелавыя машыны; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Норт Касл||en|North Castle, New York}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ўэстчэстэрская акруга||en|Westchester County, New York}}, [[Штат ЗША|штат]] [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]]) заснавалі ў Менску сумеснае [[ЗАТ]] «Міжнародны дзелавы альянс» (анг. IBA) у будынку «НДІ ЭВМ» (вул. Багдановіча, д. 155). 2 красавіка сумеснае прадпрыемства (СП) з 4 супрацоўнікаў пачало расейскі [[пераклад]] амэрыканскай [[Апэрацыйная сыстэмы|апэрацыйнай сыстэмы]] [[OS/2]], які скончыла ў 1996 годзе. У 1994 г. 6 [[праграміст]]аў прыступілі да падтрымкі апраграмаваньня IBM, якой да 2000 г. сталі займацца звыш 120 адмыслоўцаў. Адначасна стварылі вылічальны асяродак на аснове [[сэрвэр (апаратнае забесьпячэньне)|сэрвэраў]] IBM ({{Артыкул у іншым разьдзеле|ESA/390|S/390|en|IBM ESA/390}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|IBM System i|AS/400|en|IBM System i}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|RS/6000||en|RS/6000}}). У 1995 г. «Міжнародны дзелавы альянс» атрымаў заказ ад амэрыканскага прадпрыемства {{Артыкул у іншым разьдзеле|Комп'ювэар|«Комп'ювэар»|en|Compuware}} ([[Дэтройт]], шт. [[Мічыган]]) на расейскі пераклад дакумэнтацыі да [[Мова праграмаваньня|мовы праграмаваньня]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юніфэйс||en|Uniface (programming language)}}. Адначасна пачалася праца над апраграмаваньнем для міжбанкаўскіх плацяжоў на замову [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь]]. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 50 чалавек. У 1996 г. прадпрыемства адчыніла прадстаўніцтва ў Расеі (Масква) і ператварылася ў [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]]. Карпаратыўная сетка дасягнула 140 супрацоўнікаў і перайшла да выкарыстаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма для супрацы|праграмы для супрацы|en|Collaborative software}} [[IBM Notes|Lotus Notes]]. Таксама «Міжнародны дзелавы альянс» пачаў распрацоўку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма плянаваньня сродкаў прадпрыемства|дастасункаў плянаваньня сродкаў прадпрыемства|en|Enterprise resource planning}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|SAP R/3||en|SAP R/3}}, якія да 2002 году пастаўляў на [[Беларускі мэталюргічны завод]] ([[Жлобін]], [[Гомельская вобласьць]]). У сьнежні 30 праграмістаў пачалі ўдзел у распрацоўцы для IBM {{Артыкул у іншым разьдзеле|дастасоўны праграмны інтэрфэйс|інтэрфэйсу праграмаваньня дастасаваньня|en|Application programming interface}} (API) {{Артыкул у іншым разьдзеле|ЯваБабы для прадпрыемства|ЯваБаб́ы|en|Enterprise JavaBeans}}, які доўжыўся да сьнежня 2000 году. [[Файл:!Уваход у НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|270пкс||Уваход у будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У 1997 г. адчынілі даччынае ТАА «Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры» (І.В.А.; анг. Intelligent systems, IS). Пачалася распрацоўка банкаматаў, плацежных тэрміналаў і працэсінгавага асяродка [[Аплатная картка|аплатных картак]] для «Беларусбанка», якую скончылі ў 2002 годзе. Лік супрацоўнікаў вырас да 190 чалавек. У 1998 г. адчыніліся прадстаўніцтва ў [[ЗША]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэльбурн (Флорыда)|Мэльбурн|en|Melbourne, Florida}}, шт. [[Флорыда]]) і сайт прадпрыемства. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 250 асобаў. У 1999 г. зьявілася прадстаўніцтва ў Чэхіі (Прага) і сумесная працоўня ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт інфарматыкі і радыёэлектронікі|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце інфарматыкі і радыёэлектронікі]]. У 2000 г. адчынілася прадстаўніцтва ў Нямеччыне ([[Дусэльдорф]], зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]). Каля 600 супрацоўнікаў выканалі звыш 100 распрацовак для пакупнікоў у 15 краінах. 26 ліпеня 2001 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Гомель|Гомелі]] і сумесную працоўню ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце]]. Сетка прадпрыемства злучыла звыш 1000 супрацоўнікаў. Пачалася распрацоўка аплатных тэрміналаў для [[Банк ВТБ (Беларусь)|«Слаўнафтабанка»]]. У 2002 г. адчынілі навучальны асяродак і ўстанавілі 100-ы банкамат. У 2003 г. заснавалі падразьдзяленьне ў [[Наваполацк]]у ([[Віцебская вобласьць]]) і сумесную працоўню ў [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Гомельскім дзяржаўным унівэрсытэце]]. У 2004 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Магілёў|Магілёве]]. У 2008 г. адчынілі сядзібу ў [[Брно|Брне]] ([[Паўднёвамараўскі край]], Чэхія) і распрацавалі ўласную праграму «Мабільны банкінг». 12 красавіка 2012 г. заснавалі прадстаўніцтва ва Ўкраіне (Кіеў). 28 красавіка — у Ангельшчыне (Лёндан). 1 лістапада прадставілі праграму дакумэнтаабарота «Воблачны канцлер». 1 траўня 2015 г. заснавалі сядзібу ў Славаччыне ([[Браціслава]]). 1 чэрвеня — асяродак распрацоўкі ў [[Острава|Остраве]] ([[Мараўска-сылескі край]], Чэхія)<ref>{{Навіна|аўтар=«Штодзёньнік»|загаловак=IBA Group адкрыла новы офіс распрацовак у чэскай Остраве|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/151034.html|выдавец=[[Газэта]] «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=7 ліпеня 2015}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://gomel.iba.by Аддзяленьне ў Гомелі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20201130145838/http://development.by/ Заморская распрацоўка і аўтсорсінг апраграмаваньня]{{ref-en}} * [http://www.ibais.by Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20161001013009/http://www.education.iba.by/ Інстытут інфармацыйных тэхналёгіяў і дзелавога кіраваньня]{{ref-ru}} * [http://www.kancler.by/ «Канцлер»]{{ref-ru}} * [http://www.iba-mobile.by Мабільны банкінг]{{ref-ru}} * [http://www.metriks.by «Мэтрыкс»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20190518185113/http://pixelhead.by/ Піксэльхэд]{{ref-ru}} {{Накід:Эканоміка}} [[Катэгорыя:Транснацыянальныя карпарацыі]] [[Катэгорыя:Беларускія вытворцы праграмнага забесьпячэньня]] [[Катэгорыя:Чэскія кампаніі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1993 годзе]] 4dl4s0us9npmp5h1k8e74jnea2iyudt 2333044 2333041 2022-08-17T11:35:51Z Olga Shakal 76461 назва па тэксту wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = IBA Group |лягатып = |тып = [[a. s.]] |лістынг на біржы = |дэвіз = Лепшыя рашэньні для вашага бізнэсу |заснаваная = {{Дата пачатку|5|2|1993|1}} |заснавальнікі = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ», [[IBM]] |разьмяшчэньне = [[Прага]] ([[Чэхія]]) |ключавыя постаці = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Ляўцееў||en|Sergei Levteev}} |галіна = [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] |прадукцыя = [[Апраграмаваньне]] |абарачэньне = $100,5 млн (2014) |апэрацыйны прыбытак = |чысты прыбытак = |лік супрацоўнікаў = 2700 (2015) |матчына кампанія = «[[НДІ ЭВМ]]», «МВАВТ» |даччыныя кампаніі = |аўдытар = |сайт = [http://www.ibagrouit.com www.ibagroupit.com] }} '''IBA Group''' ({{мова-en|International Business Alliance|скарочана}}, IBA) — [[транснацыянальная карпарацыя]] Чэхіі ў галіне распрацоўкі апраграмаваньня, заснаваная ў Беларусі ў лютым 1993 году. 6 сьнежня 2005 г. галаўную сядзібу перанесьлі зь [[Менск]]у ў Прагу. На 2015 г. меў асяродкі распрацоўкі ў Беларусі (Гомель, Менск), [[Казахстан]]е ([[Астана]]), Славаччыне (Браціслава) і Чэхіі ([[Брно]], [[Острава]], Прага). Прадстаўніцтвы знаходзіліся ў Ангельшчыне (Лёндан), [[ЗША]] ([[Сан-Хасэ (Каліфорнія)|Сан-Хасэ]], шт. [[Каліфорнія]]), на [[Кіпр]]ы ([[Лімасол]]), у Нямеччыне ([[Дусэльдорф]]), [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]] ([[Яганэсбург]]), Расеі (Масква) і Ўкраіне ([[Кіеў]]). == Уласныя прадукты == * «ASE» — праграма відэаназіраньня * Банкаматны плацеж (анг. ATMPayment) — праграма для [[банкамат]]а * Гаспадар чаргі (анг. QueueMaster) — праграма кіраваньня чаргой кліентаў * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сеціўны банкінг|Інтэрнэт-банкінг|en|Online banking}} — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня празь [[Сеціва]] * {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мабільны банкінг||en|Mobile banking}} — праграма для атрыманьня банкаўскіх паслуг шляхам [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]] * MonitoringSystem ({{мова-be|Спосаб нагляду|скарочана}}) — праграма кіраваньня банкаўскімі тэрміналамі * «Мэтрыкс» — праграма ўліку і вымярэньня на вытворчасьці * Плацежны тэрмінал (анг. PaymentTerminal) — праграма для плацяжоў * СМС-банкінг — праграма [[банк]]аўскага абслугоўваньня праз [[Паслуга кароткага паведамленьня|кароткія паведамленьні]] * «ЭД-Канэктар» — праграма электроннага падатковага дэкляраваньня == Мінуўшчына == [[Файл:!Будынак НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|290пкс||Будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У лютым 1993 г. [[Навукова-дасьледчы інстытут электронных вылічальных машынаў]] (НДІ ЭВМ), Менскае вытворчае аб’яднаньне вылічальнай тэхнікі (МВАВТ) і амэрыканскае прадпрыемства «[[IBM]]» (анг. International Business Machines — Міжнародныя дзелавыя машыны; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Норт Касл||en|North Castle, New York}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ўэстчэстэрская акруга||en|Westchester County, New York}}, [[Штат ЗША|штат]] [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]]) заснавалі ў Менску сумеснае [[ЗАТ]] «Міжнародны дзелавы альянс» (анг. IBA) у будынку «НДІ ЭВМ» (вул. Багдановіча, д. 155). 2 красавіка сумеснае прадпрыемства (СП) з 4 супрацоўнікаў пачало расейскі [[пераклад]] амэрыканскай [[Апэрацыйная сыстэмы|апэрацыйнай сыстэмы]] [[OS/2]], які скончыла ў 1996 годзе. У 1994 г. 6 [[праграміст]]аў прыступілі да падтрымкі апраграмаваньня IBM, якой да 2000 г. сталі займацца звыш 120 адмыслоўцаў. Адначасна стварылі вылічальны асяродак на аснове [[сэрвэр (апаратнае забесьпячэньне)|сэрвэраў]] IBM ({{Артыкул у іншым разьдзеле|ESA/390|S/390|en|IBM ESA/390}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|IBM System i|AS/400|en|IBM System i}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|RS/6000||en|RS/6000}}). У 1995 г. «Міжнародны дзелавы альянс» атрымаў заказ ад амэрыканскага прадпрыемства {{Артыкул у іншым разьдзеле|Комп'ювэар|«Комп'ювэар»|en|Compuware}} ([[Дэтройт]], шт. [[Мічыган]]) на расейскі пераклад дакумэнтацыі да [[Мова праграмаваньня|мовы праграмаваньня]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юніфэйс||en|Uniface (programming language)}}. Адначасна пачалася праца над апраграмаваньнем для міжбанкаўскіх плацяжоў на замову [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь]]. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 50 чалавек. У 1996 г. прадпрыемства адчыніла прадстаўніцтва ў Расеі (Масква) і ператварылася ў [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]]. Карпаратыўная сетка дасягнула 140 супрацоўнікаў і перайшла да выкарыстаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма для супрацы|праграмы для супрацы|en|Collaborative software}} [[IBM Notes|Lotus Notes]]. Таксама «Міжнародны дзелавы альянс» пачаў распрацоўку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Праграма плянаваньня сродкаў прадпрыемства|дастасункаў плянаваньня сродкаў прадпрыемства|en|Enterprise resource planning}} {{Артыкул у іншым разьдзеле|SAP R/3||en|SAP R/3}}, якія да 2002 году пастаўляў на [[Беларускі мэталюргічны завод]] ([[Жлобін]], [[Гомельская вобласьць]]). У сьнежні 30 праграмістаў пачалі ўдзел у распрацоўцы для IBM {{Артыкул у іншым разьдзеле|дастасоўны праграмны інтэрфэйс|інтэрфэйсу праграмаваньня дастасаваньня|en|Application programming interface}} (API) {{Артыкул у іншым разьдзеле|ЯваБабы для прадпрыемства|ЯваБаб́ы|en|Enterprise JavaBeans}}, які доўжыўся да сьнежня 2000 году. [[Файл:!Уваход у НДІ ЭВМ (Менск, 2019 г.).jpg|значак|270пкс||Уваход у будынак «[[НДІ ЭВМ]]», дзе месьціцца «Міжнародны дзелавы альянс» (Менск, 2019 г.]] У 1997 г. адчынілі даччынае ТАА «Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры» (І.В.А.; анг. Intelligent systems, IS). Пачалася распрацоўка банкаматаў, плацежных тэрміналаў і працэсінгавага асяродка [[Аплатная картка|аплатных картак]] для «Беларусбанка», якую скончылі ў 2002 годзе. Лік супрацоўнікаў вырас да 190 чалавек. У 1998 г. адчыніліся прадстаўніцтва ў [[ЗША]] ({{Артыкул у іншым разьдзеле|Мэльбурн (Флорыда)|Мэльбурн|en|Melbourne, Florida}}, шт. [[Флорыда]]) і сайт прадпрыемства. Лік супрацоўнікаў дасягнуў 250 асобаў. У 1999 г. зьявілася прадстаўніцтва ў Чэхіі (Прага) і сумесная працоўня ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт інфарматыкі і радыёэлектронікі|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце інфарматыкі і радыёэлектронікі]]. У 2000 г. адчынілася прадстаўніцтва ў Нямеччыне ([[Дусэльдорф]], зямля [[Паўночны Райн — Вэстфалія]]). Каля 600 супрацоўнікаў выканалі звыш 100 распрацовак для пакупнікоў у 15 краінах. 26 ліпеня 2001 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Гомель|Гомелі]] і сумесную працоўню ў [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускім дзяржаўным унівэрсытэце]]. Сетка прадпрыемства злучыла звыш 1000 супрацоўнікаў. Пачалася распрацоўка аплатных тэрміналаў для [[Банк ВТБ (Беларусь)|«Слаўнафтабанка»]]. У 2002 г. адчынілі навучальны асяродак і ўстанавілі 100-ы банкамат. У 2003 г. заснавалі падразьдзяленьне ў [[Наваполацк]]у ([[Віцебская вобласьць]]) і сумесную працоўню ў [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Гомельскім дзяржаўным унівэрсытэце]]. У 2004 г. адчынілі падразьдзяленьне ў [[Магілёў|Магілёве]]. У 2008 г. адчынілі сядзібу ў [[Брно|Брне]] ([[Паўднёвамараўскі край]], Чэхія) і распрацавалі ўласную праграму «Мабільны банкінг». 12 красавіка 2012 г. заснавалі прадстаўніцтва ва Ўкраіне (Кіеў). 28 красавіка — у Ангельшчыне (Лёндан). 1 лістапада прадставілі праграму дакумэнтаабарота «Воблачны канцлер». 1 траўня 2015 г. заснавалі сядзібу ў Славаччыне ([[Браціслава]]). 1 чэрвеня — асяродак распрацоўкі ў [[Острава|Остраве]] ([[Мараўска-сылескі край]], Чэхія)<ref>{{Навіна|аўтар=«Штодзёньнік»|загаловак=IBA Group адкрыла новы офіс распрацовак у чэскай Остраве|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/151034.html|выдавец=[[Газэта]] «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=7 ліпеня 2015}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://gomel.iba.by Аддзяленьне ў Гомелі]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20201130145838/http://development.by/ Заморская распрацоўка і аўтсорсінг апраграмаваньня]{{ref-en}} * [http://www.ibais.by Інфармацыйныя вытворчыя архітэктуры]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20161001013009/http://www.education.iba.by/ Інстытут інфармацыйных тэхналёгіяў і дзелавога кіраваньня]{{ref-ru}} * [http://www.kancler.by/ «Канцлер»]{{ref-ru}} * [http://www.iba-mobile.by Мабільны банкінг]{{ref-ru}} * [http://www.metriks.by «Мэтрыкс»]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20190518185113/http://pixelhead.by/ Піксэльхэд]{{ref-ru}} {{Накід:Эканоміка}} [[Катэгорыя:Транснацыянальныя карпарацыі]] [[Катэгорыя:Беларускія вытворцы праграмнага забесьпячэньня]] [[Катэгорыя:Чэскія кампаніі]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1993 годзе]] 9qxrewq3l64f1r67l3sgwan4ve4pkjw Валеры Васільевіч Герасімаў 0 177588 2332890 2072237 2022-08-16T21:11:54Z Uliana245 74447 /* Вонкавыя спасылкі */ wikitext text/x-wiki {{Вайсковы дзяяч |поўнае імя = Валеры Васільевіч Герасімаў |арыгінальнае імя = {{мова-ru|Валерий Васильевич Герасимов|скарочана}} |пэрыяд жыцьця = нар. {{Нарадзіўся|8|9|1955|1}} |месца нараджэньня = [[Казань]], [[Татарская АССР]], [[Расейская СФСР]], [[СССР]] |месца сьмерці = |партрэт = |подпіс = |мянушка = |прыналежнасьць = [[Расея]] |гады службы = 1977—1984, 1987—1995, 1997 — цяпер |званьне = {{Артыкул у іншым разьдзеле|генэрал арміі||be|Генерал арміі}} (2013) |род войскаў = {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сухапутныя войскі Расейскай Фэдэрацыі|Сухапутныя войскі|ru|Сухопутные войска Российской Федерации}} |камандаваў = {{Артыкул у іншым разьдзеле|144-я мотастралковая дывізія||en|144th Guards Motor Rifle Division}} (1993—1995), [[58-я армія (Расея)|58-я армія]] (2001—2003), [[Ленінградзкая вайсковая акруга]] (2007—2009), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Маскоўская вайсковая акруга||be|Маскоўская ваенная акруга}} (2009—2010), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Цэнтральная вайсковая акруга||ru|Центральный военный округ (Россия)}} (2012) |частка = |бітвы = [[Другая расейска-чачэнская вайна]] (1999—2003, 2006—2007), [[расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну]] (2014—2015), {{Артыкул у іншым разьдзеле|расейскае ўварваньне ў Сырыю||en|Russian military intervention in Syria}} (2015—2016) |узнагароды = {{Блёк узнагародаў|{{Залатая Зорка (Расея)}}|{{Мэдаль «За вайсковую доблесьць» 1 ступені (Расея)}}|{{Ордэн Пашаны (Расея)}}|{{Мэдаль «За адзнаку ў вайсковай службе» I ступені (Расея)}}|{{Мэдаль «За ўмацаваньне баявой садружнасьці» (Расея)}}|{{Ордэн «За заслугі перад Айчынай» III ступені}}| {{Мэдаль «За баявыя заслугі»}}|{{Мэдаль «За бездакорную службу» 2 ступені (СССР)}}|{{Ордэн За службу Радзіме ва Ўзброеных сілах СССР 3 ступені}}}} |сувязі = жонка, сын |у адстаўцы = }} '''Валеры Васільевіч Герасімаў''' (1955; Казань, цяпер Рэспубліка [[Татарстан]], [[Прыволская фэдэральная акруга]], Расея) — расейскі вайскавод. 7-ы начальнік Генэральнага штаба [[Узброеныя сілы Расейскай Фэдэрацыі|Ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі]] (з 9 лістапада 2012 г.). Генэрал арміі (2013), [[герой Расейскай Фэдэрацыі]] (2016). == Жыцьцяпіс == === Вайсковая кар’ера === Нарадзіўся ў сям’і рабочых. У 1971—1973 гадах у старэйшых клясах навучаўся ў Казанскай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сувораўская вайсковая вучэльня|сувораўскай вайсковай вучэльні|ru|Суворовское военное училище}}. Затым скончыў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казанская вышэйшая вайсковая камандная вучэльня|Казанскую вышэйшую танкавую камандную вучэльню|ru|Казанское высшее военное командное училище}} (1973—1977). У 1977—1984 гадах служыў камандзірам [[Зьвяз (падразьдзяленьне)|зьвяза]], [[Рота|роты]] і [[батальён]]а ў 80-м танкавым [[Полк|палку]] ([[Борнэ Сулінова]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Шчэцінскае ваяводзтва||pl|Województwo szczecińskie (1975–1998)}}) 90-й танкавай [[Дывізія|дывізіі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паўночная група войскаў|Паўночнай групы войскаў|ru|Северная группа войск}} СССР у [[Польская Народная Рэспубліка|Польскай Народнай Рэспубліцы]] (цяпер Польшча), начальнікам штаба батальёна ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Далёкаўсходняя вайсковая акруга|Далёкаўсходняй вайсковай акрузе|be|Далёкаўсходняя ваенная акруга}} (Расейская СФСР). У 1984—1987 гг. навучаўся ў Маскве ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковая акадэмія бранятанкавых войскаў|Вайсковай акадэміі бранятанкавых войскаў|ru|Военная академия бронетанковых войск}} імя маршала [[Радзівон Маліноўскі|Радзівона Маліноўскага]]. У 1987—1993 гг. служыў начальнікам штаба і камандзірам 228-га танкавага палка ([[Кейля]], [[Хар’юмаа|Хар’юскі павет]], [[Эстонская ССР]]) 144-й мотастралковай дывізіі ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Прыбалтыйская вайсковая акруга|Прыбалтыйскай вайсковай акрузе|ru|Прибалтийский военный округ}} СССР, начальнікам штаба 144-й мотастралковай дывізіі ([[Талін]], [[Эстонія]]) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паўночна-Заходняя група войскаў|Паўночна-Заходняй групы войскаў|ru|Северо-Западная группа войск}} Расеі. У 1993—1995 гг. служыў камандзірам 144-й мотастралковай дывізіі, якую ў жніўні 1994 г. вывеў у Маскоўскую вайсковую акругу Расеі ([[Ельня]], [[Смаленская вобласьць]]). У 1995—1997 гг. у Маскве прайшоў навучаньне ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковая акадэмія Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі|Вайсковай акадэміі Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі|ru|Военная академия Генерального штаба Вооружённых сил Российской Федерации}}. З 1997 г. па люты 1998 г. служыў 1-м намесьнікам камандзіра {{Артыкул у іншым разьдзеле|1-я гвардзейская танкавая армія|1-й гвардзейскай танкавай арміі|ru|1-я гвардейская танковая армия}} ([[Смаленск]]). Зь лютага 1998 г. па люты 2001 г. служыў начальнікам штаба, а зь лютага 2001 г. па сакавік 2003 г. — камандзірам 58-й арміі ([[Уладзікаўказ]], Рэспубліка [[Паўночная Асэтыя]] — Аланія) у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паўночна-Каўкаская вайсковая акруга|Паўночна-Каўкаскай вайсковай акрузе|be|Паўночна-Каўказская ваенная акруга}} Расеі, дзе ўдзельнічаў у [[Другая расейска-чачэнская вайна|Другой расейска-чачэнскай вайне]]. За часам камандаваньня 58-й арміяй меў званьне [[генэрал-маёр]]а. З сакавіка 2003 г. па красавік 2005 г. служыў начальнікам штаба Далёкаўсходняй вайсковай акругі Расеі ([[Хабараўск]], [[Далёкаўсходняя фэдэральная акруга]]) ў званьні генэрал-лейтэнанта. 22 лютага 2005 г. атрымаў званьне генэрал-палкоўніка. З красавіка 2005 г. па сьнежань 2006 г. служыў начальнікам Галоўнай управы баявой падрыхтоўкі і службы войскаў Узброеных сілаў Расеі. Са сьнежнія 2006 г. да 11 сьнежня 2007 г. — начальнікам штаба Паўночна-Каўкаскай вайсковай акругі. З 11 сьнежня 2007 г. па 5 лютага 2009 г. — камандзір войскаў Ленінградзкай вайсковай акругі. З 5 лютага 2009 г. па 23 сьнежня 2010 г. — камандзір войскаў Маскоўскай вайсковай акругі. У 2010 г. атрымаў беларускі [[Ордэн Дружбы народаў (Беларусь)|ордэн Сяброўства народаў]]. Паводле ўказу прэзыдэнта [[Дзьмітры Мядзьведзеў|Дзьмітрыя Мядзьведзева]], з 23 сьнежня 2010 г. па 26 красавіка 2012 г. займаў пасаду намесьніка начальніка Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расеі. У 2009—2012 г. загадваў вайсковымі парадамі ў [[дзень Перамогі]] на [[Чырвоная плошча|Чырвонай плошчы]] Масквы. 26 красавіка — 9 лістапада 2012 г. быў камандзірам войскаў Цэнтральнай вайсковай акругі Расеі ([[Урал]] і [[Сыбір]]). [[Файл:Sergey Shoigu, Vladimir Putin, Valery Gerasimov 2 (2012-11-09).jpeg|значак|280пкс|Расейскі міністар абароны Сяргей Шайгу (зьлева) прадстаўляе Герасімава (справа) прэзыдэнту Пуціну на пасаду начальніка Генштаба (9 лістапад 2012 г.)]] === Начальнік Генштабу === 9 лістапада 2012 г. заняў пасаду начальніка Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расеі паводле ўказу прэзыдэнта [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуціна]] на прапанову новапрызначанага міністра абароны [[Сяргей Шайгу|Сяргея Шайгу]]. 26 студзеня 2013 г. выступіў з дакладам «Асноўныя тэндэнцыі разьвіцьця формаў і спосабаў прымяненьня [[Узброеныя сілы|ЎС]], актуальныя задачы ваеннай навукі па іх удасканаленьні» перад агульным сходам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Акадэмія ваенных навук Расейскай Фэдэрацыі|Акадэміі ваенных навук Расейскай Фэдэрацыі|ru|Академия военных наук Российской Федерации}} (АВН РФ), які праходзіў у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Культурны цэнтар Узброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі|Культурным цэнтры Ўзброеных сілаў Расеі|ru|Культурный центр Вооружённых Сил Российской Федерации}} (Масква, [[Цэнтральная адміністрацыйная акруга]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Агульны сход Акадэміі ваенных навук|спасылка=http://www.ashurbeyli.ru/chronicle/article/obschee-sobranie-akademii-voennyh-nauk-14013|выдавец={{Артыкул у іншым разьдзеле|Ігар Ашурбейлі||ru|Ашурбейли, Игорь Рауфович}}|мова=ru|дата публікацыі=26 студзеня 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 29 студзеня 2013 г. сумесна зь міністрам Шайгу прадставіў Плян абароны Расейскай Фэдэрацыі на 2013—2015 гг., які прэзыдэнт Пуцін зацьвердзіў сваім указам<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шайгу і Герасімаў прадставілі Пуціну Плян абароны Расейскай Фэдэрацыі|спасылка=https://ru.m.wikinews.org/wiki/Шойгу_и_Герасимов_представили_Путину_План_обороны_Российской_Федерации|выдавец=[[Вікінавіны]]|мова=ru|дата публікацыі=29 студзеня 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 20 лютага 2013 г. атрымаў званьне генэрала арміі паводле Ўказу прэзыдэнта Расеі № 151. Паводле свайго даклада перад АВН Расеі, 27 лютага 2013 году выдаў у газэце «Ваенна-прамысловы кур’ер» артыкул «Каштоўнасьць навукі ў прадбачаньні», ва ўводзінах якога заявіў: «У XXI стагодзьдзі прасочваецца тэндэнцыя размываньня адрозьненьняў між станам [[Вайна|вайны]] і [[мір]]у. Войны ўжо не абвяшчаюцца, а пачаўшыся – ідуць не паводле звыклага нам шаблёна. Досьвед ваенных канфліктаў, у тым ліку зьвязаных з так званымі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каляровая рэвалюцыя|каляровымі рэвалюцыямі|en|Colour revolution}} ў Паўночнай Афрыцы і на [[Блізкі Ўсход|Блізкім Усходзе]], пацьвярджае, што цалкам шчасная дзяржава за лічаныя месяцы і нават дні можа ператварыцца ў арэну разьлютаванага ўзброенага змаганьня, стаць ахвярай замежнай інтэрвэнцыі, пагрузіцца ў бездань хаосу, гуманітарнай катастрофы і [[Грамадзянская вайна|грамадзянскай вайны]]». Далейшы тэкст артыкула падзяляўся на 4 разьдзелы: 1) Урокі «[[Арабская вясна|арабскай вясны]]»; 2) Задачы ваеннай навукі; 3) Кантроль тэрыторыі; 4) Ідэі немагчыма генэраваць паводле загаду. У 1-м разьдзеле артыкула зьмяшчалася схема «Роля неваенных мэтадаў пры вырашэньні міждзяржаўных канфліктаў», дзе вылучаліся 6 ступеняў разьвіцьця канфліктаў: 1) «схаванае зараджэньне, 2) абвастрэньне, 3) пачатак канфліктных дзеяньняў, 4) крызіс, 5) вырашэньне, 6) аднаўленьне міру (пасьляканфліктнае ўрэгуляваньне)». Ваенная пагроза падзялялася на: 1) «патэнцыйную (магчымую), 2) накіраваную, 3) непасрэдную, 4) ваенны канфлікт». Таксама прадугледжвалася 6 фазаў разьвіцьця канфліктаў: 1) «зьяўленьне разыходжаньняў у зацікаленасьцях, 2) ператварэньне разыходжаньняў у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Супярэчнасьць|супярэчнасьці|en|Contradiction}} і іх усьведамленьне ваенна-палітычным кіраўніцтвам, 3) паглыбленьне супярэчнасьцяў, 4) крызіснае рэагаваньне, 5) лякалізаваньне ваеннага канфлікта, 6) нэўтралізаваньне ваеннага канфлікта». Неваенныя і ваенныя захады разьвіцьця канфліктаў суадносіліся ў схеме 4:1. Вылучалася 12 неваенных захадаў: «вядзеньне весткавага проціборства, утварэньне кааліцыяў і саюзаў, утварэньне палітычнай [[Апазыцыя|апазыцыі]], палітычны і [[Дыпляматыя|дыпляматычны]] націск, гаспадарчыя санкцыі, разрыў дыпляматычных дачыненьняў, дзеяньне апазыцыйных сілаў, гаспадарчая блякада, пошук спосабаў урэгуляваньня канфлікта, перавод гаспадаркі на ваенныя рэйкі, зьмена ваенна-палітычнага кіраўніцтва, правядзеньне комплекса захадаў для зьніжэньня напружанасьці ў дачыненьнях. Таксама пералічваліся 4 ваенныя захады: стратэгічнае {{Артыкул у іншым разьдзеле|стрымліваньне||en|Containment}}, стратэгічнае разгортваньне, вядзеньне ваенных дзеяньняў, міратворчыя апэрацыі»<ref name="г">{{Артыкул|аўтар=Валеры Герасімаў.|загаловак=Каштоўнасьць навукі ў прадбачаньні|арыгінал=Ценность науки в предвидении|спасылка=http://www.vpk-news.ru/articles/14632|мова=ru|выданьне=Ваенна-прамысловы кур'ер|тып=газэта|год=27 лютага 2013|нумар=[http://www.vpk-news.ru/sites/default/files/pdf/VPK_08_476.pdf 8 (476)]|старонкі=1-3|issn=1729-3928}}</ref>. 2-і разьдзел артыкула ад 27 лютага 2013 году зьмяшчаў схему «Зьмена характара ўзброенага змаганьня», дзе формы і спосабы дасягненьня палітычных мэтаў падзяляліся на традыцыйныя (прымяненьне ваеннай сілы) і новыя: «Выкарыстаньне палітычных, дыпляматычных, гаспадарчых і іншых неваенных захадаў у спалучэньні з ужыцьцём ваеннай сілы». Вылучалася 7 традыцыйных спосабаў: «пачатак ваенных дзеяньняў пасьля стратэгічнага разгортваньня; франтальныя сутыкненьні буйных груповак войскаў, аснову якіх складаюць сухапутныя войскі; паражэньне жывой сілы і агнявых сродкаў, пасьлядоўнае авалодваньне рубяжамі і раёнамі з мэтай захопа тэрыторыі; разгром праціўніка, разбурэньне гаспадарчага патэнцыяла і авалодваньне яго тэрыторыяй; вядзеньне баявых дзеяньняў на сушы, у паветры і на моры; кіраваньне групоўкамі войскаў у рамках строга выбудаванай [[Герархія|герархічнай]] структуры органаў кіраваньня». Таксама пералічвалася 8 новых спосабаў: «пачатак ваенных дзеяньняў групоўкамі войскаў мірнага часу; высокаманэўраныя бескантактныя баявыя дзеяньні міжвідавых груповак войскаў; зьніжэньне ваенна-гаспадарчага патэнцыяла дзяржавы паражэньнем крытычна важных аб'ектаў яго ваеннай і цывільнай інфраструктуры ў кароткія тэрміны; шырокае ўжыцьцё {{Артыкул у іншым разьдзеле|Высокадакладная зброя|ВДЗ|en|Precision-guided munition}}, шырокамаштабнае выкарыстаньне сілаў спэцыяльных апэрацыяў, а таксама [[робат]]ызаваных комплексаў і зброі на новых фізычных прынцыпах, удзел у баявых дзеяньнях ваенна-цывільнага складніка; адначаснае ўзьдзеяньне на войскі і аб'екты праціўніка на ўсю глыбіню яго тэрыторыі; узброенае змаганьне адначасна ва ўсіх фізычных асяродзьдзях і весткавай прасторы; ужыцьцё асымэтрычных і непрамых дзеяньняў; кіраваньне сіламі і сродкамі ў адзінай весткавай прасторы». У 3-м разьдзеле артыкула адзначалася: «Асаблівую актуальнасць у сучасных канфліктах набывае абарона насельніцтва, аб'ектаў і камунікацыяў ад дзеяньняў сілаў спэцыяльных апэрацыяў праціўніка ва ўмовах ўзрастаньня маштабаў іх ужыцьця. Рашэньне гэтай задачы прадугледжваецца арганізацыяй і вядзеньнем тэрытарыяльнай абароны. Да 2008 году, калі колькасць арміі на ваенны час складала больш за 4,5 мільёна, гэтыя задачы вырашаліся выключна Ўзброенымі сіламі. Але ўмовы зьмяніліся. Цяпер супрацьдзеяньне дывэрсійна-выведвальным і [[Тэрарызм|тэрарыстычным]] сілам можна арганізаваць толькі комплексным ужыцьцём усіх сілавых структураў дзяржавы». У 4-м разьдзеле сьцьвярджалася, што існаваў «росквіт ваенна-тэарэтычнай думкі ў нашай краіне (СССР) наконадні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]». У якасьці «неардынарный асобы зь яркімі ідэямі» і «фанатыка ад навукі», якіх «нам сёньня якраз і не хапае», прыводзіўся «прафэсар Акадэміі Генэральнага штаба», «камдзіў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георгі Ісерсон||ru|Иссерсон, Георгий Самойлович}}, які, нягледзячы на погляды, што склаліся ў перадваенны пэрыяд, выдаў кнігу [http://militera.lib.ru/science/isserson/index.html «Новыя формы змаганьня»]. У ёй савецкі ваенны тэарэтык прадказаў: "Вайна наогул не абвяшчаецца. Яна проста пачынаецца загадзя разгорнутымі ўзброенымі сіламі. Мабілізацыя і засяроджваньне тычацца не пэрыяду пасьля наступленьня стану вайны, як гэта было ў 1914 годзе, а непрыкметна, паступова праводзяцца задоўга да гэтага"»<ref name="г"/> ([[маланкавая вайна]]; частка 2 «[[Польская кампанія 1939 году|Нямецка-польская вайна]]», 2. Уступленьне ў вайну). [[Файл:Члены Управление генеральных инспекторов МО РФ, 2013.jpg|значак|300пкс|Герасімаў з 20 чальцамі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кіраўніцтва генэральных інспэктараў Міністэрства абароны Расейскай Фэдэрацыі|Кіраўніцтва генэральных інспэктараў Мінабароны Расеі|ru|Управление генеральных инспекторов Министерства обороны Российской Федерации}} (1 лістапада 2013 г.)]] 5 ліпеня 2013 г., паводле яго даклада перад Акадэміяй ваенных навук Расеі, [[Савет бясьпекі Расейскай Фэдэрацыі]] зацьвердзіў Рашэньне аб прапанове зьмены Ваеннай дактрыны Расеі. З 29 жніўня<ref>{{Навіна|аўтар=[[Вячаслаў Будкевіч]]|загаловак=У Беларусь прыбыў першы намесьнік міністра абароны РФ генэрал арміі Валеры Герасімаў|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2013/08/29/646138_646142|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=29 жніўня 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref> па 18 кастрычніка 2013 г. наведваў Беларусь па службе для падрыхтоўкі, назіраньня за і адзнакавай справаздачы аб беларуска-расейскіх вайсковых вучэньнях «Захад-2013», якія праводзіліся 20-26 верасьня 2013 г. з удзелам каля 12 900 жаўнераў, 350 адзінак бранятэхнікі, больш за 50 адзінак артылерыі і больш за 50 [[верталёт]]аў і самалётаў<ref>{{Навіна|аўтар=[[Вераніка Канюта]]|загаловак=Вучэньне стартавала|спасылка=http://www.zviazda.by/be/news/20130921/1379751412-vuchenne-startavala|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=21 верасьня 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 18 кастрычніка 2013 г. у справаздачы аб вучэньнях адзначыў, што з пачатку 2013 г. у {{Артыкул у іншым разьдзеле|Заходняя вайсковая акруга Расеі|Заходняй вайсковай акрузе|ru|Западный военный округ (Россия)}} Расеі і [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Ўзброеных сілах Рэспублікі Беларусь]] правялі больш за 10 сумесных мерапрыемстваў апэратыўнай падрыхтоўкі да вучэньняў<ref>{{Навіна|аўтар=[[Аляксей Арэшка]]|загаловак=Кіраўнічы склад Узброеных сіл РФ падвёў вынікі сумесных стратэгічных вучэньняў узброеных сіл Расеі і Беларусі «Захад-2013»|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2013/10/18/656693_656695|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=18 кастрычніка 2013|копія=http://by.belapan.com/archive/2013/10/18/656693_656695|дата копіі=18 кастрычніка 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. [[Файл:140121-D-KC128-078 (12084822063).jpg|значак|240пкс|Герасімаў уручае падарунак 18-му старшыні Аб'яднанага камітэта начальнікаў штабоў ЗША {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Дэмпсі|Марціну Дэмпсі|en|Martin Dempsey}} ([[Брусэль]], Бэльгія; 21 студзеня 2014 г.)]] 20 лютага 2014 г. вайскоўцы падпарадкаванай яму {{Артыкул у іншым разьдзеле|Галоўная ўправа Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі|Галоўнай управы Генэральнага штаба Ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі|ru|Иссерсон, Георгий Самойлович}} пачалі захоп украінскага паўвострава [[Крым]], які ажыцьцявілі да 26 сакавіка 2014 году ([[Крымскі крызіс]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стужка навінаў 26 сакавіка 2014 году|спасылка=https://ru.m.wikinews.org/wiki/Лента_новостей_26_марта_2014_года|выдавец=Вікінавіны|мова=ru|дата публікацыі=26 сакавіка 2014|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 5 красавіка 2014 г. дывэрсанты Галоўнай управы Генэральнага штаба Расеі пашырылі сваё [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|ўварваньне на ўсход Украіны]] (Данбас). У выніку, паводле Прадпісаньня № 433 Рады Эўразьвязу ад 29 красавіка 2014 г., патрапіў пад забарону на ўезд у краіны [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]<ref>{{Навіна|аўтар=[[Тацяна Каравянкова]]|загаловак=Эўрасаюз пашырыў санкцыі ў дачыненьні да асобаў, адказных за расейска-ўкраінскі канфлікт|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2014/04/29/eu_eu_698666_698670|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=29 красавіка 2014|копія=http://by.belapan.com/archive/2014/04/29/eu_eu_698666_698670|дата копіі=29 красавіка 2014|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 6 ліпеня 2014 г. яго даклад перад Акадэміяй ваенных навук Расеі ад 26 студзеня 2013 г. атрымаў найменьне {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дактрына Герасімава|«Дактрына Герасімава»|ru|Доктрина Герасимова}} ад ангельскага гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марк Галеоці|Марка Галеоці|en|Mark Galeotti}} (нар. 1965)<ref>{{Навіна|аўтар=Марк Галеоці|загаловак=«Дактрына Герасімава» і расейская нелінейная вайна|спасылка=https://inmoscowsshadows.wordpress.com/2014/07/06/the-gerasimov-doctrine-and-russian-non-linear-war/|выдавец=Блог «У цені Масквы»|мова=en|дата публікацыі=6 ліпеня 2014|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 26 сьнежня 2014 г. прэзыдэнт Пуцін зацьвердзіў зьмены ў Ваенную дактрыну Расеі паводле «Дактрыны Герасімава», згодна зь якой у лютым 2014 г. распачалі [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну|расейскую вайсковую інтэрвэнцыю ва Ўкраіну]]<ref>{{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Ігар Суцягін||ru|Сутягин, Игорь Вячеславович}}|загаловак=Расейскія войскі ва Ўкраіне|спасылка=https://rusi.org/sites/default/files/201503_bp_russian_forces_in_ukraine.pdf|выдавец={{Артыкул у іншым разьдзеле|Аб'яднаны каралеўскі інстытут абаронных дасьледаваньняў Брытаніі||en|Royal United Services Institute}}|мова=en|дата публікацыі=9 сакавіка 2015|копія=https://rusi.org/publication/briefing-papers/russian-forces-ukraine|дата копіі=9 сакавіка 2015|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>. 5 жніўня 2015 г. [[Шаўчэнкаўскі раён (Кіеў)|Шаўчэнкаўскі раённы]] суд Кіева (Украіна) зацьвердзіў вышук Герасімава па падазрэньні паводле часткі 3 артыкула 110 Крымінальнага кодэкса Ўкраіны «Замах на тэрытарыяльную цэласнасьць і недатыкальнасьць Украіны», які прывёў «да згубы людзей». Ад пачатку 30 верасьня 2015 г. расейскага ўварваньня ў Сырыю ўдзельнічаў у арганізацыі налётаў расейскіх бамбавікоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Упершыню з пачатку расейскай апэрацыі ў Сырыі ўдар па ІД нанесла далёкая авіяцыя|спасылка=http://m.blr.belta.by/world/view/upershynju-z-pachatku-rasijskaj-aperatsyi-u-siryi-udar-pa-id-nanesla-dalekaja-avijatsyja-40424-2015/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=18 лістапада 2015|копія=http://www.zviazda.by/be/news/20151118/1447840841-upershynyu-z-pachatku-rasiyskay-aperacyi-u-siryi-udar-pa-id-nanesla|дата копіі=18 лістапада 2015|дата доступу=20 верасьня 2016}}</ref>, за што атрымаў ад Пуціна званьне героя Расеі ўказам ад 4 траўня 2016 году. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Валеры Герасімаў|спасылка=http://www.zviazda.by/be/tags/valeryy-gerasimau|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=26 верасьня 2013|дата доступу=20 верасьня 2016}} * {{Артыкул|аўтар=[[Чарлз Бартлз]].|загаловак=Разуменьне Герасімава належным чынам|арыгінал=Getting Gerasimov Right|спасылка=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:oZhLChJuG2cJ:fmso.leavenworth.army.mil/documents/Regional%20security%20europe/MilitaryReview_20160228_art009.pdf|мова=en|адказны=гал.рэд. Ганна Фрыдрых-Магард|выданьне=Вайсковы агляд|тып=[[часопіс]]|месца={{Артыкул у іншым разьдзеле|Лівэнўорт (Канзас)|Лівэнўорт|en|Leavenworth, Kansas}}|выдавецтва={{Артыкул у іншым разьдзеле|Агульнавайсковы цэнтар Арміі ЗША||en|United States Army Combined Arms Center}}|год=студзень-люты 2016|том=96|нумар=[http://cgsc.cdmhost.com/utils/getdownloaditem/collection/p124201coll1/id/1251/filename/1252.pdf/mapsto/pdf/type/singleitem 1]|старонкі=30-38|issn=0026-4148}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Герасімаў, Валеры Васільевіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Казані]] [[Катэгорыя:Расейскія генэралы]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Вайсковай акадэміі Генэральнага штабу Расеі]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Другой расейска-чачэнскай вайны]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] reehw6ua3vqfvr60osgv7bfbjcnf78e Шаблён:Блускі сельсавет 10 179228 2332884 2065311 2022-08-16T20:51:12Z Stary Jolup 145 выпраўленьне спасылак wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца/Сельсавет |1 = {{{1|}}} |назва_шаблёну = Блускі сельсавет |назва = [[Блускі сельсавет]] |цэнтар_савету = '''[[Блужа (аграгарадок)|Блужа]]''' |пасёлак = * [[Блужа (пасёлак)|Блужа]] |вёскі = * [[Арэшкавічы (Пухавіцкі раён)|Арэшкавічы]] * [[Бабы (Менская вобласьць)|Бабы]] * [[Берлеж]] * [[Блужа (вёска)|Блужа]] * [[Блускі Бор]] * [[Весялова (Пухавіцкі раён)|Весялова]] * [[Вялікае Поле (Пухавіцкі раён)|Вялікае Поле]] * [[Горадзень]] * [[Дзям’янаўка]] * [[Залог Пяцілеткі]] * [[Калінаўка (Блускі сельсавет)|Калінаўка]] * [[Каляюгі]] * [[Каменка (Пухавіцкі раён)|Каменка]] * [[Красны Пасёлак]] * [[Ленінск (Менская вобласьць)|Ленінск]] * [[Лявонаўка (Менская вобласьць)|Лявонаўка]] * [[Малінаўка (Блускі сельсавет)|Малінаўка]] * [[Мацеевічы (Менская вобласьць)|Мацеевічы]] * [[Насыцк]] * [[Паддзягцярня]] * [[Плітніца (Пухавіцкі раён)|Плітніца]] * [[Рудня (Пухавіцкі раён)|Рудня]] * [[Слабодка (Пухавіцкі раён)|Слабодка]] * [[Талька (вёска)|Талька]] * [[Угодзіна]] * [[Церабуты]] * [[Чароты]] * [[Шэлехава]] * [[Яноўка (Менская вобласьць)|Яноўка]] }}<noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Сельсаветы Беларусі]]</noinclude> s4gk3rb5265v4o35msumxt7b0ywkyto Катэгорыя:Ордэн Сэрафімаў 14 186662 2332822 1929079 2022-08-16T13:17:17Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сэрафімаў}} [[Катэгорыя:Швэдзкія рыцарскія ордэны]] [[Катэгорыя:Дынастычныя ордэны]] [[Катэгорыя:Рыцарскія ордэны, якімі ўзнагароджваюцца кіраўнікі дзяржаваў і чальцы іхніх сем’яў]] kxjq2m0m5oefm1a1cfuyglivjmiic24 Рэзалюцыя Генэральнай Асамблеі ААН аб тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны 0 187481 2332892 2188224 2022-08-16T21:12:39Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki '''Рэзалюцыя Генэральнай Асамблеі ААН A/RES/68/262''' — дакумэнт, прыняты 27 сакавіка 2014 году ў выніку адкрытага галасаваньня на 80-м пленарным паседжаньні 68-й сэсіі [[Генэральная Асамблея ААН|Генэральнай Асамблеі ААН]]. Гэтую сэсію ГА ААН склікалі адмыслова каб разгледзіць пытаньне аб [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну|узброенай акупацыі]] [[Расея|Расеяй]] часткі тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]] ([[Аўтаномная Рэспубліка Крым]] і места [[Севастопаль]]). Дакумэнт пад назвай '''«Тэрытарыяльная цэласнасьць Украіны»''' прынялі як рэакцыю ААН на [[анэксія|анэксію]] Расеяй часткі тэрыторыі Ўкраіны. Рэзалюцыя пацьвердзіла забавязаньні ГА ААН датычна тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны ў яе міжнародна прызнаных граніцах і падкрэсьліла несапраўднасьць [[Крымскі рэфэрэндум (2014)|Крымскага рэферэндуму 2014 году]]. За дакумэнт прагаласавалі 100 дзяржаваў-сябраў ААН, 11 прагаласавалі супраць, 58 устрымаліся, а 24 ня ўзялі ўдзелу ў галасаваньні з прычыны адсутнасьці сваіх прадстаўнікоў на гэтай сэсіі ГА ААН. Рэзалюцыю ініцыявалі 6 краінаў: [[Канада]], [[Коста-Рыка]], [[Летува]], [[Нямеччына]], [[Польшча]] і [[Украіна|Ўкраіна]]<ref name="xinhua">{{cite web | url =http://news.xinhuanet.com/english/world/2014-03/28/c_126325576.htm| title =UN General Assembly adopts resolution affirming Ukraine's territorial integrity |publisher =[[Xinhua]]|date=28 March 2014|accessdate =30 сакавіка 2014}}{{ref-en}}</ref>. Прыняцьцю рэзалюцыі папярэднічалі беспасьпяховыя спробы [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]] (сем сэсіяў) разьвязаць [[Крымскі крызіс (2014)|Крымскі крызіс]]. Вынікам гэтых намаганьняў стала толькі [[вэта]] з боку Расеі<ref>{{cite web | url =http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47443&Cr=ukraine&Cr1=#.UzgPNqLRUdw| title =Backing Ukraine’s territorial integrity, UN Assembly declares Crimea referendum invalid |publisher =UN| date=27 March 2014|accessdate =30 сакавіка 2014}}{{ref-en}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140611101227/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N13/455/17/PDF/N1345517.pdf?OpenElement Поўны тэкст рэзалюцыі 68/262]{{ref-en}} [[Катэгорыя:Рэзалюцыі Генэральнай Асамблеі ААН]] [[Катэгорыя:2014 год у палітыцы]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] kpmnwbszcadv819nl16fk2qx89ydtpz 2333018 2332892 2022-08-17T09:46:52Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, пунктуацыя wikitext text/x-wiki '''Рэзалюцыя Генэральнай Асамблеі ААН A/RES/68/262''' — дакумэнт, прыняты 27 сакавіка 2014 году ў выніку адкрытага галасаваньня на 80-м пленарным паседжаньні 68-й сэсіі [[Генэральная Асамблея ААН|Генэральнай Асамблеі ААН]]. Гэтую сэсію ГА ААН склікалі адмыслова, каб разгледзець пытаньне аб [[Расейская вайсковая інтэрвэнцыя ва Ўкраіну|узброенай акупацыі]] [[Расея]]й часткі тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]] ([[Аўтаномная Рэспубліка Крым]] і места [[Севастопаль]]). Дакумэнт пад назвай '''«Тэрытарыяльная цэласнасьць Украіны»''' прынялі як рэакцыю ААН на [[анэксія|анэксію]] Расеяй часткі тэрыторыі Ўкраіны. Рэзалюцыя пацьвердзіла забавязаньні ГА ААН датычна тэрытарыяльнай цэласнасьці Ўкраіны ў яе міжнародна прызнаных граніцах і падкрэсьліла несапраўднасьць [[Крымскі рэфэрэндум (2014)|Крымскага рэферэндуму 2014 году]]. За дакумэнт прагаласавалі 100 дзяржаваў-сябраў ААН, 11 прагаласавалі супраць, 58 устрымаліся, а 24 ня ўзялі ўдзелу ў галасаваньні з прычыны адсутнасьці сваіх прадстаўнікоў на гэтай сэсіі ГА ААН. Рэзалюцыю ініцыявалі 6 краінаў: [[Канада]], [[Коста-Рыка]], [[Летува]], [[Нямеччына]], [[Польшча]] і [[Украіна|Ўкраіна]]<ref name="xinhua">{{cite web | url =http://news.xinhuanet.com/english/world/2014-03/28/c_126325576.htm| title =UN General Assembly adopts resolution affirming Ukraine's territorial integrity |publisher =[[Xinhua]]|date=28 March 2014|accessdate =30 сакавіка 2014}}{{ref-en}}</ref>. Прыняцьцю рэзалюцыі папярэднічалі беспасьпяховыя спробы [[Рада Бясьпекі ААН|Рады Бясьпекі ААН]] (сем сэсіяў) разьвязаць [[Крымскі крызіс (2014)|Крымскі крызіс]]. Вынікам гэтых намаганьняў стала толькі [[вэта]] з боку Расеі<ref>{{cite web | url =http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=47443&Cr=ukraine&Cr1=#.UzgPNqLRUdw| title =Backing Ukraine’s territorial integrity, UN Assembly declares Crimea referendum invalid |publisher =UN| date=27 March 2014|accessdate =30 сакавіка 2014}}{{ref-en}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20140611101227/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N13/455/17/PDF/N1345517.pdf?OpenElement Поўны тэкст рэзалюцыі 68/262]{{ref-en}} [[Катэгорыя:Рэзалюцыі Генэральнай Асамблеі ААН]] [[Катэгорыя:2014 год у палітыцы]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] 9ts5fbozz32smc2tw0u2ljc8yct5mlo Хасэ Марыя Хімэнэс 0 193658 2332911 2318267 2022-08-16T22:34:37Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Хасэ Хімэнэс |клюб = [[Атлетыка Мадрыд]] |нумар = 2 |гады = 2012—2013<br/>2013— |клюбы = [[Данубіё Мантэвідэо|Данубіё]]<br/>[[Атлетыка Мадрыд]] |гульні(галы) = 16 (0)<br/>175 (4) |нац гады = 2013— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 76 (8) |абнаўленьне(клюб) = 15 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 25 сакавіка 2022 }} '''Хасэ Марыя Хімэнэс дэ Варгас''' ({{мова-es|José María Giménez de Vargas}}; нарадзіўся 20 студзеня 1995 году) — уругвайскі футбаліст, абаронца гішпанскага клюбу «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. == Дасягненьні == '''«Атлетыка»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2014, 2021 * Уладальнік [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубка Гішпаніі]]: 2016, 2014 * Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: [[Ліга Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў|2018]] * Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка Эўропы]]: 2018 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/jose-maria-gimenez/263781/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Навігацыйная група |назоў = Хімэнэс у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2015 |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Хімэнэс, Хасэ Марыя}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Данубіё» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] d6jivnjrc6tosewb14mvzobx2mounuc Мартын Касэрэс 0 194571 2332918 2318129 2022-08-16T22:37:17Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Мартын Касэрэс |клюб = [[Левантэ Валенсія|Левантэ]] |нумар = 7 |гады = 2006—2007<br/>2007—2008<br/>2007—2008<br/>2008—2011<br/>2009—2010<br/>2010—2011<br/>2011—2012<br/>2012<br/>2012—2016<br/>2017<br/>2017—2018<br/>2018—2019<br/>2019<br/>2019—2021<br/>2021—2022<br/>2022— |клюбы = [[Дэфэнсор Спортынг Мантэвідэо|Дэфэнсор Спортынг]]<br/>[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]<br/>→ [[Рэкрэатыва Ўэльва|Рэкрэатыва]] (арэнда)<br/>[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]<br/>→ [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (арэнда)<br/>→ [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (арэнда)<br/>[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]]<br/>→ [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (арэнда)<br/>[[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]]<br/>[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]<br/>[[Эляс Вэрона|Вэрона]]<br/>[[Ляцыё Рым|Ляцыё]]<br/>→ [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (арэнда)<br/>[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]]<br/>[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]<br/>[[Левантэ Валенсія|Левантэ]] |гульні(галы) = 26 (4)<br/>0 (0)<br/>34 (2)<br/>13 (0)<br/>15 (1)<br/>25 (1)<br/>14 (1)<br/>11 (1)<br/>51 (2)<br/>1 (0)<br/>14 (3)<br/>10 (1)<br/>9 (0)<br/>56 (3)<br/>14 (1)<br/>10 (0) |нац гады = 2007— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 112 (4) |абнаўленьне(клюб) = 12 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 2 лютага 2022 }} '''Хасэ́ Марты́н Ка́сэрэс Сы́льва''' ({{мова-es|José Martín Cáceres Silva}}; нарадзіўся 7 красавіка 1987 году) — уругвайскі футбаліст, абаронца гішпанскага клюбу «[[Левантэ Валенсія|Левантэ]]» і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. == Дасягненьні == '''«Барсэлёна»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2009 * Уладальнік [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]: 2009 * Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2009 '''«Ювэнтус»''': * [[Чэмпіянат Італіі па футболе|Чэмпіён Італіі]]: 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2019 * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2012, 2013, 2015, 2016 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2012, 2013, 2015 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2011 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/jose-martin-caceres/19070/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Навігацыйная група |назоў = Касэрэс у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2010 |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Касэрэс, Мартын}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дэфэнсор Спортынг» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэкрэатыва» Ўэльва]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барсэлёна»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ювэнтус» Турын]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сэвільля»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эляс» Вэрона]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ляцыё» Рым]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фіярэнтына» Флярэнцыя]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кальяры»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Левантэ» Валенсія]] aum12z305ij5jze2sm703ngdapl1ha3 Сэбастыян Каатэс 0 194742 2332916 2317762 2022-08-16T22:36:29Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Сэбастыян Каатэс |клюб = [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] |нумар = 4 |гады = 2009—2011<br/>2011—2015<br/>2014<br/>2014—2015<br/>2015—2017<br/>2016—2017<br/>2017— |клюбы = [[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]]<br/>[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]<br/>→ [[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]] (арэнда)<br/>→ [[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнд]] (арэнда)<br/>[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнд]]<br/>→ [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] (арэнда)<br/>[[Спортынг Лісабон|Спортынг]] |гульні(галы) = 52 (3)<br/>12 (1)<br/>6 (0)<br/>10 (0)<br/>16 (0)<br/>46 (3)<br/>157 (14) |нац гады = 2011— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 44 (1) |абнаўленьне(клюб) = 14 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 30 сакавіка 2022 }} '''Сэбастыян Каатэс''' ({{мова-es|Sebastián Coates}}; {{Н}} 7 кастрычніка 1990 году) — уругвайскі футбаліст, абаронца лісабонскага клюбу «[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]» і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. Зьяўляецца капітанам клюбу. == Дасягненьні == '''«Насьяналь»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2009, 2011 '''«Спортынг»''': * [[Чэмпіянат Партугаліі па футболе|Чэмпіён Партугаліі]]: 2020 * Уладальнік [[Кубак Партугаліі па футболе|Кубка Партугаліі]]: 2019 * Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Партугаліі|Кубка партугальскай лігі]]: 2018, 2019, 2021, 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Партугаліі па футболе|Супэркубка Партугаліі]]: 2021 '''Уругвай''': * Уладальнік [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубка Амэрыкі]]: 2011 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Transfermarkt}} * {{Soccerway}} * {{Worldfootball}} {{Навігацыйная група |назоў = Каатэс у складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на КА-2011 |Уругвай на ЧС-2014 |Уругвай на КА-2015 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Каатэс, Сэбастыян}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Насьяналь» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сандэрлэнд»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Спортынг» Лісабон]] 3znfzvtig31ycq8dmc5h6m7l5azknin Матыяс Вэсына 0 194995 2332913 2316982 2022-08-16T22:35:15Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Матыяс Вэсына |клюб = [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] |нумар = 8 |гады = 2010—2011<br/>2011—2013<br/>2013—2017<br/>2014<br/>2014—2015<br/>2017— |клюбы = [[Сэнтраль Эспаньёль Мантэвідэо|Сэнтраль Эспаньёль]]<br/>[[Насьяналь Мантэвідэо|Насьяналь]]<br/>[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]]<br/>→ [[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]] (арэнда)<br/>→ [[Эмпалі (футбольны клюб)|Эмпалі]] (арэнда)<br/>[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] |гульні(галы) = 32 (2)<br/>18 (4)<br/>67 (5)<br/>9 (2)<br/>36 (2)<br/>104 (10) |нац гады = 2016— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 57 (3) |абнаўленьне(клюб) = 1 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 28 студзеня 2022 }} '''Маты́яс Вэсы́на''' ({{мова-es|Matías Vecino}}; нарадзіўся 24 жніўня 1991 году) — уругвайскі футбаліст, паўабаронца італьянскага клюбу «[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]]» і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. == Дасягненьні == '''«Насьяналь»''': * [[Чэмпіянат Уругваю па футболе|Чэмпіён Уругваю]]: 2012 '''«Інтэрнацыянале»''': * [[Чэмпіянат Італіі па футболе|Чэмпіён Італіі]]: 2021 * Уладальнік [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]]: 2022 * Уладальнік [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубка Італіі]]: 2021 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/players/matias-vecino/121289/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Склад ФК Інтэрнацыянале}} {{Навігацыйная група |назоў = Вэсына ў складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на КА-2016 |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Вэсына, Матыяс}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Насьяналь» Мантэвідэо]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фіярэнтына» Флярэнцыя]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Кальяры»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эмпалі»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Інтэрнацыянале» Мілян]] h4poj874berfrycpyik8nnjmn2ya6fb Калачаўскі раён 0 199305 2333036 2008635 2022-08-17T10:01:58Z Taravyvan Adijene 1924 /* Вонкавыя спасылкі */ Commons wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Калачаўскі раён |Назва ў родным склоне = Калачаўскага раёну |Арыгінальная назва = Калачеевский район |Краіна = [[Расея]] |Гімн = |Статус = раён |Уваходзіць у = [[Варонеская вобласьць|Варонескую вобласьць]] |Улучае = |Цэнтар = [[Калач (горад)|Калач]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = |Кіраўнік = |Назва пасады кіраўніка = |Кіраўнік2 = |Назва пасады кіраўніка2 = |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = |Год перапісу = |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = |Шчыльнасьць = |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Часавы пас = |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = |Парамэтар1 = |Назва парамэтру 1 = |Сайт = |Дадаткі = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}} }} '''Кала́чаўскі раён''' ({{мова-ru|Калачеевский район}}) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўднёвым усходзе [[Варонеская вобласьць|Варонескай вобласьці]] [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйны цэнтар — горад [[Калач (горад)|Калач]]. == Геаграфія == Калачаўскі раён мяжуе зь [[Петрапаўлаўскі раён (Варонеская вобласьць)|Петрапаўлаўскім]], [[Верхнемамонскі раён|Верхнемамонскім]], [[Паўлаўскі раён (Варонеская вобласьць)|Паўлаўскім]] і [[Вараб’ёўскі раён|Вараб’ёўскім]] раёнамі, а таксама [[Тамбоўская вобласьць|Тамбоўскай]] і [[Растоўская вобласьць|Растоўскай]] абласьцямі. Плошча раёну складае 2105,83 км². == Гісторыя == Калачаўскі раён быў утвораны 30 ліпеня 1928 году ў адпаведнасьці з пастановай [[Усерасейскі цэнтральны выканаўчы камітэт|УЦВК]] і [[Савет народных камісараў|СНК]] [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|РСФСР]]. == Эканоміка == Эканоміку раёну вызначае аграпрамысловы комплекс, у склад якога, акрамя апрацоўчых прадпрыемстваў, уваходзяць сельскагаспадарчыя прадпрыемствы розных формаў уласнасьці і сялянскіх гаспадаркі. == Вонкавыя спасылкі == * [https://vrnguide.ru/t-admin/kalacheevskij-district.html Калачаўскі раён]{{ref-ru}} / Варонескі гід. {{Варонеская вобласьць}} [[Катэгорыя:Калачаўскі раён| ]] cmfrotoo7ow8728p8p3935q4mvcdfaz Уладзіслаў Завадзкі 0 199397 2332998 2036141 2022-08-17T09:28:49Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблёны]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |Імя = Уладзіслаў Завадзкі |выява = |дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|4|2|1996|1}} |горад = [[Самахвалавічы]] |краіна = [[Беларусь]] |рост = 175 см |вага = 71 кг |пазыцыя = [[нападнік (футбол)|нападнік]] |клюб = [[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]] |нумар = 77 |моладзевыя гады = |моладзевыя клюбы = |гады = 2015—<br />2017<br />2018 |клюбы = [[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]]<br />→ [[Смалявічы-СТІ (футбольны клюб)|Смалявічы-СТІ]] (арэнда)<br />→ [[Славія Мазыр]] (арэнда) |гульні(галы) = 5 (0)<br />25 (5)<br />12 (1) |нац гады = |нац зборная = |нац гульні(галы) = |абнаўленьне(клюб) = 24 лістапада 2018 |абнаўленьне(зборная) = }} {{Цёзкі}} '''Уладзісла́ў Зава́дзкі''' ({{н}} 4 лютага 1996 году) — беларускі футбаліст, нападнік клюбу «[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]]». == Кар’ера == У лютым 2017 годзе аддадзены ў арэнду клюбу «[[Смалявічы-СТІ (футбольны клюб)|Смалявічы-СТІ]]»<ref>[http://football.by/news/96378.html «Смолевичи-СТИ» арендовали у «Городеи» Завадского и Карбовского]{{Ref-ru}}</ref>. У сакавіку 2018 году аддадзены ў арэнду мазырскай «[[Славія Мазыр|Славіі]]»<ref>[https://by.tribuna.com/football/1060932470.html Завадский перешел в «Славию» на правах аренды]{{Ref-ru}}</ref>. == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- | [[Славія Мазыр]] ||rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Першая ліга]] || 12 || 1 |- | [[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]] || [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Вышэйшая ліга]] || 4 || 0 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.pressball.by/footballstat/vladislav_zavadski/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Завадзкі, Уладзіслаў}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гарадзея»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Смалявічы»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Славія» Мазыр]] ic337mfz5ott3yo40x7clsoorhbnt8v Катэгорыя:Мультфільмы 2009 году 14 202717 2332774 2025133 2022-08-16T12:50:35Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 2 | с = 0 | д = 0 | г = 9 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 2009 году | ключ = 2009 }} [[Катэгорыя:2009 год у анімацыі]] bu4mocltz62hme7ye7rx8agdz8vk6dr Аляксей Аўраменка 0 204681 2332868 2263931 2022-08-16T19:33:10Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Аляксей Аўраменка | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|Міністар транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] | пачатак_тэрміну = 15 студзеня 2019 | канец_тэрміну = | прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] | прэм’ер-міністар = [[Сяргей Румас]] | папярэднік = [[Анатоль Сівак]] | наступнік = | дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|11|5|1977|0}} | месца_нараджэньня = [[Менск]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | жонка = | прафэсія = інжынэр | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = }} '''Аляксе́й Мікала́евіч Аўра́менка''' (нар. {{Нарадзіўся|11|5|1977}}, [[Менск]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч, [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|міністар транспарту і камунікацый Беларусі]] (з 2019 году). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт|Беларускую дзяржаўную політэхнічную акадэмію]] (1999), [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] (2010). Працоўную кар’еру пачаў у 1999 годзе майстрам дарожна-будаўнічага ўпраўленьня № 43 РУП «Будаўніча-мантажны трэст № 8», з 2000 году працаваў галоўным спэцыялістам аддзелу ўтрыманьня дарожнай сеткі Камітэту па аўтамабільных дарогах пры Міністэрстве транспарту і камунікацыяў. У 2001—2006 гадах быў галоўным спэцыялістам упраўленьня ўтрыманьня дарожнай сеткі Дэпартамэнту «Белаўтадар» Міністэрства транспарту і камунікацыяў. З 2006 году працаваў ва ўпраўленьні транспарту, сувязі і інфарматызацыі Апарату [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]], займаў пасады галоўнага спэцыяліста, намесьніка начальніка і начальніка. Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 25 ліпеня 2013 году № 656 быў прызначаны намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў Беларусі, а Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 3 сакавіка 2016 году № 174 быў прызначаны першым намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў. З 15 студзеня 2019 году Ўказам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь прызначаны міністрам транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь<ref>{{cite web|url = https://blr.belta.by/president/view/ministram-transpartu-i-kamunikatsyj-belarusi-naznachany-aljaksej-auramenka-75004-2019/|title = Міністрам транспарту і камунікацый Беларусі назначаны Аляксей Аўраменка|first = |last = |author = |authorlink = |coauthors = |date = 15 студзеня 2019|month = |year = |work = |publisher = [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|location = |page = |pages = |at = |language = |trans_title = |format = |doi = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = |quote = |ref = |separator = |postscript = }}</ref>. == Санкцыі ЭЗ, ЗША, іншых краінаў == 21 чэрвеня 2021 году быў унесены ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]]. Паводле рашэньня {{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рады Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}, Аўраменка адказваў за прымусовую пасадку [[Захоп самалёта рэйсу Ryanair 4978|пасажырскага рэйсу FR4978]] у Менску 23 траўня 2021 году, у выніку чаго былі арыштаваныя [[Раман Пратасевіч]] і [[Соф’я Сапега]]<ref name="EU21062021">[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R0997&from=EN COUNCIL IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2021/997] — {{артыкул у іншым разьдзеле|EUR-Lex|EUR-Lex|en|EUR-Lex}}, 21.06.2021</ref><ref>{{Cite web|last=МГ/АА|title=Евросоюз утвердил новый пакет санкций против представителей Беларуси. Кто в списке?|url=https://belsat.eu/ru/news/21-06-2021-evrosoyuz-utverdil-personalnye-sanktsii-protiv-predstavitelej-belarusi/|url-status=live|date=2021-06-21|archiveurl=https://archive.ph/7aQyp|archivedate=2021-06-27|accessdate=2021-06-27|аўтар=МГ/АА.|publisher=[[Белсат]]|language=ru}}</ref>. З-за гэтага ж Аўраменку ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}</ref>, [[Канада]]<ref>{{Cite web|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/consolidated-consolide.aspx?lang=eng|title=Consolidated Canadian Autonomous Sanctions List|date=2015-10-19|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|accessdate=2021-06-29}}</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref>. 6 ліпеня да чэрвеньскага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain third countries with the Council Decision (CFSP) 2021/1002 concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/07/06/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2021-07-06|accessdate=2021-09-10|language=en}}</ref>. 9 жніўня 2021 году таксама быў унесены ў [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=Treasury Holds the Belarusian Regime to Account on Anniversary of Fraudulent Election|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210809161340/https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства фінансаў ЗША|Міністэрства фінансаў ЗША|en|United States Department of the Treasury}}|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=США расширили санкции в отношении официального Минска. Полный список|url=https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809213314/https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|ZERKALO.IO|ZERKALO.IO|be|ZERKALO.IO}}|language=ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусі}} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўраменка, Аляксей}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] cdbn3ron8qx1p73uzwekgjgy2sdogt5 2333002 2332868 2022-08-17T09:32:05Z Taravyvan Adijene 1924 −[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]]; −[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Аляксей Аўраменка | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|Міністар транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] | пачатак_тэрміну = 15 студзеня 2019 | канец_тэрміну = | прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] | прэм’ер-міністар = [[Сяргей Румас]] | папярэднік = [[Анатоль Сівак]] | наступнік = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | жонка = | прафэсія = інжынэр | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = }} '''Аляксе́й Мікала́евіч Аўра́менка''' ({{Н}} 11 траўня 1977, [[Менск]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч, [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|міністар транспарту і камунікацый Беларусі]] (з 2019 году). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт|Беларускую дзяржаўную політэхнічную акадэмію]] (1999), [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] (2010). Працоўную кар’еру пачаў у 1999 годзе майстрам дарожна-будаўнічага ўпраўленьня № 43 РУП «Будаўніча-мантажны трэст № 8», з 2000 году працаваў галоўным спэцыялістам аддзелу ўтрыманьня дарожнай сеткі Камітэту па аўтамабільных дарогах пры Міністэрстве транспарту і камунікацыяў. У 2001—2006 гадах быў галоўным спэцыялістам упраўленьня ўтрыманьня дарожнай сеткі Дэпартамэнту «Белаўтадар» Міністэрства транспарту і камунікацыяў. З 2006 году працаваў ва ўпраўленьні транспарту, сувязі і інфарматызацыі Апарату [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]], займаў пасады галоўнага спэцыяліста, намесьніка начальніка і начальніка. Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 25 ліпеня 2013 году № 656 быў прызначаны намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў Беларусі, а Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 3 сакавіка 2016 году № 174 быў прызначаны першым намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў. З 15 студзеня 2019 году Ўказам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь прызначаны міністрам транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь<ref>{{cite web|url = https://blr.belta.by/president/view/ministram-transpartu-i-kamunikatsyj-belarusi-naznachany-aljaksej-auramenka-75004-2019/|title = Міністрам транспарту і камунікацый Беларусі назначаны Аляксей Аўраменка|first = |last = |author = |authorlink = |coauthors = |date = 15 студзеня 2019|month = |year = |work = |publisher = [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|location = |page = |pages = |at = |language = |trans_title = |format = |doi = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = |quote = |ref = |separator = |postscript = }}</ref>. == Санкцыі ЭЗ, ЗША, іншых краінаў == 21 чэрвеня 2021 году быў унесены ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]]. Паводле рашэньня {{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рады Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}, Аўраменка адказваў за прымусовую пасадку [[Захоп самалёта рэйсу Ryanair 4978|пасажырскага рэйсу FR4978]] у Менску 23 траўня 2021 году, у выніку чаго былі арыштаваныя [[Раман Пратасевіч]] і [[Соф’я Сапега]]<ref name="EU21062021">[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R0997&from=EN COUNCIL IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2021/997] — {{артыкул у іншым разьдзеле|EUR-Lex|EUR-Lex|en|EUR-Lex}}, 21.06.2021</ref><ref>{{Cite web|last=МГ/АА|title=Евросоюз утвердил новый пакет санкций против представителей Беларуси. Кто в списке?|url=https://belsat.eu/ru/news/21-06-2021-evrosoyuz-utverdil-personalnye-sanktsii-protiv-predstavitelej-belarusi/|url-status=live|date=2021-06-21|archiveurl=https://archive.ph/7aQyp|archivedate=2021-06-27|accessdate=2021-06-27|аўтар=МГ/АА.|publisher=[[Белсат]]|language=ru}}</ref>. З-за гэтага ж Аўраменку ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}</ref>, [[Канада]]<ref>{{Cite web|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/consolidated-consolide.aspx?lang=eng|title=Consolidated Canadian Autonomous Sanctions List|date=2015-10-19|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|accessdate=2021-06-29}}</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref>. 6 ліпеня да чэрвеньскага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain third countries with the Council Decision (CFSP) 2021/1002 concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/07/06/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2021-07-06|accessdate=2021-09-10|language=en}}</ref>. 9 жніўня 2021 году таксама быў унесены ў [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=Treasury Holds the Belarusian Regime to Account on Anniversary of Fraudulent Election|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210809161340/https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства фінансаў ЗША|Міністэрства фінансаў ЗША|en|United States Department of the Treasury}}|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=США расширили санкции в отношении официального Минска. Полный список|url=https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809213314/https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|ZERKALO.IO|ZERKALO.IO|be|ZERKALO.IO}}|language=ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусі}} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўраменка, Аляксей}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] 2xvv9stc4hz1dvldlccpppg73wknx9j 2333003 2333002 2022-08-17T09:32:42Z Taravyvan Adijene 1924 дададзеная [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Аляксей Аўраменка | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|Міністар транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] | пачатак_тэрміну = 15 студзеня 2019 | канец_тэрміну = | прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] | прэм’ер-міністар = [[Сяргей Румас]] | папярэднік = [[Анатоль Сівак]] | наступнік = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | жонка = | прафэсія = інжынэр | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = }} '''Аляксе́й Мікала́евіч Аўра́менка''' ({{Н}} 11 траўня 1977, [[Менск]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч, [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь|міністар транспарту і камунікацый Беларусі]] (з 2019 году). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт|Беларускую дзяржаўную політэхнічную акадэмію]] (1999), [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] (2010). Працоўную кар’еру пачаў у 1999 годзе майстрам дарожна-будаўнічага ўпраўленьня № 43 РУП «Будаўніча-мантажны трэст № 8», з 2000 году працаваў галоўным спэцыялістам аддзелу ўтрыманьня дарожнай сеткі Камітэту па аўтамабільных дарогах пры Міністэрстве транспарту і камунікацыяў. У 2001—2006 гадах быў галоўным спэцыялістам упраўленьня ўтрыманьня дарожнай сеткі Дэпартамэнту «Белаўтадар» Міністэрства транспарту і камунікацыяў. З 2006 году працаваў ва ўпраўленьні транспарту, сувязі і інфарматызацыі Апарату [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]], займаў пасады галоўнага спэцыяліста, намесьніка начальніка і начальніка. Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 25 ліпеня 2013 году № 656 быў прызначаны намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў Беларусі, а Пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 3 сакавіка 2016 году № 174 быў прызначаны першым намесьнікам міністра транспарту і камунікацыяў. З 15 студзеня 2019 году Ўказам прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь прызначаны міністрам транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь<ref>{{cite web|url = https://blr.belta.by/president/view/ministram-transpartu-i-kamunikatsyj-belarusi-naznachany-aljaksej-auramenka-75004-2019/|title = Міністрам транспарту і камунікацый Беларусі назначаны Аляксей Аўраменка|first = |last = |author = |authorlink = |coauthors = |date = 15 студзеня 2019|month = |year = |work = |publisher = [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|location = |page = |pages = |at = |language = |trans_title = |format = |doi = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = |quote = |ref = |separator = |postscript = }}</ref>. == Санкцыі ЭЗ, ЗША, іншых краінаў == 21 чэрвеня 2021 году быў унесены ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]]. Паводле рашэньня {{артыкул у іншым разьдзеле|Рада Эўрапейскага зьвязу|Рады Эўрапейскага зьвязу|be|Савет Еўрапейскага саюза}}, Аўраменка адказваў за прымусовую пасадку [[Захоп самалёта рэйсу Ryanair 4978|пасажырскага рэйсу FR4978]] у Менску 23 траўня 2021 году, у выніку чаго былі арыштаваныя [[Раман Пратасевіч]] і [[Соф’я Сапега]]<ref name="EU21062021">[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32021R0997&from=EN COUNCIL IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2021/997] — {{артыкул у іншым разьдзеле|EUR-Lex|EUR-Lex|en|EUR-Lex}}, 21.06.2021</ref><ref>{{Cite web|last=МГ/АА|title=Евросоюз утвердил новый пакет санкций против представителей Беларуси. Кто в списке?|url=https://belsat.eu/ru/news/21-06-2021-evrosoyuz-utverdil-personalnye-sanktsii-protiv-predstavitelej-belarusi/|url-status=live|date=2021-06-21|archiveurl=https://archive.ph/7aQyp|archivedate=2021-06-27|accessdate=2021-06-27|аўтар=МГ/АА.|publisher=[[Белсат]]|language=ru}}</ref>. З-за гэтага ж Аўраменку ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}</ref>, [[Канада]]<ref>{{Cite web|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/consolidated-consolide.aspx?lang=eng|title=Consolidated Canadian Autonomous Sanctions List|date=2015-10-19|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|accessdate=2021-06-29}}</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref>. 6 ліпеня да чэрвеньскага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain third countries with the Council Decision (CFSP) 2021/1002 concerning restrictive measures in view of the situation in Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/07/06/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-in-view-of-the-situation-in-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2021-07-06|accessdate=2021-09-10|language=en}}</ref>. 9 жніўня 2021 году таксама быў унесены ў [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=Treasury Holds the Belarusian Regime to Account on Anniversary of Fraudulent Election|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210809161340/https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0315|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства фінансаў ЗША|Міністэрства фінансаў ЗША|en|United States Department of the Treasury}}|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-08-09|title=США расширили санкции в отношении официального Минска. Полный список|url=https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809213314/https://news.zerkalo.io/economics/1392.html|archivedate=2021-08-09|accessdate=2021-08-10|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|ZERKALO.IO|ZERKALO.IO|be|ZERKALO.IO}}|language=ru}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусі}} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўраменка, Аляксей}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] dbh1ibnvqcfos34i14vas9c6hbk88a5 Расейская еднасьць 0 208480 2332888 2330371 2022-08-16T21:11:32Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Расейскае нацыянальнае адзінства (1990)|Расейскім нацыянальным адзінствам|ультранацыялістычным рухам}} {{Партыя | назва = | арыгінальная назва = {{мова-uk|Руська Єдність}} | тып = | лягатып = Flag of Russian Unity.svg | подпіс = | памер = 180px | лідэр = [[Сяргей Аксёнаў]] | заснавальнік = | заснаваная = 2008 | дата роспуску = 2014<ref>[http://www.sobytiya.info/news/14/40816 Запрещённая судом партия крымского премьера решила самораспуститься]</ref> | штаб-кватэра = [[Крым]], [[Сымфэропаль]], ул. Доўгарукаўская, 11/2 | супрацоўніцтва = '''Супрацоўніцтва:''' * [[Рада атаманаў Крыму|РАК]] <small>(да 2011)</small><ref>[https://novocrimea.ru/crimea/330240.html Новый раскол в «Русском единстве»: сотрудничество с партией разорвали казаки Крыма]//«Новый День», 03.05.11</ref> '''Міжнароднае супрацоўніцтва:''' * [[Файл:Party RODINA (Russia).svg|border|22пкс]] [[Радзіма (Расея)|УПП «Радзіма»]] <small>([[Расея]])</small> <small>(2014)</small><ref>[http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/172509.html «Родина» и «Русское Единство» подписали Соглашение о сотрудничестве (ФОТО)]//«Крым.Комментарии», 4 лютага 2014</ref> * [[Файл:Flag of Non-citizens (Latvia).svg|border|22пкс]] [[Расейскі зьвяз Латвіі|РЗЛ]] <small>([[Латвія]])</small> <small>(2014)</small><ref>[http://www.regnum.ru/news/polit/1836529.html Партия премьера Крыма заключила договор с "Русским союзом Латвии"] — REGNUM, 15 жніўня 2014</ref> | ідэалёгія = [[русафілія]], [[ірэдэнтызм]] | інтэрнацыянал = | моладзевая арганізацыя = Маладыя за Расейскую Еднасьць | колькасьць = | дэпутатаў у Эўрапарлямэнце = | назва парлямэнту = | дэпутатаў у парлямэнце = | назва ніжняй палаты парлямэнту = | дэпутатаў у ніжняй палаце парлямэнту = | назва верхняй палаты парлямэнту = | дэпутатаў у верхняй палаце парлямэнту = | назва мясцовых саветаў = | дэпутатаў у мясцовых саветах = | орган партыйнага друку = | гімн = | дэвіз = | сайт = http://russ-edin.org }} '''Расе́йская е́днасьць''' ({{мова-uk|Руська Єдність}}) — [[Палітычныя партыі Ўкраіны|палітычная партыя]] і аднайменны агульнакрымскі грамадзка-палітычны рух, заснаваны ў 2008 годзе<ref name=DATA>[http://da-ta.com.ua/mon_mainnews/2660.htm Політична партія «Руська Єдність»], Database DATA</ref>. У 2014 годзе лідэр партыі Сяргей Аксёнаў згуляў важную ролю ў [[Анэксія Крыму Расеяю|анэксіі Крыму Расеяю]], за што дзейнасьць партыі была забароненая ўладамі Ўкраіны<ref>[https://web.archive.org/web/20150402155023/http://reyestr.court.gov.ua/Review/38550801 Постановление Окружного административного суда города Киева от 30.04.2014 № 38550801] {{Спасылка|копія=http://reyestr.court.gov.ua/Review/38550801# |дата копіі=20150402155023 }}{{ref-uk}}</ref>. == Гісторыя == Партыя была заснаваная ў 2008 годзе пад назваю «Аванґард»<ref name=DATA/>. Лідэрам партыі быў Максім Каваленка. З жніўня 2010 року партыя стала называцца «Расейская еднасьць»<ref name="party_renamed">[http://ogo.ua/articles/view/2010-09-17/22782.html Партія «Авангард» змінила назву та лідера організації], ОГО, 17-09-2010.</ref>, а ўзначаліў яе [[Сяргей Аксёнаў]]<ref name="party_renamed"/>. На [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны Аўтаномнай Рэспублікі Крыму (2010)|выбарах у Вярхоўную Раду Крыму ў 2010 року]] партыя набрала 4,02 % голасаў, заняўшы пятае мейсца. У выніку «Расейская еднасьць» атрымала 3 мандаты з 100<ref>[http://www.pravda.com.ua/articles/2010/11/8/5552584/ Результаты выборов в Верховный Совет Крыма] // ''Украинская правда'' : газета. — 8 лістапада 2010.</ref>. Прадстаўнік партыі Кастусь Рубаненка быў абраны мескім кіраўніком [[Бахчысарай|Бахчысараю]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140312213431/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=1518 Представитель «Русского единства», победивший на выборах мэра Бахчисарая, проведёт переговоры о создании коалиции в городском совете]</ref>. Тры мейсцы атрымала партыя ў Сымфэропальскай мескай радзе<ref>[https://web.archive.org/web/20140312213428/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=1523 Депутаты от «Русского Единства» будут работать в местных советах большинства городов и районов АР Крым]</ref>. На [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2012)|выбарах у Вярхоўную Раду Ўкраіны 2012 року]] партыя выстаўляла кандыдатаў у чатырох выбарчых акругах — Аляксандра Сьпірыдонава, Сяргея Аксёнава, [[Сяргей Шувайнікаў|Сяргея Шувайнікава]] ды Міхаіла Макеева<ref name="canRUGEU12">[http://lb.ua/news/2014/04/30/264993_sud_zapretil_deyatelnost_ukraine.html Суд запретил деятельность партии «Русское единство» в Украине], lb.ua, 30 красавіка 2014.</ref><ref>[http://www.cvk.gov.ua/pls/vnd2012/WP405?pt001f01=900&pf7171=107 Кандидати, висунуті в одномандатних виборчих округах. Політична партія «Руська Єдність»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, але жаднаму не атрымалася атрымаць перамогу<ref>[http://en.interfax.com.ua/news/general/126937.html Результаты выборов в Верховную Раду], Интерфакс-Украина, 12 ноября 2012.</ref>. 27 лютага 2014 року лідэр «Расейскае еднасьці» [[Сяргей Аксёнаў]] паводле рашэньня Вярхоўнае Рады Крыму, узначаліў урад [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнае Рэспублікі Крыму]]<ref>[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/02/28/n_5982945.shtml В Крыму утверждено новое правительство], gazeta.ru, 28 февраля 2014.</ref> і пасьля згуляў важную ролю ў [[Анэксія Крыму Расеяю|анэксіі Крыму Расеяю]]. 30 красавіка 2014 року рашэньнем акруговага адміністрацыйнага суду [[Кіеў|Кіева]] дзейнасьць партыі была забароненая ва Ўкраіне<ref name="canRUGEU12"/>, у сувязі з чым партыя самараспусьцілася. 4 верасьня 2014 року кіеўскі апэляцыйны акруговы адміністрацыйны суд адхіліў апэляцыю партыі «Расейская еднасьць» і пакінуў у сіле рашэньне суду першае інстанцыі пра забарону яе дзейнасьці<ref>[https://web.archive.org/web/20150402171928/http://reyestr.court.gov.ua/Review/40430979 Решение Киевского апелляционного окружного административного суда от 04.09.2014 № 40430979] {{Спасылка|url=|копія=http://reyestr.court.gov.ua/Review/40430979# |дата копіі=20150402171928 }}{{Ref-uk}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220106190505/http://russ-edin.org/ Афіцыйны сайт] * {{facebook|/#!/russedin|Расейская еднасьць}} * [http://russ-edin.ru Архіў сайту]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Забароненыя партыі]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] kdftjh2zmxafftquc7tod96fypvi2wr 2333015 2332888 2022-08-17T09:43:10Z Taravyvan Adijene 1924 -незапоўненыя шаблёны і недаступныя спасылкі wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Расейскае нацыянальнае адзінства (1990)|Расейскім нацыянальным адзінствам|ультранацыялістычным рухам}} {{Партыя | назва = | арыгінальная назва = {{мова-uk|Руська Єдність}} | тып = | лягатып = Flag of Russian Unity.svg | подпіс = | памер = 180px | лідэр = [[Сяргей Аксёнаў]] | заснавальнік = | заснаваная = 2008 | дата роспуску = 2014<ref>[http://www.sobytiya.info/news/14/40816 Запрещённая судом партия крымского премьера решила самораспуститься]</ref> | штаб-кватэра = [[Крым]], [[Сымфэропаль]], ул. Доўгарукаўская, 11/2 | супрацоўніцтва = '''Супрацоўніцтва:''' * [[Рада атаманаў Крыму|РАК]] <small>(да 2011)</small><ref>[https://novocrimea.ru/crimea/330240.html Новый раскол в «Русском единстве»: сотрудничество с партией разорвали казаки Крыма]//«Новый День», 03.05.11</ref> '''Міжнароднае супрацоўніцтва:''' * [[Файл:Party RODINA (Russia).svg|border|22пкс]] [[Радзіма (Расея)|УПП «Радзіма»]] <small>([[Расея]])</small> <small>(2014)</small><ref>[http://crimea.comments.ua/news/2014/02/04/172509.html «Родина» и «Русское Единство» подписали Соглашение о сотрудничестве (ФОТО)]//«Крым.Комментарии», 4 лютага 2014</ref> * [[Файл:Flag of Non-citizens (Latvia).svg|border|22пкс]] [[Расейскі зьвяз Латвіі|РЗЛ]] <small>([[Латвія]])</small> <small>(2014)</small><ref>[http://www.regnum.ru/news/polit/1836529.html Партия премьера Крыма заключила договор с "Русским союзом Латвии"] — REGNUM, 15 жніўня 2014</ref> | ідэалёгія = [[русафілія]], [[ірэдэнтызм]] | інтэрнацыянал = | моладзевая арганізацыя = Маладыя за Расейскую Еднасьць | колькасьць = | дэпутатаў у Эўрапарлямэнце = | назва парлямэнту = | дэпутатаў у парлямэнце = | назва ніжняй палаты парлямэнту = | дэпутатаў у ніжняй палаце парлямэнту = | назва верхняй палаты парлямэнту = | дэпутатаў у верхняй палаце парлямэнту = | назва мясцовых саветаў = | дэпутатаў у мясцовых саветах = | орган партыйнага друку = | гімн = | дэвіз = | сайт = http://russ-edin.org }} '''Расе́йская е́днасьць''' ({{мова-uk|Руська Єдність}}) — [[Палітычныя партыі Ўкраіны|палітычная партыя]] і аднайменны агульнакрымскі грамадзка-палітычны рух, заснаваны ў 2008 годзе<ref name=DATA>[http://da-ta.com.ua/mon_mainnews/2660.htm Політична партія «Руська Єдність»], Database DATA</ref>. У 2014 годзе лідэр партыі Сяргей Аксёнаў згуляў важную ролю ў [[Анэксія Крыму Расеяю|анэксіі Крыму Расеяю]], за што дзейнасьць партыі была забароненая ўладамі Ўкраіны. == Гісторыя == Партыя была заснаваная ў 2008 годзе пад назваю «Аванґард»<ref name=DATA/>. Лідэрам партыі быў Максім Каваленка. З жніўня 2010 року партыя стала называцца «Расейская еднасьць»<ref name="party_renamed">[http://ogo.ua/articles/view/2010-09-17/22782.html Партія «Авангард» змінила назву та лідера організації], ОГО, 17-09-2010.</ref>, а ўзначаліў яе [[Сяргей Аксёнаў]]<ref name="party_renamed"/>. На [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны Аўтаномнай Рэспублікі Крыму (2010)|выбарах у Вярхоўную Раду Крыму ў 2010 року]] партыя набрала 4,02 % голасаў, заняўшы пятае мейсца. У выніку «Расейская еднасьць» атрымала 3 мандаты з 100<ref>[http://www.pravda.com.ua/articles/2010/11/8/5552584/ Результаты выборов в Верховный Совет Крыма] // ''Украинская правда'' : газета. — 8 лістапада 2010.</ref>. Прадстаўнік партыі Кастусь Рубаненка быў абраны мескім кіраўніком [[Бахчысарай|Бахчысараю]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140312213431/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=1518 Представитель «Русского единства», победивший на выборах мэра Бахчисарая, проведёт переговоры о создании коалиции в городском совете]</ref>. Тры мейсцы атрымала партыя ў Сымфэропальскай мескай радзе<ref>[https://web.archive.org/web/20140312213428/http://www.ruscrimea.ru/news.php?point=1523 Депутаты от «Русского Единства» будут работать в местных советах большинства городов и районов АР Крым]</ref>. На [[Выбары ў Вярхоўную Раду Ўкраіны (2012)|выбарах у Вярхоўную Раду Ўкраіны 2012 року]] партыя выстаўляла кандыдатаў у чатырох выбарчых акругах — Аляксандра Сьпірыдонава, Сяргея Аксёнава, [[Сяргей Шувайнікаў|Сяргея Шувайнікава]] ды Міхаіла Макеева<ref name="canRUGEU12">[http://lb.ua/news/2014/04/30/264993_sud_zapretil_deyatelnost_ukraine.html Суд запретил деятельность партии «Русское единство» в Украине], lb.ua, 30 красавіка 2014.</ref>, але жаднаму не атрымалася атрымаць перамогу<ref>[http://en.interfax.com.ua/news/general/126937.html Результаты выборов в Верховную Раду], Интерфакс-Украина, 12 ноября 2012.</ref>. 27 лютага 2014 року лідэр «Расейскае еднасьці» [[Сяргей Аксёнаў]] паводле рашэньня Вярхоўнае Рады Крыму, узначаліў урад [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнае Рэспублікі Крыму]]<ref>[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/02/28/n_5982945.shtml В Крыму утверждено новое правительство], gazeta.ru, 28 февраля 2014.</ref> і пасьля згуляў важную ролю ў [[Анэксія Крыму Расеяю|анэксіі Крыму Расеяю]]. 30 красавіка 2014 року рашэньнем акруговага адміністрацыйнага суду [[Кіеў|Кіева]] дзейнасьць партыі была забароненая ва Ўкраіне<ref name="canRUGEU12"/>, у сувязі з чым партыя самараспусьцілася. 4 верасьня 2014 року кіеўскі апэляцыйны акруговы адміністрацыйны суд адхіліў апэляцыю партыі «Расейская еднасьць» і пакінуў у сіле рашэньне суду першае інстанцыі пра забарону яе дзейнасьці. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220106190505/http://russ-edin.org/ Афіцыйны сайт] * {{facebook|/#!/russedin|Расейская еднасьць}} [[Катэгорыя:Забароненыя партыі]] [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] 8llnw0506nfi084c7lt8glctwgcw5s2 Мінск (нацыянальны аэрапорт) 0 210492 2332925 2058202 2022-08-17T00:16:58Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Менск (аэрапорт)]] 8jgzucm8rbtpuiehm9ulra8iovwgg5d Абмеркаваньне:Мінск (нацыянальны аэрапорт) 1 210493 2332928 2058204 2022-08-17T00:17:13Z Xqbot 4798 Робат: выпраўленьне падвойнага перанакіраваньня → [[Абмеркаваньне:Менск (аэрапорт)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Менск (аэрапорт)]] 4ow70rogr0eqkno6f99g52kmj2gpgdx Катэгорыя:Геаграфія Фрыулі-Вэнэцыі-Джуліі 14 212784 2333054 2066952 2022-08-17T11:57:54Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]]; дададзеная [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Геаграфія паводле рэгіёнаў Італіі|Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] g7md5nvbohzvylv3f9h06cneywze69a Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія 14 212785 2333050 2066953 2022-08-17T11:57:03Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]] у [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki {{Commons}} {{Болей}} [[Катэгорыя:Аўтаномныя рэгіёны Італіі]] fbn84e8f7smqo5rvy32pr9et04mnwlz 2333056 2333050 2022-08-17T11:58:39Z Taravyvan Adijene 1924 Commons wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Аўтаномныя рэгіёны Італіі]] gptet6blq8afwubpi6ekdthp92odcbq Катэгорыя:Асобы Фрыулі-Вэнэцыі-Джуліі 14 212792 2333053 2066965 2022-08-17T11:57:42Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]]; дададзеная [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Асобы паводле рэгіёнаў Італіі|Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] l0kpcjlmfxwx4e0kvgwd357vwbq27nw Катэгорыя:Фрыулі 14 212793 2333052 2066966 2022-08-17T11:57:27Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]]; дададзеная [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Болей}} [[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Італіі]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская акруга]] [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] 7a2lqidvjz1d88a6mu6cc97yhtzaopn Люкас Тарэйра 0 212976 2332915 2316997 2022-08-16T22:36:10Z Dymitr 10914 /* Вонкавыя спасылкі */ [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]] wikitext text/x-wiki {{Футбаліст |клюб = [[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]] |нумар = 18 |гады = 2015<br/>2015—2018<br/>2015—2016<br/>2018—<br>2020—2021<br/>2021— |клюбы = [[Пэскара (футбольны клюб)|Пэскара]]<br/>[[Сампдорыя Генуя|Сампдорыя]]<br/>→ [[Пэскара (футбольны клюб)|Пэскара]] (арэнда)<br/>[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]<br>→ [[Атлетыка Мадрыд]]<br/>→ [[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]] (арэнда) |гульні(галы) = 5 (0)<br/>71 (4)<br/>34 (4)<br/>63 (3)<br>19 (1)<br/>31 (5) |нац гады = 2018— |нац зборная = {{Футбол Уругвай|няма}} |нац гульні(галы) = 37 (0) |абнаўленьне(клюб) = 21 траўня 2022 |абнаўленьне(зборная) = 30 сакавіка 2022 }} '''Лю́кас Тарэ́йра''' ({{мова-es|Lucas Torreira}}; нарадзіўся 11 лютага 1996 году) — уругвайскі футбаліст, паўабаронца італьянскага клюбу «[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]]» (у арэндзе з «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]») і [[Зборная Ўругваю па футболе|нацыянальнай зборнай Уругваю]]. == Дасягненьні == '''«Арсэнал»''': * Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2020 '''«Атлетыка»''': * [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіён Гішпаніі]]: 2021 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{soccerway}} {{Навігацыйная група |назоў = Тарэйра ў складзе [[Зборная Ўругваю па футболе|зборнай Уругваю]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]] |стыль_назова = background-color: {{Колер|Уругвай}}; |Уругвай на ЧС-2018 |Уругвай на КА-2019 |Уругвай на КА-2021 }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тарэйра, Люкас}} [[Катэгорыя:Уругвайскія футбалісты]] [[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Уругваю]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Пэскара»]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Сампдорыя» Генуя]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Арсэнал» Лёндан]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Атлетыка» Мадрыд]] [[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Фіярэнтына» Флярэнцыя]] fm9vvvyf3zbn39l0wh5gxazudu5h3x8 Ліцьвінства 0 222292 2332907 2332690 2022-08-16T22:19:46Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Рэакцыя Летувы */ + wikitext text/x-wiki '''Ліцьві́нства''', '''ліцьвіні́зм''' (таксама '''літві́нства''', '''літвіні́зм''') — шырокая гістарыяграфічная, культурная і грамадзка-палітычная плынь, якая грунтуе гісторыю [[Беларусь|Беларусі]] на спадчыне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і акцэнтуе беспасярэднюю повязь паміж гістарычнымі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] і сучаснымі [[Беларусы|беларусамі]]. Складовая частка [[Беларускі нацыяналізм|беларускага нацыяналізму]], таксама можа разглядацца як рэгіянальная самаідэнтыфікацыя або як этап у разьвіцьці беларускага народа і Беларусі<ref name="BielaruskiPartyzan-2017">[https://belaruspartisan.by/politic/368099/ Литвины vs белорусы: поиск своего места в истории или глупые разборки?], [[Беларускі партызан]], 19 студзеня 2017 г.</ref>. Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Як падкрэсьлівае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой [[Літва]] атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Літва}} Існуе некалькі тэорыяў паходжаньня гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]]: «заходнеславянская» — ад племяннога зьвязу [[Люцічы|люцічаў]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}</ref>, [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}</ref> ды іншыя), блізкая да яе з улікам шэрагу яўна [[Германскія мовы|ўсходнегерманскіх]] імёнаў і тапонімаў люцічаў «усходнегерманская» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.</ref>), а таксама «балтыйска-славянскага [[сымбіёз]]у» з паступовай мірнай і ахвотнай [[Славянскія мовы|славянізацыяй]] мясцовага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] насельніцтва ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}</ref>, Уладзімер Арлоў<ref name="Arlou-2012"/> ды іншыя). [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «Літоўскай або Белай Русі», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] У XIV—XVII ст. назва «ліцьвіны» тэрытарыяльна ахоплівала амаль усе землі [[Беларусь|Беларусі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 94.</ref>. У XVI ст. літвой (ліцьвінамі) стабільна вызначалі сябе баяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>Янковіч А. Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11.</ref>. Умацаваньне гэтай формы самасьвядомасьці адбылося па аб’яднаньні Вялікага Княства Літоўскага з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]] у [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]], якая разглядалася як аб’яднаньне «двух народаў» ([[Палякі|палякаў]] і ліцьвінаў). Па ўтварэньні Рэчы Паспалітай магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага доўгі час падкрэсьлівалі, што яны менавіта ліцьвіны, чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У XVI—XVII стагодзьдзях назва ліцьвіны стала найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народа і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі|Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Краёўцы}} [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў Вялікага Княства Літоўскага (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Узьнікненьне ліцьвінства як культурнай плыні прымяркоўваюць да першай паловы ХІХ стагодзьдзя, калі ў межах гэтай традыцыі адбывалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускае культурнае назапашваньне]]. Тагачаснае ліцьвінства грунтавалася на гістарычных і культурных традыцыях Вялікага Княства Літоўскага, выяўлялася ў цікавасьці да народнай культуры, на ўсьведамленьні этнакультурнай адметнасьці як ад [[Расейцы|расейцаў]], так і ад [[Палякі|палякаў]]. Дзеячы ліцьвінства былі патрыётамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], хоць і адрозьніваліся высокай ступеньню аўтаномнасьці. Паводле сваёй канфэсійнай прыналежнасьці большасьць прыхільнікаў гэтай традыцыі былі вернікамі-[[каталіцтва|каталікамі]], а паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]] належалі да шляхты<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. С. 60—61.</ref>. У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя сфармавалася суполка [[Краёўцы|краёўцаў]], якія вызначалі сябе формулай «ліцьвін паводле паходжаньня, паляк паводле нацыянальнасьці»{{Заўвага|Як зазначае польскі гісторык [[Юліюш Бардах]], «''„Так, напрыклад [[Рышард Радзік]] канстатаваў: Шляхецкія эліты Беларусі <…>, тыповае асяродзьдзе беларуска-польскага памежжа, [а менавіта] gente Lithuani (Rutheni), natione Poloni, былі людзьмі, якія паходзілі часьцей за ўсё зь беларускай грамадзкасьці, у тым ліку з баярства, і захоўвалі пачуцьцё лучнасьці зь мясцовым насельніцтвам, краем, яго гісторыяй і культурай. Іх малой Бацькаўшчынай было месца нараджэньня ў Беларусі; сярэдняй або рэгіянальнай — Вялікае Княства Літоўскае і тое, што па ім засталося; а вялікай або ідэалягічнай Бацькаўшчынай — Рэч Паспалітая і ўспаміны пра яе. Па паразе паўстаньня 1863 году гэтыя людзі ўсё мацней канфліктавалі з агрэсіўнай расейскасьцю, шукалі падтрымкі ў польскасьці як у рэальнай сіле“. Паступова ранейшае традыцыйнае вызначэньне „ліцьвін“ (беларус) замянялася прызнаньнем: „я — паляк“»<ref>[[Юліюш Бардах|Бардах Ю.]] Пра краёўцаў, краёвасць і лакальны патрыятызм — некалі і сёння // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 58.</ref>}} і намагаліся стварыць другую унію Польшчы і Літвы (Беларусі). У 1907 годзе краёўцы стварылі [[Краёвая партыя Літвы і Русі|Краёвую партыю Літвы і Русі]], але ўжо ў 1908 годзе партыя зьнікла з палітычнай арэны. Зноў актывізавалася ў час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. З адраджэньнем [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] як незалежнай дзяржавы і адмовы ад канфэдэрацыйных плянаў краёвы рух амаль спыніў сваё існаваньне. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Аднак частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|[[Пагоня]] як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прычым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: "''…"па-літоўску" г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''"{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. === Міжваенны час === У [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польшчы]] краёўцы склалі суполку [[Віленскія кансэрватары|віленскіх кансэрватараў]] (таксама вядомых як крэсавыя або віленскія зубры) і намагаліся стварыць польска-беларускую фэдэрацыю. Яны выказваліся за дэцэнтралізацыю кіраваньня дзяржавай і разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня; за стымуляваньне эканамічнага разьвіцьця [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] і доступ беларусам на дзяржаўныя пасады, за падтрымку праваслаўнай царквы і ўвядзеньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў праваслаўнае набажэнства; прыхільна-нэўтральна ставіліся да фармаваньня беларускае нацыянальнае сьвядомасьці ў беларускамоўных сялянаў Польшчы. Уважалі сябе за нашчадкаў шляхты [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і носьбітаў ягоных традыцыяў. Але рух заняпаў з пачаткай [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]]. Падпісаньне ў ліпені 1920 году савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, выклікала пратэст з боку кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». А ў 1926 годзе былы прэм’ер-міністрар БНР [[Вацлаў Ластоўскі]] прадставіў у савецкім пасольстве ў [[Коўна|Коўне]] канцэпцыю, паводле якой летувісы ёсьць нашчадкамі гістарычных [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>«Давялося шмат і шмат працаваць…». З успамінаў беларускага акадэміка Стасіса Матулайціса (1866-1956) / Падрыхтоўка да друку В. Селяніса (Вільня) // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 140—141.</ref>, па чым ён перабраўся ў БССР. Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка і Вацлава Ластоўскага арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся [[Русіны (гістарычны этнонім)|Русінамі]]''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. === Паваенны час === Па [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|зьнішчэньні беларускай гістарыяграфіі ў часы сталінскага тэрору]] адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць Вацлава Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды Вацлава Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. === Незалежная Беларусь === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Пытаньне назваў == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны|Белая Русь|Беларусь|Летува}} [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — Літва, сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] === Гістарычная Літва і сучасная Летува === Адной з прыкметаў прыхільнасьці да ліцьвінства часам называюць разьмежаваньне назваў Літвы і [[Летува|Летувы]], якія пачалі атаясамлівацца ў розных мовах у XX ст. — за часамі [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавага зьнішчэньня беларускіх інтэлектуальных элітаў]]. Аднак на аб’ектыўную патрэбу тэрміналягічнага адрозьненьня гістарычнай Літвы і сучаснай Летувы зьвяртаюць увагу як беларускія гісторыкі і мовазнаўцы ([[Ян Станкевіч]]<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мінск)}}, 2003. С. 633—634.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 5.</ref>, [[Мікола Ермаловіч]]<ref>[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/ermalovich/Мікола_Ермаловіч._Успаміны,_творы,_фотаматэрыялы.html Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі: Зборнік дакументаў і матэрыялаў да 85-годдзя з дня нараджэння Міколы Ермаловіча. Успаміны, творы, фотаматэрыялы]. — {{Менск (Мн.)}}, 2007. — 360 с.</ref>, [[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref>[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Тэрміны «Літва» і «Летува» ў сучаснай беларускай гістарыяграфіі // [[Гістарычны Альманах]]. Том 9, 2004.</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10—12.</ref>, [[Генадзь Сагановіч]]<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>, [[Ніна Баршчэўская]]<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] Уплыў суседніх народаў на зьмену дзяржаўнага назову Беларусі ў ацэнцы беларускіх вучоных у дыяспары [http://kamunikat.org/7942.html 1—4], [http://kamunikat.org/7943.html 5—8] // Droga ku wzajemności. 50 lat białorutenistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Redakcja naukowa Mikołaj Timoszuk i Mikołaj Chaustowicz. (Acta Albaruthenica 6). — Warszawa, 2007. S. 50—66.</ref>, [[Эдвард Зайкоўскі]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [https://web.archive.org/web/20111119082534/http://arche.by/by/page/science/7463 Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>, [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>, [[Зьміцер Санько]]<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>), так і зусім не зьвязаныя зь беларускай нацыяй ([[Тымаці Снайдэр]]<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 50, 81.</ref>, [[Эндру Ўілсан]]{{зноска|Wilson|2012|Wilson|21–22}}, [[Норман Дэвіс]]<ref>[[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.</ref>). === Беларусь-Літва === Сярод прыхільнікаў разьмежаваньня назваў Літвы і Летувы пытаньне афіцыйнага вяртаньня назвы Літвы побач з назвай Беларусі ўспрымаецца неадназначна. У працах гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», [[Літва старажытная|Літва]] — гэта Беларусь (як і [[ліцьвіны]] — гэта [[беларусы]], а літоўская мова — [[беларуская мова]])<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] (1891—1976), які таксама ўжываў датычна Беларусі назву Літва (як і да беларусаў — назву ліцьвіны, а да беларускай мовы — назву літоўская мова<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>), пазьней папулярызаваў назвы Вялікалітва, вялікаліцьвіны, вялікалітоўская мова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. З улікам гістарычнай дзяржаўнай пераемнасьці Беларусі зь Вялікім Княства Літоўскім лідэр [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] вылучаў у 2005 годзе прапанову прыняць поўную назву краіны Вялікае Княства Літоўскае Беларусь з захаваньнем скарочанай назвы — Беларусь<ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Гэтую прапанову падтрымаў гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]], аднак гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] бачыць магчымасьць зьмены назвы дзяржавы толькі ў далёкай пэрспэктыве («''не раней, чым кожны беларус будзе ўсьведамляць, што ў гістарычнай рэтраспэктыве Літва — гэта тое самае, што Беларусь''»)<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref>. Тым часам беларускі гісторык права [[Таісія Доўнар]] зазначае, што «''менавіта ў зьвязку з гістарычнымі зьменамі назвы беларускага народа і цяпер часам узьнікае блытаніна датычна айчыннай гісторыі… магчыма, мелі рацыю навукоўцы, якія ў пачатку 90-х гадоў прапаноўвалі назваць нашу дзяржаву Вяліка-Літоўская Беларусь''»<ref>Доўнар Т. Асаблівасці і праблемы гісторыі дзяржавы і права Беларусі // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 4. Правазнаўства. № 2 (128), 2012. С. 33—38.</ref>. Існуюць таксама прыхільнікі тэрміновай зьмены назвы Беларусі на Літву, аргумэнтацыю якіх агучыў гісторык Ян Лялевіч. Ён мяркуе, што назва Літва «''легімітызуе нашую краіну ў мінуўшчыне, для сучаснасьці, дае легітымізацыю для нашай будучыні''», тым часам «''закладзенае дамінаваньне гістарычнага кантэксту Русі''» ў назьве Беларусі напраўду прыводзіць да дамінаваньня [[Расея|Расеі]] (праз афіцыйныя саманазвы [[Расейцы|расейцаў]] і [[Расейская мова|расейскай мовы]] — {{мова-ru|«русские»|скарочана}} і {{мова-ru|«русский язык»|скарочана}}, гвалтоўна ўведзеныя ў [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]] як «рускія» і «руская мова»). Адпаведна, на думку Яна Лялевіча, у назьве Беларусі крыецца «''праблема самаідэнтыфікацыі нашага народа''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. Гісторык Аляксандар Краўцэвіч, адзначаючы бясспрэчнасьць таго, што Літва і ліцьвіны ёсьць гістарычнымі назвамі Беларусі і беларусаў, што пераняцьце гэтых назваў Летувой і летувісамі было гістарычна не правамерным і што «''наш народ прыняў сучасную назву, вядома, пад прымусам Расеі''»<ref name="Kraucevic-2017"/>, выступае катэгарычна супраць зьмены назвы краіны і нацыі, бо «''назва „Беларусь“ напоўненая вялікім і магутным сэнсам, увайшла ў масавую сьвядомасьць, мае моцную ідэалёгія і магутны мастацка-літаратурны падмурак''». Адпаведна, «''прыдумваць праекты па адмове ад гэтай назвы і прыняцьцю іншай — гэта значыць аслабляць нацыю, якая называецца беларускай''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. == Поклічы == Гістарычныя і сучасныя поклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі: * «Жыве Літва!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.</ref>{{Заўвага|У разгорнутым выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць ліцьвіны!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»|скарочана}}<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>)}} — адпаведнік «[[Жыве Беларусь!]]» * «За Літву!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.</ref> == Дзеячы і суполкі, якія аддзяляюць ліцьвінаў ад беларусаў == 20 траўня 2000 году ў [[Наваградак|Наваградку]] адбылося падпісаньне [[Акт абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі|Акту абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі]]. На ўстаноўчым сходзе 2000 году яго арганізатары [[Віктар Нагнібяда]] і [[Андрэй Юцкевіч]] у якасьці мэты назвалі адасабленьне [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ў асобную дзяржаву або яе далучэньне да Польшчы, а таксама далучэньне да Расеі ўсёй астатняй Беларусі ([[Рыскі падзел]]). У 2005 годзе Нагнібяда і Юцкевіч стварылі па-расейску сайт «Літванія», які выдалілі ў 2009 годзе па ад’езьдзе ў Польшчу. У 2017 годзе журналіст газэты «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» Валер Руселік параўнаў расейскамоўны праект Літваніі зь іншым крамлёўскім сэпаратысцкім праектам «[[Вейшнорыя]]» ў кірунку [[гета]]ізацыі нерасейцаў. Таксама Руселік заўважыў, што расейская выведка выкарыстала для прыкрыцьця правакацыі шчырыя памкненьні людзей, дзеля азначэньня якіх выкарыстоўвала абразьліва-функцыянальны тэрмін {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карысны дурань|«карысныя ідыёты»|en|Useful idiot}}<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>. У верасьні 2015 году старшыня [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] заўважыў, што ў расейскай прапагандзе дзеля [[Дэзынфармацыя|дэзынфармацыі]] «''спрабуюць выкарыстаць некаторых беларускіх маргіналаў, што па-юнацку мараць пра адраджэньне Вялікай Літвы''». Ён адзначыў, што расейскі [[тролінг]] «''замешаны на [[Беларусафобія|нянавісьці да Беларусі]]''». У сваім тлумачэньні Пазьняк згадаў: «''Адзін з прыёмаў цяперашняй рускай фашыстоўскай прапаганды і [[Інфармацыйная вайна|дэзінфармацыйнай вайны]] — унесьці „замутненьне“ ў сьвядомасьць самаідэнтыфікацыі на ніжэйшых, менш адукаванах пластах грамадзтва ў Беларусі і ва Ўкраіне і стварыць тут часовыя сацыяльныя апоры для акупацыі і [[Гібрыдная вайна|гібрыднай вайны]]. Любая нагода, любая ідэя, нават самая абсурдная становіцца прыдатнай для рускай дэзінфармацыі, калі яна накіравана на падважваньне і раскол беларускай і ўкраінскай [[Этнічная самасьвядомасьць|нацыянальнай ідэнтычнасьці]]''». Урэшце Зянон Пазьняк падкрэсьліў: «''Адмоўнасьць нашых „разумных дурняў“ у тым, што яны… клянуць беларусаў і ўсё беларускае, … думка не пра кансалідацыю, не пра разьвіцьцё Беларусі, а пра развал. Для Масквы такія думкі прыдатныя ў любым выглядзе''»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref>. У 2017 годзе гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвярнуў увагу на тое, што Расея з аднаго боку атакуе тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, а зь іншага — падтрымлівае тыя «ліцьвінскія» праекты, дзе сьцьвярджаецца, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой. Як прыклад такога дзеяча Аляксандар Краўцэвіч прыводзіць [[Аляксей Дзерман|Аляксея Дзермана (Дзерманта)]]<ref name="Kraucevic-2017"/>. Неўзабаве, у час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] Дзермант стаў адным з галоўных ідэолягаў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]. == Рэакцыя Летувы == Часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў «ліцьвінізму» два артыкулы, разьмешчаныя ў самым пачатку першага і другога нумароў 2020 году (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму» які «''супрацоўнічаў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.</ref>, прафэсара-паліглёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858), выхадца зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнца [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], якую тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі<ref>Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/</ref>. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Эдвард Пузына||be|Юзаф Эдвард Пузына}} (1878—1949) ды іншыя<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.</ref>. Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]] (раней, у 2017 годзе аналягічнае азначэньне Восіпу Сянкоўскаму і Ігнату Кулакоўскаму даў у сваёй публікацыі прапагандыст [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк]]{{Заўвага|«''Акрамя русінацэнтрычнай канцэпцыі гісторыі ВКЛ менавіта ў гэты ж час узьнікаюць і больш радыкальныя варыянты прачытаньня гісторыі Літвы — як гісторыі ўсходнеславянскай дзяржавы, дзяржавы Русі Літоўскай, у якой балтыйская Літва нібыта адыгрывала другасную, падначаленую ролю, альбо ўвогуле ніякай ролі ў якасьці гістарычнага суб’екту не мела. На сёньняшні дзень ведаем двух такіх аўтараў, якія найбольш істотна паўплывалі на фармаваньне падобных поглядаў… — Ігнат Кулакоўскі і Восіп Сянкоўскі. <…> Балты, аказвацца, ня гралі аніякага значэньня ў гісторыі гэтай дзяржавы, уласна літоўцаў трэба зваць „летувісамі“ піша наш аўтар [Восіп Сянкоўскі], каб адрозьніваць ад сапраўднай славянскай Літвы-Русі. І сталіца дзяржавы Вільня, і дзяржаўная мова — то ўсё гістарычная спадчына Русі Літоўскай, а ня балтаў-летувісаў''»}}<ref>Марзалюк І. Ля вытокаў нацыянальнай тоеснасці. Гістарычны наратыў і яго ўплыў на нацыянальную свядомасць у Беларусі канца XVIII—XIX стст. // 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г. / рэдкал. : А. Д. Кароль (старш.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Выд. цэнтр БДУ, 2017. С. 26—28.</ref>). Разам з тым, імя Восіпа Сянкоўскага мае повязь з крытыкай штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва Расейскай імпэрыі (што летувіскі аўтар, аднак, ня згадвае), названую пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — насельнікамі этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота]]». Адпаведная крытычная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся Вопісам Сянкоўскім разам з энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}, выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў{{Заўвага|Тым часам [[генэтыка]] сьцьвярджае блізкасьць між летувісамі і фінска-вугорскімі народамі: «''хоць балты (латышы і летувісы), у адрозьненьне ад нас, фіна-вуграў, гавораць на індаэўрапейскіх мовах, яны паказваюць той жа набор храмасомаў прыкладна з той жа частасьцю, як і фіны, карэлы, эстонцы, [[Саамы|саамы]] ды іншыя фінска-вугорскія групы <…> Адразу за польскай граніцай… ёсьць дзіўная генэтычная мяжа, нягледзячы на тое, што гэтыя дзьве нацыі суседзі… Той жа самы парадокс назіраецца на паўднёвым усходзе: балты і беларусы маюць паміж сабой аналягічную генэтычную сьцяну, і частасьць мутацыі Y-храмасомы ў Беларусі вельмі нізкая''» ({{мова-en|«Although the Balts (the Latvians and Lithuanians) each speak an Indo-European language, unlike us Finno-Ugrians, they exhibit this chromosome pattern roughly as often as do the Finns, the Karelians, the Estonians, the Sámi, and other Finno-Ugrian group. <…> Just across the border in Poland, however, it disappears abruptly. There's a very striking genetic frontier there… The same paradox exists to the south-east: the Balts and the Belarusians have a similar genetic wall between them, and the frequency of the Y chromosome mutation in Belarus is very low»|скарочана}})<ref>Rislakki J. [https://forum.skalman.nu/viewtopic.php?t=20080&start=150 The Finno-Ugric connection, genetics-wise, could be bigger than imagined] ([https://terijoki.spb.ru/history/templ.php?page=willems&lang=en расейскі пераклад артыкула]) // {{Артыкул у іншым разьдзеле|Helsingin Sanomat||en|Helsingin Sanomat}}. 24.01.2001.</ref>}}, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Тым часам у ліпені 2022 году ў вёсцы на поўнач ад [[Ліда|Ліды]] знайшлі калекцыю срэбраных прадметаў, пакрытых пазалотай, якую, з усяго відаць, пакінулі па сабе готы: вайсковыя трафэі, вырабленыя на тэрыторыі позьняй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] ў ІІ—IV стагодзьдзях нашай эры. Апроч таго, у Беларусі і на [[Падляшша|Падляшшы]] знаходзяць гоцкія мячы<ref>Алесь Кіркевіч, [https://budzma.org/news/unikalny-skarb-chaso-starazhytnykh.html Унікальны скарб часоў старажытных готаў знойдзены на Лідчыне. Што пра яго вядома?], [[Budzma.org]], 19 ліпеня 2022 г.</ref>}} і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.</ref>. У сваім другім артыкуле аўтар разьвівае тэорыю «балтыйскай (летувіскай) [[рэканкіста|рэканкісты]]», сьцьвярджаючы, што валадары-«летувісы» ўвесь час пашыралі Вялікае Княства Літоўскае на былыя балтыйскія землі. Сярод іншага, адзначаецца бясспрэчнасьць таго, што вялікія князі літоўскія размаўлялі па-летувіску, прытым у якасьці пацьверджаньня гэтага гаворыцца, што «''[[Ягайла]], стаўшы каралём Польшчы, не хацеў, каб яго разумелі дваране, таму гаварыў па-летувіску з сваім стрыечным братам [[Вітаўт]]ам''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas II: Baltarusija — ideologinės kovos laukas // Karys. Nr. 2, 2020. P. 6.</ref> (напраўду захавалася толькі адна згадка пра падобную размову «па-літоўску» — без удакладненьня, [[Ліцьвіны#Літоўская мова|што за мова разумелася тут пад «літоўскай»]], і не пры двары караля польскага, а на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году, калі побач з братамі былі толькі [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>{{Заўвага|Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове. Апроч таго, крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107, 115.</ref>}}). 8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]<ref>{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Ліга Манархічная Вялікага Княства Літоўскага]] * [[LITWA: hłos monarchisty]] * [[Міжмор’е]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. — 460 с. {{ISBN|978-985-7164-11-0}}. * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Янковіч А. [http://palityka.org/pdf/06/0602.pdf Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя] // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11—18. * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == * [[Дзяніс Марціновіч]], [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * Алесь Кіркевіч, [https://belsat.eu/opinions/litsviny-patryyoty-sekta-abo-agenty-fsb/ «Ліцвіны»: патрыёты, секта або агенты ФСБ?], [[Белсат]], 19 студзеня 2017 г. * Алесь Кіркевіч, [https://novychas.online/kultura/jaszcze-ne-pozna-vjarnuc-kraine-sapraudnae-imja «Яшчэ не позна вярнуць краіне сапраўднае імя — Літва»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 29 студзеня 2017 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [https://nicolaev.livejournal.com/964176.html Пра літвінізм] * [https://www.facebook.com/groups/1560143570916561/ Суполка «Дрэва Літвінскае»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/361555473939008/ Суполка «Літвіны-беларусы»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/zyvielitva Суполка «Litva. Літвіны. Гісторыя і этналогія»], [[Facebook]] [[Катэгорыя:Ліцьвінства]] j2izl0v1k8caj05hpbvd3yia69lcch2 2332908 2332907 2022-08-16T22:20:19Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Рэакцыя Летувы */ а. wikitext text/x-wiki '''Ліцьві́нства''', '''ліцьвіні́зм''' (таксама '''літві́нства''', '''літвіні́зм''') — шырокая гістарыяграфічная, культурная і грамадзка-палітычная плынь, якая грунтуе гісторыю [[Беларусь|Беларусі]] на спадчыне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і акцэнтуе беспасярэднюю повязь паміж гістарычнымі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] і сучаснымі [[Беларусы|беларусамі]]. Складовая частка [[Беларускі нацыяналізм|беларускага нацыяналізму]], таксама можа разглядацца як рэгіянальная самаідэнтыфікацыя або як этап у разьвіцьці беларускага народа і Беларусі<ref name="BielaruskiPartyzan-2017">[https://belaruspartisan.by/politic/368099/ Литвины vs белорусы: поиск своего места в истории или глупые разборки?], [[Беларускі партызан]], 19 студзеня 2017 г.</ref>. Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Як падкрэсьлівае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой [[Літва]] атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Літва}} Існуе некалькі тэорыяў паходжаньня гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]]: «заходнеславянская» — ад племяннога зьвязу [[Люцічы|люцічаў]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}</ref>, [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}</ref> ды іншыя), блізкая да яе з улікам шэрагу яўна [[Германскія мовы|ўсходнегерманскіх]] імёнаў і тапонімаў люцічаў «усходнегерманская» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.</ref>), а таксама «балтыйска-славянскага [[сымбіёз]]у» з паступовай мірнай і ахвотнай [[Славянскія мовы|славянізацыяй]] мясцовага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] насельніцтва ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}</ref>, Уладзімер Арлоў<ref name="Arlou-2012"/> ды іншыя). [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «Літоўскай або Белай Русі», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] У XIV—XVII ст. назва «ліцьвіны» тэрытарыяльна ахоплівала амаль усе землі [[Беларусь|Беларусі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 94.</ref>. У XVI ст. літвой (ліцьвінамі) стабільна вызначалі сябе баяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>Янковіч А. Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11.</ref>. Умацаваньне гэтай формы самасьвядомасьці адбылося па аб’яднаньні Вялікага Княства Літоўскага з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]] у [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]], якая разглядалася як аб’яднаньне «двух народаў» ([[Палякі|палякаў]] і ліцьвінаў). Па ўтварэньні Рэчы Паспалітай магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага доўгі час падкрэсьлівалі, што яны менавіта ліцьвіны, чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У XVI—XVII стагодзьдзях назва ліцьвіны стала найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народа і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі|Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Краёўцы}} [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў Вялікага Княства Літоўскага (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Узьнікненьне ліцьвінства як культурнай плыні прымяркоўваюць да першай паловы ХІХ стагодзьдзя, калі ў межах гэтай традыцыі адбывалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускае культурнае назапашваньне]]. Тагачаснае ліцьвінства грунтавалася на гістарычных і культурных традыцыях Вялікага Княства Літоўскага, выяўлялася ў цікавасьці да народнай культуры, на ўсьведамленьні этнакультурнай адметнасьці як ад [[Расейцы|расейцаў]], так і ад [[Палякі|палякаў]]. Дзеячы ліцьвінства былі патрыётамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], хоць і адрозьніваліся высокай ступеньню аўтаномнасьці. Паводле сваёй канфэсійнай прыналежнасьці большасьць прыхільнікаў гэтай традыцыі былі вернікамі-[[каталіцтва|каталікамі]], а паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]] належалі да шляхты<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. С. 60—61.</ref>. У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя сфармавалася суполка [[Краёўцы|краёўцаў]], якія вызначалі сябе формулай «ліцьвін паводле паходжаньня, паляк паводле нацыянальнасьці»{{Заўвага|Як зазначае польскі гісторык [[Юліюш Бардах]], «''„Так, напрыклад [[Рышард Радзік]] канстатаваў: Шляхецкія эліты Беларусі <…>, тыповае асяродзьдзе беларуска-польскага памежжа, [а менавіта] gente Lithuani (Rutheni), natione Poloni, былі людзьмі, якія паходзілі часьцей за ўсё зь беларускай грамадзкасьці, у тым ліку з баярства, і захоўвалі пачуцьцё лучнасьці зь мясцовым насельніцтвам, краем, яго гісторыяй і культурай. Іх малой Бацькаўшчынай было месца нараджэньня ў Беларусі; сярэдняй або рэгіянальнай — Вялікае Княства Літоўскае і тое, што па ім засталося; а вялікай або ідэалягічнай Бацькаўшчынай — Рэч Паспалітая і ўспаміны пра яе. Па паразе паўстаньня 1863 году гэтыя людзі ўсё мацней канфліктавалі з агрэсіўнай расейскасьцю, шукалі падтрымкі ў польскасьці як у рэальнай сіле“. Паступова ранейшае традыцыйнае вызначэньне „ліцьвін“ (беларус) замянялася прызнаньнем: „я — паляк“»<ref>[[Юліюш Бардах|Бардах Ю.]] Пра краёўцаў, краёвасць і лакальны патрыятызм — некалі і сёння // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 58.</ref>}} і намагаліся стварыць другую унію Польшчы і Літвы (Беларусі). У 1907 годзе краёўцы стварылі [[Краёвая партыя Літвы і Русі|Краёвую партыю Літвы і Русі]], але ўжо ў 1908 годзе партыя зьнікла з палітычнай арэны. Зноў актывізавалася ў час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. З адраджэньнем [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] як незалежнай дзяржавы і адмовы ад канфэдэрацыйных плянаў краёвы рух амаль спыніў сваё існаваньне. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Аднак частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|[[Пагоня]] як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прычым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: "''…"па-літоўску" г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''"{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. === Міжваенны час === У [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польшчы]] краёўцы склалі суполку [[Віленскія кансэрватары|віленскіх кансэрватараў]] (таксама вядомых як крэсавыя або віленскія зубры) і намагаліся стварыць польска-беларускую фэдэрацыю. Яны выказваліся за дэцэнтралізацыю кіраваньня дзяржавай і разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня; за стымуляваньне эканамічнага разьвіцьця [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] і доступ беларусам на дзяржаўныя пасады, за падтрымку праваслаўнай царквы і ўвядзеньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў праваслаўнае набажэнства; прыхільна-нэўтральна ставіліся да фармаваньня беларускае нацыянальнае сьвядомасьці ў беларускамоўных сялянаў Польшчы. Уважалі сябе за нашчадкаў шляхты [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і носьбітаў ягоных традыцыяў. Але рух заняпаў з пачаткай [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]]. Падпісаньне ў ліпені 1920 году савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, выклікала пратэст з боку кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». А ў 1926 годзе былы прэм’ер-міністрар БНР [[Вацлаў Ластоўскі]] прадставіў у савецкім пасольстве ў [[Коўна|Коўне]] канцэпцыю, паводле якой летувісы ёсьць нашчадкамі гістарычных [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>«Давялося шмат і шмат працаваць…». З успамінаў беларускага акадэміка Стасіса Матулайціса (1866-1956) / Падрыхтоўка да друку В. Селяніса (Вільня) // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 140—141.</ref>, па чым ён перабраўся ў БССР. Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка і Вацлава Ластоўскага арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся [[Русіны (гістарычны этнонім)|Русінамі]]''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. === Паваенны час === Па [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|зьнішчэньні беларускай гістарыяграфіі ў часы сталінскага тэрору]] адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць Вацлава Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды Вацлава Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. === Незалежная Беларусь === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Пытаньне назваў == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны|Белая Русь|Беларусь|Летува}} [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — Літва, сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] === Гістарычная Літва і сучасная Летува === Адной з прыкметаў прыхільнасьці да ліцьвінства часам называюць разьмежаваньне назваў Літвы і [[Летува|Летувы]], якія пачалі атаясамлівацца ў розных мовах у XX ст. — за часамі [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавага зьнішчэньня беларускіх інтэлектуальных элітаў]]. Аднак на аб’ектыўную патрэбу тэрміналягічнага адрозьненьня гістарычнай Літвы і сучаснай Летувы зьвяртаюць увагу як беларускія гісторыкі і мовазнаўцы ([[Ян Станкевіч]]<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мінск)}}, 2003. С. 633—634.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 5.</ref>, [[Мікола Ермаловіч]]<ref>[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/ermalovich/Мікола_Ермаловіч._Успаміны,_творы,_фотаматэрыялы.html Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі: Зборнік дакументаў і матэрыялаў да 85-годдзя з дня нараджэння Міколы Ермаловіча. Успаміны, творы, фотаматэрыялы]. — {{Менск (Мн.)}}, 2007. — 360 с.</ref>, [[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref>[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Тэрміны «Літва» і «Летува» ў сучаснай беларускай гістарыяграфіі // [[Гістарычны Альманах]]. Том 9, 2004.</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10—12.</ref>, [[Генадзь Сагановіч]]<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>, [[Ніна Баршчэўская]]<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] Уплыў суседніх народаў на зьмену дзяржаўнага назову Беларусі ў ацэнцы беларускіх вучоных у дыяспары [http://kamunikat.org/7942.html 1—4], [http://kamunikat.org/7943.html 5—8] // Droga ku wzajemności. 50 lat białorutenistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Redakcja naukowa Mikołaj Timoszuk i Mikołaj Chaustowicz. (Acta Albaruthenica 6). — Warszawa, 2007. S. 50—66.</ref>, [[Эдвард Зайкоўскі]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [https://web.archive.org/web/20111119082534/http://arche.by/by/page/science/7463 Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>, [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>, [[Зьміцер Санько]]<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>), так і зусім не зьвязаныя зь беларускай нацыяй ([[Тымаці Снайдэр]]<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 50, 81.</ref>, [[Эндру Ўілсан]]{{зноска|Wilson|2012|Wilson|21–22}}, [[Норман Дэвіс]]<ref>[[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.</ref>). === Беларусь-Літва === Сярод прыхільнікаў разьмежаваньня назваў Літвы і Летувы пытаньне афіцыйнага вяртаньня назвы Літвы побач з назвай Беларусі ўспрымаецца неадназначна. У працах гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», [[Літва старажытная|Літва]] — гэта Беларусь (як і [[ліцьвіны]] — гэта [[беларусы]], а літоўская мова — [[беларуская мова]])<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] (1891—1976), які таксама ўжываў датычна Беларусі назву Літва (як і да беларусаў — назву ліцьвіны, а да беларускай мовы — назву літоўская мова<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>), пазьней папулярызаваў назвы Вялікалітва, вялікаліцьвіны, вялікалітоўская мова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. З улікам гістарычнай дзяржаўнай пераемнасьці Беларусі зь Вялікім Княства Літоўскім лідэр [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] вылучаў у 2005 годзе прапанову прыняць поўную назву краіны Вялікае Княства Літоўскае Беларусь з захаваньнем скарочанай назвы — Беларусь<ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Гэтую прапанову падтрымаў гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]], аднак гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] бачыць магчымасьць зьмены назвы дзяржавы толькі ў далёкай пэрспэктыве («''не раней, чым кожны беларус будзе ўсьведамляць, што ў гістарычнай рэтраспэктыве Літва — гэта тое самае, што Беларусь''»)<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref>. Тым часам беларускі гісторык права [[Таісія Доўнар]] зазначае, што «''менавіта ў зьвязку з гістарычнымі зьменамі назвы беларускага народа і цяпер часам узьнікае блытаніна датычна айчыннай гісторыі… магчыма, мелі рацыю навукоўцы, якія ў пачатку 90-х гадоў прапаноўвалі назваць нашу дзяржаву Вяліка-Літоўская Беларусь''»<ref>Доўнар Т. Асаблівасці і праблемы гісторыі дзяржавы і права Беларусі // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 4. Правазнаўства. № 2 (128), 2012. С. 33—38.</ref>. Існуюць таксама прыхільнікі тэрміновай зьмены назвы Беларусі на Літву, аргумэнтацыю якіх агучыў гісторык Ян Лялевіч. Ён мяркуе, што назва Літва «''легімітызуе нашую краіну ў мінуўшчыне, для сучаснасьці, дае легітымізацыю для нашай будучыні''», тым часам «''закладзенае дамінаваньне гістарычнага кантэксту Русі''» ў назьве Беларусі напраўду прыводзіць да дамінаваньня [[Расея|Расеі]] (праз афіцыйныя саманазвы [[Расейцы|расейцаў]] і [[Расейская мова|расейскай мовы]] — {{мова-ru|«русские»|скарочана}} і {{мова-ru|«русский язык»|скарочана}}, гвалтоўна ўведзеныя ў [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]] як «рускія» і «руская мова»). Адпаведна, на думку Яна Лялевіча, у назьве Беларусі крыецца «''праблема самаідэнтыфікацыі нашага народа''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. Гісторык Аляксандар Краўцэвіч, адзначаючы бясспрэчнасьць таго, што Літва і ліцьвіны ёсьць гістарычнымі назвамі Беларусі і беларусаў, што пераняцьце гэтых назваў Летувой і летувісамі было гістарычна не правамерным і што «''наш народ прыняў сучасную назву, вядома, пад прымусам Расеі''»<ref name="Kraucevic-2017"/>, выступае катэгарычна супраць зьмены назвы краіны і нацыі, бо «''назва „Беларусь“ напоўненая вялікім і магутным сэнсам, увайшла ў масавую сьвядомасьць, мае моцную ідэалёгія і магутны мастацка-літаратурны падмурак''». Адпаведна, «''прыдумваць праекты па адмове ад гэтай назвы і прыняцьцю іншай — гэта значыць аслабляць нацыю, якая называецца беларускай''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. == Поклічы == Гістарычныя і сучасныя поклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі: * «Жыве Літва!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.</ref>{{Заўвага|У разгорнутым выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць ліцьвіны!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»|скарочана}}<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>)}} — адпаведнік «[[Жыве Беларусь!]]» * «За Літву!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.</ref> == Дзеячы і суполкі, якія аддзяляюць ліцьвінаў ад беларусаў == 20 траўня 2000 году ў [[Наваградак|Наваградку]] адбылося падпісаньне [[Акт абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі|Акту абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі]]. На ўстаноўчым сходзе 2000 году яго арганізатары [[Віктар Нагнібяда]] і [[Андрэй Юцкевіч]] у якасьці мэты назвалі адасабленьне [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ў асобную дзяржаву або яе далучэньне да Польшчы, а таксама далучэньне да Расеі ўсёй астатняй Беларусі ([[Рыскі падзел]]). У 2005 годзе Нагнібяда і Юцкевіч стварылі па-расейску сайт «Літванія», які выдалілі ў 2009 годзе па ад’езьдзе ў Польшчу. У 2017 годзе журналіст газэты «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» Валер Руселік параўнаў расейскамоўны праект Літваніі зь іншым крамлёўскім сэпаратысцкім праектам «[[Вейшнорыя]]» ў кірунку [[гета]]ізацыі нерасейцаў. Таксама Руселік заўважыў, што расейская выведка выкарыстала для прыкрыцьця правакацыі шчырыя памкненьні людзей, дзеля азначэньня якіх выкарыстоўвала абразьліва-функцыянальны тэрмін {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карысны дурань|«карысныя ідыёты»|en|Useful idiot}}<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>. У верасьні 2015 году старшыня [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] заўважыў, што ў расейскай прапагандзе дзеля [[Дэзынфармацыя|дэзынфармацыі]] «''спрабуюць выкарыстаць некаторых беларускіх маргіналаў, што па-юнацку мараць пра адраджэньне Вялікай Літвы''». Ён адзначыў, што расейскі [[тролінг]] «''замешаны на [[Беларусафобія|нянавісьці да Беларусі]]''». У сваім тлумачэньні Пазьняк згадаў: «''Адзін з прыёмаў цяперашняй рускай фашыстоўскай прапаганды і [[Інфармацыйная вайна|дэзінфармацыйнай вайны]] — унесьці „замутненьне“ ў сьвядомасьць самаідэнтыфікацыі на ніжэйшых, менш адукаванах пластах грамадзтва ў Беларусі і ва Ўкраіне і стварыць тут часовыя сацыяльныя апоры для акупацыі і [[Гібрыдная вайна|гібрыднай вайны]]. Любая нагода, любая ідэя, нават самая абсурдная становіцца прыдатнай для рускай дэзінфармацыі, калі яна накіравана на падважваньне і раскол беларускай і ўкраінскай [[Этнічная самасьвядомасьць|нацыянальнай ідэнтычнасьці]]''». Урэшце Зянон Пазьняк падкрэсьліў: «''Адмоўнасьць нашых „разумных дурняў“ у тым, што яны… клянуць беларусаў і ўсё беларускае, … думка не пра кансалідацыю, не пра разьвіцьцё Беларусі, а пра развал. Для Масквы такія думкі прыдатныя ў любым выглядзе''»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref>. У 2017 годзе гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвярнуў увагу на тое, што Расея з аднаго боку атакуе тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, а зь іншага — падтрымлівае тыя «ліцьвінскія» праекты, дзе сьцьвярджаецца, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой. Як прыклад такога дзеяча Аляксандар Краўцэвіч прыводзіць [[Аляксей Дзерман|Аляксея Дзермана (Дзерманта)]]<ref name="Kraucevic-2017"/>. Неўзабаве, у час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] Дзермант стаў адным з галоўных ідэолягаў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]. == Рэакцыя Летувы == Часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў «ліцьвінізму» два артыкулы, разьмешчаныя ў самым пачатку першага і другога нумароў 2020 году (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму» які «''супрацоўнічаў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.</ref>, прафэсара-паліглёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858), выхадца зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнца [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], якую тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі<ref>Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/</ref>. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Эдвард Пузына||be|Юзаф Эдвард Пузына}} (1878—1949) ды іншыя<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.</ref>. Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]] (раней, у 2017 годзе аналягічнае азначэньне Восіпу Сянкоўскаму і Ігнату Кулакоўскаму даў у сваёй публікацыі прапагандыст [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк]]{{Заўвага|«''Акрамя русінацэнтрычнай канцэпцыі гісторыі ВКЛ менавіта ў гэты ж час узьнікаюць і больш радыкальныя варыянты прачытаньня гісторыі Літвы — як гісторыі ўсходнеславянскай дзяржавы, дзяржавы Русі Літоўскай, у якой балтыйская Літва нібыта адыгрывала другасную, падначаленую ролю, альбо ўвогуле ніякай ролі ў якасьці гістарычнага суб’екту ня мела. На сёньняшні дзень ведаем двух такіх аўтараў, якія найбольш істотна паўплывалі на фармаваньне падобных поглядаў… — Ігнат Кулакоўскі і Восіп Сянкоўскі. <…> Балты, аказвацца, ня гралі аніякага значэньня ў гісторыі гэтай дзяржавы, уласна літоўцаў трэба зваць „летувісамі“ піша наш аўтар [Восіп Сянкоўскі], каб адрозьніваць ад сапраўднай славянскай Літвы-Русі. І сталіца дзяржавы Вільня, і дзяржаўная мова — то ўсё гістарычная спадчына Русі Літоўскай, а ня балтаў-летувісаў''»}}<ref>Марзалюк І. Ля вытокаў нацыянальнай тоеснасці. Гістарычны наратыў і яго ўплыў на нацыянальную свядомасць у Беларусі канца XVIII—XIX стст. // 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г. / рэдкал. : А. Д. Кароль (старш.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Выд. цэнтр БДУ, 2017. С. 26—28.</ref>). Разам з тым, імя Восіпа Сянкоўскага мае повязь з крытыкай штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва Расейскай імпэрыі (што летувіскі аўтар, аднак, ня згадвае), названую пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — насельнікамі этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота]]». Адпаведная крытычная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся Вопісам Сянкоўскім разам з энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}, выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў{{Заўвага|Тым часам [[генэтыка]] сьцьвярджае блізкасьць між летувісамі і фінска-вугорскімі народамі: «''хоць балты (латышы і летувісы), у адрозьненьне ад нас, фіна-вуграў, гавораць на індаэўрапейскіх мовах, яны паказваюць той жа набор храмасомаў прыкладна з той жа частасьцю, як і фіны, карэлы, эстонцы, [[Саамы|саамы]] ды іншыя фінска-вугорскія групы <…> Адразу за польскай граніцай… ёсьць дзіўная генэтычная мяжа, нягледзячы на тое, што гэтыя дзьве нацыі суседзі… Той жа самы парадокс назіраецца на паўднёвым усходзе: балты і беларусы маюць паміж сабой аналягічную генэтычную сьцяну, і частасьць мутацыі Y-храмасомы ў Беларусі вельмі нізкая''» ({{мова-en|«Although the Balts (the Latvians and Lithuanians) each speak an Indo-European language, unlike us Finno-Ugrians, they exhibit this chromosome pattern roughly as often as do the Finns, the Karelians, the Estonians, the Sámi, and other Finno-Ugrian group. <…> Just across the border in Poland, however, it disappears abruptly. There's a very striking genetic frontier there… The same paradox exists to the south-east: the Balts and the Belarusians have a similar genetic wall between them, and the frequency of the Y chromosome mutation in Belarus is very low»|скарочана}})<ref>Rislakki J. [https://forum.skalman.nu/viewtopic.php?t=20080&start=150 The Finno-Ugric connection, genetics-wise, could be bigger than imagined] ([https://terijoki.spb.ru/history/templ.php?page=willems&lang=en расейскі пераклад артыкула]) // {{Артыкул у іншым разьдзеле|Helsingin Sanomat||en|Helsingin Sanomat}}. 24.01.2001.</ref>}}, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Тым часам у ліпені 2022 году ў вёсцы на поўнач ад [[Ліда|Ліды]] знайшлі калекцыю срэбраных прадметаў, пакрытых пазалотай, якую, з усяго відаць, пакінулі па сабе готы: вайсковыя трафэі, вырабленыя на тэрыторыі позьняй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] ў ІІ—IV стагодзьдзях нашай эры. Апроч таго, у Беларусі і на [[Падляшша|Падляшшы]] знаходзяць гоцкія мячы<ref>Алесь Кіркевіч, [https://budzma.org/news/unikalny-skarb-chaso-starazhytnykh.html Унікальны скарб часоў старажытных готаў знойдзены на Лідчыне. Што пра яго вядома?], [[Budzma.org]], 19 ліпеня 2022 г.</ref>}} і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.</ref>. У сваім другім артыкуле аўтар разьвівае тэорыю «балтыйскай (летувіскай) [[рэканкіста|рэканкісты]]», сьцьвярджаючы, што валадары-«летувісы» ўвесь час пашыралі Вялікае Княства Літоўскае на былыя балтыйскія землі. Сярод іншага, адзначаецца бясспрэчнасьць таго, што вялікія князі літоўскія размаўлялі па-летувіску, прытым у якасьці пацьверджаньня гэтага гаворыцца, што «''[[Ягайла]], стаўшы каралём Польшчы, не хацеў, каб яго разумелі дваране, таму гаварыў па-летувіску з сваім стрыечным братам [[Вітаўт]]ам''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas II: Baltarusija — ideologinės kovos laukas // Karys. Nr. 2, 2020. P. 6.</ref> (напраўду захавалася толькі адна згадка пра падобную размову «па-літоўску» — без удакладненьня, [[Ліцьвіны#Літоўская мова|што за мова разумелася тут пад «літоўскай»]], і не пры двары караля польскага, а на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году, калі побач з братамі былі толькі [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>{{Заўвага|Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове. Апроч таго, крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107, 115.</ref>}}). 8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]<ref>{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Ліга Манархічная Вялікага Княства Літоўскага]] * [[LITWA: hłos monarchisty]] * [[Міжмор’е]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. — 460 с. {{ISBN|978-985-7164-11-0}}. * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Янковіч А. [http://palityka.org/pdf/06/0602.pdf Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя] // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11—18. * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == * [[Дзяніс Марціновіч]], [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * Алесь Кіркевіч, [https://belsat.eu/opinions/litsviny-patryyoty-sekta-abo-agenty-fsb/ «Ліцвіны»: патрыёты, секта або агенты ФСБ?], [[Белсат]], 19 студзеня 2017 г. * Алесь Кіркевіч, [https://novychas.online/kultura/jaszcze-ne-pozna-vjarnuc-kraine-sapraudnae-imja «Яшчэ не позна вярнуць краіне сапраўднае імя — Літва»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 29 студзеня 2017 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [https://nicolaev.livejournal.com/964176.html Пра літвінізм] * [https://www.facebook.com/groups/1560143570916561/ Суполка «Дрэва Літвінскае»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/361555473939008/ Суполка «Літвіны-беларусы»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/zyvielitva Суполка «Litva. Літвіны. Гісторыя і этналогія»], [[Facebook]] [[Катэгорыя:Ліцьвінства]] mpzbi0bcicd47ounwdh1i8an6hri82t 2332920 2332908 2022-08-16T22:45:37Z Kazimier Lachnovič 1079 /* Рэакцыя Летувы */ п. wikitext text/x-wiki '''Ліцьві́нства''', '''ліцьвіні́зм''' (таксама '''літві́нства''', '''літвіні́зм''') — шырокая гістарыяграфічная, культурная і грамадзка-палітычная плынь, якая грунтуе гісторыю [[Беларусь|Беларусі]] на спадчыне [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і акцэнтуе беспасярэднюю повязь паміж гістарычнымі [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]] і сучаснымі [[Беларусы|беларусамі]]. Складовая частка [[Беларускі нацыяналізм|беларускага нацыяналізму]], таксама можа разглядацца як рэгіянальная самаідэнтыфікацыя або як этап у разьвіцьці беларускага народа і Беларусі<ref name="BielaruskiPartyzan-2017">[https://belaruspartisan.by/politic/368099/ Литвины vs белорусы: поиск своего места в истории или глупые разборки?], [[Беларускі партызан]], 19 студзеня 2017 г.</ref>. Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Як падкрэсьлівае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Гісторыя == [[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой [[Літва]] атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]] === Вялікае Княства Літоўскае === {{Асноўны артыкул|Ліцьвіны|Літва}} Існуе некалькі тэорыяў паходжаньня гістарычных [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]]: «заходнеславянская» — ад племяннога зьвязу [[Люцічы|люцічаў]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}</ref>, [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}</ref> ды іншыя), блізкая да яе з улікам шэрагу яўна [[Германскія мовы|ўсходнегерманскіх]] імёнаў і тапонімаў люцічаў «усходнегерманская» (Алёхна Дайліда<ref>Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.</ref>), а таксама «балтыйска-славянскага [[сымбіёз]]у» з паступовай мірнай і ахвотнай [[Славянскія мовы|славянізацыяй]] мясцовага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага]] насельніцтва ([[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}</ref>, Уладзімер Арлоў<ref name="Arlou-2012"/> ды іншыя). [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «Літоўскай або Белай Русі», тым часам Жамойць падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] У XIV—XVII ст. назва «ліцьвіны» тэрытарыяльна ахоплівала амаль усе землі [[Беларусь|Беларусі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 94.</ref>. У XVI ст. літвой (ліцьвінамі) стабільна вызначалі сябе баяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>Янковіч А. Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11.</ref>. Умацаваньне гэтай формы самасьвядомасьці адбылося па аб’яднаньні Вялікага Княства Літоўскага з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўствам Польскім]] у [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]], якая разглядалася як аб’яднаньне «двух народаў» ([[Палякі|палякаў]] і ліцьвінаў). Па ўтварэньні Рэчы Паспалітай магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага доўгі час падкрэсьлівалі, што яны менавіта ліцьвіны, чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. У XVI—XVII стагодзьдзях назва ліцьвіны стала найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народа і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнай кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Русіфікацыя Беларусі|Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Краёўцы}} [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў Вялікага Княства Літоўскага (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. Узьнікненьне ліцьвінства як культурнай плыні прымяркоўваюць да першай паловы ХІХ стагодзьдзя, калі ў межах гэтай традыцыі адбывалася [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускае культурнае назапашваньне]]. Тагачаснае ліцьвінства грунтавалася на гістарычных і культурных традыцыях Вялікага Княства Літоўскага, выяўлялася ў цікавасьці да народнай культуры, на ўсьведамленьні этнакультурнай адметнасьці як ад [[Расейцы|расейцаў]], так і ад [[Палякі|палякаў]]. Дзеячы ліцьвінства былі патрыётамі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], хоць і адрозьніваліся высокай ступеньню аўтаномнасьці. Паводле сваёй канфэсійнай прыналежнасьці большасьць прыхільнікаў гэтай традыцыі былі вернікамі-[[каталіцтва|каталікамі]], а паводле [[Стан (сацыяльная група)|стану]] належалі да шляхты<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. С. 60—61.</ref>. У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагодзьдзя сфармавалася суполка [[Краёўцы|краёўцаў]], якія вызначалі сябе формулай «ліцьвін паводле паходжаньня, паляк паводле нацыянальнасьці»{{Заўвага|Як зазначае польскі гісторык [[Юліюш Бардах]], «''„Так, напрыклад [[Рышард Радзік]] канстатаваў: Шляхецкія эліты Беларусі <…>, тыповае асяродзьдзе беларуска-польскага памежжа, [а менавіта] gente Lithuani (Rutheni), natione Poloni, былі людзьмі, якія паходзілі часьцей за ўсё зь беларускай грамадзкасьці, у тым ліку з баярства, і захоўвалі пачуцьцё лучнасьці зь мясцовым насельніцтвам, краем, яго гісторыяй і культурай. Іх малой Бацькаўшчынай было месца нараджэньня ў Беларусі; сярэдняй або рэгіянальнай — Вялікае Княства Літоўскае і тое, што па ім засталося; а вялікай або ідэалягічнай Бацькаўшчынай — Рэч Паспалітая і ўспаміны пра яе. Па паразе паўстаньня 1863 году гэтыя людзі ўсё мацней канфліктавалі з агрэсіўнай расейскасьцю, шукалі падтрымкі ў польскасьці як у рэальнай сіле“. Паступова ранейшае традыцыйнае вызначэньне „ліцьвін“ (беларус) замянялася прызнаньнем: „я — паляк“»<ref>[[Юліюш Бардах|Бардах Ю.]] Пра краёўцаў, краёвасць і лакальны патрыятызм — некалі і сёння // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 58.</ref>}} і намагаліся стварыць другую унію Польшчы і Літвы (Беларусі). У 1907 годзе краёўцы стварылі [[Краёвая партыя Літвы і Русі|Краёвую партыю Літвы і Русі]], але ўжо ў 1908 годзе партыя зьнікла з палітычнай арэны. Зноў актывізавалася ў час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. З адраджэньнем [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] як незалежнай дзяржавы і адмовы ад канфэдэрацыйных плянаў краёвы рух амаль спыніў сваё існаваньне. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзя нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з шляхты колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Аднак частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|[[Пагоня]] як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прычым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсітэт|Бэрлінскага ўнівэрсітэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: "''…"па-літоўску" г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''"{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. === Міжваенны час === У [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польшчы]] краёўцы склалі суполку [[Віленскія кансэрватары|віленскіх кансэрватараў]] (таксама вядомых як крэсавыя або віленскія зубры) і намагаліся стварыць польска-беларускую фэдэрацыю. Яны выказваліся за дэцэнтралізацыю кіраваньня дзяржавай і разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня; за стымуляваньне эканамічнага разьвіцьця [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] і доступ беларусам на дзяржаўныя пасады, за падтрымку праваслаўнай царквы і ўвядзеньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] ў праваслаўнае набажэнства; прыхільна-нэўтральна ставіліся да фармаваньня беларускае нацыянальнае сьвядомасьці ў беларускамоўных сялянаў Польшчы. Уважалі сябе за нашчадкаў шляхты [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і носьбітаў ягоных традыцыяў. Але рух заняпаў з пачаткай [[Другая сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]]. Падпісаньне ў ліпені 1920 году савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, выклікала пратэст з боку кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». А ў 1926 годзе былы прэм’ер-міністрар БНР [[Вацлаў Ластоўскі]] прадставіў у савецкім пасольстве ў [[Коўна|Коўне]] канцэпцыю, паводле якой летувісы ёсьць нашчадкамі гістарычных [[Жамойты|жамойтаў]]<ref>«Давялося шмат і шмат працаваць…». З успамінаў беларускага акадэміка Стасіса Матулайціса (1866-1956) / Падрыхтоўка да друку В. Селяніса (Вільня) // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 140—141.</ref>, па чым ён перабраўся ў БССР. Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка і Вацлава Ластоўскага арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. У 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся [[Русіны (гістарычны этнонім)|Русінамі]]''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. === Паваенны час === Па [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|зьнішчэньні беларускай гістарыяграфіі ў часы сталінскага тэрору]] адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць Вацлава Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды Вацлава Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. === Незалежная Беларусь === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Пытаньне назваў == {{Асноўны артыкул|Літва|Ліцьвіны|Белая Русь|Беларусь|Летува}} [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — Літва, сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] === Гістарычная Літва і сучасная Летува === Адной з прыкметаў прыхільнасьці да ліцьвінства часам называюць разьмежаваньне назваў Літвы і [[Летува|Летувы]], якія пачалі атаясамлівацца ў розных мовах у XX ст. — за часамі [[Русіфікацыя Беларусі|гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавага зьнішчэньня беларускіх інтэлектуальных элітаў]]. Аднак на аб’ектыўную патрэбу тэрміналягічнага адрозьненьня гістарычнай Літвы і сучаснай Летувы зьвяртаюць увагу як беларускія гісторыкі і мовазнаўцы ([[Ян Станкевіч]]<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мінск)}}, 2003. С. 633—634.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 5.</ref>, [[Мікола Ермаловіч]]<ref>[http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/ermalovich/Мікола_Ермаловіч._Успаміны,_творы,_фотаматэрыялы.html Яго чакала Беларусь чатыры стагоддзі: Зборнік дакументаў і матэрыялаў да 85-годдзя з дня нараджэння Міколы Ермаловіча. Успаміны, творы, фотаматэрыялы]. — {{Менск (Мн.)}}, 2007. — 360 с.</ref>, [[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref>[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Тэрміны «Літва» і «Летува» ў сучаснай беларускай гістарыяграфіі // [[Гістарычны Альманах]]. Том 9, 2004.</ref><ref>{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10—12.</ref>, [[Генадзь Сагановіч]]<ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [http://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 237.</ref>, [[Ніна Баршчэўская]]<ref>[[Ніна Баршчэўская|Баршчэўская Н.]] Уплыў суседніх народаў на зьмену дзяржаўнага назову Беларусі ў ацэнцы беларускіх вучоных у дыяспары [http://kamunikat.org/7942.html 1—4], [http://kamunikat.org/7943.html 5—8] // Droga ku wzajemności. 50 lat białorutenistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Redakcja naukowa Mikołaj Timoszuk i Mikołaj Chaustowicz. (Acta Albaruthenica 6). — Warszawa, 2007. S. 50—66.</ref>, [[Эдвард Зайкоўскі]]<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [https://web.archive.org/web/20111119082534/http://arche.by/by/page/science/7463 Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>, [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]]<ref name="Arlou-2012-33">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 33.</ref>, [[Зьміцер Санько]]<ref name="Sanko">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>), так і зусім не зьвязаныя зь беларускай нацыяй ([[Тымаці Снайдэр]]<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 50, 81.</ref>, [[Эндру Ўілсан]]{{зноска|Wilson|2012|Wilson|21–22}}, [[Норман Дэвіс]]<ref>[[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.</ref>). === Беларусь-Літва === Сярод прыхільнікаў разьмежаваньня назваў Літвы і Летувы пытаньне афіцыйнага вяртаньня назвы Літвы побач з назвай Беларусі ўспрымаецца неадназначна. У працах гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», [[Літва старажытная|Літва]] — гэта Беларусь (як і [[ліцьвіны]] — гэта [[беларусы]], а літоўская мова — [[беларуская мова]])<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] (1891—1976), які таксама ўжываў датычна Беларусі назву Літва (як і да беларусаў — назву ліцьвіны, а да беларускай мовы — назву літоўская мова<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>), пазьней папулярызаваў назвы Вялікалітва, вялікаліцьвіны, вялікалітоўская мова<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>. З улікам гістарычнай дзяржаўнай пераемнасьці Беларусі зь Вялікім Княства Літоўскім лідэр [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] вылучаў у 2005 годзе прапанову прыняць поўную назву краіны Вялікае Княства Літоўскае Беларусь з захаваньнем скарочанай назвы — Беларусь<ref>[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>. Гэтую прапанову падтрымаў гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]], аднак гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] бачыць магчымасьць зьмены назвы дзяржавы толькі ў далёкай пэрспэктыве («''не раней, чым кожны беларус будзе ўсьведамляць, што ў гістарычнай рэтраспэктыве Літва — гэта тое самае, што Беларусь''»)<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.</ref>. Тым часам беларускі гісторык права [[Таісія Доўнар]] зазначае, што «''менавіта ў зьвязку з гістарычнымі зьменамі назвы беларускага народа і цяпер часам узьнікае блытаніна датычна айчыннай гісторыі… магчыма, мелі рацыю навукоўцы, якія ў пачатку 90-х гадоў прапаноўвалі назваць нашу дзяржаву Вяліка-Літоўская Беларусь''»<ref>Доўнар Т. Асаблівасці і праблемы гісторыі дзяржавы і права Беларусі // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 4. Правазнаўства. № 2 (128), 2012. С. 33—38.</ref>. Існуюць таксама прыхільнікі тэрміновай зьмены назвы Беларусі на Літву, аргумэнтацыю якіх агучыў гісторык Ян Лялевіч. Ён мяркуе, што назва Літва «''легімітызуе нашую краіну ў мінуўшчыне, для сучаснасьці, дае легітымізацыю для нашай будучыні''», тым часам «''закладзенае дамінаваньне гістарычнага кантэксту Русі''» ў назьве Беларусі напраўду прыводзіць да дамінаваньня [[Расея|Расеі]] (праз афіцыйныя саманазвы [[Расейцы|расейцаў]] і [[Расейская мова|расейскай мовы]] — {{мова-ru|«русские»|скарочана}} і {{мова-ru|«русский язык»|скарочана}}, гвалтоўна ўведзеныя ў [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўку]] як «рускія» і «руская мова»). Адпаведна, на думку Яна Лялевіча, у назьве Беларусі крыецца «''праблема самаідэнтыфікацыі нашага народа''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. Гісторык Аляксандар Краўцэвіч, адзначаючы бясспрэчнасьць таго, што Літва і ліцьвіны ёсьць гістарычнымі назвамі Беларусі і беларусаў, што пераняцьце гэтых назваў Летувой і летувісамі было гістарычна не правамерным і што «''наш народ прыняў сучасную назву, вядома, пад прымусам Расеі''»<ref name="Kraucevic-2017"/>, выступае катэгарычна супраць зьмены назвы краіны і нацыі, бо «''назва „Беларусь“ напоўненая вялікім і магутным сэнсам, увайшла ў масавую сьвядомасьць, мае моцную ідэалёгія і магутны мастацка-літаратурны падмурак''». Адпаведна, «''прыдумваць праекты па адмове ад гэтай назвы і прыняцьцю іншай — гэта значыць аслабляць нацыю, якая называецца беларускай''»<ref name="BielaruskiPartyzan-2017"/>. == Поклічы == Гістарычныя і сучасныя поклічы, зьвязаныя зь Літвой і ліцьвінамі: * «Жыве Літва!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 6.</ref>{{Заўвага|У разгорнутым выглядзе гэты выраз ужыў яшчэ ў 1859 годзе [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]], які — як і яго сучасьнікі — называў Беларусь Літвой<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: Хай жыве наша Літва! Хай жывуць ліцьвіны!''» ({{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»|скарочана}}<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>)}} — адпаведнік «[[Жыве Беларусь!]]» * «За Літву!»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=13000-2.pdf №. I (XXII)], 2008. С. 1.</ref> == Дзеячы і суполкі, якія аддзяляюць ліцьвінаў ад беларусаў == 20 траўня 2000 году ў [[Наваградак|Наваградку]] адбылося падпісаньне [[Акт абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі|Акту абвяшчэньня ліцьвінскай нацыі]]. На ўстаноўчым сходзе 2000 году яго арганізатары [[Віктар Нагнібяда]] і [[Андрэй Юцкевіч]] у якасьці мэты назвалі адасабленьне [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] ў асобную дзяржаву або яе далучэньне да Польшчы, а таксама далучэньне да Расеі ўсёй астатняй Беларусі ([[Рыскі падзел]]). У 2005 годзе Нагнібяда і Юцкевіч стварылі па-расейску сайт «Літванія», які выдалілі ў 2009 годзе па ад’езьдзе ў Польшчу. У 2017 годзе журналіст газэты «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» Валер Руселік параўнаў расейскамоўны праект Літваніі зь іншым крамлёўскім сэпаратысцкім праектам «[[Вейшнорыя]]» ў кірунку [[гета]]ізацыі нерасейцаў. Таксама Руселік заўважыў, што расейская выведка выкарыстала для прыкрыцьця правакацыі шчырыя памкненьні людзей, дзеля азначэньня якіх выкарыстоўвала абразьліва-функцыянальны тэрмін {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карысны дурань|«карысныя ідыёты»|en|Useful idiot}}<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>. У верасьні 2015 году старшыня [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ]] [[Зянон Пазьняк]] заўважыў, што ў расейскай прапагандзе дзеля [[Дэзынфармацыя|дэзынфармацыі]] «''спрабуюць выкарыстаць некаторых беларускіх маргіналаў, што па-юнацку мараць пра адраджэньне Вялікай Літвы''». Ён адзначыў, што расейскі [[тролінг]] «''замешаны на [[Беларусафобія|нянавісьці да Беларусі]]''». У сваім тлумачэньні Пазьняк згадаў: «''Адзін з прыёмаў цяперашняй рускай фашыстоўскай прапаганды і [[Інфармацыйная вайна|дэзінфармацыйнай вайны]] — унесьці „замутненьне“ ў сьвядомасьць самаідэнтыфікацыі на ніжэйшых, менш адукаванах пластах грамадзтва ў Беларусі і ва Ўкраіне і стварыць тут часовыя сацыяльныя апоры для акупацыі і [[Гібрыдная вайна|гібрыднай вайны]]. Любая нагода, любая ідэя, нават самая абсурдная становіцца прыдатнай для рускай дэзінфармацыі, калі яна накіравана на падважваньне і раскол беларускай і ўкраінскай [[Этнічная самасьвядомасьць|нацыянальнай ідэнтычнасьці]]''». Урэшце Зянон Пазьняк падкрэсьліў: «''Адмоўнасьць нашых „разумных дурняў“ у тым, што яны… клянуць беларусаў і ўсё беларускае, … думка не пра кансалідацыю, не пра разьвіцьцё Беларусі, а пра развал. Для Масквы такія думкі прыдатныя ў любым выглядзе''»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref>. У 2017 годзе гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвярнуў увагу на тое, што Расея з аднаго боку атакуе тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, а зь іншага — падтрымлівае тыя «ліцьвінскія» праекты, дзе сьцьвярджаецца, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой. Як прыклад такога дзеяча Аляксандар Краўцэвіч прыводзіць [[Аляксей Дзерман|Аляксея Дзермана (Дзерманта)]]<ref name="Kraucevic-2017"/>. Неўзабаве, у час здушэньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]] Дзермант стаў адным з галоўных ідэолягаў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскага]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]. == Рэакцыя Летувы == Часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў «ліцьвінізму» два артыкулы, разьмешчаныя ў самым пачатку першага і другога нумароў 2020 году (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму» які «''супрацоўнічаў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.</ref>, прафэсара-паліглёта {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага|ru|Сенковский, Осип Иванович}} (1800—1858), выхадца зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты і навучэнца [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], якую тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі<ref>Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/</ref>. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Эдвард Пузына||be|Юзаф Эдвард Пузына}} (1878—1949) ды іншыя<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.</ref>. Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]] (раней, у 2017 годзе аналягічнае азначэньне Восіпу Сянкоўскаму і Ігнату Кулакоўскаму даў у сваёй публікацыі гісторык-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандыст]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк]]{{Заўвага|«''Акрамя русінацэнтрычнай канцэпцыі гісторыі ВКЛ менавіта ў гэты ж час узьнікаюць і больш радыкальныя варыянты прачытаньня гісторыі Літвы — як гісторыі ўсходнеславянскай дзяржавы, дзяржавы Русі Літоўскай, у якой балтыйская Літва нібыта адыгрывала другасную, падначаленую ролю, альбо ўвогуле ніякай ролі ў якасьці гістарычнага суб’екту ня мела. На сёньняшні дзень ведаем двух такіх аўтараў, якія найбольш істотна паўплывалі на фармаваньне падобных поглядаў… — Ігнат Кулакоўскі і Восіп Сянкоўскі. <…> Балты, аказвацца, ня гралі аніякага значэньня ў гісторыі гэтай дзяржавы, уласна літоўцаў трэба зваць „летувісамі“ піша наш аўтар [Восіп Сянкоўскі], каб адрозьніваць ад сапраўднай славянскай Літвы-Русі. І сталіца дзяржавы Вільня, і дзяржаўная мова — то ўсё гістарычная спадчына Русі Літоўскай, а ня балтаў-летувісаў''»}}<ref>Марзалюк І. Ля вытокаў нацыянальнай тоеснасці. Гістарычны наратыў і яго ўплыў на нацыянальную свядомасць у Беларусі канца XVIII—XIX стст. // 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г. / рэдкал. : А. Д. Кароль (старш.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Выд. цэнтр БДУ, 2017. С. 26—28.</ref>). Разам з тым, імя Восіпа Сянкоўскага мае повязь з крытыкай штучнага пашырэньня з боку тагачаснай афіцыйнай расейскай навукі назвы «літва» на частку [[жамойць|жамойцкага]] насельніцтва Расейскай імпэрыі (што летувіскі аўтар, аднак, ня згадвае), названую пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — насельнікамі этнаграфічнага рэгіёну «[[Аўкштота]]». Адпаведная крытычная нататка<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> зьявілася ў 1854 годзе на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся Вопісам Сянкоўскім разам з энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і усходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}, выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты: {| |- | {{пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала. {{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}} {{канец цытаты}} |} Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў{{Заўвага|Тым часам [[генэтыка]] сьцьвярджае блізкасьць між летувісамі і фінска-вугорскімі народамі: «''хоць балты (латышы і летувісы), у адрозьненьне ад нас, фіна-вуграў, гавораць на індаэўрапейскіх мовах, яны паказваюць той жа набор храмасомаў прыкладна з той жа частасьцю, як і фіны, карэлы, эстонцы, [[Саамы|саамы]] ды іншыя фінска-вугорскія групы <…> Адразу за польскай граніцай… ёсьць дзіўная генэтычная мяжа, нягледзячы на тое, што гэтыя дзьве нацыі суседзі… Той жа самы парадокс назіраецца на паўднёвым усходзе: балты і беларусы маюць паміж сабой аналягічную генэтычную сьцяну, і частасьць мутацыі Y-храмасомы ў Беларусі вельмі нізкая''» ({{мова-en|«Although the Balts (the Latvians and Lithuanians) each speak an Indo-European language, unlike us Finno-Ugrians, they exhibit this chromosome pattern roughly as often as do the Finns, the Karelians, the Estonians, the Sámi, and other Finno-Ugrian group. <…> Just across the border in Poland, however, it disappears abruptly. There's a very striking genetic frontier there… The same paradox exists to the south-east: the Balts and the Belarusians have a similar genetic wall between them, and the frequency of the Y chromosome mutation in Belarus is very low»|скарочана}})<ref>Rislakki J. [https://forum.skalman.nu/viewtopic.php?t=20080&start=150 The Finno-Ugric connection, genetics-wise, could be bigger than imagined] ([https://terijoki.spb.ru/history/templ.php?page=willems&lang=en расейскі пераклад артыкула]) // {{Артыкул у іншым разьдзеле|Helsingin Sanomat||en|Helsingin Sanomat}}. 24.01.2001.</ref>}}, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага{{Заўвага|Тым часам у ліпені 2022 году ў вёсцы на поўнач ад [[Ліда|Ліды]] знайшлі калекцыю срэбраных прадметаў, пакрытых пазалотай, якую, з усяго відаць, пакінулі па сабе готы: вайсковыя трафэі, вырабленыя на тэрыторыі позьняй [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] ў ІІ—IV стагодзьдзях нашай эры. Апроч таго, у Беларусі і на [[Падляшша|Падляшшы]] знаходзяць гоцкія мячы<ref>Алесь Кіркевіч, [https://budzma.org/news/unikalny-skarb-chaso-starazhytnykh.html Унікальны скарб часоў старажытных готаў знойдзены на Лідчыне. Што пра яго вядома?], [[Budzma.org]], 19 ліпеня 2022 г.</ref>}} і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.</ref>. У сваім другім артыкуле аўтар разьвівае тэорыю «балтыйскай (летувіскай) [[рэканкіста|рэканкісты]]», сьцьвярджаючы, што валадары-«летувісы» ўвесь час пашыралі Вялікае Княства Літоўскае на былыя балтыйскія землі. Сярод іншага, адзначаецца бясспрэчнасьць таго, што вялікія князі літоўскія размаўлялі па-летувіску, прытым у якасьці пацьверджаньня гэтага гаворыцца, што «''[[Ягайла]], стаўшы каралём Польшчы, не хацеў, каб яго разумелі дваране, таму гаварыў па-летувіску з сваім стрыечным братам [[Вітаўт]]ам''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas II: Baltarusija — ideologinės kovos laukas // Karys. Nr. 2, 2020. P. 6.</ref> (напраўду захавалася толькі адна згадка пра падобную размову «па-літоўску» — без удакладненьня, [[Ліцьвіны#Літоўская мова|што за мова разумелася тут пад «літоўскай»]], і не пры двары караля польскага, а на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году, калі побач з братамі былі толькі [[Жыгімонт Люксэмбурскі]] і яго жонка<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>{{Заўвага|Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur <...> que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове. Апроч таго, крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107, 115.</ref>}}). 8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]<ref>{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Ліга Манархічная Вялікага Княства Літоўскага]] * [[LITWA: hłos monarchisty]] * [[Міжмор’е]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] «Краёвая ідэя» ў беларускай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Зміцер Колас, 2017. — 460 с. {{ISBN|978-985-7164-11-0}}. * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Янковіч А. [http://palityka.org/pdf/06/0602.pdf Анталогія літвінізму: крыніцы, ідэя, рэалізацыя] // Палітычная сфера. № 6, 2006. С. 11—18. * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} == Вонкавыя спасылкі == * [[Дзяніс Марціновіч]], [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г. * Алесь Кіркевіч, [https://belsat.eu/opinions/litsviny-patryyoty-sekta-abo-agenty-fsb/ «Ліцвіны»: патрыёты, секта або агенты ФСБ?], [[Белсат]], 19 студзеня 2017 г. * Алесь Кіркевіч, [https://novychas.online/kultura/jaszcze-ne-pozna-vjarnuc-kraine-sapraudnae-imja «Яшчэ не позна вярнуць краіне сапраўднае імя — Літва»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 29 студзеня 2017 г. * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [https://nicolaev.livejournal.com/964176.html Пра літвінізм] * [https://www.facebook.com/groups/1560143570916561/ Суполка «Дрэва Літвінскае»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/361555473939008/ Суполка «Літвіны-беларусы»], [[Facebook]] * [https://www.facebook.com/groups/zyvielitva Суполка «Litva. Літвіны. Гісторыя і этналогія»], [[Facebook]] [[Катэгорыя:Ліцьвінства]] 4q2qgx2uvb1539q1p8tn0al9t726r2p Катэгорыя:Мультфільмы 1981 году 14 224711 2332779 2120817 2022-08-16T12:53:08Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 8 | г = 1 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1981 году | ключ = 1981 }} [[Катэгорыя:1970 год у анімацыі]] 8k31iytmmgyyr8uhgmz73lnw8v8lojb Катэгорыя:Мультфільмы 1974 году 14 224810 2332777 2121275 2022-08-16T12:52:24Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 7 | г = 4 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1974 году | ключ = 1974 }} [[Катэгорыя:1974 год у анімацыі]] lj6j1583ul4tdv9kmt3wluzeex7jh7o Катэгорыя:Мультфільмы 1984 году 14 225078 2332773 2121952 2022-08-16T12:50:26Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 8 | г = 4 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1984 году | ключ = 1984 }} [[Катэгорыя:1984 год у анімацыі]] 0a1e2qv88dyk1alk97rilimxuj894zi Катэгорыя:Мультфільмы 1980 году 14 225079 2332772 2121954 2022-08-16T12:50:17Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 8 | г = 0 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1980 году | ключ = 1980 }} [[Катэгорыя:1980 год у анімацыі]] 72lzoc1tr90p9uhpxlm90m1wzm5tt9i Катэгорыя:Мультфільмы 1969 году 14 225094 2332775 2122014 2022-08-16T12:51:40Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 6 | г = 9 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1969 году | ключ = 1969 }} [[Катэгорыя:1969 год у анімацыі]] ev0o44ubiusdq1h04ucc5i0fmcugn0k Катэгорыя:Мультфільмы 1970 году 14 228215 2332776 2131104 2022-08-16T12:52:02Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 7 | г = 0 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1970 году | ключ = 1970 }} [[Катэгорыя:1970 год у анімацыі]] d7iy8ppozr6i0jimwfuc1ema1zgd66r Катэгорыя:Мультфільмы 1987 году 14 228222 2332780 2131112 2022-08-16T12:53:28Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 8 | г = 7 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1987 году | ключ = 1987 }} [[Катэгорыя:1987 год у анімацыі]] c7ghvq9oqpnyn3esejeugs84981pc6n Заказьнікі Беларусі 0 228800 2332942 2329466 2022-08-17T07:56:20Z W 11741 /* Вонкавыя спасылкі */ +[[Шаблён:Рэцэнзія]] wikitext text/x-wiki {{Ня блытаць|Заказьнікі Беларусі (манэты)|аднайменнымі манэтамі}} '''Зака́зьнікі Белару́сі''' — [[Прыродаахоўная тэрыторыя|асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі]] (ААПТ) Беларусі, абвешчаныя дзеля захаваньня і аднаўленьня каштоўных прыродных мясьцінаў. Паводле 4-га артыкула Закону Рэспублікі Беларусь ад 15 лістапада 2018 году № 150-З «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», [[заказьнік]]і могуць быць мясцовай і рэспубліканскай значнасьці. Згодна зь 7-м артыкулам Закону [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] «прымае рашэньні пра абвяшчэньне, пераўтварэньне, спыненьне існаваньня заказьнікаў рэспубліканскай значнасьці». Паводле 9-га артыкула, мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы прымаюць такія рашэньні датычна [[Мясцовыя заказьнікі Беларусі|заказьнікаў мясцовай значнасьці]]. Згоднам з 14-м артыкулам плянаваньне такіх мясцовых рашэньняў улучаецца ў «абласныя схемы разумнага разьмяшчэньня ААПТ мясцовай значнасьці», якія «распрацоўваюцца абласнымі, Менскім гарадзкім выканаўчым камітэтам сумесна з [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] на 10-гадовы тэрмін». Для вылучэньня земляў пад такія схемы «распрацоўваюцца навуковыя абгрунтаваньні межаў, плошчы ААПТ і сьпіс землекарыстальнікаў, чые дзялянкі ўлучаюцца ў склад земляў» заказьнікаў<ref name="а">{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь ад 15 лістапада 2018 году № 150-З «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях»|спасылка=http://pravo.by/upload/docs/op/H11800150_1544648400.pdf|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=13 сьнежня 2018|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref>. На 2020 год у 6-і абласьцях Беларусі знаходзіўся 281 заказьнік мясцовай значнасьці і 99 — рэспубліканскай. Сярод іх вылучалі 5 відаў: біялягічны, водна-балотны, водны, геалягічны і краявідны. Сярод заказьнікаў мясцовай значнасьці налічвалася 126 водных (45%), 76 біялягічных (27%), 39 водна-балотных (14%), 29 краявідных (10%) і 11 геалягічных (4%). У Берасьцейскай вобласьці знаходзілася 30 заказьнікаў мясцовай значнасьці, у Віцебскай — 63, у [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] — 28, у Гомельскай — 43, у [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] — 66 і ў Менскай — 51<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заказьнікі рэспубліканскай і мясцовай значнасьці|спасылка=http://minpriroda.gov.by/uploads/files/Zakazniki.docx|выдавец=[[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref>. == Падставы абвяшчэньня == Паводле 16-га артыкула Закону Беларусі 2018 году «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», існавала 7 ''агульных'' падставаў пры выбары земляў для абвяшчэньня заказьнікамі: # «наяўнасьць уласьцівых і рэдкіх прыродных [[краявід]]аў і біятопаў; # наяўнасьць месцаў пражываньня дзікіх [[жывёла]]ў і росту дзікарослых [[расьліна]]ў, якія адносяцца да [[Від (біялёгія)|відаў]], улучаных у [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь]], і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь; # наяўнасьць месцаў рэгулярнага [[Гняздо|гнездаваньня]], зімаваньня або стаянкі падчас пералёту водна-[[Балота|балотных]] і іншых відаў пералётных [[Птушкі|птушак]] у колькасьці, што перавышае 1 адсотак ад ліку нацыянальнай або эўрапейскай [[Папуляцыя|папуляцыі]] віду; # наяўнасьць месцаў штогадовага засяроджаньня падчас сэзонных пералётаў прынамсі 10 000 асобін [[Пералёт птушак|пералётных]] водна-балотных птушак ([[Кулікі (птушкі)|кулікі]], [[качкі]], [[гусі]]), прынамсі 500 асобін [[Журавель шэры|шэрых жураўлёў]]; # наяўнасьць месцаў [[нераст]]у, нагулу і перасяленьня [[рыбы]], што адносіцца да відаў, улучаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь; # наяўнасьць прыродных земляў, улучаных у нацыянальную экалягічную сетку; # наяўнасьць прыродных вадаёмаў, відаў [[рэльеф]]у, непаўторных або рэдкіх паводле свайго паходжаньня, морфамэтрычных і іншых уласьцівасьцяў»<ref name="а"/>. Таксама налічвалася 4 ''адмысловыя'' падставы пры выбары земляў пад заказьнікі: # «прыродныя землі нязначна парушаныя чалавечай дзейнасьцю і валодаюць высокай здольнасьцю аднаўленьня; # уласьцівыя і рэдкія прыродныя краявіды і біятопы складаюць прынамсі 40% плошчы прыродных земляў; # прыродныя землі ёсьць месцам пражываньня дзікіх жывёлаў і месцам росту прынамсі 10 відаў дзікарослых расьлінаў, што адносіцца да відаў, улучаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь; # прыродныя землі граюць важную ролю ў падтрыманьні воднага ладу прыродных [[вадаём]]аў і балотаў». Згодна з Законам прыродныя землі могуць абраць для абвяшчэньня заказьнікам мясцовай значнасьці, калі тая адпавядае «прынамсі 2-м агульным і 2-м адмысловым падставам». Заказьнікам рэспубліканскай значнасьці маглі абвясьціць пры адпаведнасьці «прынамсі 3-м агульным і 3-м адмысловым падставам»<ref name="а"/>. == Забароны == Згодна з 28-м артыкулам Закону 2018 году «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», у межах заказьніка забараняюцца: # «правядзеньне высечкі, выдаленьне, зьнішчэньне, пашкоджаньне, выняцьце дрэваў [[Звычайны дуб|чарэшчатага дуба]], [[бук]]а, [[Востралісы клён|востралістага клёна]], [[вяз]]а (лёма, [[бяроста]]), [[Звычайны ясень|звычайнага ясеня]], [[Ліпа|ліпы]], [[Дугласія|дугласіі]], [[кедр]]а і [[Карэльская бяроза|карэльская бярозы]]; # узьвядзеньне прадметаў [[будаўніцтва]]; # расчыстка расьліннасьці ў прыбярэжных палосах і воднай расьліннасьці; # забор вады для прамысловай і гаспадарчай патрэбы з вадаёмаў; # выпас жывёлы і касьба ў прыбярэжных палосах з 1 красавіка па 15 чэрвеня»<ref name="а"/>. Паводле 24-га артыкула Закону, існавала яшчэ 16 агульных забаронаў на: # «выведку і распрацоўку радовішчаў карысных выкапняў; # скід сьцёкавых водаў у [[навакольнае асяродзьдзе]]; # мыйку мэханічных транспартных сродкаў; # выкананьне гідратэхнічнай [[Мэліярацыя|мэліярацыі]]» і зьмяненьне воднага ладу; # "выпальваньне сухой расьліннасьці, травы на корані, а таксама [[ржышча]] і пажніўных рэшткаў; # «спальваньне пасечаных рэшткаў пры правядзеньні высечак лесу»; # «увядзеньне дзікіх жывёлаў і расьлінаў; # узьвядзеньне прамысловых, камунальных і складзкіх збудаваньняў, [[Аўтазаправачная станцыя|аўтамабільных заправачных станцыяў]], станцыяў тэхнічнага абслугоўваньня і мыйняў для аўтатранспарту, жывёлагадоўчых [[стайня]]ў і жылой забудовы, разьмяшчэньне [[летнік]]аў для жывёлы, стварэньне новых [[Садаводчае таварыства|садаводчых таварыстваў]] і [[Дача|дачных]] каапэратываў; # разьмяшчэньне асобных [[намёт]]аў, намётавых мястэчак, стаянак падарожнікаў, іншых абсталяваных зонаў і месцаў адпачынку, стаянак мэханічных транспартных сродкаў, распальваньне вогнішчаў»; # «правядзеньне суцэльных высечак галоўнага карыстаньня; # складаваньне і прымяненьне лётным чынам хімічных сродкаў аховы расьлінаў, рэгулятараў іх росту і [[Угнаеньне|ўгнаеньняў]]; # выняцьце, выдаленьне, пашкоджаньне і зьнішчэньне драўняна-[[хмызьняк]]овай расьліннасьці, жывога надглебавага покрыва і ляснога подсьцілу, зьняцьцё ўрадлівага слою [[Глеба|глебы]], улучна з подсьцілавымі пародамі; # выкарыстаньне [[Юрыдычная асоба|юрыдычнымі]] і фізычнымі асобамі водных транспартных сродкаў з [[Рухавік унутранага згараньня|рухавікамі ўнутранага згараньня]] звыш 15 [[Конская сіла|конскіх сілаў]]; # рух і стаянка мэханічных транспартных сродкаў і самаходных машынаў па-за дарогамі агульнага карыстаньня і адмыслова абсталяванымі месцамі; # [[Ворная зямля|узворваньне]] земляў у прыбярэжных палосах; # правядзеньне навуковых досьледаў з прыроднымі мясьцінамі, што могуць прывесьці да шкоднага ўзьдзеяньня»<ref name="а"/>. == Нумар == У 37-м артыкуле Закону «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях» прадугледжвалася, што заказьніку прысвойваецца рэестровы нумар у выглядзе АААА.3.Б.В, дзе: * АААА — парадкавы нумар у летапісным парадку ўліку; * 3 — лічбавы код заказьніка, як віда ААПТ; * Б — лічбавы код значнасьці (2 — мясцовая, 1 — рэспубліканская); * В — лічбавы код Менску (7) або вобласьці (1 — [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская]], 2 — Віцебская, 3 — [[Гомельская вобласьць|Гомельская]], 4 — [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская]], 5 — Менская і 6 — [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]]; некалькі адм.-тэр. адзінак згадваецца праз касую рысу)<ref name="а"/>. == Рэспубліканскія == На 2020 год у 6-і абласьцях Беларусі знаходзілася 99 заказьнікаў рэспубліканскай значнасьці. Зь іх 18 месьцілася ў Берасьцейскай вобласьці, 25 — у [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], 15 — у Гарадзенскай, 12 — у Гомельскай, 5 — у Магілёўскай і 24 — у [[Менская вобласьць|Менскай]]. Налічвалася 4 віды такіх заказьнікаў: 37 біялягічных, 36 краявідных, 17 водных і 9 водна-балотных. Найбольшым быў заказьнік «[[Сярэдняя Прыпяць]]» плошчай звыш 930 км², які месьціўся ў 3-х раёнах Берасьцейскай вобласьці і [[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкім раёне]] Гомельскай. Найстарэйшым дзейным быў [[Казьянскі заказьнік]], заснаваны ў сакавіку 1960 году ў Полацкім і [[Шумілінскі раён|Шумілінскім]] раёнах Віцебскай вобласьці<ref name="б"/>. На канец 2017 году рэспубліканскія заказьнікі займалі звыш 9508 км² (950 896,33 га) земляў Беларусі, што складала звыш 4,5 % плошчы краіны<ref>{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 4 лістапада 2017 году № 825 «Аб абвяшчэньні рэспубліканскага водна-балотнага заказьніка «Прапойскі» і ўнясеньні дапаўненьня і зьмяненьняў у пастанову Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 2 ліпеня 2014 г. № 649»|спасылка=https://pravo.by/upload/docs/op/C21700825_-2209168200.pdf|выдавец=[[Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=10 лістапада 2017|дата доступу=8 ліпеня 2021}}</ref>. === Берасьцейская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Стронга (заказьнік)|Стронга]] | [[краявід]]ны || [[Баранавіцкі раён|Баранавіцкі]] || 12 015 || 1998 г., 26 кастрычніка || |- ! [[Буслаўка (заказьнік)|Буслаўка]] | біялягічны || [[Бярозаўскі раён|Бярозаўскі]], [[Пружанскі раён|Пружанскі]] || 7936 || 1997 г., 12 жніўня || [[Файл:Buslauka, info sign.jpg|250пкс]] |- ! [[Спораўскі заказьнік|Спораўскі]] | біялягічны || Бярозаўскі, [[Дарагічынскі раён|Дарагічынскі]], [[Івацэвіцкі раён|Івацэвіцкі]], [[Янаўскі раён (Берасьцейская вобласьць)|Янаўскі]] || 19 384 || 1991 г., 15 жніўня || |- ! [[Прыбускае Палесьсе]] | краявідны || [[Берасьцейскі раён|Берасьцейскі]] || 17 230,6 || 2003 г., 30 траўня || [[Файл:Belaye (White) Lake.jpg|250пкс]] |- ! [[Ялоўскі заказьнік|Ялоўскі]] | біялягічны || [[Ганцавіцкі раён|Ганцавіцкі]] || 959 || 1979 г, 16 жніўня || |- ! [[Борскі заказьнік|Борскі]] | біялягічны || Ганцавіцкі, [[Лунінецкі раён|Лунінецкі]] || 2818,4 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Падвялікі мох]] | водны || Ганцавіцкі || 10 647 || 2005 г., 13 сьнежня || |- ! [[Выганашчанскае (заказьнік)|Выганашчанскае]] | краявідны || Ганцавіцкі, Івацэвіцкі, [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкі]] || 54 611,34 || 1968 г., 18 лістапада || [[Файл:Babrovickaje.JPG|250пкс]] |- ! [[Званец (заказьнік)|Званец]] | краявідны || Дарагічынскі, [[Кобрынскі раён|Кобрынскі]] || 16 227,42 || 1996 г., 11 красавіка || |- ! [[Радастаўскі заказьнік|Радастаўскі]] | краявідны || Дарагічынскі || 6685,17 || 1978 г., 22 жніўня || |- ! [[Лунінскі заказьнік|Лунінскі]] | біялягічны || Лунінецкі || 9283 || 1997 г., 27 лютага || |- ! [[Сярэдняя Прыпяць]] | краявідны || Лунінецкі, [[Пінскі раён|Пінскі]], [[Столінскі раён|Столінскі]]; ''[[Жыткавіцкі раён|Жыткавіцкі]] Гомельскай вобласьці'' || 93 062,15 || 1999 г., 19 ліпеня || [[Файл:Prypyat near Luninets.jpg|250пкс]] |- ! [[Лукава (заказьнік)|Лукава]] | біялягічны || [[Маларыцкі раён|Маларыцкі]] || 1594,07 || 1968 г., 8 верасьня || |- ! [[Тырвовічы (заказьнік)|Тырвовічы]] | біялягічны || Пінскі || 1443 || 1984 г., 26 верасьня || |- ! [[Прастыр (заказьнік)|Прастыр]] | краявідны || Пінскі, Столінскі || 9544,71 || 1994 г., 28 лютага || |- ! [[Ружанская пушча]] | біялягічны || Пружанскі || 2812 || 1986 г., 21 лютага || |- ! [[Марочна (заказьнік)|Марочна]] | водна-балотны || Столінскі || 6444,39 || 2008 г., 26 траўня || |- ! [[Альманскія балоты (заказьнік)|Альманскія балоты]] | краявідны || Столінскі || 94 219 || 1998 г., 12 лістапада || [[Файл:Заказнік "Альманскія балоты". jpg 10.jpg|250пкс]] |} === Віцебская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Рычы (заказьнік)|Рычы]] | водны || [[Браслаўскі раён|Браслаўскі]] || 1390,62 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Чырвоны Бор (заказьнік)|Чырвоны Бор]] | краявідны || [[Дрысенскі раён|Дрысенскі]], [[Расонскі раён|Расонскі]] || 35 023,3 || 1997 г., 29 ліпеня || [[Файл:Chyrvony Bor Nature Reserve.jpg|250px]] |- ! [[Асьвейскі заказьнік|Асьвейскі]] | краявідны || Дрысенскі || 30 567,38 || 1977 г., 13 чэрвеня || [[Файл:Aśviejskaje - 3.jpg|250пкс]] |- ! [[Запольскі заказьнік|Запольскі]] | біялягічны || [[Віцебскі раён|Віцебскі]] || 794,04 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Мошна (заказьнік)|Мошна]] | біялягічны || Віцебскі || 398,76 || 1979 г, 16 жніўня || |- ! [[Чысьцік (заказьнік)|Чысьцік]] | біялягічны || Віцебскі || 299,98 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Белае (заказьнік)|Белае]] | водны || [[Глыбоцкі раён|Глыбоцкі]], [[Ушацкі раён|Ушацкі]] || 483,2 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Доўгае (заказьнік)|Доўгае]] | водны || Глыбоцкі || 644,45 || 1979 г., 16 жніўня || [[Файл:Belarus-Hlybokaye Lake.jpg|250пкс]] |- ! [[Сэрвач (заказьнік)|Сэрвач]] | водны || Глыбоцкі, [[Докшыцкі раён|Докшыцкі]] || 9150,35 || 1997 г., 29 ліпеня || |- ! [[Карыценскі мох]] | водны || [[Гарадоцкі раён|Гарадоцкі]] || 1388,9 || 1981 г., 1 красавіка || |- ! [[Верхневялейскі заказьнік|Верхневялейскі]] | водны || Докшыцкі || 815,02 || 1996 г., 21 сакавіка || |- ! [[Бабінавіцкі заказьнік|Бабінавіцкі]] | краявідны || [[Лёзьненскі раён|Лёзьненскі]] || 11 514,72 || 1998 г., 17 верасьня || [[Файл:Берег озера Зелененского - panoramio.jpg|250пкс]] |- ! [[Жада (заказьнік)|Жада]] | водна-балотны || [[Мёрскі раён|Мёрскі]], [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]] || 7118 || 2015 г., 26 жніўня || |- ! [[Балота Мох (заказьнік)|Балота Мох]] | водны || Мёрскі || 4602,03 || 1981 г., 1 красавіка || |- ! [[Ельня (заказьнік)|Ельня]] | краявідны || Мёрскі, Шаркоўшчынскі || 25 301 || 1968 г., 18 лістапада || [[Файл:Окраина болота Ельня. (Outskirts swamp Elnya) - panoramio.jpg|250пкс]] |- ! [[Лонна (заказьнік)|Лонна]] | біялягічны || [[Полацкі раён|Полацкі]] || 443,07 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Дражбітка-Сьвіна]] | водна-балотны || Полацкі || 6727,25 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Глыбокае-Вялікае Астравіта]] | водны || Полацкі || 1353,38 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Казьянскі заказьнік|Казьянскі]] | краявідны || Полацкі, [[Шумілінскі раён|Шумілінскі]] || 26 060 || 1960 г., 10 сакавіка || |- ! [[Швакшты (заказьнік)|Швакшты]] | водны || [[Пастаўскі раён|Пастаўскі]] || 5517,03 || 1996 г., 25 верасьня || |- ! [[Сіньша (заказьнік)|Сіньша]] | краявідны || Расонскі || 12 877,42 || 1996 г., 21 сакавіка || [[File:Синьша — Вечерняя радуга.jpg|250пкс]] |- ! [[Крывое (заказьнік)|Крывое]] | водны || Ушацкі || 1063,72 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Янка (заказьнік)|Янка]] | водна-балотны || Шаркоўшчынскі || 5848 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Сосна (заказьнік)|Сосна]] | водны || Шумілінскі || 168,33 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Споры (заказьнік)|Споры]] | водны || Шумілінскі || 1170,59 || 2015 г., 8 кастрычніка || |} === Гарадзенская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Замкавы лес]] | біялягічны || [[Ваўкавыскі раён|Ваўкавыскі]], [[Зэльвенскі раён|Зэльвенскі]] || 3659,52 || 2007 г., 27 сьнежня || |- ! [[Гарадзенская пушча]] | краявідны || [[Гарадзенскі раён|Гарадзенскі]] || 20 515,59 || 1997 г., 12 жніўня || [[Файл:Hrodzenskaja pušča.jpg|250пкс]] |- ! [[Азёры (заказьнік)|Азёры]] | краявідны || Гарадзенскі, [[Шчучынскі раён|Шчучынскі]] || 23 364,05 || 1990 г., 5 сакавіка ||[[Файл:Belajės.jpg|250пкс]] |- ! [[Ліпічанская пушча]] | краявідны || [[Зьдзецельскі раён|Зьдзецельскі]], [[Мастоўскі раён|Мастоўскі]], Шчучынскі || 15 153 || 2002 г., 8 кастрычніка || |- ! [[Медухава (заказьнік)|Медухава]] | біялягічны || Зэльвенскі || 1375,34 || 1996 г, 11 красавіка || |- ! [[Налібоцкі заказьнік|Налібоцкі]] | краявідны || [[Іўеўскі раён|Іўеўскі]], [[Наваградзкі раён|Наваградзкі]]; ''[[Валожынскі раён|Валожынскі]], [[Стаўпецкі раён|Стаўпецкі]]'' Менскай вобласьці || 86 892 || 2005 г., 27 траўня || [[Файл:Тарпановидные лошади Республиканского ландшафтного заказника "Налибокский" (Республика Беларусь).jpg|250пкс]] |- ! [[Міранка (заказьнік)|Міранка]] | водны || [[Карэліцкі раён|Карэліцкі]] || 3548,74 || 1996 г., 25 верасьня || |- ! [[Сьвіцязянскі заказьнік|Сьвіцязянскі]] | краявідны || Карэліцкі, Наваградзкі || 1193,79 || 1970 г., 18 чэрвеня || [[Файл:HarborOfRays.jpg|250пкс]] |- ! [[Дакудаўскі заказьнік|Дакудаўскі]] | біялягічны || [[Лідзкі раён|Лідзкі]] || 630,34 || 1990 г., 5 сакавіка || |- ! [[Наваградзкі заказьнік|Наваградзкі]] | краявідны || Наваградзкі || 1827,07 || 1994 г., 28 кастрычніка || |- ! [[Белы Мох (заказьнік)|Белы Мох]] | водна-балотны || [[Астравецкі раён|Астравецкі]] || 887,5 || 2015 г., 21 кастрычніка || |- ! [[Сарачанскія азёры (заказьнік)|Сарачанскія азёры]] | краявідны || Астравецкі || 14 738,97 || 2008 г., 25 траўня || [[Файл:Haladzianka Lake 3.jpg|250пкс]] |- ! [[Слонімскі заказьнік|Слонімскі]] | біялягічны || [[Слонімскі раён|Слонімскі]] || 4812,73 || 1978 г., 22 жніўня || |- ! [[Дубатоўскае (заказьнік)|Дубатоўскае]] | біялягічны || [[Смаргонскі раён|Смаргонскі]] || 839,5 || 1978 г., 22 жніўня || |- ! [[Котра (заказьнік)|Котра]] | краявідны || Шчучынскі || 10 463,5 || 2003 г., 19 верасьня || |} === Гомельская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Буда-Кашалёўскі заказьнік|Буда-Кашалёўскі]] | біялягічны || [[Буда-Кашалёўскі раён|Буда-Кашалёўскі]] || 6720,63 || 1998 г., 13 красавіка || |- ! [[Поплаў ракі Сож]] | водна-балотны || Буда-Кашалёўскі, [[Веткаўскі раён|Веткаўскі]], [[Чачэрскі раён|Чачэрскі]] || 8563,72 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Стары Жадзен (заказьнік)|Стары Жадзен]] | водна-балотны || Жыткавіцкі, [[Лельчыцкі раён|Лельчыцкі]] || 17 048,39 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Выдрыца (заказьнік)|Выдрыца]] | краявідны || [[Жлобінскі раён|Жлобінскі]], [[Шацілавіцкі раён|Шацілавіцкі]] || 17 560 || 1999 г., 14 кастрычніка || [[Файл:Р._Выдрыца.jpg|250пкс]] |- ! [[Смычок (заказьнік)|Смычок]] | краявідны || Жлобінскі, [[Рэчыцкі раён|Рэчыцкі]] || 2635 || 2000 г, 27 верасьня || |- ! [[Стрэльскі заказьнік|Стрэльскі]] | краявідны || [[Каленкавіцкі раён|Каленкавіцкі]], [[Мазырскі раён|Мазырскі]] || 12 161 || 1999 г., 23 лютага || |- ! [[Букчанскі заказьнік|Букчанскі]] | біялягічны || Лельчыцкі || 4990,31 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Дняпроўска-Сожаўскі заказьнік|Дняпроўска-Сожаўскі]] | біялягічны || [[Лоеўскі раён|Лоеўскі]] || 14 556 || 1999 г., 5 жніўня || |- ! [[Мазырскія яры]] | краявідны || Мазырскі || 1019,77 || 1986 г., 21 лютага || [[Файл:Мазыр. Заказнік Мазырскія яры.jpg|250пкс]] |- ! [[Бабінец (заказьнік)|Бабінец]] | біялягічны || [[Рудабельскі раён|Рудабельскі]] || 830,7 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Рудабельскі заказьнік|Рудабельскі]] | біялягічны || Рудабельскі || 4070,2 || 2003 г., 27 чэрвеня || |- ! [[Чыркавіцкі заказьнік|Чыркавіцкі]] | біялягічны|| Шацілавіцкі || 461,63 || 1979 г., 16 жніўня || |} === Магілёўская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Заазер’е (заказьнік)|Заазер’е]] | водны || [[Бялыніцкі раён|Бялыніцкі]] || 4172,1 || 1968 г., 18 лістапада || [[Файл:Заазер'е — Тэкстура восені.jpg|250пкс]] |- ! [[Астравы Дулебы]] | водны || Бялыніцкі, [[Клічаўскі раён|Клічаўскі]] || 26 600 || 1998 г., 12 лістапада || [[Файл:Острова Дулебы.jpg|250пкс]] |- ! [[Старыца (заказьнік)|Старыца]] | краявідны || [[Быхаўскі раён|Быхаўскі]] || 2033 || 1997 г., 27 лютага || |- ! [[Сьвіслацка-Бярэзінскі заказьнік|Сьвіслацка-Бярэзінскі]] | краявідны || [[Асіпавіцкі раён|Асіпавіцкі]], [[Качэрыцкі раён|Качэрыцкі]], Клічаўскі || 17 480 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Прапойскі заказьнік|Прапойскі]] | водна-балотны || [[Прапойскі раён|Прапойскi]] || 14 779,33 || 2017 г., 4 лiстапада || [[Файл:Озеро_Святое,_Славгородский_р-н,_Беларусь.jpg|250пкс]] |} === Менская вобласьць === {|class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:center" ! Назва ! Від !! Раён !! Плошча ([[га]]) !! Дата абвяшчэньня !! Выява |- ! [[Чарневіцкі заказьнік|Чарневіцкі]] | краявідны || [[Барысаўскі раён|Барысаўскі]], [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]], [[Крупскі раён|Крупскі]] || 10 180 || 2005 г., 24 студзеня || |- ! [[Чэрнеўскі заказьнік|Чэрнеўскі]] | біялягічны || Барысаўскі || 1026,53 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Барысаўскі заказьнік|Барысаўскі]] | краявідны || Барысаўскі, [[Смалявіцкі раён|Смалявіцкі]] || 2731,4 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Дзянісавіцкі заказьнік|Дзянісавіцкі]] | біялягічны || Крупскі || 3059,59 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Сялява (заказьнік)|Сялява]] | краявідны || Крупскі || 19 364,83 || 1993 г, 25 лютага || [[Файл:Sialava lake.jpg|250пкс]] |- ! [[Белая Русь (заказьнік)|Белая Русь]] | краявідны || [[Лагойскі раён|Лагойскі]] || 4460 || 2015 г., 4 лютага || [[Файл:Belaja Rus' landscape reserve.jpg|250пкс]] |- ! [[Купалаўскі заказьнік|Купалаўскі]] | краявідны || Лагойскі, [[Менскі раён|Менскі]] || 3834 || 2000 г., 6 красавіка || |- ! [[Глебкаўка (заказьнік)|Глебкаўка]] | біялягічны || Менскі || 964 || 2001 г., 29 сьнежня || [[Файл:Hliebkaŭka, signpost.jpg|250пкс]] |- ! [[Лебядзіны заказьнік|Лебядзіны]] | біялягічны || Менскі || 43,49 || 2015 г., 28 красавіка || [[Файл:!Лебядзіны стаў (Беларусь, 2020 г.).jpg|250пкс]] |- ! [[Падсады (заказьнік)|Падсады]] | біялягічны || Менскі || 1079 || 1999 г., 31 сакавіка || |- ! [[Прылуцкі заказьнік|Прылуцкі]] | біялягічны || Менскі || 523,06 || 1977 г., 20 студзеня || [[Файл:Prylucki biological reserve (Belarus) 4.jpg|250px]] |- ! [[Сьціклева]] | біялягічны || Менскі || 428 || 2001 г., 29 сьнежня || [[Файл:Biology reserve Ściklieva - panoramio - Andrej Kuźniečyk.jpg|250пкс]] |- ! [[Юхнаўскі заказьнік|Юхнаўскі]] | біялягічны || Менскі || 221 || 2001 г., 13 жніўня || |- ! [[Прылепскі заказьнік|Прылепскі]] | краявідны || Менскі || 3242 || 2000 г., 20 сьнежня || [[Файл:Аколіца. Прылепскі ландшафтны заказнік_01.jpg|250пкс]] |- ! [[Траскоўшчына (заказьнік)|Траскоўшчына]] | краявідны || Менскі || 745,39 || 2001 г., 5 сакавіка || |- ! [[Копыш (заказьнік)|Копыш]] | біялягічны || [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкі]] || 1222,34 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Мацеевіцкі заказьнік|Мацеевіцкі]] | біялягічны || Пухавіцкі || 1802,19 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Амговіцкі заказьнік|Амговіцкі]] | біялягічны || Пухавіцкі, [[Старадароскі раён|Старадароскі]] || 2556,8 || 2009 г., 24 сьнежня || |- ! [[Амяльнянскі заказьнік|Амяльнянскі]] | біялягічны || Пухавіцкі || 2011,57 || 1979 г., 16 жніўня || |- ! [[Вароніцкі востраў]] | водна-балотны || Пухавіцкі || 828,44 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Валмянскі заказьнік|Валмянскі]] | біялягічны || Смалявіцкі || 614,5 || 1996 г., 21 сакавіка || [[Файл:Volma 4.jpg|250пкс]] |- ! [[Пекалінскі заказьнік|Пекалінскі]] | біялягічны || Смалявіцкі || 2128,9 || 2000 г., 10 жніўня || |- ! [[Гайна-Бродня]] | водны || Смалявіцкі || 1196,22 || 2015 г., 4 лютага || |- ! [[Фаліцкі Мох (заказьнік)|Фаліцкі Мох]] | біялягічны || Старадароскі || 3176,41 || 1979 г., 16 жніўня || |} == Глядзіце таксама == * [[Мясцовыя заказьнікі Беларусі]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Заказьнікі|спасылка=http://minpriroda.gov.by/by/zakazniki-by/|выдавец=[[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|копія=http://minpriroda.gov.by/ru/new_url_210233792-ru/|дата копіі=2020|дата доступу=22 траўня 2020}} {{Рэцэнзія}} {{Заказьнікі Беларусі}} {{Беларусь у тэмах}} [[Катэгорыя:Заказьнікі Беларусі| ]] [[Катэгорыя:Сьпісы:Беларусь]] ipi9nfugl7b3b9z4p5k95s85har7ac6 Раман Галоўчанка 0 229389 2332869 2258851 2022-08-16T19:33:17Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Раман Галоўчанка |выява = Roman Golovchenko (2020-09-03)(portrait).jpg |подпіс_пад_выявай = Раман Галоўчанка, 2020 год |пасада = [[Сьпіс прэм’ер-міністраў Беларусі|Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 4 чэрвеня 2020 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |папярэднік = [[Сяргей Румас]] |наступнік = |пасада2 = [[Дзяржаўны вайскова-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь|Старшыня Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 18 жніўня 2018 |канец_тэрміну2 = 4 жніўня 2020 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|10|8|1973|1}} |месца_нараджэньня = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = }} '''Рама́н Алякса́ндравіч Гало́ўчанка''' ({{Нарадзіўся|10|8|1973}}) — прэм’ер-міністар Беларусі з 4 чэрвеня 2020 году<ref>[https://www.svaboda.org/a/30652078.html Лукашэнка прызначыў новым прэм’ерам Рамана Галоўчанку. Хто ён?], Радыё Свабода, 4-06-2020</ref>, экс-амбасадар Беларусі ў Аб’яднаных Арабскіх Эміратах. == Жыцьцяпіс == У 1996 годзе скончыў Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін, у 2003 годзе — Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь. У 2018 годзе быў прызначаны старшынём [[Дзяржаўны вайскова-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь]]. На пачатку сваёй кар’еры працаваў у Радзе бясьпекі, з 2002-га па 2005 год быў намесьнікам начальніка аддзелу Генэральнай пракуратуры. У 2005-м з гэтай пасады стаў галоўным дарадцам упраўленьня замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзыдэнта. З 2009-га па 2013-ы займаў пасаду першага намесьніка старшыні Дзяржаўнага вайскова-прамысловага комплексу Беларусі. З 2013-га па 2018-ы быў амбасадарам Беларусі ў ААЭ, Катары, Дзяржаве Кувэйт і Каралеўстве Саудаўская Арабія. З 4 чэрвеня 2020 году прызначаны прэм’ер-міністрам Беларусі. == Асабістае жыцьцё == Раман Галоўчанка жанаты і мае траіх дзяцей. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.vpk.gov.by/about/management/golovchenko-roman-aleksandrovich.html Сайт Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту РБ]. {{Прэм’ер-міністры Беларусі}} {{Амбасадары Беларусі ў ААЭ}} {{Амбасадары Беларусі ў Катары}} {{Амбасадары Беларусі ў Кувэйце}} {{Амбасадары Беларусі ў Саудаўскай Арабіі}} {{Старшыні Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Галоўчанка, Раман}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія дыпляматы]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 4ly6ogfumqz88v3ldxfqgy85pzcgpa4 2333005 2332869 2022-08-17T09:34:37Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]; дададзеная [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Раман Галоўчанка |выява = Roman Golovchenko (2020-09-03)(portrait).jpg |подпіс_пад_выявай = Раман Галоўчанка, 2020 год |пасада = [[Сьпіс прэм’ер-міністраў Беларусі|Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 4 чэрвеня 2020 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |папярэднік = [[Сяргей Румас]] |наступнік = |пасада2 = [[Дзяржаўны вайскова-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь|Старшыня Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 18 жніўня 2018 |канец_тэрміну2 = 4 жніўня 2020 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|10|8|1973|1}} |месца_нараджэньня = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = }} '''Рама́н Алякса́ндравіч Гало́ўчанка''' ({{Нарадзіўся|10|8|1973}}) — прэм’ер-міністар Беларусі з 4 чэрвеня 2020 году<ref>[https://www.svaboda.org/a/30652078.html Лукашэнка прызначыў новым прэм’ерам Рамана Галоўчанку. Хто ён?], Радыё Свабода, 4-06-2020</ref>, экс-амбасадар Беларусі ў Аб’яднаных Арабскіх Эміратах. == Жыцьцяпіс == У 1996 годзе скончыў Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін, у 2003 годзе — Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь. У 2018 годзе быў прызначаны старшынём [[Дзяржаўны вайскова-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь]]. На пачатку сваёй кар’еры працаваў у Радзе бясьпекі, з 2002-га па 2005 год быў намесьнікам начальніка аддзелу Генэральнай пракуратуры. У 2005-м з гэтай пасады стаў галоўным дарадцам упраўленьня замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзыдэнта. З 2009-га па 2013-ы займаў пасаду першага намесьніка старшыні Дзяржаўнага вайскова-прамысловага комплексу Беларусі. З 2013-га па 2018-ы быў амбасадарам Беларусі ў ААЭ, Катары, Дзяржаве Кувэйт і Каралеўстве Саудаўская Арабія. З 4 чэрвеня 2020 году прызначаны прэм’ер-міністрам Беларусі. == Асабістае жыцьцё == Раман Галоўчанка жанаты і мае траіх дзяцей. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.vpk.gov.by/about/management/golovchenko-roman-aleksandrovich.html Сайт Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту РБ]. {{Прэм’ер-міністры Беларусі}} {{Амбасадары Беларусі ў ААЭ}} {{Амбасадары Беларусі ў Катары}} {{Амбасадары Беларусі ў Кувэйце}} {{Амбасадары Беларусі ў Саудаўскай Арабіі}} {{Старшыні Дзяржаўнага вайскова-прамысловага камітэту Рэспублікі Беларусь}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Галоўчанка, Раман}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія дыпляматы]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 487nk0y0ajl46zzu1ro8n6p6m2kmowv Шаблён:ЗША на КА-2016 10 230639 2332934 2141788 2022-08-17T07:36:46Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на КА-2016 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Кубак Амэрыкі 2016 году |турнір_спасылка = Кубак Амэрыкі па футболе 2016 году |н1 = [[Брэд Гузан|Гузан]] |н2 = [[Дэандрэ Едлін|Едлін]] |н3 = [[Стывэн Бэрнбаўм|Бэрнбаўм]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|Брэдлі]] |н5 = [[Мэт Бэсьлер|Бэсьлер]] |н6 = [[Джон Брукс|Брукс]] |н7 = [[Бобі Ўуд|Ўуд]] |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Г’ясі Зардэс|Зардэс]] |н10 = [[Дарлінгтан Нагбэ|Нагбэ]] |н11 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]] |н12 = [[Тым Говард|Говард]] |н13 = [[Джэрмэйн Джонз|Джонз]] |н14 = [[Майкл Ароска Фіскал|Ароска]] |н15 = [[Кайл Бэкерман|Бэкерман]] |н16 = [[Пэры Кітчэн|Кітчэн]] |н17 = [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] |н18 = [[Крыс Вандалоўскі|Вандалоўскі]] |н19 = [[Грэм Зусі|Зусі]] |н20 = [[Джэф Кэмэран|Кэмэран]] |н21 = [[Эдгар Кастыльлё|Кастыльлё]] |н22 = [[Ітан Горват|Горват]] |н23 = [[Фэбіян Джонсан|Джонсан]] |трэнэр = [[Юрген Клінсман|Клінсман]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных КА-2016|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|Амэрыка-2016]] </noinclude> l2ymeto9t7vmgpsgwvf8ti5akl8velu Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2015 10 230683 2332938 2142029 2022-08-17T07:52:40Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2015 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2015 году |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2015 году |н1 = [[Брэд Гузан|Гузан]] |н2 = [[Дэандрэ Едлін|Едлін]] |н3 = [[Амар Гансалес|Гансалес]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|Брэдлі]] |н5 = [[Кайл Бэкерман|Бэкерман]] |н6 = [[Джон Брукс|Брукс]] |н7 = [[Альфрэда Маралес|Маралес]]&nbsp;(<small>24</small> [[Джо Карона|Карона]]) |н8 = [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]] |н9 = [[Арон Ёгансан|Ёгансан]] |н10 = [[Мікел Дыскеруд|Дыскеруд]] |н11 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]] |н12 = [[Нік Рыманда|Рыманда]] |н13 = [[Вэнтура Альварада|Альварада]] |н14 = [[Грэгары Гарса|Гарса]]&nbsp;(<small>25</small> [[Дамаркус Бізьлі|Бізьлі]]) |н15 = [[Тым Рым|Рым]] |н16 = [[Брэд Эванз|Эванз]] |н17 = [[Джозі Алтыдор|Алтыдор]]&nbsp;(<small>26</small> [[Алан Гордан|Гордан]]) |н18 = [[Крыс Вандалоўскі|Вандалоўскі]] |н19 = [[Грэм Зусі|Зусі]] |н20 = [[Г’ясі Зардэс|Зардэс]] |н21 = [[Тымаці Чэндлер|Чэндлер]] |н22 = [[Ўільям Ярбра|Ярбра]] |н23 = [[Фэбіян Джонсан|Джонсан]] |трэнэр = [[Юрген Клінсман|Клінсман]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2015|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2015]] </noinclude> qpmdty1tue20jv15vekupwkd89apkxn Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2017 10 230685 2332937 2142038 2022-08-17T07:42:32Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2017 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2017 году — чэмпіён |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2017 году |н1 = [[Брэд Гузан|Гузан]]&nbsp;(<small>24</small> [[Тым Говард|Говард]]) |н2 = [[Хорхэ Вільяфаньня|Вільяфаньня]] |н3 = [[Амар Гансалес|А.&nbsp;Гансалес]] |н4 = [[Мэт Міязга|Міязга]] |н5 = [[Мэт Бэсьлер|Бэсьлер]] |н6 = [[Келін Роў|Роў]]&nbsp;(<small>25</small> [[Дарлінгтан Нагбэ|Нагбэ]]) |н7 = [[Крыс Понтыюс (футбаліст)|Понтыюс]] |н8 = [[Джордан Морыс|Морыс]] |н9 = [[Г’ясі Зардэс|Зардэс]] |н10 = [[Джо Карона|Карона]] |н11 = [[Аляхандра Бэдоя|Бэдоя]]&nbsp;(<small>26</small> [[Майкл Брэдлі|Брэдлі]]) |н12 = [[Біл Гамід|Гамід]] |н13 = [[Дакс Макарці|Макарці]] |н14 = [[Дом Дўаэр|Дўаэр]]&nbsp;(<small>27</small> [[Джозі Алтыдор|Алтыдор]]) |н15 = [[Эрык Ліхай|Ліхай]] |н16 = [[Джастын Мораў|Мораў]] |н17 = [[Крыстыян Ролдан|Ролдан]]&nbsp;(<small>28</small> [[Клінт Дэмпсі|Дэмпсі]]) |н18 = [[Хуан Агудэла|Агудэла]] |н19 = [[Грэм Зусі|Зусі]] |н20 = [[Пол Арыёла|Арыёла]] |н21 = [[Мэт Гэджэс|Гэджэс]] |н22 = [[Шон Джонсан (футбаліст)|Джонсан]]&nbsp;(<small>29</small> [[Джэсі Гансалес|Д.&nbsp;Гансалес]]) |н23 = [[Келін Акоста|Акоста]] |трэнэр = [[Брус Арэна|Арэна]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2017|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2017]] </noinclude> 92i78eyi89ooiyt0weiyy27m2nx741c Шаблён:ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2019 10 230687 2332930 2142041 2022-08-17T07:33:49Z 103.205.69.14 wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = ЗША на ЗК КОНКАКАФ-2019 |колер фону = white |колер тэксту = #3C3B6E |краіна = ЗША |сьцяг = ЗША |турнір = Залаты кубак КОНКАКАФ 2019 году |турнір_спасылка = Залаты кубак КОНКАКАФ 2019 году |н1 = [[Зак Стэфэн|Стэфэн]] |н2 = [[Нік Ліма|Ліма]] |н3 = [[Амар Гансалес|Гансалес]] |н4 = [[Майкл Брэдлі|Брэдлі]] |н5 = [[Ўокер Цымэрман|Цымэрман]] |н6 = [[Ўіл Трап|Трап]] |н7 = [[Пол Арыёла|Арыёла]] |н8 = [[Ўэстан Макені|Макені]] |н9 = [[Г’ясі Зардэс|Зардэс]] |н10 = [[Крыстыян Пулішыч|Пулішыч]] |н11 = [[Джордан Морыс|Морыс]] |н12 = [[Шон Джонсан (футбаліст)|Джонсан]] |н13 = [[Тым Рым|Рым]] |н14 = [[Рэджы Кэнан|Кэнан]] |н15 = [[Крыстыян Ролдан|Ролдан]] |н16 = [[Дэніел Ловіц|Ловіц]] |н17 = [[Джозі Алтыдор|Алтыдор]] |н18 = [[Джонатан Льюіс|Льюіс]] |н19 = [[Мэт Міязга|Міязга]] |н20 = [[Джорджэ Міхайлавіч|Міхайлавіч]] |н21 = [[Тайлер Бойд|Бойд]] |н22 = [[Тайлер Мілер|Мілер]] |н23 = [[Ааран Лонг|Лонг]] |трэнэр = [[Грэг Бэргалтэр|Бэргалтэр]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных ЗК КОНКАКАФ-2019|ЗША]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай ЗША па футболе|КОНКАКАФ-2019]] </noinclude> m6sdyj2tv9wunjlo2my1ad38giu9y9d СНІД-ІНФА 0 234447 2332851 2163656 2022-08-16T17:19:15Z 2A00:1FA0:C61D:7B37:9418:5542:1920:9E68 wikitext text/x-wiki {{Газэта |назва = СНІД-ІНФА |выява = |памер = |тып = дзяржаўная, з 1990-ых гг недзяржаўная |фармат = |заснавальнік = [[ЦК КПБ]] |уладальнік = [[ЦК КПБ]] |выдавец = выдавецтва [[ЦК КПБ]] |рэдактар = Андрэй Ман<ref>[https://lenta.ru/news/2020/10/01/rozysk/ Создателя «СПИД-Инфо» объявили в международный розыск]</ref><ref name="qazwsx">[https://lenta.ru/articles/2017/12/24/press_90/ Редакцию возглавлял сын ответственного секретаря «Медицинской газеты» литературовед Андрей Манн. Интересы издания, вероятно, кто-то лоббировал на высшем уровне.]</ref> |заснаваная = {{Дата пачатку|25|3|1989|1}} |зачыненая = |палітыка = |мова = [[Руская мова|Руская]] |штаб-кватэра = {{Сьцяг|СССР}}[[Менск]], [[БССР]], [[СССР]] |наклад = невядомы |кошт = |ISSN = |сайт = [https://s-info.ru старонка ў сеціве] }} '''СНІД-ІНФА''' ({{мова-ru|СПИД-ИНФО}}) &mdash; [[газэта]], якая выдавалася на [[Руская мова|расейскае мове]] з 1989 году. Першыя наклады выходзілі ў [[Менск]]у ў друкарні [[ЦК КПБ]]. Газэта была прысьвечаная хваробе [[СНІД]], якая пачала распаўсюджвацца ў СССР. Гэта быў час "[[Галоснасьць|галоснасьці]]", якую пачаў генсек [[КПСС]] [[Міхаіл Гарбачоў|М. Гарбачоў]]. Першым рэдактарам стаў Андрэй Ман, сын адказнага рэдактара газэты "Мэдыцынскі весьнік"<ref name="qazwsx"/>. Зараз заснавальнік і галоўны рэдактар &mdash; Любоў Аляксееўна Арлова<ref>[https://s-info.ru Старонка газэты СНІД-ІНФА]</ref>. == Зьмест == З пачатку газэта павінная была простымі словамі тлумачыць савецкім людзям, што такое СНІД, як яго пазьбегнуць, спосабы яго перадачы. Вось тыя спосабы й сталі першым выпадкам, калі даступна стала для паспалітых людзей апісваньне заражэньня СНІД. Спосабы перадачы СНІД: * праз заражэньне кроўю (укол шпрыцом і г.д.) * плоцкія зносіны: ** мужчыны з жанчынай ** мужчыны з мужчынай ** жанчыны з жанчынай Апісаньне перадачы СНІД праз плоцкія зносіны былі для савецкага грамадзтва неверагодным. Усе СМІ СССР старанна пазьбягалі падрабязных апісаньняў плоцкага каханьня. "СНІД-Інфа" была поўнай процілегласьцю. Яе можна назваць першым '''''дазволеным''''' КПСС парнаграфічным выданьнем у СССР. У ім падрабязна апісваліся: * групавыя плоцкія зносіны * беспарадачныя плоцкія зносіны * адсутнасьць аховы ад заражэньня хваробы, якія распаўсюджваюцца празь цялесныя дотыкі == Попыт == "СНІД-Інфа" зь першага выданьня пачала павялічваць свой наклад. Першыя выданьні мелі наклад прыблізна 30 тыс. асобнікаў. Паступова колькасьць асобнікаў расла: 50 тыс, 100 тыс. і г.д. Найбольшыя наклады былі ў пачатку 1990-ых гадоў прыблізна 3 млн асобнікаў. Па загадзе з ЦК КПБ яе закупалі бібліятэкі [[БССР]] для далейшай выдачы карыстальнікам бібліятэк. == Сучасны стан == Пасьля распаду СССР "СНІД-Інфа" выдаецца ў [[Расея|Расеі]], ў [[Масква|Маскве]]. == Газэта ў сацсетках == * [https://vk.com/club147063346 ВКонтакте] * [https://www.facebook.com/SpeedInfoSi/ Хвэйсбук] * [https://ok.ru/group/55213594312957 Аднаклясьнікі] * [https://www.instagram.com/speed.info/ Інстаграм] * [https://vk.com/speedinfo.life ВКонтакте дадатковае] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Порначасопісы]] [[Катэгорыя:СНІД]] [[Катэгорыя:Сэксуальная адукацыя]] [[Катэгорыя:Беларускія часопісы]] [[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1989 годзе]] [[Катэгорыя:1989 год у Менску]] 9h14yyhouui76k32r59b1yvpzs38bpi 2332853 2332851 2022-08-16T17:20:57Z 2A00:1FA0:C61D:7B37:9418:5542:1920:9E68 wikitext text/x-wiki {{Газэта |назва = СНІД-ІНФА |выява = |памер = |тып = дзяржаўная, з 1990-ых гг недзяржаўная |фармат = |заснавальнік = [[ЦК КПБ]] |уладальнік = [[ЦК КПБ]] |выдавец = выдавецтва [[ЦК КПБ]] |рэдактар = Андрэй Ман<ref>[https://lenta.ru/news/2020/10/01/rozysk/ Создателя «СПИД-Инфо» объявили в международный розыск]</ref><ref name="qazwsx">[https://lenta.ru/articles/2017/12/24/press_90/ Редакцию возглавлял сын ответственного секретаря «Медицинской газеты» литературовед Андрей Манн. Интересы издания, вероятно, кто-то лоббировал на высшем уровне.]</ref> |заснаваная = {{Дата пачатку|25|3|1989|1}} |зачыненая = |палітыка = |мова = [[Руская мова|Руская]] |штаб-кватэра = {{Сьцяг|СССР}}[[Менск]], [[БССР]], [[СССР]] |наклад = невядомы |кошт = |ISSN = |сайт = [https://s-info.ru старонка ў сеціве] }} '''СНІД-ІНФА''' ({{мова-ru|СПИД-ИНФО}}) &mdash; [[газэта]], якая выдавалася на [[Руская мова|рускай мове]] з 1989 году. Першыя наклады выходзілі ў [[Менск]]у ў друкарні [[ЦК КПБ]]. Газэта была прысьвечаная хваробе [[СНІД]], якая пачала распаўсюджвацца ў СССР. Гэта быў час "[[Галоснасьць|галоснасьці]]", якую пачаў генсек [[КПСС]] [[Міхаіл Гарбачоў|М. Гарбачоў]]. Першым рэдактарам стаў Андрэй Ман, сын адказнага рэдактара газэты "Мэдыцынскі весьнік"<ref name="qazwsx"/>. Зараз заснавальнік і галоўны рэдактар &mdash; Любоў Аляксееўна Арлова<ref>[https://s-info.ru Старонка газэты СНІД-ІНФА]</ref>. == Зьмест == З пачатку газэта павінная была простымі словамі тлумачыць савецкім людзям, што такое СНІД, як яго пазьбегнуць, спосабы яго перадачы. Вось тыя спосабы й сталі першым выпадкам, калі даступна стала для паспалітых людзей апісваньне заражэньня СНІД. Спосабы перадачы СНІД: * праз заражэньне кроўю (укол шпрыцом і г.д.) * плоцкія зносіны: ** мужчыны з жанчынай ** мужчыны з мужчынай ** жанчыны з жанчынай Апісаньне перадачы СНІД праз плоцкія зносіны былі для савецкага грамадзтва неверагодным. Усе СМІ СССР старанна пазьбягалі падрабязных апісаньняў плоцкага каханьня. "СНІД-Інфа" была поўнай процілегласьцю. Яе можна назваць першым '''''дазволеным''''' КПСС парнаграфічным выданьнем у СССР. У ім падрабязна апісваліся: * групавыя плоцкія зносіны * беспарадачныя плоцкія зносіны * адсутнасьць аховы ад заражэньня хваробы, якія распаўсюджваюцца празь цялесныя дотыкі == Попыт == "СНІД-Інфа" зь першага выданьня пачала павялічваць свой наклад. Першыя выданьні мелі наклад прыблізна 30 тыс. асобнікаў. Паступова колькасьць асобнікаў расла: 50 тыс, 100 тыс. і г.д. Найбольшыя наклады былі ў пачатку 1990-ых гадоў прыблізна 3 млн асобнікаў. Па загадзе з ЦК КПБ яе закупалі бібліятэкі [[БССР]] для далейшай выдачы карыстальнікам бібліятэк. == Сучасны стан == Пасьля распаду СССР "СНІД-Інфа" выдаецца ў [[Расея|Расеі]], ў [[Масква|Маскве]]. == Газэта ў сацсетках == * [https://vk.com/club147063346 ВКонтакте] * [https://www.facebook.com/SpeedInfoSi/ Хвэйсбук] * [https://ok.ru/group/55213594312957 Аднаклясьнікі] * [https://www.instagram.com/speed.info/ Інстаграм] * [https://vk.com/speedinfo.life ВКонтакте дадатковае] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Порначасопісы]] [[Катэгорыя:СНІД]] [[Катэгорыя:Сэксуальная адукацыя]] [[Катэгорыя:Беларускія часопісы]] [[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1989 годзе]] [[Катэгорыя:1989 год у Менску]] rj922legl8rmdol7gq1sqs4w07u008q 2332979 2332853 2022-08-17T08:40:03Z Taravyvan Adijene 1924 артаграфія, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Газэта |назва = СНІД-ІНФА |выява = |памер = |тып = дзяржаўная, з 1990-ых гг недзяржаўная |фармат = |заснавальнік = [[ЦК КПБ]] |уладальнік = ЦК КПБ |выдавец = выдавецтва ЦК КПБ |рэдактар = Андрэй Ман<ref>[https://lenta.ru/news/2020/10/01/rozysk/ Создателя «СПИД-Инфо» объявили в международный розыск]</ref><ref name="qazwsx">[https://lenta.ru/articles/2017/12/24/press_90/ Редакцию возглавлял сын ответственного секретаря «Медицинской газеты» литературовед Андрей Манн. Интересы издания, вероятно, кто-то лоббировал на высшем уровне.]</ref> |заснаваная = {{Дата пачатку|25|3|1989|1}} |зачыненая = |палітыка = |мова = [[Расейская мова|Расейская]] |штаб-кватэра = {{Сьцяг|СССР}}[[Менск]], [[БССР]], [[СССР]] |наклад = невядомы |кошт = |ISSN = |сайт = [https://s-info.ru старонка ў сеціве] }} '''СНІД-ІНФА''' ({{мова-ru|СПИД-ИНФО}}) — [[газэта]], якая выдавалася на [[Расейская мова|расейскае мове]] з 1989 году. Першыя наклады выходзілі ў [[Менск]]у ў друкарні [[ЦК КПБ]]. Газэта была прысьвечаная хваробе [[СНІД]], якая пачала распаўсюджвацца ў СССР. Гэта быў час «[[Галоснасьць|галоснасьці]]», якую пачаў генсек [[КПСС]] [[Міхаіл Гарбачоў|М. Гарбачоў]]. Першым рэдактарам стаў Андрэй Ман, сын адказнага рэдактара газэты «Мэдыцынскі весьнік»<ref name="qazwsx"/>. Зараз заснавальнік і галоўны рэдактар — Любоў Аляксееўна Арлова<ref>[https://s-info.ru Старонка газэты СНІД-ІНФА]</ref>. == Зьмест == Спачатку газэта павінная была простымі словамі тлумачыць савецкім людзям, што такое СНІД, як яго пазьбегнуць, спосабы яго перадачы. Вось тыя спосабы й сталі першым выпадкам, калі даступна стала для паспалітых людзей апісваньне заражэньня СНІД. Спосабы перадачы СНІД: * праз заражэньне кроўю (укол шпрыцом і г. д.) * плоцкія зносіны: ** мужчыны з жанчынай ** мужчыны з мужчынай ** жанчыны з жанчынай Апісаньне перадачы СНІД праз плоцкія зносіны былі для савецкага грамадзтва неверагодным. Усе СМІ СССР старанна пазьбягалі падрабязных апісаньняў плоцкага каханьня. «СНІД-Інфа» была поўнай процілегласьцю. Яе можна назваць першым '''''дазволеным''''' КПСС парнаграфічным выданьнем у СССР. У ім падрабязна апісваліся: * групавыя плоцкія зносіны * беспарадачныя плоцкія зносіны * адсутнасьць аховы ад заражэньня хваробы, якія распаўсюджваюцца празь цялесныя дотыкі == Попыт == «СНІД-Інфа» зь першага выданьня пачала павялічваць свой наклад. Першыя выданьні мелі наклад прыблізна 30 тыс. асобнікаў. Паступова колькасьць асобнікаў расла: 50 тыс., 100 тыс. і г. д. Найбольшыя наклады былі ў пачатку 1990-ых гадоў прыблізна 3 млн асобнікаў. Па загадзе з ЦК КПБ яе закупалі бібліятэкі [[БССР]] для далейшай выдачы карыстальнікам бібліятэк. == Сучасны стан == Пасьля распаду СССР «СНІД-Інфа» выдаецца ў [[Расея|Расеі]], ў [[Масква|Маскве]]. == Газэта ў сацсетках == * [https://vk.com/club147063346 ВКонтакте] * [https://www.facebook.com/SpeedInfoSi/ Хвэйсбук] * [https://ok.ru/group/55213594312957 Аднаклясьнікі] * [https://www.instagram.com/speed.info/ Інстаграм] * [https://vk.com/speedinfo.life ВКонтакте дадатковае] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Сэкс}} [[Катэгорыя:Порначасопісы]] [[Катэгорыя:СНІД]] [[Катэгорыя:Сэксуальная адукацыя]] [[Катэгорыя:Беларускія часопісы]] [[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1989 годзе]] [[Катэгорыя:1989 год у Менску]] ld0314h4en5js0g9w7j4ik7mbnv5kbd Іван Кубракоў 0 234454 2332864 2279419 2022-08-16T19:31:28Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Іван Кубракоў |арыгінал_імя = |выява = Ivan Kubrakov.jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = 10-ы [[міністар унутраных справаў Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 29 кастрычніка 2020 |канец_тэрміну = дасюль |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Юры Караеў]] |наступнік = |пасада2 = Старшыня [[ГУУС Менгарвыканкаму]] |пачатак_тэрміну2 = 28 сакавіка 2019 |канец_тэрміну2 = 28 кастрычніка 2020 |папярэднік2 = Сяргей Дарошка |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = [[Раман Галоўчанка]] (з 4 чэрвеня 2020), [[Сяргей Румас]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада3 = Начальнік [[УУС Віцебскага аблвыканкаму]] |пачатак_тэрміну3 = 12 траўня 2017 |канец_тэрміну3 = 27 сакавіка 2019 |папярэднік3 = |наступнік3 = Міхаіл Грыб |прэм’ер-міністар3 = [[Сяргей Румас]] (з 18 жніўня 2018), [[Андрэй Кабякоў]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|5|5|1975|1}} |месца_нараджэньня = {{Сьцяг|СССР}} в. [[Маліноўка]], [[Касьцюковіцкі раён]], [[Магілёўская вобласьць]], [[БССР]], [[СССР]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Акадэмія МУС Беларусі|Акадэмія міліцыі МУС Беларусі]] (1992) |рэлігія = [[Атэізм|атэіст]] |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = }} '''Іва́н Уладзі́меравіч Кубрако́ў'''<ref>[https://web.archive.org/web/20201027003839/https://naviny.com/sycophants/120/index.html Кубракоў Іван Уладзіміравіч]</ref><ref>[https://yandex.by/turbo/euroradio.fm/s/chym-vyadomy-novy-kiraunik-mus-ivan-kubrakou-i-chamu-yamu-tak-udzyachnyya-amapaucy Чым вядомы новы кіраўнік МУС Іван Кубракоў і чаму яму так удзячныя амапаўцы]</ref> ({{нар.}} 5 траўня 1975, в. [[Маліноўка]], [[Касьцюковіцкі раён]], [[Магілёўская вобласьць]]) — дзяржаўны дзяяч [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] ў [[Беларусь|Беларусі]], [[генэрал-маёр]] міліцыі, [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міністар унутраных справаў]] з 29 кастрычніка 2020 году. == Жыцьцяпіс == Скончыў Менскую спэцыяльную сярэднюю школу МУС і [[Акадэмія Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|Акадэмію Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]]. Службу ў ворганах унутраных справаў пачаў у 1995 годзе. З 2001 году працаваў участковым РУУС Цэнтральнага раёну Менску, потым — старэйшым участковым інспэктарам аддзелу аховы правапарадку і прафіляктыкі ўправы ўнутраных справаў адміністрацыі Цэнтральнага раёну Менску, які пасьля ўзначаліў. Кіраваў Заслаўскім аддзелам Менскага РУУС<ref>[https://minsknews.by/glavoy-stolichnoy-militsii-naznachen-kubrakov-gde-on-rabotal-i-za-chto-omonovtsyi-govoryat-emu-spasibo/ Главой столичной милиции назначен Кубраков. Где он работал, и за что омоновцы говорят ему спасибо]</ref>. У 2015 годзе працаваў намесьнікам начальніка галоўнай управы — начальнікам управы аховы правапарадку галоўнай управы аховы правапарадку і прафіляктыкі міліцыі грамадзкай бясьпекі Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусі. У 2016 годзе працаваў намесьнікам начальніка галоўнай управы ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму — начальнікам міліцыі грамадзкай бясьпекі<ref>[https://uk-ua.facebook.com/BELSAT.TV/posts/2693921197301620 Іван Кубракоў асабіста кіраваў разгонам вулічных акцыяў (маўклівых акцыяў у 2011-м і пратэстаў недармаедаў у 2017-м). Ён нясе адказнасць за брутальнае збіццё анархістаў падчас акцыі ў Менску 15 сакавіка 2017-га. Потым Кубракоў заяўляў, што анархісты нібыта мелі з сабою нажы ды кастэты.]</ref>. 12 траўня 2017 году прызначаны начальнікам управы ўнутраных справаў Віцебскага аблвыканкаму<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31700164&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 12 мая 2017 года № 164 «О назначении на должность»]</ref>. 29 чэрвеня 2018 году прысвоена званьне генэрал-маёра міліцыі<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800261&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 29 июня 2018 года № 261 «О присвоении специального звания»]</ref>. 28 сакавіка 2019 году прызначаны начальнікам [[Галоўнае ўпраўленьне ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму|галоўнага ўпраўленьня ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму]]<ref>[https://by.belapan.by/archive/2019/03/28/998411_998412/ ГУУС Мінгарвыканкама ўзначаліў Іван Кубракоў]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900121&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 28 марта 2019 года № 1211 «Об И. В. Кубракове»]</ref><ref>[https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/nachalnik_guvd_mingorispolkoma_ivan_kubrakov_ne_poddavaytes_na_prizyvy_k_narusheniyam_bukvy_zakona_/ Начальнік ГУУС Мінгарвыканкама Іван Кубракоў: Не паддавайцеся на заклікі да парушэнняў літары закону]</ref><ref>[https://novychas.by/hramadstva/kiraunik-minskaj-milicyi-pratestoucy-napali-na-ce Кіраўнік мінскай міліцыі: пратэстоўцы напалі на Цэнтральнае РУУС]</ref>. 15 кастрычніка ў этэры [[Агульнанацыянальнае тэлебачаньне|АНТ]] Іван Кубракоў выказваўся аб прымяненьні зброі супраць дэманстрантаў, але назваў гэта «крайняй мерай», «калі ўжо немагчыма выканаць пастаўленую задачу»<ref name="svabod1.azureedge.net">[https://web.archive.org/web/20201101110914/https://svabod1.azureedge.net/a/30919012.html Пачынаў з участковага, кіраваў міліцыяй у Менску падчас пратэстаў у 2017 годзе. Хто такі новы міністар МУС Іван Кубракоў], Радыё Свабода, 29-10-2020</ref>. 29 кастрычніка 2020 году прызначаны [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міністрам унутраных справаў Беларусі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20201101001533/https://svabod1.azureedge.net/a/30918846.html Кубракоў стаў новым міністрам унутраных спраў. Караеў будзе памочнікам Лукашэнкі па Горадзеншчыне], Радыё Свабода, 29-10-2020</ref>. == Санкцыі ЭЗ й іншых краінаў == 31 жніўня 2020 году ўключаны ў сьпіс асобаў, на якіх накладзена бестэрміновая забарона на ўезд у [[Латвія|Латвію]], пяцігадовая забарона на ўезд у [[Эстонія|Эстонію]] і забарона на ўезд у [[Летува|Летуву]] ў сувязі з тым, што ''«сваімі дзеяньнямі ён арганізаваў і падтрымаў фальсыфікацыю [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзыдэнцкіх выбараў 9 жніўня]] і наступнае гвалтоўнае задушэньне [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|мірных пратэстаў]]»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/30812996.html Латвія, Літва і Эстонія ўключылі Лукашэнку і яшчэ 29 чыноўнікаў ў сьпіс пэрсон нон-грата. ПОЎНЫ СЬПІС], Радыё Свабода</ref>. 2 кастрычніка 2020 году Іван Кубракоў быў уключаны ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]]. Згодна з рашэньнем {{артыкул у іншым разьдзеле|Эўрапейская рада|Эўрапейскай рады|be|Еўрапейскі савет}}, ён адказны ''«за кампанію рэпрэсіяў і запалохваньня, якую праводзіла міліцыя пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году, у прыватнасьці за адвольныя арышты й жорсткае абыходжаньне з мірнымі дэманстрантамі, у тым ліку за катаваньні, а таксама за запалохваньне і гвалт у дачыненьні да журналістаў»''<ref>[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2020:319I:FULL&from=EN Council Implementing Regulation (EU) 2020/1387 of 2 October 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus // Official Journal of the European Union L 319 I]</ref>. Акрамя таго, Кубракова ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Канада]]<ref>{{Cite web|last=Canada|first=Global Affairs|date=2015-10-19|title=Regulations Amending the Special Economic Measures (Belarus) Regulations|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/belarus_regulations-reglements_belarus2.aspx?lang=eng|access-date=2020-12-25|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|language=en}}</ref>, [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/946102/Belarus.pdf|url-status=live|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-12-25|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|gov.uk|gov.uk|en|gov.uk}}|language=en}}</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref>. 20 лістапада да кастрычніцкага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя і Украіна<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the EU on the alignment of certain third countries concerning restrictive measures against Belarus |url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/11/20/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-third-countries-concerning-restrictive-measures-against-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2020-11-20|accessdate=2021-09-13|language=en}}</ref>. Таксама 2 кастрычніка 2020 году Кубракоў быў уключаны у [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў|сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>[https://sanctionssearch.ofac.treas.gov/ OFAC Sanctions List Search], {{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства фінансаў ЗША|Міністэрства фінансаў ЗША|en|United States Department of the Treasury}}</ref>. == Узнагароды == * [[Мэдаль «За бездакорную службу» (Беларусь)|мэдаль «За бездакорную службу»]] ІІІ ступені; * мэдаль «За бездакорную службу» ІІ ступені (2015)<ref>[https://pravo.by/upload/docs/op/P31500122_1426885200.pdf Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 16 сакавіка 2015 года № 122 «Аб узнагароджанні»]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; * мэдаль «За бездакорную службу» І ступені (2016)<ref>[https://pravo.by/upload/docs/op/P31600118_1459544400.pdf Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 30 сакавіка 2016 года № 118 «Аб узнагароджанні»]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Цікавыя факты == * У 2014 годзе ў Барысаве прайшоў матч паміж Беларусьсю і Ўкраінай (0:2), тады затрымалі каля 30 заўзятараў за майкі з Пагоняй ды іншую атрыбутыку, некаторыя заўзятары з Украіны былі асуджаныя на суткі ў Беларусі. Тады Іван Кубракоў заяўляў, што «матч прайшоў спакойна», але з дакорам заўважаў, што Беларускую фэдэрацыю футболу за яго аштрафавалі на 18 тысячаў эўра<ref name="svabod1.azureedge.net"/>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Міністры ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь}} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кубракоў, Іван Уладзімеравіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Касьцюковіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Міністры ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] jb4vgfqr8hx4rwqoq6649g9qiktsi6l 2333009 2332864 2022-08-17T09:37:42Z Taravyvan Adijene 1924 выдаленая [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]; дададзеная [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Іван Кубракоў |арыгінал_імя = |выява = Ivan Kubrakov.jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = 10-ы [[міністар унутраных справаў Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 29 кастрычніка 2020 |канец_тэрміну = дасюль |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм’ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Юры Караеў]] |наступнік = |пасада2 = Старшыня [[ГУУС Менгарвыканкаму]] |пачатак_тэрміну2 = 28 сакавіка 2019 |канец_тэрміну2 = 28 кастрычніка 2020 |папярэднік2 = Сяргей Дарошка |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = [[Раман Галоўчанка]] (з 4 чэрвеня 2020), [[Сяргей Румас]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада3 = Начальнік [[УУС Віцебскага аблвыканкаму]] |пачатак_тэрміну3 = 12 траўня 2017 |канец_тэрміну3 = 27 сакавіка 2019 |папярэднік3 = |наступнік3 = Міхаіл Грыб |прэм’ер-міністар3 = [[Сяргей Румас]] (з 18 жніўня 2018), [[Андрэй Кабякоў]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|5|5|1975|1}} |месца_нараджэньня = {{Сьцяг|СССР}} в. [[Маліноўка]], [[Касьцюковіцкі раён]], [[Магілёўская вобласьць]], [[БССР]], [[СССР]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Акадэмія МУС Беларусі|Акадэмія міліцыі МУС Беларусі]] (1992) |рэлігія = [[Атэізм|атэіст]] |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = }} '''Іва́н Уладзі́меравіч Кубрако́ў'''<ref>[https://web.archive.org/web/20201027003839/https://naviny.com/sycophants/120/index.html Кубракоў Іван Уладзіміравіч]</ref><ref>[https://yandex.by/turbo/euroradio.fm/s/chym-vyadomy-novy-kiraunik-mus-ivan-kubrakou-i-chamu-yamu-tak-udzyachnyya-amapaucy Чым вядомы новы кіраўнік МУС Іван Кубракоў і чаму яму так удзячныя амапаўцы]</ref> ({{нар.}} 5 траўня 1975, в. [[Маліноўка]], [[Касьцюковіцкі раён]], [[Магілёўская вобласьць]]) — дзяржаўны дзяяч [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] ў [[Беларусь|Беларусі]], [[генэрал-маёр]] міліцыі, [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міністар унутраных справаў]] з 29 кастрычніка 2020 году. == Жыцьцяпіс == Скончыў Менскую спэцыяльную сярэднюю школу МУС і [[Акадэмія Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|Акадэмію Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]]. Службу ў ворганах унутраных справаў пачаў у 1995 годзе. З 2001 году працаваў участковым РУУС Цэнтральнага раёну Менску, потым — старэйшым участковым інспэктарам аддзелу аховы правапарадку і прафіляктыкі ўправы ўнутраных справаў адміністрацыі Цэнтральнага раёну Менску, які пасьля ўзначаліў. Кіраваў Заслаўскім аддзелам Менскага РУУС<ref>[https://minsknews.by/glavoy-stolichnoy-militsii-naznachen-kubrakov-gde-on-rabotal-i-za-chto-omonovtsyi-govoryat-emu-spasibo/ Главой столичной милиции назначен Кубраков. Где он работал, и за что омоновцы говорят ему спасибо]</ref>. У 2015 годзе працаваў намесьнікам начальніка галоўнай управы — начальнікам управы аховы правапарадку галоўнай управы аховы правапарадку і прафіляктыкі міліцыі грамадзкай бясьпекі Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусі. У 2016 годзе працаваў намесьнікам начальніка галоўнай управы ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму — начальнікам міліцыі грамадзкай бясьпекі<ref>[https://uk-ua.facebook.com/BELSAT.TV/posts/2693921197301620 Іван Кубракоў асабіста кіраваў разгонам вулічных акцыяў (маўклівых акцыяў у 2011-м і пратэстаў недармаедаў у 2017-м). Ён нясе адказнасць за брутальнае збіццё анархістаў падчас акцыі ў Менску 15 сакавіка 2017-га. Потым Кубракоў заяўляў, што анархісты нібыта мелі з сабою нажы ды кастэты.]</ref>. 12 траўня 2017 году прызначаны начальнікам управы ўнутраных справаў Віцебскага аблвыканкаму<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31700164&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 12 мая 2017 года № 164 «О назначении на должность»]</ref>. 29 чэрвеня 2018 году прысвоена званьне генэрал-маёра міліцыі<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800261&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 29 июня 2018 года № 261 «О присвоении специального звания»]</ref>. 28 сакавіка 2019 году прызначаны начальнікам [[Галоўнае ўпраўленьне ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму|галоўнага ўпраўленьня ўнутраных справаў Менскага гарвыканкаму]]<ref>[https://by.belapan.by/archive/2019/03/28/998411_998412/ ГУУС Мінгарвыканкама ўзначаліў Іван Кубракоў]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900121&p1 Указ Президента Республики Беларусь от 28 марта 2019 года № 1211 «Об И. В. Кубракове»]</ref><ref>[https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/nachalnik_guvd_mingorispolkoma_ivan_kubrakov_ne_poddavaytes_na_prizyvy_k_narusheniyam_bukvy_zakona_/ Начальнік ГУУС Мінгарвыканкама Іван Кубракоў: Не паддавайцеся на заклікі да парушэнняў літары закону]</ref><ref>[https://novychas.by/hramadstva/kiraunik-minskaj-milicyi-pratestoucy-napali-na-ce Кіраўнік мінскай міліцыі: пратэстоўцы напалі на Цэнтральнае РУУС]</ref>. 15 кастрычніка ў этэры [[Агульнанацыянальнае тэлебачаньне|АНТ]] Іван Кубракоў выказваўся аб прымяненьні зброі супраць дэманстрантаў, але назваў гэта «крайняй мерай», «калі ўжо немагчыма выканаць пастаўленую задачу»<ref name="svabod1.azureedge.net">[https://web.archive.org/web/20201101110914/https://svabod1.azureedge.net/a/30919012.html Пачынаў з участковага, кіраваў міліцыяй у Менску падчас пратэстаў у 2017 годзе. Хто такі новы міністар МУС Іван Кубракоў], Радыё Свабода, 29-10-2020</ref>. 29 кастрычніка 2020 году прызначаны [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міністрам унутраных справаў Беларусі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20201101001533/https://svabod1.azureedge.net/a/30918846.html Кубракоў стаў новым міністрам унутраных спраў. Караеў будзе памочнікам Лукашэнкі па Горадзеншчыне], Радыё Свабода, 29-10-2020</ref>. == Санкцыі ЭЗ й іншых краінаў == 31 жніўня 2020 году ўключаны ў сьпіс асобаў, на якіх накладзена бестэрміновая забарона на ўезд у [[Латвія|Латвію]], пяцігадовая забарона на ўезд у [[Эстонія|Эстонію]] і забарона на ўезд у [[Летува|Летуву]] ў сувязі з тым, што ''«сваімі дзеяньнямі ён арганізаваў і падтрымаў фальсыфікацыю [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі (2020)|прэзыдэнцкіх выбараў 9 жніўня]] і наступнае гвалтоўнае задушэньне [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|мірных пратэстаў]]»''<ref>[https://www.svaboda.org/a/30812996.html Латвія, Літва і Эстонія ўключылі Лукашэнку і яшчэ 29 чыноўнікаў ў сьпіс пэрсон нон-грата. ПОЎНЫ СЬПІС], Радыё Свабода</ref>. 2 кастрычніка 2020 году Іван Кубракоў быў уключаны ў [[Чорны сьпіс Эўразьвязу]]. Згодна з рашэньнем {{артыкул у іншым разьдзеле|Эўрапейская рада|Эўрапейскай рады|be|Еўрапейскі савет}}, ён адказны ''«за кампанію рэпрэсіяў і запалохваньня, якую праводзіла міліцыя пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году, у прыватнасьці за адвольныя арышты й жорсткае абыходжаньне з мірнымі дэманстрантамі, у тым ліку за катаваньні, а таксама за запалохваньне і гвалт у дачыненьні да журналістаў»''<ref>[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2020:319I:FULL&from=EN Council Implementing Regulation (EU) 2020/1387 of 2 October 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus // Official Journal of the European Union L 319 I]</ref>. Акрамя таго, Кубракова ў свае санкцыйныя сьпісы ўключылі [[Канада]]<ref>{{Cite web|last=Canada|first=Global Affairs|date=2015-10-19|title=Regulations Amending the Special Economic Measures (Belarus) Regulations|url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/sanctions/belarus_regulations-reglements_belarus2.aspx?lang=eng|access-date=2020-12-25|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства міжнародных справаў Канады|Міністэрства міжнародных справаў Канады|en|Global Affairs Canada}}|language=en}}</ref>, [[Вялікабрытанія]]<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/946102/Belarus.pdf|url-status=live|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2020-12-25|website=|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|gov.uk|gov.uk|en|gov.uk}}|language=en}}</ref>, [[Швайцарыя]]<ref>{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}</ref>. 20 лістапада да кастрычніцкага пакету санкцый ЭЗ далучыліся Альбанія, Ісьляндыя, Ліхтэнштайн, Нарвэгія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя і Украіна<ref>{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the EU on the alignment of certain third countries concerning restrictive measures against Belarus |url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/11/20/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-eu-on-the-alignment-of-certain-third-countries-concerning-restrictive-measures-against-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2020-11-20|accessdate=2021-09-13|language=en}}</ref>. Таксама 2 кастрычніка 2020 году Кубракоў быў уключаны у [[Сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў|сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>[https://sanctionssearch.ofac.treas.gov/ OFAC Sanctions List Search], {{артыкул у іншым разьдзеле|Міністэрства фінансаў ЗША|Міністэрства фінансаў ЗША|en|United States Department of the Treasury}}</ref>. == Узнагароды == * [[Мэдаль «За бездакорную службу» (Беларусь)|мэдаль «За бездакорную службу»]] ІІІ ступені; * мэдаль «За бездакорную службу» ІІ ступені (2015)<ref>[https://pravo.by/upload/docs/op/P31500122_1426885200.pdf Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 16 сакавіка 2015 года № 122 «Аб узнагароджанні»]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>; * мэдаль «За бездакорную службу» І ступені (2016)<ref>[https://pravo.by/upload/docs/op/P31600118_1459544400.pdf Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 30 сакавіка 2016 года № 118 «Аб узнагароджанні»]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Цікавыя факты == * У 2014 годзе ў Барысаве прайшоў матч паміж Беларусьсю і Ўкраінай (0:2), тады затрымалі каля 30 заўзятараў за майкі з Пагоняй ды іншую атрыбутыку, некаторыя заўзятары з Украіны былі асуджаныя на суткі ў Беларусі. Тады Іван Кубракоў заяўляў, што «матч прайшоў спакойна», але з дакорам заўважаў, што Беларускую фэдэрацыю футболу за яго аштрафавалі на 18 тысячаў эўра<ref name="svabod1.azureedge.net"/>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Міністры ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь}} {{Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}} {{Палітычны крызіс у Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кубракоў, Іван Уладзімеравіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Касьцюковіцкім раёне]] [[Катэгорыя:Міністры ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]] [[Катэгорыя:Беларускія асобы ў сьпісе СВГ]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 2btoow3yg8gd1yzjg1wf30iqv3ijr4w Катэгорыя:Мультфільмы 1995 году 14 241433 2332781 2208079 2022-08-16T12:53:53Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 9 | г = 5 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1995 году | ключ = 1995 }} [[Катэгорыя:1995 год у анімацыі]] 23w7il7gpnihsp5wkhu41i2c651zp1e Катэгорыя:Мультфільмы 1999 году 14 241452 2332782 2208130 2022-08-16T12:54:15Z Taravyvan Adijene 1924 [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыі]] wikitext text/x-wiki {{Год паводле катэгорыі | т = 1 | с = 9 | д = 9 | г = 9 | катэгорыя = | катэгорыя1 = Мультфільмы паводле гадоў | катэгорыя2 = Фільмы 1999 году | ключ = 1999 }} [[Катэгорыя:1999 год у анімацыі]] 5smq6vpe92tf7rje2ebtekbtbqclqmc Багуславец 0 242344 2332820 2332703 2022-08-16T13:14:09Z Дамінік 64057 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Багуславец |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Багуслаўца |Назва па-расейску = |Трансьлітараваная назва = Bahuslaviec{{Заўвага|Паводле афіцыйнай назвы — Hračychina}} |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1787 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 55 |Шырата сэкундаў = 18 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 43 |Даўгата сэкундаў = 15 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Багуславец''' (з 24 чэрвеня 1977 году — ''Грачыхіна''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref>) — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у міжрэччы [[Тур’я (басэйн Дняпра)|Тур'і]] і прытока [[Віць (рака)|Віці]] Рабца, пакуль апошні не ператварыўся ў балота. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2004 год — 44 чалавекі. Знаходзіцца за 15 км на паўночны захад ад места і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], каля аўтамабільнай дарогі Хвойнікі — [[Мазыр]]. == Гісторыя == [[File:Багуславец у метрычнай кнізе Юравіцкага касцёла. 1789 г.jpg|значак|зьлева|Багуславец у мэтрычнай кнізе Юравіцкага касьцёла. Запіс 9 верасьня 1789 г.]][[File:Фальварак і вёска Новы Двор на плане Генеральнага межавання 1797 г.png|значак|зьлева|Багуславец (Багуслаўцы) на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]Найранейшыя пісьмовыя звесткі пра Багуславец (villa Bogusławiec) сустракаюцца ў лацінамоўных мэтрычных кнігах [[Юравічы (Калінкавіцкі раён)|Юравіцкага]] касьцёлу ў сувязі з хростам у верасьні 1789 году дзяцей сужэнства Мацея, ротмістра Віленскага ваяводзтва, і Катарыны з Прыбыткоўскіх Кулешаў. Цікава, што кумамі выступілі [[Караль Прозар]], вялікі абозны літоўскі, і Марыяна Аскерчанка, Фларэнцы Аскерка (сын Багуслава), уладальнік маёнткаў Барысаўшчына і Новы Двор, да якога належаў Багуславец, і Людвіка з князёў Шуйскіх Прозар, уладальніца маёнткаў [[Хвойнікі]] і [[Астрагляды|Астраглядавічы]]. Але ў першым з двух запісаў айца дамініканіна Яна Казіцкага сказана, што нараджэньне і хрост немаўляці ех аqua уніяцкім алексіцкім сьвятаром Яанам Транцэвічам адбыліся яшчэ 6 красавіка 1787 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 36</ref>. На 1792 і 1796 гады тут згаданая капліца Юравіцкага парафіяльнага касьцёлу<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 96; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 74.</ref>. Далей у розных крыніцах пад такой назвай выступалі мястэчка, у якім у 1834 годзе зь пяці двароў, у якіх жылі 14 мужчын і 15 жанчын, тры належалі рамесьнікам: кавалю, медніку і токару<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 347. А. 1424—1427</ref>, засьценак, калі былую фальваркавую зямлю памерам у валоку, раней трыманую Кулешамі, паны Аскеркі яшчэ да 1811 году падаравалі дзьвюм шляхецкім сем’ям — Бялецкім і Харэўскім<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 9, 249; Спр. 587. А. 71адв. — 73</ref>, і вёска (пасьля таго як мястэчка ня спраўдзілася) у маёнтку Новы Двор. Маёнтак пасьлядоўна належаў панам Аскеркам, Вінчам, Сушчынскім. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] : 1857 г.» сказана, што 24 жыхары вёскі Багуславец абодвух полаў былі прыхаджанамі Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай царквы, а 10 жыхароў мястэчка альбо засьценку Багуславец зьяўляліся парафіянамі Юравіцкага касьцёлу Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 379адв., 725</ref>. У пасьлярэформавы час засьценак (на 1866 год — 4 двары, 12 жыхароў, парафіянаў Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Подробные ведомости приходов римско-католического исповедания по Речицкому уезду Минской губернии. 1866 г.: НГАБ. Ф. 295. Воп. 1. Спр. 1816. А. 404 </ref>), паводле сьпісаў землеўладальнікаў Менскай губэрні 1889, 1911 гадоў, быў уласнасьцю мяшчанаў Галубовічаў<ref>Список зелевладельцев Минской губернии. 1889 г. – Минск, 1889. С. 366; Список землевладельцев Минской губернии. 1911 г. – Б. м. С. 17</ref>, што паходзілі зь ліку «разабранай» шляхты. У вёсцы жылі малазямельныя і безьзямельныя сяляне, якія працавалі ў Новым Двары. Паселішча месьцілася ў Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павета]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле перапісу 1897 году налічвалася 10 двароў, 55 жыхароў. На 1909 год 14 двароў з 47 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 11</ref>. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Багуславец у складзе Юравіцкай воласьці, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]»<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref> гетмана Паўла Скарападзкага. [[File:Засценак, Тунеўшчына, Глінішча, Алексічы, Багуславец на карце 1924 г.jpg|значак|Засценак, Тунеўшчына, Глінішча, Алексічы, Багуславец на мапе 1924 г.]]1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Юравіцкая воласьць Рэчыцкага павету ўвайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да РСФСР. 8 сьнежня 1926 году Рэчыцкі павет быў вернуты БССР. На 1927 год у Багуслаўцы налічвалася 28 двароў 136 жыхароў<ref>[https://mozyrokrug.blogspot.com/p/blog-page_41.html Юровичский район. Список населённых мест за 1927 год.]</ref>. У 1930 годзе тут ужо 23 двары, 109 жыхароў. У 1931 годзе вяскоўцы ўступілі ў калгас. У лістападзе 1943 году прыкладна за тры-чатыры кіламетры ад вёскі, у баі каля паваротаў на Тунеўшчыну і Глінішча, загінуў будучы Герой Савецкага Саюза старшына [[Мікіта Арцёмавіч Грачыхін|Мікіта Грачыхін]]. 28 вяскоўцаў не вярнуліся з франтоў. Паводле перапісу 1959 году ў паселішчы 176 жыхароў. У складзе калгасу «Бальшавіцкая перамога» (цэнтральная сядзіба ў вёсцы Княжыца). 11 чэрвеня 1977 году<ref>І. Лазовік. Новая назва вёскі. // Ленінскі сцяг. 30 чэрвеня 1977. № 76 (5598)</ref> вёска Багуславец, названая ў гонар даўняга ўладальніка маёнткаў [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексічы]] і [[Вадовічы]] пана [[Багуслаў Леапольд Аскерка|Багуслава Леапольда Аскеркі]], харунжага мазырскага, указам Прэзідыума Вярхоўнага Савету БССР была перайменаваная ў Грачыхіна{{Заўвага|Адбылося гэта амаль праз трыццаць чатыры гады пасля пагібелі М. А. Грачыхіна. Яшчэ імя гераічнага старшыны нададзена вуліцы ў вёсцы Тунеўшчына; да таго ж на ёй і пры павароце да вёскі з трасы Хвойнікі – Юравічы (Каленкавічы, Мазыр) усталяваныя абэліскі. Ці ёсьць іншыя прыклады падобнага гіпэрушанаваньня памяці аднаго чалавека ў сельскай мясцовасьці?!..}}. == Забудова == Плян Багуслаўца складаецца з простай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага ўсходу на паўночны захад і забудаванай з двух бакоў драўлянымі хатамі сядзібнага тыпу<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2к}}</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] tv1b7eq525g3cyz5hhh9y7z1sj3f4pc Тунеўшчына 0 242455 2333042 2273204 2022-08-17T10:51:41Z Дамінік 64057 /* Гісторыя */ wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Тунеўшчына |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Тунеўшчыны |Трансьлітараваная назва = Tunieŭščyna |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = 1795 |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 54 |Шырата сэкундаў = 51 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 38 |Даўгата сэкундаў = 57 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Туне́ўшчына'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], каля ракі [[Тур’я (басэйн Дняпра)|Тур’і]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2004 год — 105 чалавек. Знаходзіцца за 26 км на захад ад места і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], каля аўтамабільнай дарогі Хвойнікі — [[Мазыр]]. == Гісторыя == [[Файл:Фальварак і вёска Тунеўшчызна на плане ГМ 1797 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Тунеўшчызна на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]Вёска Тунеўшчына (Тунеўшчызна, Туноўшчызна) вядомая з крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 году, як паселішча ў Речыцкай акрузе (павеце) Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), с 1797 году — [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Належала мазырскаму земскаму судзьдзі Фларыяну Аскерку, уладальніку маёнтку Алексічы альбо Новы Двор, на 1796 год знаходзілася ў заставе ў пана Садкоўскага<ref>Петреченко І. Є. “Камеральное описание… Речицкой округи” 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск: Четыре четверти, 2018. С. 73</ref>. У 1834 годзе ў Тунеўшчыне ўладальнікаў Антонія, сына Фларэнцыя, і Брыгіды (з дому Шышкаў) Аскеркаў у 7 дварах пражывалі 21 мужчына и 14 жанчын. Прозьвішчы і мянушкі сялян – Шкода, Шамянок, Бандарэнка, Засінец, Кушнер, Украйнец, Кандрусік.<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 347. А. 1408, 1428 – 1432</ref> Каля 1850 году Тунеўшчына ў складзе маёнтку Новы Двор перайшла ва ўладаньне паноў Вінчаў. У парэформавы пэрыяд Тунеўшчына — у Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]]. У сьпісах землеўладальнікаў Менскай губэрні 1876, 1889 гадоў уласьніцай добраў больш як у 1700 дзесяцін угодзьдзяў названая пані Генрыэта, дачка Калікста Вінча, Сушчынская. Паводле перапісу 1897 году, у вёсцы Тунеўшчына 15 двароў, 96 жыхароў. На 1909 год у вёсцы налічвалася 17 двароў, 135 жыхароў, у аднаіменным фальварку — 1 двор з 8 жыхарамі<ref>Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 203</ref>. Паводле сьпісу 1911 году часткі Новага Двора дзялілі між сабой Зянон, Генрык і Мечыслаў, сыны Гераніма, Сушчынскія. 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Тунеўшчына ў складзе Юравіцкай воласьці, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана Паўла Скарападзкага<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 г. згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Юравіцкая воласьць Рэчыцкага павету ўвайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]]. 8 сьнежня 1926 году Тунеўшчына вернута [[БССР]]. У складзе [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Юравіцкі раён|Юравіцкага]], з 8 ліпеня 1931 году [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]]. У тым жа годзе жыхары ўступіліў калгас. З 20 лютага 1938 году — у складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]]. Напярэдадні [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў Тунеўшчыне налічваўся 101 двор з 330 жыхарамі. У жніўні 1942 году акупанты расстралялі 21 вяскоўца, яшчэ 2-х угналі ў Нямеччыну. У 1943 годзе разбурылі 43 двары і загубілі 7 жыхароў<ref>Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 288, 503</ref>. 54 вяскоўцы загінулі на франтах. З 8 студзеня 1954 году Тунеўшчына — у Гомельскай вобласьці. Згодна зь перапісам 1959 году, у вёсцы налічвалася 446 жыхароў. У складзе калгасу «Ленінскі шлях» (цэнтар — вёска Глінішча). == Забудова == Плян Тунеўшчыны складаецца зь зьлёгку выгнутай вуліцы, блізкай да шыротнай арыентацыі, да цэнтра якой далучаецца кароткая простая вуліца з завулкам. Забудова драўляная, сядзібнага тыпу<ref>{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2к}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Алексіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] fdaaqz3kaocsryur07gx4rv6avqs189 Гомель — Горкі 0 251787 2332854 2332618 2022-08-16T18:01:45Z W 11741 /* Крыніцы */ +Катэгорыя wikitext text/x-wiki {{Трубаправод |назва = «Гомель — Горкі» |выява = |рамка выявы = |памер выявы = |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = |мапа = |памер мапы = |альтэрнатыўны тэкст мапы = |подпіс мапы = |краіна = [[Беларусь]] |вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] і [[Магілёўская вобласьць|Магілёўская]] |каардынаты = |кірунак = з поўдня на [[поўнач]] |пачатак = [[Бабовічы]] ([[Гомельскі раён]]) |праляганьне = [[Буда-Кашалёўскі раён|Буда-Кашалёўскі]], [[Чачэрскі раён|Чачэрскі]], [[Кармянскі раён|Кармянскі]], [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскі]], [[Прапойскі раён|Прапойскі]] і [[Крычаўскі раён|Крычаўскі]] раёны |канец = [[Горацкі раён]] |від = [[нафтаправод]] |стан = пабудаваны |уласьнік = «[[Гомельтранснафта Дружба]]» |праектавальнік = «[[Беларуснафта]]» |падраднік = «Беларуснафта» |трубаўкладнік = «[[Нафтаспэцбуд]]» |пракладка = {{Дата пачатку|22|10|2020|1}} |кошт = 300 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (122 млн даляраў) |пуск = |даўжыня = 207 км |магутнасьць = 6 млн тонаў за год |прамер = 53 см |ціск = |кампрэсары = |помпы = ППС «Гомель», ЛВДС «Горкі» |падвод = «[[Дружба (нафтаправод)|Дружба]]» |адводы = «[[Унеча — Полацак]]» }} '''«Гомель — Горкі»''' — магістральны [[нафтаправод]] Беларусі, пабудаваны ў жніўні 2022 году. 29 красавіка 2020 году А. Лукашэнка падпісаў Распараджэньне аб [[Будаўніцтва|будаўніцтве]] магістральнага нафтаправода «[[Гомель]] — [[Горкі]]» ў 2020—2023 гадох дзеля [[Дывэрсыфікацыя|дывэрсыфікацыі]] паставак [[Нафта|нафты]] ў Беларусь. Заказчыкам праектаваньня і будаўніцтва вызначылі «[[Гомельтранснафта Дружба|Гомельтранснафту Дружба]]». Галоўным праектна-[[падрад]]ным прадпрыемствам прызначылі «[[Беларуснафта|Беларуснафту]]»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падпісана распараджэньне аб будаўніцтве магістральнага нафтаправода «Гомель — Горкі»|спасылка=https://president.gov.by/be/events/padpisana-rasparadzhenne-ab-budaunitstve-magistralnaga-naftapravoda-gomel-gorki-23524|выдавец=[[Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=29 красавіка 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. Гэты нафтаправод узводзілі дзеля злучэньня завода «[[Нафтан]]» у Наваполацку з магістральным [[Дружба (нафтаправод)|нафтаправодам «Дружба»]], які разгаліноўваўся на паўднёвую частку, якая вяла да [[Чорнае мора|Чорнага мора]] ў [[Адэса|Адэсу]] (Украіна), і на паўночную частку, якая вяла ў Польшчу да Балтыйскага мора. Пабудова перамычкі «Гомель — Горкі» дазваляла пастаўляць нафту на «Нафтан» праз нафтаправод «Дружба» з Чорнага і [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] па рэвэрсе<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Для дывэрсыфікацыі паставак нафты пабудуюць нафтаправод «Гомель — Горкі»|спасылка=https://m.nashaniva.com/articles/250893/|выдавец=Партал «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=29 красавіка 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. == Уласьцівасьці == [[Трубаправод]] «Гомель — Горкі» быў 1-м унутраным у Беларусі. Нагодай для будаўніцтва паслужыла нястача паставак расейскай нафты маркі «[[Урал (нафта)|Ўрал]]» з Заходняй [[Сыбір]]ы па нафтаправодах «[[Унеча]] — [[Полацак]]» і «Ўнеча — [[Мазыр]]». Са студзеня 2020 году пастаўку расейскай нафты на нафтаперапрацоўчыя заводы Беларусі прыпынілі праз адмову плаціць павышаную [[Цана|цану]]. 11 траўня 2020 году намесьнік кіраўніка «Гомельтранснафты Дружба» Андрэй Карабань адзначыў: «Новы трубаправод стане свайго роду перамычкай, якая злучае паўднёвую і паўночную ніткі сыстэмы транспартаваньня нафты. Гэта дасьць магчымасьць, ні ад каго не залежачы, ажыцьцяўляць перапампоўку сыравіны паміж Наваполацкім і [[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|Мазырскім]] нафтаперапрацоўчымі заводамі. Да таго ж, мінулай восеньню ў выніку рэарганізацыі ААТ «[[Полацактранснафта Дружба]]» на правах філіі ўвайшло ў склад ААТ «Гомельтранснафта Дружба», што робіць аб’яднаньне дзьвюх трубаправодных сыстэмаў яшчэ больш заканамерным». Труба [[прамер]]ам 53 см дазваляла перапампоўваць да 6 млн тонаў нафты за год, якія мелі скласьці па 30 % пастаўкі з Балтыкі праз Польшчу і з Чорнага мора праз Украіну. Таксама трубаправод «Гомель — Горкі» даваў магчымасьць дастаўляць беларускую нафту з [[Рэчыцкі раён|Рэчыцкага раёну]] (Гомельская вобласьць)<ref name="а"/>. [[Даўжыня]] маршруту складала 207 км. Нафтаправод пракладалі ў міжрэччы [[Дняпро|Дняпра]] і [[Сож]]а бяз водных перашкодаў, каб абысьці водаахоўныя зоны. [[Адлегласьць]] трубаправода ад паселішчаў складала прынамсі 150 мэтраў. Пракладвалі трубаправод з поўдня на поўнач у 12 чэргаў. Маршрут браў пачатак у [[Гомельскі раён|Гомельскім раёне]] і праходзіў праз [[Буда-Кашалёўскі раён|Буда-Кашалёўскі]], [[Чачэрскі раён|Чачэрскі]] і [[Кармянскі раён|Кармянскі]] раёны Гомельскай вобласьці ды далей [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскі]], [[Прапойскі раён|Прапойскі]] і [[Крычаўскі раён|Крычаўскі]] раёны Магілёўскай вобласьці. У [[Горацкі раён|Горацкім раёне]] яго мелі злучыць зь дзейным магістральным нафтаправодам «[[Унеча — Полацак]]». Перапады вышыняў на мясцовасьці цягам маршруту даходзілі да 100 мэтраў. Спадарожна прадугледзелі ўзьвядзеньне нафтаперапамповачнай станцыі і перабудову 2-х дзейных станцыяў «Гомель» і «Горкі». [[Кошт]] пабудовы разам з запаўненьнем трубы тэхналягічнай нафтай складаў каля 300 млн [[Беларускі рубель|рублёў]] (122 млн даляраў) з уласных сродкаў «Гомельтранснафты Дружба» без прыцягненьня [[Пазыка|пазыкі]] і [[Бюджэт Рэспублікі Беларусь|бюджэтных]] грошай<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Руслан Праляскоўскі.|загаловак=Усе плюсы ўнутранага транзыту|спасылка=https://mogilev-region.gov.by/be/news/marshrut-uzho-pabudavany-yak-buduc-prakladac-naftapravod-gomel-gorki|выданьне=[[Рэспубліка (газэта)|Рэспубліка]]|тып=газэта|год=12 траўня 2020|нумар=7470|старонкі=|issn=1991-5322}}</ref>. == Узьвядзеньне == 10 чэрвеня 2020 году намесьнік кіраўніка па капітальным будаўніцтве і рамонце «Гомельтранснафты Дружба» Андрэй Карабань паведаміў: «праектныя працы пачаліся ўжо, вядуцца [[Геалёгія|геалягічныя]] пошукі і [[Геадэзія|геадэзічныя]] працы, уключаючы падрыхтоўку тэхнічных умоваў на перасячэньне з камунікацыямі»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будаўніцтва нафтаправода «Гомель — Горкі» будзе каштаваць каля Br300 млн і пачнецца 1 лістапада|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/budaunitstva-naftapravoda-gomel-gorki-budze-kashtavats-kalja-br300-mln-i-pachnetstsa-1-listapada-88456-2020/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=10 чэрвеня 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. 22 кастрычніка 2020 году «[[Нафтаспэцбуд]]» выканаў 1-е зварачнае [[шво]] на трубе магістралі ДН500 каля [[Бабовічы|Бабовічаў]] на паўднёвы захад ад Гомля. На будоўлі выкарыстоўвалі абсталяваньне арбітальнай [[Зварка|зваркі]]. На адкрыцьці будоўлі намесьнік старшыні ўраду Беларусі [[Юры Назараў]] адзначыў: «Гэты інвэстпраект не такі вялікі паводле кошту, але значны тым, што зьвяжа 2 рэзэрвуарныя паркі захоўваньня нафты ў Мазыры і Полацку. Гэта дасьць магчымасьць гарантаваць бясьпеку і манэўранасць 2-х буйных нафтасховішчаў. Мы таксама вядзём іх мадэрнізацыю, павялічваючы карысны аб’ём захоўваньня нафты. Неабходна забясьпечыць пастаянны запас сыравіны і бесьперабойнай працы 2-х беларускіх НПЗ, незалежна ад розных фактараў». Большасьць праектнай і будаўніча-мантажнай працы выконвалі прадпрыемствы канцэрну «[[Белнафтахім]]». Праект прадугледжваў уладкаваньне 75 пераходаў праз аўтадарогі і [[Чыгунка|чыгунку]], [[Мэліярацыя|мэліярацыйныя]] каналы і рэкі. Па [[лес]]е мелі правесьці 85 км нафтаправода<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Гомельтранснафта Дружба» пачала будаўніцтва нафтаправода «Гомель — Горкі»|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/gomeltransnafta-druzhba-pachala-budaunitstva-naftapravoda-gomel-gorki-92963-2020/|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=22 кастрычніка 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. Пры зварцы стыку трубаў нафтаправода выкарыстоўвалі [[робат]]а<ref>{{Навіна|аўтар=Натальля Капрыленка|загаловак=«Гомельтранснафта Дружба» распачала будаўніцтва нафтаправода «Гомель – Горкі»|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20201023/1603443339-gomeltransnafta-druzhba-raspachala-budaunictva-naftapravoda-gomel-gorki|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=23 кастрычніка 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. 23 лістапада 2020 году «Беларуснафта» набыла 2 [[форвардэр]]ы «[[Амкадар]] 2662» для пагрузачна-разгрузачнай працы на будоўлі нафтаправода. Форвардэры дааснасьцілі плятформамі з дызэль-[[генэратар]]амі, зьменнымі касэтамі для газавых [[балён]]аў і грузавымі крукамі для падыманьня і апусканьня робата арбітальнай зваркі<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Новая тэхнiка|спасылка=https://www.belorusneft.by/sitebeloil/be/addUp/mediaCenter/newsDetail/novaya-tehnika-00002/|выдавец=ВА «[[Беларуснафта]]»|дата публікацыі=23 лістапада 2020|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. 19 лістапада 2021 году «Гомельтранснафта» паведаміла, што ў выніку паскарэньня будаўніцтва трубаправод «Гомель – Горкі» мелі здаць у эксплюатацыю яшчэ на 6 месяцаў раней у красавіку 2022 году<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прапампоўку нафты спынялі, бо тэставалі новую лінію трубаправода ў абыход санкцый|спасылка=https://m.nashaniva.com/articles/280641/|выдавец=Партал «Наша ніва»|дата публікацыі=19 лістапада 2021|дата доступу=22 студзеня 2022}}</ref>. 14 жніўня 2022 году старшыня канцэрну «[[Белнафтахім]]» [[Андрэй Рыбакоў]] паведаміў пра завяршэньне будаўніцтва нафтаправода «Гомель — Горкі»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=У Беларусі дабудавалі нафтавод «Гомель-Горкі»|спасылка=https://www.racyja.com/ekanomika/u-belarusi-dabudavali-naftapravod-go/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=14 жніўня 2022|дата доступу=15 жніўня 2022}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Беларусь}} [[Катэгорыя:Нафтаправоды Беларусі]] [[Катэгорыя:Транспарт Гомельскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Магілёўскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2022 годзе]] t659pc1qudev0gjjfx0h3qrzaoec9za Ігар Брыла 0 252132 2332863 2317118 2022-08-16T19:31:04Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |пасада1 = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|Міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі]] |пачатак_тэрміну1 = 10 лютага 2022 |канец_тэрміну1 = дасюль |папярэднік1 = [[Іван Крупко]] }} '''Ігар Брыла''' ({{ДН|18|6|1972}}, [[Барысаў]]) - [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі Беларусі]] з 10 лютага 2022 году. == Жыцьцяпіс == У 1996 годзе скончыў [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскую дзяржаўную акадэмію вэтэрынарнай мэдыцыны]] па спэцыяльнасьці вэтэрынарыя. У 2008 годзе [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]] (эканоміка і кіраваньне на прадпрыемстве). У 2015 годзе - [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] (дзяржаўнае і мясцовае кіраваньне). З 1996-1998 гг працаваў вэтэрынарным ўрачом-эпізатолагам Барысаўскай раённай станцыі па барацьбе з хваробамі жывёл. У 1998-2002 гг. - вядучы вэтэрынарны ўрач Барысаўскай гарадзкой вэтэрынарнай станцыі ў Барысаве. У 2002-2004 гг. - вэтэрынарны ўрач канвэернай лініі, начальнік вытворчай лябараторыі ААТ "Барысаўскі мясакамбінат". У 2004-2006 гг. - начальнік Барысаўскай гарадзкой вэтэрынарнай станцыі, галоўны вэтэрынарны ўрач горада Барысаву. У 2006-2009 гг. - дырэктар Смалявіцкай бройлернай птушкафабрыкі. У 2009-2009 гг. - першы намесьнік дырэктара па вытворчасьці РУП "Экспэрымэнтальная база "Жодзіна". З 2009 па 2010 год — намесьнік дырэктара Рэспубліканскага вытворча-гандлёвага ўнітарнага прадпрыемства "Беларусьгандль" Кіраваньня справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. З лютага 2010 па кастрычнік 2010 гг. - намесьнік дырэктара па камэрцыйных пытаньнях УП "Барысаўскі камбінат хлебапрадуктаў". У 2010-2011 гг. - дырэктар адкрытага акцыянэрнага таварыства "Барысаўская Аграпрамтэхніка". У 2011-2013 гг. - першы намесьнік старшыні, начальнік упраўленьня сельскай гаспадаркі і харчаваньня Барысаўскага раённага выканаўчага камітэту. У 2013-2021-намеснік міністра сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь. З 2021 году першы намесьнік міністра сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь. 10 лютага 2022 году прызначаны міністрам сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь<ref>[https://www.svaboda.org/a/31695889.html Лукашэнка памяняў трох намесьнікаў Макея і прызначыў двух міністраў], радыё Свабода, 10-2-2022</ref>. == Цікавыя факты == у 2019 годзе выклаў у Instagram здымак, на якім пазіраваў у майцы з надпісам "Russia" на Барысаўскім прадпрыемстве "Здравушка". СМІ звярнулі ўвагу на гэты выпадак, пасля чаго чыноўнік закрыў свой акаўнт, а яго сакратарка аблаяла журналістаў Наша Нівы з ужываньнем брыдкаслоўя<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=233808 Прэс-сакратарка Мінсельгаса — журналісту: Спыняйце займацца гэтай х***ёй. Н***уй вам каментар? АЎДЫЯ], Наша Ніва, 5-07-2019 </ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220210124611/http://www.mshp.gov.by/about/ruk/1zam/fc0d6fe66acb0a27.html Жыцьцяпіс Брыла на сайце Міністэрства харчаваньня] {{Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Брыла, Ігар}} [[Катэгорыя:нарадзіліся ў Барысаве]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] ojk5jb01yl3g5e8fjz5t8i9z0ikbblq 2333004 2332863 2022-08-17T09:34:18Z Taravyvan Adijene 1924 −[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Барысаве]]; ±[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]→[[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Палітык |пасада1 = [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|Міністар сельскай гаспадаркі і харчаваньня Беларусі]] |пачатак_тэрміну1 = 10 лютага 2022 |канец_тэрміну1 = дасюль |папярэднік1 = [[Іван Крупко]] }} '''Ігар Брыла''' ({{Н}} 18 чэрвеня 1972, [[Барысаў]]) — [[Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь|міністар сельскай гаспадаркі Беларусі]] з 10 лютага 2022 году. == Жыцьцяпіс == У 1996 годзе скончыў [[Віцебская дзяржаўная акадэмія вэтэрынарнай мэдыцыны|Віцебскую дзяржаўную акадэмію вэтэрынарнай мэдыцыны]] па спэцыяльнасьці вэтэрынарыя. У 2008 годзе [[Беларускі дзяржаўны эканамічны ўнівэрсытэт]] (эканоміка і кіраваньне на прадпрыемстве). У 2015 годзе — [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] (дзяржаўнае і мясцовае кіраваньне). У 1996—1998 гг. працаваў вэтэрынарным ўрачом-эпізатолагам Барысаўскай раённай станцыі па барацьбе з хваробамі жывёл. У 1998—2002 гг. — вядучы вэтэрынарны ўрач Барысаўскай гарадзкой вэтэрынарнай станцыі ў Барысаве. У 2002—2004 гг. — вэтэрынарны ўрач канвэернай лініі, начальнік вытворчай лябараторыі ААТ «Барысаўскі мясакамбінат». У 2004—2006 гг. — начальнік Барысаўскай гарадзкой вэтэрынарнай станцыі, галоўны вэтэрынарны ўрач горада Барысаву. У 2006—2009 гг. — дырэктар Смалявіцкай бройлернай птушкафабрыкі. У 2009—2009 гг. — першы намесьнік дырэктара па вытворчасьці РУП "Экспэрымэнтальная база «Жодзіна». З 2009 па 2010 год — намесьнік дырэктара Рэспубліканскага вытворча-гандлёвага ўнітарнага прадпрыемства «Беларусьгандль» Кіраваньня справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. З лютага 2010 па кастрычнік 2010 гг. — намесьнік дырэктара па камэрцыйных пытаньнях УП «Барысаўскі камбінат хлебапрадуктаў». У 2010—2011 гг. — дырэктар адкрытага акцыянэрнага таварыства «Барысаўская Аграпрамтэхніка». У 2011—2013 гг. — першы намесьнік старшыні, начальнік упраўленьня сельскай гаспадаркі і харчаваньня Барысаўскага раённага выканаўчага камітэту. У 2013—2021-намеснік міністра сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь. З 2021 году першы намесьнік міністра сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь. 10 лютага 2022 году прызначаны міністрам сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь<ref>[https://www.svaboda.org/a/31695889.html Лукашэнка памяняў трох намесьнікаў Макея і прызначыў двух міністраў], радыё Свабода, 10-2-2022</ref>. == Цікавыя факты == у 2019 годзе выклаў у Instagram здымак, на якім пазіраваў у майцы з надпісам «Russia» на Барысаўскім прадпрыемстве «Здравушка». СМІ звярнулі ўвагу на гэты выпадак, пасля чаго чыноўнік закрыў свой акаўнт, а яго сакратарка аблаяла журналістаў Наша Нівы з ужываньнем брыдкаслоўя<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=233808 Прэс-сакратарка Мінсельгаса — журналісту: Спыняйце займацца гэтай х***ёй. Н***уй вам каментар? АЎДЫЯ], Наша Ніва, 5-07-2019 </ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20220210124611/http://www.mshp.gov.by/about/ruk/1zam/fc0d6fe66acb0a27.html Жыцьцяпіс Брылы на сайце Міністэрства харчаваньня] {{Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Брыла, Ігар}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Акадэміі кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Міністры сельскай гаспадаркі і харчаваньня Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 7e9aw7tpqdyjj3m63u0x1wjklur7h48 Андрэй Іванец 0 252320 2332866 2295142 2022-08-16T19:32:34Z Stary Jolup 145 дададзеная [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Іванец}} {{Дзяржаўны дзяяч}} '''Андрэй Іванавіч Іванец''' (нар. {{ДН|17|9|1984}}, [[Менск]]) — беларускі [[хімік]], [[доктар хімічных навук]] (2017), дацэнт (2016), [[Чалец-карэспандэнт НАН Беларусі|чалец-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] (2021)<ref>[https://nasb.gov.by/rus/news/photo/20211220/list.pdf Сьпіс чальцоў-карэспандэнтаў НАН]</ref>. [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|Міністар адукацыі Рэспублікі Беларусь]] з 2022 году. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў Менску. У 2006 годзе скончыў [[Хімічны факультэт БДУ|хімічны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. З 2006 году ў [[Інстытут агульнай і неарганічнай хіміі НАН Беларусі|Інстытуце агульнай і неарганічнай хіміі]] [[НАН Беларусі]], з 2011 года загадчык лябараторыі. З 2016 году намесьнік дырэктара па навуковай рабоце Інстытуту агульнай і неарганічнай хіміі НАН Беларусі, з 2019 году галоўны вучоны сакратар НАН Беларусі. Адначасова, з 2018 году прафэсар [[Інстытут падрыхтоўкі навуковых кадраў НАН Беларусі|Інстытуту падрыхтоўкі навуковых кадраў НАН Беларусі]]. З 2013 году старшыня Рады маладых вучоных НАН Беларусі. Абіраўся чальцом [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] 7-га скліканьня<ref>[https://web.archive.org/web/20220221150105/http://sovrep.gov.by/by/senators-by/view/ivanets-andrej-668/ Іванец Андрэй Іванавіч], сайт Савету Рэспублікі</ref>. Падчас прэзыдэнцкай кампаніі 2020 году, быў даверанай асобай Аляксандра Лукашэнкі. Падчас сустрэчы з настаўнікамі ў ліпені 2020 году заявіў, што «перамены грамадзянам прапануюць асобы з крымінальным мінулым». На пытаньне аб заробках пэдагогаў ён сказаў: «настаўнік не павінен зважаць на свой заробак, паколькі прафэсія настаўніка зьяўляецца прызваньнем»<ref>[https://spring96.org/ru/news/98402 «Перемены гражданам предлагают лица с уголовным прошлым». Как агитируют за Лукашенко], ПЦ «Вясна» </ref>. 10 лютага 2022 году прызначаны Міністрам адукацыі Рэспублікі Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20220210100547/https://blr.belta.by/president/view/andrej-ivanets-naznachany-ministram-adukatsyi-belarusi-110459-2022 Андрэй Іванец назначаны міністрам адукацыі Беларусі], Белта</ref>. == Навуковая дзейнасьць == Навуковыя працы прысьвечаны [[Калёідная хімія|калёіднай хіміі]] і дасьледаваньню неарганічных порыстых матэрыялаў з зададзенай структурна-фазавай арганізацыяй і хіміяй паверхні. Распрацаваў фізыка-хімічныя асновы атрыманьня і рэгуляваньня структуры і якасьцей неарганічных мэмбранавых, [[Сорбцыя|сарбцыйных]] і каталітычна актыўных матэрыялаў, а таксама абгрунтаваў іх эфэктыўнасьць у працэсах ачысткі прыродных і тэхналягічных водных асяродзьдзяў ад іёнаў таксычных мэталяў, радыенуклідаў, [[фарбавальнік]]аў і фармсубстанцый. Выявіў мэханізмы структураўтварэньня і фарміраваньня мікрафільтрацыйных керамічных мэмбран на аснове прыроднага аскіду Si(IV) Беларусі і іншых краін. Распрацаваў сарбенты на аснове зьмяшаных [[Фасфаты|фасфатаў]] шматвалентных мэталяў для ачысткі вадкіх радыеактыўных адходаў са складаным радыенуклідным складам і высокай солезьмяшчальнасьцю. Выявіў сарбцыйныя, кінэтычныя і тэрмадынамічныя заканамернасьці выцягваньня іёнаў цяжкіх мэталяў сарбентамі на аснове мадыфікаванага прыроднага даламіту на прыкладзе мадэльных водных раствораў і рэальных сьцёкавых вод. Упершыню прапанаваў новыя складанааксыдныя сыстэмы для атрыманьня каталітычна актыўных матэрыялаў, эфэктыўных у працэсах ачысткі ад жалеза і дэманганацыі прэсных і [[Мінэральная вада|мінэральных]] артэзіянскіх вод. Распрацаваў Фэнтон-падобныя каталізатары і ўстанавіў мэханізм каталітычнай дэструкцыі цяжкаакісьляльных таксычных палютантаў на прыкладзе шэрагу фармсубстанцый і арганічных фарбавальнікаў. Аўтар больш за 200 навуковых прац, у тым ліку 1 [[Манаграфія|манаграфіі]] і 6 [[патэнт]]аў. == Спорт == Зьяўляецца прызёрам некалькіх чэмпіянатаў Эўропы па цяжкай атлетыцы і майстрам спорту міжнароднай клясы па гэтай дысцыпліне. На яго рахунку 9 рэкордаў Беларусі сярод юнакоў, 22 — сярод юніёраў, 15 — сярод дарослых і 1 — сусьветны. == Узнагароды == Ляўрэат стыпэндыі [[прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] асьпірантам (2009) і таленавітым маладым вучоным (2014), ляўрэат конкурсу «100 талентаў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі» (2018), ляўрэат прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і фонду падтрымкі адукацыі і навукі Алфёраўскага фонду для маладых вучоных (2015), стыпэндыят Сусьветнай фэдэрацыі вучоных (2015)<ref>[https://nasb.gov.by/bel/about/organy-upravleniya/ivanetc.php Андрэй Іванавіч Іванец]</ref>. == Асноўныя працы == * Сорбционные и каталитически активные материалы на основе природного доломита: получение, свойства, применение. — Мн.: Беларуская навука, 2016. * Manganese and Copper Oxide Catalysts Deposited on Dolomite Substrate for Groundwater Purification // Dolomite: Formation, Characteristics and Environmental Impact. — New York, USA: Nova Science Publishers, Inc., 2017. * Effect of phase composition of natural quartz raw material on characterization of microfiltration ceramic membranes // Ceramics International. — 2016. — Vol. 42. * Sorption behavior of 85Sr onto manganese oxides with tunnel structure // Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry. — 2018. — Vol. 316. * Effect of metal ions adsorption on the efficiency of Methylene Blue degradation onto MgFe2O4 as Fenton-like catalysts // Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects. — 2019. — Vol. 571. == Асабістае жыцьцё == Жонка Крысьціна, працавала ў ЦК БРСМ. Маюць траіх дзяцей — двух сыноў і дачку. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Міністры адукацыі Беларусі}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іванец, Андрэй}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі хімічнага факультэту БДУ]] [[Катэгорыя:Дактары хімічных навук]] [[Катэгорыя:Беларускія хімікі]] [[Катэгорыя:Міністры адукацыі Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 7-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Майстры спорту Беларусі міжнароднай клясы]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] am3jj924j477405a4x5zsnzu6gb5dqf 2333007 2332866 2022-08-17T09:35:50Z Taravyvan Adijene 1924 − 2 катэгорыі; ±[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]→[[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Іванец}} {{Дзяржаўны дзяяч}} '''Андрэй Іванавіч Іванец''' ({{нар.}} 17 верасьня 1984, [[Менск]]) — беларускі [[хімік]], [[доктар хімічных навук]] (2017), дацэнт (2016), [[Чалец-карэспандэнт НАН Беларусі|чалец-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі]] (2021)<ref>[https://nasb.gov.by/rus/news/photo/20211220/list.pdf Сьпіс чальцоў-карэспандэнтаў НАН]</ref>. [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь|Міністар адукацыі Рэспублікі Беларусь]] з 2022 году. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся ў Менску. У 2006 годзе скончыў [[Хімічны факультэт БДУ|хімічны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. З 2006 году ў [[Інстытут агульнай і неарганічнай хіміі НАН Беларусі|Інстытуце агульнай і неарганічнай хіміі]] [[НАН Беларусі]], з 2011 года загадчык лябараторыі. З 2016 году намесьнік дырэктара па навуковай рабоце Інстытуту агульнай і неарганічнай хіміі НАН Беларусі, з 2019 году галоўны вучоны сакратар НАН Беларусі. Адначасова, з 2018 году прафэсар [[Інстытут падрыхтоўкі навуковых кадраў НАН Беларусі|Інстытуту падрыхтоўкі навуковых кадраў НАН Беларусі]]. З 2013 году старшыня Рады маладых вучоных НАН Беларусі. Абіраўся чальцом [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] 7-га скліканьня<ref>[https://web.archive.org/web/20220221150105/http://sovrep.gov.by/by/senators-by/view/ivanets-andrej-668/ Іванец Андрэй Іванавіч], сайт Савету Рэспублікі</ref>. Падчас прэзыдэнцкай кампаніі 2020 году, быў даверанай асобай Аляксандра Лукашэнкі. Падчас сустрэчы з настаўнікамі ў ліпені 2020 году заявіў, што «перамены грамадзянам прапануюць асобы з крымінальным мінулым». На пытаньне аб заробках пэдагогаў ён сказаў: «настаўнік не павінен зважаць на свой заробак, паколькі прафэсія настаўніка зьяўляецца прызваньнем»<ref>[https://spring96.org/ru/news/98402 «Перемены гражданам предлагают лица с уголовным прошлым». Как агитируют за Лукашенко], ПЦ «Вясна» </ref>. 10 лютага 2022 году прызначаны Міністрам адукацыі Рэспублікі Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20220210100547/https://blr.belta.by/president/view/andrej-ivanets-naznachany-ministram-adukatsyi-belarusi-110459-2022 Андрэй Іванец назначаны міністрам адукацыі Беларусі], Белта</ref>. == Навуковая дзейнасьць == Навуковыя працы прысьвечаны [[Калёідная хімія|калёіднай хіміі]] і дасьледаваньню неарганічных порыстых матэрыялаў з зададзенай структурна-фазавай арганізацыяй і хіміяй паверхні. Распрацаваў фізыка-хімічныя асновы атрыманьня і рэгуляваньня структуры і якасьцей неарганічных мэмбранавых, [[Сорбцыя|сарбцыйных]] і каталітычна актыўных матэрыялаў, а таксама абгрунтаваў іх эфэктыўнасьць у працэсах ачысткі прыродных і тэхналягічных водных асяродзьдзяў ад іёнаў таксычных мэталяў, радыенуклідаў, [[фарбавальнік]]аў і фармсубстанцый. Выявіў мэханізмы структураўтварэньня і фарміраваньня мікрафільтрацыйных керамічных мэмбран на аснове прыроднага аскіду Si(IV) Беларусі і іншых краін. Распрацаваў сарбенты на аснове зьмяшаных [[Фасфаты|фасфатаў]] шматвалентных мэталяў для ачысткі вадкіх радыеактыўных адходаў са складаным радыенуклідным складам і высокай солезьмяшчальнасьцю. Выявіў сарбцыйныя, кінэтычныя і тэрмадынамічныя заканамернасьці выцягваньня іёнаў цяжкіх мэталяў сарбентамі на аснове мадыфікаванага прыроднага даламіту на прыкладзе мадэльных водных раствораў і рэальных сьцёкавых вод. Упершыню прапанаваў новыя складанааксыдныя сыстэмы для атрыманьня каталітычна актыўных матэрыялаў, эфэктыўных у працэсах ачысткі ад жалеза і дэманганацыі прэсных і [[Мінэральная вада|мінэральных]] артэзіянскіх вод. Распрацаваў Фэнтон-падобныя каталізатары і ўстанавіў мэханізм каталітычнай дэструкцыі цяжкаакісьляльных таксычных палютантаў на прыкладзе шэрагу фармсубстанцый і арганічных фарбавальнікаў. Аўтар больш за 200 навуковых прац, у тым ліку 1 [[Манаграфія|манаграфіі]] і 6 [[патэнт]]аў. == Спорт == Зьяўляецца прызёрам некалькіх чэмпіянатаў Эўропы па цяжкай атлетыцы і майстрам спорту міжнароднай клясы па гэтай дысцыпліне. На яго рахунку 9 рэкордаў Беларусі сярод юнакоў, 22 — сярод юніёраў, 15 — сярод дарослых і 1 — сусьветны. == Узнагароды == Ляўрэат стыпэндыі [[прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] асьпірантам (2009) і таленавітым маладым вучоным (2014), ляўрэат конкурсу «100 талентаў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі» (2018), ляўрэат прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і фонду падтрымкі адукацыі і навукі Алфёраўскага фонду для маладых вучоных (2015), стыпэндыят Сусьветнай фэдэрацыі вучоных (2015)<ref>[https://nasb.gov.by/bel/about/organy-upravleniya/ivanetc.php Андрэй Іванавіч Іванец]</ref>. == Асноўныя працы == * Сорбционные и каталитически активные материалы на основе природного доломита: получение, свойства, применение. — Мн.: Беларуская навука, 2016. * Manganese and Copper Oxide Catalysts Deposited on Dolomite Substrate for Groundwater Purification // Dolomite: Formation, Characteristics and Environmental Impact. — New York, USA: Nova Science Publishers, Inc., 2017. * Effect of phase composition of natural quartz raw material on characterization of microfiltration ceramic membranes // Ceramics International. — 2016. — Vol. 42. * Sorption behavior of 85Sr onto manganese oxides with tunnel structure // Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry. — 2018. — Vol. 316. * Effect of metal ions adsorption on the efficiency of Methylene Blue degradation onto MgFe2O4 as Fenton-like catalysts // Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering Aspects. — 2019. — Vol. 571. == Асабістае жыцьцё == Жонка Крысьціна, працавала ў ЦК БРСМ. Маюць траіх дзяцей — двух сыноў і дачку. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Міністры адукацыі Беларусі}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іванец, Андрэй}} [[Катэгорыя:Дактары хімічных навук]] [[Катэгорыя:Беларускія хімікі]] [[Катэгорыя:Міністры адукацыі Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 7-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Майстры спорту Беларусі міжнароднай клясы]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] h6mkmkisxt49zvx1lc6ljsstktjfj8y Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў 0 256392 2332900 2332706 2022-08-16T21:16:55Z Hleb23 72152 вынікі матчаў + статыстыкі за 16 жніўня wikitext text/x-wiki {{Картка |пазнака = Картка/дакумэнтацыя |назва = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў |выява = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]] |подпіс = Алімпійскі стадыён Ататурка |шапка1 = |метка1 = |інфо1 = '''Дата:''' '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022<br />'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023 |шапка2 = |метка2 = |інфо2 = '''Каманды:''' '''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32<br />'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый) |шапка3 = |метка3 = |інфо3 = '''Статыстыка турніру:''' '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''<br />Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны<br />Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя<br />Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя |шапка4 = |метка4 = |інфо4 = '''''Матчаў згулялі'''''<br />80/310 (з улікам кваліфікацыі) — 25,81% |шапка5 = |метка5 = |інфо5 = '''''Забілі галоў'''''<br />219 (з улікам кваліфікацыі) — 2,738 штоматч |шапка6 = |метка6 = |інфо6 = '''''Наведвальнасьць'''''<br />будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў |шапка7 = |метка7 = |інфо7 = '''''Найлепшы галеадор'''''<br />{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў |нізстыль = background:#ddf; |ніз = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]] І 2022—2023 І ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]'' }} '''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.<br /> [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]]. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы. == Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях == Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі: * Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА. * 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш. * Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды. * Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе. * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках. === Рэйтынг асацыяцыяў === * (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]]. * (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў. * (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]. {| class="wikitable" |+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Клюбаў<br />да<br />ўдзелу !Зьмены<br />за гэны<br />сэзон !Нататкі |- !1 |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]] |100.569 | rowspan="3" |4(7/7) | | |- !2 |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]] |97.855 | | |- !3 |{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]] |75.438 | | |- !4 |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]] |73.570 |4(8/8) | | +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]]) |- !5 |{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]] |56.081 |3(6/6) | | |- !6 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]] |48.549 |3(5/6) | | |- !7 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]] |39.200 |2(5/5) | | |- !8 |{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]] |38.382 |0 | -8,267 |(ЗАБ) |- !9 |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]] |36.500 | rowspan="2" |2(5/5) | | |- !10 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]] |35.825 | | |- !11 |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]] |33.375 | rowspan="2" |2(3/5) | | |- !12 |{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]] |33.100 | | |- !13 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]] |30.100 | rowspan="3" |2(4/5) | | |- !14 |{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]] |27.875 | | |- !15 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]] |27.750 | | |- !16 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]] |26.750 |1(2/4) | | |- !17 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]] |26.600 |1(3/4) | | |- !18 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]] |26.275 |1(2/4) | | |- !19 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]] |26.225 |1(3/4) | | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Клюбаў<br />да<br />ўдзелу !Зьмены<br />за гэны<br />сэзон !Нататкі |- !20 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] |26.000 |1(1/4) | | |- !21 |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]] |24.375 | rowspan="3" |1(3/4) | | |- !22 |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]] |21.000 | | |- !23 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]] |20.500 | | |- !24 |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]] |20.375 |1(2/4) | | |- !25 |{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]] |18.200 |1(3/4) | | |- !26 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]] |16.875 |1(1/4) | | |- !27 |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]] |15.625 |1(0/4) | -3,125 | |- !28 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]] |15.500 |1(2/4) | | |- !29 |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]] |15.250 |1(0/4) | -2,625 | |- !30 |{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]] |15.125 |1(2/4) | | |- !31 |{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]] |14.250 | rowspan="2" |1(1/4) | | |- !32 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]] |13.625 | | |- !33 |{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]] |9.000 |0(1/1) | |(АУС) |- !34 |{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]] |8.750 | rowspan="4" |1(1/4) | | |- !35 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]] |8.250 | | |- !36 |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]] |8.000 | | |- !37 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]] |7.875 | | |} | {| class="wikitable" !Месца !Асацыяцыя !Каэфіцыент !Клюбаў<br />да<br />ўдзелу !Зьмены<br />за гэны<br />сэзон !Нататкі |- !38 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]] |7.625 | rowspan="3" |1(1/4) | | |- !39 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]] |7.375 | | |- !40 |{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]] |7.375 | | |- !41 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]] |7.250 |1(0/4) | -1,750 | |- !42 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]] |6.958 |1(1/4) | | |- !43 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]] |6.875 |1(0/4) | +1,000 | |- !44 |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]] |6.875 | rowspan="3" |1(1/4) | | |- !45 |{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]] |6.875 | | |- !46 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]] |6.375 | | |- !47 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]] |6.125 |1(0/4) | +1,500 | |- !48 |{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]] |5.833 |1(1/4) | | |- !49 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]] |5.666 | rowspan="2" |1(0/4) | +0,375 | |- !50 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]] |5.000 | -0,125 | |- !51 |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]] |5.000 | rowspan="5" |1(0/3) | +0,666 | |- !52 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]] |4.875 | +1,875 | |- !53 |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]] |4.750 | +0,541 | |- !54 |{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]] |3.331 | +0,500 | |- !55 |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]] |1.166 | +0,667 | |} |} === Разьмеркаваньне === Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены: * Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху). * Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг). {| class="wikitable" |+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 ! colspan="2" | !Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш !Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд (4 каманды) | * 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55 | |- ! colspan="2" |Першы кваліфікацыйны раўнд (30 камандаў) | * 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну) | * 1 пераможца папярэдняга раўнду |- ! rowspan="2" |Другі кваліфікацыйны раўнд (24 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (20 камандаў) | * 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21 | * 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 камандаў) | * 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15 | |- ! rowspan="2" |Трэці кваліфікацыйны раўнд (20 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (12 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16 | * 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (8 камандаў) | * 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі) * 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6 | * 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! rowspan="2" |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф (12 камандаў) !Шлях чэмпіёнаў (8 камандаў) | * 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14 | * 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў) |- !Шлях прадстаўнікоў лігаў (4 каманды) | | * 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Групавы этап (32 каманды) | * Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы * 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі) * 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6 * 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4 * 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4 | * 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў) * 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў) |- ! colspan="2" |Плэй-оф асноўнай часткі (16 камандаў) | | * 8 пераможцаў груповога этапу * 8 срэбных пераможцаў групавога этапу |} === Каманды-ўдзельнікі === Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры: * ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў. * ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы. * 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону. * Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах. Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ'''). Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру. {| class="wikitable" |+Колер |style="background-color:#FFE4E1;" |Каманда выбыла з розыгрышу |- |style="background-color:#90EE90;" |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго |- |style="background-color:#F0FFF0;" |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве |} {| class="wikitable" |+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 ! colspan="2" |Раўнд уступленьня ! colspan="4" |Каманды |- ! colspan="2" rowspan="7" |Групавы этап |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)<sup>ЛЧ</sup> |style="background-color:#F0FFF0;" | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы) |- |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы) |style="background-color:#F0FFF0;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы) | colspan="3" | |- ! colspan="6" | |- !Плэй-оф кваліфікацыі !ЧШ |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Трэці кваліфікацыйны раўнд !<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая) | colspan="2" | |- ! rowspan="2" |<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і) | colspan="2" | |- ! colspan="6" | |- ! rowspan="3" |Другі кваліфікацыйны раўнд ! rowspan="2" |<abbr>ЧШ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая) |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае) | | colspan="2" | |- !<abbr>ШПЛ</abbr> |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і) |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" rowspan="8" |Першы кваліфікацыйны раўнд |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы) |- |style="background-color:#90EE90;" |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая) |- |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя) | | | |- ! colspan="6" | |- ! colspan="2" |Папярэдні раўнд |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы) |style="background-color:#FFE4E1;" |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая) |} Заўвагі: # '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў. # '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]]. # '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў. == Расклад матчаў == Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу. Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. {| class="wikitable" |+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 !Фаза !Раўнд !Лёсаваньне !Першы матч !Другі матч |- | rowspan="4" |Кваліфікацыя |Папярэдні раўнд |7 чэрвеня 2022 |21 чэрвеня 2022 (паўфіналы) |24 чэрвеня 2022 (фінал) |- |Першы кваліфікацыйны раўнд |14 чэрвеня 2022 |5—6 ліпеня 2022 |12—13 ліпеня 2022 |- |Другі кваліфікацыйны раўнд |15 чэрвеня 2022 |19—20 ліпеня 2022 |26—27 ліпеня 2022 |- |Трэці кваліфікацыйны раўнд |18 ліпеня 2022 |2—3 жніўня 2022 |9 жніўня 2022 |- |Плэй-оф |Кваліфікацыйны плэй-оф |2 жніўня 2022 |16—17 жніўня 2022 |23—24 жніўня 2022 |- | rowspan="6" |Групавы этап |1 гульнявы дзень | rowspan="6" |25 жніўня 2022 | colspan="2" |6—7 верасьня 2022 |- |2 гульнявы дзень | colspan="2" |13—14 верасьня 2022 |- |3 гульнявы дзень | colspan="2" |4—5 кастрычніка 2022 |- |4 гульнявы дзень | colspan="2" |11—12 кастрычніка 2022 |- |5 гульнявы дзень | colspan="2" |25—26 кастрычніка 2022 |- |6 гульнявы дзень | colspan="2" |1—2 лістапада 2022 |- | rowspan="4" |Гульні на вылет |Раўнд шаснаццаці |7 лістапада 2022 |14-15 і 21—22 лютага 2023 |7-8 і 14—15 сакавіка 2023 |- |Чвэрцьфіналы | rowspan="3" |17 сакавіка 2023 |11—12 красавіка 2023 |18—19 красавіка 2023 |- |Паўфіналы |9—10 траўня 2023 |16—17 траўня 2023 |- |Фінал | colspan="2" |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е. |} == Кваліфікацыйныя раўнды == === Папярэдні раўнд === Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя. Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !Лік !Каманда 2 !Галы й галеадоры |- ! colspan="3" |Паўфіналы ! |- |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) |1-6 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6) |- |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) |1-2 |{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])''' |[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2) |- ! colspan="3" |Фінал ! |- |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) |0-1 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])''' |[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1) |} === Першы кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году. Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |- |{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) |0:0 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1. — 2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}<br />[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}<br />[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}<br />[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}<br />|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]<br />{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] <br />{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] <br />{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] <br />{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}} |- |{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]''' |2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}} |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) |0:0 |2:0 | colspan="7" |1. — 2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) |2:0 |1:0 | colspan="7" |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0) 2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0) |- |{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] |1:0 |2:1 | colspan="7" |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0) 2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1) |- |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) |1:5 |{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |0:0 |1:5 | colspan="7" |1. — 2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5) |- |{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]''' |6:5 |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) |3:2 |3:3 | colspan="7" |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2) 2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5) |- |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) |1:2 |{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |1:1 |0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])''' |2:2{{Заўвага|name="нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу"}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) |1:0 |1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}} |1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0) 2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2) | colspan="6" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}<br />[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}<br />[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}<br />[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}<br />[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]<br />{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] <br />{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] <br />{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] <br />{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}} |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |4:3 |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) |3:0 |1:3 | colspan="7" |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0) 2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3) |- |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) |1:2 |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])''' |1:0 |0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0) 2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2) |- |{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) |3:0 |0:0 | colspan="7" |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0) 2.— |- |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) |2:5 |{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |1:0 |1:5 | colspan="7" |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0) 2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5) |- |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) |3:0 |0:2 | colspan="7" |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0) 2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2) |- |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) |0:1 |{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 | colspan="7" |1. — 2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1) |- |{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="7" |1. — 2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1) |} === Другі кваліфікацыцны раўнд === Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна. Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]]. {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |+Чэмпіёнскі шлях |'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])''' |5:3 |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) |1:2 |4:1 |1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2) 2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3) |- |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |3:2 |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) |2:2 |1:0 |1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2) 2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |5:4 |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] |3:2 |2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2) 2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4) |- |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) |1:7 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |0:5 |1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2) 2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7) |- |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) |1:8 |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |1:0 |0:8 |1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0) 2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8) |- |'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])''' |3:0 |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] |1:0 |2:0 |1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0) 2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0) |- |'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) |3:0 |1:2 |1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0) 2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2) |- |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] |0:1 |'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])''' |0:0 |0:1 |1. — 2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1) |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |5:1 |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) |1:1 |4:0 |1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1) 2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1) |- |'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) |0:1 |4:1 |1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1) 2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2) |} {| class="wikitable" !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры ! ! !Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці |+Шлях прадстаўнікоў лігі |'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])''' |2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}} |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) |1:1 |1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1) 2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2) | colspan="3" |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}<br />[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}<br />[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}<br />[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}<br />[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]<br />{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] <br />{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] <br />{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] <br />{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}} |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |2:1 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) |0:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} | colspan="4" |1.— 2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1) |} === Трэці кваліфікацыйны раўнд === Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў) * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў) Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) |4:0 |0:2 |1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0) 2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2) |- |'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])''' |4:2 |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) |1:1 |3:1 |1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1) 2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2) |- |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) |3:6 |'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])''' |1:2 |2:4 |1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2) 2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6) |- |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) |2:4 |'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])''' |1:2 |1:2 |1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2) 2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4) |- |'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''' |6:1 |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) |5:0 |1:1 |1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0) 2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1) |- |'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])''' |7:0 |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) |5:0 |2:0 |1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0) 2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) |3:4 |'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])''' |1:1 |2:3{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1) 2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4) |- |'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])''' |3:1 |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) |1:0 |2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}} |1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0) 2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1) |- |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) |2:3 |'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])''' |2:0 |0:3 |1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0) 2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3) |- |'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])''' |7:2 |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) |4:1 |3:1 |1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0), [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1) 2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2) |} === Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф === Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі: * '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду * '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу. {| class="wikitable" |+'''Чэмпіёнскі шлях''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) |матч 1 |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) |17 жніўня 2022 |23 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] |матч 2 |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) |1:0 |24 жніўня 2022 |1.[[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 37' (1:0) |- |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) |матч 3 |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) |17 жніўня 2022 |23 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] |матч 4 |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) |2:1 |24 жніўня 2022 |1.[[Віктар Клясан|Клясан]] 9' (1:0), [[Люкас Лерагер|Лерагер]] 48' (2:0), [[Анастасіяс Бакасэтас|Бакасэтас]] 79' (2:1) |} {| class="wikitable" |+'''Шлях прадстаўнікоў лігі''' !Каманда 1 !<abbr>Агульны лік</abbr> !Каманда 2 !Першы матч !Другі матч !Галы й галеадоры |- |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) |матч 5 |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) |17 жніўня 2022 |23 жніўня 2022 | |- |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) |матч 6 |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) |2:2 |24 жніўня 2022 |1.[[Ібраім Сангарэ|Сангарэ]] 37' (0:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 40' (1:1), [[Том Лоўрэнс|Лоўрэнс]] 70' (2:1), [[Арманда Абіспа|Абіспа]] 78' (2:2) |} == Статыстыка == У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф. {| class="wikitable" |+ !месца !Топ-10 найлепшых галеадораў !Колькасьць забітых мячоў |- |1 |{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 падчас сэзону з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]], калі на ягоным рахунку ўжо было 5 мячоў |5 |- | rowspan="4" |2-5 |''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- |''{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібраіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]'' |4 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |4 |- |{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] |4 |- | rowspan="6" |6-11 |''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]'' |3 |- |''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] |3 |- |''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]'' |3 |- |{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] |3 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}} == Заўвагі == {{Заўвагі}} {{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}} {{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]] [[Катэгорыя:2022 год у футболе]] [[Катэгорыя:2023 год у футболе]] 8n06c83olg500j97vyvdhfpsd9aaigk Калет Гіёмэн 0 258337 2332847 2332483 2022-08-16T16:26:03Z Dymitr 10914 артаграфія, [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], сартыроўка wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Вядомая як = прадстаўніца матэрыялісцкага фэмінізму }} '''Калéт Гіёмэн''' ({{мова-fr|Colette Guillaumin}}; 28 студзеня 1934, [[Т’ер]], [[Авэрнь]], [[Францыя]] ― 10 траўня 2017, [[Ліён]], [[Францыя]]) ― [[Французы|француская]] [[Сацыёляг|сацыялягіня]], антырасісцкая і фэмінісцкая актывістка. Адна з галоўных постацяў францускага матэрыялісцкага [[фэмінізм]]у<ref name="amiraux">Nicolas Sallée et Valérie Amiraux, «Colette Guillaumin (1934-2017)», Sociologie et sociétés, vol. 49, no 1, 2017, — С. 153—154.</ref>. == Жыцьцяпіс == Калет Гіёмэн нарадзілася 28 студзеня 1934 году ў месьце Т’ер, [[Францыя]]<ref name="amiraux"/>. Вывучала ў [[Парыж|Парыжы]] [[Этналёгія|этналёгію]] і [[Псыхалёгія|псыхалёгію]]. Яна пэрыядычна выкладала ў [[Францыя|Францыі]] і [[Канада|Канадзе]]. Яна паступіла ў [[Нацыянальны цэнтар навуковых дасьледаваньняў «Дэмакрыт»|Нацыянальны цэнтар навуковых дасьледаваньняў]] (CNRS) у 1959 годзе, спачатку ў якасьці тэхнічнай супрацоўніцы, а затым з 1962 году ў якасьці навуковай супрацоўніцы. У 1969 годзе яна абараніла доктарскую дысэртацыю пад кіраўніцтвам [[Ражэр Бастыд|Ражэра Бастыда]] пад назвай «Аспэкт сацыяльнай іншасьці. Расісцкая ідэалёгія»<ref>«Sur la pensée de Colette Guillaumin: entretien avec Danielle Juteau, réalisé par Valérie Amiraux et Nicolas Sallée», Sociologie et sociétés, vol. 49, no 1, 2017. — С. 163—175.</ref>. З 1969 году доктарка сацыялёгіі, Гіёмэн была навуковай супрацоўнікай CNRS, не будучы прымацаванай да дасьледчага адзьдзелу гэтай установы<ref>Sexage, appropriation et idée de Nature: l’héritage de Colette Guillaumin, Axelle, in Je suis féministe, juin 2017.</ref>. Памерла 10 траўня 2017 году ў [[Ліён]]е<ref>Danielle Juteau, «La sociologue Colette Guillaumin est morte», lemonde.fr, 18 mai 2017.</ref>. == Дзейнасьць == З канца 1960-х гадоў Гіёмэн зацікавілася [[фэмінізм]]ам. У 1972 годзе ўжо знаходзілся ў ейнай працы L’ideologie raciste аналёгіі паміж паняткамі [[раса]] і [[плоць]]. Яна была часткай групы фэміністак, якія заснавалі [[часопіс]] Questions féministes у 1977 годзе (хоць яна не была ў рэдакцыйнай радзе, якая заклала часопіс), які ёсьць крыніцай і органам публікацыі матэрыялісцкага фэмінізму<ref>Annie Bidet-Mordrel, Elsa Galerand et Danièle Kergoat, «Analyse critique et féminismes matérialistes. Travail, sexualité(s), culture», Cahiers du Genre, vol. HS4, no 3, 2016. — С. 5.</ref>. У 1978 годзе яна апублікавала ў Questions féministes важны [[артыкул]] «Практыка ўлады і ідэя прыроды» (у дзьвюх частках), у якой тэарэтызавала прысваеньне жанчынаў праз матэрыяльныя сацыяльныя адносіны і натуралісцкую ідэалёгію і [[сэксізм]], а таксама дала назву прысваеньню «sexage» адной плоцевай клясы іншай<ref>Delphine Naudier et Éric Soriano, «Colette Guillaumin. La race, le sexe et les vertus de l'analogie», Cahiers du Genre, vol. 48, no 1, 2010. — С. 193—214.</ref>. Гіёмэн таксама напісала некалькі тэкстаў для Руху супраць расізму і за сяброўства паміж народамі (MRAP), а таксама ўдзельнічала у фэмінісцкіх групах, якія існавалі ў траўне 1968 году<ref>Claude Duchet, Patrice de Comarmond (dir.), Racisme et société, François Maspero, Paris, 1969. — С. 323.</ref>. У 1980-я гады Гіёмэн праводзіла сэмінары ў [[Манрэальскі ўнівэрсытэт|Манрэальскім унівэрсытэце]]<ref name="amiraux"/>. Калет Гіёмэн пакінула пасьля сябе базу інавацыйных думак, але, перш за ўсё, мноства напрамкаў дасьледаваньняў, якія дапамагаюць разьвіваць сучасныя думку і практыкі. Дзякуючы ейным публікацыям некалькі сацыёлагаў і сацыялягіняў, а таксама філёзафаў і філёзафак грунтоўна зацікавіліся дынамікай уладных адносінаў, яка сяньня лічыцца цэнтральнай тэмай фэмінісцкіх, антырасісцкіх і посткаляніялісцкіх дэбатаў<ref>Danielle Juteau, «Colette Guillaumin: Sexe, Race et Pratique du pouvoir», Recherches féministes, vol. 5, no 2, 1992. — С. 190—192.</ref>. == Працы == * L'Idéologie raciste, genèse et langage actuel, Paris/La Haye, Mouton, 1972, 243p. Réédition : Gallimard, Coll. Folio essais (no 410), 2002, 384 p. * Sexe, Race et Pratique du pouvoir. L’idée de Nature, Paris, Côté-femmes, 1992, 239 p. Réédition: Éditions iXe, 2016, 240 p. * Sexism, Power and Ideology, Londres, Routledge, 1995, 300 p. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гіёмэн, Калет}} [[Катэгорыя:Францускія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Францускія сацыёлягі]] [[Катэгорыя:Францускія фэміністкі]] [[Катэгорыя:Францускія актывісты]] [[Катэгорыя:Фэміністкі]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Ліёне]] [[Катэгорыя:Асобы Ліёну]] jdlekyxr69kkrzgt7n2dla7zyvi8smz Марыяна Стоўкс 0 258338 2332841 2332726 2022-08-16T15:48:36Z Dymitr 10914 артаграфія wikitext text/x-wiki {{Мастак |імя = Марыяна Стоўкс / Marianne Stokes |імя пры нараджэньні = Марыяна Прайндльсбэргер / Marianne Preindlsberger |альма-матэр = Акадэмія мастацтва ў Грацы, Акадэмія мастацтва ў Мюнхэне |пад уплывам = Прэрафаэліты }} '''Марыяна Стоўкс''' ([[Нямецкая мова|ням.]] і [[Ангельская мова|анг.]] ''Marianne Stokes''; дзявочае [[прозьвішча]] ''Прайндльсбэргер'', [[Нямецкая мова|ням.]] ''Preindlsberger''; 19 студзеня 1855, [[Грац]], [[Штырыя (зямля)|Штырыя]], [[Аўстрыйская імпэрыя]] ― 13 жніўня 1927, [[Лёндан]], [[Вялікабрытанія]]) ― аўстрыйская і брытанская [[мастачка]] канца [[Віктарыянская эпоха|віктарыянскай эпохі]]. == Жыцьцяпіс == Марыяна Прайндльсбэргер нарадзілася ў 1855 годзе ў аўстрыйскім [[Грац]]ы<ref>Stokes (Stokes-Preindlsberger)/ Österreichisches Biographisches Lexikon, http://www.biographien.ac.at/oebl/oebl_S/Stokes_Marianne_1855_1927.xml</ref>. У 1872 годзе пачала вывучаць [[маляваньне]] ў Акадэміі прыгожых мастацтваў у Грацы. Там яна сустрэла францускага мастака Макса Ленарта падчас навучальнай паездкі, які заахвоціў яе ў выбары кар’еры мастачкі. Яна паступіла ў Акадэмію прыгожых мастацтваў у [[Мюнхэн]]е разам зь Вільгэльмам фон Ліндэншмітам. Пад уплывам мюнхэнскай школы яна стварыла такую карціну, як Träumendes Mädchen («Маленькая летуценьніца») у 1875 годзе<ref>Evans, Magdalen, Utmost fidelity: the painting lives of Marianne and Adrian Stokes. Sansom & Company, 2009.</ref>. Дзякуючы стыпэндыі яна навучалася і наведвала курсы ў Школе прыгожых мастацтваў у [[Парыж]]ы, дзе патрапіла пад уплыў натуралісцкага кірунку, у прыватнасьці Ж. Баст’ена-Лепажа, вядомага сваімі працамі аб сельскім жыцьці<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. У 1884 годзе Марыяна пазнаёмілася з брытанскім мастаком-пэйзажыстам [[Адрыян Стоўкс|Адрыянам Стоўксам]]. Яны ажаніліся і пераехалі ў [[Ангельшчына|Ангельшчыну]]<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. Адрыян і Марыяна Стоўкс шмат падарожнічалі. Так у 1905 годзе яны правялі паўгады ў [[Славаччына|Славакіі]], вандруючы па вёсках. Гэта быў плённы пэрыяд для абодвух: Адрыян маляваў [[пэйзаж]]ы з выявамі жывапісных домікаў і сцэнамі жніва, а Марыяна малявала партрэты мясцовых жыхароў, асаблівую ўвагу надаючы прадметам нацыянальнага адзеньня<ref>Hungary, Adrian and Marianne Stokes, Adam and Charles Black, London, 1909.</ref>. У 1923 годзе Марыяна Стоўкс стала чаліцай Каралеўскага таварыства акварэлістаў (Royal Watercolour Society)<ref>Artikel in Kleine Zeitung, Graz 2009. Kleine Zeitung, 23. Februar 2009, http://web.archive.org/web/20141012051933/http://www.kleinezeitung.at/steiermark/graz/graz/1809650/index.do</ref>. Памерла 13 жніўня 1927 году ў [[Лёндан]]е. Пахаваная на каталіцкіх могілках у лёнданскім раёне Мортлэйк<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. == Творчасьць == У 1890-я гады мастачка ўсё часьцей знаходзіла крыніцу натхненьня ў сярэднявечных, рэлігійных і міталягічных сюжэтах. Ейная творчасьць сьведчыць пра ўплыў [[Прэрафаэліты|прэрафаэлітаў]] і [[Мадэрнізм|мадэрнізму]]<ref>Artikel in Kleine Zeitung, Graz 2009. Kleine Zeitung, 23. Februar 2009, http://web.archive.org/web/20141012051933/http://www.kleinezeitung.at/steiermark/graz/graz/1809650/index.do</ref>. [[Файл:Marianne Stokes Sweet Dreams.jpg|значак|Маленькая летуценьніца, 1875]] [[Файл:Marianne Stokes Melisande.jpg|значак|Мелісандра, 1895]] З канца 1870-х і да 1900-х Стоўкс экспанавала свае карціны ў Каралеўскай Акадэміі і выйграла мэдаль на выставе 1893 году ў [[Чыкага]]. Яе лічылі адной зь вядучых мастачак у Вялікабрытаніі. Асабліва вядомыя былі ейныя працы, блізкія да [[прэрафаэлізм]]у<ref>Prinzessin im Walde. Bild der 33. Woche — 13. bis 20. August 2001, https://museenkoeln.de/portal/bild-der-woche.aspx?bdw=2001_33</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Стоўкс, Марыяна}} [[Катэгорыя:Аўстрыйскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Брытанскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] [[Катэгорыя:Прэрафаэліты]] 11lq0ls7n1kzj4govv5z6yivoaty155 2332922 2332841 2022-08-16T23:13:19Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Мастак |імя = Марыяна Стоўкс / Marianne Stokes |імя пры нараджэньні = Марыяна Прайндльсбэргер / Marianne Preindlsberger |альма-матэр = Акадэмія мастацтва ў Грацы, Акадэмія мастацтва ў Мюнхэне |пад уплывам = Прэрафаэліты }} '''Марыяна Стоўкс''' ([[Нямецкая мова|ням.]] і [[Ангельская мова|анг.]] ''Marianne Stokes''; дзявочае [[прозьвішча]] ''Прайндльсбэргер'', [[Нямецкая мова|ням.]] ''Preindlsberger''; 19 студзеня 1855, [[Грац]], [[Штырыя (зямля)|Штырыя]], [[Аўстрыйская імпэрыя]] ― 13 жніўня 1927, [[Лёндан]], [[Вялікабрытанія]]) ― аўстрыйская і брытанская [[мастачка]] канца [[Віктарыянская эпоха|віктарыянскай эпохі]]. == Жыцьцяпіс == Марыяна Прайндльсбэргер нарадзілася ў 1855 годзе ў аўстрыйскім [[Грац]]ы<ref>Stokes (Stokes-Preindlsberger)/ Österreichisches Biographisches Lexikon, http://www.biographien.ac.at/oebl/oebl_S/Stokes_Marianne_1855_1927.xml</ref>. У 1872 годзе пачала вывучаць [[маляваньне]] ў Акадэміі прыгожых мастацтваў у Грацы. Там яна сустрэла францускага мастака Макса Ленарта падчас навучальнай паездкі, які заахвоціў яе ў выбары кар’еры мастачкі. Яна паступіла ў Акадэмію прыгожых мастацтваў у [[Мюнхэн]]е разам зь Вільгэльмам фон Ліндэншмітам. Пад уплывам мюнхэнскай школы яна стварыла такую карціну, як Träumendes Mädchen («Маленькая летуценьніца») у 1875 годзе<ref>Evans, Magdalen, Utmost fidelity: the painting lives of Marianne and Adrian Stokes. Sansom & Company, 2009.</ref>. Дзякуючы стыпэндыі яна навучалася і наведвала курсы ў Школе прыгожых мастацтваў у [[Парыж]]ы, дзе патрапіла пад уплыў натуралісцкага кірунку, у прыватнасьці Ж. Баст’ена-Лепажа, вядомага сваімі працамі аб сельскім жыцьці<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. У 1884 годзе Марыяна пазнаёмілася з брытанскім мастаком-пэйзажыстам [[Адрыян Стоўкс|Адрыянам Стоўксам]]. Яны ажаніліся і пераехалі ў [[Ангельшчына|Ангельшчыну]]<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. Адрыян і Марыяна Стоўкс шмат падарожнічалі. Так у 1905 годзе яны правялі паўгады ў [[Славаччына|Славакіі]], вандруючы па вёсках. Гэта быў плённы пэрыяд для абодвух: Адрыян маляваў [[пэйзаж]]ы з выявамі жывапісных домікаў і сцэнамі жніва, а Марыяна малявала партрэты мясцовых жыхароў, асаблівую ўвагу надаючы прадметам нацыянальнага адзеньня<ref>Hungary, Adrian and Marianne Stokes, Adam and Charles Black, London, 1909.</ref>. У 1923 годзе Марыяна Стоўкс стала чаліцай Каралеўскага таварыства акварэлістаў (Royal Watercolour Society)<ref>Artikel in Kleine Zeitung, Graz 2009. Kleine Zeitung, 23. Februar 2009, https://web.archive.org/web/20141012051933/http://www.kleinezeitung.at/steiermark/graz/graz/1809650/index.do</ref>. Памерла 13 жніўня 1927 году ў [[Лёндан]]е. Пахаваная на каталіцкіх могілках у лёнданскім раёне Мортлэйк<ref>Helene L Postlethwaite. «Marianne Stokes, nee Preindlsberger 1855—1927». The Magazine of Art 1895, https://web.archive.org/web/20060519123707/http://www.victorianartinbritain.co.uk/biog/stokes.htm</ref>. == Творчасьць == У 1890-я гады мастачка ўсё часьцей знаходзіла крыніцу натхненьня ў сярэднявечных, рэлігійных і міталягічных сюжэтах. Ейная творчасьць сьведчыць пра ўплыў [[Прэрафаэліты|прэрафаэлітаў]] і [[Мадэрнізм|мадэрнізму]]<ref>Artikel in Kleine Zeitung, Graz 2009. Kleine Zeitung, 23. Februar 2009, https://web.archive.org/web/20141012051933/http://www.kleinezeitung.at/steiermark/graz/graz/1809650/index.do</ref>. [[Файл:Marianne Stokes Sweet Dreams.jpg|значак|Маленькая летуценьніца, 1875]] [[Файл:Marianne Stokes Melisande.jpg|значак|Мелісандра, 1895]] З канца 1870-х і да 1900-х Стоўкс экспанавала свае карціны ў Каралеўскай Акадэміі і выйграла мэдаль на выставе 1893 году ў [[Чыкага]]. Яе лічылі адной зь вядучых мастачак у Вялікабрытаніі. Асабліва вядомыя былі ейныя працы, блізкія да [[прэрафаэлізм]]у<ref>Prinzessin im Walde. Bild der 33. Woche — 13. bis 20. August 2001, https://museenkoeln.de/portal/bild-der-woche.aspx?bdw=2001_33</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Стоўкс, Марыяна}} [[Катэгорыя:Аўстрыйскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Брытанскія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Асобы Лёндану]] [[Катэгорыя:Прэрафаэліты]] qm8lhkxihgzjv7df4w7k60b4r9zivad Іма фон Бадмэрсгоф 0 258347 2332842 2332608 2022-08-16T15:49:47Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Іма фон Бадмэрсхоф]] у [[Іма фон Бадмэрсгоф]]: БКП 20:60 wikitext text/x-wiki [[Файл:Csm bodmershof-imma-von-451 debf0cfe6f.jpg|значак|Іма фон Бадмэрсхоф]] '''Іма фон Бадмэрсхоф''' ([[Нямецкая мова|ням.]] ''Imma von Bodmershof''; 10 жніўня 1895, [[Грац]], [[Аўстра-Вугоршчына]] — 26 жніўня 1982, [[Гфёль]], [[Аўстрыя]]) — аўстрыйская [[пісьменьніца]], [[паэтка]]. {{Пісьменьнік|Імя=Іма фон Бадмэрсхоф|Арыгінал імя=Imma von Bodmershof|Імя пры нараджэньні=Emma Lilly Isolde von Ehrenfels|Дата нараджэньня=10 жніўня 1895|Месца нараджэньня=Грац, Герцагства Штырыя, Аўстрыйская імпэрыя|Месца пахаваньня=Гфёль, акруга Крэмс-Ланд, Ніжняя Аўстрыя, Аўстрыя|Дата сьмерці=26 жніўня 1982|Месца сьмерці=Гфёль|Род дзейнасьці=Пісьменьніца, паэтка|Гады актыўнасьці=1937-1982|Мова=Нямецкая|Дэбют=1937|Значныя творы=Sieben Handvoll Salz (1958), Haiku (1962)|Узнагароды=Вялікая дзяржаўная прэмія Аўстрыі па літаратуры (1958), Прэмія места Вены ў галіне літаратуры (1969)}} == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям’і праскага [[Філёзаф|філёзафа]] Крысьціяна Эрэнфэльса, вывучала [[Гісторыя мастацтва|гісторыю мастацтва]] і [[Філязофія|філязофію]] ў [[Прага|Празе]] і [[Вена|Вене]]<ref><small>Literatur von und über Imma Bodmershof im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek, https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&query=119300052</small></ref>. Была знаёмая з [[Рыльке]] і гуртком Стэфана Георгэ. Яна была заручаная і выйшла замуж за Норбэрта фон Хелінграта. Пасьля заручынаў жыла ў [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]]<ref><small>Bert Willens: Imma von Bodmershof und das deutsche Haiku, http://www.kulturserver.de/home/haiku-dhg/Archiv/Willens_Bodmershof.htm</small></ref>. Іма была дачкой барона Крысьціяна фон Эрэнфэльса, заснавальніка сучаснай структурнай [[Гештальтпсыхалёгія|гештальтпсыхалёгіі]] ў Аўстрыі. Яна таксама была сястрой Умара Рольфа барона Эрэнфэльса, усходазнаўца і антраполяга, які прыняў [[іслам]]<ref><small>Imma von Bodmershof, Gedächtnis des Landes, https://www.gedaechtnisdeslandes.at/personen/action/show/controller/Person/?tx_gdl_gdl%5Bperson%5d=543</small></ref>. Іма фон Бадмэрсхоф памерла ў замку Растбах каля Гфёля. З нагоды ейнага 100-годзьдзя ў 1995 годзе ў Растбаху і Гфёле ў ейны гонар былі ўстаноўленыя мэмарыяльныя дошкі<ref><small>Imma von Bodmershof, Gedächtnis des Landes, https://www.gedaechtnisdeslandes.at/personen/action/show/controller/Person/?tx_gdl_gdl%5Bperson%5d=543</small></ref>. Яе пахавалі на могілках Марыцрэйт. == Творчасьць == З 1937 друкавала раманы і [[Апавяданьне|апавяданьні]]. У 1962 выйшаў першы зборнік [[хайку]]. Паэтка культывавала трохрадкоўе японскай паэтычнай формы хайку. З гэтай мэтай яна падтрымлівала інтэнсіўны абмен думкамі з японскім літаратуразнаўцам Юкіа Катані. Яна мела талент пісаць хайку і выдала некалькі тамоў<ref><small>Cécile Cordon: Zwischen Hölderlin und Hitler. Die Schriftstellerin Imma Bodmershof und ihre Zeit (1895-1982). Leipzig: Eudora, 2020.</small></ref>. Яна атрымала Вялікую Дзяржаўную прэмію Аўстрыі ў 1958 годзе за свой твор Sieben Handvoll Salz (Сем жмень пяску), раман, дзеяньне якога адбываецца на [[Сыцылія|Сыцыліі]]<ref><small>Imma Bodmershof: Gesammelte Werke in Einzelausgaben (4 Bände) -, Verlag von Loeper, Karlsruhe 1986.</small></ref>. Ейнае культурна-пэсімістычнае [[ліставаньне]] з [[Мартын Гайдэгер|Мартынам Гайдэгерам]] у 1959-1976 гадах было апублікаванае ў выдавецтве Klett-Cotta ў 2000 годзе<ref><small>Cécile Cordon: Zwischen Hölderlin und Hitler. Die Schriftstellerin Imma Bodmershof und ihre Zeit (1895-1982). Leipzig: Eudora, 2020.</small></ref>. == Творы == • 1937 – Der zweite Sommer, Suhrkamp, Berlin 1943 • 1939 – Die Stadt in Flandern • 1939 – Die Bartabnahme -, von Loeper, Karlsruhe 1982 • 1942 – Begegnung im Frühling (Erzählung), Verlag von Loeper, Karlsruhe 1985 • 1943 – Die Jahreszeiten: Fünfundzwanzig Meisterwerke alter Buchmalerei • 1944 – Die Rosse des Urban Roithner -, Buchgemeinschaft Donauland, Wien 1984 • 1950 – Sieben Handvoll Salz (Roman), Niederösterreichisches Pressehaus, St. Pölten 1984 • 1952 – Das verlorene Meer (überarbeiteter Roman, 1939 erschienen unter "Die Stadt in Flandern"), Herold, Wien 1952 • 1953 – So lange es Tag ist -, Österreichische Verlagsanstalt, Innsbruck 1953 • 1962 – Unter acht Winden • 1962 – Haiku • 1973 – Sonnenuhr • 1980 – Im fremden Garten blüht Jasmin: 99 Haiku (Gedichtband), Verlag der Arche, Zürich 1980 • 1982 – Ibarras Bartabnahme. == Крыніцы == <references /> [[Катэгорыя:Нарадзіліся 10 жніўня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1895 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Грацы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Аўстра-Вугоршчыне]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія літаратары]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія паэты]] [[Катэгорыя:Асобы Грацу]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 1982 годзе]] [[Катэгорыя:Памерлі 26 жніўня]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Аўстрыі]] duu15chr9m45zuu0vdyxzacitfopjpk 2332845 2332842 2022-08-16T16:08:33Z Dymitr 10914 артаграфія, правапіс, стыль, выпраўленьне спасылак, [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]], [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]], сартыроўка wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Арыгінал імя = Imma von Bodmershof |Імя пры нараджэньні = Emma Lilly Isolde von Ehrenfels |Партрэт = Csm bodmershof-imma-von-451 debf0cfe6f.jpg |Гады актыўнасьці = 1937—1982 |Дэбют = 1937 |Значныя творы = «Сем жменяў пяску» (1958), «Хайку» (1962) }} '''Іма фон Бадмэрсгоф''' ({{мова-de|Imma von Bodmershof}}; 10 жніўня 1895, [[Грац]], [[Аўстра-Вугоршчына]] — 26 жніўня 1982, [[Гфёль]], [[Аўстрыя]]) — аўстрыйская [[пісьменьніца]], [[паэтка]]. == Жыцьцяпіс == Іма была дачкой праскага барона Крыстыяна фон Эрэнфэльса, заснавальніка сучаснай структурнай [[Гештальтпсыхалёгія|гештальтпсыхалёгіі]] ў Аўстрыі. Вывучала [[Гісторыя мастацтва|гісторыю мастацтва]] і [[Філязофія|філязофію]] ў [[Прага|Празе]] і [[Вена|Вене]]<ref>Literatur von und über Imma Bodmershof im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek, https://portal.dnb.de/opac.htm?method=simpleSearch&query=119300052</ref>. Была знаёмая з [[Райнэр Марыя Рыльке|Рыльке]] і гуртком [[Штэфан Георге|Штэфана Георге]]. Яна была заручаная і абралася шлюбам з [[Норбэрт фон Гэлінграт|Норбэрта фон Гэлінграта]]. Пасьля заручынаў жыла ў [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]]<ref>Bert Willens: Imma von Bodmershof und das deutsche Haiku, http://www.kulturserver.de/home/haiku-dhg/Archiv/Willens_Bodmershof.htm</ref>. Яна таксама была сястрой Умара Рольфа барона Эрэнфэльса, усходазнаўца і антраполяга, які прыняў [[іслам]]<ref name="gedaechtnisdeslandes">[https://www.gedaechtnisdeslandes.at/personen/action/show/controller/Person/?tx_gdl_gdl%5Bperson%5d=543 «Imma von Bodmershof»]. Gedächtnis des Landes.</ref>. Іма фон Бадмэрсгоф памерла ў замку Растбах каля Гфёля. З нагоды ейнага 100-годзьдзя ў 1995 годзе ў Растбаху і Гфёле ў ейны гонар былі ўстаноўленыя мэмарыяльныя дошкі<ref name="gedaechtnisdeslandes"/>. Яе пахавалі на могілках Морыцрайт. == Творчасьць == З 1937 году друкавала раманы і [[Апавяданьне|апавяданьні]]. У 1962 годзе выйшаў першы зборнік [[хайку]]. Паэтка культывавала трохрадкоўе японскай паэтычнай формы хайку. З гэтай мэтай яна падтрымлівала інтэнсіўны абмен думкамі зь японскім літаратуразнаўцам [[Юкіё Катані]]. Яна мела талент пісаць хайку і выдала некалькі тамоў<ref name="Cordon">Cécile Cordon: Zwischen Hölderlin und Hitler. Die Schriftstellerin Imma Bodmershof und ihre Zeit (1895-1982). Leipzig: Eudora, 2020.</ref>. Яна атрымала Вялікую Дзяржаўную прэмію Аўстрыі ў 1958 годзе за свой твор «Сем жменяў пяску» ({{мова-de|Sieben Handvoll Salz|скарочана}}), раман, дзеяньне якога адбываецца на [[Сыцылія|Сыцыліі]]<ref>Imma Bodmershof: Gesammelte Werke in Einzelausgaben (4 Bände) -, Verlag von Loeper, Karlsruhe 1986.</ref>. Ейнае культурна-пэсімістычнае [[ліставаньне]] з [[Мартын Гайдэгер|Мартынам Гайдэгерам]] у 1959—1976 гадах было апублікаванае ў выдавецтве Клет-Кота ў 2000 годзе<ref name="Cordon"/>. == Творы == * 1937 – Der zweite Sommer, Suhrkamp, Berlin 1943 * 1939 – Die Stadt in Flandern * 1939 – Die Bartabnahme -, von Loeper, Karlsruhe 1982 * 1942 – Begegnung im Frühling (Erzählung), Verlag von Loeper, Karlsruhe 1985 * 1943 – Die Jahreszeiten: Fünfundzwanzig Meisterwerke alter Buchmalerei * 1944 – Die Rosse des Urban Roithner -, Buchgemeinschaft Donauland, Wien 1984 * 1950 – Sieben Handvoll Salz (Roman), Niederösterreichisches Pressehaus, St. Pölten 1984 * 1952 – Das verlorene Meer (überarbeiteter Roman, 1939 erschienen unter "Die Stadt in Flandern"), Herold, Wien 1952 * 1953 – So lange es Tag ist -, Österreichische Verlagsanstalt, Innsbruck 1953 * 1962 – Unter acht Winden * 1962 – Haiku * 1973 – Sonnenuhr * 1980 – Im fremden Garten blüht Jasmin: 99 Haiku (Gedichtband), Verlag der Arche, Zürich 1980 * 1982 – Ibarras Bartabnahme. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бадмэрсгоф, Іма фон}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Аўстра-Вугоршчыне]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія літаратары]] [[Катэгорыя:Аўстрыйскія паэты]] [[Катэгорыя:Асобы Грацу]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Аўстрыі]] n44jsmm8j4l5p1xdlt2m54d6h49lrce Літоўская кухарка 0 258399 2332832 2022-08-16T14:06:13Z W 11741 +Пачатак wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозівы, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевіч]]аўскія [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы з са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] b282i6yr4g867ty17lgnd0un7hy8xqw 2332833 2332832 2022-08-16T14:07:18Z W 11741 /* Крыніцы */ +Катэгорыя wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозівы, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевіч]]аўскія [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы з са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1854 годзе]] 0wtul2euc2wng8o5bun96rhl5snkg7u 2332834 2332833 2022-08-16T14:08:56Z W 11741 +[[Вікікрыніцы]] wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = :s:pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозівы, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевіч]]аўскія [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы з са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1854 годзе]] 5smjj5vzm7t4i40zz8kgdq46ip60hfs 2332848 2332834 2022-08-16T16:57:51Z W 11741 /* Уплыў */ . wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = :s:pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозівы, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевіч]]аўскія [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1854 годзе]] h8egvcr8exr5dim6miomq5dal68d8x7 2332849 2332848 2022-08-16T16:58:47Z W 11741 /* Уплыў */ -неадназначнасьць wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = :s:pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозівы, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевічы|Тышкевічаўскія]] [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1854 годзе]] sc802gswz5l7tqwbhf8li1twbvmh0g4 2332850 2332849 2022-08-16T17:02:58Z W 11741 /* Будова */ . wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор |Назва = «Літоўская кухарка» |Назва-арыгінал = Kucharka litewska |Выява = |Памер = |Подпіс выявы = |Жанр = [[даведнік]] |Аўтар = [[Вінцэнта Завадзкая]] |Мова арыгіналу = польская |Напісаны = |Публікацыя = 1854 |Асобнае выданьне = 1854 |Выдавецтва = «[[Харвэст]]» (2013 год) |Сэрыя = |Колькасьць старонак = 432 (2013 год) |Ілюстратар = |Афармленьне = [[І.В. Рэзько]] |Пераклад = 2013 |Перакладчык = [[Натальля Бабіна]] |Носьбіт = [[кніга]] |Папярэдні твор = |Наступны твор = |ISBN = 978-985-18-1935-1 |Электронная вэрсія = |ВікіКрыніца-тэкст = :s:pl:Kucharka litewska (1913) }} '''«Літоўская кухарка»''' — [[Кулінарыя|кулінарная]] кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]], упершыню выдадзеная ў 1854 годзе ў [[Вільня|Вільні]] ([[Расейская імпэрыя]], цяпер [[Летува]]). Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца [[Аляксандар Жулкоўскі|Аляксандра Жулкоўскага]] і была замужам за патомным друкаром [[Адам Завадзкі|Адамам Завадзкім]] (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала [[крыптонім]]ам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] «[[Літоўская гаспадыня]]». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Кухмістар Верашчака.|загаловак=«Кухарка літоўская»: доўгі шлях да беларускага чытача|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140225/1393275786-kuharka-litouskaya-dougi-shlyah-da-belaruskaga-chytacha|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=|год=25 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/25lut-6.indd_.pdf 6 (64)]|старонкі=|issn=}}</ref>. == Будова == Кніга [[Вінцэнта Завадзкая|Вінцэнты Завадзкай]] «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню [[абед]]аў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях [[Тыдзень|тыдня]], «Стравы на [[сьняданак]]» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў: # «[[Суп]]ы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным [[булён]]е, 25 гарачых масьляных і [[Пост|посных]], 9 салодкіх зь віна і [[ягада]]ў, 5 [[халаднік]]оў); # «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт); # «[[Соўс]]ы» (40 рэцэптаў); # «[[Гародніна]]» (64 рэцэпты і 9 [[гарнір]]аў да гародніны); # «Мясныя [[Страва|стравы]]» (57 зь [[Ялавічына|ялавічыны]], 44 зь [[Цяляціна|цяляціны]], 17 з [[Бараніна|бараніны]], 15 са [[Сьвініна|сьвініны]] і 5 зь [[Дзічына|дзічыны]]); # «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх [[Птушкі|птушак]] як для [[Варка|варкі]], так і для [[Запяканьне|запяканьня]]» (33 рэцэпты са [[Свойскія жывёлы|свойскіх]] птушак і 17 зь дзікіх); # «Розныя [[рыбы]]» (73 рэцэпты); # «Прыгатаваньне [[паштэт]]аў» (8 відаў [[цеста]] для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх [[Пірог|пірагоў]] і 2 [[шпекухі]]); # «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў); # «[[Пудынг]]і, [[мельшпэйз]]ы і [[дэсэрт]]ы» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы); # «Стравы зь [[Яйка|яек]], грыбкі, [[налісьнікі]] і рознае [[печыва]] з [[Патэльня|патэльні]]» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў); # «[[Кішка|Кішкі]], [[калдуны]], [[Каша|кашы]], [[макарона]], [[лазанкі]] і [[Штрудаль|штрудалі]]» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў); # «[[Вафля|Вафлі]], [[андруты]], печыва, смажанае ў [[Масла|масьле]] альбо [[тлушч]]ы, рускія [[бліны]] і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 [[аплаткі]] і 21 рэцэпт смажанага печыва); # «Салодкая кандытарская [[здоба]], вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для [[шакаляд]]у, [[Кава|кавы]] і [[Гарбата|гарбаты]]» (31 рэцэпт [[торт]]а і 26 рэцэптаў [[Мазурка (страва)|мазуркі]], 40 дэсэртных [[Пірожнае|пірожных]] і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду); # «[[Дрожджы|Дражджавая]] выпечка» (32 рэцэпты [[Баба (страва)|бабы]] і 9 бабаў на [[Бялок|бялках]], 23 рэцэпты пірагоў, [[Булка|булак]] і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і [[Пляцак|пляцкаў]], 19 відаў [[сухарык]]аў і [[Абаранкі|абаранкаў]]); # «[[Марозіва]], [[граніта]], [[крэм]]ы, [[жэле]], [[зэфір]]ы, [[блянманжэ]], [[маскавіта]], [[кампот]]ы, [[Кісель|кісялькі]], малачко і іншыя дэсэрты з [[Малако|малака]]» (17 відаў марозіва, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка); # «[[Варэньне]], жэле, [[павідла]], [[сок]]і, [[сыроп]]ы, [[Цэдра|цэдры]] і [[шарбэт]]ы» (53 віды варэньня і 12 відаў соку); # «[[Марцыпаны]], [[Пернік|пернічкі]], [[Цукерка|цукеркі]], сухое варэньне і [[Кансэрва|кансэрвы]] на зіму» (36 рэцэптаў); # «Марынаваныя [[Салата|салаты]] і розныя [[Лекі|лекавыя]] рэцэпты» (36); # «Розныя хатнія [[Напой|напоі]]» (16); # «[[Хлеб]]» (3)<ref>{{Кніга|аўтар=[[Вінцэнта Завадзкая]].|частка=Зьмест|загаловак=Літоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга|спасылка=|адказны=перакл. [[Натальля Бабіна]], адказн. і [[дызайн]] [[І.В. Рэзько]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Харвэст]]|год=2013|старонкі=419—431|старонак=432|сэрыя=|isbn=978-985-18-1935-1|наклад=1500}}</ref>. == Пераклады == У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі [[пераклад]] кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «[[Харвэст]]» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах [[Натальля Бабіна|Натальлі Бабінай]]. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў [[рэцэпт]]уры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба [[Страва|страву]] пасаліць або з [[рыбы]] трэба [[жабры]] выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць»<ref name="а"/>. == Уплыў == Пры жаніцьбе [[дойлід]]-[[літвін]] [[Франц Малахавец]] падарыў сваёй расейскай [[Жонка|жонцы]] [[Алена Малахавец|Алене]] кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў [[Курск]]у Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «[[Падарунак маладым гаспадыням]]», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «[[Падручнік для хатніх гаспадыняў]]», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра [[Марыя Ластоўская|Марыя]] была жонкай сакратара рэдакцыі «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]» [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]. У [[Беларуская кухня|беларускай кухні]] мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя [[зразы]] і [[Тышкевічы|Тышкевічаўскія]] [[калдуны]]. Пры гэтым, зьвяліся стравы са [[Стынка|стынкі]] і [[Сялява|сялявы]], бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]]. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як [[дразды-піскуны]] і [[легуміны]], [[мельшпайз]]ы і [[штуфады]]<ref name="а"/>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід:Літаратура}} [[Катэгорыя:Кулінарныя кнігі]] [[Катэгорыя:Кнігі XIX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Кнігі на польскай мове]] [[Катэгорыя:Кнігі ў грамадзкім набытку]] [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] [[Катэгорыя:Усходнеславянская кухня]] [[Катэгорыя:Гістарычныя стравы]] [[Катэгорыя:Летувіская кухня]] [[Катэгорыя:Эўрапейская кухня]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1854 годзе]] bqqsiahf4o04087g9944kspzlfx4d51 Іма фон Бадмэрсхоф 0 258400 2332843 2022-08-16T15:49:47Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Іма фон Бадмэрсхоф]] у [[Іма фон Бадмэрсгоф]]: БКП 20:60 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Іма фон Бадмэрсгоф]] tntuke7dhmk1eu1f8aeyiq5tzdhjt7p Каранец (Бярэзінскі раён) 0 258401 2332844 2022-08-16T15:51:19Z Ліцьвін 847 Перанакіроўвае на [[Каранец (Менская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Каранец (Менская вобласьць)]] 2m8xu1w62rlor34lfzngpq4cmjql5m5 Юры Назараў 0 258402 2332859 2022-08-16T19:23:47Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Назараў}} {{Палітык |імя = Юры Назараў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Валеры Іваноў]] |наступнік = |пасада2 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[3 сакавіка]] [[2020]] |канец_тэрміну2 = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]]<br>[[Раман Галоўчанка]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[2010]] |канец_тэрміну3 = [[2013]] |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада4 = Намесьнік кіраўніка [[Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну4 = [[2004]] |канец_тэрміну4 = [[2010]] |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм'ер-міністар4 = [[Сяргей Сідорскі]] |прэзыдэнт4 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1962]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Горкі]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Юрый Віктаравіч Назараў''' (нар. {{ДН|0|0|1962}}, [[Горкі]], [[Магілёўская вобласьць]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч. Намесьнік Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь (з [[3 сакавіка]] [[2020]] году да 16 жніўня 2022 году). Кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (з 16 жніўня 2022). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускі тэхналягічны інстытут]] па спецыяльнасьці «[[Лясная гаспадарка]]», [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] па спецыяльнасьці «Міжнародныя эканамічныя адносіны». З 1981 па 1982 г. працаваў лябарантам [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускага тэхналягічнага інстытуту ім. С. М. Кірава]]. З 1983 па 1988 г. працаваў лясьнічым Зуброўскага лясьніцтва, інжынэрам па ахове лесу і паляўнічай фаўны, галоўным лясьнічым Горацкага лясгасу. У 1988—2001 гадах зьяўляўся выконваючым абавязкі дырэктара, дырэктарам Горацкага лясгасу. З 2001 па 2004 год займаў пасаду намесьніка старшыні Камітэту лясной гаспадаркі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, з 2004 па 2010 г. — намесьніка Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь. У 2010—2013 гады зьяўляўся намесьнікам Кіраўніка спраў прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. 17 сьнежня 2013 году пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь № 1090 прызначаны старшынёй канцэрну «[[Беллеспаперапрам]]». 3 сакавіка 2020 году прызначаны Намесьнікам Прэм’ер-міністра Беларусі<ref>{{cite web |url= http://president.gov.by/by/news_by/view/juryj-nazarau-naznachany-namesnikam-premer-ministra-belarusi-23167/|title= Юрый Назараў назначаны Намеснікам Прэм'ер-міністра Беларусі|publisher= Прэс-служба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=05.03.2020|lang=by}}</ref>. 16 жніўня 2022 году прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Назараў, Юры}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Горках]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] qtjir4a1zavouet43ek2uui734a31ut 2332871 2332859 2022-08-16T19:36:41Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Назараў}} {{Палітык |імя = Юры Назараў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = [[16 жніўня]] [[2022]] |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Валеры Іваноў]] |наступнік = |пасада2 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = [[3 сакавіка]] [[2020]] |канец_тэрміну2 = [[16 жніўня]] [[2022]] |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]]<br>[[Раман Галоўчанка]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = [[2010]] |канец_тэрміну3 = [[2013]] |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада4 = Намесьнік кіраўніка [[Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну4 = [[2004]] |канец_тэрміну4 = [[2010]] |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм'ер-міністар4 = [[Сяргей Сідорскі]] |прэзыдэнт4 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |дата_нараджэньня = [[1962]] |месца_нараджэньня = {{Сьцяг БССР}} в. [[Горкі]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |муж = |жонка = |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Юрый Віктаравіч Назараў''' (нар. {{ДН|0|0|1962}}, [[Горкі]], [[Магілёўская вобласьць]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч. Намесьнік Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь (з [[3 сакавіка]] [[2020]] году да 16 жніўня 2022 году). Кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (з 16 жніўня 2022). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускі тэхналягічны інстытут]] па спецыяльнасьці «[[Лясная гаспадарка]]», [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] па спецыяльнасьці «Міжнародныя эканамічныя адносіны». З 1981 па 1982 г. працаваў лябарантам [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускага тэхналягічнага інстытуту ім. С. М. Кірава]]. З 1983 па 1988 г. працаваў лясьнічым Зуброўскага лясьніцтва, інжынэрам па ахове лесу і паляўнічай фаўны, галоўным лясьнічым Горацкага лясгасу. У 1988—2001 гадах зьяўляўся выконваючым абавязкі дырэктара, дырэктарам Горацкага лясгасу. З 2001 па 2004 год займаў пасаду намесьніка старшыні Камітэту лясной гаспадаркі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, з 2004 па 2010 г. — намесьніка Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь. У 2010—2013 гады зьяўляўся намесьнікам Кіраўніка спраў прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. 17 сьнежня 2013 году пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь № 1090 прызначаны старшынёй канцэрну «[[Беллеспаперапрам]]». 3 сакавіка 2020 году прызначаны Намесьнікам Прэм’ер-міністра Беларусі<ref>{{cite web |url= http://president.gov.by/by/news_by/view/juryj-nazarau-naznachany-namesnikam-premer-ministra-belarusi-23167/|title= Юрый Назараў назначаны Намеснікам Прэм'ер-міністра Беларусі|publisher= Прэс-служба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=05.03.2020|lang=by}}</ref>. 16 жніўня 2022 году прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Назараў, Юры}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Горках]] [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] 62y1erguljzm8tmvczdrbzeeifwl3tm 2333011 2332871 2022-08-17T09:40:29Z Taravyvan Adijene 1924 −[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Горках]]; ±[[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]→[[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Назараў}} {{Палітык |імя = Юры Назараў |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = Кіраўнік [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну = 16 жніўня 2022 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар = [[Раман Галоўчанка]] |папярэднік = [[Валеры Іваноў]] |наступнік = |пасада2 = Намесьнік [[Прэм’ер-міністар Рэспублікі Беларусь|прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну2 = 3 сакавіка 2020 |канец_тэрміну2 = 16 жніўня 2022 |прэзыдэнт2 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |прэм'ер-міністар2 = [[Сяргей Румас]]<br>[[Раман Галоўчанка]] |папярэднік2 = |наступнік2 = |пасада3 = Намесьнік кіраўніка [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну3 = 2010 |канец_тэрміну3 = 2013 |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = [[Міхаіл Мясьніковіч]] |прэзыдэнт3 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |пасада4 = Намесьнік кіраўніка [[Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь]] |пачатак_тэрміну4 = 2004 |канец_тэрміну4 = 2010 |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм'ер-міністар4 = [[Сяргей Сідорскі]] |прэзыдэнт4 = [[Аляксандар Лукашэнка]] |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = |жонка = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = |подпіс = |узнагароды = }} '''Юры Віктаравіч Назараў''' ({{нар.}} 1962, [[Горкі]], [[Магілёўская вобласьць]]) — беларускі дзяржаўны дзеяч. Намесьнік прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь (з 3 сакавіка 2020 году да 16 жніўня 2022 году). Кіраўнік справамі прэзыдэнта Беларусі (з 16 жніўня 2022). == Жыцьцяпіс == Скончыў [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускі тэхналягічны інстытут]] па спецыяльнасьці «[[Лясная гаспадарка]]», [[Акадэмія кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь|Акадэмію кіраваньня пры прэзыдэнце Рэспублікі Беларусь]] па спецыяльнасьці «Міжнародныя эканамічныя адносіны». З 1981 па 1982 г. працаваў лябарантам [[Беларускі дзяржаўны тэхналягічны ўнівэрсытэт|Беларускага тэхналягічнага інстытуту ім. С. М. Кірава]]. З 1983 па 1988 г. працаваў лясьнічым Зуброўскага лясьніцтва, інжынэрам па ахове лесу і паляўнічай фаўны, галоўным лясьнічым Горацкага лясгасу. У 1988—2001 гадах зьяўляўся выконваючым абавязкі дырэктара, дырэктарам Горацкага лясгасу. З 2001 па 2004 год займаў пасаду намесьніка старшыні Камітэту лясной гаспадаркі пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, з 2004 па 2010 г. — намесьніка Міністра лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь. У 2010—2013 гады зьяўляўся намесьнікам Кіраўніка спраў прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. 17 сьнежня 2013 году пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь № 1090 прызначаны старшынёй канцэрну «[[Беллеспаперапрам]]». 3 сакавіка 2020 году прызначаны Намесьнікам Прэм’ер-міністра Беларусі<ref>{{cite web |url= http://president.gov.by/by/news_by/view/juryj-nazarau-naznachany-namesnikam-premer-ministra-belarusi-23167/|title= Юрый Назараў назначаны Намеснікам Прэм'ер-міністра Беларусі|publisher= Прэс-служба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=05.03.2020|lang=by}}</ref>. 16 жніўня 2022 году прызначаны [[Кіраўніцтва справамі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|кіраўніком справамі прэзыдэнта Беларусі]]<ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-prinjal-vazhnejshie-kadrovye-reshenija-izmenenija-v-rukovodstve-upravdelami-prezidenta-i-519048-2022/ Лукашэнка прыняў важныя кадравыя рашэньні. Зьмены ў кіраўніцтве Справамі прэзыдэнта і ўрадзе]. БЕЛТА, 16-08-2022</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Назараў, Юры}} [[Катэгорыя:Намесьнікі прэм’ер-міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь]] [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] ayw8vir1ntlftzwu3dk9o9qfje9sqtf Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 258403 2332860 2022-08-16T19:25:12Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '[[Катэгорыя:Урад Рэспублікі Беларусь]]' wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Урад Рэспублікі Беларусь]] qiphseowiccmbqfm4xz8xhc6dbqzd5e 2333000 2332860 2022-08-17T09:30:59Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] у [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]: Памылка ў назове wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Урад Рэспублікі Беларусь]] qiphseowiccmbqfm4xz8xhc6dbqzd5e Рудня (Бярэзінскі раён) 0 258404 2332874 2022-08-16T20:26:35Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рудня |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Рудні |Трансьлітараваная назва = Rudnia |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Рудня |Статус = пасёлак |Назва ў родным склоне = Рудні |Трансьлітараваная назва = Rudnia |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 2 |Год падліку колькасьці = 2019 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 59 |Шырата сэкундаў = 20 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 8 |Даўгата сэкундаў = 49 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Ру́дня'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — пасёлак у [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 3 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> * 2019 год — 2 чалавекі == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] qg5vjbn4ecrohpbnxdoi7fdro62cx9w Краснае (Дзьмітравіцкі сельсавет) 0 258405 2332875 2022-08-16T20:28:32Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Краснае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Краснага |Трансьлітараваная назва = Krasnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Краснае |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Краснага |Трансьлітараваная назва = Krasnaje |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 12 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 2 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 6 |Даўгата сэкундаў = 18 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Кра́снае'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 2009 год — 12 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] so511ynafqacxeh471utnzal4p1nq8g Высокая Гара (Дзьмітравіцкі сельсавет) 0 258406 2332876 2022-08-16T20:36:16Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Высокая Гара |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Высокай Гары |Трансьлітараваная назва = Vysokaja Hara |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 243 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 53 |Шырата хвілінаў = 57 |Шырата сэкундаў = 24 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 13 |Даўгата сэкундаў = 53 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Высо́кая Гара́'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. Вёска знаходзіцца за 27 км у напрамку на паўночны ўсход ад гораду [[Беразіно]], за 128 км ад [[Менск]]у, за 45 км ад чыгуначнай станцыі [[Бобр (станцыя)|Бобр]]<ref name="bel4">{{Літаратура/БелЭн|4к}}</ref>, на рацэ [[Харчынка]]. Каля вёскі на рацэ ёсьць [[вадасховішча]]. == Гісторыя == Да 21 сьнежня 2007 году вёска ўваходзіла ў склад [[Высакагорскі сельсавет|Высакагорскага сельсавету]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2008-21/2008-21(008-031).pdf «Об упразднении Бродецкого, Высокогорского, Каменноборского, Ляжинского, Якшицкого сельсоветов и изменении границ Богушевичского, Капланецкого, Погостского, Поплавского, Селибского, Ушанского сельсоветов Березинского района». Решение Минского областного Совета депутатов от 21 декабря 2007 г. № 81]{{Ref-ru}}</ref>. З 2007 па 2013 год у складзе [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 1996 год — 380 жыхароў, 122 двары<ref name="bel4" />. * 2009 год — 243 чалавекі<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] rrp3f2jgewk29mazp57ub3v2t6it4r3 Бялавічы (Менская вобласьць) 0 258407 2332877 2022-08-16T20:40:16Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бялавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бялавічаў |Трансьлітараваная назва = Bialavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн...' wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бялавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бялавічаў |Трансьлітараваная назва = Bialavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 69 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бяла́вічы'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> (таксама ''Белаві́чы''<ref name="daviednik" />) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. На ўсход ад вёскі праходзіць дарога {{таблічка-by|P|62}}. Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913n0058646&p1=1 |date=23 верасьня 2013 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 69 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] slzq8cayv5cp3h0louhkgm6lqsvv55i 2332878 2332877 2022-08-16T20:41:24Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бялавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бялавічаў |Трансьлітараваная назва = Bialavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 69 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бяла́вічы'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> (таксама ''Белаві́чы''<ref name="daviednik" />) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. На захад ад вёскі праходзіць дарога {{таблічка-by|P|62}}. Да 28 траўня 2013 году вёска ўваходзіла ў склад [[Пагосцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Пагосцкага сельсавету]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130923080620/http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&p0=D913n0058646&p1=1 |date=23 верасьня 2013 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2009 год — 69 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] edb5kkzitq414d4tz2zqbvjr0fboqv1 2332879 2332878 2022-08-16T20:41:47Z Stary Jolup 145 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Бялавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Бялавічаў |Трансьлітараваная назва = Bialavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 69 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 2 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 10 |Даўгата сэкундаў = 48 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Бяла́вічы'''<ref name="daviednik">{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> (таксама ''Белаві́чы''<ref name="daviednik" />) — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. На захад ад вёскі праходзіць дарога {{таблічка-by|P|62}}. == Насельніцтва == * 2009 год — 69 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] b34dbfer6hrphfndzd8yhou1tv1yy2q Арэшкавічы 0 258408 2332880 2022-08-16T20:43:24Z Stary Jolup 145 Створана старонка са зьместам 'Назву '''Арэшкавічы''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Менская вобласьць]]: ** [[Арэшкавічы (Бярэзінскі раён)|Арэшкавічы]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]]. ** [[Арэшкавічы (Пухавіцкі раён)|Арэшкавічы]] — вёска ў Пухав...' wikitext text/x-wiki Назву '''Арэшкавічы''' маюць: == Населеныя пункты == === [[Беларусь]] === * [[Менская вобласьць]]: ** [[Арэшкавічы (Бярэзінскі раён)|Арэшкавічы]] — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]]. ** [[Арэшкавічы (Пухавіцкі раён)|Арэшкавічы]] — вёска ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]]. {{Неадназначнасьць}} miu5z7m2gy29sgpyy9wudiu1xmto9rt Арэшкавічы (Бярэзінскі раён) 0 258409 2332881 2022-08-16T20:48:20Z Stary Jolup 145 [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]] wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Арэшкавічы |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Арэшкавічаў |Трансьлітараваная назва = Areškavičy |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Менская вобласьць|Менская]] |Раён = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]] |Сельсавет = [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 240 |Год падліку колькасьці = 2009 |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 54 |Шырата хвілінаў = 0 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 28 |Даўгата хвілінаў = 57 |Даўгата сэкундаў = 59 |Пазыцыя подпісу на мапе = |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Арэ́шкавічы'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}</ref> — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Дзьмітравіцкага сельсавету]]. Вёска знаходзіцца за 37 км у напрамку на поўнач ад горада [[Беразіно]], за 188 км ад [[Менск]]у, за 55 км ад чыгуначнай станцыі [[Барысаў (станцыя)|Барысаў]]<ref name="bel2">{{Літаратура/БелЭн|2}}</ref>. У 1924—1954 гадах цэнтар [[Арэшкавіцкі сельсавет|Арэшкавіцкага сельсавету]]. == Насельніцтва == * 1995 год — 425 жыхароў, 199 двароў<ref name="bel2" />. * 2009 год — 240 чалавек<ref>[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]</ref> == Славутасьці == * Каля вёскі [[курган]]ны [[могільнік]]<ref name="bel2" />. * [[Брацкая магіла]] савецкіх воінаў і партызан. == Асобы == * [[Васіль Вараб'ёў]] (нар. 1957) — беларускі [[журналіст]]. [[Кандыдат філялагічных навук]] (1987), [[дацэнт]] (1990), [[прафэсар]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)}} {{Бярэзінскі раён}} [[Катэгорыя:Дзьмітравіцкі сельсавет (Бярэзінскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]] ksc30maj1v4ba7lfsfn6siambey18lv Катэгорыя:Крымскі крызіс 14 258410 2332895 2022-08-16T21:13:14Z Uliana245 74447 Uliana245 перанёс старонку [[Катэгорыя:Крымскі крызіс]] у [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] ihwbk0oyba7lgxuok4lug9jgzr1xnf1 2333014 2332895 2022-08-17T09:41:39Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанакіраваньні на катэгорыі не працуюць}} #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Расейская акупацыя Крыму]] r6cff2vjd2q5mbhprlfx5g61kxoyrce Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны 14 258411 2332898 2022-08-16T21:14:45Z Uliana245 74447 Створана старонка са зьместам '[[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя Расеі]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]]' wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя Расеі]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] 23th711opzhf431omc74fz3qjliwy0m 2332899 2332898 2022-08-16T21:15:10Z Uliana245 74447 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя Расеі]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] {{Болей}} j07r3zjfeed68l8fb81plvrs5esraey 2333020 2332899 2022-08-17T09:48:19Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Украіны]] у [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Вайсковая гісторыя Расеі]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]] [[Катэгорыя:Расейска-ўкраінскія стасункі]] {{Болей}} j07r3zjfeed68l8fb81plvrs5esraey Пекная эпоха 0 258412 2332905 2022-08-16T21:32:38Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Belle_Époque?oldid=1103039905 wikitext text/x-wiki [[Файл:Le Chateau d'eau and plaza, Exposition Universal, 1900, Paris, France.jpg|значак|[[Міжнародная выстава 1900 году|Міжнародная выстава]] ў Парыжы ў 1900 годзе.]] '''Пе́кная эпоха''' ({{мова-fr|La Belle Époque}}) — умоўны пэрыяд францускай і эўрапейскай гісторыі, які звычайна датуецца паміж 1871—1880 гадамі і 1914 годам. Гэтая эпоха бярэ свой пачатак ў часы існаваньня [[Францыя|Трэцяй Францускай рэспублікі]], у той момант, калі гэты час характарызуецца аптымізмам, рэгіянальным мірам, эканамічным росквітам, каляніяльным пашырэньнем і тэхналягічнымі, навуковымі і культурнымі інавацыямі. У гэты час францускае мастацтва, у асаблівасьці парыскае, прыкметна квітнела. За гэтым часам пабачылі сьвет шматлікія шэдэўры літаратуры, музыкі, тэатру і выяўленчага мастацтва. Сам панятак зьявіўся ў рэтраспэктыве, бо пачаў лічыцца кантынэнтальным эўрапейскім «залатым векам» у адрозьненьне ад жахаў напалеонаўскіх войнаў і [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. Паводле словаў гісторыка [[Робэрт Росўэл Палмэр|Робэрта Палмэра]], у Пекную эпоху эўрапейская цывілізацыя дасягнула найвялікшай моцы ў глябальнай палітыцы, а таксама вырабіла максымальны ўплыў на народы па-за межамі Эўропы<ref>Palmer, Robert Roswell (20 September 2013). «A history of Europe in the modern world». Colton, Joel, Kramer, Lloyd S. (11th ed.). New York, NY. — ISBN 978-0076632855.</ref>. == Палітыка == [[Файл:Europe 1911.jpg|значак|зьлева|Палітычная мапа Эўропы паводле стану на 1911 год.]] Гады паміж [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай]] і [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайной]] характарызаваліся незвычайнай палітычнай стабільнасьцю ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй]] і [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай Эўропе]]. Не зважаючы на тое, што напружанасьць паміж Францыяй і [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччынай]] захоўвалася ў выніку страты францускага [[Эльзас]]у на карысьць Нямеччыны ў 1871 годзе, шэраг дыпляматычных канфэрэнцыяў здолеў разьвязаць спрэчкі, якія пагражалі агульнаму міру. Да прыкладу такіх канфэрэнцыяў адносяцца [[Бэрлінскі кангрэс]] 1878 году, [[Бэрлінская канфэрэнцыя (1884)|Бэрлінская канфэрэнцыя ў справах Конга 1884 году]] і [[Альхэсыраская канфэрэнцыя]] 1906 году. Сапраўды, для многіх эўрапейцаў у гэты пэрыяд транснацыянальная і клясавая прыналежнасьць былі такімі ж важнымі, як і нацыянальная ідэнтычнасьць, асабліва сярод арыстакратыі. Найвышэйшая шляхта магла падарожнічаць па большай частцы Заходняй Эўропы без пашпарту і нават жыць за мяжой зь мінімальным бюракратычным рэгуляваньнем<ref>A. J. P. Taylor, «English History 1914–1945», і «The Struggle for Mastery in Europe, 1848–1918».</ref>. Першая сусьветная вайна, масавы транспарт, распаўсюджваньне пісьменнасьці і розныя грамадзянскія пытаньні і праблемы зьмянілі такі падыход. Між тым, быў рэарганізаваны міжнародных рабочы рух, які стаў агульнаэўрапейскім. Найбольш прыкметнай арганізацыяй з яго стаўся [[Другі інтэрнацыянал]]. [[Анархізм|Анархісты]] розных кірункаў таксама актыўна дзейнічалі ў пэрыяд да Першай сусьветнай вайны. Палітычныя забойствы і спробы забойстваў па-ранейшаму былі рэдкімі ў Францыі, але меліся і некаторыя выключэньні, як то забойства прэзыдэнта [[Мары-Франсуа Садзі Карно]] ў 1894 годзе. У 1893 годзе ў Палаце дэпутатаў Францыі была ўзарвана бомба, але аніхто ня быў забіты. [[Тэрарызм]] у дачыненьні да мірных жыхароў таксама адбываўся. Гэтак у 1894 годзе было ўчыненае забойства ўладальніка кавярні злачынцам [[Эміль Анры|Эмілем Анры]]. Францыя мела адносную палітычную стабільнасьць за часам Пекнай эпохі. Раптоўная сьмерць прэзыдэнта [[Фэлікс Фор|Фэлікса Фора]], які знаходзіўся на той час на пасадзе, выклікала зьдзіўленьне, але не прывяла да дэстабілізацыі працы ўраду. Самым сур’ёзным палітычным выклікам у той пэрыяд была [[справа Дрэйфюса]]. Капітан [[Альфрэд Дрэйфюс]] быў памылкова асуджаны за здраду, сфабрыкаваную францускімі дзяржаўнымі чыноўнікамі. [[Антысэмітызм]], накіраваны на Дрэйфюса, меў у пэйнай ступені распаўсюд сярод францускай грамадзкасьці. Вядома пра адкрыты ліст [[Эміль Заля|Эміля Заля]], якт той адправіў у газэту, асуджаючы карупцыю ўраду і францускі антысэмітызм. Ува эўрапейскай палітыцы таксама не назіралася значных зьменаў. Адзіным, бадай што, выключэньнем сталася [[Партугалія]], дзе выбухнула [[Партугальская рэвалюцыя (1910)|рэспубліканская рэвалюцыя]] ў 1910 годзе. Аднак напружанасьць сацыялістычнымі партыямі рабочай клясы і буржуазнымі лібэральнымі партыямі ды арыстакратычнымі кансэрватыўнымі партыямі ўзрастала ў многіх краінах. У тым ліку і гэта паўплывала на рост [[мілітарызм]]у і міжнародную напружанасьць значна ў пэрыяд з 1897 па 1914 гады. Акрамя таго, гэтая эпоха зьведала масіўны заморскі [[каляніялізм]], вядомы як [[новы імпэрыялізм]]. Імпэрскае пашырэньне ў асноўным адбывалася ў [[Афрыка|Афрыцы]]. == Навука і тэхналёгіі == [[Файл:Peugeot Type 3.jpg|значак|зьлева|[[Пэжо клясы 3]] было выраблена ў Францыі ў 1891 годзе.]] [[Файл:Morsetaste.jpg|значак|Апарат да перадачы паведамленьняў, зашыфраваных з дапамогай [[азбука Морзэ|кода Морзэ]].]] Пекная эпоха была часам вялікага навуковага і тэхналягічнага прагрэсу ня толькі ў Эўропе, але і ўсім сьвеце. Вынаходзтвы другой прамысловай рэвалюцыі, якія, як правіла, часта сустракаліся ў гэтую эпоху, уключаюць удасканаленасьць вагонаў. У канцы эпохі заможныя жыхары пачалі набываць ва ўласнасьць [[аўтамабіль|аўтамабілі]]. Адным зь піянэрам у галіне вытворчасьці самаходаў была француская кампанія [[Пэжо]]. У 1890-я гады францускі інжынэр [[Эдуар Мішлен]] вынайшаў здымныя пнэўматычныя шыны для ровараў і аўтамабіляў. [[Скутэр (матаролер)|Скутэры]] і [[мапэд]]ы таксама ёсьць вынаходзтвам Пекнай эпохі. Пасьля таго, як тэлеграф атрымаў масавае выкарыстаньне францускі вынаходнік [[Эдуар Бэлен]] распрацаваў [[фотатэлеграф]], каб перадаць праз тэлеграф фатаздымкі. Электрычнае сьвятло пачало замяняць газавае асьвятленьне, а ў Францыі былі вынайдзены нэонавыя шыльды. Францыя была лідэрам у стварэньні раньняга кіно. Кінэматаграфічны апарат быў вынайдзены ў Францыі [[Леон Булі|Леонам Булі]], а актыўна яго скарысталі [[браты Люм’ер]], якія зладзілі паказы першым фільмаў у сьвеце. Браты далі штуршок індустрыі, якая, аднак, не атрымалі распаўсюду да Першай сусьветнай вайны. Не зважаючы на тое, што самалёты яшчэ былі займальнымі экспэрымэнтамі, Францыя была лідэрам і ў галіне [[авіяцыя|авіяцыі]]. Гэтак, яна першай у сьвеце стварыла ўласныя нацыянальныя паветраныя сілы ў 1910 годзе. Два францускія вынаходнікі, [[Люі Брэге]] і [[Поль Карню]], правялі незалежныя экспэрымэнты зь першымі [[верталёт|гэлікоптэрамі]] ў 1907 годзе. У 1896 годзе [[Антуан Анры Бэкерэль|Анры Бэкерэль]] выявіў [[радыяактыўнасьць]], працуючы з [[фосфарэсцэнцыя|фосфарэсцэнтнымі]] матэрыяламі. Ягоная праца пацьвердзіла і растлумачыла ранейшыя назіраньні за ўранавымі солямі [[Абэль Ньепс дэ Сэн-Віктор|Абэля Ньепса дэ Сэн-Віктора]] ў 1857 годзе. Менавіта ў гэтую эпоху біёлягі і мэдыкі, нарэшце, зразумелі чыньнікі патагенных захворваньняў, што прывяло да стварэньня [[бактэрыялёгія|бактэрыялёгіі]]. За гэты час [[Люі Пастэр]] стаў, мабыць, самым вядомым навукоўцам у Францыі. Ён распрацаваў [[пастэрызацыя|пастэрызацыю]] і вакцыну супраць [[шаленства]]. Матэматык і фізык [[Анры Пуанкарэ]] зрабіыў важкі ўнёсак у чыстую і прыкладальную [[матэматыка|матэматыку]], а таксама выдаў кнігі для шырокай грамадзкасьці па матэматычных і навуковых прадметах. Фізычка [[Марыя Складоўская-Кюры]] жыла і працавала ў Францыі, а пазьней годзе атрымала [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскую прэмію]] ў галінах фізыкі і хіміі. Фізык [[Габрыель Ліпман]] вынайшаў інтэгральную [[тамаграфія|тамаграфію]], якая выкарыстоўваецца дасюль. == Мастацтва і літаратура == [[Файл:Pierre-Auguste Renoir, Le Moulin de la Galette.jpg|значак|зьлева|''«[[Баль у Лё-Мулен-дэ-ля-Галет]]»'' працы [[П’ер Агюст Рэнуар|П’ера-Агюста Рэнуара]]. 1876 год.]] У 1890 годзе памёр [[Вінцэнт ван Гог]]. Менавіта па ягонай сьмерці ў 1890-я гады карціны мастака атрымалі ўхвалы, якой бракавала пры жыцьці творцы. У 1870—1880-я гады распаўсюд атрымалі прадстаўнікі [[імпрэсіянізм]]у. Аднак трохі пазьней выяўленчае мастацтва Парыжу характарызавалася рэакцыяй супраць ідэалаў імпрэсіяністаў. Сярод постімпрэсіянісцкіх рухаў у францускае сталіцы распаўсюд набылі працы групы [[набі]], [[Салён дэ-ля роз плю круа]], рух [[сымбалізм (мастацтва)|сымбалістаў]], [[фавізм]] і раньні [[мадэрнізм]]. У пэрыяд з 1900 па 1914 гады экспрэсіянізмам зацікавіліся шмат мастакоў у Парыжы і [[Вена|Вене]]. Зьявіліся раньнія творы [[кубізм]]у і абстракцыі. Замежныя ўплывы моцна адчуваліся і ў Парыжы. Гэтак у афіцыйная парыскай [[Школа прыгожых мастацтваў (Парыж)|школе прыгожых мастацтваў]] ладзілася выстава японскага друку. Экспанаты афрыканскага племяннога мастацтва таксама захапілі фантазію парыскіх мастакоў на мяжы XX стагодзьдзя. [[Файл:Vin mariani publicite156.jpg|значак|Плякат 1894 году, які фіксуе яскравы дух Пекнай эпохі.]] Найбольш папулярна прызнаным мастацкім рухам, які зьвіўся ў гэтае эпосе быў арт-нуво, яшчэ вядомы як [[мадэрн]]. Гэты ў значнай ступені дэкаратыўны стыль характарызуецца крывалінейнай формамі, натхнёнымі прыроднымі матывамі. Ягоны распаўсюд прыпаў на пэрыяд зь сярэдзіны 1890-х гадоў. Прыкладам такога мастацтва сталіся станцыі парыскага мэтро працы [[Эктор Гімар|Эктора Гімара]], якія на сёньня ёсьць сапраўднай візытоўкай Парыжу. Да ліку выбітных мастакоў Парыжу часу Пекнай эпохі ўлучаюць такіх постімпрэсіяністаў, як то [[Адылён Рэдон]], [[Гюстаў Маро]], [[Марыс Дэні]], [[П’ер Банар]], [[Эдуар Вюяр]], [[Поль Гаген]], [[Анры Матыс]], [[Эміль Бэрнар]], [[Анры Русо]], [[Анры дэ Тулюз-Лятрэк]], [[Джузэпэ Амісані]] і малады [[Паблё Пікаса]]. Больш сучасныя формы ў скульптуры таксама пачалі пераважаць, як і ў творах парыскага разьбяра [[Агюст Радэн|Агюста Радэна]]. Не зважаючы на тое, што імпрэсіянізм у жывапісе пачаўся задоўга да пачатку Пекнай эпохі, яго першапачаткова сустрэлі з скептыцызмам, бо грамадзкасьць прызвычаілася да рэалістычнага і рэпрэзэнтатыўнага мастацтва, зацьверджанага акадэміяй. У 1890 годзе [[Клёд Манэ|Манэ]] пачаў сваю сэрыю карцін ''«[[Стагі (Манэ)|Стагі]]»''. Імпрэсіянізм, які лічыўся мастацкім авангардам у 1860-х гадах, не меў вялікай ухвалы ажно да міжваеннага пэрыяду. У Францыі, Нямеччыны, [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], [[Багемія|Багеміі]], [[Сэрбія|Сэрбіі]] і [[Латвія|Латвіі]] паўсталі цудоўныя прыклады будынкаў стылю мадэрнізму. Неўзабаве ён распаўсюдзіўся ва ўсім сьвеце, уключаючы [[Пэру]], [[Бразылія|Бразылію]], [[Аргентына|Аргентыну]], [[Мэксыка|Мэксыку]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Эўрапейская літаратура зьведала сур’ёзную трансфармацыю падчас Пекнай эпохі. Літаратурны рэалізм і натуралізм дасягнулі новых вышыняў. Сярод самых вядомых францускіх рэалістычных альбо натуралістычных аўтараў былі [[Гі дэ Мапасан]] і [[Эміль Заля]]. Рэалізм паступова ператварыўся ў мадэрнізм, які паўстаў у 1890-я гады і пачаў дамінаваць у эўрапейскай літаратуры ў апошнія гады Пекнай эпохі і на працягу міжваенных гадоў. Мадэрнісцкая клясыка ''«[[У пошуках страчанага часу|Ў пошуках страчанага часу]]»'' працы [[Марсэль Пруст|Марсэля Пруста]] была апублякаваная ўжо па Першай сусьветнай вайне, але пачала стварацца яшчэ да як. Працы нямецкага пісьменьніка [[Томас Ман|Томаса Мана]] мелі велізарны ўплыў у Францыі, напрыклад, ягоная праца ''«[[Сьмерць у Вэнэцыі]]»'', апублікаваная ў 1912 годзе. [[Калет]] шакавала Францыю публікацыяй сэрыі раманаў сэксуальнага характару ''«[[Кляўдына (сэрыя кніг)|Кляўдына]]»'' ды іншымі творамі. [[Жарыс-Карл Юйсманс]], які стаў вядомым у сярэдзіне 1880-х гадоў, працягваў экспэрымэнтаваць з тэмамі і стылямі, асабліва з сымбалізмам і [[дэкаданцтва]]м. [[Андрэ Гід]], [[Анатоль Франс]], [[Ален-Фурнье]], [[Поль Буржэ]] ўваходзіць да ліку самых папулярных пісьменьнікаў згаданай эпохі ў Францыі. У папулярным буржуазным тэатры ў Парыжы пераважалі выступы [[Жорж Фэдо|Жоржа Фэдо]] і [[кабарэ]]. Тэатар узяў на ўзбраеньне новыя сучасныя мэтады і скарыстаў экспрэсіянізм, а многія драматургі пісалі п’есы, якія шакавалі сучасную аўдыторыю альбо сваімі шчырымі выявамі паўсядзённага жыцьця і сэксуальнасьці, альбо незвычайнымі мастацкімі элемэнтамі. Тэатар кабарэ таксама набыў папулярнасьць. У музыцы Пекная эпоха характарызавалася [[салённая музыка|салённай музыкай]], якая не лічылася, аднак, сур’ёзнай музыкай, а была накіраваная на шырокую аўдыторыю. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.la-belle-epoque.de/ Пекная эпоха] ў выявах. 6z1iz5o4f7quk5suthtutbv2wqgmog3 2332906 2332905 2022-08-16T21:35:09Z Dymitr 10914 +[[Катэгорыя:Гістарычныя пэрыяды]]; +[[Катэгорыя:Мадэрн]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Файл:Le Chateau d'eau and plaza, Exposition Universal, 1900, Paris, France.jpg|значак|[[Міжнародная выстава 1900 году|Міжнародная выстава]] ў Парыжы ў 1900 годзе.]] '''Пе́кная эпоха''' ({{мова-fr|La Belle Époque}}) — умоўны пэрыяд францускай і эўрапейскай гісторыі, які звычайна датуецца паміж 1871—1880 гадамі і 1914 годам. Гэтая эпоха бярэ свой пачатак ў часы існаваньня [[Францыя|Трэцяй Францускай рэспублікі]], у той момант, калі гэты час характарызуецца аптымізмам, рэгіянальным мірам, эканамічным росквітам, каляніяльным пашырэньнем і тэхналягічнымі, навуковымі і культурнымі інавацыямі. У гэты час францускае мастацтва, у асаблівасьці парыскае, прыкметна квітнела. За гэтым часам пабачылі сьвет шматлікія шэдэўры літаратуры, музыкі, тэатру і выяўленчага мастацтва. Сам панятак зьявіўся ў рэтраспэктыве, бо пачаў лічыцца кантынэнтальным эўрапейскім «залатым векам» у адрозьненьне ад жахаў напалеонаўскіх войнаў і [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]. Паводле словаў гісторыка [[Робэрт Росўэл Палмэр|Робэрта Палмэра]], у Пекную эпоху эўрапейская цывілізацыя дасягнула найвялікшай моцы ў глябальнай палітыцы, а таксама вырабіла максымальны ўплыў на народы па-за межамі Эўропы<ref>Palmer, Robert Roswell (20 September 2013). «A history of Europe in the modern world». Colton, Joel, Kramer, Lloyd S. (11th ed.). New York, NY. — ISBN 978-0076632855.</ref>. == Палітыка == [[Файл:Europe 1911.jpg|значак|зьлева|Палітычная мапа Эўропы паводле стану на 1911 год.]] Гады паміж [[Франка-пруская вайна|Франка-прускай]] і [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайной]] характарызаваліся незвычайнай палітычнай стабільнасьцю ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй]] і [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай Эўропе]]. Не зважаючы на тое, што напружанасьць паміж Францыяй і [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччынай]] захоўвалася ў выніку страты францускага [[Эльзас]]у на карысьць Нямеччыны ў 1871 годзе, шэраг дыпляматычных канфэрэнцыяў здолеў разьвязаць спрэчкі, якія пагражалі агульнаму міру. Да прыкладу такіх канфэрэнцыяў адносяцца [[Бэрлінскі кангрэс]] 1878 году, [[Бэрлінская канфэрэнцыя (1884)|Бэрлінская канфэрэнцыя ў справах Конга 1884 году]] і [[Альхэсыраская канфэрэнцыя]] 1906 году. Сапраўды, для многіх эўрапейцаў у гэты пэрыяд транснацыянальная і клясавая прыналежнасьць былі такімі ж важнымі, як і нацыянальная ідэнтычнасьць, асабліва сярод арыстакратыі. Найвышэйшая шляхта магла падарожнічаць па большай частцы Заходняй Эўропы без пашпарту і нават жыць за мяжой зь мінімальным бюракратычным рэгуляваньнем<ref>A. J. P. Taylor, «English History 1914–1945», і «The Struggle for Mastery in Europe, 1848–1918».</ref>. Першая сусьветная вайна, масавы транспарт, распаўсюджваньне пісьменнасьці і розныя грамадзянскія пытаньні і праблемы зьмянілі такі падыход. Між тым, быў рэарганізаваны міжнародных рабочы рух, які стаў агульнаэўрапейскім. Найбольш прыкметнай арганізацыяй з яго стаўся [[Другі інтэрнацыянал]]. [[Анархізм|Анархісты]] розных кірункаў таксама актыўна дзейнічалі ў пэрыяд да Першай сусьветнай вайны. Палітычныя забойствы і спробы забойстваў па-ранейшаму былі рэдкімі ў Францыі, але меліся і некаторыя выключэньні, як то забойства прэзыдэнта [[Мары-Франсуа Садзі Карно]] ў 1894 годзе. У 1893 годзе ў Палаце дэпутатаў Францыі была ўзарвана бомба, але аніхто ня быў забіты. [[Тэрарызм]] у дачыненьні да мірных жыхароў таксама адбываўся. Гэтак у 1894 годзе было ўчыненае забойства ўладальніка кавярні злачынцам [[Эміль Анры|Эмілем Анры]]. Францыя мела адносную палітычную стабільнасьць за часам Пекнай эпохі. Раптоўная сьмерць прэзыдэнта [[Фэлікс Фор|Фэлікса Фора]], які знаходзіўся на той час на пасадзе, выклікала зьдзіўленьне, але не прывяла да дэстабілізацыі працы ўраду. Самым сур’ёзным палітычным выклікам у той пэрыяд была [[справа Дрэйфюса]]. Капітан [[Альфрэд Дрэйфюс]] быў памылкова асуджаны за здраду, сфабрыкаваную францускімі дзяржаўнымі чыноўнікамі. [[Антысэмітызм]], накіраваны на Дрэйфюса, меў у пэйнай ступені распаўсюд сярод францускай грамадзкасьці. Вядома пра адкрыты ліст [[Эміль Заля|Эміля Заля]], якт той адправіў у газэту, асуджаючы карупцыю ўраду і францускі антысэмітызм. Ува эўрапейскай палітыцы таксама не назіралася значных зьменаў. Адзіным, бадай што, выключэньнем сталася [[Партугалія]], дзе выбухнула [[Партугальская рэвалюцыя (1910)|рэспубліканская рэвалюцыя]] ў 1910 годзе. Аднак напружанасьць сацыялістычнымі партыямі рабочай клясы і буржуазнымі лібэральнымі партыямі ды арыстакратычнымі кансэрватыўнымі партыямі ўзрастала ў многіх краінах. У тым ліку і гэта паўплывала на рост [[мілітарызм]]у і міжнародную напружанасьць значна ў пэрыяд з 1897 па 1914 гады. Акрамя таго, гэтая эпоха зьведала масіўны заморскі [[каляніялізм]], вядомы як [[новы імпэрыялізм]]. Імпэрскае пашырэньне ў асноўным адбывалася ў [[Афрыка|Афрыцы]]. == Навука і тэхналёгіі == [[Файл:Peugeot Type 3.jpg|значак|зьлева|[[Пэжо клясы 3]] было выраблена ў Францыі ў 1891 годзе.]] [[Файл:Morsetaste.jpg|значак|Апарат да перадачы паведамленьняў, зашыфраваных з дапамогай [[азбука Морзэ|кода Морзэ]].]] Пекная эпоха была часам вялікага навуковага і тэхналягічнага прагрэсу ня толькі ў Эўропе, але і ўсім сьвеце. Вынаходзтвы другой прамысловай рэвалюцыі, якія, як правіла, часта сустракаліся ў гэтую эпоху, уключаюць удасканаленасьць вагонаў. У канцы эпохі заможныя жыхары пачалі набываць ва ўласнасьць [[аўтамабіль|аўтамабілі]]. Адным зь піянэрам у галіне вытворчасьці самаходаў была француская кампанія [[Пэжо]]. У 1890-я гады францускі інжынэр [[Эдуар Мішлен]] вынайшаў здымныя пнэўматычныя шыны для ровараў і аўтамабіляў. [[Скутэр (матаролер)|Скутэры]] і [[мапэд]]ы таксама ёсьць вынаходзтвам Пекнай эпохі. Пасьля таго, як тэлеграф атрымаў масавае выкарыстаньне францускі вынаходнік [[Эдуар Бэлен]] распрацаваў [[фотатэлеграф]], каб перадаць праз тэлеграф фатаздымкі. Электрычнае сьвятло пачало замяняць газавае асьвятленьне, а ў Францыі былі вынайдзены нэонавыя шыльды. Францыя была лідэрам у стварэньні раньняга кіно. Кінэматаграфічны апарат быў вынайдзены ў Францыі [[Леон Булі|Леонам Булі]], а актыўна яго скарысталі [[браты Люм’ер]], якія зладзілі паказы першым фільмаў у сьвеце. Браты далі штуршок індустрыі, якая, аднак, не атрымалі распаўсюду да Першай сусьветнай вайны. Не зважаючы на тое, што самалёты яшчэ былі займальнымі экспэрымэнтамі, Францыя была лідэрам і ў галіне [[авіяцыя|авіяцыі]]. Гэтак, яна першай у сьвеце стварыла ўласныя нацыянальныя паветраныя сілы ў 1910 годзе. Два францускія вынаходнікі, [[Люі Брэге]] і [[Поль Карню]], правялі незалежныя экспэрымэнты зь першымі [[верталёт|гэлікоптэрамі]] ў 1907 годзе. У 1896 годзе [[Антуан Анры Бэкерэль|Анры Бэкерэль]] выявіў [[радыяактыўнасьць]], працуючы з [[фосфарэсцэнцыя|фосфарэсцэнтнымі]] матэрыяламі. Ягоная праца пацьвердзіла і растлумачыла ранейшыя назіраньні за ўранавымі солямі [[Абэль Ньепс дэ Сэн-Віктор|Абэля Ньепса дэ Сэн-Віктора]] ў 1857 годзе. Менавіта ў гэтую эпоху біёлягі і мэдыкі, нарэшце, зразумелі чыньнікі патагенных захворваньняў, што прывяло да стварэньня [[бактэрыялёгія|бактэрыялёгіі]]. За гэты час [[Люі Пастэр]] стаў, мабыць, самым вядомым навукоўцам у Францыі. Ён распрацаваў [[пастэрызацыя|пастэрызацыю]] і вакцыну супраць [[шаленства]]. Матэматык і фізык [[Анры Пуанкарэ]] зрабіыў важкі ўнёсак у чыстую і прыкладальную [[матэматыка|матэматыку]], а таксама выдаў кнігі для шырокай грамадзкасьці па матэматычных і навуковых прадметах. Фізычка [[Марыя Складоўская-Кюры]] жыла і працавала ў Францыі, а пазьней годзе атрымала [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскую прэмію]] ў галінах фізыкі і хіміі. Фізык [[Габрыель Ліпман]] вынайшаў інтэгральную [[тамаграфія|тамаграфію]], якая выкарыстоўваецца дасюль. == Мастацтва і літаратура == [[Файл:Pierre-Auguste Renoir, Le Moulin de la Galette.jpg|значак|зьлева|''«[[Баль у Лё-Мулен-дэ-ля-Галет]]»'' працы [[П’ер Агюст Рэнуар|П’ера-Агюста Рэнуара]]. 1876 год.]] У 1890 годзе памёр [[Вінцэнт ван Гог]]. Менавіта па ягонай сьмерці ў 1890-я гады карціны мастака атрымалі ўхвалы, якой бракавала пры жыцьці творцы. У 1870—1880-я гады распаўсюд атрымалі прадстаўнікі [[імпрэсіянізм]]у. Аднак трохі пазьней выяўленчае мастацтва Парыжу характарызавалася рэакцыяй супраць ідэалаў імпрэсіяністаў. Сярод постімпрэсіянісцкіх рухаў у францускае сталіцы распаўсюд набылі працы групы [[набі]], [[Салён дэ-ля роз плю круа]], рух [[сымбалізм (мастацтва)|сымбалістаў]], [[фавізм]] і раньні [[мадэрнізм]]. У пэрыяд з 1900 па 1914 гады экспрэсіянізмам зацікавіліся шмат мастакоў у Парыжы і [[Вена|Вене]]. Зьявіліся раньнія творы [[кубізм]]у і абстракцыі. Замежныя ўплывы моцна адчуваліся і ў Парыжы. Гэтак у афіцыйная парыскай [[Школа прыгожых мастацтваў (Парыж)|школе прыгожых мастацтваў]] ладзілася выстава японскага друку. Экспанаты афрыканскага племяннога мастацтва таксама захапілі фантазію парыскіх мастакоў на мяжы XX стагодзьдзя. [[Файл:Vin mariani publicite156.jpg|значак|Плякат 1894 году, які фіксуе яскравы дух Пекнай эпохі.]] Найбольш папулярна прызнаным мастацкім рухам, які зьвіўся ў гэтае эпосе быў арт-нуво, яшчэ вядомы як [[мадэрн]]. Гэты ў значнай ступені дэкаратыўны стыль характарызуецца крывалінейнай формамі, натхнёнымі прыроднымі матывамі. Ягоны распаўсюд прыпаў на пэрыяд зь сярэдзіны 1890-х гадоў. Прыкладам такога мастацтва сталіся станцыі парыскага мэтро працы [[Эктор Гімар|Эктора Гімара]], якія на сёньня ёсьць сапраўднай візытоўкай Парыжу. Да ліку выбітных мастакоў Парыжу часу Пекнай эпохі ўлучаюць такіх постімпрэсіяністаў, як то [[Адылён Рэдон]], [[Гюстаў Маро]], [[Марыс Дэні]], [[П’ер Банар]], [[Эдуар Вюяр]], [[Поль Гаген]], [[Анры Матыс]], [[Эміль Бэрнар]], [[Анры Русо]], [[Анры дэ Тулюз-Лятрэк]], [[Джузэпэ Амісані]] і малады [[Паблё Пікаса]]. Больш сучасныя формы ў скульптуры таксама пачалі пераважаць, як і ў творах парыскага разьбяра [[Агюст Радэн|Агюста Радэна]]. Не зважаючы на тое, што імпрэсіянізм у жывапісе пачаўся задоўга да пачатку Пекнай эпохі, яго першапачаткова сустрэлі з скептыцызмам, бо грамадзкасьць прызвычаілася да рэалістычнага і рэпрэзэнтатыўнага мастацтва, зацьверджанага акадэміяй. У 1890 годзе [[Клёд Манэ|Манэ]] пачаў сваю сэрыю карцін ''«[[Стагі (Манэ)|Стагі]]»''. Імпрэсіянізм, які лічыўся мастацкім авангардам у 1860-х гадах, не меў вялікай ухвалы ажно да міжваеннага пэрыяду. У Францыі, Нямеччыны, [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], [[Багемія|Багеміі]], [[Сэрбія|Сэрбіі]] і [[Латвія|Латвіі]] паўсталі цудоўныя прыклады будынкаў стылю мадэрнізму. Неўзабаве ён распаўсюдзіўся ва ўсім сьвеце, уключаючы [[Пэру]], [[Бразылія|Бразылію]], [[Аргентына|Аргентыну]], [[Мэксыка|Мэксыку]] і [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Эўрапейская літаратура зьведала сур’ёзную трансфармацыю падчас Пекнай эпохі. Літаратурны рэалізм і натуралізм дасягнулі новых вышыняў. Сярод самых вядомых францускіх рэалістычных альбо натуралістычных аўтараў былі [[Гі дэ Мапасан]] і [[Эміль Заля]]. Рэалізм паступова ператварыўся ў мадэрнізм, які паўстаў у 1890-я гады і пачаў дамінаваць у эўрапейскай літаратуры ў апошнія гады Пекнай эпохі і на працягу міжваенных гадоў. Мадэрнісцкая клясыка ''«[[У пошуках страчанага часу|Ў пошуках страчанага часу]]»'' працы [[Марсэль Пруст|Марсэля Пруста]] была апублякаваная ўжо па Першай сусьветнай вайне, але пачала стварацца яшчэ да як. Працы нямецкага пісьменьніка [[Томас Ман|Томаса Мана]] мелі велізарны ўплыў у Францыі, напрыклад, ягоная праца ''«[[Сьмерць у Вэнэцыі]]»'', апублікаваная ў 1912 годзе. [[Калет]] шакавала Францыю публікацыяй сэрыі раманаў сэксуальнага характару ''«[[Кляўдына (сэрыя кніг)|Кляўдына]]»'' ды іншымі творамі. [[Жарыс-Карл Юйсманс]], які стаў вядомым у сярэдзіне 1880-х гадоў, працягваў экспэрымэнтаваць з тэмамі і стылямі, асабліва з сымбалізмам і [[дэкаданцтва]]м. [[Андрэ Гід]], [[Анатоль Франс]], [[Ален-Фурнье]], [[Поль Буржэ]] ўваходзіць да ліку самых папулярных пісьменьнікаў згаданай эпохі ў Францыі. У папулярным буржуазным тэатры ў Парыжы пераважалі выступы [[Жорж Фэдо|Жоржа Фэдо]] і [[кабарэ]]. Тэатар узяў на ўзбраеньне новыя сучасныя мэтады і скарыстаў экспрэсіянізм, а многія драматургі пісалі п’есы, якія шакавалі сучасную аўдыторыю альбо сваімі шчырымі выявамі паўсядзённага жыцьця і сэксуальнасьці, альбо незвычайнымі мастацкімі элемэнтамі. Тэатар кабарэ таксама набыў папулярнасьць. У музыцы Пекная эпоха характарызавалася [[салённая музыка|салённай музыкай]], якая не лічылася, аднак, сур’ёзнай музыкай, а была накіраваная на шырокую аўдыторыю. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.la-belle-epoque.de/ Пекная эпоха] ў выявах. [[Катэгорыя:Гістарычныя пэрыяды]] [[Катэгорыя:Мадэрн]] o5cl3x1gm8o7zbpbj2rw9183usm2gzw Шаблён:Уругвай на КА-2021 10 258413 2332909 2022-08-16T22:33:43Z Dymitr 10914 пачатак wikitext text/x-wiki {{Склад зборнай па футболе |1 = {{{1|}}} |назва = Уругвай на КА-2021 |колер фону = #5CBFEB |колер тэксту = black |краіна = Ўругваю |сьцяг = Уругваю |турнір = Кубак Амэрыкі 2021 году |турнір_спасылка = Кубак Амэрыкі па футболе 2021 году |н1 = [[Фэрнанда Мусьлера|Мусьлера]] |н2 = [[Хасэ Марыя Хімэнэс|Хімэнэс]] |н3 = [[Дыега Гадын|Гадын]] |н4 = [[Рональд Арауха|Арауха]] |н5 = [[Матыяс Вэсына|Вэсына]] |н6 = [[Радрыга Бэнтанкур|Бэнтанкур]] |н7 = [[Нікаляс дэ ля Крус|дэ ля Крус]] |н8 = [[Найтан Нандэс|Нандэс]] |н9 = [[Люіс Суарэс|Суарэс]] |н10 = [[Джорджыян Дэ Араскаэта|Дэ Араскаэта]] |н11 = [[Камілё Кандыда|Кандыда]] |н12 = [[Мартын Кампаньня|Кампаньня]] |н13 = [[Джаваньні Гансалес|Гансалес]] |н14 = [[Люкас Тарэйра|Тарэйра]] |н15 = [[Фэдэрыка Вальвэрдэ|Вальвэрдэ]] |н16 = [[Браян Радрыгес Брава|Б. Радрыгес]] |н17 = [[Матыяс Віньня|Віньня]] |н18 = [[Максі Гомэс|Гомэс]] |н19 = [[Сэбастыян Каатэс|Каатэс]] |н20 = [[Хонатан Хавіер Радрыгес|Х. Радрыгес]] |н21 = [[Эдынсан Кавані|Кавані]] |н22 = [[Мартын Касэрэс|Касэрэс]] |н23 = [[Сэрхіё Рачэт|Рачэт]] |н24 = [[Фэрнанда Гарыяран|Гарыяран]] |н25 = [[Факунда Торэс|Торэс]] |н26 = [[Браян Акампа|Акампа]] |трэнэр = [[Оскар Табарэс|Табарэс]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборных КА-2021|Уругвай]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Склады зборнай Уругваю па футболе|Амэрыка-2021]] </noinclude> 99knlbs2c7xohiff55s0hndfncg8z6t Першамайск (Луганская вобласьць) 0 258414 2332944 2022-08-17T08:31:29Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайск (Луганская вобласьць)]] у [[Первамайск (Луганская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня: Таму што калі было бы ва ўкраінскай "Першомайськ", то была бы іншая справа wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Первамайск (Луганская вобласьць)]] 0hzmj0j1l7w326b63f1i9gtjd84vh8q Завадзкая 0 258415 2332945 2022-08-17T08:31:32Z Taravyvan Adijene 1924 Створана старонка са зьместам ''''Зава{{падстаноўка:націск}}дзкая''' — жаночае прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Вінцэнта Завадзкая]] ({{Каля}} 1824—1894) — аўтарка кнігі „[[Літоўская кухарка]]“ * [[Бэата Завадзкая]] ({{Н|1}} 1986) — польская шахістка * [[Ганна Завадзкая]] (1919—2004) — пол...' wikitext text/x-wiki '''Зава́дзкая''' — жаночае прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Вінцэнта Завадзкая]] ({{Каля}} 1824—1894) — аўтарка кнігі „[[Літоўская кухарка]]“ * [[Бэата Завадзкая]] ({{Н|1}} 1986) — польская шахістка * [[Ганна Завадзкая]] (1919—2004) — польская гарцарка, настаўніца * [[Магдалена Завадзкая]] ({{Н|1}} 1944) — польская акторка * [[Марцэліна Завадзкая]] ({{Н|1}} 1989) — польская мадэлька, тэлевядоўца * [[Ялянта Завадзкая]] ({{Н|1}} 1987) — польская шахістка == Глядзіце таксама == * [[Заводзкая]] * [[Завадзкі]] * [[Завадка]] {{Неадназначнасьць асобаў}} 6i8f3q1wvesq7xdgap9eyzbxw7udmkd Першамайск (Мікалаеўская вобласьць) 0 258416 2332949 2022-08-17T08:32:40Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня: Та жа сытуацыя і зь іншым артыкулам wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] 3tvers4biqkak3jf8ehjr3xp1iu3848 Абмеркаваньне:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць) 1 258417 2332951 2022-08-17T08:32:41Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Абмеркаваньне:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]]: Та жа сытуацыя і зь іншым артыкулам wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] tgxtfak47ys9kuyssgf6sprzxkv67ms Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 0 258418 2332954 2022-08-17T08:34:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] hesy6eawifjmkqxeurdx21lvj331djl Абмеркаваньне:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 1 258419 2332956 2022-08-17T08:34:39Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Абмеркаваньне:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] aa4j4t8imhnfm992g846u2g9255c1ma Катэгорыя:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць) 14 258420 2332959 2022-08-17T08:35:32Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Першамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]] 3wzo2q0r6hodmnu1mscqkygc8ord2w4 2333029 2332959 2022-08-17T09:53:29Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Первамайскі раён (Мікалаеўская вобласьць)]]}} 0y4za6clpaizp97y8ii1otqs90gv4wx Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайску (Мікалаеўская вобласьць) 14 258423 2332967 2022-08-17T08:36:20Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] by60bxi5o1ua4paybzp0v1sw31i5mx8 2333031 2332967 2022-08-17T09:55:58Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]]}} ku23rtlrkhtgi3cmv2xqc5gzo4q2f8g Катэгорыя:Асобы Першамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць) 14 258424 2332972 2022-08-17T08:38:01Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Першамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]] 4rrrvhjc2zzbk0dxvyn2na00t9vin97 2333030 2332972 2022-08-17T09:55:06Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Асобы Первамайскага раёну (Мікалаеўская вобласьць)]]}} nek7ogpr5di87s9yw9e67vcia3nhb7c Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць) 14 258426 2332977 2022-08-17T08:39:56Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]] q7f5alvuyy6lu8dchz0hyxuztz951lt 2333027 2332977 2022-08-17T09:52:18Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Первамайск (Мікалаеўская вобласьць)]]}} clbv25784ziixq41j3dfhlzazjgy1d9 Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць) 14 258428 2332985 2022-08-17T08:41:09Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Першамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]] eihij8ez44gjvjrb4gvn812886f9g6q 2333033 2332985 2022-08-17T09:58:43Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў Первамайскім раёне (Мікалаеўская вобласьць)]]}} sng65iisblnr4mtvfflpdeun8x92cvt Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць) 14 258429 2332987 2022-08-17T08:41:17Z ČarnaruskiVoin 76002 ČarnaruskiVoin перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] у [[Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] паўзьверх перанакіраваньня wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]] jdczac2g4cc9szu3zibmh170angqvet 2333032 2332987 2022-08-17T09:58:02Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Асобы Первамайску (Мікалаеўская вобласьць)]]}} 4xhwfmuccrjth4sg1fzjo2qp5w47eci Аляксандар Завадзкі 0 258430 2332989 2022-08-17T08:48:27Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Аляксандар Завадзкі]] у [[Аляксандар Завадзкі (палітык)]]: Разьвязаньне неадназначнасьці wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Аляксандар Завадзкі (палітык)]] j7z6rkmfnp6uw4neo1lp4l0ovdqizze Завадзкі 0 258431 2332992 2022-08-17T09:19:15Z Taravyvan Adijene 1924 Створана старонка са зьместам ''''Зава́дзкі''' ({{Мова-pl|Zawadzki}}) — прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Адам Завадзкі]] (1814—1875) — віленскі друкар, выдавец. * [[Аляксандар Завадзкі (батанік)|]] (1798—1868) — польскі прыродазнаўца, батанік. * [[Аляксандар Завадзкі (палітык)|]] (1899—1964) — по...' wikitext text/x-wiki '''Зава́дзкі''' ({{Мова-pl|Zawadzki}}) — прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Адам Завадзкі]] (1814—1875) — віленскі друкар, выдавец. * [[Аляксандар Завадзкі (батанік)|Аляксандар Завадзкі]] (1798—1868) — польскі прыродазнаўца, батанік. * [[Аляксандар Завадзкі (палітык)|Аляксандар Завадзкі]] (1899—1964) — польскі дзяржаўны дзяяч. * [[Габар Завадзкі]] (1974—2006) — вугорскі футбаліст. * [[Даніель Завадзкі]] ({{Н}} 1974) — польскі тэатральны і кінаактор. * [[Зьміцер Завадзкі]] (1972—2000) — беларускі журналіст. * [[Зьміцер Завадзкі (біятляніст)|Зьміцер Завадзкі]] ({{Н}} 1988) — украінскі бадмінтаніст. * [[Казімер Завадзкі]] (1642—1692) — польскі палітык, гісторык, пісьменьнік. * [[Міхаіл Завадзкі (кампазытар)|Міхаіл Завадзкі]] (1828—1888) — украінскі кампазытар, пэдагог. * [[Міхаіл Завадзкі (пэдагог)|Міхаіл Завадзкі]] (1848—1926) — расейскі і савецкі пэдагог. * [[Станіслаў Завадзкі (архітэктар)|Станіслаў Завадзкі]] (1743—1806) — польскі архітэктар. * [[Сяргей Завадзкі]] (1871—1935) — расейскі дзяржаўны дзяяч. * [[Тадэвуш Завадзкі]] (1921—1943) — польскі гарцэр, вайсковец. * [[Уладзімер Завадзкі (лётчык)|Уладзімер Завадзкі]] (1919—1992) — савецкі вайсковы лётчык, Герой Савецкага Саюзу. * [[Уладзімер Завадзкі (барацьбіт)|Уладзімер Завадзкі]] ({{Н}} 1967) — польскі барацьбіт грэка-рымскага стылю. * [[Уладзіслаў Завадзкі]] ({{Н}} 1996) — беларускі футбаліст. * [[Эдвальд Завадзкі]] (1927—2005) — савецкі і ўкраінскі фізык. * [[Юзэф Завадзкі (выдавец)|Юзэф Завадзкі]] (1781—1838) — віленскі друкар, выдавец. * [[Юзэф Завадзкі (хімік)|Юзэф Завадзкі]] (1886—1951) — польскі хімік. * [[Юры Завадзкі]] (1894—1977) — савецкі тэатральны актор, рэжысэр. == Глядзіце таксама == * [[Завадзкая]] {{Неадназначнасьць асобаў}} dt7zugvo35ven2qo7eawqa7mt6sder7 2332999 2332992 2022-08-17T09:29:24Z Taravyvan Adijene 1924 /* Глядзіце таксама */ дапаўненьне wikitext text/x-wiki '''Зава́дзкі''' ({{Мова-pl|Zawadzki}}) — прозьвішча. Вядомыя носьбіты: * [[Адам Завадзкі]] (1814—1875) — віленскі друкар, выдавец. * [[Аляксандар Завадзкі (батанік)|Аляксандар Завадзкі]] (1798—1868) — польскі прыродазнаўца, батанік. * [[Аляксандар Завадзкі (палітык)|Аляксандар Завадзкі]] (1899—1964) — польскі дзяржаўны дзяяч. * [[Габар Завадзкі]] (1974—2006) — вугорскі футбаліст. * [[Даніель Завадзкі]] ({{Н}} 1974) — польскі тэатральны і кінаактор. * [[Зьміцер Завадзкі]] (1972—2000) — беларускі журналіст. * [[Зьміцер Завадзкі (біятляніст)|Зьміцер Завадзкі]] ({{Н}} 1988) — украінскі бадмінтаніст. * [[Казімер Завадзкі]] (1642—1692) — польскі палітык, гісторык, пісьменьнік. * [[Міхаіл Завадзкі (кампазытар)|Міхаіл Завадзкі]] (1828—1888) — украінскі кампазытар, пэдагог. * [[Міхаіл Завадзкі (пэдагог)|Міхаіл Завадзкі]] (1848—1926) — расейскі і савецкі пэдагог. * [[Станіслаў Завадзкі (архітэктар)|Станіслаў Завадзкі]] (1743—1806) — польскі архітэктар. * [[Сяргей Завадзкі]] (1871—1935) — расейскі дзяржаўны дзяяч. * [[Тадэвуш Завадзкі]] (1921—1943) — польскі гарцэр, вайсковец. * [[Уладзімер Завадзкі (лётчык)|Уладзімер Завадзкі]] (1919—1992) — савецкі вайсковы лётчык, Герой Савецкага Саюзу. * [[Уладзімер Завадзкі (барацьбіт)|Уладзімер Завадзкі]] ({{Н}} 1967) — польскі барацьбіт грэка-рымскага стылю. * [[Уладзіслаў Завадзкі]] ({{Н}} 1996) — беларускі футбаліст. * [[Эдвальд Завадзкі]] (1927—2005) — савецкі і ўкраінскі фізык. * [[Юзэф Завадзкі (выдавец)|Юзэф Завадзкі]] (1781—1838) — віленскі друкар, выдавец. * [[Юзэф Завадзкі (хімік)|Юзэф Завадзкі]] (1886—1951) — польскі хімік. * [[Юры Завадзкі]] (1894—1977) — савецкі тэатральны актор, рэжысэр. == Глядзіце таксама == * [[Завадзкая]] * [[Заводзкі]] {{Неадназначнасьць асобаў}} jrm5iuv0dqbyaptd7pxr8jxi05bfolj Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 258432 2333001 2022-08-17T09:30:59Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Чальцы Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] у [[Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]: Памылка ў назове wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]] jj1eg3iv76mnl65jhbcw417ea03rdce 2333012 2333001 2022-08-17T09:40:59Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Сябры Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь]]}} 1najjmvpycfv4zibce137zcjtq8yo8l Катэгорыя:Расейская акупацыя Украіны 14 258433 2333021 2022-08-17T09:48:19Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Украіны]] у [[Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны]] 9sb4akppggco9gmcmm5zkxvdziyjwe3 2333023 2333021 2022-08-17T09:49:58Z Taravyvan Adijene 1924 да выдаленьня wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Расейская акупацыя Ўкраіны]]}} 900fse48anrr5by3p36jab8337djde7 Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія 0 258435 2333047 2022-08-17T11:54:03Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]] у [[Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] 6kl6vy2igqgm8ydjie6y7nmwqp7s7js Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія 14 258436 2333051 2022-08-17T11:57:03Z Taravyvan Adijene 1924 Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Фрыўлі-Вэнэцыя-Джулія]] у [[Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]]: Артаграфія wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Фрыулі-Вэнэцыя-Джулія]] d4eq8xkjyewr9n3qae5gq4f2dnhd2gf