Ліцьвіны Севершчыны

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="be-tarask">
  <siteinfo>
    <sitename>Вікіпэдыя</sitename>
    <dbname>be_x_oldwiki</dbname>
    <base>https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Мэдыя</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Спэцыяльныя</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Абмеркаваньне</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Удзельнік</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Гутаркі ўдзельніка</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Вікіпэдыя</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Абмеркаваньне Вікіпэдыі</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Абмеркаваньне файла</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Абмеркаваньне MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблён</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Абмеркаваньне шаблёну</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Дапамога</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Абмеркаваньне дапамогі</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Катэгорыя</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Абмеркаваньне катэгорыі</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Партал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Абмеркаваньне парталу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Абмеркаваньне модулю</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ліцьвіны Севершчыны</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2862</id>
    <revision>
      <id>2332115</id>
      <parentid>2289589</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:33:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17558" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Ліцьвін (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] [[Ліцьвіны|ліцьвін]] (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь ліцьвінаў Севершчыны. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, ліцьвінаў Севершчыны}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

'''[[Ліцьвіны|Ліцьві́ны]] Се́вершчыны''' ('''літві́ны Се́вершчыны''') — назва [[Беларуская мова|беларускамоўнага]] насельніцтва часткі [[Севершчына|гістарычнай Севершчыны]], колішняга [[Старадубскі павет|Старадубскага павету]] [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскага ваяводзтва]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].

У IX—XII стагодзьдзях гэты рэгіён знаходзіўся на сумежжы плямёнаў [[севяране|севяранаў]], [[радзімічы|радзімічаў]] і [[вяцічы|вяцічаў]], насіў назву [[Севершчына]] і ўваходзіў у склад [[Чарнігава-Северскае княства|Чарнігава-Северскага княства]]. У сярэдзіне XIV стагодзьдзя [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Альгерд]] далучыў Севершчыну да Вялікага Княства Літоўскага. Па вайне ў 1503 годзе рэгіён апынуўся ў складзе [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], у пачатку XVII стагодзьдзя — зноў у ВКЛ; канчаткова трапіў пад уладу [[Маскоўская дзяржава|Масквы]] паводле [[Андросаўская дамова 1667 году|Андросаўскай дамовы]] (1667) год. У XIX — пачатку XX стагодзьдзяў ахопліваў паўднёва-заходнія паветы [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]: [[Гараднянскі павет|Гараднянскі]], [[Мглінскі павет|Мглінскі]], [[Навазыбкаўскі павет|Навазыбкаўскі]], [[Старадубскі павет|Старадубскі]], [[Сураскі павет|Сураскі]] і іншыя.

Упершыню ў навуковы ўжытак назву «ліцьвіны» датычна беларускамоўных жыхароў Севершчыны ўвёў у канцы ХVІІІ стагодзьдзя {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}, ён жа сьведчыў пры апісаньні [[Чарнігаўскае намесьніцтва|Чарнігаўскага намесьніцтва]] ў 1786 годзе, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску»&lt;ref&gt;Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&amp;pg=PA235&amp;dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;f=false С. 233].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
У Маларосіі называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо [[Літва гістарычная|Літвою]].
{{арыгінал|ru|В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою.}}
{{канец цытаты}}
|}

Украінскі пісьменьнік і лексыкограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павал Білецкі-Насенка||uk|Білецький-Носенко Павло Павлович}} пісаў у сваім «Слоўніку ўкраінскай мовы» (1843 год):
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Літвін. Жыхар і падданы Вялікага Княства Літвы. Палтаўскія маларосы называюць літвінамі ўсіх [[Дзясна (рака)|задзясьнянскіх]] жыхароў, якія размаўляюць па-беларуску
{{арыгінал|ru|Литвин. Житель и подданый Вел[икого] Княж[ества] Литвы. Полтавские малороссияне называют литвинами всех жителей задесенских, говорящих белорусским «наречием»}}
{{канец цытаты}}
|}

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}} зазначаў: «''[[Ліцьвіны|Сапраўдныя літоўцы]] жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;. У 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} пісаў: «''Каля дзьвюх трацінаў Смаленскай губэрні насяляюць беларусы. &lt;…&gt; Гэтыя ж беларусы пад назвай ліцьвінаў сягаюць у Малую Русь, дзе пашыраюцца ў Мглінскім і Сураскім паветах Чарнігаўскай губэрні''»{{Заўвага|{{мова-de|«Etwa zwei Drittheile des Ssmolenskischen Gouvernements sind von Weissrussen bewohnt. &lt;…&gt; Diese nämlichen Weissrussen erstrecken sich, unter dem Namen Litauer, bis nach Kleinrussland hinein, wo sie sich über die Kreise Mglin nnd Ssurash des Gouvernements Tschernigow ausbreiten»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l'Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра ліцьвінаў-беларусаў, 1901 г.]]

У XIX стагодзьдзі працы, прысьвечаныя беларусам-ліцьвінам, выдалі Р. Есімонтаўскі і С. Максімаў, у пачатку XX стагодзьдзя — А. Рубец. Адным з галоўных дасьледнікаў ліцьвінаў была [[Марыя Косіч]]. У 1901 годзе часопіс «Живая старина» надрукаваў яе манаграфію «Литвины-белорусы Черниговской губернии, их быт и песни», якая ў 1902 годзе выйшла асобным выданьнем. За савецкім часам беларусаў-ліцьвінаў вывучалі прафэсар П. Растаргуеў і вядомы беларускі этнограф [[Аляксандар Сержпутоўскі]].

Згодна з артыкулам у [[Энцыкляпэдыя Вялікага Княства Літоўскага|Энцыкляпэдыі ВКЛ]] (2010 год) аўтарства [[Уладзімер Васькоў|Ўладзімера Васькова]], ліцьвіны называлі сябе «рускімі» («русінамі») і «казакамі»&lt;ref name=&quot;evkl&quot;&gt;[[Уладзімер Васькоў|Васькоў У.]] Літвіны Севершчыны // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 306.&lt;/ref&gt;, аднак паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии).] — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. Мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Ліцьвіны ўсьведамлялі сваё адрозьненьне ад маскоўскага насельніцтва («маскалі», «кацапы» — у іхнай мове). Этнонім «[[беларусы]]» не ўжываўся, бо на [[Старадубскі павет|Старадубшчыне]] ў канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў не было элітарнага беларускага нацыянальнага руху. Ліцьвіны адрозьніваліся ад суседняга маскоўскага (расейскага) і рускага (украінскага) насельніцтва этнічнымі рысамі адзеньня (белыя даматканыя сьвіткі, жаночы галаўны ўбор [[намітка]], мужчынскі — [[магерка]]), абрадамі і мовай (вельмі блізкая да гаворак [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўя]]). Моўныя асаблівасьці ў сельскай мясцовасьці, з прычыны замкнёнасьці сельскага жыцьця ў мінулым і аддаленасьці ад вялікіх адміністрацыйна-палітычных і прамысловых цэнтраў у новы час, захоўваюцца і сёньня.

Тэрыторыю Севершчыны па [[Кастрычніцкі пераварот|Кастрычніцкім перавароце]] падзялялі паміж сабой [[РСФСР]] і [[УССР]], колішнія ліцьвіны ўсьведамляюць сябе цяпер адпаведна [[расейцы|расейцамі]] і [[украінцы|ўкраінцамі]]. Толькі невялікая частка ліцьвінаў Севершчыны (жыхары вёскі [[Баўсуны]]&lt;!--Казацкія Балсуны--&gt; былога Сураскага павету і некаторых іншых, што ўвайшлі ў склад [[БССР]]) далучылася да працэсаў кансалідацыі беларускай нацыі&lt;ref name=&quot;evkl&quot;/&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* Казлоў Л., [[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Беларусь на сямі рубяжах. — Менск: Беларусь, 1993. — 71 с {{ISBN|5-338-00898-Х}}.
* [[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20151222163140/http://arche.bymedia.net/2001-2/katla201.html Беларусы бранскага краю] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (16), 2001 г.
* Горленко В. [https://web.archive.org/web/20100616193103/http://www.hurtom.com/culture/booksother/2677-litvini-pvnoch-ukrani-jjmovrnijj-ulamok.html Литвины півночі України — ймовірний уламок нащадків племені літописных сіверян] // Пам’ятки України. № 1—2, 2001 р.

{{Этнаграфічныя групы беларусаў}}
{{Беларусы замежжа}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларускія народнасьці]]</text>
      <sha1>sv4zbcxxcg6sw2vsvj69saejtz7h0o2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1972</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3074</id>
    <revision>
      <id>2331877</id>
      <parentid>2330056</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:58:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Падзеі */ +1</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5765" xml:space="preserve">{{Навігацыя для году|1972}}
{{Год у іншых календарох|1972}}
{{Загаловак году|1972}}

== Падзеі ==
* [[30 студзеня]] — [[Крывавая Нядзеля]] ў Ландандэры (Паўночная Ірляндыя). Войскамі Вялікай Брытаніі забітыя 14 каталікоў, якія выступілі ў абарону сваіх грамадзянскіх правоў
* [[Студзень]] — заснаваны бюлетэнь «[[Родная прырода]]»
* [[3 сакавіка]] — Запуск касьмічнага апарата [[Піянэр-10]], першага рукатворнага аб’екта, які пакінуў межы Сонечнай сыстэмы (1983)
* [[7 верасьня]] — у Менску заснавалі [[Інстытут парашковай мэталюргіі]]
* [[10 верасьня]]:
** створаны [[Беларускі жаночы камітэт у Вікторыі]], беларуская арганізацыя ў Мэльбурне (Аўстралія)
** [[Генрых Бёль]] атрымаў [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскую прэмію]] ў галіне [[літаратура|літаратуры]]

== Нараджэньні ==
* [[13 студзеня]] — [[Віталь Шчэрба]], беларускі спартовец, гімнаст, шасьціразовы алімпійскі чэмпіён
* [[24 студзеня]] — [[Бэт Гарт]], амэрыканская сьпявачка, музыка, кампазытар
* 29 лютага — [[Сяргей Абрамаў]], расейскі дзяржаўны дзяяч
* 31 сакавіка — [[Аляхандра Амэнабар]], гішпанскі кінарэжысэр
* [[17 красавіка]] — [[Джэніфэр Гарнэр]], амэрыканская акторка («Сарвігалава», «Электра»)
* [[20 красавіка]] — [[Кармэн Электра]], [[ЗША|амэрыканская]] мадэль, акторка
* 16 траўня — [[Анджэй Дуда]], польскі дзяржаўны дзяяч, прэзыдэнт Польшчы (ад 2015)
* [[18 траўня]] — [[Аляксандар Кульлінковіч]], беларускі рок-музыка, лідэр гурта [[Neuro Dubel]]
* 2 чэрвеня — [[Кацярына Карстэн]], беларуская вясьлярка, двухразовая алімпійская чэмпіёнка
* 15 чэрвеня — [[Маркус Ганэман]], амэрыканскі футбаліст
* 19 чэрвеня — [[Жан Дзюжардэн]], францускі актор, ляўрэат прэміі «Оскар»
* 23 чэрвеня — [[Зынэдын Зыдан]], францускі футбаліст, чэмпіён сьвету 1998
* [[8 ліпеня]] — [[Вольга Караткевіч]], беларуская літаратарка, журналістка, навуковы дзеяч
* [[6 жніўня]] — [[Ірына Рынейская]], дзяржаўная дзяячка Беларусі
* [[15 жніўня]] — [[Бэн Афлек]], амэрыканскі актор
* [[16 жніўня]] — [[Алег Сьліжэўскі]], 5-ы [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|міністар юстыцыі Рэспублікі Беларусь]] (з 2011 году)
* 28 жніўня — [[Зьміцер Завадзкі]], беларускі журналіст, тэлеапэратар, які зьнік пры таямнічых абставінах 7 ліпеня 2000
* 30 жніўня:
** [[Кэмэран Дыяс]], амэрыканская акторка
** [[Павал Нэдвэд]], [[Чэхія|чэскі]] [[Футбол|футбаліст]], [[лепшы футбаліст Эўропы]] [[2003]] году
* 20 верасьня:
** [[Віктор Понта]], румынскі дзяржаўны дзяяч, прэм’ер-міністар Румыніі (2012-2015)
** [[Радолфу Абрантэс]], бразыльскі сьпявак і музыка
* 30 верасьня — [[Сяргей Гурэнка]], беларускі футбаліст і футбольны трэнер
* 2 лістапада — [[Саркіс Аўсэпян]], армянскі футбаліст і футбольны трэнер
* 14 лістапада — [[Джош Дэмэл]], актор ЗША
* 3 сьнежня — [[Алег Ляшко]], украінскі дэпутат Вярхоўнай рады, кіраўнік Радыкальнай партыі
* [[25 сьнежня]] — [[Віталь Сіліцкі]], беларускі палітоляг, дырэктар Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў (BISS).
* 29 сьнежня — [[Джуд Лоў]], ангельскі актор, ляўрэат прэміі BAFTA

== Сьмерці ==
* [[9 лютага]] — [[Лявонці (Стасевіч)]], праваслаўны сьвятар, рэпрэсаваны ў БССР
* [[24 лютага]] — [[Казімер Марач]], савецкі вайсковы марак, што загінуў падчас аварыі на [[АПЛ]] «[[К-19]]»
* [[28 ліпеня]] — [[Язэп Гладкі]], беларускі этнограф, мовазнаўца, лексыкограф і пэдагог
* [[17 верасьня]] — [[Сымон Кандыбовіч]], беларускі дзяржаўны дзяяч, гісторык.

[[Катэгорыя:1972| ]]</text>
      <sha1>i04m4g1v2k8d5zu5a70qlz2wqdfv2x9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Літва</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3374</id>
    <revision>
      <id>2332118</id>
      <parentid>2330946</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:22:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105687" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Летува|Летувой}}
{{Іншыя значэньні|2=Літва}}
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]]
'''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt; яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-187&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».&lt;/ref&gt;. 

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]].

== Назва ==
=== Паходжаньне ===
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў  (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;. 

Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt; падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў&lt;ref&gt;Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.&lt;/ref&gt;.

У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]]

Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.&lt;/ref&gt;.

Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;.

Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

=== Формы ===
Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.&lt;/ref&gt;. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')&lt;ref&gt;Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.&lt;/ref&gt;, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''&lt;ref&gt;Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
=== Раньнія часы ===
[[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]]
[[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]]

Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;.   Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]]

У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;/&gt;.

Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.&lt;/ref&gt;. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.&lt;/ref&gt;.

У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»&lt;ref&gt;Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.&lt;/ref&gt; — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.&lt;/ref&gt;. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]]

Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.&lt;/ref&gt;. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})&lt;ref&gt;Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.&lt;/ref&gt;. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваююца з усходу ракой [[Случ]]чу, з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвую бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.&lt;/ref&gt;.

У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.&lt;/ref&gt;. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;Urban-2001-37&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.&lt;/ref&gt; — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.&lt;/ref&gt;.

У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;/&gt;. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.&lt;/ref&gt;.

Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]&lt;/ref&gt;, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»&lt;ref&gt;Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&amp;pg=PA17&amp;dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&amp;f=false S. 17].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]
[[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]]

Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;...&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;...&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]&lt;ref&gt;Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA18&amp;dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&amp;q=litwy%20dniepr%20berezyna&amp;f=false 20].&lt;/ref&gt;.

Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;…&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;.

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы.
{{Канец цытаты}}

=== Найшоўшы час ===
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-12&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]]

Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 

22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = new edition
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]]</text>
      <sha1>7cc8p0hegem6qmpi2843mxa7lbhlrc1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332119</id>
      <parentid>2332118</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:23:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105687" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Летува|Летувой}}
{{Іншыя значэньні|2=Літва}}
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]]
'''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt; яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-187&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».&lt;/ref&gt;. 

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]].

== Назва ==
=== Паходжаньне ===
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў  (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;. 

Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt; падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў&lt;ref&gt;Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.&lt;/ref&gt;.

У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]]

Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.&lt;/ref&gt;.

Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;.

Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

=== Формы ===
Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.&lt;/ref&gt;. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')&lt;ref&gt;Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.&lt;/ref&gt;, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''&lt;ref&gt;Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
=== Раньнія часы ===
[[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]]
[[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]]

Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;.   Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]]

У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;/&gt;.

Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.&lt;/ref&gt;. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.&lt;/ref&gt;.

У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»&lt;ref&gt;Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.&lt;/ref&gt; — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.&lt;/ref&gt;. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]]

Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.&lt;/ref&gt;. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})&lt;ref&gt;Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.&lt;/ref&gt;. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ]]чу, з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.&lt;/ref&gt;.

У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.&lt;/ref&gt;. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;Urban-2001-37&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.&lt;/ref&gt; — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.&lt;/ref&gt;.

У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;/&gt;. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.&lt;/ref&gt;.

Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]&lt;/ref&gt;, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»&lt;ref&gt;Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&amp;pg=PA17&amp;dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&amp;f=false S. 17].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]
[[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]]

Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;...&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;...&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]&lt;ref&gt;Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA18&amp;dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&amp;q=litwy%20dniepr%20berezyna&amp;f=false 20].&lt;/ref&gt;.

Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;…&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;.

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы.
{{Канец цытаты}}

=== Найшоўшы час ===
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-12&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]]

Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 

22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = new edition
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]]</text>
      <sha1>g7tu09b2tcez26ewlipm2bbh711gt74</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332120</id>
      <parentid>2332119</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:24:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105726" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Летува|Летувой}}
{{Іншыя значэньні|2=Літва}}
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]]
'''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt; яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-187&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».&lt;/ref&gt;. 

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]].

== Назва ==
=== Паходжаньне ===
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў  (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;. 

Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt; падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў&lt;ref&gt;Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.&lt;/ref&gt;.

У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]]

Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.&lt;/ref&gt;.

Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;.

Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

=== Формы ===
Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.&lt;/ref&gt;. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')&lt;ref&gt;Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.&lt;/ref&gt;, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''&lt;ref&gt;Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
=== Раньнія часы ===
[[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]]
[[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]]

Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;.   Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]]

У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;/&gt;.

Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.&lt;/ref&gt;. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.&lt;/ref&gt;.

У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»&lt;ref&gt;Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.&lt;/ref&gt; — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.&lt;/ref&gt;. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]]

Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.&lt;/ref&gt;. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})&lt;ref&gt;Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.&lt;/ref&gt;. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.&lt;/ref&gt;.

У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.&lt;/ref&gt;. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;Urban-2001-37&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.&lt;/ref&gt; — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.&lt;/ref&gt;.

У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;/&gt;. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.&lt;/ref&gt;.

Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]&lt;/ref&gt;, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»&lt;ref&gt;Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&amp;pg=PA17&amp;dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&amp;f=false S. 17].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]
[[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]]

Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;...&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;...&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]&lt;ref&gt;Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA18&amp;dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&amp;q=litwy%20dniepr%20berezyna&amp;f=false 20].&lt;/ref&gt;.

Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;…&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;.

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы.
{{Канец цытаты}}

=== Найшоўшы час ===
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-12&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]]

Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 

22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = new edition
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]]</text>
      <sha1>aaubmilz8erkgsh50ndkbb1fwxpvlp1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332121</id>
      <parentid>2332120</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:27:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105952" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Летува|Летувой}}
{{Іншыя значэньні|2=Літва}}
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]]
'''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt; яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-187&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».&lt;/ref&gt;. 

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]].

== Назва ==
=== Паходжаньне ===
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў  (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;. 

Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt; падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў&lt;ref&gt;Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.&lt;/ref&gt;.

У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]]

Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.&lt;/ref&gt;.

Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;.

Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

=== Формы ===
Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.&lt;/ref&gt;. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')&lt;ref&gt;Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.&lt;/ref&gt;, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''&lt;ref&gt;Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
=== Раньнія часы ===
[[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]]
[[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]]

Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;.   Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]]

У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;/&gt;.

Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.&lt;/ref&gt;. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.&lt;/ref&gt;.

У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»&lt;ref&gt;Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.&lt;/ref&gt; — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.&lt;/ref&gt;. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]]

Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.&lt;/ref&gt;. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})&lt;ref&gt;Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.&lt;/ref&gt;. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''», а Чырвоная Русь сканчаецца «ніжэй за [[Люблін]] і Люблінскую зямлю, у тым месцы, дзе зьбягаюцца межы Літвы, Мазовіі і Валыні»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.&lt;/ref&gt;.

У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.&lt;/ref&gt;. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;Urban-2001-37&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.&lt;/ref&gt; — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.&lt;/ref&gt;.

У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;/&gt;. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.&lt;/ref&gt;.

Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]&lt;/ref&gt;, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»&lt;ref&gt;Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&amp;pg=PA17&amp;dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&amp;f=false S. 17].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]
[[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]]

Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;...&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;...&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]&lt;ref&gt;Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA18&amp;dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&amp;q=litwy%20dniepr%20berezyna&amp;f=false 20].&lt;/ref&gt;.

Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;…&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;.

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы.
{{Канец цытаты}}

=== Найшоўшы час ===
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-12&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]]

Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 

22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = new edition
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]]</text>
      <sha1>g07j3tl8lom6xu7jkd46r0drsvb9dvg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332122</id>
      <parentid>2332121</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:28:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вялікае Княства Літоўскае */ п.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="105971" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Летува|Летувой}}
{{Іншыя значэньні|2=Літва}}
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін Літвы — «Litua» (на [[лацінская мова|лацінскай мове]]), 1009 г.]]
'''Літва''' (''Літва ў вузкім сэнсе'', ''уласна Літва'', ''гістарычная Літва''&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;) — гістарычны рэґіён, што аб’ядноўвае захад [[Беларусь|Беларусі]] і паўднёвы ўсход [[Летува|Летувы]]. Паводле традыцыйнай вэрсіі, [[тапонім]] Літва прымяркоўваць да тэрыторыяў [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]], [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], [[Лідзкі павет|Лідчыны]] і часткі [[Троцкі павет|Троччыны]], аднак на падставе аналізу шматлікіх летапісных крыніцаў і зьвестак [[Тапаніміка|тапанімікі]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 31.&lt;/ref&gt; яго пашыраюць на [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыну]], [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыну]], [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыну]], [[Слонімскі павет|Слонімшчыну]], большую частку [[Наваградзкі павет|Наваградчыны]], а таксама часткі [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]], [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Менскі павет|Меншчыны]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-187&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 187—188. Мапа «Вялікае Княства Літоўскае пры Гедыміне (1341 г.)».&lt;/ref&gt;. 

Сучасныя дасьледнікі мяркуюць, што Літва была тэрыторыяй з гістарычна мяшаным [[Балты|балтыйска]]-[[Славяне|славянскім]] насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;, дзе ў XIII ст. утварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Гэта быў галоўны цэнтральны рэгіён дзяржавы&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;, які ў XIII—XVIII стагодзьдзях праз працэс балтыйска-славянскіх кантактаў набыў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускі этнічны характар]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Ад назвы літва паходзіць гістарычная саманазва [[беларусы|беларусаў]] — [[ліцьвіны]].

== Назва ==
=== Паходжаньне ===
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Мовазнаўца і гісторык [[Алесь Жлутка]] на аснове аналізу формаў назвы Літва і сугучных славянскіх уласных імёнаў, ужываных у гістарычных дакумэнтах, прыйшоў да высновы, што назва Літва паходзіць ад [[антрапонім]]у ''L'ut-o -a'' з каранёвай асновай ''l'ut'' (''lit-''), узятай ад аднакарэнных двух[[Аснова слова|асноўных]] антрапонімаў  (''Luto-voj'', ''Luto-slav'', ''Luto-mir'') з значэньнем люты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;. Далей ад гэтага антрапоніму ўтварыўся [[тапонім]] ([[харонім]]) *''L'ut-ov-a'', які паводле даволі пашыранай мадэлі, зафіксаванай у сугучных славянскіх тапонімах, перайшоў у форму ''*Lit(o)va'' (Літва). Праз пэўны час гэты тапонім набыў сэнс [[палітонім]]у з канфэсійным і этнічным напаўненьнем&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 107.&lt;/ref&gt;. 

Фактычна Алесь Жлутка ўдакладніў першае найбольш старажытнае тлумачэньне, выказанае яшчэ ў XIII ст. прускім храністам Хрысьціянам, паводле якога Літва як зямельнае ўладаньне атрымала назву ад імя аднаго з сваіх валадароў. Вэрсію, што гэтым валадаром быў легендарны прашчур вялікага заходнеславянскага племя [[люцічы|люцічаў]], у 1921 годзе падтрымаў і разьвіў мовазнаўца [[Язэп Лёсік]]. Пра паходжаньне назвы Літвы ад люцічаў выказаў думку яшчэ ў пачатку XX ст. Эрнст Гэніг, выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда. Пра тое ж выказаўся ў 1920-я гады [[Вацлаў Ластоўскі]]. Гісторык [[Павал Урбан]] сьледам за [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлавам Пануцэвічам]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt; падрабязна вытлумачыў паходжаньне [[ліцьвіны|ліцьвінаў]] (літвы, лютвы) ад часткі люцічаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;. Паводле гэтай вэрсіі, па доўгім змаганьні зь немцамі рэшта племя люцічаў, якое жыло паміж рэкамі [[Эльба|Лабай]] і [[Одэр|Одрай]] на паўночным усходзе цяперашняй [[Нямеччына|Нямеччыны]], дзеля паратунку ад паняволеньня і вынішчэньня перасялілася на ўсход&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Гэтая ж вэрсія паходжаньня назвы Літва дэкляравалася ў час агульнага сходу студэнтаў-эмігрантаў у Парыжы ў 1949 годзе, у якім бралі ўдзел прадстаўнікі беларускіх і летувіскіх студэнтаў. Яе выклад зьявіўся ў часопісе «Моладзь», які выходзіў у Парыжы ў 1948—1954 гадох. Сучасная беларуская мовазнаўца прафэсарка [[Раіса Казлова]] на аснове багатага анамастычнага матэрыялу з розных славянскіх краінаў, у тым ліку зь Беларусі, таксама давяла, што назва Літва ўтварылася ад славянскай асновы ''*l'ut-'', што дазволіла ёй адзначыць: «''правамерна аднесьці этнонім Літва да першапачатковага Лютва... Думаецца, што Літва — гэта славяне заходніх ускраінаў Славіі (люцічы, люты, юты, одрычы і іншыя плямёны)''». Такім чынам, паводле меркаваньня дасьледніцы, мова старажытных ліцьвінаў — гэта сплаў мовы ўсходнеславянскага насельніцтва і моваў славянаў заходнеславянскіх ускраінаў&lt;ref&gt;Казлова Р. Беларуская і славянская гідранімія. Праславянскі фонд: У 2 т. Т. 2. — Гомель: ГДУ, 2002. С. 80—98.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 22—27.&lt;/ref&gt;.

У 2019 годзе менскі дасьледнік Алёхна Дайліда выказаў гіпотэзу, што назва ліцьвіны ад пачатку была канфэсіёнімам (гісторык [[Сяргей Тарасаў]] зазначае ў сваёй рэцэнзіі на гэтую працу, што ва ўсходніх, гэтак званых «рускіх» крыніцах, сапраўды, не было ацэнак ліцьвінаў як паганцаў, а ў заходнеэўрапейскіх крыніцах ліцьвіны ацэньваюцца як схізматыкі, ворагі веры, «нехрышчоныя», «вераадступнікі», што адпавядала ацэнкам хрысьціянаў [[Полацкае княства|Полацку]], [[Наўгародзкая рэспубліка|Ноўгараду]] ды іншых земляў)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;. Улічваючы шэраг яўна ўсходнегерманскіх імёнаў і тапонімаў люцічаў, а таксама летапіснае апавяданьне пра прыбыцьцё літоўскай шляхты зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа, Алёхна Дайліда адзначае імавернасьць повязі назвы літвы з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць утварэньне назвы літва (або лютва) ад [[Германскія мовы|усх.-герм.]] ''liþus'' ― 'сябра, удзельнік' або ''liuþs'' 'чалавек' — у якасьці азначэньня ўсіх перасяленцаў зь нямецка-данскага ўзьбярэжжа ў Панямоньне ў X ст. — і далейшую яго зьмену ў ліцьвіны (або люцьвіны) праз усходнегерманскія суфіксы ''-þwa'' і ''-in'' (''liþwa'', такім парадкам, мусіла б азначаць 'суполка, дружына', а ''liþwin'' — удзельніка такой суполкі){{Заўвага|Адным з галоўных дакумэнтальных сьведчаньняў на карысьць гэтай вэрсіі Алёхна Дайліда лічыць успаміны [[Яна Цадроўскі|Яна Цадроўскага]], шляхціча з [[Слуцкае княства|Случчыны]], які служыў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] і ў 1637 годзе падарожнічаў зь ім ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі. У сваім дзёньніку Ян Цадроўскі пакінуў згадку пра нашчадкаў германскага народу [[Герулы|герулаў]], якіх сустрэў на паўночным узбярэжжы Нямеччыны: «''...Мы ехалі на [[Любэк]] і [[Гамбург]] і там каля [[Рытвэг]]у мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад герулаў, продкаў ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}. На думку Алёхны Дайліды, форма ліцьвіны, відаць, існавала ўжо ў пачатку XI ст. (каля 1025 году палякі ваявалі супраць ''Letwanos'' і іншых «вераадступных»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 33.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (F. Mauro, 1459).jpg|значак|Літва (''Litvana'' або ''Lituana'') на мапе сьвету 1459 г.]]

Увогуле, вэрсіі пазаэтнічнага паходжаньня тэрміну «літва» выказвалі беларускі дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]] (літва — сацыяльная супольнасьць, прафэсійныя ваяры) і летувіскі гісторык [[Рымвідас Пятраўскас]] (літва — група асобаў, якія ўсьведамлялі сваю прыналежнасьць да канкрэтнай палітычнай супольнасьці)&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка]. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 119—120.&lt;/ref&gt;.

Тым часам, паводле гісторыка [[Аляксандар Краўцэвіч|Аляксандра Краўцэвіча]], харонім Літва ёсьць вытворным ад назвы сярэднявечнага балтыйскага племені (літва, літоўцы), якое займала тэрыторыю ў басэйне правых прытокаў [[Нёман]]а, пераважна [[Вяльля|Вяльлі]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;.

Выказваліся і іншыя меркаваньні пра паходжаньне назвы Літва. Яшчэ ў XV ст. [[Ян Длугаш]] зьвязваў яе з трансфармацыяй арыгінальнага [[Італьянская мова|італьянскага]] l'Italia — [[Італія]] — пад уплывам гаворак суседніх народаў. У такім жа легендарным рэчышчы беларускія летапісы XV—XVI стагодзьдзяў выводзілі гэтую назву ад зьліцьця двух [[Лацінская мова|лацінскіх]] словаў litus — 'бераг', tuba — 'труба'. Пазьней вытокі назвы Літва спрабавалі адшукаць у [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх мовах]]: ад [[Летувіская мова|летувіскага]] lytus — 'дождж' або ад назваў рэк, якія нібы выводзяцца з гэтай асновы. Тым часам Алесь Жлутка зьвяртае ўвагу на тое, што летувіскія вэрсіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Сярод іншага, яны ігнаруюць велізарны анамастычны матэрыял з славянскіх тэрыторыяў і не бяруць пад увагу розныя формы назвы ў раньніх лацінскіх крыніцах з варыятыўнымі фармантамі і асновамі. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]. Як адзначае Алесь Жлутка, гэтая вэрсія грунтуецца пераважна на дакумэнтах позьняга часу — XVI стагодзьдзя, калі ўжо маглі адбыцца істотныя зьмены ў этнічным складзе насельніцтва і [[Анамастыка|анамастыцы]] розных рэгіёнаў Вялікага Княства Літоўскага, а адзінкавыя ранейшыя, адрозныя паводле формы, упаміны могуць мець іншае паходжаньне&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

=== Формы ===
Асноўныя формы назвы Літва, якія ўжываюцца ў тэкстах [[Лацінская мова|лацінамоўных]] дакумэнтаў, зьвязаных з каралём [[Міндоўг]]ам: ''Letovia'', ''Litovia'', ''Luthovia'' і ''Lutavia''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102.&lt;/ref&gt;. Прытым формы ''Luthovia'' і ''Lutavia'' не маглі быць выпадковымі: яны ўжываліся ў лістох, напісаных у час знаходжаньня пасольства Міндоўга пры папскім двары і таму маглі быць успрынятымі беспасярэдне ад набліжаных караля. Падобныя формы сустракаюцца і ў пазьнейшых папскіх лістох, а таксама ў тытулах абодвух прызначаных у Літву біскупаў — [[Хрысьціян]]а і [[Віт]]а&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 102—103.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае Алесь Жлутка, у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] ўжываліся наступныя пары з аднолькавым значэньнем: ''лютовати'' і ''литовати'', ''лютость'' і ''литость'', ''лютостивый'' і ''литостивый'' ды іншыя. Такое ж чаргаваньне сустракаецца ў гідраніміі, тапаніміі і антрапаніміі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, дасьледнікі засьведчылі форму ''лютвін'' (замест ''літвін'')&lt;ref&gt;Малевич С. Белорусские народные песни // Сборник отделения русского языка и словесности императорской АН. Т. 32, № 5. — Спб., 1907. С. 180.&lt;/ref&gt;, а этнограф [[Уладзімер Дабравольскі]] запісаў на Смаленшчыне два старажытныя паданьні, адно зь якіх сягае да XIII ст., дзе Літва завецца ''Лютвою''&lt;ref&gt;Добровольский В.Н. Смоленский этнографический сборник. Ч. 1. // Записки Императорского русского географического общества по отделению этнографии. Т. XX. — Спб., 1891. С. 379.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106.&lt;/ref&gt;

== Гісторыя ==
=== Раньнія часы ===
[[Файл:Litva (Yermalovich) be.svg|значак|зьлева|Межы старажытнай Літвы паводле [[Мікола Ермаловіч|Міколы Ермаловіча]]]]
[[Файл:Litva. Літва (XVII).jpg|значак|Швэдзкая мапа Літвы, XVII ст.]]

Упершыню Літва ўпамінаецца ў [[Квэдлінбурзкая хроніка|Квэдлінбурзкай хроніцы]] пад 1009 годам, калі [[Хрысьціянства|хрысьціянскі]] місіянэр [[Бруна Квэрфурцкі]] прыняў [[Мучанік|мучаніцкую]] сьмерць ад [[Паганства|паганцаў]] «''на мяжы Русі зь Літвой''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;.   Пачатковая лякалізацыя тапоніму Літва канчаткова ня вывучаная, аднак ёсьць пэўнае супадзеньне тэрыторыі [[Сярэднявечча|сярэднявечнай]] Літвы з арэалам [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванай керамікі]] на позьнім этапе (пачатак [[Н. э.|н.э.]]). У такім разе ўзьнікненне гэтай назвы датуецца пачатакам нашай эры&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва летапісная // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 300.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|Літва на мапе з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

Назву літва, імаверна, мела [[Балты|балтыйскае]] племя (''Літва'' — паводле [[Галіцка-Валынскі летапіс|Галіцка-Валынскага летапісу]] і ''littowen'' — у [[Старэйшая рыфмаваная хроніка|Старэйшай інфляцкай рыфмаванай хронікі]]), што жыло на памежжы з [[Полацкая зямля|Полацкай зямлёй]] ([[Менскае княства|Менскім княствам]]) ў часы раньняга [[Сярэднявечча]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Найстарэйшы усходнеславянскі летапіс [[Аповесьць мінулых часоў]] называе літву сярод суседніх з [[славяне|славянамі]] народаў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-31&quot;/&gt;. Пазьней ва ўсходнеславянскіх летапісах літва пералічваецца сярод народаў, якія плацяць даніну [[Русь|Русі]]. Толькі пад канец ХІІ ст. літва настолькі ўзмацнілася, што пачала рабіць набегі на сваіх суседзяў. У пачатку ХІІІ ст. гэтыя набегі сталі часьцейшымі, тым часам у летапісах практычна няма згадак пра набегі літвы на тэрыторыі [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і [[Панямоньне|Панямоньня]]. Яны звычайна рабіліся на [[Валынь]], [[Пскоўская рэспубліка|Пскоўскую]], [[Смаленскае княства|Смаленскую]] і [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскую]] землі, і [[Польшча|Польшчу]]&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (D. Guillaume, 1711).jpg|значак|Літва (''Lithuanie''), 1711 г.]]

У XI—XIII стагодзьдзях назва Літва пашырылася на ўсё верхняе і сярэдняе Панямоньне — тэрыторыі зь мяшаных балтыйска-славянскім насельніцтвам&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;/&gt;. У XIII ст. у гэтым рэгіёне ўтварылася [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Паводле летапісных зьвестак XII—XIII стагодзьдзяў і пазьнейшай тапаніміі, [[Мікола Ермаловіч|Мікола Ермаловіч]] лякалізуе летапісную Літву каля [[Менск]]у на ўсходзе, [[Наваградак|Наваградку]] на захадзе, [[Маладэчна]] на поўначы і [[Ляхавічы|Ляхавічаў]] на поўдні&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;, але потым яе назва разам з уладай [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікіх князёў літоўскіх]] пашырылася на іншыя тэрыторыі [[балты|балтаў]] у выняткова палітычным сэнсе. [[Алесь Жлутка]] таксама лякалізуе гістарычную Літву на тэрыторыі паміж [[Менск]]ам і [[Наваградак|Наваградкам]], пазначанай аднайменнымі тапонімамі&lt;ref name=&quot;Zlutka-107&quot;/&gt;.

Беларускі гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што прускі храніст XVI ст. [[Лукаш Давід]], апісваючы эпізод варажнечы паміж [[Судавы|судавамі (дайновамі)]] і ліцьвінамі, адзначаў, што Літва раней называлася Вэнэдыяй{{Заўвага|«''Калісьці Вэнэдыя, цяпер Літва, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;}} ([[вэнэды|вэнэдамі]] раней называлі ўсіх славянаў, пад гэтай назвай заходнія славяне часта выступалі ў заходнеэўрапейскіх хроніках ды іншых крыніцах яшчэ ў X і XI ст., апроч таго, Вэнэдзкім раней называлі [[Балтыйскае мора]]), але далей не разьвівае гэтай думкі. Тым часам выдавец Прускай хронікі Лукаша Давіда Эрнст Гэніг падаў у спасылцы тлумачэньне, што ў абодвух рукапісах (у якіх хроніка захоўвалася некалькі стагодзьдзяў перад яе выданьнем) у гэтым месцы два з паловай аркушы былі напісаныя (магчыма выпраўленыя) чужой рукой&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6—7.&lt;/ref&gt;. Паводле канцэпцыі Лукаша Давіда, якая, магчыма, супадала з канцэпцыяй прускага храніста Хрысьціяна, «Малой» (пачатковай) Літвой была [[Гарадзенская зямля]] з сталіцай у [[Горадня|Горадні]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 7.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Samogitie-Curlande-Lithuanie-Russie (1767).jpg|значак|зьлева|Фрагмэнт адміністрацыйнага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] з мапы 1767 году: Літва ахоплівае [[Дзьвінск|Дынабург]], [[Вільня|Вільню]], [[Трокі]], [[Менск]], [[Амсьціслаў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Віцебск]] і [[Берасьце]], [[Жамойць]] аддзяляецца ад Літвы (праз [[Курляндыя|Курляндыю]]), [[Чырвоная Русь]] ахоплівае [[Холм]], [[Белз]] і [[Львоў]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] пад 1238 годам упамінаецца ''«Литва Минъдога»''. З пашырэньнем уладаньняў [[Міндоўг]]а, [[Войшалк]]а і наступных вялікіх князёў літоўскіх на [[Нальшаны]] і [[Дзяволтва|Дзяволтву]], межы Літоўскай зямлі — вялікакняскага дамэну — пашырыліся і на гэтыя землі, якія, аднак, у крыніцах XIII ст. разглядаліся як адасобленыя ад уласна Літвы&lt;ref&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 204.&lt;/ref&gt;.

У 1249 годзе валыняне ішлі выправаю «''на Літву на [[Наваградак|Наўгародак]]''». У 1257 годзе на загад [[Ватыкан|папскае курыі]] на ўсходзе [[Польшча|Польшчы]] ўтварылася новае біскупства — у {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)|Лукаве|pl|Łuków}} (месьціцца за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]). У буле на заснаваньне гэтага біскупства адзначалася, што яно ствараецца «''in confinio Letwanorum''»&lt;ref&gt;Prussische Urkundenbuch. T. 1. H. 2. — Konigsberg, 1909. № 4.&lt;/ref&gt; — «''на мяжы зь ліцьвінамі''». У 1267 годзе псковічы, ідучы ў паход на [[Крэва]], ішлі «''на Літву''». Паводле летапісу, князь [[Даніла Раманавіч]], едучы ў 1260 годзе «''па Літоўскай зямле''», наведваў [[Ваўкавыск]], [[Зэльва|Зэльву]] і [[Горадня|Горадню]]. У 1275 і 1277 гадох валыняне ішлі ваяваць «''на Літву''» — на [[Слуцак]] і [[Капыль]]. У 1286 годзе, паводле крыжацкай хронікі, рака [[Заходні Буг|Буг]] месьцілася ў Літве&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 56.&lt;/ref&gt;. У грамаце, укладзенай у 1352 годзе літоўскімі князямі з польскім каралём [[Казімер III Вялікі|Казімерам III]], Літвой называецца тэрыторыя і жыхарства ўласна Вялікага Княства Літоўскага, у той час як [[Русь]]сю называецца [[Валынь]] («''Русь, што Літвы слушаець''»)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 190, 276—277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: Сапраўдная Літва ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1780).jpg|значак|«Вялікае Княства Літва» ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1780 г.]]

Бізантыйскія крыніцы сьведчаць, што вялікі князь [[Альгерд]] аднавіў [[Літоўская мітраполія|Літоўскую мітраполію]] ў 1354 годзе на жаданьне літоўскага народу: «''…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем яго народу, зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя''»&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права / Русская историческая библиотека, т. 6. Санкт-Петербург, 1880. Прил., №15. стб. 94.&lt;/ref&gt;. Мітрапаліт Раман (як і ранейшыя літоўскія мітрапаліты, ад 1300 году) меў афіцыйны тытул «мітрапаліта Літвы» ({{мова-el|μητροπολίτης Λιτβων|скарочана}})&lt;ref&gt;Павлов А. С. О начале Галицкой и Литовской митрополий и о первых тамошних митрополитах по византийским документальным источникам ХIV в. // Русское обозрение. Кн. 5 (май), 1894. С. 236—241.&lt;/ref&gt;. Рэзыдэнцыя літоўскага мітрапаліта сьпярша была ў Наваградку&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 115.&lt;/ref&gt;, потым у Вільні, у склад мітраполіі ўваходзілі [[Полацкая япархія|Полацкая]] і [[Тураўская япархія|Тураўская]] япархіі{{зноска|Wilson|2012|Wilson|26}}. У 1361 годзе канстантынопальскі патрыярх Каліст у сваім лісьце называў Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі ― «''літоўскімі япархіямі''». У 1389 годзе патрыярх Антоні менаваў краіну Літоўскай мітраполіі — Полацкую, Тураўскую і Наваградзкую япархіі — «''зямлёй Літоўскай''»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 57.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithauen oder Weis Reussen.jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], на якой Літва атаясамліваецца зь Белай Русьсю («''Lithauen oder Weis Reussen''», «''Літва або Белая Русь''»), тым часам Жамойць (''Samogitien'') не атаясамліваецца зь Літвой]]

У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], Наваградак, [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;. Наваградак выступае пад назвай ''Наваградак Літоўскі'' ў лістох вялікага князя [[Вітаўт]]а 1415 году («''Littawischen Nowogrotko''») і ў пасланьні праваслаўнага духавенства Вялікага Княства Літоўскага 1415 году («''в Новъм-граду Литовском''»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Яшчэ ў грамаце вялікага князя [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году для касьцёла ў [[Абольцы|Абольцах]] ([[Аршанскі павет|гістарычная Аршаншчына]]) зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «''у Літоўскай зямлі''» ({{мова-la|«in terra Litvaniae»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;, а ў творы пра цуды сьвятога Міколы, складзеным у [[Лукомаль|Лукомлі]] паміж 1402 і 1415 гадамі, адзначалася, што цуды «''ў Лукомлі стварыся ў Літоўскай зямлі''»&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-58&quot;/&gt;. Тым часам беларуская народная песьня, якая ўслаўляла перамогу гетмана [[Канстантын Астроскі|Канстантына Астроскага]] над [[расейцы|маскавітамі]] пад Воршай у 1514 годзе, сьведчыць: «''Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест літоўскіх''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра [[Валынь]], што «''абрысы яе акругленыя і абмяжоўваюцца з усходу ракой [[Случ (прытока Гарыні)|Случчу]], з захаду [[Заходні Буг|Бугам]], паўднёвым бокам яна прылягае да Русі каля Вішняўца, а паўночны цягнецца ўздоўж Літвы''», тым часам Чырвоная Русь «''сканчаецца ніжэй за [[Люблін]] і Люблінскую зямлю, у тым месцы, дзе зьбягаюцца межы Літвы, Мазовіі і Валыні''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Паводле летапісу ХVІІ стагодзьдзя, адзін з гарадоў, заснаваных маскоўскім гаспадаром [[Іван Жахлівы|Іванам ІV Тыранам]] на акупаванай [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]], быў «''ад літоўскіх гарадоў ад Лепля поў — 30 вёрст, ад Лукомля 20 вёрст''». А народжаны на [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейшчыне]] праваслаўны дзяяч [[Афанасі Філіповіч]] у 1667 годзе называў месца знаходжаньня Купяціцкага манастыра ў Літве, а гэта — «''міля ад [[Пінск]]''у»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;. У скарзе праваслаўнай шляхты на Варшаўскім сойме 1623 году, дзе Літва ўпамінаецца ў адным шэрагу з [[Палесьсе]]м, [[Панізоўе (рэгіён)|Панізоўем]] і [[Белая Русь|Белай Русьсю]], да местаў з [[Русіны (гістарычны этнонім)|рускім насельніцтвам]] у Літве адносяцца Вільня, Менск, Наваградак, Горадня, [[Слонім]], [[Берасьце]], [[Браслаў]], [[Кобрынь]] і [[Камянец]]&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літва // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 206.&lt;/ref&gt;.

У XIV—XVI стагодзьдзях сучасьнікі звычайна адносілі да Літвы тэрыторыі на захад ад [[Заходняя Бярэзіна|Заходняе Бярэзіны]] і лініі [[Браслаў]] — [[Барысаў]] — [[Менск]] — [[Слуцак]] — [[Клецак]] — [[Ляхавічы]] — [[Косаў]] — [[Пружаны]] ўлучна&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 69.&lt;/ref&gt;. Пашырэньне назвы Літва на былую [[Аўкштота|Аўкштоту]] (на ўсход ад ракі [[Нявежа (Летува)|Нявежы]] — вакол местаў [[Аліта|Аліты]], [[Вількамір]]у, [[Анікшты|Анікштаў]], [[Ракішкі|Ракішкаў]]) — памежную тэрыторыю ў часы змаганьня Вялікага Княства Літоўскага з [[Крыжакі|крыжакамі]] за [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;Urban-2001-37&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 37.&lt;/ref&gt; — адбылося ў XVI ст. праз харонім «Завялейская Літва»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 153—157.&lt;/ref&gt;.

У крыніцах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч Літвы Завялейскай (паміж Вяльлёй і [[Дзьвіна|Дзьвіной]]), вызначалася таксама Літва Павялейская (ад [[Вяльля|Вяльлі]] да [[Нёман]]у)&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 380.&lt;/ref&gt;. Прытым назва Літва не пашыралася на Жамойць: напрыклад, у акце разьмежаваньня Вялікага Княства Літоўскага з [[Інфлянты|Інфлянтамі]] 1506 году «''граніца Жамойцкай зямлі зь Ліфлянцкаю зямлёю''» разглядалася апрычона ад літоўскай мяжы, у той час як «''Літоўская граніца''» ішла «''да [[Дрысьвяты (вёска)|Дрысьвята]] і да [[Браслаў]]ля, аж і да Пскоўскага рубяжа''», то бо абыймала [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыну]]. Пытаньні «''граніцы Літоўскае''» з Жамойцю разглядаліся і на соймах 1542 і 1554 гадоў&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. У попісе войска ВКЛ 1567 году літоўскія маёнткі супрацьпастаўляюцца валынскім, падляскім і жамойцкім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2007-206&quot;/&gt;. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;. Швэдзкія аўтары пачатку XVIII ст. (у тым ліку часоў [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]]) вылучалі ў тагачасным Вялікім Княстве Літоўскім толькі два гістарычна-культурныя абшары, адрозныя ад карэннай Літвы: Жамойць, што пачыналася «''за Вільняй''», і Палесьсе (перадусім [[Берасьцейскае ваяводзтва]], заселенае [[Палешукі|палешукамі]])&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 146.&lt;/ref&gt;.

Пэўны час Літва выступала як адна з гістарычных назваў усёй сучаснай Беларусі разам зь [[Вільня]]й (Вялікае Княства Літоўскае). У кнізе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Марцін Цайлер|Марціна Цайлера|ru|Цайлер, Мартин}} «Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага»&lt;ref&gt;[https://knihi.com/Marcin_Cajler/Novaje_apisannie_Karaleustva_Polskaha_i_Vialikaha_Kniastva_Litouskaha.html Новае апісаньне Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага…] у перакладзе Алега (Давіда) Лісоўскага, [[Беларуская Палічка]]&lt;/ref&gt;, выдадзенай у 1646 годзе, зазначалася, што «''Літва… мяжуе з [[Маскоўская дзяржава|Масковіяй]], [[Падляшша]]м, [[Мазовія]]й, [[Польшча]]й, [[Прусія]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Жамойць|Жамойцю]], [[Падольле]]м і [[Валынь]]ню''»&lt;ref&gt;Zeiller M. Newe Beschreibung deß Königreichs Polen und Großherzogthumbs Lithauen. — Ulm, 1647. [https://books.google.by/books?id=ymZKAAAAcAAJ&amp;pg=PA17&amp;dq=Korczin,+Wislitz,+Pilzno,+Opoczno&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiZo-ef-4n2AhVJRPEDHYF8A-wQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Lithauen%20Reussen%20Samaiten&amp;f=false S. 17].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у [[Лёндан]]е 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, Інфлянтамі, Валыньню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], Польшчай, Падляшшам, Прусіяй і Жамойцю&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|зьлева|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]
[[Файл:Samogitie, Lithuanie (A. Zakrzewski, 1832).jpg|значак|Літва займае [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную Беларусь]], Жамойць — Летуву. З мапы [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]], 1832 г.]]

Па ліквідацыі Вялікага Княства Літоўскага ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] Літва ўспрымалася як рэгіён у складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], што засьведчалі падвойныя назвы такіх местаў як [[Менск|Менск Літоўскі]] і [[Берасьце|Берасьце Літоўскае]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;...&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;...&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;. Украінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} у 1839 годзе зазначаў: «''У [[Украіна|Маларосіі]] называюць яе [мову Беларускую або дакладней Літоўска-Рускую] просто літоўскай, а тых, хто гаворыць ёй — ліцьвінамі; таму і [[Старадубскі павет|Паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай Губэрні]] — куды распасьціраліся засяленьні [[Радзімічы|Радзімічаў]] і дзе гавораць па-Беларуску — называецца ўжо Літвою''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Малороссии называют его [язык Белорусский или точнее Литовско-Русский] просто литовским, а говорящих им — литвинами; потому и Северно-западная часть Черниговской Губернии — куда простирались заселения Радимичей и где говорят по-Белорусски — называется уже Литвою»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884) лічыў «''Літвой''» [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;. Народжаны на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускі паэт [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч)]] (1823—1862), які, як і яго сучасьнікі, называў Беларусь Літвой, падкрэсьліваў у адным з сваіх вершаў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Як засьведчыла энцыкляпэдычнае выданьне 1841 году, на той час у папулярным значэньні{{Заўвага|Хоць сам аўтар артыкула «Літва і ліцьвіны» ў рэчышчы тагачаснай палітыкі ўжо заяўляе, што «сапраўдная літоўская мова» — гэта жамойцкая мова, і спрабуе пашырыць Літву ў тым ліку на [[Малая Летува|прускую Жамойць]]}} Літвой называлі [[Віленская губэрня|Віленскую]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]], [[Менская губэрня|Менскую]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскую]] губэрні, галоўнымі рэкамі Літвы — [[Нёман]], [[Дзьвіна|Дзьвіну]], [[Дняпро]], [[Вяльля|Вяльлю]], [[Бярэзіна|Бярэзіну]] і [[Прыпяць]], галоўнымі местамі Літвы — [[Вільня|Вільню]], [[Віцебск]], [[Магілёў]], [[Менск]] і [[Горадня|Горадню]]&lt;ref&gt;Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. — Leszno i Gniezno, 1841. S. 18—[https://books.google.by/books?id=ILZfAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA18&amp;dq=%22Zmudzkiego+j%C4%99zyka%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiA9Y_TyIL2AhWkhv0HHZbdB_4Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&amp;q=litwy%20dniepr%20berezyna&amp;f=false 20].&lt;/ref&gt;.

Напярэдадні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] ў кастрычніку 1862 году зьявіўся нумар «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]», які аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць беларускім сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // [[Народная Воля]]. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — Гродна, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;…&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся [[ліцьвіны|літоўцы]].}}

У другой палове XIX — пачатку XX стагодзьдзяў назву Літва ў форме Летува ({{мова-lt|Lietuva|скарочана}}) пераняў для сваёй краіны нацыянальны рух, які сфармаваўся галоўным чынам на этнічнай аснове [[Жамойць|Жамойці]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-11&quot;/&gt;. Хоць яшчэ ў 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі [[Жамойты|жамойтаў]] ([[Летувісы|летувісаў]]) «літвою» — будучую «[[Аўкштота|Аўкштоту]]»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо жмогус значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|зьлева|«''Старадаўняй [[Пагоня|Літоўскай Пагоні]] ні разьбіць, ні спыніць, ні стрымаць''». Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]][[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс [[ліцьвіны|«літоўцы»]] ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назваў [[Белая Русь]] і [[беларусы]], бо гэтыя назвы больш адпавядалі [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазвалялі трактаваць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. [[Русіфікацыя Беларусі|Палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі расейскія ўлады, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назваў «Літва» і «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і іх адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;.

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага — простых нашчадкаў гістарычнай Літвы&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы». Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах гістарычнай Літвы.
{{Канец цытаты}}

=== Найшоўшы час ===
[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|зьлева|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]
[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад Жамойці (''Żmujdź''), 1916 г.]]

У 1918 годзе летувісы ўзялі для сваёй нацыянальнай дзяржавы назву старажытнай Літвы і такім чынам прысвоілі ўсё яе гістарычнае мінулае&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 34.&lt;/ref&gt;. У міжваенны час гістарыяграфія незалежнай Летувы манапалізавала гістарычную спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, у якім яе землі складалі каля 10% тэрыторыі, а летувіская мова ня мела дзяржаўнага статусу. З прычыны браку ўласнай дзяржавы і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]] беларуская гістарыяграфія ў той час не магла свабодна разьвівацца, таму не брала ўдзелу ў дыскусіі. Навуковая гістарыяграфія ў [[Беларусь|Беларусі]] пачала актыўна фармавацца толькі па аднаўленьні незалежнасьці ў 1990-я гады. Гэта прывяло да таго, што ў сьвеце пашырэньне атрымала памылковае стэрэатыпнае атаясамленьне гістарычнай Літвы з сучаснай Летувой, а гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (у першую чаргу палітычнай) — з гісторыяй гэтай краіны&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-12&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]]

Разам з тым, яшчэ ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''. У 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (1911—1991), які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», Літва — гэта Беларусь, як і ліцьвін — беларус, а літоўская мова — беларуская мова&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

У 1968 годзе гісторык права [[Язэп Юхо]] пісаў у часопісе [[Полымя (часопіс)|«Полымя»]]&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;: «''У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў''». 

22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. Арганізацыйны камітэт адзначыў, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі: «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-sairednia/siaredn-VKL/litva-na-balkanah.html Літва на Балканах (Першасны сэнс назвы)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 5—6, 2000. С. 90—95.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Віктар Цітоў|Цітоў В.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Беларусь на гістарычных картах: Эвалюцыя паняцця] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 42—46.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = new edition
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Спиридонов М. Ф. «Литва» и «Русь» в Беларуси в 16 в. // Наш Радавод. Кн. 7. — {{Горадня (Гродна)}}, 1996. С. 206—211.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [[Зянон Пазьняк]], [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Ніна Баршчэўская]], [http://www2.polskieradio.pl/eo/dokument.aspx?iid=53574 Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 6 чэрвеня 2007 г.
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Гістарычныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя рэгіёны Беларусі]]</text>
      <sha1>4nftvt5if7oaj5l3wd4laxiltg8jysh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Францыя</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3905</id>
    <revision>
      <id>2331867</id>
      <parentid>2331719</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:55:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Узброеныя сілы і паліцыя */ +[[Беларуска-францускія дачыненьні]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63750" xml:space="preserve">{{Краіна
|Назва              = Францыя
|НазваЎРоднымСклоне = Францыі
|НазваНаДзяржаўнайМове = République française
|Сьцяг              = Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg
|Герб               = Armoiries république française.svg
|НацыянальныДэвіз   = Liberté, Égalité, Fraternité
|Месцазнаходжаньне  = EU-France.svg
|АфіцыйнаяМова      = [[Француская мова|Француская]]
|Сталіца            = [[Парыж]]
|НайбуйнейшыГорад   = Парыж
|ТыпУраду           = Рэспубліка
|ПасадыКіраўнікоў   = [[Прэзыдэнт]]&lt;br /&gt;[[Прэм’ер-міністар]]
|ІмёныКіраўнікоў    = [[Эманюэль Макрон]]&lt;br /&gt;[[Элізабэт Борн]]
|Плошча             = 674 843
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 41-е
|АдсотакВады        = 0,26%
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2015
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 22-е
|Насельніцтва       = {{лік|66539000}}&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://www.insee.fr/en/bases-de-donnees/bsweb/serie.asp?idbank=001641607|загаловак=Афіцыйная ацэнка насельніцтва|дата=17 лютага 2015}}&lt;/ref&gt;
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 116
|ГодАцэнкіСУП       = 2010
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 6-е
|СУП                = $2,833 трлн&lt;!--nominal--&gt;
|СУПНаДушуНасельніцтва = ${{лік|42577}}
|Валюта             = [[Эўра]]
|КодВалюты          = €
|ЧасавыПас          = [[Цэнтральнаэўрапейскі час|CET]]
|ЧасРозьніцаUTC     = +1
|ЧасавыПасУлетку    = [[Цэнтральнаэўрапейскі летні час|СEST]]
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = +2
|НезалежнасьцьПадзеі =
|НезалежнасьцьДаты  = 843
|ДзяржаўныГімн      = La Marseillaise
|АўтамабільныЗнак   = F
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = fr
|ТэлефонныКод       = 33
|Дадаткі            = [[Файл:Fr-map.png|280пкс|цэнтар|Мапа Францыі]]
}}
'''Рэспу́бліка Фра́нцыя''' альбо '''Фра́нцыя''' ('''Пра́нцыя'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|спасылка=https://www.nlb.by/upload/prod/Sviedki-epochi/2002.08_Academy/Dziannica_24.12.1918.pdf|месца=[[Масква]]|год=24 дзякабра 1918|нумар=43|загаловак=З-за граніцы|выданьне=[[Дзяньніца|Дзянніца]]|старонкі=4}}&lt;/ref&gt;, {{мова-fr|République française}} альбо ''France'') — краіна ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]], што ўключае ў сябе некалькі заморскіх рэгіёнаў і тэрыторыяў. [[Мэтраполія Францыі|Мэтрапольная тэрыторыя Францыі]] распасьціраецца ад [[Міжземнае мора|Міжземнага мора]] да [[Ля-Манш]]у і [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]], і ад [[Райн]]а да [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. Гэта адна з трох краінаў, разам з [[Марока]] і [[Гішпанія]]й, якая мае выхад да Атлянтыкі і Міжземнага мора адначасова. Францыя мяжуе з [[Бэльгія]]й, [[Люксэмбург]]ам, [[Нямеччына]]й, [[Швайцарыя]]й, [[Італія]]й і [[Манака]] на ўсходзе, [[Андора]]й і Гішпаніяй на поўдні, і аддзеленая [[праліў|пралівам]] Ля-Манш ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] на поўначы. Таксама ў Францыю ўваходзяць тэрыторыі, разьмешчаныя на розных кантынэнтах.

Паводле плошчы Францыя зьяўляецца 42-й найбуйнейшай краінай у сьвеце, але самай вялікай краінай у Заходняй Эўропе і [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім зьвязе]] і трэцяй паводле велічыні ў [[Эўропа|Эўропе]] ў цэлым. Насельніцтва краіны складае 66,6 млн чалавек, гэта 22-і паказчык паводле колькасьці насельніцтва ў сьвеце і 2-і ў ЭЗ. Францыя зьяўляецца ўнітарнай паўпрэзыдэнцкай [[рэспубліка]]й са сталіцай у [[Парыж]]ы, найбуйнейшым горадзе краіны і галоўным культурным і камэрцыйным цэнтры. Ідэалы нацыі выяўляюцца ў [[Дэклярацыя правоў чалавека|Дэклярацыі правоў чалавека]].

Францыя застаецца вялікай дзяржавай са значным культурным, эканамічным, вайсковым і палітычным уплывам як у Эўропе, гэтак і ва ўсім сьвеце&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20091031190936/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html Great Powers — Encarta. MSN. 2008]. Webcitation.org.&lt;/ref&gt;. Дзяржава мае пяты паводле велічыні ў сьвеце вайсковы бюджэт&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150104033821/http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=476 Trends in world military expenditure, 2013]. SIPRI&lt;/ref&gt;, трэці паказчык паводле велічыні запасаў [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]]&lt;ref&gt;[http://www.fas.org/programs/ssp/nukes/nuclearweapons/nukestatus.html Status of World Nuclear Forces]. Federation of American Scientists — Fas.org.&lt;/ref&gt;, і другі — па велічыні дыпляматычнага корпусу&lt;ref&gt;[http://www.diplomatie.gouv.fr/en/ministry_158/embassies-and-consulates_2052/bilateral-embassies_1580.html France-Diplomatie]. Diplomatie.gouv.fr.&lt;/ref&gt;. Францыя зьяўляецца разьвітой краінай і мае шостую паводле аб’ёму эканоміку ў сьвеце паводле намінальнага [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] і восьмую паводле велічыні [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]] (у 2014 годзе)&lt;ref name=&quot;worldbank2012&quot;&gt;{{Спасылка|url=http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?order=wbapi_data_value_2012+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&amp;sort=desc|загаловак=GDP, PPP (current international $)|выдавец=Data.worldbank.org|дата=17 лютага 2016}}&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Францыі}}

=== Старажытнасьць ===
Францыя ў дагістарычны пэрыяд была месцам старажытных стаянак [[Нэандэртальцы|нэандэртальцаў]] і [[Краманьёнцы|краманьёнцаў]]. У эпоху [[нэаліт]]у на тэрыторыі Францыі існавала некалькі багатых помнікамі дагістарычных культураў. Дагістарычная [[Брэтань]] была культурна зьвязана з суседняй [[Вялікабрытанія (востраў)|Брытаніяй]], на ейнай тэрыторыі выяўлена вялікая колькасьць [[мэгаліт]]аў. У пэрыяд позьняга [[бронзавы век|бронзавага]] і раньняга [[жалезны век|жалезнага веку]] тэрыторыю Францыі засялялі [[кельты|кельцкія]] плямёны [[галы|галаў]], паўднёвы захад сучаснай Францыі быў населены [[ібэры|ібэрамі]], плямёнамі невядомага паходжаньня. У выніку паэтапнага заваяваньня, якое было завершана ў [[1 стагодзьдзе да н. э.|I стагодзьдзі да н. э.]] ў выніку [[Гальская вайна|Гальскай вайны]] [[Гай Юліюс Цэзар|Юліюса Цэзара]], сучасная тэрыторыя Францыі ўвайшла ў склад [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] як правінцыя [[Галія]]. Насельніцтва было раманізавана і да V стагодзьдзя размаўляла на народнай [[Лацінская мова|латыні]], якая стала асновай сучаснай францускае мовы.

=== Сярэднявечча ===
У 486 годзе Галія была заваяваная [[франкі|франкамі]] пад кіраўніцтвам [[Хлёдвіг I|Хлёдвіга]]. Тым самым была створана Францкая дзяржава, а Хлёдвіг стаў першым каралём дынастыі [[Мэравінгі|Мэравінгаў]]. У VII стагодзьдзі ўлада караля істотна аслабла, а рэальнай сілай у дзяржаве завалодалі мажардомы, аднаму зь якіх, [[Карл Мартэл|Карлу Мартэлу]], удалося ў 732 годзе ў [[бітва пры Пуат’е|бітве пры Пуат’е]] разьбіць арабскае войска і прадухіліць заваяваньне [[арабы|арабамі]] Заходняй Эўропы. Сын Карла Мартэла, [[Піпін Кароткі]], стаў першым каралём дынастыі [[Каралінгі|Каралінгаў]], а пры сыне Піпіна, [[Карл Вялікі|Карле Вялікім]], францкая дзяржава дасягнула найвышэйшага росквіту за ўсю гісторыю і займала большую частку тэрыторыі цяперашняй Заходняй і Паўднёвай Эўропы. Пасьля сьмерці сына Карла Вялікага — [[Людовік Пабожны|Людовіка Пабожнага]] — ягоная імпэрыя была падзеленая на тры часткі. У 843 годзе паводле [[Вэрдэнская дамова|Вэрдэнскае дамовы]] было створана Заходне-Францкае каралеўства на чале з [[Карл Лысы|Карлам Лысым]]. Яно займала прыблізна тэрыторыю сучаснай Францыі. У X стагодзьдзі краіна стала называцца Францыяй.

[[Файл:French borders from 985 to 1947.gif|міні|240пкс|зьлева|Зьмена межаў Францыі з 985 па 1947 гады]]
Пазьней цэнтральная ўлада істотна паслабела. У IX стагодзьдзі Францыя рэгулярна падвяргалася набегам [[вікінгі|вікінгаў]], у 886 годзе апошнія рабілі аблогу Парыжу. У 911 годзе вікінгі заснавалі герцагства [[Нармандыя]] на поўначы Францыі. Да канца X стагодзьдзя краіна была практычна цалкам раздробленая, а каралі ня мелі рэальнай улады за межамі сваіх фэадальных уладаньняў (Парыж і Арлеан). Дынастыю Каралінгаў у 987 годзе зьмяніла дынастыя [[Капэтынгі|Капэтынгаў]], па імені першага ейнага [[Манархі Францыі|караля]] [[Гуга Капэт]]а. Панаваньне Капэтынгаў характэрнае крыжовымі паходамі, рэлігійнымі войнамі ў самой Францыі, спачатку 1170 год адзначыўся рухам [[вальдэнсы|вальдэнсаў]], а ў 1209—1229 гады прайшлі [[Альбігойскія войны]]. Таксама за часам Капэтынгаў адзначана скліканьне парлямэнту, Генэральных штатаў, упершыню ў 1302 годзе, а таксама [[Авіньёнскае паланеньне папаў|Авіньёнскім палонам папаў]], калі [[папа|рымскі папа]] быў арыштаваны ў 1303 годзе каралём [[Філіп IV Прыгожы|Філіпам IV Прыгожым]], і папы былі вымушаныя заставацца ў [[Авіньён]]е да 1378 году. У 1328 годзе Капэтынгаў зьмяніла бакавая галіна дынастыі, вядомая як дынастыя [[Валюа (дынастыя)|Валюа]]. У 1337 годзе пачалася [[Стогадовая вайна]] з [[Ангельшчына]]й, у якой спачатку посьпех быў у ангельцаў, якія здолелі захапіць істотную частку тэрыторыі Францыі, але ў рэшце рэшт, асабліва пасьля зьяўленьня [[Жанна д’Арк|Жанны д’Арк]], у вайне наступіў пералом, і ў 1453 годзе ангельцы капітулявалі. Як і астатнія Эўропа, Францыя значна пацярпела ад [[чорная сьмерць|чорнай сьмерці]], паводле зьвестак ад хваробы памёрла палова 17-мільённага насельніцтва Францыі&lt;ref&gt;Peter Turchin (2003). [http://books.google.com/books?id=mUoCrTUo-eEC&amp;pg=PA179 Historical dynamics: why states rise and fall]{{Недаступная спасылка|date=August 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}. Princeton University Press. p. 179. ISBN 0-691-11669-5&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Louis le Grand; Rigaud Hyacinthe.jpg|міні|200пкс|[[Людовік XIV]], «кароль-сонейка», які зрабіў Францыю лідэрам сусьветнае палітыкі]]
Да пэрыяду панаваньня [[Людовік XI|Людовіка XI]] (1461—1483) адносіцца фактычная ліквідацыя фэадальнай раздробленасьці Францыі і ператварэньне краіны ў абсалютную манархію. У далейшым Францыя стала імкнулася гуляць прыкметную ролю ў Эўропе. Гэтак, з 1494 па 1559 гады яна вяла [[італьянскія войны]] з [[Гішпанія]]й за кантроль над [[Італія]]й. У канцы XVI стагодзьдзя ў пераважна каталіцкай Францыі атрымаў распаўсюд [[Пратэстанцтва|пратэстантызм]] [[Кальвінізм|кальвінісцкага]] толку, пратэстанты ў Францыі называліся [[гугеноты|гугенотамі]]. Гэта выклікала рэлігійныя войны паміж каталікамі і пратэстантамі, пікам якіх у 1572 году стала [[Барталямэеўская ноч]] у Парыжы — масавае забойства пратэстантаў. У 1589 годзе дынастыя Валюа перасеклася, і [[Генрых IV]] стаў заснавальнікам новай дынастыі [[Бурбоны|Бурбонаў]].

Француская манархія дасягнула свайго росквіту ў XVII стагодзьдзі за часам панаваньня [[Людовік XIV|Людовіка XIV]]. Удзельнічаючы ў шматлікіх войнах, Францыя стала вядучай эўрапейскай сілай. Да таго ж у Францыі пражывала найбольшая ў Эўропе колькасьць насельніцтва і дзяржава мела вялікі ўплыў на эўрапейскую палітыку, эканоміку і культуру. [[Француская мова]] стала найбольш выкарыстоўваемай мовай у [[дыпляматыя|дыпляматыі]], [[навука|навуцы]], [[літаратура|літаратуры]] і міжнародных справах, і заставалася такой да XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110721070018/http://www.nakedtranslations.com/en/2004/language-and-diplomacy/ Language and Diplomacy]. Nakedtranslations.com.&lt;/ref&gt;. Францыя значна пашырыла сваю тэрыторыю дзякуючы заморскім уладаньням у [[Амэрыка|Амэрыцы]], [[Афрыка|Афрыцы]] і [[Азія|Азіі]]. Людовік XIV адмяніў [[Нанцкі эдыкт]], змусіўшы тысячы гугенотаў адправіцца ў выгнаньне.

Пры [[Людовік XV|Людовіку XV]] Францыя страціла [[Новая Францыя|Новую Францыю]] і большасьць сваіх індыйскіх уладаньняў пасьля паразы ў [[Сямігадовая вайна|Сямігадовай вайне]], якая скончылася ў 1763 годзе, аднак ейная кантынэнтальная тэрыторыя працягвала расьці дзякуючы далучэньню да краіны [[Лятарынгія|Лятарынгіі]] (1766) і [[Корсыка|Корсыкі]] (1770). Непапулярны кароль Людовік XV сваімі неабдуманымі фінансавымі, палітычнымі і ваеннымі рашэньнямі дыскрэдытаваў манархію і, магчыма, прывёў дзяржаву да [[Француская рэвалюцыя|францускай рэвалюцыі]] праз 15 гадоў пасьля сваёй сьмерці&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/louis_xv.shtml BBC History : Louis XV (1710—1774)]. BBC.&lt;/ref&gt;.

[[Людовік XVI]], унук Людовіка XV, актыўна падтрымліваў высілкі амэрыканцаў да незалежнасьці ад Вялікабрытаніі, што было рэалізавана [[Парыская дамова (1783)|Парыскай дамовай]] 1783 году. Прыклад Амэрыканскай рэвалюцыі, а таксама фінансавы крызіс, які пачаўся ў Францыі, сталі адным з чыньнікаў пачатку францускай рэвалюцыі.

=== Пасьля рэвалюцыі ===
[[Файл:Napoleon in 1806.PNG|міні|зьлева|[[Напалеон I Банапарт|Напалеон Банапарт]], імпэратар Францыі, і ягонае войска]]
Пасьля ўзяцьця [[Бастылія|Бастыліі]] 14 ліпеня 1789 году абсалютная манархія была скасаваная і Францыя стала канстытуцыйнай манархіяй. Праз Дэклярацыю правоў чалавека і грамадзяніна Францыя аб’явіла пра зьнішчэньне арыстакратычных прывілеяў і абвесьціла свабоду і роўныя правы для ўсіх мужчын, а таксама доступ да дзяржаўнай службы на аснове таленту і здольнасьцяў, а не нараджэньня. Улада караля была абмежавана, і Людовік XVI паспрабаваў зьдзейсьніць контрарэвалюцыю пры падтрымцы эўрапейскіх манархаў. Аднак спроба не ўдалася, аўтарытэт караля быў падарваны, ён быў катаваны, і Францыя стала [[рэспубліка]]й 22 верасьня 1792 году.

Маючы ціск з боку іншых эўрапейскіх манархіяў, унутраных партызанскіх войнаў і контрарэвалюцыі, як то [[Вандэйскае паўстаньне]], у маладой рэспубліцы пачаўся тэрор. Паміж 1793 і 1794 гадамі было пакарана сьмерцю ад 16 тысячаў да 40 тысячаў. У Заходняй Францыі грамадзянская вайна доўжылася з 1793 па 1796 гады, у гэты пэрыяд загінула ад 200 тысячаў да 450 тысячаў чалавек&lt;ref&gt;Dr Linton, Marisa. [https://web.archive.org/web/20120117152123/http://www.port.ac.uk/special/france1815to2003/chapter1/interviews/filetodownload%2C20545%2Cen.pdf The Terror in the French Revolution]. Kingston University.&lt;/ref&gt;. Аднак рэспубліка здолела выжыць і разграміць контрарэвалюцыю. У выніку [[Тэрмадарыянскі пераварот|Тэрмадарыянскага перавароту]] быў пакладзены канец панаваньню [[Максымільян Рабэсп’ер|Рабэсп’ера]] і тэрору. Адмена рабства і мужчынскае ўсеагульнае выбарчае права, што было прынятыя за часам радыкальнай фазы рэвалюцыі, былі адмененыя наступнымі ўрадамі.

Пасьля нядоўгага часу кіраваньня ўрада [[Напалеон I Банапарт|Напалеон Банапарт]] захапіў кантроль над рэспублікай, у 1799 годзе стаўшы першым консулам, а затым у 1804 годзе імпэратарам [[Француская імпэрыя|Францускай імпэрыі]]. Наступны пэрыяд гісторыі мае назоў [[Напалеонаўскія войны]], калі Францыя ваявала адразу з кааліцыяй эўрапейскіх манархіяў. Пры гэтым напалеонаўскія войскі захапілі большую частку кантынэнтальнай Эўропы, а чальцы сям’і [[Банапарты|Банапартаў]] былі прызначаныя манархамі ў некаторых ізноў створаных каралеўствах&lt;ref name=&quot;blanning&quot;&gt;Blanning, Tim. [http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5001329960 Napoleon and German identity]. History Today 48 (London).&lt;/ref&gt;.

Гэтыя перамогі прывялі да сусьветнай экспансіі францускіх рэвалюцыйных ідэалаў і рэформаў, як то ўсталяваньне [[Мэтрычная сыстэма мер|мэтрычнае сыстэмы]], [[Кодэкс Напалеона|Кодэкса Напалеона]] і Дэклярацыі правоў чалавека. Пасьля катастрафічнай [[Вайна 1812 году|расейскай кампаніі]] Напалеон пацярпеў паразу і манархія Бурбонаў была адноўлена. Каля мільёну французаў загінулі падчас напалеонаўскіх войнаў&lt;ref name=&quot;blanning&quot;/&gt;.

== Геаграфія ==
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Францыі}}

=== Рэльеф мясцовасьці ===
[[Файл:Lac Vert de Fontanalbe.jpg|міні|250пкс|Краявіды ў нацыянальным парку [[Мэркантур (нацыянальны парк)|Мэркантур]]]]
У Францыі прадстаўлены тры розныя тыпы рэльефу — высокія горы, старажытныя плято і раўніны. Асаблівасьці будовы паверхні краіны такія, што наяўнасьць некалькіх узьнятых тэрыторыяў не зьяўляецца перашкодай для сувязяў паміж раўнінамі. [[Пірэнэі]], [[Альпы]] і Юра — горы альпійскай сыстэмы. Цэнтральны масіў, Армарыканскі масіў, Вагезы і [[Ардэны]] — разбураныя астаткі старажытных герцынскіх гор. Парыскі басэйн (Паўночна-Француская нізіна), Гаронская нізіна (Аквітанскі басэйн) і грабен Роны і Соны — раўніны з малымі амплітудамі вышыняў.

=== Клімат ===
Над тэрыторыяй Францыі адбываецца бесьперапынная барацьба паміж масамі акіянічнага паветра з захаду, кантынэнтальнага — з усходу і міжземнаморскага — з поўдню. Клімат любой часткі краіны залежыць ад перавагі той або іншай тэндэнцыі, хоць адбіваецца таксама ўплыў вышыні і мясцовых умоваў.

[[Файл:Aiguille du Dru 3.jpg|міні|250пкс|зьлева|У францускіх [[Альпы|Альпах]]]]
Акіянічны ўплыў выяўляецца ва ўсталяваньні цёплага вільготнага надвор’я. Заходнія паветраныя масы, праходзячы над цёплымі водамі Паўночна-Атлянтычнага цячэньня (працяг [[Гальфстрым]]у), насычаюцца вільгацьцю. Над акіянам гэтае паветра ўлетку астуджаецца, а ўзімку награваецца. У выніку пры распаўсюджваньні заходніх паветраных мас рэдка назіраюцца экстрэмальныя тэмпэратуры. Напрыклад, у [[Брэст|Брэсьце]] сярэдняя тэмпэратура студзеня 7&amp;nbsp;°C, ліпеня — 17&amp;nbsp;°C. Тут вільготна, за год налічаецца 185 дзён з ападкамі, а агульная сума ападкаў дасягае 840 мм. Большая частка ападкаў выпадае ў выглядзе зацяжнога дробнага дажджу. Неба звычайна зацягнута аблокамі, але сьнегапады і маразы бываюць рэдка.

Кантынэнтальны ўплыў суправаджаецца сухім надвор’ем з больш рэзкімі тэмпэратурнымі кантрастамі. Паветраныя масы, якія паступаюць з усходу з шырокіх унутраных частак Эўразіі, прыносяць мала вільгаці. Пры гэтым узімку ўсталёўваецца халоднае надвор’е, а ўлетку — гарачае. Напрыклад, у Страсбургу сярэдняя тэмпэратура студзеня −1&amp;nbsp;°C, і ўзімку пэрыяд з тэмпэратурамі ніжэй 0&amp;nbsp;°C звычайна складае 80 дзён, уключаючы ня менш 20 дзён са сьнегам. Аднак лета ў Страсбургу гарачае і часта душнае, характэрныя моцныя дажджы.

Міжземнаморскі ўплыў распаўсюджваецца на прыморскую зону шырынёй 160 км на поўдні Францыі. Зімы тут мяккія і вільготныя, хоць большая частка ападкаў выпадае ў выглядзе непрацяглых ліўняў, а ў прамежках паміж імі стаіць яснае надвор’е. Лета гарачае і сухое. Напрыклад, у Марсэлі сярэдняя тэмпэратура студзеня 7&amp;nbsp;°C, а ліпеня 22&amp;nbsp;°C, хоць днём тэмпэратура часам павышаецца да 38&amp;nbsp;°C. Сярэдняя гадавая сума ападкаў складае 580 мм, за год налічваецца 95 дзён з ападкамі. Містраль, халодны вецер, які часам дзьме з поўначы, асабліва ўзімку, прыносіць незвычайна халоднае надвор’е на міжземнаморскае ўзьбярэжжа Францыі.

Месцамі клімат істотна зьмяняецца з вышынёй — у такіх горных раёнах, як Вагезы, Юра, Цэнтральны масіў, Пірэнеі і Альпы. У цэлым з вышынёй тэмпэратура паніжаецца, а колькасьць ападкаў павялічваецца. У гарах нават у разгар лета днём бываюць нізкія тэмпэратуры і моцныя сьнегапады. Большая частка сьнегу ўвесну і ўлетку растае, але на вялікіх вышынях сьнег захоўваецца, там разьвітыя [[ледавікі]]. [[Манблан]] пакрыты сьнегам круглы год.

=== Унутраныя воды ===
У Францыі чатыры вялікія ракі — [[Сэна]], Люара, Гарона і Рона, сярод іх найбольшай даўжынёй (1000 км) адрозьніваецца Люара. Буйныя марскія парты Гаўр, Нант, Бардо і [[Марсэль]] разьмешчаныя ў вусьцях гэтых рэк. Сэна дрэнуе Парыскі басэйн і ўпадае ў Атлянтычны акіян паблізу Гаўра. Яна адрозьніваецца раўнамерным разьмеркаваньнем сьцёку на працягу году, што спрыяе суднаходзтву, і злучаная каналамі зь іншымі рэкамі. Люара бярэ пачатак у Цэнтральным Францускім масіве, перасякае паўднёвую частку Парыскага басэйна і ўпадае ў Атлянтычны акіян каля Нанта. Узровень вады ў гэтай рацэ моцна вагаецца, таму часта бываюць паводкі. Гэта характэрна і для Гароны, якая пачынаецца ў Пірэнэях, перасякае Гаронскую нізіну і ўпадае ў Атлянтычны акіян каля Бардо. Рона бярэ пачатак у Швайцарыі і, выцякаючы з Жэнэўскага возера, трапляе на тэрыторыю Францыі. Яна злучаецца зь Сэнай паблізу [[Ліён]]а і ўпадае ў Міжземнае мора каля Марсэля. Рона адрозьніваецца хуткай плыньню і валодае вялікім гідраэнэргетычным патэнцыялам. На гэтай рацэ збудаваны шэраг гідраэлектрастанцый.

Сыстэма каналаў злучае паміж сабой асноўныя рэкі краіны, уключаючы раку [[Рэйн]], па якой збольшага праходзіць усходняя мяжа краіны і якая зьяўляецца адным з найважных унутраных шляхоў зносінаў ў Эўропе. Рэкі і каналы маюць вялікае значэньне для эканомікі Францыі.

=== Расьліннасьць ===
У Францыі захаваліся толькі рэшткі велічных лясоў, якія некалі пакрывалі раўніны і нізкія горы. Большая частка раўнін разараная, а ўчасткі лесу прымеркаваныя да бяднейшых глеб. Аднак раўнінныя раёны Францыі зусім не пазбаўленыя дрэваў: уздоўж дарог і каналаў звычайна цягнуцца лесапасадкі. Яны асабліва тыповыя для краявідаў Нармандыі і Брэтані.

У гарах блізу сьнегавай лініі распаўсюджаныя аголеныя скальныя субстраты з імхамі і лішайнікамі. Далей уніз па схілах, але ўсё жа вышэй верхняй мяжы лясоў [[альпійскія лугі]] выкарыстоўваюцца для пашы авечак і буйной рагатай жывёлы. Ніжэй верхняй мяжы лесу больш высокі пояс прадстаўлены хвойнымі лясамі з [[хвоя|хвоі]], лістоўніцы, піхты і елкі, ля самай межы іх рост тармозіцца і пераважае крывалесьсе, але з паніжэньнем вышыні дрэвы становяцца вышэй і зграбней. Хвойныя лясы зьмяняюцца шырокалісьцевымі з дуба, бука і каштана.

Найбольш своеасаблівая расьліннасьць міжземнаморскага ўзьбярэжжа, дзе могуць існаваць толькі расьліны, здольныя пераносіць працяглую летнюю засуху. Замест лясоў тут растуць ізаляваныя невысокія дрэвы і хмызьнякі, паміж якімі сустракаюцца выхады карэнных парод. Самыя характэрныя дрэвы — масьліна, коркавы дуб і алепская хвоя.

=== Жывёльны сьвет ===
Жывёльны сьвет Францыі моцна зьбеднены ў выніку гаспадарчай дзейнасьці чалавека. Тым ня менш тут дзікая фаўна захавалася лепш, чым у суседніх краінах. Сустракаюцца сярэднеэўрапейскія, міжземнаморскія і альпійскія віды жывёлаў, асабліва шмат іх у запаведніках і нацыянальных парках. Напрыклад, у Заходне-Пірэнэйскім парку жывуць бурыя мядзьведзі і сарны, у Нацыянальным парку Вануаз у Савоі — горныя казлы.

З драпежных жывёлаў на тэрыторыі Францыі распаўсюджаныя лісіца, барсук, выдра, а на поўдні — генэта. З грызуноў характэрныя вавёркі, пацукі і мышы. У паўднёвых раёнах шмат кажаноў. Месцамі захаваліся зайцы, а з капытных у асобных буйных лясных масівах сустракаюцца высакародны алень, [[эўрапейская казуля]], [[дзік]] і бабёр. На в. Корсыка ў гарах водзяцца муфлёны, або дзікія бараны (ад якіх, верагодна, утварыліся хатнія авечкі).

Вельмі багаты і разнастайны сьвет птушак. У гарах Францыі захаваліся буйныя птушыныя драпежнікі. Выключным багацьцем вадаплаўных і іншых птушак адрозьніваецца раён Камарг у дэльце Роны.

Рыбныя рэсурсы Францыі моцна зьбяднелыя. Большую частку ўлову ў рэках і азёрах складае стронга, якую разводзяць штучна. У Біскайскім заліве вядзецца здабыча сардзінаў, камбалы і селядцоў, а таксама амараў, крэветак і малюскаў.

== Палітыка ==
Сыстэма палітычных ўстаноў сучаснай Францыі вызначана [[Канстытуцыя Францыя|Канстытуцыяй V Рэспублікі]], прынятай 4 кастрычніка 1958 году. Некаторыя асобныя пункты Канстытуцыі пазьней пераглядаліся:
* у 1962 было прынята вырашэньне аб абраньні прэзыдэнта Францускай Рэспублікі шляхам агульных прамых выбараў;
* у 1993 годзе быў прыняты новы акт на прадмет крымінальнай адказнасьці сябраў ураду;
* у 1995 годзе былі прыняты пастановы аб агульным паседжаньні Парлямэнта і пашырэньні кола ўдзельнікаў рэфэрэндума;
* у 1998 годзе былі прыняты пераходныя палажэньні аб статусе [[Новая Каледонія|Новай Каледоніі]];
* у 1999 годзе быў утвораны [[Эканамічны і фінансавы зьвяз]], было прынята палажэньне аб роўным доступе мужчын і жанчын да выбарчых мандатаў і выбарчых пасад, а таксама была прызнана юрысдыкцыя/такая ўстанова, як [[Міжнародны суд па крымінальных справах]];
* у 2000 годзе паўнамоцтвы прэзыдэнта Францыі былі скарочаныя.

=== Канстытуцыйная рада ===
Канстытуцыйны савет Францускай Рэспублікі складаецца зь дзевяці сябраў. Яго функцыя — сачыць за правільным правядзеньнем выбараў і за адпаведнасьцю [[Канстытуцыя|Канстытуцыі]] [[Арганічны закон|арганічных законаў]], а таксама ''падканстытуцыйных законаў''.

=== Прэзыдэнт Францускай Рэспублікі ===
[[Файл:Emmanuel Macron (cropped).jpg|міні|240пкс|Дзейны прэзыдэнт Францыіі [[Эманюэль Макрон]]]]
Кіраўнік дзяржавы абіраецца на пяць гадоў шляхам прамога ўсеагульнага галасаваньня (пяцігадовы тэрмін прэзыдэнцкага мандату быў вызначаны рэфэрэндумам 27 верасьня 2000 году).

На дадзены момант пятым прэзыдэнтам Францыі зьяўляецца [[Эманюэль Макрон]], які замяніў [[Франсуа Алянд]]а на гэтай пасадзе. Адпаведна Артыкулу 8 [[Канстытуцыі]], прэзыдэнт прызначае прэм’ер-міністра і, па прапанове апошняга, чальцоў ураду.

Адпаведна Артыкулу 16 [[Канстытуцыі]], прэзыдэнт кіруе [[Рада міністраў|Нарадай міністраў]], ратыфікуе законы, а таксама выконвае абавязкі ''галоўнага кіраўніка арміі''. Прэзыдэнт мае права распусьціць [[Нацыянальны сход]] і, у выпадку сур’ёзнага палітычнага крызісу, прыняць надзвычайныя паўнамоцтвы.

=== Прэм’ер-міністар і ўрад ===
Пад кіраўніцтвам прэм’ер-міністра ўрад вызначае і праводзіць палітыку францускай нацыі.

Урад адказвае за сваю дзейнасьць перад Парлямэнтам (артыкул 20 [[Канстытуцыі]]).

Прэм’ер-міністар ажыцьцяўляе кіраваньне дзейнасьцю ўрада і забясьпечвае выкананьне законаў (артыкул 21 Канстытуцыі). Дзейным прэм’ер-міністрам Францыі зьяўляецца [[Эдуард Філіп]].

=== Парлямэнт ===
Парлямэнт Францускай Рэспублікі мае дзьвюхпалатную структуру і складаецца з Сэнату і Нацыянальнага сходу. Па-за функцыяй кантролю над урадам, абедзьве палаты распрацоўваюць і галасуюць за тыя ці іншыя законы. У выпадку нязгоды палат адна з адной канчатковае вырашэньне выносіць Нацыянальны сход.

* '''Сэнат'''
Сэнатары цяперашняга Сэнату былі абраныя на ўскосных усеагульных выбарах ў 2003 годзе на 6 гадоў (раней Сэнат абіраўся на 9-гадовы тэрмін). Кожныя тры гады Сэнат напалову абнаўляецца. Апошняе ўзнаўленьне мела месца ў верасьні 2017 году.

* '''Нацыянальны сход'''
Нацыянальны сход складаецца з дэпутатаў, якія абіраюцца на прамых усеагульных выбарах на 5 гадоў. Апошнія выбары ў Нацыянальны сход адбыліся ў чэрвені 2017 году.

== Адміністрацыйны падзел ==

Француская Рэспубліка складаецца з [[Мэтраполія Францыі|мэтраполіі]], 5 заморскіх дэпартамэнтаў, 4 адміністрацыйна-тэрытарыяльных утварэньняў і 1 адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўтварэньня ''[[sui generis]]''.

[[Француская мэтраполія]] падзелена на 13 [[рэгіён]]аў (да 1 студзеня 2016 — на 22), якія, у сваю чаргу, падзяляюцца на 96 [[Дэпартамэнты Францыі|дэпартамэнтаў]].

Заморскія дэпартамэнты (départements d’outre-mer, DOM) Францыі:
* [[Гвадэлюпа]],
* [[Мартыніка]],
* [[Гаяна]],
* [[Маёта]],
* [[Рэюньён]].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя ўтварэньні (collectivités d’outre-mer), ці заморскія тэрыторыі Францыі:
* [[Француская Палінэзія]],
* [[Уоліс і Футуна]],
* [[Паўднёвыя і Антарктычныя землі]].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўтварэньне [[sui generis]] — гэта [[Новая Каледонія]].

== Дзяржаўны лад ==

=== Дзяржаўнае ўладкаваньне ===

Францыя — сувэрэнная ўнітарная дэмакратычная рэспубліка. Дзейная канстытуцыя, прынятая 4 кастрычніка 1958 году, усталёўвае рэспубліканскую прэзыдэнцка-парлямэнцкую форму кіраваньня (Канстытуцыя Францускай Рэспублікі, разьдз. 2). Галава дзяржавы — прэзыдэнт, якія абіраецца на 5 год. Галава ўраду — прэм’ер-міністар. Рада міністраў прызначаецца прэзыдэнтам па ўзгадненьні з прэм’ер-міністрам. Заканадаўчая ўлада належыць дзьвюхпалатнаму парлямэнту, які абіраецца ўсеагульным галасаваньнем.

=== Заканадаўчая ўлада ===
Заканадаўчая ўлада ў Францыі належыць парлямэнту, які ўключае ў сябе дзьве палаты — Сэнат і Нацыянальны сход. Сэнат Рэспублікі складаецца з 348 сэнатараў, 305 зь якіх прадстаўляюць мэтраполію, 9 — заморскія тэрыторыі, 5 — тэрыторыі Францускай супольнасьці і 12 — францускіх грамадзянаў, якія пражываюць за мяжой. Сэнатары абіраюцца на дзевяцігадовы тэрмін калегіяй выбарнікаў, якая складаецца з дэпутатаў Нацыянальнага сходу, генэральных саветнікаў і дэлегатаў ад муніцыпальных саветаў, пры гэтым Сэнат абнаўляецца на адну траціну кожныя тры гады.

Нацыянальны сход складаецца з 577 дэпутатаў, 555 зь якіх прадстаўляюць мэтраполію, а 22 — заморскія тэрыторыі. Дэпутаты Нацыянальнага сходу абіраюцца наўпроставым галасаваньнем на пяцігадовы тэрмін.

=== Выканаўчая ўлада ===
У Пятай рэспубліцы прэм’ер-міністар адказвае за бягучую ўнутраную і эканамічную палітыку, а таксама мае права выдаваць указы галоўнага характару. Ён лічыцца адказным асабіста за палітыку дзяржавы.

Прэм’ер-міністар прызначаецца прэзыдэнтам рэспублікі. Зацьвярджэньне яго кандыдатуры Нацыянальным сходам не патрабуецца, але праз тое, што Нацыянальны сход мае права ў любы момант аб’явіць ураду вотум недаверу. Звычайна прэм’ер прадстаўляе адну партыю, якая мае большасьць месцаў у НС. Прэм’ер-міністар складае сьпіс міністраў свайго кабінэта і прадстаўляе яго на зацьвярджэньне прэзыдэнту.

=== Мясцовае самакіраваньне ===
Сыстэма мясцовых органаў самакіраваньня ў Францыі будуецца ў адпаведнасьці з адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзелам. Яны прадстаўленыя [[Камуны Францыі|камунамі]], [[Дэпартамэнты Францыі|дэпартамэнтамі]] і [[Рэгіёны Францыі|рэгіёнамі]], дзе зьяўляюцца выбранымі органамі.

Камуна налічвае каля 36 тыс. чалавек, кіруецца муніцыпальнай радай і мэрам, які зьяўляецца органам выканаўчай улады. Рада кіруе справамі камуны, прымае рашэньні па пытаньнях, якія закранаюць інтарэсы яе грамадзянаў па ўсіх сацыяльных праблемах: распараджацца маёмасьцю, ствараць неабходныя слуюбы.

Дэпартамэнт зьяўляецца асноўнай адзінкай адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Францыі. Яны прадстаўленыя ў ліку 96 унутраных і, так званых, заморскіх дэпартамэнтаў. Да ўвядзеньня дэпартамэнцкай Рады адносіцца прыняцьце мясцовага бюджэту і кантроль за яго выкананьнем, арганізацыя дэпартамэнцкіх службаў, кіраваньне маёмасьцю. Выканаўчым ораганм дэпартамэнту зьяўляецца старшыня генэральнай рады.

Найбуйнейшай адзнкай у адміністрацыйным падзеле краіны зьяўляецца рэгіён. У кожным рэгіёне заснаваныя эканамічныя і сацыяльныя камітэты і рэгіянальны камітэт па займах. У рэгіёне дзейнічае свая рахункавая палата. Рэгіянальная рада абірае свайго старшыню, які зьяўляецца выканаўчай уладай у рэгіёне.

=== Узброеныя сілы і паліцыя ===
[[Файл:French military images.jpg|міні|250пкс|Віды францускіх войскаў]]
У цэлым Францыя зьяўляецца адной зь нешматлікіх краінаў, у складзе ўзброеных сілаў якой ёсьць амаль поўны спэктар сучаснай зброі і вайсковай тэхнікі ўласнай вытворчасьці — ад стралковай зброі да ўдарных атамных авіяносцаў.

Францыя таксама зьяўляецца краінай-уладальніцай ядзернай зброі. Афіцыйна пазыцыяй францускага ўраду было стварэньне «абмежаванага ядзернага арсэналу на мінімальна неабходным узроўні». На сёньняшні дзень гэты ўзровень складае чатыры атамныя падводныя лодкі і каля ста самалётаў зь ядзернымм ракетамі.

У рэспубліцы дзейнічае кантрактная сыстэма прахаджэньня службы і адсутнічае воінская павіннасьць. Вайсковы пэрсанал, якія ўключае ў сябе ўсе падразьдзяленьні, складае каля 270 тыс. чалавек. Пры гэтым паводле рэформы, запачаткаванай прэзыдэнтам рэспублікі Нікаля Сарказі, з арміі павінна быць звольнена 24% служачых, у асноўным на адміністрацыйных пасадах.

== Замежная палітыка ==

=== Дачыненьні зь Беларусьсю ===
{{Асноўны артыкул|Беларуска-францускія дачыненьні}}
25 студзеня 1992 году ўрады Беларусі і Францыі ўсталявалі дыпляматычныя дачыненьні. У сакавіку 1992 году ў Парыжы адчынілі Амбасаду Беларусі ў Францыі. У траўні 1992 году ў Менску адчынілі Амбасаду Францыі ў Беларусі.

== Эканоміка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Францыі}}
[[Файл:Golfech NPP cropped.jpg|міні|200пкс|Францыя атрымлівае 75% сваёй [[электраэнэргія|электраэнэргіі]] ад [[ядзерная энэргетыка|ядзернай энэргетыкі]], што зьяўляецца найбольшым адсоткам у сьвеце&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071004212408/http://www.speroforum.com/site/article.asp?idarticle=9839&amp;t=France%3A+Energy+profile France: Energy profile]. Spero News.&lt;/ref&gt;.]]
Францыя зьяўляецца чальцом [[G7|групы 7]], вядучых прамыслова разьвітых краінаў, яна ёсьць сёмай паводле велічыні ў сьвеце і другой у ЭЗ эканомікай паводле парытэту пакупніцкай здольнасьці&lt;ref name=&quot;worldbank2012&quot;/&gt;. Францыя далучылася да [[Эўразона|Эўразоны]] ў 1999 годзе. [[Эўра]] цалкам замяніў [[францускі франк]] (₣) у 2002 годзе&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/business/2001/euro_cash/history/ History of the Euro]. BBC News.&lt;/ref&gt;.

Францыя мае зьмешаную эканоміку, якая спалучае ў сабе вялікую колькасьць прыватных прадпрыемстваў&lt;ref&gt;[http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&amp;ref_id=NATTEF09203 Entreprises selon le nombre de salariés et l’activité]. INSEE.&lt;/ref&gt; з істотнай дзелю дзяржаўных прадпрыемстваў і дзяржаўнага ўмяшаньня ў [[эканоміка|эканоміку]]. Урад захоўвае значны ўплыў на ключавыя сэгмэнтах у інфраструктурных сэктарах, маючы большасьць ва ўласнасьці на [[чыгунка|чыгунку]], сфэру электрычнасьці, [[авіяцыя|авіяцыі]], [[ядзерная энэргетыка|ядзернай энэргетыкі]] і [[тэлекамунікацыя]]ў&lt;ref name=&quot;cia&quot;/&gt;. Урад павольна праводзіць акцыянаваньне дзяржаўнага сэктара і распрадае актывы ў кампаніях [[France Telecom]], [[Air France]], а таксама ў страхавых, банкаўскіх кампаніях і кампаніях абароннай прамысловасьці&lt;ref name=&quot;cia&quot;/&gt;. Францыя займае важную пазыцыю ў аэракасьмічнай прамысловасьці на чале з эўрапейскім кансорцыюмам [[Airbus]], і мае свой уласны нацыянальны касмадром ў [[Француская Гвіяна|Францускай Гвіяне]].

Паводле зьвестак [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя|Сусьветнай гандлёвай арганізацыі]], у 2009 годзе Францыя была шостым паводле велічыні ў сьвеце экспартэрам і чацьвёртым паводле велічыні імпартэрам прамысловых тавараў&lt;ref&gt;[http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2008_e/its2008_e.pdf International Trade Statistics 2008]. World Trade Organization&lt;/ref&gt;. У 2008 годзе Францыя была трэцяй паводле велічыні краінай, якая атрымлівае прамыя замежных інвэстыцый сярод усіх краінаў [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСР]]. Паводле гэтага паказчыку Францыя за 2008 год атрымала 118 млрд даляраў, саступіўшы толькі [[Люксэмбург]]у і ЗША&lt;ref name=&quot;unctad2009&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20100704045547/http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_fr_en.pdf Country fact sheet: France]. World Investment Report 2009&lt;/ref&gt;. У тым жа годзе францускія кампаніі інвэставалі каля 220 млрд даляраў за межамі Францыі, такім чынам, вывеўшы Францыю на другую пазыцыю сярод краіныў АЭСР паводле велічыні прамых інвэстыцыяў пасьля ЗША&lt;ref name=&quot;unctad2009&quot;/&gt;.

На кастрычнік 2011 г. Францыя трымала ў стратэгічным запасе 17 млн тонаў [[Нафта|нафты]] і нафтапрадуктаў&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Францыя адкрые стратэгічныя запасы нафты|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=95250|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=29 сакавіка 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-03-29 60 (27175)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/95248/29sak-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Дэмаграфія ==
З насельніцтвам у 66 мільёнаў чалавек паводле зьвестак на ліпень 2013 году Францыя зьяўляецца 21-й у сьвеце краінай паводле колькасьці насельніцтва і трэцяй паводле колькасьці насельніцтва ў Эўропе&lt;ref name=&quot;cia&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20181224211127/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html The World Factbook: France]. Central Intelligence Agency.&lt;/ref&gt;. Хоць францускі народ гістарычна мае кельцкае, лацінскае, аквітанскае і германскае паходжаньні, на сёньня ён ўяўляе сабой сумесь некалькіх іншых этнічных групаў, галоўным чынам дзякуючы буйнамаштабнай іміграцыі за апошнія паўтара стагодзьдзя. У Францыі налічваецца 73 гарадзкія зоны, у кожнай зь якіх жывуць больш за 100 тысячаў чалавек. Пяць найбуйнейшых гарадзкіх зон:

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Найбуйнейшыя гарадзкія зоны !! Насельніцтва ў 2002 годзе
|-
| [[Парыж]] || 11,2 мільёны
|-
| [[Ліён]] || 1,7 мільёны
|-
| [[Марсэль]] || 1,5 мільёны
|-
| [[Ліль]] || 1,2 мільёны
|-
| [[Тулюза]] || 1 мільён
|}

== Культура ==
{{Асноўны артыкул|Француская культура}}

=== Філязофія ===
У Сярэднявеччы і да канца XIV стагодзьдзя француская філязофія была вядучай у Эўропе, таму што амаль усе выдатныя філёзафы навучаліся або выкладалі, па меншай меры некаторы час, у [[Палятын]]е ў Парыжы або [[Парыскі ўнівэрсытэт|Парыскім унівэрсытэце]], які быў заснаваны ў 1206 годзе. Француская філязофія вядомая ва ўсім сьвеце дзякуючы свайму арыгінальнаму стылю і тэматыцы. Для яе характэрна яснасьць мысьленьня, майстэрскае вар’іраваньне выразаў і ўражлівыя вобразы, якія спалучаюцца зь незвычайнай філязофскай сур’ёзнасьцю і вастрынёй, цесная сувязь з грамадзкім і палітычным жыцьцём нацыі&lt;ref&gt;Философская Энциклопедия. В 5-х т. — М.: Советская энциклопедия. Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960—1970.&lt;/ref&gt;. Спэцыфіка францускай філязофіі абумоўлена ейнай мовай, надае ёй паэтычнасьць і мастацкасьць.

=== Музыка ===
Француская музыка вядомая з часоў [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]], але кампазытары сусьветнага маштабу: [[Жан-Батыст Люлі]], [[Люі Купэрэн]], [[Жан-Філіп Рамо]] — зьявіліся толькі ў эпоху [[барока]]. Росквіт францускай клясычнай музыкі наступіў у XIX стагодзьдзі. Эпоха [[рамантызм]]у прадстаўленая ў Францыі творамі [[Гектар Бэрліёз|Гектара Бэрліёза]]. У XX стагодзьдзі клясічная музыка Францыі разьвіваецца ў агульным рэчышчы сусьветнай музыкі. У 1920-х гадах у Францыі распаўсюдзіўся [[джаз]], найбуйнейшым прадстаўніком якога стаў Стэфан Грапэлі. У другой палове XX стагодзьдзя ў Францыі атрымала распаўсюджаньне звычайная эстрадная музыка, выканаўцамі якой былі, напрыклад, [[Мірэй Мат’ё]], [[Даліда]], [[Джо Дасэн]], [[Патрысія Каас]], [[Мілен Фармэр]], [[Ляра Фабіян]], [[Грэгары Лемаршаль]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|1=2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Партал|Эўропа}}
* [http://traveling.by/country/france/details Францыя на беларускім Партале падарожжаў]
* [https://web.archive.org/web/20110203052644/http://news.tut.by/otklik/195350.html Ірына Хадарэнка. Непаўторны Эльзас, або Дзе шукаць сэрца Эўропы]

{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны Эўразьвязу}}
{{NATO}}
{{АБСЭ}}

{{Перапрацаваць}}

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>qq84o5f4xujwurvt4f6h3s978d9ez0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>9 жніўня</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4498</id>
    <revision>
      <id>2332076</id>
      <parentid>2243715</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:18:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сьмерці */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5042" xml:space="preserve">{{КаляндарЖнівень}}
{{Дзень|9|08}}

== Падзеі ==
* [[378]] — [[вэстготы]] перамаглі [[Рымская імпэрыя|рымскае]] войска, імпэратар [[Аленс]] быў забіты
* [[1483]] — адчыненая [[Сыкстынская капэла]]
* [[1798]] — заснаваная [[Менская дыяцэзія (гістарычная)|Менская дыяцэзія]]
* [[1940]] — утвораная [[Чарнавіцкая вобласьць]] [[Украінская ССР|Украінскай ССР]]
* [[1945]] — [[Другая сусьветная вайна]]: апошняе ў гісторыі ўжываньне атамнай зброі — [[Атамныя бамбаваньні Хірасімы і Нагасакі|атамнае бамбаваньне Нагасакі]] [[Ваенна-марскія сілы ЗША|ВМС]] [[ЗША]]
* [[1974]] — пасьля [[Ўотэргейтскі скандал|Ўотэргейтскага скандалу]] [[Рычард Ніксан]] склаў паўнамоцтвы [[Прэзыдэнт ЗША|Прэзыдэнта ЗША]]
* [[1965]] — аддзяліўшыся ад [[Малайзія|Малайзіі]], [[Сынгапур]] набыў незалежнасьць
* [[1999]] — [[Уладзімер Пуцін]] прызначаны выконваць абавязкі [[Старшыня Ўраду Расейскай Фэдэрацыі|Старшыні Ўраду]] [[Расея|Расейскай Фэдэрацыі]]
* [[2020]] — [[прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году]]

== Нараджэньні ==
* 1864 — [[Раман Дмоўскі]], польскі палітычны дзяяч, публіцыст
* 1902 — [[Панцеляймон Панамарэнка]], савецкі партыйны і дзяржаўны дзяяч
* 1910 — [[Ларыса Геніюш]], беларуская паэтка
* 1914 — [[Тувэ Янсан]], фінская швэцкамоўная пісьменьніца й мастачка
* 1926 — [[Янка Запруднік]], беларуска-амэрыканскі гісторык і публіцыст, адзін з найбольш актыўных дзеячаў беларускай дыяспары ў ЗША
* 1938:
** [[Аляксандар Амельчанка]], украінскі палітык, мэр Кіева ад 1996 да 2006 году
** [[Леанід Кучма]], інжэнэр, украінскі палітык, былы прэм’ер-міністар Украіны і другі прэзыдэнт Украіны
* 1957 — [[Сяргей Запрудзкі]], беларускі мовазнавец, старшыня Міжнароднай асацыяцыі беларусістаў
* 1973 — [[Аляксандар Панамароў]], украінскі сьпявак

== Сьмерці ==
* [[117]] — [[Марк Ульпій Траян]], рымскі імпэратар з дынастыі Антонінаў
* [[1516]] — [[Геранімус Босх]], мастак эпохі раньняга Паўночнага Адраджэньня XV—XVI стагодзьдзяў
* [[1647]] — [[Жыгімонт Казімер Ваза]], адзіны сын вялікага князя й караля [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] й ягонае пешае жонкі [[Цэцылія Рэната Габсбург|Цэцэліі Рэнаты Габсбург]]
* [[1856]] — [[Флярыян Бохвіц]], польска-беларускі асьветнік, філёзаф, пісьменьнік
* [[1870]] — [[Чарлз Дыкенз]], брытанскі пісьменьнік
* [[1943]] — [[Хаім Суцін]], францускі мастак-экспрэсіяніст беларускага паходжаньня
* [[1952]] — [[Уладзімер Вільнэр]], рэжысэр тэатру і кіно, прафэсар, рэжысэр габрэйскага тэатру на [[ідыш]]
* [[1976]] — [[Іван Мележ]], беларускі пісьменьнік
* [[2021]] — [[Сяргей Кавалёў (праваабаронца)|Сяргей Кавалёў]], савецкі дысыдэнт, праваабаронца, грамадзкі дзяяч
* [[2022]] — [[Мікалай Сьлюнькоў]], савецкі партыйны дзея

== Сьвяты ==
* [[Сусьветны Дзень карэнных народаў]], абвешчаны [[ААН]]
* Дзень вайсковай славы [[Расея|Расеі]], усталяваны ў гонар першай у гісторыі марской перамогі расейскага флёту, які ўзначальваў [[Пётар I]], над швэдамі пры мысе Гангут у 1714 годзе

{{Месяцы}}

[[Катэгорыя:9 жніўня| ]]</text>
      <sha1>hpiewt5ro56xcswjgntz0bkd5ynwuus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Гарады краін</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4695</id>
    <revision>
      <id>2331892</id>
      <parentid>2325748</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Гарады|Краіны]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>rt0xqm7g6wrczi9gfvxiydcx2epro4y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332092</id>
      <parentid>2331892</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:43:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>новы ключ для [[Катэгорыя:Гарады]]: « Краіны» з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Гарады| Краіны]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>nqrw9qrucnr2amp12t5a4e5awr7zgd9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22764</id>
    <revision>
      <id>2332156</id>
      <parentid>2320276</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:05:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37310" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Тып                      = Помнік сакральнай архітэктуры
|Назва                    = Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава
|Арыгінальная назва       =
|Выява                    = Vilnius (Wilno) - cathedral.jpg
|Подпіс выявы             = Віленская Катэдра
|Шырыня выявы             = 
|Статус                   = 
|Краіна                   = Летува
|Назва месцазнаходжаньня  = [[Места]]
|Месцазнаходжаньне        = [[Вільня]]
|Адрас                    = 
|Тып будынка              = 
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Скасаваны                = 
|Пачатак будаўніцтва      = 
|Канчатак будаўніцтва     = 
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = 
|Вядомыя насельнікі       = 
|Рэліквіі                 = 
|Стан                     = 
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 54
 |Шырата хвілінаў         = 41
 |Шырата сэкундаў         = 09.20
|Даўгата паўшар’е         = усходняе
 |Даўгата градусаў        = 25
 |Даўгата хвілінаў        = 17
 |Даўгата сэкундаў        = 16.36
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
|Commons                  =
}}
'''Катэдральны касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава''' — помнік гісторыі і архітэктуры XIV—XVIII стагодзьдзяў у [[Вільня|Вільні]]. Знаходзіцца ў [[Старое Места (Вільня)|Старым Месьце]] на [[Катэдральны пляц (Вільня)|Катэдральным пляцы]]{{Заўвага|Афіцыйны адрас — ''Katedros a. 2''}}, пры падэшве Замкавай гары. Дзейнічае як катэдра Віленскай архідыяцэзіі. Твор архітэктуры [[Гатычная архітэктура ВКЛ|позьняй готыкі]], [[рэнэсанс]]у, [[барока]] і [[клясыцызм]]у. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў [[Летува|Летувы]].

Віленская Катэдра — найбольш значны касьцёл [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Тут ўрачыста каранаваліся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікія князі]] ад [[Вітаўт]]а да [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]]. Утварае адзіны ансамбль з званіцай, з усходняга боку злучаецца праходам з разьмешчаным побач [[Ніжні замак (Вільня)|Дольным замкам]]. Мае тытул [[Малая базыліка|малой базылікі]].

== Гісторыя ==

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Мураваны касьцёл на гэтым месцы збудавалі, відаць, у сярэдзіне — другой палове XIV ст. Аднак некаторыя дасьледнікі спрабуюць датаваць рэшткі пачатковага мураванага будынка сярэдзінай XIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 424.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Knakfus, 1387, 1820-50).jpg|значак|Касьцёл у 1387 г. (рэканструкцыя 1-й пал. XIX ст.)]]

Па пажары, які моцна пашкодзіў будынак, у 1387—1388 гадох з фундацыі [[Ягайла|Ягайлы]] яго рэканструявалі пад катэдральны касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава. Па пажары ў 1419 годзе будынак касьцёла пашырылі і перабудавалі на загад [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Вітаўт]]а. Касьцёл атрымаў статус галоўнага ў гаспадарстве. У ім Вітаўт меў намер каранавацца каралеўскай каронай. У капліцы Сьвятога Міхала Арханёла, збудаванай пры касьцёле, спачылі жонка Вітаўта [[Ганна Сьвятаслаўна]] (1418 год) і сам гаспадар (1430 год). Пры касьцёле таксама збудавалі больш за 10 капліцаў, у тым ліку [[Манівіды|Мантвідаўскую]]&lt;ref&gt;Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. Nr 11—12, 1913. S. 183.&lt;/ref&gt; (1423 год), [[Гаштольды|Гаштольдаўскую]] (1436 год), [[Кезгайлы|Кезгайлаўскую]] (1436 год), Каралеўскую (1474 год).

[[Файл:Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Knakfus, 1407, 1820-50).jpg|значак|Касьцёл у 1407 г. (рэканструкцыя 1-й пал. XIX ст.)]]

У XV ст. [[ліцьвіны|літоўскія князі і баяры]] склалі на [[Лацінская мова|лацінскай мове]] шэраг дароўных грамат Віленскай Катэдры, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаюцца выняткова [[беларуская мова|беларускія словы і выразы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. У грамаце ад 1434 году, якой [[Жыгімонт Кейстутавіч]] ужо будучы вялікім князем запісаў касьцёлу наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У 1423 годзе Вітаўт зацьвердзіў грамату на касьцельную капліцу віленскага ваяводы [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]], дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў касьцёлу дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў касьцёлу сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Knakfus, 1538, 1820-50).jpg|значак|Касьцёл у 1538 г. (рэканструкцыя 1-й пал. XIX ст.)]]

У 1522 годзе пад кіраўніцтвам італьянскага архітэктара суседнюю вежу [[Ніжні замак (Вільня)|Дольнага замка]] рэканструявалі пад касьцельную званіцу. Па пажары 1530 году аднаўленьнем касьцёла ў стылі [[рэнэсанс]]у з 1534 гады кіравалі італьянскія архітэктары — сьпярша Бэрнарда Занобі да Джаноці, потым Джавані Чыні зь Сіены.

[[Файл:Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Knakfus, 1632, 1820-50).jpg|значак|Касьцёл у 1632 г. (рэканструкцыя 1-й пал. XIX ст.)]]

Па пажары 1610 году аднаўленьне касьцёла пад кіраўніцтвам архітэктара Вільгельма Поля працягвалася да 1632 году. У 1623—1636 гадох да паўднёва-ўсходняга кута намаганьнямі [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] (па яго сьмерці — [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]]) прыбудавалі капліцу Сьвятога Казімера, кананізаванага ў 1603 годзе. Капліцу дэкараваў італьянскі архітэктар і скульптар Канстантына Тэнкала, аўтар [[Жыгімонтаўская калёна|Жыгімонтаўскай калёны]] ў [[Варшава|Варшаве]]. Мяркуецца, што ён таксама стварыў мэмарыяльную дошку ў памяць заснаваньня капліцы Сьвятога Казімера, прымацаваную на вонкавай сьцяне і датаваную 1636 году.

За часамі [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) касьцёл моцна пацярпеў ад маскоўскай акупацыі 1655—1661 гадоў. Яго аднаўленьне праводзіў да 1666 году архітэктар Ян Вінцэнт Сальвэдэр.

Па [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайне]] праводзіўся чарговы рамонт касьцёла. 2 лістапада 1769 году абвалілася касьцельная вежа, у выніку чаго загінула 6 ксяндзоў&lt;ref&gt;Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione. — Wilno, 1937. S. 112.&lt;/ref&gt;.

У 1786—1801 гадох касьцёл перабудавалі ў стылі [[клясыцызм]]у паводле праекту архітэктара [[Лаўрын Гуцэвіч|Лаўрына Гуцэвіча]]. Па сьмерці апошняга (1798 год) працы праводзіў прафэсар [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] [[Міхал Шульц]]. У 1786—1791 гадох скульптар [[Караль Ельскі]] паводле малюнкаў [[Францішак Смуглевіч|Францішка Смуглевіча]] стварыў скульптуры дзеля аздабленьня [[франтон]]у касьцёла: Сьвятой Алены з пазалочаным крыжам (у цэнтры), Сьвятога Станіслава (налева) і Сьвятога Казімера (направа).

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
Па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] (1795 год), калі Вільня апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], касьцёл працягваў дзейнічаць. Па здушэньні [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня]] (1830—1831) у 1832 годзе сюды перанесьлі скульптуры сьвятых-[[езуіты|езуітаў]] з зачыненага расейскімі ўладамі [[Касьцёл Сьвятога Казімера і калегіюм езуітаў (Вільня)|касьцёла Сьвятога Казімера]].

У 1857—1859 гадох на [[хоры|хорах]] усталявалі арган, перанесены з аўгустынскага касьцёла. У 1889 годзе майстар Юзэф Радовічам зрабіў новы арган.

=== Найноўшы час ===
У 1919 годзе ў касьцёле прайшло ўрачыстае набажэнства — інаўгурацыя [[Віленскі ўнівэрсытэт|ўнівэрсытэту Стэфана Баторага]]. У 1927 годзе тут адбылася ўрачыстая каранацыя цудоўнага [[Абраз Маці Божай Вастрабрамскай|абраза Маці Божай Вастрабрамскай]], у якой бралі ўдзел [[Юзэф Пілсудзкі]] і прэзыдэнт міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] [[Ігнацы Масьціцкі]]. У 1931—1939 гадох праводзіліся рамонтна-аднаўленчыя працы і дасьледаваньні касьцёла.

У 1947 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл, будынак якога перарабілі пад склад. У 1950 годзе з даху зьнялі крыжы, а скульптуры сьвятых зьнішчылі. З 1956 году ў будынку касьцёла працавала Карцінная галерэя Мастацкага музэя, дзе ў нядзелі праходзілі канцэрты арганнай музыкі. Першы канцэрт адбыўся 19 мая 1963 году ў капліцы Сьвятога Казімера.

У 1985 годзе савецкія ўлады Летувы дазволілі штотыднёвыя набажэнствы ў касьцёле, які афіцыйна заставаўся Карціннай галерэяй. 5 лютага 1989 году адбылося асьвячэньне касьцёла, вернутага каталікам. 4 сакавіка 1989 году сюды ўрачыста перанесьлі парэшткі Сьвятога Казімера, якія захоўваліся ў касьцёле Сьвятых Пятра і Паўла. У кастрычніку 1989 году адбылося ўрачыстае адкрыцьцё касьцёла. У 1990 годзе [[Тадэвуш Кандрусевіч]] адслужыў тут імшу [[Беларуская мова|па-беларуску]] — упершыню па Другой сусьветнай вайне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-ksiondz-paliak-zrabiu-kasciol-u-vilni-calkam-bielaruskim/27665251.html Як ксёндз-паляк дапамог зрабіць касьцёл у Вільні цалкам беларускім], [[Радыё Свабода]], 11 красавіка 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 1993 годзе аднавілі скульптуры на фасадзе касьцёла (скульптар Станіславас Кузма). 4 верасьня 1993 году Папа [[Ян Павал II]] пачаў тут малітвай свой апостальскі візыт у Летуву.

9 жніўня 2022 году адбылася ўрачыстая беларуская імша, на якой [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] перадалі асьвечаны сьцяг, зроблены віленскімі беларусамі. У выкананьні мужчынскага хору [[Мужчынскі хор «Унія»|«Унія»]] прагучалі гімны [[Пагоня (песьня)|Пагоня]] і [[Магутны Божа]]. Зачыталі зварот да байцоў ад старшыні [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Івонка Сурвіла|Івонкі Сурвілы]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980884.html Палку Каліноўскага ўручылі сьцяг ад імя Рады БНР], [[Радыё Свабода]], 9 жніўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Архітэктура ==
Помнік архітэктуры [[Гатычная архітэктура ВКЛ|позьняй готыкі]], [[рэнэсанс]]у і [[барока]], у архітэктурным абліччы якога па апошняй рэканструкцыі дамінуе стылістыка [[клясыцызм]]у.

Ад пачатку гэты быў амаль квадратны ў пляне асноўны аб’ём, да якога з усходу далучаўся выцягнуты [[прэзьбітэрыюм]] з гранёнай [[апсыда]]й. Да паўночнай сьцяны [[біма|бімы]] далучалася [[закрысьція]]. Восьсю сымэтрыі заходняга [[фасад]]у ўзвышалася шмат’ярусная вежа. Сьцены ўмацоўваліся [[контрфорс]]амі. Усярэдзіне чатыры слупы падзялялі асноўны аб’ём на тры [[нэф]]ы. Падлога выкладалася з рознакаляровым паліваных керамічных плітак, многія зь якіх аздабляліся арнамэнтам, уласьцівым [[Раманскі стыль|раманскаму мастацтву]].

У выніку рэканструкцыі 1419 году будынак значна павялічылі (памеры 62 на 28 мэтраў). [[Жыльбэр дэ Лянуа]] адзначаў яго падабенства да катэдры ў [[Фромбарк]]у (лічыцца, што яна выступіла архітэктурным прататыпам). Гэта была выцягнутая 3-нэфавая [[базыліка]] пад высокім гатычным дахам. Будынак меў аднолькавую вышыню асноўнага аб’ёму і прэзьбітэрыюму. На кутох узвышаліся чатыры вежы. Галоўны фасад завяршаўся трыкутным [[франтон]]ам. Сьцены ўмацоўваліся масіўнымі контрфорсамі, паміж якімі месьцілася больш за 10 капліцаў (захавалася частка зь іх).

Інтэр’ер дабудаванай у XVII ст. да паўднёва-ўсходняга кута капліцы Сьвятога Казімера аздабляецца рознакаляровым мармурам, фрэскамі і скульптурай. Купал, аркады і алтар маюць рэльеф’ны дэкор (зьявіўся па рэстаўрацыі 1692 году). Бакавыя сьцены аздабляюцца фрэскамі «Адкрыцьцё труны Сьвятога Казімера» і «Цуд каля труны Сьвятога Казімера» канца XVII ст. У нішах сьценаў разьмяшчаюцца 8 драўляных пасрэбраных скульптураў вялікіх князёў літоўскіх&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 425.&lt;/ref&gt;.

У выніку рэканструкцыі канца XVIII ст. дзеля сымэтрыі з капліцай Сьвятога Казімера ў паўночна-ўсходнім куце прыбудавалі новую закрысьцію з [[купал]]ам. Радыкальна зьмянілі галоўны заходні фасад: збудавалі з кутоў дзьве новыя капліцы і [[портык]] з шасьцю калёнамі дарычнага ордэру. Старыя і новыя капліцы аб’ядналі новымі вонкавымі сьценамі і агульным дахам. Калёны ўздоўж бакавых фасадаў злучылі будынак у адно цэлае. У захаванай унутранай структуры нанова дэкаравалі скляпеньні нэфаў, паставілі новы алтар.

У нішах фасаду ўсталявалі выкананыя італьянскім скульптарам Тамаза Рыгі фігуры чатырох эвангелістаў, над імі і над галоўным уваходам — чатыры барэльефы з сцэнамі дзеяньняў апосталаў: сашэсьце Сьвятога Духа, ачуньваньне кульгавага, пропаведзь Сьвятога Пятра, вылячэньне Сьвятым Паўлам хворага, сьмерць Ананіі і Сапфіры. Тымпан франтона аздабляе вялікая кампазыцыя, якая адлюстроўвае ахвярапрынашэньне Ноя. У нішах з абодвух бакоў портыка — вялікія скульптуры Майсея і Абрама. У нішах бакавых портыкаў месьцяцца гіпсавыя скульптуры работы [[Казімер Ельскі|Казімера Ельскага]]: з паўднёвага боку — сямі вялікіх князёў літоўскіх, з паўночнага — пяці сьвятых-езуітаў.

Асобна стаіць 4-ярусная званіца вышынёй 57 м. Найбольшая таўшчыня сьценаў першага паверху складае ад 2,8 да амаль 4 мэтраў&lt;ref&gt;Pavasarytė A. The Bell Tower // The Cathedral Basilica of St Stanislaus and St Ladislaus in Vilnius. A Guide. — Vilnius: Bažnytinio paveldo muziejus, 2017. P. 82.&lt;/ref&gt;. Ніжняя круглая частка мае гатычнае аблічча, у двух сярэдніх ярусаў ёсьць рысы барока, у чацьвертым ярусе — клясыцызму. Верхні ярус зьмяшчае вежавы гадзіньнік, выраблены ў канцы XVII стагодзьдзя (мэханізм рэканструяваўся ў 1803 годзе). Чатыры цыфэрбляты дыямэтрам 2 м маюць толькі гадзіньнікавую стрэлку. Вялікі звон, які адбівае гадзіны, адлілі ў 1673 годзе; меншы звон, які адбівае чвэрці — у 1758 годзе&lt;ref&gt;Pavasarytė A. The Bell Tower // The Cathedral Basilica of St Stanislaus and St Ladislaus in Vilnius. A Guide. — Vilnius: Bažnytinio paveldo muziejus, 2017. P. 83.&lt;/ref&gt;.

== Галерэя ==

=== Гістарычная графіка ===
&lt;gallery caption=&quot;Старая графіка&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilenskija zamki. Віленскія замкі (T. Makoŭski, 1600).jpg|[[Тамаш Макоўскі|Т. Макоўскі]], каля 1600 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (T. Makoŭski, 1604).jpg|Т. Макоўскі, 1604 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (XVII).jpg|XVII ст.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (Ł. Gucevič, 1786).jpg|[[Лаўрын Гуцэвіч|Л. Гуцэвіч]], 1786 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Zamkavaja-Katedralny. Вільня, Замкавая-Катэдральны (P. Rossi, 1796).jpg|П. Росі, 1796 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Ligber, 1798).jpg|Я. Лігбэр, 1798 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (P. Rossi, 1800).jpg|П. Росі, да 1801 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Pieška, 1808).jpg|[[Юзэф Пешка|Ю. Пешка]], 1808 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (14.07.1812).jpg|14 ліпеня 1812 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Aziambłoŭski, 1833-63) (1).jpg|[[Юзэф Азямблоўскі|Ю. Азямблоўскі]], {{nowrap|1833—1863 гг.}}
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Aziambłoŭski, 1833-63) (3).jpg|Ю. Азямблоўскі, {{nowrap|1833—1863 гг.}}
Vilnia, Katedra, Śviaty Kazimier. Вільня, Катэдра, Сьвяты Казімер (J. Aziambłoŭski, 1833-63).jpg|Ю. Азямблоўскі, {{nowrap|1833—1863 гг.}}
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1836).jpg|1836 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (L. Schmidtner, 1837).jpg|Л. Шмідтнэр, 1837 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Aziambłoŭski, 1839).jpg|Ю. Азямблоўскі, 1839 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Januševič, 1840).jpg|М. Янушэвіч, 1840 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Januševič, XIX).jpg|М. Янушэвіч, XIX ст.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Januševič, XIX) (2).jpg|М. Янушэвіч, XIX ст.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Januševič, XIX) (3).jpg|М. Янушэвіч, XIX ст.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (V. Sadovnikov, 1846).jpg|В. Садоўнікаў, 1846 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (I. Deroy, 1845).jpg|1848 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Zaleski, 1850).jpg|[[Марцін Залескі|М. Залескі]], каля 1850 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (XIX).jpg|XIX ст.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (V. Timm, 1852).jpg|В. Тым, 1852 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1862).jpg|1862 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (W. Bojarski, 1863).jpg|У. Баярскі, 1863 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1876).jpg|1876 г.
Vilnia, Katedra, Śviaty Kazimier. Вільня, Катэдра, Сьвяты Казімер (1879).jpg|1879 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1882).jpg|1882 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (M. Łubienskaja, 30.11.1853-99).jpg|М. Любенская, 2-я пал. {{nowrap|XIX ст.}}
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (F. Ruščyc, 1911).jpg|[[Фэрдынанд Рушчыц|Ф. Рушчыц]], 1911 г.
Vilnia, Katedra, Zvanica. Вільня, Катэдра, Званіца (1916).jpg|1916 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Kazimiroŭski, 1916).jpg|Я. Казіміроўскі, 1916 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (A. Holler, 1917).jpg|А. Голер, 1917 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (W. Güthlen, 1917).jpg|В. Гютлен, 1917 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (F. Ruščyc, 1928).jpg|Ф. Рушчыц, 1928 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Гістарычныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Старыя здымкі&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (A. Śviajkoŭski, 1860) (2).jpg|А. Сьвяйкоўскі, 1860 г.
Vilnia, Katedralny. Вільня, Катэдральны (1863).jpg|1863 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (V. Zacharčyk, 1865-79).jpg|В. Захарчык, 1865—1879 гг.
Vilnia, Katedralny. Вільня, Катэдральны (J. Čachovič, 1866-1887).jpg|Ю. Чаховіч, 1866—1887 гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1873).jpg|Ю. Чаховіч, 1873 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1870-79).jpg|1870-я гг.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1876-87).jpg|Ю. Чаховіч, 1876—1887 гг.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1880-86).jpg|Ю. Чаховіч, 1880—1888 гг.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1884).jpg|Ю. Чаховіч, 1884 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1887).jpg|Ю. Чаховіч, 1887 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1887) (2).jpg|Ю. Чаховіч, 1887 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Čachovič, 1887) (3).jpg|Ю. Чаховіч, 1887 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1895-1905) (2).jpg|С. Флёры, 1895—1905 гг.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1896).jpg|С. Флёры, 1896 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1896).jpg|1896 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Hiksa, 1898).jpg|Ё. Гікша, 1898 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1900).jpg|каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900) (2).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900) (3).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900) (4).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900) (5).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1900) (7).jpg|С. Флёры, каля 1900 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1903).jpg|С. Флёры, 1903 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (S. Fleury, 1906).jpg|С. Флёры, 1906 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1912).jpg|[[Ян Булгак|Я. Булгак]], 1912 г.
Vilnia, Katedralny-Zamkavaja hara. Вільня, Катэдральны-Замкавая гара (J. Bułhak, 1912).jpg|Я. Булгак, 1912 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1913).jpg|Я. Булгак, 1913 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1913) (2).jpg|Я. Булгак, 1913 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1914).jpg|Я. Булгак, 1914 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1901-14).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1901-14) (3).jpg|да 1915 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1901-14) (4).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1901-14) (5).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1915-18) (2).jpg|да 1915 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1916).jpg|Я. Булгак, 1916 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1916) (2).jpg|Я. Булгак, 1916 г.
Vilnia, Katedralny. Вільня, Катэдральны (19.04.1917).jpg|19 красавіка 1917 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (1920) (2).jpg|1920 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1925).jpg|Я. Булгак, 1925 г.
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (L. Vysocki, 1925).jpg|Л. Высоцкі, 1925 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (J. Bułhak, 1934).jpg|Я. Булгак, 1934 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (H. Poddębski, 1937) (5).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
Vilnia, Katedra. Вільня, Катэдра (H. Poddębski, 1937) (12).jpg|Г. Паддэмбскі, 1937 г.
&lt;/gallery&gt;

=== Сучасныя здымкі ===
&lt;gallery caption=&quot;Сучасны стан&quot; widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnius Universitetas Šv. Jono Bažnycios Bokštas Blick auf die Šv. Stanislovo ir Šv. Vladislovo Arkikatedra 1.jpg|Агульны выгляд
Vilnius Cathedral 2014.jpg|Галоўны фасад уночы
St. Casimir's Chapel in Vilnius (Wilno).JPG|Капліца Сьвятога Казімера
St. Helena (5918864151).jpg|Скульптура Сьвятой Алены
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery widths=150 heights=150 class=&quot;center&quot;&gt;
Vilnius Cathedral Interior 2, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|Інтэр'ер касьцёла
Vilnius Šv. Stanislovo ir Šv. Vladislovo Arkikatedra Innen Langhaus Orgel 1.jpg|Хоры з арганам
Vilnius Cathedral Chapel of Saint Casimir, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|Інтэр'ер капліцы Сьвятога Казімера
Belfry of Vilnius Cathedral (8123141716).jpg|Званіца
&lt;/gallery&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Radzima|5696|аб’ект|Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава ў Вільні}}

[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вільні|Станіслаў]]
[[Катэгорыя:Хрысьціянскія храмы Вялікага Княства Літоўскага|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні ВКЛ|Вільня]]
[[Катэгорыя:Гатычныя збудаваньні Летувы|Вільня]]
[[Катэгорыя:Архітэктура клясыцызму]]
[[Катэгорыя:Храмы пад тытулам сьвятога Станіслава]]
[[Катэгорыя:Храмы пад тытулам сьвятога Ўладзіслава]]</text>
      <sha1>l6hoxzcgzmq0uz5msrca15ndpm2joqd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Беларусі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>25688</id>
    <revision>
      <id>2331914</id>
      <parentid>2221491</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="225" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Беларусь]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Беларусі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Беларусі]]</text>
      <sha1>sl9v4d3pxw7fmzj41tx3ktt9gbhf0vh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:22 жніўня</title>
    <ns>14</ns>
    <id>26964</id>
    <revision>
      <id>2331870</id>
      <parentid>1607722</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:58:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" xml:space="preserve">{{Болей}}
{{Жнівень катэгорыі}}

[[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 22]]</text>
      <sha1>gn455kvq60sm7qb3o447iueylib44r6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331871</id>
      <parentid>2331870</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:58:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дададзеная [[Катэгорыя:Жнівень]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="140" xml:space="preserve">{{Болей}}
{{Жнівень катэгорыі}}

[[Катэгорыя:Дні|Жнівень, 22]]
[[Катэгорыя:Жнівень]]</text>
      <sha1>ea5vocbxv5imu0fvpf4db6eqptqmnw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ўкраіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>27181</id>
    <revision>
      <id>2331977</id>
      <parentid>2199364</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Украіна]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Ўкраіны]]</text>
      <sha1>rarvwgnnp0j3w4k3qo6tv9ules08qpj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты ПАР</title>
    <ns>14</ns>
    <id>28490</id>
    <revision>
      <id>2331958</id>
      <parentid>2235574</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="195" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|ПАР]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва ПАР]]
[[Катэгорыя:Геаграфія ПАР]]</text>
      <sha1>n96m658bq4k6mnzg09d9qi8a3dx0qmk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Мэксыкі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>30069</id>
    <revision>
      <id>2331950</id>
      <parentid>1948132</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="271" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Мэксыка]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Мэксыкі]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Мэксыкі]]</text>
      <sha1>10nashmx31ev3ytx6r3ermrksh4a6hc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>30071</id>
    <revision>
      <id>2331901</id>
      <parentid>2326273</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Населеныя пункты па краінах]] у [[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]: Уніфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="291" xml:space="preserve">{{Перанесьці|:Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў}}

[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле разьмяшчэньня|Краіны]]
[[Катэгорыя:Геаграфія паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>jk3w5gk6yw07db9pf21rlskeg4hlo7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331993</id>
      <parentid>2331901</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="183" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле разьмяшчэньня|Краіны]]
[[Катэгорыя:Геаграфія паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>psft4gxhfrlbsuha8mwlfzcrgtoz5oy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:500-я</title>
    <ns>14</ns>
    <id>34406</id>
    <revision>
      <id>2332136</id>
      <parentid>1982433</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:04:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>{{Болей}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118" xml:space="preserve">{{Болей}}

[[Катэгорыя:Дзесяцігодзьдзі]]
[[Катэгорыя:VI стагодзьдзе]]</text>
      <sha1>jwigzp30rttpo4cb4dvuq738rioah61</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:505</title>
    <ns>14</ns>
    <id>34966</id>
    <revision>
      <id>2332135</id>
      <parentid>1982438</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:03:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>{{Болей}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" xml:space="preserve">{{Болей}}

[[Катэгорыя:500-я]]
[[Катэгорыя:VI стагодзьдзе]]</text>
      <sha1>h0k97t6uq8pqxi0oj3bdjhxdl63xdnh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Гарады Хэрсонскай вобласьці</title>
    <ns>14</ns>
    <id>41324</id>
    <revision>
      <id>2331875</id>
      <parentid>1826094</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:39:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Гарады паводле абласьцей Украіны|Хэрсонская вобласьць]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хэрсонскай вобласьці]]</text>
      <sha1>5i9rvg82hathlkxy3xzl18jvmkmz7xv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Дніпра</title>
    <ns>14</ns>
    <id>41766</id>
    <revision>
      <id>2332009</id>
      <parentid>2001047</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="143" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Дніпро]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Днепрапятроўск]]</text>
      <sha1>46ulzdenko25n200ibqlf1d4hgk1tp4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>41786</id>
    <revision>
      <id>2331996</id>
      <parentid>2208465</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы па гарадах Украіны]] у [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]: Уніфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="338" xml:space="preserve">{{Перанесьці|:Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Украіны}}

[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны| Гарады]]
[[Катэгорыя:Асобы паводле краінаў і гарадоў|Украіна]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі па гарадах Украіны]]</text>
      <sha1>59faifgb5h9y3bnde5ivpvbajy2gyt1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332041</id>
      <parentid>2331996</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны| Гарады]]
[[Катэгорыя:Асобы паводле краінаў і гарадоў|Украіна]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі па гарадах Украіны]]</text>
      <sha1>5bdq1gjjznr8n5flhf445fhah5ubs74</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне</title>
    <ns>14</ns>
    <id>41797</id>
    <revision>
      <id>2331878</id>
      <parentid>1944596</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:32:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="140" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы па краінах нараджэньня|Украіна]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны]]</text>
      <sha1>737bbioyzlwnhbcmgsuhf66lo0v1mc4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліцьвіны</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41905</id>
    <revision>
      <id>2332114</id>
      <parentid>2331586</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:30:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Славянская літоўская мова */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="528930" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;).

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}&lt;ref&gt;Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&amp;pg=PA235&amp;dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;f=false С. 233].&lt;/ref&gt;.  У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>b7typb384fx5y6tvnhpgbf5dismtwde</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332117</id>
      <parentid>2332114</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:14:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Славянская літоўская мова */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="531039" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].&lt;/ref&gt;. Гэты ж факт прызнаюць сучасныя летувіскія дасьледнікі: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»&lt;ref&gt;Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&amp;q=po+litowski+Pisan&amp;dq=po+litowski+Pisan&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].&lt;/ref&gt;.

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племени; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. 

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}&lt;ref&gt;Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&amp;pg=PA235&amp;dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;f=false С. 233].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>cm5cj8jxi712xoa1vbh7gh25t9xn7p2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332123</id>
      <parentid>2332117</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T22:31:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="531039" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}}
[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]]

'''Ліцьвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;&gt;{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}&lt;/ref&gt; ('''літвіны'''&lt;ref name=&quot;BKP-2005&quot;/&gt;, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.&lt;/ref&gt;) — гістарычнае найменьне і саманазва ўраджэнцаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.&lt;/ref&gt;}} у [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], якая выкарыстоўвалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.&lt;/ref&gt;. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у канфэсійным сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.&lt;ref&gt;Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.&lt;/ref&gt; Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне палітоніма — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.&lt;/ref&gt;. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці беларускага народу і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]]

Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-320&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.&lt;/ref&gt;}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.&lt;/ref&gt;. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
[[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]]
{{Асноўны артыкул|Літва}}

Пачатковай формай назвы народу ёсьць [[Славянскія мовы|славянская]] форма «ліцьвін» (''Литвинъ''{{Заўвага|Напрыклад, у [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]] 1306 году (паведамленьне пад 1289 годам) «''бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя''»&lt;ref&gt;Пашуто В. Т. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_books/pashuto/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1%82%D0%BE_%D0%92._%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0.html Образование Литовского государства]. — Москва, 1959.&lt;/ref&gt; або ў грамаце цара [[Тахтамыш]]а каралю [[Ягайла|Ягайлу]] ад 1393 году «''Вы пак паслалі есьце к нам пасла вашага ліцьвіна на імя Нявойста''»&lt;ref&gt;Грамоти XIV ст. / упорядкування М. М. Пещак. — Київ: Наукова думка, 1974. № 58)&lt;/ref&gt;}}, ''Litwini'', ''Lethowini''), якая ўжываецца ў розных (уласна літоўскіх, рускіх, польскіх, крыжацкіх ды іншых) [[Сярэднявечча|сярэднявечных]] крыніцах&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 52, 64, 73, 303, 388.&lt;/ref&gt;. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьня гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]) засьведчыў яшчэ ў 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&amp;pg=PA31&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 31].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны &lt;…&gt; [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»&lt;ref&gt;Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA88&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&amp;f=false С. 88.]&lt;/ref&gt;. Бытаваньне сярод беларусаў менавіта формы «ліцьвіны» засьведчылі ў сваіх тэкстах [[Ян Станкевіч]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, [[Яўхім Кіпель]]&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;&gt;Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.&lt;/ref&gt;, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;&gt;Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.&lt;/ref&gt;. Гэтую ж форму пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]].

Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)&lt;ref&gt;Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&amp;pg=PA499&amp;lpg=PA499&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&amp;source=bl&amp;ots=ZjDMl1bGNS&amp;sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 499].&lt;/ref&gt;.

Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.&lt;/ref&gt;, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах.

== Паходжаньне ==
[[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Багуслаў I|Багуслава I|uk|Богуслав I}}, князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]]

Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды:
* літва была заходнеславянскім народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.&lt;/ref&gt;, [[Павал Урбан]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.&lt;/ref&gt;, [[Алесь Жлутка]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.&lt;/ref&gt;);
* ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Аляксандар Краўцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2013-10&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;);
* назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]);
* літва была ўсходнегерманскім ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда&lt;ref&gt;Дайліда А. [https://drive.google.com/drive/folders/15Lh87jlBrjWWL6B9ViCmM86LjPUfhg20 Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019]; сьціслая вэрсія кнігі: [https://drive.google.com/drive/folders/1JqJEBu0BH9d38gyQWIAxVCKAXNP9JvmR Вытокі Вялікае Літвы. Менск, 2021.]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.&lt;/ref&gt;).

Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках&lt;ref name=&quot;ESBM-6&quot;/&gt; летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.&lt;/ref&gt;.

== Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага ==
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]]

У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»)&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, 73.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206—207.&lt;/ref&gt;. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»&lt;ref&gt;Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, С. 34.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 78.&lt;/ref&gt;. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»&lt;ref&gt;Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.&lt;/ref&gt; (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, завершанае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 211.&lt;/ref&gt;.

У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. &lt;…&gt; Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}}

{{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.}}

У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)&lt;ref&gt;Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… &lt;…&gt; …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}}

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]]

У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ:
{{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. &lt;...&gt; А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}}

== Гісторыя ==

=== Раньнія часы ===
Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях&lt;ref&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 35—37.&lt;/ref&gt;.

Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны Явід і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] Андрэй, і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ўльлянай&lt;ref name=&quot;Urban-2001-62&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.&lt;/ref&gt;), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру &lt;...&gt; да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-60&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.&lt;/ref&gt;}}:
{{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}}

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]]

Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледінкамі як фальсыфікат канца XIV ст.&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-41&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.&lt;/ref&gt;}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Zlutka-2005-43&quot;&gt;{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.&lt;/ref&gt;.

Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў з адпаведнай фразэалёгіяй — «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—52.&lt;/ref&gt;.

Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}&lt;ref&gt;Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&amp;pg=PA72&amp;dq=in+confinio+Letwanorum&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20confinio%20Letwanorum&amp;f=false P. 72].&lt;/ref&gt;). Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 59.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;. У крыжацкім помніку «Паведамленьні аб літоўскіх дарогах» (складзены між 1384 і 1401 гадамі) «[[Аўкштота]] або верхняя Літва» (''Auxteten oder Ober-Littauen'') абыймала [[Вільня|Вільню]], Горадню, [[Ваўкавыск]], [[Слонім]], [[Наваградак]], [[Крэва]] і [[Валожын]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 58.&lt;/ref&gt;. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''&lt;ref&gt;[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.&lt;/ref&gt;, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-156&quot;/&gt;.

[[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]]

У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і Тураўскае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50.&lt;/ref&gt;. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі &lt;…&gt; гатовы быў на ўсё, каб &lt;…&gt; яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор &lt;…&gt; паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}}

[[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (зь інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]]

Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны были «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»&lt;ref&gt;Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.&lt;/ref&gt;, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсыйны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 50—51.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха [[Філафей Коккін|Філафея]] і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]&lt;ref&gt;Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.&lt;/ref&gt;, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}.

Паводле гіпотэзы менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» як агульнанацыянальнай, так і славянскага моўнага і культурнага характару гэтага тытульнага народу ВКЛ&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 160—223.&lt;/ref&gt;. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 80—81, 197—207.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]]

У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай біцьве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}&lt;ref&gt;Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=1WssAAAAIAAJ&amp;dq=Plychta+vero+Lythuanie&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Plychta+vero S. 61].&lt;/ref&gt;), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]]

У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь Казімер называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 206.&lt;/ref&gt;. У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб &lt;…&gt; праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»&lt;ref&gt;Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]]

У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскага ўнівэрсытэту]] мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Паводле актаў XV — пачатку XVI стагодзьдзяў ліцьвінамі былі Сянько Гарынскі, князь Андрэй [[Сьвірскія|Сьвірскі]], Мацей Ліцьвін, Ян зь [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], Юры, Ванька і іншыя. Яны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у і іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага. Як адзначае, [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.&lt;/ref&gt;. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]] і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «﻿Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.&lt;/ref&gt;.

У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»&lt;ref&gt;Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&amp;pg=RA1-PA5&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 5].&lt;/ref&gt;, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»&lt;ref&gt;Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&amp;pg=PA529&amp;dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 529].&lt;/ref&gt;.

У 4-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) адзначаецца, што ў літоўскіх (беларускіх) летапісах і іншых дакумэнтах XIV—XVI стагодзьдзяў назва «ліцьвіны» зьвязвалася ў этнагенэтычным аспэкце зь легендарнымі рымскімі перасяленцамі на чале з князем [[Палямон]]ам (тым часам сама легенда пра [[Палямонавічы|Палямонавічаў]] упершыню зьявілася толькі ў другой рэдакцыі [[Беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісаў]], створанай у 1520-х або 1530-х гадох&lt;ref&gt;Ivinskis Z. Palemonas // Lietuviu enciklopedija. — Boston, Massachusetts: Lietuviu enciklopedijos leidykla, 1953—1966. — Vol. 21. — P. 400—401.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|На падставе гэтай легенды зьявіліся фантастычныя сьцьверджаньні, што літоўская шляхта паходзіць з [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] і трапіла ў Літву праз [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] ўзьбярэжжа Жамойці, а пацьверджаньнем гэтаму ёсьць нібы падобная на лаціну мова сялянаў. Адпаведныя сьцьверджаньні можна сустрэць у нататках [[Міхалон Ліцьвін|Міхалона Ліцьвіна]] 1550 году, выдадзеных у 1615 годзе («''руская мова чужая нам, ліцьвінам, гэта значыць [[Італійцы|італійцам]], што паходзяць з краіны Італіі''», а мова сялянаў — «''форма лаціны, якая вырадзілася''», але яе, маўляў, ачысьцілі і надрукавалі дакумэнты на сапраўднай лаціне Ягайла і Вітаўт), і ў прадмове да [[Лацінская мова|лацінскага]] перакладу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|II Літоўскага статуту]] [[Аўгустын Ратундус|Аўгустына Ратундуса]] 1576 году (ліцьвіны, паходзяць ад рымлян і родная мова іх лаціна, адна з трох, якімі Бог дазволіў славіць сябе; адпаведна, лаціна як «прыродная мова» мусіць быць вернутая ліцьвінам ва ўсіх сфэрах жыцьця, таксама ў хаце, замест «барбарскай мовы русінаў»; гэта дапаможа частцы «рускіх баяраў» адмовіцца ад грэцкай мовы)&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;&gt;[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.&lt;/ref&gt;. У якасьці наймацнейшага аргумэнту апошні прыводзіў тое, што, на яго думку, руская мова была агульнай з Маскоўскай дзяржавай — спрадвечным ворагам Літвы&lt;ref&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Праблемы афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16—17 лістапада 2006 года [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. — 654 с. — 250 экз. — {{ISBN|978-985-442-381-4}}. — С. 128.&lt;/ref&gt;}}), а тэрытарыяльна — зь землямі пачатковай лякалізацыі тапоніму [[Літва]] — на захад ад ракі [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вяльля|Вяльлі]]. Прытым назва «ліцьвіны» супрацьпастаўлялася этнонімам іншых суседніх этнічных групаў і народаў — [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінам]], [[палякі|ляхам (палякам)]], [[мазаўшане|мазаўшанам]], [[Жамойты|жамойтам]], [[прусы (племя)|прусам]], [[валыне|валынянам]]&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;.

[[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;&gt;[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.&lt;/ref&gt;]]

Беларускамоўны пераклад «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі|Хронікі]]» [[Мацей Стрыйкоўскі|Мацея Стрыйкоўскага]] (пачатак XVII ст.) называе ліцьвінам полацкага і друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Рагвалодавіч|Рагвалода-Васіля Рагвалодавіча]] (1110-я — 1171/1180), «''…бо [[Таўцівіл|Феафіл]] Полацак узяў &lt;…&gt; па Васілю Рагвалодзе, каторы тэж быў [[ліцьвін]], і па [[Глеб Рагвалодавіч|Глебе]], сыне яго, і застаў князем полацкім''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|17к}} С. 66.&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Васкрасенкі летапіс]] сярэдзіны XVI ст. выводзіў першых вялікіх князёў літоўскіх — [[Міндоўг]]а і [[Трайдзень|Трайдзеня]] — з полацкіх [[Ізяслававічы (Полацкія)|Рагвалодавічаў]]&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Старажытная Беларусь. Віленскі перыяд. — {{Менск (Мн.)}}, 1994. [https://belhistory.com/forum/gistoryja-belarusi/polackae-pahodzhanne-litouskih-knjazjou С. 6—10].&lt;/ref&gt;. Сучасныя гісторыкі мяркуюць, што адзін зь дзяржаўных сымбаляў Вялікага Княства Літоўскага — [[Калюмны]] («Слупы [[Гедзімін]]а») — сьпярша былі гербавым знакам [[Полацкае княства|Полацкага княства]], ад якога перайшлі да ВКЛ&lt;ref&gt;Вяроўкін-Шэлюта У. «Калюмны» // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 42.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў&lt;ref&gt;Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|«литовский мужик»|скарочана}}), 1770-я гг.}}

Нямецкі гісторык [[Станіслаў Борнбах]] у сваім камэнтары да [[Хроніка Віганда|Хронікі Віганда]], зробленым у канцы XVI ст., адзначыў, што ў апісаньні Віганда магістар [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] Лютар з Браўншвайгу меў шмат збройных канфліктаў «''з русінамі, гэта значыць зь ліцьвінамі, а таксама з палякамі''»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-82&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 82.&lt;/ref&gt;. Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;&gt;[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.&lt;/ref&gt;, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў&lt;ref name=&quot;Karotki-2009&quot;&gt;Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра.
{{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących &lt;...&gt; nie był powinien.}}
|Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana &lt;...&gt;. — Wilno, 1621. 8—8v.
}}

Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Амсьціслаўскі раён|Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.&lt;/ref&gt;. Тым часам у прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй этнічнай тэрыторыі беларусаў. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''…приехал &lt;…&gt; ис [[Полацак|Полотцка]] ко Пскову &lt;…&gt; торговой литвин Спиридонка Кондратьев» (1623 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 81.&lt;/ref&gt;, «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.&lt;/ref&gt; (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету &lt;…&gt; покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих &lt;…&gt; пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]] &lt;…&gt; Осташко Жданов сказался: литвин Гродцкого повету королевского села Кундина &lt;…&gt; пошол от голоду кормитца в город в Гродню''» (1628 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.&lt;/ref&gt;, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.&lt;/ref&gt;, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету &lt;…&gt; жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.&lt;/ref&gt;, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.&lt;/ref&gt; (абодва 1631 год), «''…на роспросе сказалось: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.&lt;/ref&gt;, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.&lt;/ref&gt;, «''…литвину [[Магілёў|могилевцу]] Саве Агееву &lt;…&gt; литвину [[Быхаў|быховцу]] Илье Павлову &lt;…&gt; литвину могилевцу Василью Онтонову &lt;…&gt; литвину могилевцу Марку Леонтьеву &lt;…&gt; литвину [[Слуцак|слутчанину]] Василью Павлову &lt;…&gt; литвину слутчанину Илье Павлову''» (1675 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 158—160.&lt;/ref&gt;, «''…литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву &lt;…&gt; литвину быховцу Ивану Митрофанову &lt;…&gt; литвину быховцу Михаилу Митрофанову''» (1676 год)&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 193—195.&lt;/ref&gt;. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-233-234&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.&lt;/ref&gt;. У XVIII ст. ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі мясцовых беларусаў, на якіх тыя называліся ліцьвінамі&lt;ref name=&quot;CitiDog-2021&quot;/&gt;. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], «''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., «''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''» ({{мова-ru|«В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва»&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.&lt;/ref&gt;)|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]]

«Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтаў соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі «''літоўскім''» ураднікам і казаў пра «''заслугі перад Айчынай''» [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.&lt;/ref&gt;. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра «''заслугі для Айчыны''» «''патрыётаў''» ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.&lt;/ref&gt;. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб «''Літоўскія ўрады''» не раздавалі «''каронным''» (палякам) і згадваў «''заслугі для Айчыны нашай''» канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Правадыр [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.&lt;/ref&gt;.

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]]

Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы &lt;…&gt;. Да Прыпяці жывуць літоўцы &lt;…&gt;; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы &lt;…&gt;. До Припяти живут литовцы &lt;…&gt;; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})&lt;ref&gt;Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=tmllAAAAcAAJ&amp;dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&amp;q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&amp;f=false С. 106—107].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]]

Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваім выкладзе пра літоўскі народ у Парыжы зьвяртаў увагу, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»&lt;ref&gt;Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&amp;pg=RA1-PA191&amp;dq=dewas+mickiewicz&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&amp;ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=%C5%82ankas&amp;f=false S. 171, 178].
&lt;/ref&gt;{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі&lt;ref name=&quot;Astraucou-2014&quot;/&gt;}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць русінскай або літоўска-русінскай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;/&gt;{{Заўвага|Таксама ў сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў палякаў, расейцаў, чэхаў, ілірыйцаў, сербаў, ліцьвінаў і казакоў. Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць ў выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}:  Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.&lt;/ref&gt;}}.

{{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}}

Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»&lt;ref&gt;Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;. «Літвою» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;.

Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.&lt;/ref&gt;. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»&lt;ref&gt;Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}}

Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.&lt;/ref&gt;.

Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»&lt;ref&gt;Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.&lt;/ref&gt;. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»&lt;ref&gt;[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.&lt;/ref&gt;.

У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.&lt;/ref&gt;. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-324&quot;/&gt;. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')&lt;ref&gt;Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі] // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.&lt;/ref&gt;. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''&lt;ref&gt;Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]]

Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў [[беларуская мова|беларускай мове]], менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвою». Створаны ім у час паўстаньня часовы ўрадовы камітэт ён назваў «[[Літоўскі ўрад]]». У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ&lt;ref&gt;[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі &lt;...&gt; Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}}

Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўпамінае і беларусаў, і літоўцаў: «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак не робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»&lt;ref&gt;''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]&lt;/ref&gt;. Аднак жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-летувіску&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.&lt;/ref&gt;, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-348&quot;/&gt;.

Яшчэ ў 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;
Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&amp;pg=PA227&amp;dq=zamaitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&amp;f=false P. 2].&lt;/ref&gt;. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&amp;pg=PA708&amp;dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&amp;f=false P. 708].&lt;/ref&gt;, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})&lt;ref&gt;The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&amp;pg=PA790&amp;dq=%22zhmud%22+britannica&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%22zhmud%22%20britannica&amp;f=false P. 790].&lt;/ref&gt;}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»&lt;ref&gt;Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}:
{{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} &lt;…&gt; дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche &lt;…&gt; różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Duchiński F. H. 
Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&amp;pg=PA14&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=Litwin&amp;f=false S. 14].&lt;/ref&gt;. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})&lt;ref&gt;Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&amp;pg=PA231&amp;dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&amp;f=false С. 231].&lt;/ref&gt;}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў».
{{арыгінал|ru|...даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}}

У 1893 годзе славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі ({{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&amp;pg=PA167&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 167].&lt;/ref&gt;. Гэтак, з вуснаў украінца пра беларуса можна было пачуць: «''Хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''». Тым часам у 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]], беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 26.]&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} (а ўжо ў наш час у ваколіцах [[Беласток]]у запісалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232-233&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.&lt;/ref&gt;). А гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} у 1899 годзе засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя&lt;ref&gt;{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.&lt;/ref&gt;. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-232&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;&gt;Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.&lt;/ref&gt;.

Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьведчаньне&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам &lt;…&gt; Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская.
{{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином &lt;…&gt; Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у
которых родным языком остался русский.
}}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}}

[[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]]

У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры беларусаў [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага, яшчэ ў 1909 годзе жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «Літвою»&lt;ref&gt;Святский, Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)]. — СПб., 1910.&lt;/ref&gt;. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету&lt;ref&gt;[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}}

Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова [[Ліцьвіны Севершчыны|навазыбкаўскіх ліцьвінаў]] ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім чынам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]]

Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''» ({{мова-ru|«...не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами»|скарочана}})&lt;ref&gt;Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. С. 21.&lt;/ref&gt;. Сьведчаньне пра бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» таксама пакінуў ксёндз Ян Жылінскі ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)&lt;ref&gt;Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.&lt;/ref&gt;: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»&lt;ref&gt;[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.&lt;/ref&gt;.

Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}&lt;ref&gt;Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.&lt;/ref&gt;: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. &lt;…&gt; Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»&lt;ref name=&quot;Kolas-1955&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;/&gt;.

Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэччычына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. &lt;…&gt; Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»&lt;ref name=&quot;Kipiel-1995&quot;/&gt;.

== Літоўская мова ==

=== Першы запіс ===
[[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]]

У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стывэн Крыстафэр Роўэл||be|Стывен Крыстафер Роўэл}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.&lt;/ref&gt;.

=== Славянская літоўская мова ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}}
[[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]]

За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 61.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]]

Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.&lt;/ref&gt;. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 62.&lt;/ref&gt;. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 175.&lt;/ref&gt;. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')&lt;ref name=&quot;Urban-2001-11&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' &lt;...&gt; (гл. таксама яз)''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.&lt;/ref&gt;, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.&lt;/ref&gt;}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|Этымалягічны слоўнік беларускай мовы [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.&lt;/ref&gt;}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 208.&lt;/ref&gt;. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 176.&lt;/ref&gt;. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1436 году, якой Конрад Кучук (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-176&quot;/&gt;. У грамаце 1437 году Станіслаў Даўгайла, харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 177.&lt;/ref&gt;. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан Андрэй Даўгердавіч надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-177&quot;/&gt;.

[[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Самъ” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Самъ''», 1399 г.]]

Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім парадкам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай&lt;ref&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.&lt;/ref&gt;. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-113&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы&lt;ref name=&quot;Urban-2001-15&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.&lt;/ref&gt;}}''»&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-76&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.&lt;/ref&gt;, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.&lt;/ref&gt;. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.&lt;/ref&gt;.

У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;Urban-2001-85&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.&lt;/ref&gt;. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»&lt;ref&gt;Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].&lt;/ref&gt;. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&amp;pg=PR12-IA6&amp;dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&amp;f=false S. VI].&lt;/ref&gt;, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.&lt;/ref&gt;. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.&lt;/ref&gt;.

Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)&lt;ref name=&quot;Panucevic-2014-265&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 г.){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt; і аўстрыйскі дыплямат [[Сігізмунд Гербэрштэйн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.&lt;/ref&gt;.

Сігізмунд Гербэрштэйн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў:
* «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубр“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-160&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-2009&quot;&gt;[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.&lt;/ref&gt;}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=suber&amp;f=false P. 117].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&amp;pg=PA118-IA1&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&amp;f=false P. 118].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}};
* «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»&lt;ref&gt;Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=iUphAAAAcAAJ&amp;dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&amp;q=suber#v=snippet&amp;q=starosta%20lingua&amp;f=false P. 119].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stankievic-2003-639&quot;/&gt;.

Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}&lt;ref&gt;Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.&lt;/ref&gt;.

Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.&lt;/ref&gt;. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе&lt;ref&gt;Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&amp;pg=PA331&amp;dq=rzek%C5%82+Litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=rzek%C5%82%20Litwin&amp;f=false S. 331].&lt;/ref&gt;). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po &quot;litewsku&quot; (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&amp;q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].&lt;/ref&gt;. Таксама ў працы «Statuta, prawa i konstytucje», выдадзенай у 1600 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]], каралеўскі сакратар [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Янушоўскі||pl|Jan Januszowski}} зазначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовага сакратара называюць дзецкім (''Dzieczkie'')&lt;ref&gt;Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&amp;pg=PA834&amp;lpg=PA834&amp;dq=%22vulgo+lituanico%22&amp;source=bl&amp;ots=Pj8onEbDfy&amp;sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&amp;q=lituanico&amp;f=false S. 834].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]]

Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.&lt;/ref&gt;. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}&lt;ref&gt;
Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, &amp; Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&amp;pg=RA1-PA29&amp;dq=lithwanice&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=kral&amp;f=false Fol. 25].&lt;/ref&gt;}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»&lt;ref&gt;Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&amp;pg=PA523&amp;dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&amp;f=false S. 523].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=FxhhAAAAcAAJ&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;q=Korohodem#v=onepage&amp;q=taniec&amp;f=false S. 27].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»&lt;ref&gt;Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA11&amp;dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&amp;f=false S. 11].&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako Dziewos po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie &lt;...&gt; ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]]

У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася&lt;ref&gt;Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&amp;pg=PA73&amp;lpg=PA73&amp;dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&amp;source=bl&amp;ots=pGqMudYDUC&amp;sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&amp;hl=be&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 73].&lt;/ref&gt;: «''…подобает большому Маршалке &lt;…&gt; держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»&lt;ref&gt;Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.&lt;/ref&gt;. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад ў 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»&lt;ref&gt;Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.&lt;/ref&gt;. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»&lt;ref&gt;Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;. У выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.&lt;/ref&gt;. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].&lt;/ref&gt;. Гэты ж факт прызнаюць сучасныя летувіскія дасьледнікі: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»&lt;ref&gt;Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&amp;q=po+litowski+Pisan&amp;dq=po+litowski+Pisan&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].&lt;/ref&gt;.

Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім чынам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Стараславянская мова|стараславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-234&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2006&quot;&gt;Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;&gt;Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.&lt;/ref&gt;]]

Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Сігізмунда Гербэрштэйн, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;/&gt;}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.&lt;/ref&gt;. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.&lt;/ref&gt;. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянска-рускага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як на Чырвонай Русі, Валыні і Літве''»&lt;ref&gt;Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.&lt;/ref&gt;. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»&lt;ref&gt;Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA28&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28].&lt;/ref&gt; ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}&lt;ref&gt;Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].&lt;/ref&gt;). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)&lt;ref name=&quot;Briedis-2009&quot;/&gt;. 

[[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]]

У 1637 годзе шляхціч з [[Слуцкае княства|Случчыны]] [[Ян Цадроўскі]], які спадарожнічаў князю [[Багуслаў Радзівіл|Багуславу Радзівілу]] ў Нямеччыну ды іншыя эўрапейскія краі, запісаў у сваім дзёньніку, што ў ваколіцах [[Любэк]]у і [[Гамбург]]у — колішнім памежжы [[Германцы|германцаў]] з палабскімі славянамі ([[Люцічы|люцічамі]] і хаўруснымі ім плямёнамі) — «''…мы напаткалі мужыкоў, якія размаўлялі на мяшаным нямецка-літоўскім дыялекце; сваё паходжаньне яны вядуць ад [[Герулы|герулаў]], продкаў ліцьвінаў''»{{Заўвага|Згадка пра герулаў, відаць, сьведчыць пра папулярнасьць сярод тагачаснай літоўскай шляхты канцэпцыі ўласнага германскага паходжаньня&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 16.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст. — {{Менск (Мн.)}}, 1983. С. 124.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanice''. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай Чарнігаўшчыне або на паўночнай Палтаўшчыне зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-92&quot;/&gt;. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})&lt;ref&gt;Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&amp;pg=RA1-PA95&amp;dq=idiom+lithuanico&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=idiom%20lithuanico&amp;f=false С. 95].&lt;/ref&gt;. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя&lt;ref&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%2C%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.&lt;/ref&gt;, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}&lt;ref&gt;Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&amp;pg=PR18&amp;dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&amp;q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&amp;f=false S. XVIII].&lt;/ref&gt; (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;&gt;Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151&lt;/ref&gt;), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі&lt;ref&gt;Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.&lt;/ref&gt;.

У 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania &lt;...&gt; called by the inhabitants, Litwa; &lt;...&gt; Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&amp;pg=PA234&amp;dq=lithuanians+litwa+language&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=lithuanians%20litwa%20language&amp;f=false P. 234].&lt;/ref&gt;. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«...Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.&lt;/ref&gt;, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]&lt;ref&gt;The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.&lt;/ref&gt;. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa &lt;...&gt; The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})&lt;ref&gt;Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.&lt;/ref&gt;.

У прадмове да выдадзенай ў 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.&lt;ref&gt;Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.&lt;/ref&gt;}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»&lt;ref&gt;Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&amp;rotate=0&amp;theme=white]&lt;/ref&gt;. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»&lt;ref&gt;Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойнаго действительнаго статскаго советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигскаго ученаго собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&amp;pg=PA128&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 128].&lt;/ref&gt;. Францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1768 годзе зазначаў, што «[[каўтун]] (Koltun) — літоўская назва для {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q&amp;f=false P. 408].&lt;/ref&gt;, «koltun у літоўскай мове значыць {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&amp;pg=PA408#v=onepage&amp;q=lithuanice&amp;f=false P. 69].&lt;/ref&gt;. У 1791 годзе віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў на [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] зь «літоўскім акцэнтам», які ўражваў палякаў&lt;ref&gt;Юргайціс Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. № 6 (105), 2011. С. 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Помнікі беларускага пісьменства 18-га стагоддзя / Уклад. А. Дайліда, Г. Ціванова, М. Свістунова. — Менск, 2021. С. 49.&lt;/ref&gt;.

У канцы XVIII ст., ужо за часамі [[Расейская імпэрыя|расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы маскоўскай гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў беларускім сьвятарам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого ''літовского'' і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!''»&lt;ref name=&quot;Дубавец-Сагановіч-1994-235&quot;&gt;Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-325&quot;/&gt;. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і біліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава&lt;ref&gt;Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.&lt;/ref&gt;}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.&lt;/ref&gt; — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&amp;pg=PA100&amp;dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 100].&lt;/ref&gt;. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» Л. Зізанія як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный &lt;...&gt; на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;
Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&amp;pg=PA4&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&amp;f=false С. 4].&lt;/ref&gt;, такое азначэньне гэтага выданьня як ўкладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 62].&lt;/ref&gt;. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю&lt;ref&gt;Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg
— Leipzig, 1807. S. 92.&lt;/ref&gt; пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-95&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.&lt;/ref&gt;. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»&lt;ref&gt;Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.&lt;/ref&gt; (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.&lt;/ref&gt;.

[[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску&lt;ref&gt;Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.&lt;/ref&gt;, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»&lt;ref&gt;Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.&lt;/ref&gt;, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня&lt;ref&gt;[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|...няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё.
{{арыгінал|pl|...nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}}
|Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}}

[[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]]

У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэта]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»&lt;ref&gt;Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&amp;pg=PA470&amp;dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&amp;f=false С. 470].&lt;/ref&gt;}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Свіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский &lt;...&gt; за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})&lt;ref&gt;Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.&lt;/ref&gt;. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў&lt;ref&gt;Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&amp;pg=PR6&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. VI].&lt;/ref&gt;: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.&lt;/ref&gt;, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&amp;pg=RA1-PA10&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&amp;f=false С. 9].&lt;/ref&gt;, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})&lt;ref&gt;О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 201].&lt;/ref&gt;. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«...должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.&lt;/ref&gt;. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&amp;f=false С. 213].&lt;/ref&gt;.

Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)&lt;ref&gt;Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&amp;pg=PA448&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 448].&lt;/ref&gt;: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) «дзекалы» или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}:
{{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні.
{{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}}

[[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]]

У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой&lt;ref&gt;Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&amp;pg=PA97&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&amp;f=false С. 97].&lt;/ref&gt;. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}&lt;ref&gt;Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&amp;pg=PA235&amp;dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&amp;f=false С. 233].&lt;/ref&gt;. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскую»}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«...Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})&lt;ref&gt;Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.&lt;/ref&gt;. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігзбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})&lt;ref&gt;Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&amp;f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&amp;pg=PA527&amp;dq=w+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&amp;q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&amp;f=false CCCXLI].&lt;/ref&gt;}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»&lt;ref name=&quot;Kolberg-1890-359&quot;&gt;Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&amp;pg=PA359&amp;dq=ruskolitewski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=ruskolitewski&amp;f=false S. 359].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]]

Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-82&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай&lt;ref&gt;Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.&lt;/ref&gt; і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.&lt;/ref&gt;. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}&lt;ref&gt;Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.&lt;/ref&gt;, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}&lt;ref&gt;Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.&lt;/ref&gt;, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.&lt;/ref&gt;, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}&lt;ref&gt;Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&amp;pg=PA411&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;f=false С. 411].&lt;/ref&gt;, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}&lt;ref&gt;Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 159].&lt;/ref&gt;. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}&lt;ref&gt;Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&amp;pg=RA4-PA25&amp;dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25].&lt;/ref&gt;. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]&lt;ref&gt;[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.&lt;/ref&gt;.

У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэлікс Канечны||be|Фелікс Канечны}} апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}&lt;ref&gt;Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.&lt;/ref&gt;, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва &lt;...&gt; Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.&lt;/ref&gt;}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.&lt;/ref&gt;. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.&lt;/ref&gt;.

У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем &lt;…&gt; Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''&lt;ref name=&quot;Stankievic-1926&quot;/&gt;. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]&lt;/ref&gt;. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;.

=== Балтыйская (неславянская) літоўская мова ===
[[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.&lt;/ref&gt; («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1545 г.]]

Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных лацінскіх і нямецкіх граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 29.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Dajlida-2019-29&quot;/&gt;. Паводле некаторых летувіскіх дасьледнікаў&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]&lt;ref&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.&lt;/ref&gt;}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}&lt;ref&gt;Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.&lt;/ref&gt;}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»&lt;ref&gt;Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.&lt;/ref&gt;).

[[Файл:Samogitia-Samaide (A. Ortelius, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (Samogitia) і [[Малая Летува|пруская]] (Samaide)&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271—272.&lt;/ref&gt;. З атлясу «Theatrvm orbis terrarvm», 1570 г.]]

У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]] прывёў прыклад балтыйскай мовы ў сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]{{Заўвага|Тым часам мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на іншае сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім парадкам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.&lt;/ref&gt;. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}&lt;ref&gt;Słownik języka polskiego. T. 3. 
 — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&amp;pg=PA977&amp;dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&amp;f=false S. 977].&lt;/ref&gt;)}}:
{{Цытата|Зь літоўскай мовай мы ўсе добра знаёмы, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш «Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus» — «Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina»{{Заўвага|Тым часам [[Летувіская мова|па-летувіску]] азначаная фраза выглядае наступным чынам: «''Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės''». У 1996 годзе летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў прызнаць, што гэты тэкст «''занадта дэфармаваны''» ({{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}&lt;ref&gt;Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l'inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.&lt;/ref&gt;)}}.
{{арыгінал|pl|Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“.}}|Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.}}

[[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]]

Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя&lt;ref&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]:
* Успамін [[Вітаўт]]а пра тое, што на Луцкім зьездзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся па-літоўску да [[Ягайла|Ягайлы]] ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}}), што адбылося ў прысутнасьці толькі імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] і яго жонкі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.&lt;/ref&gt;.
** Раней Вітаўт у лацінскай грамаце ад 1420 году да імпэратара Жыгімонта Люксэмбурскага двойчы ўжыў славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні [[Жамойць|Жамойці]] і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «ў літоўскай мове» ({{мова-la|Sed quod terra Samaytarum est terra inferior ad terram Lythwanie, ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior interpretatur &lt;...&gt; que terra in Lythwanico Somoyth quasi terra inferior appelatur|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Urban-2001-105-106&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.&lt;/ref&gt;. Пагатоў пазьнейшае асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай («рускай») мове{{Заўвага|Крыжацкі дыплямат Конрад Кібург, які ачольваў пасольства ў Вільню ў 1397 годзе, засьведчыў у сваіх нататках, пакінутых у форме дзёньніка, што вялікі князь Вітаўт і ўвесь яго двор карысталіся рускай мовай (а таксама дадаў, што Вітаўт някепска ведаў нямецкую мову)&lt;ref name=&quot;Urban-2001-115&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 115.&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Urban-2001-107&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.&lt;/ref&gt;.
* Лічба гданьскіх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскаю, літоўскаю і рускаю мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}).
* Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]] і [[Юры Сямёнавіч]] навучалі літоўскай мове і мясцоваму праву ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}){{Заўвага|Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] Вінцэнт Гасеўскі і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]&lt;ref&gt;Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.&lt;/ref&gt;}}.
* Два наказы аналягічнага зьвесту вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}).
** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў, у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі&lt;ref name=&quot;Urban-2001-32-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.&lt;/ref&gt;. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія не ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})&lt;ref&gt;Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&amp;pg=PP7&amp;dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&amp;q=alteram%20in%20litvanica&amp;f=false S. 312].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.&lt;/ref&gt;.
* Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]] размаўлячы зь імі «''па-літоўскі''».
* Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''».
* Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка Ковенскай магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}).

{{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}}

Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб [[Жамойць|Жамойці]] гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.&lt;/ref&gt;.

Тым часам у першым летувіскім катэхізьме, выдадзеным ў 1545 годзе, летувіская мова называецца «прускай», а ў дзьвюх наступных кнігах (1547 і 1559 гады) назва мовы не ўпамінаецца&lt;ref name=&quot;Panucevic-271&quot;&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.&lt;/ref&gt;. Толькі ў 1579 годзе, па сьмерці герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]], які быў ініцыятарам летувіскага кнігадрукаваньня, выйшаў летувіскі катэхізм, дзе мова выданьня азначалася як летувіская. Гэтая назва замацавалася ў наступных летувіскіх кнігах&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}}

Павал Урбан адзначае той факт, што малітоўнікі і катэхізмы, перакладзеныя на жамойцкую мову, пачалі выкарыстоўвацца ў Жамойці ў другой палове XVI ст. Менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці кніжнікаў-перакладнікаў сьпярша ў Прусіі («[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), а потым і ў Вільні (з 1595 году&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274.&lt;/ref&gt;), мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»&lt;ref name=&quot;Urban-2001-33&quot;&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.&lt;/ref&gt;. Страту з гэтай і шэрагу іншых прычынаў у другой палове XVI ст. старога значэньня назвы «літоўская мова» на карысьць жамойцкай мовы адзначае таксама [[Вацлаў Пануцэвіч]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Zmudzki ięzyk (1773).jpg|значак|Біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] азначае летувіскую мову кнігі як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Вільня, 1773 г.]]

Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], у XVI ст. раньнія ідэолягі жамойцкага (летувіскага) нацыянальнага руху, найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]], пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы. Абапіраючыся выняткова на этнічныя фантазіі ды показкі, яны назвалі свой народ «літоўцамі»&lt;ref&gt;[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.&lt;/ref&gt;, што ўрэшце выявілася працяглай у часе блытанінай і шматлікімі супярэчнасьцямі. У прадмове да першай выдадзенай у Вялікім Княстве Літоўскім летувіскай кнігі — «Катэхізму» ({{мова-lt|Kathechismas arba mokslas kiekwienam priwalvs|скарочана}}, 1595 год) — [[Мікалай Даўкша]] сьцьвярджаў, што пераклаў яго «''на ўласную мову нашу летувіскую''»&lt;ref name=&quot;Nasievic-2005&quot;/&gt;, аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''Ня маем катэхізму летувіскага''»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt;. Паводле тлумачэньня летувіскага мовазнаўцы [[Зігмас Зінкявічус|Зігмаса Зінкявічуса]]{{Заўвага|У 1993 годзе [[Зігмас Зінкявічус]] заклікаў замяніць навуковы тэрмін [[старабеларуская мова]] «больш карэктным» — «канцылярская славянская мова Літоўскай дзяржавы»&lt;ref&gt;[[Мікалай Нікалаеў|Нікалаеў М.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-5/nika503.html Вільня і Літва ў расейскім друку] // [[ARCHE Пачатак]]. № 5 (28), 2003.&lt;/ref&gt;}}, у кнігах XVII ст. усталяваліся тры варыянты пісьмовай летувіскай мовы — заходні (мова летувісаў у [[Прусія|Прусіі]] — «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»), заснаваны на заходнежамойцкім дыялекце&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B:_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.&lt;/ref&gt;, блізкі да яго сярэдні, заснаваны на гаворках ваколіцаў [[Кейданы|Кейданаў]] (выкарыстоўваўся ў Жамойцкіх [[Жамойцкае староства|старостве]] і [[Жамойцкае біскупства|біскупстве]] Вялікага Княства Літоўскага і называўся жамойцкай мовай{{Заўвага|Факт называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы прускіх жамойтаў у «[[Малая Летува|Малой Летуве]]») ''жамойцкай'' яшчэ ў 1821 годзе засьведчыў нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen»: «''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы [«Малая Летува»]... да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''» ({{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}})&lt;ref&gt;Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&amp;pg=PR12&amp;dq=den+Namen+der+Schamaitischen&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&amp;f=false S. XII].&lt;/ref&gt;. Пагатоў, у 1781 годзе гэта таксама засьведчыў нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}}: «''...шмат [«літоўскіх» кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з Кёнігзбэргу] дадалося зь Вільні &lt;...&gt; дзе яна [«літоўская мова» — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''» ({{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwen letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}})&lt;ref&gt;Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&amp;pg=PA236&amp;dq=man+nennt+es+Samogitisch&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&amp;f=false S. 236].&lt;/ref&gt;}}) і ўсходні — уласна «летувіская мова»&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;&gt;[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.&lt;/ref&gt;. Адпаведна, першыя летувіскія кнігі, выдадзеныя Даўкшам, былі на сярэднім варыянце летувіскай мовы — жамойцкай мове, а ўжо ў пачатку XVIII ст. (1705 год) усходні варыянт пісьмовай летувіскай мовы (уласна «летувіская мова»), што, паводле Зінкявічуса, грунтаваўся на [[Віленскі павет (ВКЛ)|прывіленскіх]] дыялектах, цалкам зьнік&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;&gt;Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.&lt;/ref&gt;. Прытым Зінкявічус зазначае, што ''«для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка»''. З гэтай прычыны летувіскія мовазнаўцы імкнуцца падкрэсьліваць ''«адзінства арэалу летувіскай мовы праз палітычную мяжу паміж Вялікім Княства Літоўскім і Прусіяй»''{{Заўвага|Тым часам яшчэ ў 1874 годзе ў лічбе [[Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] зазначалася, што ў [[Прусія|Прусіі]] ўсіх летувісаў, што жывуць у [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], называюць жамойтамі ({{мова-ru|«В Пруссии называют Жемайтами всех Литовцев, живущих в России, хотя, собственно говоря, Жемайты (Жмудь) составляют только часть их»|скарочана}})&lt;ref&gt;Отчет о состояниях и действиях Императорского Московского университета за 1874 год. — Москва, 1875. [https://books.google.by/books?id=zO81AAAAIAAJ&amp;pg=RA2-PA14&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj49u3-18DzAhU-Q_EDHYsCD-E4UBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&amp;f=false С. 14].&lt;/ref&gt;. Зь іншага боку, жамойцкі біскуп у Расейскай імпэрыі [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Мацей Валанчэўскі (Валанчус)]] (1801—1875) азначаў прускіх летувісаў як жамойтаў, якія «''гавораць па-жамойцку, маюць жамойцкія кнігі і вывучаюць жамойцкую мову''» ({{мова-lt|«...daug yra žemaičių katalikų, kurie tačiau gyvena dailiai, šneka žemaitiškai, turi knygų, mokos rašto žemaitiško»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 78—79.&lt;/ref&gt;. Зрэшты, у 1882 годзе нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Адальбэрт Бэцэнбэргер||en|Adalbert Bezzenberger}}, які лічыцца заснавальнікам балтыйскай філялёгіі, пакінуў сьведчаньне, што летувісы ў Расейскай імпэрыі называлі прускіх летувісаў жамойтамі, а іх мову — жамойцкай, тым часам самі прускія летувісы называлі жамойтамі ўсіх расейскіх летувісаў ({{мова-de|«Der gemeine russische Litauer aber versteht unter Žemaiten alle diejenigen seiner landsleute, welche über seinen horizont hinaus nach westen wohnen. So erklärte zum biespiel ein Litauer, mit dem ich mich in [[Біржы|Birsen]] über seine muttersprache unterhielt, das preussische süd-Litauisch, das ich damals sprach, für žemaitisch. Umgekehrt nenuen die preussischen Litauer alle jenseits der grenze wohnenden Litauer „Žemaiten“»|скарочана}})&lt;ref&gt;Bezzenberger A. Litauische Forschungen: Beiträge zur Kenntniss der Sprache und des Volkstumes der Litauer. — Göttingen, 1882. [https://books.google.by/books?id=PpMWAAAAYAAJ&amp;pg=PA38&amp;dq=Die+preussischen+Litauer+sch%C3%A4tzen+die+%C5%BDemaiten+gering+,+die+%C5%BEemaitische+sprache+gilt+ihnen+f%C3%BCr+unfein+und+in+folge+dessen+r%C3%BCmpfen+die+s%C3%BCdlicher&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjE3eKd-5z1AhXc7rsIHeFmAeUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=Die%20preussischen%20Litauer%20sch%C3%A4tzen%20die%20%C5%BDemaiten%20gering%20%2C%20die%20%C5%BEemaitische%20sprache%20gilt%20ihnen%20f%C3%BCr%20unfein%20und%20in%20folge%20dessen%20r%C3%BCmpfen%20die%20s%C3%BCdlicher&amp;f=false S. 38].&lt;/ref&gt;. А ў 1900 годзе на старонках прускага летувіскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Saulėteka||lt|Saulėteka}} зазначалася, што прускія летувісы ня толькі называюць расейскіх летувісаў «жамойтамі», але і лічаць гэтых жамойтаў такім жа чужым народам, як расейцаў або палякаў ({{мова-lt|«Kas pažįsta arčiaus prūsų pusės lietuvius, tas gerai mato, kad maskoliškoji Lietuva su savo gyventojais yra visai nepažįstama jiems šalis; jie jos ir nenori pažinti, nelaikydami tų, kaip jie vadina «Žemaičių», ne per savo viengenčius; jų akyse žemaitis, tai tiek, ką maskolius ar lenkas»|скарочана}})&lt;ref&gt;Pocytė S. Mažosios ir Didžiosios Lietuvos integracijos problema XIX a. — XX a. pradžioje // Sociologija. Mintis ir veiksmas. Nr. 1—2, 2001. P. 80.&lt;/ref&gt;}}, прызнаючы той факт, што летувіскія граматыкі і слоўнікі доўгі час (да канца XVIII ст.) складаліся і друкаваліся галоўным парадкам у Прусіі&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|109|Pawinastis krykscionyszkas Arba Pamoksłas trumpas (in Lithuanian language), 1781.jpg|105|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і Варшава, 1781 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}}

Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]&lt;ref&gt;Schmalstieg W. R. [http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.&lt;/ref&gt; (выйшаў з друку каля 1620 году ў Вільні і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы&lt;ref&gt;Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.&lt;/ref&gt; (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lotavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&amp;pg=PA709&amp;dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&amp;q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&amp;f=false S. 709].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Vater J. S. Litteratur der Grammatiken, Lexica und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. [https://books.google.by/books?id=5gUCAAAAQAAJ&amp;pg=PA133&amp;dq=dictionarium+trium+samogit.&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjKp9LR-uj0AhVgh_0HHd_LA1wQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=dictionarium%20trium%20samogit.&amp;f=false S. 133].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-103&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 103.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.&lt;/ref&gt;, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}&lt;ref&gt;Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&amp;pg=PA45&amp;dq=in+samogitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=in%20samogitischen%20sprache&amp;f=false S. 45].&lt;/ref&gt;) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.&lt;/ref&gt;, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}}&lt;ref&gt;Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=WxIHAQAAIAAJ&amp;dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=synonyma+latino P. 115].&lt;/ref&gt;). Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская граматыка выйшла ў 1737 годзе на сярэднім варыянце пісьмовай летувіскай мовы (жамойцкай мове)&lt;ref name=&quot;Sviazynski-2005-209&quot;/&gt; і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства, і да карыстаньня старанным нэа-[[палямон]]ам прызначаная з дазволу старэйшых''»&lt;ref&gt;[https://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі ліцьвінізму летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt; ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. &amp; in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}){{Заўвага|Тым часам надрукаваныя раней у [[Прусія|Прусіі]] пры падтрымцы прускіх уладаў летувіскія граматыкі мелі назвы: «Летувіская граматыка» ({{мова-la|Grammatica Litvanica|скарочана}}, Даніэль Кляйн, 1653 год), «Зборнік летувіскай граматыкі» ({{мова-la|Compendium Grammaticae Lithvanicae|скарочана}}, Хрыстафор Сапун, 1673 год), «Прынцыпы летувіскай мовы» ({{мова-la|Principium primarium in lingva Lithvanica|скарочана}}, Міхаэль Мёрлін, 1706 год)}}. Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})&lt;ref&gt;Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&amp;pg=RA2-PA31&amp;dq=schamaitischen+sprache&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q=schamaitischen%20sprache&amp;f=false S. 31].&lt;/ref&gt;. Існуюць зьвесткі, што ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выйшаў «Лемантар жамойцкі», які, аднак, не захаваўся&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;&gt;[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.&lt;/ref&gt;. Першы вядомы летувіскі лемантар у ВКЛ выйшаў паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}), у выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2011&quot;/&gt;{{Заўвага|Разам з тым, назва летувіскай мовы ўсё ж зьявілася ў назове аднаго рэлігійнага выданьня з друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі «Punkty kazan od adwentu az do postu. Litewskim iezykiem, z wytlumaczeniem na polskie. Przez ksiedza Konstantego Szyrwida» 1629 году, таксама згадваецца кніга Шырвіда «Clavis linguae Lituanicae» 1630 году (не захавалася ніводнага асобніка)}}. Тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.&lt;/ref&gt;, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|108|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|106|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}}

Нягледзячы на спробы папулярызацыі ў XVII ст. назвы «літоўская мова» сярод літоўскіх жамойтаў (пры пасьпяховым замацаваньні гэтай назвы ў [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]]), у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] летувіская мова працягвала называцца і ўспрымацца менавіта як жамойцкая. Паводле зробленага польскім гісторыкам і дзяржаўным дзеячом [[Ян Гербурт|Янам Гербуртам]] перакладу тэксту [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], зьмешчанага ў працы «Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone» (Кракаў, 1570 год), пры апісаньні межаў Прусіі адзначалася, што «''замак Мэмэль па-жамойцку завецца [[Клайпеда#Назва|Клайпеда]]''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zamek Memel ktory po Zmudzku zowe Klupedo»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Herburt J. Statuta y Przywileie Koronne z Łácińskiego ięzyká na Polskie przełożone. — Kraków, 1570. [https://books.google.by/books?id=YaHmofKR8m8C&amp;pg=PT174&amp;dq=po+zmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwicru31mt_0AhWRhv0HHSqYDuEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku&amp;f=false S. 740].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Malinowski M. Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od roku 1380 do 1535. — Wilno, 1847. [https://books.google.by/books?id=DiRaAAAAcAAJ&amp;pg=PA489&amp;dq=zmudzku+klajpeda&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjd2oC3wOD0AhVL8rsIHUo1AtkQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=zmudzku%20klajpeda&amp;f=false S. 489].&lt;/ref&gt;. Пры прызначэньні ў 1575 годзе [[Мэльхіёр Гедройц|Мэльхіёра Гедройца]] на Медніцкую катэдру неаднаразова падкрэсьлівалася, што ён «''валодае жамойцкай мовай''»{{Заўвага|{{мова-la|«...linguae Samogiticae, cum qua inter indigenas majore cum commmendatione atque fractu versari possit, peritum...»|скарочана}}&lt;ref&gt;Ivinskis Z. [https://www.aidai.eu/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4890:is&amp;catid=311:5-gegu&amp;Itemid=343 Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje] // Aidai. Nr. 5 (40), 1951.&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«...praeterea indigena huius patriae et linguam norit Samogiticam, qua tanto maiorem fructum in illa dioecesi facere possit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Elementa ad Fontium Editiones. T. XXII. — Romae, 1970. [https://pau.krakow.pl/Elementa/tomy/Elementa_XXII_1970.pdf P. 132].&lt;/ref&gt;; {{мова-la|«Accedit quod linguam illam Samogiticam bene novit»|скарочана}}&lt;ref&gt;Annales ecclesiastici. T. 2. — Romae, 1856. [https://books.google.by/books?id=uSw2AQAAMAAJ&amp;pg=PA105&amp;dq=%22linguam+Samogiticam&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwil5teDo-n1AhWVR_EDHZxZBww4FBDoAXoECAYQAg#v=onepage&amp;q=Samogiticam&amp;f=false P. 105].&lt;/ref&gt;}}. Пры візытацыі Жамойцкага біскуства ў 1579 годзе абмяркоўвалася выняткова жамойцкая мова ({{мова-la|lingua Samogitica|скарочана}}) — як вусная мова мясцовага насельніцтва{{Заўвага|{{мова-la|«Interrog., an calleat linguam Samogiticam? — R.: Partim scio, quia fui in ista regione 18 annos...; Interrog., an isti parochiani soleant confiteri et communicare? — R.: Raro confitentur et non sunt in hac civitate quatuor vel quinque, qui istud faciant, — et facta replicatione dixit: Isti confitentur lingua Samogitica, — et iterum interogatus dixit: Parum servant festa et multi etiam comedant carnes tempore prohibito praesertim extra civitatem &lt;...&gt; Et iterum facta replicatione dixit: Ego intelligo confitentes Samogitice et etiam aliquantulum loquor, quia fui in istis regionibus 18 annos, — sed facta experientia ostendit se parum scire loqui Samogitice»|скарочана}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-189&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 189.&lt;/ref&gt;}}. Складзеныя ў 1620—1752 гадох сьпісы навучэнцаў Папскай сэмінарыі ў Вільні разьмяжоўваюць літоўскую (lingua lituanica) і жамойцкую (lingua samogitica) мовы&lt;ref&gt;Grickevičius A. Popiežiškosios seminarijos Vilniuje studentų lietuvių ir žemaičių kalbų mokėjimas 1626−1651 m. // Lituanistica. Nr. 1, 1993. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=ngcWAQAAMAAJ&amp;dq=lingua+litvanica+ir+lingua+samogitica&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=samogitica P. 61].&lt;/ref&gt; — як і ліцьвінаў з жамойтамі&lt;ref&gt;Litwin H. Przynależność narodowa alumnów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1582—1798. Przyczynek do badań nad świadomością narodową w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych // Między Wschodem i Zachodem. Rzeczpospolita XVI—XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcickiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. — Warszawa, 1993. S. 64.&lt;/ref&gt;. У 1631 годзе пры прызначэньні на Медніцкую катэдру народжанага на Жамойці [[Мэльхіёр Гейш|Мэльхіёра Гейша]] староства генэральны жамойцкі [[Геранім Валовіч]] зазначаў, што той «''вольна валодае жамойцкай мовай…, якой амаль не валодаў ніводны біскуп да цяперашняга часу''» ({{мова-la|«Et ita existimo, quia ipse callet linguam Samogiticam..., quam fere nullus Episcopus, praeter modernum, possedit»|скарочана}})&lt;ref&gt;Acta Nuntiaturae Polonae. [https://pau.krakow.pl/ANP/ANP_XXIV_1_1992.pdf T. XXIV, Vol 1]. — Romae, 1992. P. 391.&lt;/ref&gt;. У 1647 годзе чацьверты сынод Жамойцкага біскупства пастанавіў перакласьці булу папы рымскага [[Урбан VIII|Урбана VIII]] менавіта на «''жамойцкую мову''» ({{мова-la|«lingua Samogitica translaram»|скарочана}}), таго ж году адпаведны тэкст зьмясьцілі ў кнізе «Synodus quarta dioecesis Samogitiae», надрукаванай у Вільні. Публікацыя жамойцкага перакладу тлумачылася ў пастанове сыноду тым, што некаторыя сьвятары і прапаведнікі перакручвалі зьмест булы «''ў мясцовай мове''»&lt;ref&gt;Zinkevičius. Reikšmingas žemaitiškas rankraštinis tekstas // Žodžių formos ir jų vartosena. — Vilnius, 1974, P. 172.&lt;/ref&gt;. У 1690 годзе адпаведны тэкст папскай булы «''жамойцкай мовай''» зь невялікі зьменамі прывялі ў надрукаваным у Вільні зборніку дакумэнтаў Жамойцкага біскупства&lt;ref&gt;Collectanea: Constitutionum Synodalium Dioecesis Samogitiensis. — Vilnius, 1690. [https://books.google.by/books?id=VvBNZ9BNRgsC&amp;pg=RA1-PA15&amp;dq=Samogitica+lingua&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj3nuHIhOf1AhUwwQIHHWSKAVsQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=samogitica&amp;f=false P. 146].&lt;/ref&gt;. Аршанскі шляхціч [[Адам Рыгор Каменскі Длужык]], які ў 1660 годзе трапіў у палон [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (далей — на поўнач [[Сыбір]]ы), у сваім дзёньніку зазначаў, што мова [[Зыране|пярмі-зыранаў]] (заходнія суседзі [[Самадыйскія народы|самаедаў]]) мае падабенства з жамойцкай{{Заўвага|{{мова-pl|«I stąd się poczyna Permia, a Moskwa zowie ją Zyrany, którzy są ludzie dziwnego języka; mają wiarę ruską; powiadają, że ich chrzcił ś[w.] Stephan. Ludzie przemyślni, mianowicie w lasach, na wodzie, strzelcy z łuków. Język poszedł trochę na żmudzki»&lt;ref&gt;Kamieński-Dłużyk A. Diariusz więzienia moskiewskiego miast i miejsc // Warta, Książka zbiorowa ofiarowana ks. Fr. Bażyńskiemu. — Poznań, 1874. S. 380.&lt;/ref&gt;|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Грицкевич В. П. От Нёмана к берегам Тихого океана. — Мн.: Полымя, 1986.&lt;/ref&gt;. Паводле выдадзенага ў 1691 годзе [[Жагоры|жагорскім]] намесьнікам дэкрэту, «''…навучыла тых словаў на гаспадара свайго Мацяша Стракша мовіць па-жамойцку: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...nauczyła tych słów na gospodarza swego Matyasza Straksza mówić po Żmudzku: „Welne iszszłuok łowi ir banda io“»|скарочана}}&lt;ref&gt;Jucewicz L. A. Wspomnienia Żmudzi. — Wilno, 1842. [https://books.google.by/books?id=95kQAQAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Wspomnienia+Zmudzi,+1842&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false S. 182].&lt;/ref&gt;}}&lt;ref name=&quot;Jablonskis-1973-291&quot;&gt;Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 291.&lt;/ref&gt;. Рукапісная летувіская кніга 1707 году азначаецца на вокладцы як пераклад на жамойцкую мову: «''ператлумачаная з польскай на жамойцкую''» ({{мова-lt|«par[t]łumoczita isz Lynkiyska ąt Zemajty[szka]»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kregždys R. Lietuvių kalbos polonizmų žodynas. — Vilnius, 2016. P. 200.&lt;/ref&gt;. Польскі гісторык і лексыкограф [[Каспар Нясецкі]] ў 1737 годзе пісаў: «''…слова „гедрос“, паводле [[Мацей Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]], у жамойцкай мове значыць сонца''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...słowo Gedros, ''według Stryikow: fol: 355'', w Zmudzkim języku słońce znaczy»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Niesiecki K. Korona polska przy zlotej wolnosci. T. 2. — Lwów, 1738. [https://books.google.by/books?id=VVRJAAAAcAAJ&amp;pg=PA194&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 194].&lt;/ref&gt;. Жамойцкай азначалася мова летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, Варшаве і [[Супрасьля|Супрасьлі]]: у назове кнігі 1750 году («''з польскай на жамойцкую мову перакладзеная''», {{мова-lt|«Isz Lankiszka Ziemaytiszkay iżguldita»|скарочана}}), у назове («''па-жамойцку вытлумачаная і друкаваная''», {{мова-lt|«ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas»|скарочана}}) і ў тэксьце ({{мова-lt|«Ziemaytyszku liezuwiu»|скарочана}})&lt;ref&gt;1759 metų «Ziwatas». — Vilnius, 1998. [https://books.google.by/books?id=D8pMAQAAMAAJ&amp;q=Ziemaytiszku&amp;dq=Ziemaytiszku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjLxezn6vT1AhWniv0HHXFKDVIQ6AF6BAgCEAI P. 5].&lt;/ref&gt; кнігі 1759 году, якая перавыдалася ў 1787 годзе, а таксама ў назове кнігі 1781 году («''з польскай мовы на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Liezuwe Lękiszka ant ziemaytyszka»|скарочана}}), якая перадрукоўвалася ў 1806 і 1830 гадох. Каля 1750 году зь перавыданьнем каля 1762 і ў 1765, 1770, каля 1775, каля 1778 і ў 1798 гадох у Вільні друкавалі кнігу «''Жамойт на роднай мове славіць Пана Бога''» ({{мова-lt|«Ziemaytis prigimtu sawa lieżuwiu Pona Diewa garbin»|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 464—465.&lt;/ref&gt;. У складзеным у 1772 годзе каталёзе бібліятэкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] адзіную ў сьпісе цалкам летувіскую кнігу азначылі як жамойцкую ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})&lt;ref&gt;Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].&lt;/ref&gt;, адзіную кнігу на летувіскай мове азначылі як «жамойцкую кнігу» ({{мова-pl|«Książka Żmudzka»|скарочана}} і ў бібліятэцы [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскага трынітарскага кляштару]]&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.&lt;/ref&gt;. У 1773 годзе біскуп [[Ян Дамінік Лапацінскі]] ў сваёй польскамоўнай прадмове да летувіскай кнігі, выдадзенай у Вільні, азначыў яе мову як жамойцкую ({{мова-pl|«Zmudzki ięzyk»|скарочана}}). Устава, зьмешчаная ў інвэнтары [[Рэтаў]]скага староства 1784 году, вызначала павіннасьць: «''…уставу два разы на год для ўсёй воласьці, па-жамойцку перакладзеную, прачытаць і патлумачыць, што каторы пункт значыць…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…ustawę dwa razy na rok dla całey włosci, po Żmudzku przekopiowaną, przeczytać y wyexplikować, co ktory punkt znaczy…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. XXV. — Вильна, 1898. [https://books.google.by/books?id=IOYDAAAAYAAJ&amp;pg=PA547&amp;dq=po+%C5%BBmudzku&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjWlaXJsfD1AhUZOuwKHbYlAmQQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%C5%BBmudzku&amp;f=false С. 547].&lt;/ref&gt;. Шматлікія выдадзеныя ў Вільні летувіскія кнігі (дзьве 1793, 1797, 1805, 1812, 1820, 1824, 1826, 1830, 1832, 1834, 1840, 1848, дзьве 1851, 1852, дзьве 1853, 1854, 1856 гады) зьмяшчалі лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў ({{мова-lt|«Mienesey Łotiniszki, Lękiszki, Ziemaytiszki»|скарочана}}). Складзены ў 1797 годзе каталёг бібліятэкі Віленскага францішканскага кляштару, у якой захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў&lt;ref&gt;Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.&lt;/ref&gt;, меў назву: «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})&lt;ref&gt;Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&amp;q=jezyku+zmudzkim&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]&lt;/ref&gt;. Тым часам [[Генэрал-ад’ютант|генэрал-ад’ютант]] [[Войска Вялікага Княства Літоўскага ў XVIII стагодзьдзі|войска былога Вялікага Княства Літоўскага]] Юры Грушэўскі азначыў летувіскую біблію [[Багуслаў Самуэль Хілінскі|Багуслава Самуэля Хілінскага]], асобнік якой у 1805 годзе падараваў бібліятэцы [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], як «''рэдкую біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«rzadką Biblią w Żmudzkim języku»|скарочана}})&lt;ref&gt;Stankiewicz M. Bibliografia litewska od 1547 do 1701 r. — Kraków, 1889. [https://books.google.by/books?id=fMgtAAAAYAAJ&amp;pg=PA56&amp;dq=Gru%C5%BCewski+jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiUl9rCvun1AhVzSPEDHfrwDOAQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=Gru%C5%BCewski%20jezyku%20zmudzkim&amp;f=false S. 56].&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]]

Адзін зь першых ідэолягаў летувіскага нацыянальнага руху [[Сыманас Даўкантас]] (1793—1864) — з мэтай зрабіць летувіскую літаратуру больш старажытнай&lt;ref&gt;Roma Bončkutė, [https://www.bernardinai.lt/nedegantys-simono-daukanto-rastai/ Nedegantys Simono Daukanto raštai], bernardinai.lt, 28 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; — пакінуў на вокладцы падпісанага псэўданімам уласнага летувіскага перакладу азначэньне «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» ({{мова-lt|«Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû»|скарочана}}) і дату «''1798 год''». Азначэньнем летувіскай мовы як жамойцкай ён, з усяго відаць, спрабаваў зрабіць сваю фальсыфікацыю адпаведнай сапраўдным раньнім летувіскім перакладам: {{Артыкул у іншым разьдзеле|Антанас Кляментас|Антанаса Кляментаса|lt|Antanas Jackus Klementas}} паміж 1790—1810 гадамі («''з польскай на жамойцкую''», {{мова-lt|«isz Linkiszka… unt… Ziemaytiszka»|скарочана}}, {{мова-lt|«isz linkiszka raszta ziemaytyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/225/mode/2up?q=Ziemaytiszka P. 226].&lt;/ref&gt; і [[Юзэф Арнульф Гедройц|Юзэфа Арнульфа Гедройца]] 1809 году («''на жамойцкую мову''», {{мова-lt|«and ležuwia… Ziematyszka»|скарочана}})&lt;ref&gt;Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/211/mode/2up?q=Ziematyszka P. 212].&lt;/ref&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|108|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|106|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}}

Як зазначае гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]], яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» і многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-85&quot;/&gt;. Напрыклад, нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Хрыстаф Адэлюнг||en|Johann Christoph Adelung}} у сваёй працы «Мітрыдат, або Агульнае мовазнаўства…»&lt;ref&gt;Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. S. 696—697.&lt;/ref&gt; (1809 год) пісаў, што «літоўцы» маюць няяснае мяшанае «германа-славянскае» паходжаньне; іх жамойцкая група складаецца з носьбітаў дыялекту, які мае назву «польска-літоўскі», сама ж «літоўская» мова на дзьве траціны складаецца з славянскай; аўтар паведаміў, што суседзям «літоўцы» сьпярша былі вядомыя як гуды, а таксама згадаў яцьвягаў і такую іх назву, як палешукі. Сяргей Запрудзкі зазначае, што з пададзенай інфармацыі можна меркаваць, што пад назвай «літоўцы» нямецкі лінгвіст часткова разумеў беларусаў&lt;ref name=&quot;Zaprudzki-2013-96&quot;/&gt;. Іншы нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Сэвэрын Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у свай працы «Літаратура, датычная граматык, лексыкі і збораў словаў усіх моваў зямлі: выкладзеная ў альфабэтным парадку моваў…»&lt;ref&gt;Litteratur der Grammatiken, Lexika und Wörtersammlungen aller Sprachen der Erde. — Berlin, 1815. S. 132.&lt;/ref&gt; (1815 год) сьцьвярджаў, што будучы сястрой [[Латыская мова|латыскай мовы]], з пункту гледжаньня лексыкі і граматыкі «літоўская» мова была пераважна славянскай, у іншых дачыненьнях — германскай; «літоўская» мова мела свае адгалінаваньні ў Жамойці і на поўдні Вялікага Княства Літоўскага. Апошняе сьцьверджаньне дазваляе меркаваць, што тут таксама пад «літоўскай» мовай часткова разумелася беларуская&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%d0%97%d0%b0%d0%bf%d1%80%d1%83%d0%b4%d1%81%d0%ba%d1%96_%d0%9d%d0%b0%d0%b7%d0%b2%d1%8b%20%d0%b1%d0%b5%d0%bb%20%d0%bc%d0%be%d0%b2%d1%8b_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 100.&lt;/ref&gt;.

У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «О происхождении, языке и литературе литовских народов» крытыкаваў апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) адносіў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.&lt;/ref&gt;. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.&lt;/ref&gt;, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}&lt;ref&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.&lt;/ref&gt;){{Заўвага|У 1824 годзе віленскі [[Kurier Litewski (1793)|Kurier Litewski]] называў мову летувіскіх кніг «жамойцка-літоўскай» («літоўска-жамойцкай») і «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскай]]» ({{мова-pl|«...w języku Litewsko-Żmudzkim i Prusko-Litewskim... Napisane w języku Żmudzko-Litewskim przez Kajetana Niezabitowskiego Żmudzina...»|скарочана}})&lt;ref&gt;Kurier Litewski. Nr. 49, 1824. [https://books.google.by/books?id=qkZJAAAAcAAJ&amp;pg=RA8-PT6&amp;dq=jezyku+zmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwick8Hn7-H0AhXESPEDHVluBb84ChDoAXoECAkQAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false S. 4].&lt;/ref&gt;; а яшчэ ў 1860 годзе «Encyklopedyja Powszechna» азначала дзьве першыя бібліі на летувіскай мове як «літоўска-прускую» ([[Ёнас Брэткунас]], [[Калінінград|Кёнігзбэрг]], 1590 год) і «жамойцкую» ([[Багуслаў Самуэль Хілінскі]], [[Лёндан]], 1660 год)&lt;ref&gt;Encyklopedyja powszechna. T. 3. — Warszawa, 1860. [https://books.google.by/books?id=XMhLAQAAIAAJ&amp;pg=PA428&amp;dq=biblija+zmudzka&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiOo7Xy2uX1AhVnSfEDHXUCDCQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=biblija%20zmudzka&amp;f=false S. 428].&lt;/ref&gt;}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''Няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Нет сомнения причислять сюда [к Латышским народам] Кривичей (нынешних Литвино-Русов и Белоруссов)»|скарочана|}}}}&lt;ref&gt;Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. С. 47.&lt;/ref&gt;. Яшчэ ў 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «[[Прускія летувісы|пруска-літоўскую]]» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых&lt;ref&gt;Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. С. 46.&lt;/ref&gt;. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»&lt;ref&gt;Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&amp;pg=PA307&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 307].&lt;/ref&gt;), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»&lt;ref&gt;Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&amp;pg=PA306&amp;dq=murray+Kriwitsh&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=murray%20Kriwitsh&amp;f=false P. 306].&lt;/ref&gt;. А ў 1841 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1849 годзе) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«...в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})&lt;ref&gt;Устрялов Н. Русская история. Ч. 1. — СПб., 1849. С. 249.&lt;/ref&gt;. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). С. 173.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Як зазначае летувіскі гісторык Дарыюс Сталюнас, нават у 1860-я гады найлепшы, як тады лічылася ў Расейскай імпэрыі, экспэрт у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім прафэсар Пецярбурскай духоўнай акадэміі [[Міхаіл Каяловіч]] у праграме этнаграфічнага вывучэньня рэлігійнага жыцьця [[Паўночна-Заходні край|Заходняга краю]] пісаў як пра «літоўскі народ», так і пра «літоўскае племя», якое да таго ж гаворыць «жамойцкай мовай»&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;&gt;Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.&lt;/ref&gt;}}. Пра «літоўска-жамойцкую мову», якой размаўляюць у тым ліку ў «''Прусіі да самага Караляўца''», яшчэ ў 1858 годзе пісаў часопіс {{Артыкул у іншым разьдзеле|Dziennik Literacki||pl|Dziennik Literacki}}&lt;ref&gt;Dziennik Literacki. Nr. 124, 1858. [https://books.google.by/books?id=TqCfX3hdldAC&amp;pg=PA1008&amp;dq=szyrwid+zmudzki&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiptMTotIb2AhVvgv0HHStRAMYQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=szyrwid%20zmudzki&amp;f=false S. 1008].&lt;/ref&gt;.

У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў&lt;ref&gt;Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;hl=ru#v=snippet&amp;q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&amp;f=false S. 128].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах.
{{арыгінал|de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»}}|
}}

У 1854 годзе на старонках часопіса {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які рэдагаваўся народжаным на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]] навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] прафэсарам-паліглётам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім|ru|Сенковский, Осип Иванович}}, зьявілася крытычная нататка датычна называньня часткі жамойтаў «літвой» (названых пазьней «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі», якія насяляюць «[[Аўкштота|Аўкштоту]]» — «Верхнюю або ўласную Літву»), а жамойцкай мовы — «літоўскай»&lt;ref&gt;Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&amp;pg=RA3-PA71-IA7&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 28—29].&lt;/ref&gt;:
{|
|-
| {{пачатак цытаты}}
Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін Літва. Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа чудзкім народзе, паміж Літвою і Жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць Літвою, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, Жамойць. Абедзьве яны — тая ж Жамойць. Слова Літва зусім не літоўскае{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — Літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія Грэкі, Італьянцы і паўднёвыя Швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — Рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо Леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай Чудзьдзю, не называюць сябе Літвою; такім чынам, і сястра іхняя, літоўская Чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — Жамогусы, Жамогі альбо Жамодзі, Сямогі альбо Сямодзі, адкуль ўтварыліся словы Жамойць і Самагіція. Латышы таксама называюць сябе Земме, Семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як Сома альбо Суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», Фіны, альбо Фінляндцы. Жамогус альбо [[жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх Чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай Чудзі, альбо Жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой Чудзь гэтая належала.
{{арыгінал|ru|Я хочу еще подвергнуть исторической и филологической критике членов виленского комитета самый термин Литва. Я не совсем понимаю различие, которое делают они в одном и том же чудском народе, между Литвою и Жмудью. Мне кажется, что понапрасну одну часть этого народа называют Литвою, тогда как другой оставляют общее и настоящее название всего народа, Жмудь. Обе они — та же Жмудь. Слово Литва вовсе не литовское и оно принадлежит столько же и еще более славянской части прежнего литовского господарства, как и чудской. Если жители чудской части отзываются, что они — Литува и что они говорят литувишки, по-литовски, это по-мне значит только, что они употребляют на свой личный счет общее политическое название господарства, а не свое племенное название. Точно так же нынешние Греки, Валахи и южные Швейцарцы, потому, что некогда находились под римским владычеством, хвастаются, будто они — Римляне и говорят по римски (Romei, Rumani, Roman). Латыши, или Леты, чудские люди одного корня с литовскою Чудью, не называют себя Литвою; следовательно, и сестра их, литовская Чудь, этнографически, не имеет права на это название. Вся она — Жемогусы, Жемоги или Жемоди, Семоги или Семоди, откуда произошли слова Жмудь и Самогиция. Латыши также называют себя Земме, Семме, а это значит только «своя земля» подобно тому, как Сома или Суома, «своя земля» Финляндия и Суомалайне, «люди своей земли», Финны, или Финляндцы. Жемогус или жмогус значит — человек. Они просто — человеки, а не литовцы. Замечательно, что у прибалтийских чудских поколений нет особенных названий для их языков: каждое уверяет, что оно изъясняется на языке ма-киль, «языке земли». Как у литовской Чуди, или Жемогусов, вероятно, не было особенного названия для народного языка, то она тем охотнее согласилась называть его «литовским», что слово «Литва» было политическим титулом знаменитого государства, которому Чудь эта принадлежала.}}
{{канец цытаты}}
|}
[[Файл:Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|значак|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» ({{мова-ru|«Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык»|скарочана}}), 1861 г.]]

Яшчэ ў 1861 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да генэрал-губэрнатара {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімера Назімава|ru|Назимов, Владимир Иванович}} адзначалася, што большасьць сельскага насельніцтва [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым афіцыйным дакумэнце [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] не ўпаміналіся:
{{Цытата|Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі.
{{арыгінал|ru|Так, в большей части Ковенской губернии, населенной жмудинами, имеющими свою письменность, хотя еще и незначительную, но представляющую уже для народа молитвенники, календари и некоторыя другие полезные книги на жмудском языке, на котором народ слушает проповеди в костелах и исповедуется в этой губернии, обучение в первоначальных училищах жмудской грамоте следует допустить, преподавание же польского языка, которым говорят помещики и чиновники, в эти училища не вводить, оставив его только в гимназиях и прогимназиях. В губерниях же Виленской, Гродненской и Минской большая часть сельского населения говорит наречием белорусским, поэтому и народные училища в этих местностях должны быть чисто русскими.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 4—5.
}}
[[Файл:Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|значак|«Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]]]

Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, «''Хоць уласна тэрмін „літоўцы“ ўжываўся даволі часта, больш звыклымі для расейскай бюракратыі [у 1860-я гады] заставаліся іншыя паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамойцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}{{Заўвага|Сярод іншага, існавала «Камісія для разгляду польскіх і жамойцкіх кніг, якія прадаюцца ў Вільні» ({{мова-ru|«Комиссия для рассмотрения польских и жмудских книг, продаваемых в г. Вильне»|скарочана}}), утвораная ў 1865 годзе наступнікам [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстанцін фон Каўфман|Канстанцінам фон Каўфманам|ru|Кауфман, Константин Петрович фон}}. Таксама таго ж году пры ўправе Віленскай навучальнай акругі выйшаў з друку «Жамойцка-расейскі буквар» ({{мова-lt|«Букварс жемайтишкай-русишкасис паращитас пагал моки ма ну В. Золотова падота, ишгульдитас пар И. Кречински»|скарочана}} або {{мова-ru|«Букварь жмудско-русский, составленный но методе В. Золотова. Пер. И. Кречинского»|скарочана}})}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

{{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}}

У 1862 годзе ў прадстаўленьні Аляксандра Шырынскага-Шыхматава да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|абмаскаліць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]:
{{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім абмаскаліць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы.
{{арыгінал|ru|На Жмуди — укрепление жмудской национальности, вовсе не враждебной России и правительству в низших слоях населения, и постоянное внушение крестьянам, что они не поляки, а жмудины и литовцы, и что Россия не желает вовсе обрусить их, а хочет только сблизить их интересы с интересами государства.}}
|Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. С. 22.
}}

{{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|108|Lietuwiszki (1879).jpg|106|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}}

Пры здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) 1 лютага 1864 году генэрал-губэрнатар [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] у сваім цыркуляры дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году ён выдаў загад «''прапанаваць біскупу [[Мацей Казімер Валанчэўскі|Валанчэўскаму]], пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году літоўскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб абмаскаліць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}&lt;ref name=&quot;Stalunas-2005&quot;/&gt;.

У 218-м томе (1881 год) афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася&lt;ref&gt;Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&amp;pg=RA3-PA299&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&amp;f=false С. 299].&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Зрэшты, варта заўважыць, што назвы «Жмудзіны» і «Ліцьвіны» (Літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе «Жмудзінамі» ўсіх сапраўдных Літоўцаў, у супрацьлегласьць «Ліцьвінаў», гэта значыць людзям не літоўскага, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць «ліцьвінаў» як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы «літоўская мова» ўжываюць «жамойцкая мова».
{{арыгінал|ru|Впрочем, следует заметить, что названия «Жмудины» и «Литвины» (Литовцы) в лингвистико-этнографическом смысле далеко не совпадают с их историческим значением и с их популярным употреблением в настоящее время. Многие называют «Жмудинами» всех настоящих Литовцев, в противоположность «Литвинам», то есть людям не литовского, но славянского этнографического происхождения, живущим в Литве, или же в противоположность «Литвинам» как вообще жителям исторической Литвы без различия их происхождения. При таком взгляде вместо названия «литовский язык» употребляют «язык жмудский».}}
|
}}

У 1885 годзе ў расейскай прэсе Паўночна-Заходняга краю асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})&lt;ref&gt;Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&amp;pg=PP3&amp;dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&amp;f=false С. 224].&lt;/ref&gt;.

Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады&lt;ref&gt;Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.&lt;/ref&gt;.

== Герб ==
{{Асноўны артыкул|Пагоня}}
[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]]
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]]

Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;ehb-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Паводле летапісаў Вялікага Княства Літоўскага, Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|Хроніка Літоўская і Жамойцкая{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году&lt;ref&gt;Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 120.&lt;/ref&gt;.

Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны&lt;ref&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.&lt;/ref&gt;. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;&gt;Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.&lt;/ref&gt; і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.&lt;/ref&gt; гадоў.

Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref name=&quot;salanda-2019-5&quot;/&gt;. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў ў сярэдзіне XIX ст. [[Сымонас Даўкантас]]&lt;ref name=&quot;Kraucevic-1993&quot;&gt;[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-349&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.&lt;/ref&gt;. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»&lt;ref&gt;{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}&lt;/ref&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery caption=&quot;Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады&quot; class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&quot;&gt;
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае ваяводзтва|Жамойцкае (староства)]]
Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]]
&lt;/gallery&gt;
|}

== Сталіца ==
{{Асноўны артыкул|Вільня}}
[[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]]

У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.&lt;/ref&gt;). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша|М. Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу А. Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;/&gt;.

{|
|-
|
&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт)
Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)
Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная  філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.
Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929)
Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.
&lt;/gallery&gt;
|}

== Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» ==
Упершыню назва «беларусы» ў дачыненьні да ліцьвінаў пачала выкарыстоўвацца ў XVII ст. у час войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з Рэччу Паспалітай, у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў, дзеля азначэньня праваслаўнага вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і ўкраінцаў, якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«...литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города Несвижа, мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570-1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.&lt;/ref&gt;}}), напрыклад: «''литвин белорусец Ошмянского повету''», «''литовка беларуска Мстиславского повету''», «''литвин белоруские веры''» («руская, беларуская вера» = праваслаўе) і г. д.&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 212—213.&lt;/ref&gt; Тым часам палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе выняткова «ліцьвінамі», напр.: «''литвин Корнейко Круковской, уроженец Оршанского повету, шляхтич белоруские веры''»&lt;ref&gt;Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 112.&lt;/ref&gt;). Сваю зямлю палонныя літоўскія (беларускія) шляхціцы таксама называлі Літвой. Гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да высновы:
{{Пачатак цытаты}}
«Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках ''уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»&lt;ref name=&quot;latysonak&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)&lt;ref&gt;Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.&lt;/ref&gt;}}]]

Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;/&gt;.

Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца &lt;…&gt; палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся &lt;...&gt; Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.&lt;/ref&gt;, прытым літва адносілася да славянскіх народаў&lt;ref&gt;Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&amp;id=GFxiAAAAcAAJ&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 133].&lt;/ref&gt;. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году зьмяшчае артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі &lt;…&gt; за панаваньнем Кацярыны II &lt;…&gt;, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага &lt;…&gt; цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»&lt;ref&gt;Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.&lt;/ref&gt;. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1793 году адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 98.&lt;/ref&gt;. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»&lt;ref&gt;Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб.: Имп. тип., 1793. С. 95.&lt;/ref&gt;. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія &lt;…&gt; складаецца з Смаленскай губэрні''»&lt;ref&gt;Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&amp;pg=PA91&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false С. 91].&lt;/ref&gt;, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. &lt;…&gt; Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства &lt;…&gt; Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрняй]]''»&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;f=false 104].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ўжо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})&lt;ref&gt;Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&amp;pg=PA104&amp;dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&amp;q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&amp;f=false С. 429].&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)&lt;ref&gt;Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.&lt;/ref&gt;, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]]

У кнізе нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов», выдадзенай у 1799 годзе пры Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбург, зазначалася, што «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.&lt;/ref&gt;. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… &lt;…&gt; Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки... живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… &lt;…&gt; Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб, 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&amp;f=false С. 123].&lt;/ref&gt;. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-10&quot;&gt;Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.&lt;/ref&gt;, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})&lt;ref name=&quot;Kiopen-1827-11&quot;/&gt;. У 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} пісаў, што «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У Польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі»{{Заўвага|{{мова-ru|«Под словом Литвы разумеются два разных племени, именно 1) Литва означает Великое Княжество Литовское в наибольшем его распространении. А как собственная Литва, говорящая своим особенным языком, составляла самую малую часть народонаселения: то под Литвою разумели Россиян или Русинов Великого Княжества Литовского; 2) Литва — народ опличногo oт Славян племени, говорящий языком недоведомого происхождения и известный в Виленской г. под именем Жмуди. У Польских писателей Литва часто употребляется вместо Литовской Руси и вместо Жмуди или Самогиции».|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&amp;pg=PA244&amp;dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&amp;f=false С. 94].&lt;/ref&gt;.

Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.&lt;/ref&gt;, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.&lt;/ref&gt;. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&amp;pg=PA58&amp;hl=ru&amp;source=gbs_selected_pages&amp;cad=2#v=onepage&amp;q&amp;f=false С. 58].&lt;/ref&gt;, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль ўся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»&lt;ref&gt;Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.&lt;/ref&gt;}}.

[[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|«Рассказы на белорусском наречии», выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]]

Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.&lt;/ref&gt;. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&amp;pg=RA3-PA38&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&amp;pg=RA3-PA77&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&amp;f=false 77].&lt;/ref&gt;. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}&lt;ref&gt;Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.&lt;/ref&gt; пачынаў наступнымі словамі&lt;ref&gt;Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Репринт. изд. — Мн.: Белорусский экзархат Московской патриархии, 1990.&lt;/ref&gt;: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}).

[[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]]

У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім парадкам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі&lt;ref&gt;Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.&lt;/ref&gt;. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&amp;nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&amp;nbsp;270 «літоўцаў», 16&amp;nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&amp;nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&amp;nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&amp;nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&amp;nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&amp;nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»&lt;ref name=&quot;Zapiski-1861-153&quot;/&gt;. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&amp;nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&amp;nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&amp;nbsp;919&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.&lt;/ref&gt;. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&amp;nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])&lt;ref&gt;Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.&lt;/ref&gt;. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.&lt;/ref&gt;. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні&lt;ref&gt;Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.&lt;/ref&gt;: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}} &lt;…&gt; У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски &lt;...&gt; В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи...»|скарочана}}}}''.

[[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]]

У 1863 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў||ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} на сродкі [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] вялікім накладам надрукаваў «Рассказы на белорусском наречии»&lt;ref&gt;[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.&lt;/ref&gt; (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.&lt;/ref&gt;: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.&lt;/ref&gt;) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі»{{Заўвага|Хоць супольнае жыцьцё беларусаў з «заваёўнікамі» ў гэтым творы падаецца досыць станоўча&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;/&gt;}}, называючы «ліцьвінамі» летувісаў&lt;ref name=&quot;Tokc-2006&quot;&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.&lt;/ref&gt;, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць ліцьвіны і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-9&quot;/&gt;, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-10&quot;&gt;Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.&lt;/ref&gt;, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах&lt;ref name=&quot;Chaustovic-2001-11&quot;/&gt;. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.&lt;/ref&gt;}}, сьледам падаецца слова «[[Літвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.&lt;/ref&gt;. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца «''Кузьма и Дземьян два лицвины, принешли горшочек боцвиння''»&lt;ref name=&quot;Nasovic-1870-31&quot;/&gt;{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям'ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя&lt;ref name=&quot;Kabrzyckaja-2007&quot;/&gt;}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»&lt;ref&gt;Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]]

Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадоў тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі&lt;ref&gt;Терешквич П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.&lt;/ref&gt;. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»&lt;ref&gt;Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|А ў выдадзенай у 1869 годзе этнаграфічнай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў|Міхаіла Дзьмітрыева|be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} адзначалася, што {{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом ''хаутуры''»|скарочана}}&lt;ref&gt;Собрание песен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Северо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&amp;pg=PA211&amp;dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiKocygxo70AhWK3eAKHXp0AME4HhDoAXoECAIQAg#v=onepage&amp;q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&amp;f=false С. 211].&lt;/ref&gt;}}.

Таксама адгукнуліся на сьвядомасьці ліцьвінаў-беларусаў наступствы [[палянізацыя|палянізацыі]]. Так, шматлікія беларусы называлі сябе [[палякі|палякамі]], хоць азначалі сваю зямлю [[Літва старажытная|Літвой]], а мову — [[Беларуская мова|літоўскай]]&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&amp;pg=PA26&amp;dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&amp;f=false С. 25—26.]&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name=&quot;letuviskaja&quot;}}, то бок паводле старадаўняй памяці пра тыя часы, калі Беларусь і Літва складалі адно цэлае, усё беларускае называлася ''літоўскім''. Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka, адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|name=&quot;pa-letuvisku&quot;}}, а гавораць выняткова [[Беларуская мова|па-беларуску]].
{{арыгінал|ru|Другое затруднение происходитъ оттого, что на местном языке, а тем более на польском, нередко смешиваются в названии Белоруссия и Литва, белорусский язык и литовский, т. е. по старинной памяти о тех временах, когда Белоруссия и Литва составляли одно целое, всё белорусское называется литовским. Спросите вы, например, какую нибудь мещанку, кто она такая? – Polka, ответит она вам. – Откуда родом? – Z Litwy. – Как говорят дома? – Po litewsku. Между тем, по наведении более точных справок оказывается, что ни сама она, ни ее родные ни слова не понимают по-литовски, а исключительно говорятъ по-белорусски.}}
}}

[[Файл:Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi (A. Czapski, 1850).jpg|значак|«Коўна — цяперашняя сталіца [[Жамойць|Жамойці]]» ({{мова-pl|«Kowno dzisiejsza stolica Żmudzi»|скарочана}}). Подпіс да панарамнай выявы [[Коўна]], 1850 г.]]
[[Файл:Schamaiten (Samogitien) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» нямецкага гісторыка [[Дытрых Шэфэр|Дытрыха Шэфэра]] (1916 г.), на якой абшар [[летувісы|летувісаў]] мае подпіс «''Schamaiten (Samogitien)''»]]
[[Файл:Litauer (Schamaiten, Schmuden) (D. Schäfer, 1916).jpg|значак|Легенда да мапы Д. Шэфэра, дзе летувісы азначаюцца [[жамойты|жамойтамі]]&lt;ref&gt;Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139—140.&lt;/ref&gt;: «''Litauer (Schamaiten, Schmuden'')»]]

Зь іншага боку, яшчэ ў пачатку ХХ ст. захоўвалася адрозьненьне паміж літоўцамі і жамойтамі. У артыкуле «Цікавае выступленьне» [[Антон Луцкевіч]] цытуе прамову ксяндза [[Міхал Далецкі|Міхала Далецкага]] на інгрэсе жамойцкага біскупа [[Францішак Карэвіч|Францішка Карэвіча (Пранцішкуса Каравічуса)]]: «''У склад нашай дыяцэзіі ўходзіць, апрыч жмудзінаў і літоўцаў, значнае чысло і другіх народнасьцяў…''»&lt;ref&gt;[[Антон Луцкевіч|Луцкевіч А.]] Барацьба за вызваленьне. — Вільня; Беласток, 2009. С. 134.&lt;/ref&gt;. Увогуле, жыхарства [[Жамойць|Жамойці]] (большай часткі сучаснай [[Летува|Летувы]]) «ліцьвінамі» (альбо «літоўцамі») сябе не называла нават у XIX стагодзьдзі. У навуковым выданьні «Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею», выдадзеным у 1899 годзе, у прадмове зьмяшчаецца агляд аўтарам [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]], якая займала тады ўсю тэрыторыю сучаснай [[Летува|Летувы]] на поўнач ад [[Коўна|Коўны]]: «''Ковенская губэрня ўся амаль заселеная карэннымі літоўцамі, якія край свой называюць [[Жамойць|Жмудзь]], а сябе [[жмогусы|жмогусамі]]''» ({{мова-ru|«Ковенская губерния вся почти сплошь заселена коренными литовцами, которые страну свою называют Жмудь, а себя жмогусами»|скарочана}}&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленскою археографическою коммиссиею // Акты Упитского гродского суда. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=XeYDAAAAYAAJ&amp;pg=PR29&amp;dq=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjx1Yv_n8jzAhWIhv0HHVNpC7sQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&amp;q=%D0%96%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8&amp;f=false С. XXIX].&lt;/ref&gt;). А ў 1893 годзе паведамлялася, што «''…Жамойць, або, як яна сама сябе называе, „сьвятая Жамойць“, засяляе шчыльнай масай мільёна ў два душ паўночную частку Віленскай губэрні і найбольшую частку Ковенскай і Сувалкаўскай''» ({{мова-ru|«...Жмудь, или, как она сама себя называет, «святая Жмудь», населяет плотной массой миллиона в два душ северную часть Виленской губернии и наибольшую часть Ковенской и Сувалкской»|скарочана}})&lt;ref&gt;Русское обозрение. Т. 4, 1893. [https://books.google.by/books?id=eeA6AQAAMAAJ&amp;pg=PA414&amp;dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82,+%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C,&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjOovDw0ev0AhWk_7sIHSTgDBwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&amp;q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%2C%20%E2%80%9E%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%E2%80%9C%2C&amp;f=false С. 414].&lt;/ref&gt;. На тое, што жыхары Жамойці не называлі сябе ліцьвінамі, таксама зьвяртае ўвагу [[Ігар Чаквін]], тым часам беларускамоўныя ліцьвіны гістарычна супрацьпастаўлялі сябе летувісам, якіх вызначалі назвамі «жамайты», «жамойты», «жмудзь», «самагіты» ды іншымі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95—96.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Гістарычны слоўнік беларуская мовы]] падае наступныя назвы з азначэньнем 'жамойт, жыхар Жамойці' або 'Жамойць': 
* ''Жмайдзін'' («''з заўзятай злосьці ... коні двох жмайдзінаў паловых з шорами ізь лейцамі ... заступіўшы на дабравольнай дарозе''»)
* ''Жмойдзь'' («''пад тым іменем замыкаюцца некаторыя народы сятыскія ў гісторыкаў, і нашы славенскія ўсі продкаве, русь, Масква, палякі, літва, жмойдзь''»)
* ''Жмуйдзь'' («''з таго ж гомэра і патомкаў яго цымбраў пашлі немцы. А ад кваснона (квіснонамі) краля іўдзескамі названы, готаве, такжа полаўцы, літва, жмуйдзь, латва''»)
* ''Жамойцін'' («''у лесе ліцьвіна з жамойцінам да тых часоў ані слыхаць было''»)
* ''Жамойць'' («''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі, і не аселым, адно Жамойці''», «''то ўсе мы і патомкі нашы вялікія князі літоўскія даваці будзем павінны, толька літве, русі, жамойці''», «''асобна абоз з калёс скірпячых паставіўшы бяз зброі і панцыраў бо тодзь яшчэ рыштунку жамойць у тот час ня знала''»)&lt;ref&gt;{{Літаратура/ГСБМ|10к}} С. 42, 50.&lt;/ref&gt;}}. Гэтак, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што ліцьвіны ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''&lt;ref&gt;Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&amp;pg=PA491&amp;dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&amp;f=false S. 491].&lt;/ref&gt;. Беларускае слова «жмудзяк» з расейскім перакладам «жмудин, литвин» зафіксаваў «[[Беларуска-расійскі слоўнік Байкова і Некрашэвіча|Беларуска-расійскі слоўнік]]» [[Мікола Байкоў|Міколы Байкова]] і [[Сьцяпан Некрашэвіч|Сьцяпана Некрашэвіча]] (1925 год), а выдадзены ў 2014 годзе «[[Ушачы|Вушацкі]] словазбор [[Рыгор Барадулін|Рыгора Барадуліна]]» падае слова «жмудзяк» у значэньні «скупы чалавек, скнара»: «''Такі ўжо жмут, такі жмудзяк, што зімой лёду не пазычыць''»{{Заўвага|Тым часам слова «жмудны», паводле Расейска-беларускага слоўніка дадатковай лексыкі [[Зьміцер Саўка|Зьмітра Саўкі]], мае расейскі пераклад «выматывающий», а ў беларускіх гаворках ([[Жыткавіцкі раён]]) адпавядае беларускаму слову «скупы»}}. Таксама ў беларускіх гаворках захавалася слова «жмодзь» — 'саранча, навала' («''ек та жмодзь: і свое поедзяць і нашэ покрадуць''»{{Заўвага|Запісана ў [[Столінскі раён|Столінскім раёне]] пра вялікую колькасьць малых пражэрлівых істот}}&lt;ref&gt;Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 152.&lt;/ref&gt;), якое паводле Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы [[НАН Беларусі]], відаць, ёсьць пераасэнсаваньнем старой назвы групы плямёнаў ([[жамойць]]), вядомым і ў іншых выпадках (напрыклад, [[барбары]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 231.&lt;/ref&gt;. Тым часам летувіская мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юраце Лаўчуце||lt|Jūratė Sofija Laučiūtė}} ў сваім «Слоўніку балтызмаў у славянскіх мовах» (1982 год) зьвязвае з этнонімам «жамойць» беларускае слова «жмойдзь» — 'шматлікая сям’я з малалетніх, якія задарма ядуць хлеб; увогуле вялікая колькасьць дармаемаў' і параўноўвае яго з словам «жэмяць» — 'малеча, драбяза'&lt;ref&gt;Лаучюте Ю. А. Словарь балтизмов в славянских языках / Отв. ред. чл.-корр. АН СССР А. В. Десницкая; Институт языкознания АН СССР. — Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1982. С. 54.&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Сюды ж «жэмач» — 'пагардлівы зварот да падлеткаў' (смаленскае) і 'дробная рыбіна' (пскоўскае)&lt;ref&gt;Корбут В. [http://mowaznaustwa.ru/2009/03/19/v-korbut-z-kry%D1%9Eskix-belaruskix-baltyzma%D1%9E/ З крыўскіх (беларускіх) балтызмаў] // DRUVIS. Альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. № 1, 2005.&lt;/ref&gt;}}. Таксама, відаць, зьвязаны з жамойтамі выраз «жэмаць пузатая» — 'малыя дзеці' — ёсьць у лексыконе [[Аўсюкова|аўсюкоўскай]] гаворкі ([[Расонскі раён]])&lt;ref&gt;[https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/13809 З лексікону аўсюкоўскай гаворкі], [[ARCHE Пачатак]], 7 лютага 2014 г.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, беларускі мовазнаўца [[Мікалай Бірыла]] ў сваёй працы «Беларуская антрапанімія» (1969 год) прыводзіць наступныя прозьвішчы, утвораныя ад 'летувіс, жмудзін, жамайдзяк, жыхар Жамойці': Жамойда, Жамойдзін, Жамойта, Жамойць, Жмайдзяк, Жмудзяк, Змудзяк&lt;ref&gt;Бірыла М. Беларуская антрапанімія, 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі. — {{Менск (Мінск)}}: «Навука і тэхніка», 1969. С. 144, 146—147, 160.&lt;/ref&gt;. Таксама ў Беларусі адзначаюцца паселішчы з назвамі этнічнага паходжаньня, утворанымі ад «жамойць» або «жамайдзяк»: [[Жамайдзякі]] ([[Івацэвіцкі раён]]), [[Жамойск]] ([[Докшыцкі раён]]), [[Жамойцішкі]] ([[Вярэнаўскі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 122.&lt;/ref&gt;, [[Жамайдзі]] ([[Лідзкі раён]]), [[Жамойдзь (Валожынскі раён)|Жамойдзь]] ([[Валожынскі раён]]) і [[Жамойдзь (Клецкі раён)|Жамойдзь]] ([[Клецкі раён]])&lt;ref&gt;{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 125.&lt;/ref&gt;. Гісторык [[Мікола Ермаловіч]] зьвяртае ўвагу на наяўнасьць значнай колькасці танонімаў тыпу «Жамойцішкі», «Жамайтэлі» і ім падобных у былых Бутрымонскай і Язьненскай воласьцях [[Троцкі павет (Віленская губэрня)|Троцкага]], у Падбярэзскай, Рукойненскай, Янішкаўскай воласьцях [[Віленскі павет (Віленская губэрня)|Віленскага]], у Аляксандраўскай, Беняконскай, Ганчарскай і Эйшышкаўскай воласьцях [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкага]], у Дубатоўскай воласьці [[Сьвянцянскі павет (Віленская губэрня)|Сьвянцянскага]], у Забрэскай і Суботніцкай воласьцях [[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскага]] паветаў. Гэтыя тапонімы досыць сканцэнтраваныя і шчыльна абымаюць усходнія і паўднёва-ўсходнія межы сучаснай Летувы&lt;ref name=&quot;Jermalovic-2000-37&quot;&gt;{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]]

Такім чынам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.&lt;/ref&gt; і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])&lt;ref name=&quot;Kren-Koukiel-Marozava-2000-321&quot;/&gt;. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]]

У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.&lt;/ref&gt; (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»&lt;ref&gt;[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.&lt;/ref&gt;}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt;, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча|pl|Florian Czarnyszewicz}}, напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. &lt;…&gt; І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»&lt;ref&gt;Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.&lt;/ref&gt;}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. &lt;…&gt;
[[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]].
{{Канец цытаты}}

[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]]

Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на увесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. Тым часам яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]]

Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.&lt;/ref&gt;. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі не шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй&lt;ref&gt;{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.&lt;/ref&gt;, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2003&quot;/&gt;. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]]

Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»&lt;ref&gt;Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.&lt;/ref&gt;, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. &lt;…&gt; Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. &lt;…&gt; А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. &lt;…&gt; Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. &lt;…&gt; Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, не вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя &lt;…&gt; і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;&gt;[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.&lt;/ref&gt;.

Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва&lt;ref name=&quot;Katlarcuk-2009&quot;/&gt;. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! &lt;…&gt; Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»&lt;ref&gt;[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.&lt;/ref&gt;. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.&lt;/ref&gt;. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;/&gt;. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры&lt;ref name=&quot;Dziarnovic-2012&quot;/&gt;.

[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]]

Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў&lt;ref name=&quot;Kascian-2009&quot;/&gt;.

== Сучаснасьць ==

=== Ужываньне ===
У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі:
{{Пачатак цытаты}}
«Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»&lt;ref&gt;Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.&lt;/ref&gt;.
{{Канец цытаты}}

У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў:
{{Пачатак цытаты}}
«У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»&lt;ref name=&quot;Cakvin-1985&quot;/&gt;
{{Канец цытаты}}

У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася&lt;ref&gt;[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Zajkouski-Cakvin-1997&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Cakvin-1999&quot;/&gt;:
{{Пачатак цытаты}}
У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца &lt;…&gt; таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны.
{{Канец цытаты}}

У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»&lt;ref&gt;[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.&lt;/ref&gt;.

У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным чынам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]&lt;/ref&gt;.

Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»&lt;ref&gt;Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.&lt;/ref&gt;.

Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-157&quot;/&gt;.

[[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]]

Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў&lt;ref&gt;Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме [[Чырвоны штраль]] песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»&lt;ref&gt;[https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]&lt;/ref&gt;. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым&lt;ref&gt;[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.&lt;/ref&gt;.

У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага&lt;ref&gt;[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з двух батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

=== Грамадзкая дзейнасьць ===
{{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}}

Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць ўвагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;.

Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}&lt;/ref&gt;, ганяць беларусаў і ўсё беларускае&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}&lt;/ref&gt; або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой&lt;ref name=&quot;Kraucevic-2017&quot;/&gt;.

=== Міленіюм Літвы ===
22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]].

У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі.

«''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь зьяўляецца галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, аб’ядналая ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2009/01/22/279333_279363|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

== Цытаты ==
{{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская.
{{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}}

{{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}}
             
{{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам менаваў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі.
{{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}}
|[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.&lt;ref&gt;[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.&lt;/ref&gt;
}}

{{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсяе тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвою. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.&lt;ref name=&quot;jucho&quot;&gt;[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.&lt;/ref&gt;.}}

{{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтаю назваю наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабою ў сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёю ў новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў&lt;ref name=&quot;Bic-Harecki-Konan-2005-19&quot;/&gt;.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем
«[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}}

== Глядзіце таксама ==
* [[Ліцьвіны Севершчыны]]
* [[Беларусы]]
* [[Літва старажытная]]
* [[Літва (неадназначнасьць)|Літва]]
* [[Белая Русь]]
* [[Літоўская мітраполія]]
* [[Літвякі (Літвіны)|Літвякі]]
* [[Старалітва]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БЭ|9}}
* {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ГСБМ|17}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}.
* Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}.
* Дайліда А. [http://spampavac.by/files/downloads/pvkl.pdf Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі] / Рэц. [[Сяргей Тарасаў|С. Тарасаў]]. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с.
* [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}.
* [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.
* Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15.
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40.
* [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80.
* Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41.
* Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49.
* [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33.
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}}
* {{Літаратура/ЭСБМ|6}}
* [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}.
* {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}}
* {{Кніга
|аўтар          = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]]
|частка         = 
|загаловак      = Belarus. The last European dictatorship
|арыгінал       = 
|спасылка       = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}}
|год            = 2012
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 384
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-300-25921-6
|наклад         = 
|ref = Wilson
}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}
* [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45.
* Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}.
* Короткий В. [https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b0%2c%20%d0%a0%d1%83%d1%81%d1%8c%2c%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b2%d0%b8%d0%bd%2c%20%d1%80%d1%83%d1%81%d0%b8%d0%bd%20%d0%b2%20%d0%bf%d0%b0%d0%bc%d1%8f%d1%82%d0%bd%d0%b8%d0%ba%d0%b0%d1%85%20%d0%bb%d0%b8%d1%82%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%82%d1%83%d1%80%d1%8b%20%d0%92%d0%b5%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20%d0%9a%d0%bd%d1%8f%d0%b6%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0%20%d0%9b%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b3%d0%be%20XVI-XVII%20%d0%b2%d0%b2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.
* Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.
* [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}.
* Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
* [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г.
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва], Беларуская Салідарнасьць, 27 сьнежня 2016 г.
* [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.
* [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў]
* [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]]
* [http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год
* [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}}
* [http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}

{{Беларусы}}
{{Добры артыкул}}

[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Славяне]]
[[Катэгорыя:Балты]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]]</text>
      <sha1>8b7ayp5gcayv8apezm7hv29t8jqs72r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Чылі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>41982</id>
    <revision>
      <id>2331983</id>
      <parentid>2168347</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="201" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Чылі]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Чылі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Чылі]]</text>
      <sha1>dug9e76nrwpa0e19kkpjlt9bifmsml0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Львова</title>
    <ns>14</ns>
    <id>42638</id>
    <revision>
      <id>2332021</id>
      <parentid>1951442</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="206" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Львоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Львоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Львоўскай вобласьці|Львоў]]</text>
      <sha1>ojxooj2tgk1y8s7lw5lpssfppk9cfu9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Мікалаева</title>
    <ns>14</ns>
    <id>42893</id>
    <revision>
      <id>2332022</id>
      <parentid>1953268</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="181" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Мікалаеў]]
[[Катэгорыя:Мікалаеў (Мікалаеўская вобласьць)]]</text>
      <sha1>2ru23b64i11k6jsxpkik0fqt41m4ni3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Чаркасаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43044</id>
    <revision>
      <id>2332035</id>
      <parentid>1958256</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Чаркасы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Чаркасы]]</text>
      <sha1>lmehff5p9zoeryzawvmk1syzw093vf7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы вэстэрнаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43532</id>
    <revision>
      <id>2332048</id>
      <parentid>1592167</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:19:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Вэстэрн]]
[[Катэгорыя:Акторы і акторкі|Вэстэрн]]</text>
      <sha1>7g5d3xlg2bbj5mp5mpg3nbqfj0mw8fr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Японіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43563</id>
    <revision>
      <id>2331990</id>
      <parentid>1592143</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="213" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Японія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Японіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Японіі]]</text>
      <sha1>loqcaa20oipsxx2xcin52ardy26aaqh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы нямога кіно</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43620</id>
    <revision>
      <id>2332049</id>
      <parentid>1592136</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:20:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]], [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="107" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі|Нямое]]
[[Катэгорыя:Нямое кіно]]</text>
      <sha1>4ume4erku96r3vaqgr8jo6uk6i1oa1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы-самагубцы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43634</id>
    <revision>
      <id>2332051</id>
      <parentid>1580781</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:23:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="147" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі|Самагубцы]]
[[Катэгорыя:Самагубцы па родзе заняткаў]]</text>
      <sha1>ocws5fowjpx5nsozngyu1o11jr6nz1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ўзбэкістану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43678</id>
    <revision>
      <id>2331976</id>
      <parentid>1580784</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Узбэкістан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Ўзбэкістану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Ўзбэкістану]]</text>
      <sha1>leh09rsr95zdvpsajn2inol6oy0x1pl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Расеі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43699</id>
    <revision>
      <id>2331964</id>
      <parentid>2239332</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Расея]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Расеі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Расеі]]</text>
      <sha1>34ws9tjj76udtso03b18ai03lo6215p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы XIX стагодзьдзя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43754</id>
    <revision>
      <id>2332056</id>
      <parentid>1962997</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:27:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>±[[Катэгорыя:Акторы і акторкі XIX стагодзьдзя]]; ±[[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]]→[[Катэгорыя:Акторы]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі XIX стагодзьдзя|+]]
[[Катэгорыя:Акторы|19 стагодзьдзе]]</text>
      <sha1>4xtl7vq8v45cjpq0q2g06xj5iic985s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Кіева</title>
    <ns>14</ns>
    <id>45070</id>
    <revision>
      <id>2332013</id>
      <parentid>1951141</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="177" xml:space="preserve">{{Блёк парталаў
 | Асобы
 | Кіеў
}}

[[Катэгорыя:Кіеў]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Кіеў]]</text>
      <sha1>sms0uxam8zwlpdr159wl9zygzrpqq3f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёвай Карэі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>45597</id>
    <revision>
      <id>2331960</id>
      <parentid>1592247</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="264" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Паўднёвая Карэя]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Паўднёвай Карэі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Паўднёвай Карэі]]</text>
      <sha1>8ylzt7h27x90bpucjeizf1dhvrezce4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Партугаліі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>45609</id>
    <revision>
      <id>2331959</id>
      <parentid>1547291</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Партугалія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Партугаліі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Партугаліі]]</text>
      <sha1>8cijmtr79j3630nezontq2hbwrt2bfd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы-палітыкі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>45807</id>
    <revision>
      <id>2332050</id>
      <parentid>1592300</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:22:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1061" xml:space="preserve">У гэтую катэгорыю ўваходзяць артыкулы аб людзях, якія былі акторамі і затым заняліся палітыкай (але не наадварот). Акторы, якія выступаюць з асобнымі заявамі палітычнага характару (напрыклад, супраць войны, у абарону правоў чалавека і да т. п.), уступаюць у рознага роду грамадзкія камітэты, падпісваюць калектыўныя лісты і інш., не зьяўляюцца палітыкамі, пакуль не пачынаюць гуляць ролю ў палітыцы самі па сабе (напрыклад, займаюць пасады прэзыдэнта, губэрнатара, міністра і да т. п., высокія пасты ў палітычных партыях).

[[Катэгорыя:Акторы і акторкі|Палітыкі]]
[[Катэгорыя:Палітыкі]]</text>
      <sha1>addvcmcvy8sufszsfpluox5rlaim21q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Дзеці-акторы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>45808</id>
    <revision>
      <id>2332053</id>
      <parentid>1592299</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>±[[Катэгорыя:Акторы]]→[[Катэгорыя:Акторы і акторкі]]; ±[[Катэгорыя:Дзеці]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі]]
[[Катэгорыя:Дзеці|Акторы]]</text>
      <sha1>gge9fv3ka8dothzslhzzp1u7gboz4xt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Летувы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>46607</id>
    <revision>
      <id>2331944</id>
      <parentid>2202239</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="213" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Летува]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Летувы]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Летувы]]</text>
      <sha1>7kirgiowp8kq6w21cqw6eqqvjd525wj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Выдуманыя акторы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>47507</id>
    <revision>
      <id>2332046</id>
      <parentid>1580950</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:17:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="164" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Выдуманыя пэрсанажы па родзе дзейнасьці|Акторы]]
[[Катэгорыя:Акторы і акторкі]]</text>
      <sha1>g8bmey0k77fkhs7kwf42t78qt8w6t6t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Хэрсону</title>
    <ns>14</ns>
    <id>48509</id>
    <revision>
      <id>2332034</id>
      <parentid>1958150</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Хэрсон]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Хэрсон]]</text>
      <sha1>7aowf2873dz3wsroiwqvethdg7kse6p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ў Хэрсонскай вобласьці</title>
    <ns>14</ns>
    <id>48513</id>
    <revision>
      <id>2331879</id>
      <parentid>1958271</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:33:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="209" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Хэрсонскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў|Хэрсонская вобласьць]]</text>
      <sha1>032jwi90uctihhw6da2xn5j5fzwo6u6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Эўпаторыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>48783</id>
    <revision>
      <id>2332040</id>
      <parentid>1950938</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="203" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Эўпаторыя]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Эўпаторыя]]
[[Катэгорыя:Асобы Крыму|Эўпаторыя]]</text>
      <sha1>6fgtv9v0blb1mk400uxsqtt5c8kk58j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Глухава</title>
    <ns>14</ns>
    <id>48829</id>
    <revision>
      <id>2332008</id>
      <parentid>1948374</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Глухаў]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Глухаў]]</text>
      <sha1>8fry6aunaym4gypsfcccxc9lrvbis69</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Казахстану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>49287</id>
    <revision>
      <id>2331937</id>
      <parentid>2273570</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Казахстан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Казахстану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Казахстану]]</text>
      <sha1>drygu4k2a90bymb1sndthw25lbsqsdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Бярдзянску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>49602</id>
    <revision>
      <id>2332006</id>
      <parentid>1946520</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Бярдзянск]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Бярдзянск]]</text>
      <sha1>13crero36x1vc895bkru4xxfy62wnie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Хоціна</title>
    <ns>14</ns>
    <id>50337</id>
    <revision>
      <id>2332033</id>
      <parentid>1958145</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Хоцін]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Хоцін]]</text>
      <sha1>ekin7p338cjh4j2t6x0xgotxvzq190e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Італіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>50749</id>
    <revision>
      <id>2331936</id>
      <parentid>1548370</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="213" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Італія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Італіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Італіі]]</text>
      <sha1>rsg53rxsef1shxeanil5v9i2quq4gvf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Луцку</title>
    <ns>14</ns>
    <id>50798</id>
    <revision>
      <id>2332020</id>
      <parentid>1951385</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Луцак]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Луцак]]</text>
      <sha1>4vdx5r3tyivkxbtvinox49qewu84qp2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Жытоміру</title>
    <ns>14</ns>
    <id>50859</id>
    <revision>
      <id>2332010</id>
      <parentid>1949282</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Жытомір]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Жытомір]]</text>
      <sha1>g1sy741nbob3hob9fprjrupogaxtagt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Харкава</title>
    <ns>14</ns>
    <id>51635</id>
    <revision>
      <id>2332032</id>
      <parentid>1958137</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Харкаў]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Харкаў]]</text>
      <sha1>m51mwq5tzx1le14hmgcuzpsyzmi01ss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Барыспалю</title>
    <ns>14</ns>
    <id>51690</id>
    <revision>
      <id>2332004</id>
      <parentid>1943426</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Барыспаль]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Барыспаль]]</text>
      <sha1>p537hgtz55g2mzcmq3sl3ckfeqebp99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Старажытнай Грэцыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>52237</id>
    <revision>
      <id>2331970</id>
      <parentid>1609691</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="282" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Старажытная Грэцыя]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Старажытнай Грэцыі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Старажытнай Грэцыі]]</text>
      <sha1>dhmpttjp7cf9zavx5cmswaydrajlmkv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Калюмбіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>52924</id>
    <revision>
      <id>2331938</id>
      <parentid>1836929</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="225" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Калюмбія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Калюмбіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Калюмбіі]]</text>
      <sha1>3mjtg8yrsv48q9cvy7fjxgy6wljg4f2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Туркмэністану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>52969</id>
    <revision>
      <id>2331974</id>
      <parentid>1549004</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Туркмэністан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Туркмэністану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Туркмэністану]]</text>
      <sha1>tsf15k7yo8cju7uus7jvfje52fkktqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Купянску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>53042</id>
    <revision>
      <id>2332017</id>
      <parentid>1950972</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Купянск]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Купянск]]</text>
      <sha1>jzp9m9xo0h15u4k3e9qb7syfmcr62nm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Польшчы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>53046</id>
    <revision>
      <id>2331962</id>
      <parentid>2233016</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Польшча]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Польшчы]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Польшчы]]</text>
      <sha1>nqngyqj8q7zg4f270yhhj099tli6jll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Бэльгіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>53315</id>
    <revision>
      <id>2331919</id>
      <parentid>1548959</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Бэльгія]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Бэльгіі]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Бэльгіі]]</text>
      <sha1>4utxi9k3wtfbn5u997l15ixnaopmfpa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Адэсы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>54939</id>
    <revision>
      <id>2332002</id>
      <parentid>1944932</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Адэса]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Адэса]]</text>
      <sha1>avhk962xuwko88c0rsh8arwz06z3mg5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ў Адэскай вобласьці</title>
    <ns>14</ns>
    <id>54943</id>
    <revision>
      <id>2331881</id>
      <parentid>1944919</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:34:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>−[[Катэгорыя:Асобы па месцы нараджэньня]]; ±[[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне]]→[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="197" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Адэскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў|Адэская вобласьць]]</text>
      <sha1>sja0dkne2qdb6r29reo0hbujf4179bo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Палтавы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>56012</id>
    <revision>
      <id>2332026</id>
      <parentid>1954530</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Палтава]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Палтава]]</text>
      <sha1>db0mrl3m4srsnofjsbba3twqzynq6cw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ў Данецкай вобласьці</title>
    <ns>14</ns>
    <id>57995</id>
    <revision>
      <id>2331883</id>
      <parentid>1944985</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:35:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>−[[Катэгорыя:Асобы па месцы нараджэньня]]; ±[[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне]]→[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1159" xml:space="preserve">У гэтую катэгорыю ўключаюцца асобы, якія нарадзіліся на тэрыторыі сучаснай [[Данецкая вобласьць|Данецкай вобласьці]] ў тым ліку да яе ўтварэньня як адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі. У гэтую катэгорыю не ўключаюцца асобы, якія нарадзіліся на тэрыторыях Данецкай вобласьці ў межах 1932—1938 гадоў, што адышлі Луганскай вобласьці. Яны ўключаюцца ў катэгорыю «[[:Катэгорыя:Нарадзіліся ў Луганскай вобласьці|Нарадзіліся ў Луганскай вобласьці]]». Для буйных населеных пунктаў пажадана перанесьці ў адпаведную падкатэгорыю.

[[Катэгорыя:Асобы Данецкай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў|Данецкая вобласьць]]</text>
      <sha1>0tp8h8nvk0ryd3ztt8h9tw4ougym8pc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мікалай Сьлюнькоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>60703</id>
    <revision>
      <id>2332075</id>
      <parentid>1941965</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:17:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>памёр + ЧЭАС</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8563" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Мікалай Сьлюнькоў
|арыгінал_імя       = 
|выява              = 
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = 
|пачатак_тэрміну    = 
|канец_тэрміну      = 
|прэзыдэнт          = 
|прэм’ер-міністар   = 
|папярэднік         = 
|наступнік          = 
|месца_нараджэньня  = [[Гарадзец (Гомельская вобласьць)|Гарадзец]], [[Рагачоўскі раён]]
}}
'''Мікала́й Мікі́тавіч Сьлюнько́ў''' (нарадзіўся 26 красавіка 1929 году, вёска [[Гарадзец (Гомельская вобласьць)|Гарадзец]] [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] - {{ДС|9|8|2022}}) — [[СССР|савецкі]] партыйны дзеяч, ляўрэат [[Дзяржаўная прэмія СССР|Дзяржаўнай прэміі СССР]] (1971), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1974).

== Біяграфія ==
Пасьля сканчэньня школы зьехаў у [[Менск]], дзе скончыў [[Менскі аўтамеханічны тэхнікум]] (1950). Працаваў на [[Менскі трактарны завод|Менскім трактарным заводзе]] памочнікам майстра, майстрам, старэйшым майстрам, намесьнікам начальніка, начальнікам цэха, намесьнікам старшыні і старшынём заводзкага прафэсійнага саюзу МТЗ.

Чалец [[КПСС]] з 1954 году. Скончыў [[Беларускі інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі]] (1954—1962).

У 1960—1965 гадах — дырэктар [[Менскі завод шасьцёрнаў|Менскага заводу трактарных запасных частак]] (цяперашні Менскі завод шасьцёрнаў); у 1965—1972 — дырэктар [[Менскі трактарны завод|Менскага трактарнага заводу]], генеральны дырэктар Менскага вытворчага трактарабудаўнічага аб’яднаньня.

У 1972—1974 гадах першы сакратар Менскага гаркаму партыі. Загадам Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету СССР ад 3 студзеня 1974 году «за выбітныя дасягненьні ў кіраваньні Менскім вытворчым трактарабудаўнічым аб’яднаньнем, партыйнай арганізацыяй Беларусі», Сьлюнькову Мікалаю Мікітавічу нададзена званьне [[Герой Сацыялістычнай Працы|Героя Сацыялістычнай Працы]] з уганараваньнем [[Ордэн Леніна|ордэнам Леніна]] і залатой зоркі «Серп і молат».

У 1974—1983 гадах намесьнік старшыні [[Дзяржплян СССР|Дзяржпляну СССР]]. З 31 студзеня 1983 па 6 лютага 1987 году&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Вадзім Якушаў| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://proekt-wms.narod.ru/states/belorusia.htm| загаловак = Белоруссия (Belarus)| фармат = | назва праекту = Краіны і прэзыдэнты| выдавец = Праект WMS| дата = 5 красавіка 2009 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt; першы сакратар ЦК [[Камуністычная партыя БССР|Кампартыі Беларусі]].

З 1987 году сакратар [[ЦК КПСС]], чалец Палітбюро ЦК КПСС, адначасна ў 1987—1988 гг. загаднік Эканамічнага аддзелу ЦК КПСС. З 1987 году быў абіраны дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР 7, 10, 11 скліканьняў, народны депутат СССР з 1989 году. З 1988 году старшыня Камісіі ЦК КПСС па пытаньнях сацыяльна-эканамічнай палітыкі.

=== Аварыя на ЧАЭС ===
Калі ў красавіку 1986 году выбухнуў Чарнобыль, прэзыдэнт Акадэміі навук БССР Мікалай Барысевіч разам з дырэктарам Інстытуту ядзернай энэргетыкі «Сосны» Васілём Несьцярэнкам прынесьлі першаму сакратару ЦК КПБ Мікалаю Сьлюнькову мапы радыяцыйнага забруджваньня і патрабавалі адсяленьня людзей. Сьлюнькоў заявіў: «Ня трэба сеяць паніку», паклаў дакумэнты і прапановы ў сэйф і зьехаў у адпачынак&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29986814.html Першы сакратар ЦК КПБ Сьлюнькоў пра аварыю ў Чарнобылі: «Ня трэба сеяць паніку». ВІДЭА], Радыё Свабода, 7-06-2019&lt;/ref&gt;.

Паводле адмысловай Камісіі Вярхоўнага Савету Беларусі 12-га скліканьня па расьсьледаваньні дзейнасьці службовых і іншых асобаў, датычных да ўтойваньня інфармацыі аб [[Аварыя на Чарнобыльскай АЭС|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]], Сьлюнькоў адыграў ключавую ролю ў тым, што ў першыя дні аварыі на ЧАЭС інфармацыя пра небясьпеку радыяцыі не была даведзеная да жыхароў Беларусі. Пісьменьнік Алесь Адамовіч, які ў першыя ж дні пасьля аварыі дамогся прыёму ў Сьлюнькова і пераконваў яго ў магчымых катастрафічных наступствах аварыі, пазьней назваў яго «Чарнобыльскім Пілатам»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980670.html Памёр былы кіраўнік БССР Мікалай Сьлюнькоў, якога Алесь Адамовіч назваў «Чарнобыльскім Пілатам»], Радыё Свабода, 9-08-2022&lt;/ref&gt;.

З 1990 году на пэнсіі. Жыў у Маскве.

{{Пачатак блёку}}
{{Адзінка блёку
|папярэднік = [[Ціхан Кісялёў]]
|назва      = [[Кіраўнікі ЦК КП БССР|Першы сакратар ЦК КП(б)Б]]
|гады       = 1983—1987
|наступнік  = [[Яфрэм Сакалоў]]
}}
{{Канец блёку}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=10895| загаловак = Слюньков Николай Никитович| фармат = | назва праекту = | выдавец = Герои страны| дата = 5 красавіка 2009 | мова = ru| камэнтар = }}
* Біяграфіі: [http://www.hrono.info/biograf/bio_s/slyunkov_nn.html]{{ref-ru}}, [http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=119013]{{ref-ru}}, [http://www.pseudology.org/people/Slunkov_NN.htm]{{ref-ru}}

{{Сьпіс кіраўнікоў Беларусі з 1918 году}}
{{Кіраўнікі ЦК КП БССР}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сьлюнькоў, Мікалай}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Рагачоўскім раёне]]
[[Катэгорыя:Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі СССР]]
[[Катэгорыя:Героі Сацыялістычнай Працы]]</text>
      <sha1>0ka6ug22ujz0kelnsasuptx8d0vh0yu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332131</id>
      <parentid>2332075</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T04:58:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>аздабленьне</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8295" xml:space="preserve">{{Палітык
|выява              = 
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = 
|пачатак_тэрміну    = 
|канец_тэрміну      = 
|прэзыдэнт          = 
|прэм’ер-міністар   = 
|папярэднік         = 
|наступнік          = 
}}
'''Мікала́й Мікі́тавіч Сьлюнько́ў''' (26 красавіка 1929, вёска [[Гарадзец (Гомельская вобласьць)|Гарадзец]] [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] — 9 жніўня 2022) — [[СССР|савецкі]] партыйны дзеяч, ляўрэат [[Дзяржаўная прэмія СССР|Дзяржаўнай прэміі СССР]] (1971), [[Герой Сацыялістычнай Працы]] (1974).

== Біяграфія ==
Пасьля сканчэньня школы зьехаў у [[Менск]], дзе скончыў [[Менскі аўтамеханічны тэхнікум]] (1950). Працаваў на [[Менскі трактарны завод|Менскім трактарным заводзе]] памочнікам майстра, майстрам, старэйшым майстрам, намесьнікам начальніка, начальнікам цэха, намесьнікам старшыні і старшынём заводзкага прафэсійнага саюзу МТЗ.

Сябра [[КПСС]] з 1954 году. Скончыў [[Беларускі інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі]] (1954—1962).

У 1960—1965 гадах — дырэктар [[Менскі завод шасьцёрнаў|Менскага заводу трактарных запасных частак]] (цяперашні Менскі завод шасьцёрнаў); у 1965—1972 — дырэктар [[Менскі трактарны завод|Менскага трактарнага заводу]], генеральны дырэктар Менскага вытворчага трактарабудаўнічага аб’яднаньня.

У 1972—1974 гадах першы сакратар Менскага гаркаму партыі. Загадам Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету СССР ад 3 студзеня 1974 году «за выбітныя дасягненьні ў кіраваньні Менскім вытворчым трактарабудаўнічым аб’яднаньнем, партыйнай арганізацыяй Беларусі» Сьлюнькову Мікалаю Мікітавічу нададзена званьне [[Герой Сацыялістычнай Працы|Героя Сацыялістычнай Працы]] з уганараваньнем [[Ордэн Леніна|ордэнам Леніна]] і залатой зоркай «Серп і молат».

У 1974—1983 гадах намесьнік старшыні [[Дзяржплян СССР|Дзяржпляну СССР]]. З 31 студзеня 1983 па 6 лютага 1987 году&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Вадзім Якушаў| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://proekt-wms.narod.ru/states/belorusia.htm| загаловак = Белоруссия (Belarus)| фармат = | назва праекту = Краіны і прэзыдэнты| выдавец = Праект WMS| дата = 5 красавіка 2009 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt; першы сакратар ЦК [[Камуністычная партыя БССР|Кампартыі Беларусі]].

З 1987 году сакратар [[ЦК КПСС]], сябра Палітбюро ЦК КПСС, адначасна ў 1987—1988 гг. загаднік Эканамічнага аддзелу ЦК КПСС. З 1987 году быў абіраны дэпутатам Вярхоўнага Савету СССР 7, 10, 11 скліканьняў, народны дэпутат СССР з 1989 году. З 1988 году старшыня Камісіі ЦК КПСС па пытаньнях сацыяльна-эканамічнай палітыкі.

=== Аварыя на ЧАЭС ===
Калі ў красавіку 1986 году выбухнуў Чарнобыль, прэзыдэнт Акадэміі навук БССР [[Мікалай Барысевіч]] разам з дырэктарам Інстытуту ядзернай энэргетыкі «Сосны» [[Васіль Несьцярэнка|Васілём Несьцярэнкам]] прынесьлі першаму сакратару ЦК КПБ Мікалаю Сьлюнькову мапы радыяцыйнага забруджваньня і патрабавалі адсяленьня людзей. Сьлюнькоў заявіў: «Ня трэба сеяць паніку», паклаў дакумэнты і прапановы ў сэйф і зьехаў у адпачынак&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29986814.html Першы сакратар ЦК КПБ Сьлюнькоў пра аварыю ў Чарнобылі: «Ня трэба сеяць паніку». ВІДЭА], Радыё Свабода, 7-06-2019&lt;/ref&gt;.

Паводле адмысловай Камісіі Вярхоўнага Савета Беларусі 12-га скліканьня па расьсьледаваньні дзейнасьці службовых і іншых асобаў, датычных да ўтойваньня інфармацыі аб [[Аварыя на Чарнобыльскай АЭС|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]], Сьлюнькоў адыграў ключавую ролю ў тым, што ў першыя дні аварыі на ЧАЭС інфармацыя пра небясьпеку радыяцыі не была даведзеная да жыхароў Беларусі. Пісьменьнік [[Алесь Адамовіч]], які ў першыя ж дні пасьля аварыі дамогся прыёму ў Сьлюнькова і пераконваў яго ў магчымых катастрафічных наступствах аварыі, пазьней назваў яго «Чарнобыльскім Пілятам»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980670.html Памёр былы кіраўнік БССР Мікалай Сьлюнькоў, якога Алесь Адамовіч назваў «Чарнобыльскім Пілатам»], Радыё Свабода, 9-08-2022&lt;/ref&gt;.

З 1990 году на пэнсіі. Жыў у Маскве.

{{Пачатак блёку}}
{{Адзінка блёку
|папярэднік = [[Ціхан Кісялёў]]
|назва      = [[Кіраўнікі ЦК КП БССР|Першы сакратар ЦК КП(б)Б]]
|гады       = 1983—1987
|наступнік  = [[Яфрэм Сакалоў]]
}}
{{Канец блёку}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=10895| загаловак = Слюньков Николай Никитович| фармат = | назва праекту = | выдавец = Герои страны| дата = 5 красавіка 2009 | мова = ru| камэнтар = }}
* Біяграфіі: [http://www.hrono.info/biograf/bio_s/slyunkov_nn.html]{{ref-ru}}, [http://www.biografija.ru/show_bio.aspx?id=119013]{{ref-ru}}, [http://www.pseudology.org/people/Slunkov_NN.htm]{{ref-ru}}

{{Сьпіс кіраўнікоў Беларусі з 1918 году}}
{{Кіраўнікі ЦК КП БССР}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сьлюнькоў, Мікалай}}
[[Катэгорыя:Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі СССР]]
[[Катэгорыя:Героі Сацыялістычнай Працы]]</text>
      <sha1>r8e3dcgge4low3dczj1uta21c6s8w2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Былыя сельсаветы Беларусі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>60929</id>
    <revision>
      <id>2332067</id>
      <parentid>1609960</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:37:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дададзеная [[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="257" xml:space="preserve">{{Азначнік катэгорыі АБВ}}

[[Катэгорыя:Былыя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі Беларусі|Сельсаветы]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы Беларусі|-]]</text>
      <sha1>s5l76902to6l2wigi6i83yf91qzrjef</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Гішпаніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>63751</id>
    <revision>
      <id>2331924</id>
      <parentid>462167</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="225" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Гішпанія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Гішпаніі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Гішпаніі]]</text>
      <sha1>2nj5vh31ppwb8zo42ddryxq4t9i5z6q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Шры-Ланкі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>64154</id>
    <revision>
      <id>2331987</id>
      <parentid>1841181</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="228" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Шры-Ланка]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Шры-Ланкі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Шры-Ланкі]]</text>
      <sha1>9anesgyqopwfx7z6cmlo9uy3flef4vm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Шапятоўкі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>64166</id>
    <revision>
      <id>2332039</id>
      <parentid>1958981</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Шапятоўка]]
[[Катэгорыя:Шапятоўка]]</text>
      <sha1>02mnfu9ijp03obqypougedlo4nln4ip</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы і акторкі XIX стагодзьдзя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>64499</id>
    <revision>
      <id>2332055</id>
      <parentid>1962999</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:25:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="134" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Мастацтва XIX стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]]</text>
      <sha1>o9ksr3lpeoahlyqspfju52tj2k7m9py</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332061</id>
      <parentid>2332055</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:28:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Мастацтва XIX стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў|19]]</text>
      <sha1>ia7hm1gdeemetmwxii5lz9v85v9zhly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы па гарадах Крыму</title>
    <ns>14</ns>
    <id>64661</id>
    <revision>
      <id>2332016</id>
      <parentid>1950935</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="146" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Крыму| Гарады]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Крым]]</text>
      <sha1>skgamrgda2r1z913r075rr7ngelnri0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332044</id>
      <parentid>2332016</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:09:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>новы ключ для [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]: «*Крым» з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="147" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Крыму| Гарады]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|*Крым]]</text>
      <sha1>1uhcismsz14duxf4dwv3g0bbr5zeba3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Грузіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>66707</id>
    <revision>
      <id>2331925</id>
      <parentid>2225315</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="213" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Грузія]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Грузіі]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Грузіі]]</text>
      <sha1>0nd9taarb13l60pynznodl96jyzpr8s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Роўна</title>
    <ns>14</ns>
    <id>68622</id>
    <revision>
      <id>2332029</id>
      <parentid>1956114</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="206" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Роўна]]
[[Катэгорыя:Асобы Ровенскай вобласьці|Роўна]]
[[Катэгорыя:Роўна]]</text>
      <sha1>oboaomam8q4m8qbo7q4kawvc0iiiimu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Камянцу-Падольскага</title>
    <ns>14</ns>
    <id>69284</id>
    <revision>
      <id>2332012</id>
      <parentid>1949841</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="169" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Камянец-Падольскі]]
[[Катэгорыя:Камянец-Падольскі]]</text>
      <sha1>2k6j6eds7zmk1kjn1gtiu9zafd755nv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Новай Зэляндыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>69973</id>
    <revision>
      <id>2331955</id>
      <parentid>1741144</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="182" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Геаграфія Новай Зэляндыі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Новая Зэляндыя]]</text>
      <sha1>a9kvbg89tzc6vt3l1132f9ickptd365</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Колішнія манархіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>70950</id>
    <revision>
      <id>2332064</id>
      <parentid>2239273</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:33:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы па форме дзяржаўнага кіраваньня]]; дададзеная [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня|Манархіі]]
[[Катэгорыя:Палітычная гісторыя]]
[[Катэгорыя:Манархіі]]</text>
      <sha1>pihqq4aehlmtgpguc6wdwpgdbnvukpp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Колішнія дзяржавы па форме дзяржаўнага кіраваньня</title>
    <ns>14</ns>
    <id>70956</id>
    <revision>
      <id>2332065</id>
      <parentid>2086550</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>да выдаленьня</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173" xml:space="preserve">{{Выдаліць|Перанесеная ў [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня]]}}</text>
      <sha1>bzprgqtvelajxpe9vqke4t7xb2bhj7p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332066</id>
      <parentid>2332065</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:34:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выпраўленьне спасылкі</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="174" xml:space="preserve">{{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня]]}}</text>
      <sha1>br14ajeog85cs0o5hfjr8dc2nwvd9tr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>505</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71929</id>
    <revision>
      <id>2332134</id>
      <parentid>1553292</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:02:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ Commons</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="266" xml:space="preserve">{{Навігацыя для году|505}}
{{Год у іншых календарох|505}}

== Падзеі ==
* 

== Нараджэньні ==
* [[Варахаміхіра]], індыйскі астраном

== Сьмерці ==
* 

[[Катэгорыя:505| ]]</text>
      <sha1>6rilghch56g09l3xs4iz7whzhkrdvjn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Емэну</title>
    <ns>14</ns>
    <id>72731</id>
    <revision>
      <id>2331928</id>
      <parentid>1836444</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Емэн]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Емэну]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Емэну]]</text>
      <sha1>r4154t4zq2ryrbkpujuk4h6embz8irl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Бутану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>73084</id>
    <revision>
      <id>2331918</id>
      <parentid>1835836</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="211" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Бутан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Бутану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Бутану]]</text>
      <sha1>all44fjwamtos66jurs9k1g7rlcjvlf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>74075</id>
    <revision>
      <id>2331903</id>
      <parentid>2261566</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="340" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Аб’яднаных Арабскіх Эміратаў]]</text>
      <sha1>a5fljpa1sj3bwru0haxpuxsr3k05fqu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Швэцыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>81427</id>
    <revision>
      <id>2331986</id>
      <parentid>1555280</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="152" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Геаграфія Швэцыі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Швэцыя]]</text>
      <sha1>dzudan8cyu0vsblv910w6hot6tguw0w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>SWIFT</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81932</id>
    <revision>
      <id>2332068</id>
      <parentid>2228433</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17808" xml:space="preserve">{{Каардынаты|50|44|4|паўночнае|4|28|43|усходняе|выяўленьне=загаловак}}
{{Іншыя значэньні|Swift}}
{{Кампанія
|назва               = «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»
|лягатып             = 
|тып                 = [[каапэратыў]]нае [[таварыства з абмежаванай адказнасьцю]]
|лістынг на біржы    = 
|дэвіз               = 
|заснаваная          = {{Дата пачатку|3|5|1973|1}}
|заснавальнікі       = 239 банкаў з 15 краінаў
|разьмяшчэньне       = [[Ля-Юльп]] (правінцыя [[Валёнскі Брабант]], рэгіён [[Валёнія]], [[Бэльгія]])&lt;ref name=&quot;с&quot;/&gt;
|ключавыя фігуры     = Готфрыд Ляйбрант&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва «ТСМФС»|спасылка=https://www.swift.com/about-us/organisation-governance/swift-management|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;, Явар Шах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рада кіраўнікоў «ТСМФС»|спасылка=https://www.swift.com/about-us/organisation-governance/board-members|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;
|галіна              = [[Сувязь (тэхніка)|сувязь]]
|прадукцыя           = фінансавыя тэлекамунікацыі
|абарачэньне         = {{Рост}}745,136 млн [[эўра]] (2016 г.; $785,448 млн)
|апэрацыйны прыбытак = {{Рост}}53,643 млн эўра (2016 г.; $56,545 млн)
|чысты прыбытак      = {{Рост}}26,219 млн эўра&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Агляд «ТСМФС» за 2016 год|спасылка=https://www.swift.com/file/41331/download?token=234C_UM_|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=травень 2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt; (2016 г.; $27,638 млн)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Абменны рынкавы курс эўра да замежных валютаў на 30 сьнежня 2016 г. (1,0541 даляра ЗША)|спасылка=https://www.ecb.europa.eu/stats/exchange/eurofxref/shared/pdf/2016/12/20161230.pdf|выдавец=[[Эўрапейскі цэнтральны банк]]|мова=en|дата публікацыі=30 сьнежня 2016|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;
|лік супрацоўнікаў   = &gt; 2000
|матчына кампанія    = 
|даччыныя кампаніі   = 
|аўдытар             = «Эрнст і Янг» (Ангельшчына), «Прайс, Ўотэрхаўс і Купэры» (Ангельшчына)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраваньне (аўдыт)|спасылка=https://www.swift.com/about-us/organisation-governance/governance#Auditprocess|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;
|сайт                = [http://www.SWIFT.com/ swift.com]
}}
'''Тава́рыства сусьве́тнай міжба́нкаўскай фіна́нсавай су́вязі'''&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асноўныя паслугі Разьліковага цэнтра Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.nbrb.by/bel/Branches/SC/services|выдавец=[[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt; (ТСМФС; {{мова-en|Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications|скарочана}}, SWIFT) — [[прадпрыемства]] Бэльгіі, якое з 1973 году пастаўляе [[апраграмаваньне]] для міжнародных плацяжоў між [[банк]]амі і іншымі фінансавымі ўстановамі.

Праз сваю міжнародную «Сетку ТСМФС» (анг. SWIFTNet) надае банкам ідэнтыфікацыйныя коды [[ISO 9362]] (SWIFT-коды) для зьдзяйсьненьня плацяжу на [[Міжнародны нумар банкаўскага рахунку]] атрымальніка. Прадпрыемства выстаўляе патрабаваньні на аплату, якія банкі пагашаюць праз карэспандэнцкія рахункі, якія маюць паміж сабой. [[Галаўное прадпрыемства]] месьціцца ў Бэльгіі (Ля-Юльп). На 2017 год аддзяленьні прадпрыемства працавалі ў 25 краінах сьвету.

== Паслугі ==
На 2017 год «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі» (ТСМФС; анг. SWIFT) прадавала [[банк]]ам доступ да абмену паведамленьнямі праз «Сетку ТСМФС» (анг. SWIFTNet). Перасылка паведамленьняў ажыцьцяўлялася праз службу «Фін» (анг. FIN), якая дазваляла капіяваць розныя віды паведамленьняў ТСМФС, стасавацца ў суполках і аднаўляць дасланыя праз Сеціва паведамленьні. Доступ да сеткі зьдзяйсьняўся праз воблачны [[сэрвэр]] «Лайт 2» (Lite2). Для абмену паведамленьнямі на пашыральнай мове разьметкі (ПМР; анг. [[XML]]) выкарыстоўвалі праграму «ІнтэрАкт» (анг. InterAct). Праграма дазваляла рынкаўтваральнікам і іх кліентам імгненна абменьвацца зваротамі і адказамі. Праграму «ФайлАкт» (анг. FileAct) выкарыстоўвалі для дасылкі [[Кампутарны файл|кампутарных файлаў]], якія зьмяшчалі справаздачы, зьвесткі пра дзейнасьць і аплату, зборы перапіскі. Таксама прапаноўваўся ўласны браўзэр «ВэбАксэс» (анг. WebAccess — Вэб-доступ)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Паведамленьні і стандарты|спасылка=https://www.swift.com/about-us/discover-swift/messaging-standards|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;.

За 2016 год звыш 11 000 банкаў з больш як 200 краінаў, якія карысталіся «Сеткай ТСМФС», перадалі звыш 6,5 млрд паведамленьняў праз службу «Фін» (+69%), звыш 4,2 млрд файлаў праз праграму «ФайлАкт» (+29%) і звыш 1 млрд паведамленьняў праз праграму «ІнтэрАкт» (+71%)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галоўныя факты 2016 году|спасылка=https://www.swift.com/about-us/highlights-2016|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;.

== Кіраваньне ==
* ''Агульны сход''. Склікаецца штогод у 2-і чацьвер чэрвеня а 11:00. Правамоцны пры ўдзеле ўласьнікаў прынамсі паловы [[акцыя]]ў. Зацьвярджае пастановы большасьцю пададзеных галасоў (1 акцыя = 1 голас). Прызначае склад Рады кіраўнікоў на 3 гады. Пагатоў «усе [[акцыянэр]]ы ад кожнай з першых 6 дзяржаваў паводле ліку акцыяў … могуць разам прапанаваць … па 2 кіраўнікі» (12 кіраўнікоў ад 6 дзяржаваў). «Усе акцыянэры ад кожнай з наступных 10 дзяржаваў паводле ліку акцыяў … могуць разам прапанаваць … па 1 кіраўніку» (10 кіраўнікоў ад 10 дзяржаваў). Усе акцыянэры з 2-х і больш дзяржаваў зь меншым лікам акцыяў могуць разам прапанаваць па 1 кіраўніку, але ня больш за 3 агулам. Таксама прызначае на 3 гады статутных аўдытараў зь ліку сябраў Каралеўскай установы рэвізораў прадпрыемстваў Бэльгіі (Брусэль). Можа зьмяняць Статут 75% пададзеных галасоў пры ўмове прысутнасьці ўласьнікаў 75% акцыяў.
* ''Рада кіраўнікоў''. Складаецца зь ня больш як 25 кіраўнікоў. Склікаецца прынамсі 4 разы на год. Кожны кіраўнік мае быць супрацоўнікам акцыянэра Таварыства. Правамоцная пры ўдзеле ў пасяджэньні прынамсі 60% кіраўнікоў, зь іх 50% маюць прысутнічаць асабіста. Прымае рашэньні простай большасьцю галасоў. Выконвае пастановы Агульнага сходу. Кіруе ўласнасьцю Таварыства і зацьвярджае штогадовы [[каштарыс]]. Прызначае ўласнага старшыню і [[аўдыт]]арскі камітэт. Прымае новых акцыянэраў&lt;ref name=&quot;с&quot;/&gt;.

== Разьмяшчэньне ==
На 2017 год К[[ТАА]] «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі» мела 28 сядзібаў у 25 дзяржавах:
* Азія (10 у 8 дзяржавах) — Аб’яднаныя Арабскія Эміраты ([[Дубай]]), Інданэзія ([[Джакарта]]), Індыя ([[Мумбаі]]), Кітай ([[Ганконг]], [[Пэкін]] і [[Шанхай]]), Малайзія ([[Куала Лумпур]]), [[Паўднёвая Карэя]] (Сэул), [[Сынгапур]] і Японія (Токіё);
* Акіянія (1) — Аўстралія ([[Сыднэй]]);
* Афрыка (3) — Гана ([[Акра]]), Кенія ([[Найробі]]) і Паўднёвая Афрыка ([[Яганэсбург]]);
* Паўднёвая Амэрыка (1) — Бразылія ([[Сан-Паўлу]]);
* Паўночная Амэрыка (3 у 2 дзяржавах) — Злучаныя Штаты Амэрыкі ([[Маямі]] і [[Нью-Ёрк]]) і Мэксыка ([[Мэхіка]]);
* Эўропа (10) — Аўстрыя ([[Вена]]), ''Бэльгія (Ля-Юльп)'', Вялікабрытанія ([[Лёндан (горад)|Лёндан]]), [[Гішпанія]] (Мадрыд), Італія ([[Мілан]]), Нямеччына ([[Франкфурт-на-Майне]]), ''Расея'' (Масква, [[Цэнтральная адміністрацыйная акруга]], раён Арбат), Францыя (Парыж), Швайцарыя ([[Цюрых]]) і Швэцыя ([[Стакгольм]])&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сядзібы «ТСМФС» (Кантакты)|спасылка=https://www.swift.com/contact-us|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;.

== Удзельнікі ==
Паводле 5-га артыкула Статута К[[ТАА]] «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі» ад 13 чэрвеня 2013 году, «пастаянная частка статутнага [[капітал]]у Таварыства складае 625 000 [[эўра]]». [[Акцыя|Акцыі]] маюць «намінальную вартасьць у 125 эўра кожная». Згодна з 10-м артыкулам Статута, «Кожная ўстанова, прынятая ў якасьці [[акцыянэр]]а, мае спачатку атрымаць адну акцыю»&lt;ref name=&quot;с&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут КТАА «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі» ад 13 чэрвеня 2013 году|спасылка=https://www.swift.com/file/4301/download?token=VzMs1Js3|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;. З 8 чэрвеня 2017 году [[Цана|цану]] акцыі «ТСМФС» устанавілі ў памеры 4665 эўра&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Становішча акцыянэра|спасылка=https://www.swift.com/about-us/community/swift-shareholding/shareholding-status|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;. Да ўдзелу ў Таварыстве дапускаліся 10 відаў установаў: [[банк]], аплатная сыстэма, [[брокер]], дэпазытарый, інвэстыцыйны кіраўнік, удзельнік фонду, карпарацыя, [[біржа]], служба супастаўленьня і клірынгавы дом&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Хто можа ўступіць|спасылка=https://www.swift.com/join-swift/swift-usership/who-can-join|выдавец=«Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі»|мова=en|дата публікацыі=2017|дата доступу=14 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;.

== Мінуўшчына ==
У траўні 1973 году 239 банкаў з 15 краінаў заснавалі ў [[Брусэль|Брусэлі]] (Бэльгія) К[[ТАА]] «Таварыства сусьветнай міжбанкаўскай фінансавай сувязі» («ТСМФС»; анг. SWIFT) з мэтай усталяваньня агульных стандартаў для фінансавых [[транзакцыя]]ў, стварэньня сыстэмы апрацоўкі супольнадаступных дадзеных і сусьветнай інфармацыйнай сеткі. У 1975 годзе ўсталявалі фундамэнтальныя апэрацыйныя інструкцыі і нормы адказнасьці. У 1977 годзе адаслалі першае паведамленьне. Пасьля [[9/11|тэрарыстычных нападаў 11 верасьня 2001]] [[ЦРУ]] і [[Міністэрства фінансаў ЗША]] атрымалі доступ да фінансавае інфармацыі сеткі SWIFT з мэтай адсочваньня магчымых фінансавых транзакцыяў тэрарыстаў. На лістапад 2008 году прадпрыемства належала 8740 банкам з 209 краінаў. У 2008 годзе праз SWIFT штодзень праходзіла больш за мільён транзакцыяў пра грашовыя пераказы, міжбанкаўскія плацяжы, каштоўныя паперы. За год — 2,5 млрд плацёжных даручэньняў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.ukrswift.org/ Украінская нацыянальная суполка «ТСМФС»]{{ref-uk}}

[[Катэгорыя:Бэльгійскія кампаніі]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1973 годзе]]
[[Катэгорыя:Тэлекамунікацыйныя кампаніі]]
[[Катэгорыя:Плацёжныя сыстэмы]]
[[Катэгорыя:Транснацыянальныя карпарацыі]]</text>
      <sha1>83aqyglvmz5mom6ab1hud0u6typ1v84</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Францыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82048</id>
    <revision>
      <id>2331980</id>
      <parentid>2222301</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="219" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Францыя]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Францыі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Францыі]]</text>
      <sha1>qmlhvfe59e7ejvzlmfw1ns50lrvmhqg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рагаціна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87287</id>
    <revision>
      <id>2331868</id>
      <parentid>1756393</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:55:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:A319:8245:CB83:49B8:6C6D:BAE2:E2E7</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1617" xml:space="preserve">[[Файл:Karhunpyyntiä_talvella.jpg|thumb|Паляваньне на мядзьведзяў]]
'''Рагаціна''' — разнавіднасьць [[Дзіда (зброя)|дзіды]]. Адрозьнівалася тоўстым дзяржаньнем, даўжынёй каля 2 мэтраў. Забясьпечвалася шырокім лістападобным наканечнікам. Пад ім часта рабілі 1 або 2 перпэндыкулярныя дзяржаньні папярочкі, або крукам унізе наканечніка-грота. Яны служылі абаронай ад працятай жывёліны, або стопарам у баявой зброі, якія не давалі гроту глыбока ўбіцца ў цела, дазвалялі хутка выцягнуць яе і працягнуць бой. Рагаціны выкарыстоўваліся славянамі для паляваньня на [[буры мядзьведзь|мядзьведзяў]] і [[дзік]]оў, а пазьней — для вайны з [[кавалерыя]]й. Паколькі вага жывёліны часта пераўзыходзіла паўтоны, яна па інэрцыі магла задушыць чалавека, які ўразіў зьвера простай дзідай. Але папярочкі спынялі тушу, а тоўстае дзяржаньне, якую ўпіралі ў зямлю, не ламалася.

[[Катэгорыя:Паляваньне]]
[[Катэгорыя:Халодная зброя]]</text>
      <sha1>8vvs3ibc82n76e89o1pr2m633u30yzg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы/Сьпіс істотных артыкулаў паводле памеру</title>
    <ns>4</ns>
    <id>91685</id>
    <revision>
      <id>2332146</id>
      <parentid>2331826</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:36:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DymitrBot</username>
        <id>56484</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>робат: абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102304" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{/Уступ|10.08.2022 08:36 UTC|38.38|38.40|+0.02 }}&lt;/noinclude&gt;
# [[Мэркурый]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28 сымб. → &lt;/span&gt;39 сымб.)
# [[Плаваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;570 сымб. → &lt;/span&gt;798 сымб.)
# [[Гандаль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1673 сымб. → &lt;/span&gt;2342 сымб.)
# [[Кругазварот вады]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;1777 сымб. → &lt;/span&gt;2488 сымб.)
# [[Ліпіды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2506 сымб. → &lt;/span&gt;3508 сымб.)
# [[Плязма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2516 сымб. → &lt;/span&gt;3522 сымб.)
# [[Вадкасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2544 сымб. → &lt;/span&gt;3562 сымб.)
# [[Політэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2563 сымб. → &lt;/span&gt;3588 сымб.)
# [[Дыялектыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2564 сымб. → &lt;/span&gt;3590 сымб.)
# [[Дыхальная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2569 сымб. → &lt;/span&gt;3597 сымб.)
# [[Электрычны ток]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2579 сымб. → &lt;/span&gt;3611 сымб.)
# [[Жыцьцё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2584 сымб. → &lt;/span&gt;3618 сымб.)
# [[Пераклад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2588 сымб. → &lt;/span&gt;3623 сымб.)
# [[Любоў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2591 сымб. → &lt;/span&gt;3627 сымб.)
# [[Гармоны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2601 сымб. → &lt;/span&gt;3641 сымб.)
# [[Кансэрватызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2613 сымб. → &lt;/span&gt;3658 сымб.)
# [[Прамысловая вытворчасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2614 сымб. → &lt;/span&gt;3660 сымб.)
# [[Рухавік унутранага згараньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2617 сымб. → &lt;/span&gt;3664 сымб.)
# [[Вецер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2622 сымб. → &lt;/span&gt;3671 сымб.)
# [[Соль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2633 сымб. → &lt;/span&gt;3686 сымб.)
# [[Хуткасьць сьвятла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2646 сымб. → &lt;/span&gt;3704 сымб.)
# [[Вугляводы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2651 сымб. → &lt;/span&gt;3711 сымб.)
# [[Застуда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хвароба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2661 сымб. → &lt;/span&gt;3725 сымб.)
# [[Хуткасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2675 сымб. → &lt;/span&gt;3745 сымб.)
# [[Клімат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2680 сымб. → &lt;/span&gt;3752 сымб.)
# [[Адзеньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2684 сымб. → &lt;/span&gt;3758 сымб.)
# [[Веды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2687 сымб. → &lt;/span&gt;3762 сымб.)
# [[Сьпірт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2690 сымб. → &lt;/span&gt;3766 сымб.)
# [[Сусьвет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2700 сымб. → &lt;/span&gt;3780 сымб.)
# [[Азартная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2715 сымб. → &lt;/span&gt;3801 сымб.)
# [[Дрэва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2728 сымб. → &lt;/span&gt;3819 сымб.)
# [[Каліграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2731 сымб. → &lt;/span&gt;3823 сымб.)
# [[Фільм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2742 сымб. → &lt;/span&gt;3839 сымб.)
# [[Тэатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2749 сымб. → &lt;/span&gt;3849 сымб.)
# [[Сэрца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2759 сымб. → &lt;/span&gt;3863 сымб.)
# [[Слабое ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2760 сымб. → &lt;/span&gt;3864 сымб.)
# [[Гук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2761 сымб. → &lt;/span&gt;3865 сымб.)
# [[Страўнікава-кішачны тракт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2762 сымб. → &lt;/span&gt;3867 сымб.)
# [[Сок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2775 сымб. → &lt;/span&gt;3885 сымб.)
# [[Мір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2801 сымб. → &lt;/span&gt;3921 сымб.)
# [[Электроніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2806 сымб. → &lt;/span&gt;3928 сымб.)
# [[Літар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2808 сымб. → &lt;/span&gt;3931 сымб.)
# [[Піраміда (архітэктура)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2814 сымб. → &lt;/span&gt;3940 сымб.)
# [[Кут]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2815 сымб. → &lt;/span&gt;3941 сымб.)
# [[Гіндустані]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2822 сымб. → &lt;/span&gt;3951 сымб.)
# [[Горная парода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2824 сымб. → &lt;/span&gt;3954 сымб.)
# [[Фотасынтэз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2826 сымб. → &lt;/span&gt;3956 сымб.)
# [[Сьвятло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2847 сымб. → &lt;/span&gt;3986 сымб.)
# [[Граматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Кампутар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2865 сымб. → &lt;/span&gt;4011 сымб.)
# [[Стаматалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2882 сымб. → &lt;/span&gt;4035 сымб.)
# [[Свабода волі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2890 сымб. → &lt;/span&gt;4046 сымб.)
# [[Конь свойскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2895 сымб. → &lt;/span&gt;4053 сымб.)
# [[Землятрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2901 сымб. → &lt;/span&gt;4061 сымб.)
# [[Ежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2912 сымб. → &lt;/span&gt;4077 сымб.)
# [[Электрычнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2917 сымб. → &lt;/span&gt;4084 сымб.)
# [[Вірус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2923 сымб. → &lt;/span&gt;4092 сымб.)
# [[Тэрарызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2926 сымб. → &lt;/span&gt;4096 сымб.)
# [[Сіла (фізычная велічыня)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2944 сымб. → &lt;/span&gt;4122 сымб.)
# [[Магабгарата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2947 сымб. → &lt;/span&gt;4126 сымб.)
# [[Комікс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2950 сымб. → &lt;/span&gt;4130 сымб.)
# [[Робат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2955 сымб. → &lt;/span&gt;4137 сымб.)
# [[Інфрачырвонае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2956 сымб. → &lt;/span&gt;4138 сымб.)
# [[Пандэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2957 сымб. → &lt;/span&gt;4140 сымб.)
# [[Цэнтральны працэсар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2968 сымб. → &lt;/span&gt;4155 сымб.)
# [[Сыма Цянь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Опэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2973 сымб. → &lt;/span&gt;4162 сымб.)
# [[Арабскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;2985 сымб. → &lt;/span&gt;4179 сымб.)
# [[Фанэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Электронная пошта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3031 сымб. → &lt;/span&gt;4243 сымб.)
# [[Мова праграмаваньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3032 сымб. → &lt;/span&gt;4245 сымб.)
# [[Плуг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3040 сымб. → &lt;/span&gt;4256 сымб.)
# [[Печань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3049 сымб. → &lt;/span&gt;4269 сымб.)
# [[Тадж Магал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3053 сымб. → &lt;/span&gt;4274 сымб.)
# [[Скалістыя горы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3058 сымб. → &lt;/span&gt;4281 сымб.)
# [[Электронная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3064 сымб. → &lt;/span&gt;4290 сымб.)
# [[Камэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3068 сымб. → &lt;/span&gt;4295 сымб.)
# [[Танганьіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3082 сымб. → &lt;/span&gt;4315 сымб.)
# [[Ібн Хальдун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3086 сымб. → &lt;/span&gt;4320 сымб.)
# [[Прапаганда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3098 сымб. → &lt;/span&gt;4337 сымб.)
# [[Статыстыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3103 сымб. → &lt;/span&gt;4344 сымб.)
# [[Гісторыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3105 сымб. → &lt;/span&gt;4347 сымб.)
# [[Ідэалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3107 сымб. → &lt;/span&gt;4350 сымб.)
# [[Інфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3119 сымб. → &lt;/span&gt;4367 сымб.)
# [[Энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3121 сымб. → &lt;/span&gt;4369 сымб.)
# [[Індыйскі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3123 сымб. → &lt;/span&gt;4372 сымб.)
# [[Малекула]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3125 сымб. → &lt;/span&gt;4375 сымб.)
# [[Джайнізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3128 сымб. → &lt;/span&gt;4379 сымб.)
# [[Мэдыцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3130 сымб. → &lt;/span&gt;4382 сымб.)
# [[Крыкет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3132 сымб. → &lt;/span&gt;4385 сымб.)
# [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3143 сымб. → &lt;/span&gt;4400 сымб.)
# [[Тэктоніка пліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3144 сымб. → &lt;/span&gt;4402 сымб.)
# [[Паводка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3156 сымб. → &lt;/span&gt;4418 сымб.)
# [[Баявыя мастацтвы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3160 сымб. → &lt;/span&gt;4424 сымб.)
# [[Мовазнаўства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3164 сымб. → &lt;/span&gt;4430 сымб.)
# [[Дзяленьне ядра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3170 сымб. → &lt;/span&gt;4438 сымб.)
# [[Журналістыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3181 сымб. → &lt;/span&gt;4453 сымб.)
# [[Эпоха Асьветніцтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3197 сымб. → &lt;/span&gt;4476 сымб.)
# [[Плястмаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Джаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3198 сымб. → &lt;/span&gt;4477 сымб.)
# [[Рэпрадукцыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3201 сымб. → &lt;/span&gt;4481 сымб.)
# [[Пісьменства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3206 сымб. → &lt;/span&gt;4488 сымб.)
# [[Садружнасьць нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3207 сымб. → &lt;/span&gt;4490 сымб.)
# [[Малюскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Солі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3211 сымб. → &lt;/span&gt;4495 сымб.)
# [[Мода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3214 сымб. → &lt;/span&gt;4500 сымб.)
# [[Сымэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3220 сымб. → &lt;/span&gt;4508 сымб.)
# [[Антыбіётык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3221 сымб. → &lt;/span&gt;4509 сымб.)
# [[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3237 сымб. → &lt;/span&gt;4532 сымб.)
# [[Скульптура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3254 сымб. → &lt;/span&gt;4556 сымб.)
# [[Бог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3261 сымб. → &lt;/span&gt;4565 сымб.)
# [[Ёга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3262 сымб. → &lt;/span&gt;4567 сымб.)
# [[Чжу Сі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3273 сымб. → &lt;/span&gt;4582 сымб.)
# [[Лягарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Амазонка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3278 сымб. → &lt;/span&gt;4589 сымб.)
# [[Сахара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3291 сымб. → &lt;/span&gt;4607 сымб.)
# [[Склад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3295 сымб. → &lt;/span&gt;4613 сымб.)
# [[Шыізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3298 сымб. → &lt;/span&gt;4617 сымб.)
# [[Эпістэмалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3300 сымб. → &lt;/span&gt;4620 сымб.)
# [[Монатэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3303 сымб. → &lt;/span&gt;4624 сымб.)
# [[Грэцкі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3314 сымб. → &lt;/span&gt;4640 сымб.)
# [[Суахілі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3318 сымб. → &lt;/span&gt;4645 сымб.)
# [[Флейта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3346 сымб. → &lt;/span&gt;4684 сымб.)
# [[Тэорыя лікаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3347 сымб. → &lt;/span&gt;4686 сымб.)
# [[Жывёлы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3349 сымб. → &lt;/span&gt;4689 сымб.)
# [[Фэмінізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Жанчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3354 сымб. → &lt;/span&gt;4696 сымб.)
# [[Псыхалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3357 сымб. → &lt;/span&gt;4700 сымб.)
# [[Машына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3358 сымб. → &lt;/span&gt;4701 сымб.)
# [[Матэматычны доказ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3374 сымб. → &lt;/span&gt;4724 сымб.)
# [[Гадзіньнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3376 сымб. → &lt;/span&gt;4726 сымб.)
# [[Біятэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3377 сымб. → &lt;/span&gt;4728 сымб.)
# [[Страваваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3378 сымб. → &lt;/span&gt;4729 сымб.)
# [[Гастраэнтэрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3385 сымб. → &lt;/span&gt;4739 сымб.)
# [[Вымярэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Сымфонія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3393 сымб. → &lt;/span&gt;4750 сымб.)
# [[Флямэнка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3397 сымб. → &lt;/span&gt;4756 сымб.)
# [[Біялягічная клясыфікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Лікавы аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3410 сымб. → &lt;/span&gt;4774 сымб.)
# [[Павукі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3411 сымб. → &lt;/span&gt;4775 сымб.)
# [[Марскія сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3424 сымб. → &lt;/span&gt;4794 сымб.)
# [[Магніт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3427 сымб. → &lt;/span&gt;4798 сымб.)
# [[Паўправаднік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3431 сымб. → &lt;/span&gt;4803 сымб.)
# [[Сунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3435 сымб. → &lt;/span&gt;4809 сымб.)
# [[Рыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3438 сымб. → &lt;/span&gt;4813 сымб.)
# [[Арка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3441 сымб. → &lt;/span&gt;4817 сымб.)
# [[Камунізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3447 сымб. → &lt;/span&gt;4826 сымб.)
# [[Сьлепата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3461 сымб. → &lt;/span&gt;4845 сымб.)
# [[Чорная дзірка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3465 сымб. → &lt;/span&gt;4851 сымб.)
# [[Мухамад Аль-Харэзьмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3472 сымб. → &lt;/span&gt;4861 сымб.)
# [[Жалезны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3479 сымб. → &lt;/span&gt;4871 сымб.)
# [[Этыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Кветка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3480 сымб. → &lt;/span&gt;4872 сымб.)
# [[Біяхімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3482 сымб. → &lt;/span&gt;4875 сымб.)
# [[Паскарэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3491 сымб. → &lt;/span&gt;4887 сымб.)
# [[Паўзуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3496 сымб. → &lt;/span&gt;4894 сымб.)
# [[Ібн Батута]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3509 сымб. → &lt;/span&gt;4913 сымб.)
# [[Аповесьць пра Гэндзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3511 сымб. → &lt;/span&gt;4915 сымб.)
# [[Эвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3513 сымб. → &lt;/span&gt;4918 сымб.)
# [[Закон захаваньня энэргіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3523 сымб. → &lt;/span&gt;4932 сымб.)
# [[Раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Інфармацыйныя тэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3542 сымб. → &lt;/span&gt;4959 сымб.)
# [[Чалавек]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3545 сымб. → &lt;/span&gt;4963 сымб.)
# [[Драўніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3555 сымб. → &lt;/span&gt;4977 сымб.)
# [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3558 сымб. → &lt;/span&gt;4981 сымб.)
# [[Нэматоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3565 сымб. → &lt;/span&gt;4991 сымб.)
# [[Сродак масавай інфармацыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Шкло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3573 сымб. → &lt;/span&gt;5002 сымб.)
# [[Вікінгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3576 сымб. → &lt;/span&gt;5006 сымб.)
# [[Сельская гаспадарка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3581 сымб. → &lt;/span&gt;5013 сымб.)
# [[Мёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3582 сымб. → &lt;/span&gt;5015 сымб.)
# [[Вусякі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3591 сымб. → &lt;/span&gt;5027 сымб.)
# [[Цяжарнасьць чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Тэхналёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3595 сымб. → &lt;/span&gt;5033 сымб.)
# [[Аўстралія і Акіянія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3602 сымб. → &lt;/span&gt;5043 сымб.)
# [[Шлюб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3603 сымб. → &lt;/span&gt;5044 сымб.)
# [[Цунамі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3617 сымб. → &lt;/span&gt;5064 сымб.)
# [[Плоць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3619 сымб. → &lt;/span&gt;5067 сымб.)
# [[Сон у чырвоным цераме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3624 сымб. → &lt;/span&gt;5074 сымб.)
# [[Мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3630 сымб. → &lt;/span&gt;5082 сымб.)
# [[Моцнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3658 сымб. → &lt;/span&gt;5121 сымб.)
# [[СНІД]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3676 сымб. → &lt;/span&gt;5146 сымб.)
# [[Барабан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3680 сымб. → &lt;/span&gt;5152 сымб.)
# [[Тэарэма Пітагора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Вялікая кітайская сьцяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3685 сымб. → &lt;/span&gt;5159 сымб.)
# [[Саладын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3689 сымб. → &lt;/span&gt;5165 сымб.)
# [[Сталь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3696 сымб. → &lt;/span&gt;5174 сымб.)
# [[Проза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3697 сымб. → &lt;/span&gt;5176 сымб.)
# [[Умар ібн аль-Хатаб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3698 сымб. → &lt;/span&gt;5177 сымб.)
# [[Манархія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3703 сымб. → &lt;/span&gt;5184 сымб.)
# [[Нанатэхналёгіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3707 сымб. → &lt;/span&gt;5190 сымб.)
# [[Баскетбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3709 сымб. → &lt;/span&gt;5193 сымб.)
# [[Пётар Чайкоўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3716 сымб. → &lt;/span&gt;5202 сымб.)
# [[Тоўстая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3719 сымб. → &lt;/span&gt;5207 сымб.)
# [[Тарнада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3721 сымб. → &lt;/span&gt;5209 сымб.)
# [[Абрам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Чорнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3748 сымб. → &lt;/span&gt;5247 сымб.)
# [[Акулы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3757 сымб. → &lt;/span&gt;5260 сымб.)
# [[Дэзоксырыбануклійная кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3760 сымб. → &lt;/span&gt;5264 сымб.)
# [[Нос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3766 сымб. → &lt;/span&gt;5272 сымб.)
# [[Нігер (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3767 сымб. → &lt;/span&gt;5274 сымб.)
# [[Арганізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3775 сымб. → &lt;/span&gt;5285 сымб.)
# [[Эндакрынная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3778 сымб. → &lt;/span&gt;5289 сымб.)
# [[Мангольская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3783 сымб. → &lt;/span&gt;5296 сымб.)
# [[Лацінскі альфабэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3787 сымб. → &lt;/span&gt;5302 сымб.)
# [[Раман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3798 сымб. → &lt;/span&gt;5317 сымб.)
# [[Ганчарства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3800 сымб. → &lt;/span&gt;5320 сымб.)
# [[Дыёд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3801 сымб. → &lt;/span&gt;5321 сымб.)
# [[Газ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3803 сымб. → &lt;/span&gt;5324 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3805 сымб. → &lt;/span&gt;5327 сымб.)
# [[Мастацтва вайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3808 сымб. → &lt;/span&gt;5331 сымб.)
# [[Хмара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3822 сымб. → &lt;/span&gt;5351 сымб.)
# [[Расьліны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3829 сымб. → &lt;/span&gt;5361 сымб.)
# [[Фізычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3838 сымб. → &lt;/span&gt;5373 сымб.)
# [[Юдаізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Цьвёрдае цела]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3866 сымб. → &lt;/span&gt;5412 сымб.)
# [[Адамашненьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3871 сымб. → &lt;/span&gt;5419 сымб.)
# [[Каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3878 сымб. → &lt;/span&gt;5429 сымб.)
# [[Частасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3886 сымб. → &lt;/span&gt;5440 сымб.)
# [[Галаўны мозаг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3890 сымб. → &lt;/span&gt;5446 сымб.)
# [[Дзюдо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3901 сымб. → &lt;/span&gt;5461 сымб.)
# [[Халодная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3902 сымб. → &lt;/span&gt;5463 сымб.)
# [[Яблык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3904 сымб. → &lt;/span&gt;5466 сымб.)
# [[Глухата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3910 сымб. → &lt;/span&gt;5474 сымб.)
# [[Гітара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3915 сымб. → &lt;/span&gt;5481 сымб.)
# [[Усеагульная дэклярацыя правоў чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3926 сымб. → &lt;/span&gt;5496 сымб.)
# [[Выбуховае рэчыва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3930 сымб. → &lt;/span&gt;5502 сымб.)
# [[Вялікі бар’ерны рыф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3931 сымб. → &lt;/span&gt;5503 сымб.)
# [[Камплексны лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3938 сымб. → &lt;/span&gt;5513 сымб.)
# [[Рэальнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3964 сымб. → &lt;/span&gt;5550 сымб.)
# [[Кўамэ Нкрума]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3971 сымб. → &lt;/span&gt;5559 сымб.)
# [[Лацінская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3977 сымб. → &lt;/span&gt;5568 сымб.)
# [[Сьмяротная кара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;3995 сымб. → &lt;/span&gt;5593 сымб.)
# [[Ісьціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4001 сымб. → &lt;/span&gt;5601 сымб.)
# [[Самба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4005 сымб. → &lt;/span&gt;5607 сымб.)
# [[Бясконцасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4006 сымб. → &lt;/span&gt;5608 сымб.)
# [[Джэймз Прэскат Джоўль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4012 сымб. → &lt;/span&gt;5617 сымб.)
# [[Трэці Райх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4018 сымб. → &lt;/span&gt;5625 сымб.)
# [[Курыца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4019 сымб. → &lt;/span&gt;5627 сымб.)
# [[Права]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4029 сымб. → &lt;/span&gt;5641 сымб.)
# [[Давід Гільбэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Грызуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4034 сымб. → &lt;/span&gt;5648 сымб.)
# [[Дунай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4035 сымб. → &lt;/span&gt;5649 сымб.)
# [[Цывілізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4067 сымб. → &lt;/span&gt;5694 сымб.)
# [[Акбар Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Рок-музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4086 сымб. → &lt;/span&gt;5720 сымб.)
# [[Лёгіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4094 сымб. → &lt;/span&gt;5732 сымб.)
# [[Эмпайр-Стэйт-Білдынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4095 сымб. → &lt;/span&gt;5733 сымб.)
# [[Агонь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4101 сымб. → &lt;/span&gt;5741 сымб.)
# [[Інфаркт міякарда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4103 сымб. → &lt;/span&gt;5744 сымб.)
# [[Сафокл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4110 сымб. → &lt;/span&gt;5754 сымб.)
# [[Дзьмітры Мендзялееў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4128 сымб. → &lt;/span&gt;5779 сымб.)
# [[Дымны порах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4129 сымб. → &lt;/span&gt;5781 сымб.)
# [[Сат’яджыт Рай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4143 сымб. → &lt;/span&gt;5800 сымб.)
# [[Мяса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4147 сымб. → &lt;/span&gt;5806 сымб.)
# [[Статуя Свабоды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4153 сымб. → &lt;/span&gt;5814 сымб.)
# [[Электрамагнітнае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4156 сымб. → &lt;/span&gt;5818 сымб.)
# [[Арктычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4157 сымб. → &lt;/span&gt;5820 сымб.)
# [[Матэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4160 сымб. → &lt;/span&gt;5824 сымб.)
# [[Тэорыя мностваў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4162 сымб. → &lt;/span&gt;5827 сымб.)
# [[Скура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4175 сымб. → &lt;/span&gt;5845 сымб.)
# [[Грып]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Квантавая мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4188 сымб. → &lt;/span&gt;5863 сымб.)
# [[Клясычная мэханіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4198 сымб. → &lt;/span&gt;5877 сымб.)
# [[Гара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4199 сымб. → &lt;/span&gt;5879 сымб.)
# [[Трансфарматар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4212 сымб. → &lt;/span&gt;5897 сымб.)
# [[Антанін Леапольд Дворжак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Кіліманджара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4227 сымб. → &lt;/span&gt;5918 сымб.)
# [[Спэцыяльная тэорыя рэлятыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4240 сымб. → &lt;/span&gt;5936 сымб.)
# [[Трымурці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4247 сымб. → &lt;/span&gt;5946 сымб.)
# [[Фэрмэнты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4252 сымб. → &lt;/span&gt;5953 сымб.)
# [[Плошча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4255 сымб. → &lt;/span&gt;5957 сымб.)
# [[Шкілет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4268 сымб. → &lt;/span&gt;5975 сымб.)
# [[Даасізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Зносіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Вялікая дэпрэсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4272 сымб. → &lt;/span&gt;5981 сымб.)
# [[Неарганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4273 сымб. → &lt;/span&gt;5982 сымб.)
# [[Функцыя (матэматыка)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Кандэнсатар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4275 сымб. → &lt;/span&gt;5985 сымб.)
# [[Бактэрыі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4276 сымб. → &lt;/span&gt;5986 сымб.)
# [[Мастацкі твор]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4280 сымб. → &lt;/span&gt;5992 сымб.)
# [[Вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4281 сымб. → &lt;/span&gt;5993 сымб.)
# [[Віктор Юго]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4286 сымб. → &lt;/span&gt;6000 сымб.)
# [[Кітайскае пісьмо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Аснова (хімія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4287 сымб. → &lt;/span&gt;6002 сымб.)
# [[Халіфат Абасыдаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4298 сымб. → &lt;/span&gt;6017 сымб.)
# [[Мастацтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4300 сымб. → &lt;/span&gt;6020 сымб.)
# [[Сярэдні Ўсход]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4305 сымб. → &lt;/span&gt;6027 сымб.)
# [[Шумэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4306 сымб. → &lt;/span&gt;6028 сымб.)
# [[Партугальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4307 сымб. → &lt;/span&gt;6030 сымб.)
# [[Нэкропаль Гізы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4316 сымб. → &lt;/span&gt;6042 сымб.)
# [[Акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4326 сымб. → &lt;/span&gt;6056 сымб.)
# [[Срэбра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4327 сымб. → &lt;/span&gt;6058 сымб.)
# [[Тонкая кішка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4333 сымб. → &lt;/span&gt;6066 сымб.)
# [[Кантынэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4346 сымб. → &lt;/span&gt;6084 сымб.)
# [[Палітыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4355 сымб. → &lt;/span&gt;6097 сымб.)
# [[Кніга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4363 сымб. → &lt;/span&gt;6108 сымб.)
# [[Гародніна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4369 сымб. → &lt;/span&gt;6117 сымб.)
# [[Кампутарная гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4370 сымб. → &lt;/span&gt;6118 сымб.)
# [[Хангыль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4377 сымб. → &lt;/span&gt;6128 сымб.)
# [[Рэгі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4377 сымб. → &lt;/span&gt;6128 сымб.)
# [[Конга (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4380 сымб. → &lt;/span&gt;6132 сымб.)
# [[Янцзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4389 сымб. → &lt;/span&gt;6145 сымб.)
# [[Музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4395 сымб. → &lt;/span&gt;6153 сымб.)
# [[Віды пад пагрозай выміраньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4408 сымб. → &lt;/span&gt;6171 сымб.)
# [[Грыгарыянскі каляндар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4420 сымб. → &lt;/span&gt;6188 сымб.)
# [[Эмоцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4424 сымб. → &lt;/span&gt;6194 сымб.)
# [[Арганічная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4436 сымб. → &lt;/span&gt;6210 сымб.)
# [[Іліяда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4437 сымб. → &lt;/span&gt;6212 сымб.)
# [[Камары]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4440 сымб. → &lt;/span&gt;6216 сымб.)
# [[Імунная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4443 сымб. → &lt;/span&gt;6220 сымб.)
# [[Гамэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4444 сымб. → &lt;/span&gt;6222 сымб.)
# [[Алмаз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4450 сымб. → &lt;/span&gt;6230 сымб.)
# [[Пальная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4453 сымб. → &lt;/span&gt;6234 сымб.)
# [[Час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4463 сымб. → &lt;/span&gt;6248 сымб.)
# [[Падводная лодка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4464 сымб. → &lt;/span&gt;6250 сымб.)
# [[Апартэід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4469 сымб. → &lt;/span&gt;6257 сымб.)
# [[Зьмеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4473 сымб. → &lt;/span&gt;6262 сымб.)
# [[Паўночнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4474 сымб. → &lt;/span&gt;6264 сымб.)
# [[Мігель Сэрвантэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4489 сымб. → &lt;/span&gt;6285 сымб.)
# [[Вялікія азёры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4496 сымб. → &lt;/span&gt;6294 сымб.)
# [[Фрыдрых Ніцшэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4497 сымб. → &lt;/span&gt;6296 сымб.)
# [[Вуза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Шпуля індуктыўнасьці]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4527 сымб. → &lt;/span&gt;6338 сымб.)
# [[Літаратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4536 сымб. → &lt;/span&gt;6350 сымб.)
# [[Глябалізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4545 сымб. → &lt;/span&gt;6363 сымб.)
# [[Кот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4547 сымб. → &lt;/span&gt;6366 сымб.)
# [[Паэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4557 сымб. → &lt;/span&gt;6380 сымб.)
# [[Цынь Шыхуандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4563 сымб. → &lt;/span&gt;6388 сымб.)
# [[Арэхі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4567 сымб. → &lt;/span&gt;6394 сымб.)
# [[Абу Нувас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4589 сымб. → &lt;/span&gt;6425 сымб.)
# [[Адам Сьміт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4603 сымб. → &lt;/span&gt;6444 сымб.)
# [[Поліяміеліт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4611 сымб. → &lt;/span&gt;6455 сымб.)
# [[Афрыканскі зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4622 сымб. → &lt;/span&gt;6471 сымб.)
# [[Кацусіка Хакусай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4631 сымб. → &lt;/span&gt;6483 сымб.)
# [[Мультыплікацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4638 сымб. → &lt;/span&gt;6493 сымб.)
# [[Сэкунда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4643 сымб. → &lt;/span&gt;6500 сымб.)
# [[Матэматыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4643 сымб. → &lt;/span&gt;6500 сымб.)
# [[Зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4681 сымб. → &lt;/span&gt;6553 сымб.)
# [[Мэтабалізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4686 сымб. → &lt;/span&gt;6560 сымб.)
# [[Вікторыя (возера)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4696 сымб. → &lt;/span&gt;6574 сымб.)
# [[Батаніка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4716 сымб. → &lt;/span&gt;6602 сымб.)
# [[Сьмерць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4723 сымб. → &lt;/span&gt;6612 сымб.)
# [[Матэматычны аналіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4742 сымб. → &lt;/span&gt;6639 сымб.)
# [[Праграмнае забесьпячэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4744 сымб. → &lt;/span&gt;6642 сымб.)
# [[Мэталюргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4755 сымб. → &lt;/span&gt;6657 сымб.)
# [[Грамадзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4766 сымб. → &lt;/span&gt;6672 сымб.)
# [[Ёган Гутэнбэрг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4769 сымб. → &lt;/span&gt;6677 сымб.)
# [[Міталёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Геамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4802 сымб. → &lt;/span&gt;6723 сымб.)
# [[Гольф]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4804 сымб. → &lt;/span&gt;6726 сымб.)
# [[Мінэрал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4807 сымб. → &lt;/span&gt;6730 сымб.)
# [[Слова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4819 сымб. → &lt;/span&gt;6747 сымб.)
# [[Райн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4823 сымб. → &lt;/span&gt;6752 сымб.)
# [[Розум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4827 сымб. → &lt;/span&gt;6758 сымб.)
# [[Мурашкі (вусякі)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4834 сымб. → &lt;/span&gt;6768 сымб.)
# [[Мэнструацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4842 сымб. → &lt;/span&gt;6779 сымб.)
# [[Паўднёвы полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4853 сымб. → &lt;/span&gt;6794 сымб.)
# [[Папера]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4854 сымб. → &lt;/span&gt;6796 сымб.)
# [[Мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4856 сымб. → &lt;/span&gt;6798 сымб.)
# [[Археі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4885 сымб. → &lt;/span&gt;6839 сымб.)
# [[Атам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4905 сымб. → &lt;/span&gt;6867 сымб.)
# [[Інваліднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4919 сымб. → &lt;/span&gt;6887 сымб.)
# [[Сьнег]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4951 сымб. → &lt;/span&gt;6931 сымб.)
# [[Мая]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4978 сымб. → &lt;/span&gt;6969 сымб.)
# [[Вулькан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4991 сымб. → &lt;/span&gt;6987 сымб.)
# [[Рабіндранат Тагор]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;4996 сымб. → &lt;/span&gt;6994 сымб.)
# [[Міжземнае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5031 сымб. → &lt;/span&gt;7043 сымб.)
# [[Ячмень звычайны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5050 сымб. → &lt;/span&gt;7070 сымб.)
# [[Цына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5059 сымб. → &lt;/span&gt;7083 сымб.)
# [[Часавы пас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5083 сымб. → &lt;/span&gt;7116 сымб.)
# [[Лёгкая атлетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5086 сымб. → &lt;/span&gt;7120 сымб.)
# [[Пісьменнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5101 сымб. → &lt;/span&gt;7141 сымб.)
# [[Сакрат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5102 сымб. → &lt;/span&gt;7143 сымб.)
# [[Чарлз Дарвін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5123 сымб. → &lt;/span&gt;7172 сымб.)
# [[Лінейная альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5126 сымб. → &lt;/span&gt;7176 сымб.)
# [[Леў Талстой]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5135 сымб. → &lt;/span&gt;7189 сымб.)
# [[Эрнэст Рэзэрфорд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Джавагарлал Нэру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5138 сымб. → &lt;/span&gt;7193 сымб.)
# [[Ганг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5139 сымб. → &lt;/span&gt;7195 сымб.)
# [[Трапічны цыклён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5144 сымб. → &lt;/span&gt;7202 сымб.)
# [[Нагарджуна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5145 сымб. → &lt;/span&gt;7203 сымб.)
# [[Кола]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5155 сымб. → &lt;/span&gt;7217 сымб.)
# [[Жыта пасяўное]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5156 сымб. → &lt;/span&gt;7218 сымб.)
# [[Вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5160 сымб. → &lt;/span&gt;7224 сымб.)
# [[Дыктатура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5179 сымб. → &lt;/span&gt;7251 сымб.)
# [[Расізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5186 сымб. → &lt;/span&gt;7260 сымб.)
# [[Сьвіньня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5190 сымб. → &lt;/span&gt;7266 сымб.)
# [[Соя культурная]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5194 сымб. → &lt;/span&gt;7272 сымб.)
# [[Сысуны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5211 сымб. → &lt;/span&gt;7295 сымб.)
# [[Маса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5220 сымб. → &lt;/span&gt;7308 сымб.)
# [[Місысыпі (рака)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5228 сымб. → &lt;/span&gt;7319 сымб.)
# [[Вэнэрычныя хваробы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5239 сымб. → &lt;/span&gt;7335 сымб.)
# [[Вінаград (ягада)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5256 сымб. → &lt;/span&gt;7358 сымб.)
# [[Сэнсорная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5263 сымб. → &lt;/span&gt;7368 сымб.)
# [[Газэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5264 сымб. → &lt;/span&gt;7370 сымб.)
# [[Альпы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5309 сымб. → &lt;/span&gt;7433 сымб.)
# [[Сусьветнае павуціньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5310 сымб. → &lt;/span&gt;7434 сымб.)
# [[Пчолы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5317 сымб. → &lt;/span&gt;7444 сымб.)
# [[Брагмагупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5358 сымб. → &lt;/span&gt;7501 сымб.)
# [[Вакцына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5385 сымб. → &lt;/span&gt;7539 сымб.)
# [[Лекі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5414 сымб. → &lt;/span&gt;7580 сымб.)
# [[Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5415 сымб. → &lt;/span&gt;7581 сымб.)
# [[Хімічнае злучэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5452 сымб. → &lt;/span&gt;7633 сымб.)
# [[Эль Ніньнё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5459 сымб. → &lt;/span&gt;7643 сымб.)
# [[Карыбскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5465 сымб. → &lt;/span&gt;7651 сымб.)
# [[Тамаш Аквінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5487 сымб. → &lt;/span&gt;7682 сымб.)
# [[Індуізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5490 сымб. → &lt;/span&gt;7686 сымб.)
# [[Штучны інтэлект]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5492 сымб. → &lt;/span&gt;7689 сымб.)
# [[Руаль Амундсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5504 сымб. → &lt;/span&gt;7706 сымб.)
# [[Мужчына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5506 сымб. → &lt;/span&gt;7708 сымб.)
# [[Галакост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5519 сымб. → &lt;/span&gt;7727 сымб.)
# [[Плод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5521 сымб. → &lt;/span&gt;7729 сымб.)
# [[Прыматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5568 сымб. → &lt;/span&gt;7795 сымб.)
# [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5596 сымб. → &lt;/span&gt;7834 сымб.)
# [[Грыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5611 сымб. → &lt;/span&gt;7855 сымб.)
# [[Труба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5615 сымб. → &lt;/span&gt;7861 сымб.)
# [[Падатак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5676 сымб. → &lt;/span&gt;7946 сымб.)
# [[Ёган Сэбастыян Бах]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5680 сымб. → &lt;/span&gt;7952 сымб.)
# [[Нацыяналізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5698 сымб. → &lt;/span&gt;7977 сымб.)
# [[Арганізацыя краін-экспартэраў нафты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5739 сымб. → &lt;/span&gt;8035 сымб.)
# [[Лес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5745 сымб. → &lt;/span&gt;8043 сымб.)
# [[Надвор’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5752 сымб. → &lt;/span&gt;8053 сымб.)
# [[Хімічны элемэнт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5753 сымб. → &lt;/span&gt;8054 сымб.)
# [[Сыкхізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5755 сымб. → &lt;/span&gt;8057 сымб.)
# [[Імпэрыя Гупта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5771 сымб. → &lt;/span&gt;8079 сымб.)
# [[Інгмар Бэргман]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5876 сымб. → &lt;/span&gt;8226 сымб.)
# [[Жывапіс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5880 сымб. → &lt;/span&gt;8232 сымб.)
# [[Радыё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5921 сымб. → &lt;/span&gt;8289 сымб.)
# [[Пустэльня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Балтыйскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5924 сымб. → &lt;/span&gt;8294 сымб.)
# [[Інтэрнэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5942 сымб. → &lt;/span&gt;8319 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;5979 сымб. → &lt;/span&gt;8371 сымб.)
# [[Урад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6011 сымб. → &lt;/span&gt;8415 сымб.)
# [[Капіталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6024 сымб. → &lt;/span&gt;8434 сымб.)
# [[Месяц (спадарожнік)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6025 сымб. → &lt;/span&gt;8435 сымб.)
# [[Інсульт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6064 сымб. → &lt;/span&gt;8490 сымб.)
# [[Абрагам Лінкальн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Кулямёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6065 сымб. → &lt;/span&gt;8491 сымб.)
# [[Нэрва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6115 сымб. → &lt;/span&gt;8561 сымб.)
# [[Санскрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Медзь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6152 сымб. → &lt;/span&gt;8613 сымб.)
# [[Марксізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6188 сымб. → &lt;/span&gt;8663 сымб.)
# [[Рабства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6194 сымб. → &lt;/span&gt;8672 сымб.)
# [[Арабская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6202 сымб. → &lt;/span&gt;8683 сымб.)
# [[Каляніялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6220 сымб. → &lt;/span&gt;8708 сымб.)
# [[Парасілавая ўстаноўка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6226 сымб. → &lt;/span&gt;8716 сымб.)
# [[Амэрыканскі даляр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6247 сымб. → &lt;/span&gt;8746 сымб.)
# [[Паводзіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6252 сымб. → &lt;/span&gt;8753 сымб.)
# [[Птушкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6265 сымб. → &lt;/span&gt;8771 сымб.)
# [[Песьня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6279 сымб. → &lt;/span&gt;8791 сымб.)
# [[Жытло]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6326 сымб. → &lt;/span&gt;8856 сымб.)
# [[Содні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6371 сымб. → &lt;/span&gt;8919 сымб.)
# [[Вада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Імпэрыя інкаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6440 сымб. → &lt;/span&gt;9016 сымб.)
# [[Індустрыяльная рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6441 сымб. → &lt;/span&gt;9017 сымб.)
# [[Плаціна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6444 сымб. → &lt;/span&gt;9022 сымб.)
# [[Збожжа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6446 сымб. → &lt;/span&gt;9024 сымб.)
# [[Хрыстафор Калюмб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6457 сымб. → &lt;/span&gt;9040 сымб.)
# [[Лібэралізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6460 сымб. → &lt;/span&gt;9044 сымб.)
# [[Цацка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6461 сымб. → &lt;/span&gt;9045 сымб.)
# [[Авечка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6471 сымб. → &lt;/span&gt;9059 сымб.)
# [[Дыханьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6472 сымб. → &lt;/span&gt;9061 сымб.)
# [[Валюта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6500 сымб. → &lt;/span&gt;9100 сымб.)
# [[Клясычная музыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6501 сымб. → &lt;/span&gt;9101 сымб.)
# [[Скрыпка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6504 сымб. → &lt;/span&gt;9106 сымб.)
# [[Дзіця]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6512 сымб. → &lt;/span&gt;9117 сымб.)
# [[Марк Твэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6517 сымб. → &lt;/span&gt;9124 сымб.)
# [[Недаяданьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6523 сымб. → &lt;/span&gt;9132 сымб.)
# [[Люі Пастэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6547 сымб. → &lt;/span&gt;9166 сымб.)
# [[Грошы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6573 сымб. → &lt;/span&gt;9202 сымб.)
# [[Лао-Цзы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6656 сымб. → &lt;/span&gt;9318 сымб.)
# [[Брытанская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6680 сымб. → &lt;/span&gt;9352 сымб.)
# [[Жалеза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6713 сымб. → &lt;/span&gt;9398 сымб.)
# [[Цукровы дыябэт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6720 сымб. → &lt;/span&gt;9408 сымб.)
# [[Хуанхэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6741 сымб. → &lt;/span&gt;9437 сымб.)
# [[Беднасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6750 сымб. → &lt;/span&gt;9450 сымб.)
# [[Го]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6807 сымб. → &lt;/span&gt;9530 сымб.)
# [[Тытунь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6813 сымб. → &lt;/span&gt;9538 сымб.)
# [[Залежнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6865 сымб. → &lt;/span&gt;9611 сымб.)
# [[Рэзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6881 сымб. → &lt;/span&gt;9633 сымб.)
# [[Аднаўляльная энэргія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6929 сымб. → &lt;/span&gt;9701 сымб.)
# [[Атлусьценьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6939 сымб. → &lt;/span&gt;9715 сымб.)
# [[Кроў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6957 сымб. → &lt;/span&gt;9740 сымб.)
# [[Джэймз Ўат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6958 сымб. → &lt;/span&gt;9741 сымб.)
# [[Культура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;6992 сымб. → &lt;/span&gt;9789 сымб.)
# [[Лік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7026 сымб. → &lt;/span&gt;9836 сымб.)
# [[Марсэль Пруст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7041 сымб. → &lt;/span&gt;9857 сымб.)
# [[Мікалай Капэрнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7083 сымб. → &lt;/span&gt;9916 сымб.)
# [[Кітайская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Спорт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7097 сымб. → &lt;/span&gt;9936 сымб.)
# [[Бронзавы век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7123 сымб. → &lt;/span&gt;9972 сымб.)
# [[Майсей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7159 сымб. → &lt;/span&gt;10023 сымб.)
# [[Гафіз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7176 сымб. → &lt;/span&gt;10046 сымб.)
# [[Джакама Пучыні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7211 сымб. → &lt;/span&gt;10095 сымб.)
# [[Дынастыя Хань]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7227 сымб. → &lt;/span&gt;10118 сымб.)
# [[Імпэрыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7239 сымб. → &lt;/span&gt;10135 сымб.)
# [[Малійская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7241 сымб. → &lt;/span&gt;10137 сымб.)
# [[Млечны Шлях]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7253 сымб. → &lt;/span&gt;10154 сымб.)
# [[Фартэпіяна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7254 сымб. → &lt;/span&gt;10156 сымб.)
# [[Дагістарычны час]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7258 сымб. → &lt;/span&gt;10161 сымб.)
# [[Панамскі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7261 сымб. → &lt;/span&gt;10165 сымб.)
# [[Сабака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7279 сымб. → &lt;/span&gt;10191 сымб.)
# [[Марка Полё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7280 сымб. → &lt;/span&gt;10192 сымб.)
# [[Макс Вэбэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7291 сымб. → &lt;/span&gt;10207 сымб.)
# [[Сярэднявечча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7298 сымб. → &lt;/span&gt;10217 сымб.)
# [[Нагіб Махфуз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7302 сымб. → &lt;/span&gt;10223 сымб.)
# [[Канфуцыянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7323 сымб. → &lt;/span&gt;10252 сымб.)
# [[Лё Карбюзье]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Мэтал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7360 сымб. → &lt;/span&gt;10304 сымб.)
# [[Дыпляматыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7373 сымб. → &lt;/span&gt;10322 сымб.)
# [[Джэймз Кларк Максўэл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7374 сымб. → &lt;/span&gt;10324 сымб.)
# [[Інжынэрная справа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Байкал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7387 сымб. → &lt;/span&gt;10342 сымб.)
# [[Рака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7391 сымб. → &lt;/span&gt;10347 сымб.)
# [[Геаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7399 сымб. → &lt;/span&gt;10359 сымб.)
# [[Аўгустын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7401 сымб. → &lt;/span&gt;10361 сымб.)
# [[Псыхічны разлад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7409 сымб. → &lt;/span&gt;10373 сымб.)
# [[Душа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7411 сымб. → &lt;/span&gt;10375 сымб.)
# [[Эпас пра Гільгамэша]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7415 сымб. → &lt;/span&gt;10381 сымб.)
# [[Ангкор-Ват]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7421 сымб. → &lt;/span&gt;10389 сымб.)
# [[Меч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7425 сымб. → &lt;/span&gt;10395 сымб.)
# [[Імануіл Кант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7438 сымб. → &lt;/span&gt;10413 сымб.)
# [[Вярблюд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7442 сымб. → &lt;/span&gt;10419 сымб.)
# [[Джаваньні П’ерлюіджы да Палестрына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7443 сымб. → &lt;/span&gt;10420 сымб.)
# [[Нэрвовая сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7447 сымб. → &lt;/span&gt;10426 сымб.)
# [[Тэлебачаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7459 сымб. → &lt;/span&gt;10443 сымб.)
# [[Гален]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Цьвёрды дыск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7473 сымб. → &lt;/span&gt;10462 сымб.)
# [[Сорга двухколернае]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7478 сымб. → &lt;/span&gt;10469 сымб.)
# [[Аналітычная хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7481 сымб. → &lt;/span&gt;10473 сымб.)
# [[Стыхійнае бедзтва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7498 сымб. → &lt;/span&gt;10497 сымб.)
# [[ГЭС Тры цясьніны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7519 сымб. → &lt;/span&gt;10527 сымб.)
# [[Філязофія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7527 сымб. → &lt;/span&gt;10538 сымб.)
# [[Карл Лінэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7550 сымб. → &lt;/span&gt;10570 сымб.)
# [[Канстытуцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7562 сымб. → &lt;/span&gt;10587 сымб.)
# [[Паветранае судна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7570 сымб. → &lt;/span&gt;10598 сымб.)
# [[Актавіян Аўгуст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7576 сымб. → &lt;/span&gt;10606 сымб.)
# [[Выкапнёвае паліва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7591 сымб. → &lt;/span&gt;10627 сымб.)
# [[Правы чалавека]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7596 сымб. → &lt;/span&gt;10634 сымб.)
# [[Сулейман I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7600 сымб. → &lt;/span&gt;10640 сымб.)
# [[Дынастыя Цын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7621 сымб. → &lt;/span&gt;10669 сымб.)
# [[Аль-Газалі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7635 сымб. → &lt;/span&gt;10689 сымб.)
# [[Каталіцкая Царква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7646 сымб. → &lt;/span&gt;10704 сымб.)
# [[Джон Лок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7648 сымб. → &lt;/span&gt;10707 сымб.)
# [[Джузэпэ Вэрдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7653 сымб. → &lt;/span&gt;10714 сымб.)
# [[Вакуўм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7668 сымб. → &lt;/span&gt;10735 сымб.)
# [[Імавернасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7687 сымб. → &lt;/span&gt;10762 сымб.)
# [[Сунь Ятсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7692 сымб. → &lt;/span&gt;10769 сымб.)
# [[Трыганамэтрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7695 сымб. → &lt;/span&gt;10773 сымб.)
# [[Фрыда Калё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7730 сымб. → &lt;/span&gt;10822 сымб.)
# [[Бэйсбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7739 сымб. → &lt;/span&gt;10835 сымб.)
# [[Сацыялізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7753 сымб. → &lt;/span&gt;10854 сымб.)
# [[Пратысты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7760 сымб. → &lt;/span&gt;10864 сымб.)
# [[Стэнлі Кубрык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7764 сымб. → &lt;/span&gt;10870 сымб.)
# [[Атлянтычны акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7786 сымб. → &lt;/span&gt;10900 сымб.)
# [[Франц Шубэрт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7799 сымб. → &lt;/span&gt;10919 сымб.)
# [[Яганэс Брамс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7813 сымб. → &lt;/span&gt;10938 сымб.)
# [[Транзыстар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7814 сымб. → &lt;/span&gt;10940 сымб.)
# [[Арыстотэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7817 сымб. → &lt;/span&gt;10944 сымб.)
# [[Ёзэф Гайдн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7818 сымб. → &lt;/span&gt;10945 сымб.)
# [[Жанна д’Арк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7843 сымб. → &lt;/span&gt;10980 сымб.)
# [[Віно]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7855 сымб. → &lt;/span&gt;10997 сымб.)
# [[Канфуцый]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7858 сымб. → &lt;/span&gt;11001 сымб.)
# [[Галубовыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7879 сымб. → &lt;/span&gt;11031 сымб.)
# [[Карл Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7891 сымб. → &lt;/span&gt;11047 сымб.)
# [[Сыстэма каардынат]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7898 сымб. → &lt;/span&gt;11057 сымб.)
# [[Рыбы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7904 сымб. → &lt;/span&gt;11066 сымб.)
# [[Гімалаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7906 сымб. → &lt;/span&gt;11068 сымб.)
# [[Вуха]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7910 сымб. → &lt;/span&gt;11074 сымб.)
# [[Земнаводныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7925 сымб. → &lt;/span&gt;11095 сымб.)
# [[Радыяактыўнасьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7928 сымб. → &lt;/span&gt;11099 сымб.)
# [[Адраджэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7941 сымб. → &lt;/span&gt;11117 сымб.)
# [[Арабская ліга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7956 сымб. → &lt;/span&gt;11138 сымб.)
# [[Ціхі акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7968 сымб. → &lt;/span&gt;11155 сымб.)
# [[Алюмін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7971 сымб. → &lt;/span&gt;11159 сымб.)
# [[Кіляграм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7981 сымб. → &lt;/span&gt;11173 сымб.)
# [[Пнэўманія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;7997 сымб. → &lt;/span&gt;11196 сымб.)
# [[Хлеб]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8006 сымб. → &lt;/span&gt;11208 сымб.)
# [[Кукуруза]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8039 сымб. → &lt;/span&gt;11255 сымб.)
# [[Астэроід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Горад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8049 сымб. → &lt;/span&gt;11269 сымб.)
# [[Гравітацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8059 сымб. → &lt;/span&gt;11283 сымб.)
# [[Арашэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8070 сымб. → &lt;/span&gt;11298 сымб.)
# [[Жан-Поль Сартр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Кітападобныя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Сафійскі сабор (Канстантынопаль)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8075 сымб. → &lt;/span&gt;11305 сымб.)
# [[Мэтар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8089 сымб. → &lt;/span&gt;11325 сымб.)
# [[Людвіг Вітгенштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8090 сымб. → &lt;/span&gt;11326 сымб.)
# [[Азот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8102 сымб. → &lt;/span&gt;11343 сымб.)
# [[Размнажэньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8113 сымб. → &lt;/span&gt;11358 сымб.)
# [[Ўінстан Чэрчыль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8116 сымб. → &lt;/span&gt;11362 сымб.)
# [[Філіпіны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8118 сымб. → &lt;/span&gt;11365 сымб.)
# [[Плянэта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8126 сымб. → &lt;/span&gt;11376 сымб.)
# [[Фэрнан Магелан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8138 сымб. → &lt;/span&gt;11393 сымб.)
# [[Ядзерная энэргетыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8148 сымб. → &lt;/span&gt;11407 сымб.)
# [[Юры Гагарын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8150 сымб. → &lt;/span&gt;11410 сымб.)
# [[Электрамагнітнае ўзаемадзеяньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8155 сымб. → &lt;/span&gt;11417 сымб.)
# [[Шруба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8169 сымб. → &lt;/span&gt;11437 сымб.)
# [[Партэнон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8193 сымб. → &lt;/span&gt;11470 сымб.)
# [[Чарлз Дыкенз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8211 сымб. → &lt;/span&gt;11495 сымб.)
# [[Экалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8214 сымб. → &lt;/span&gt;11500 сымб.)
# [[Вайна ў Віетнаме]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8221 сымб. → &lt;/span&gt;11509 сымб.)
# [[Інд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8224 сымб. → &lt;/span&gt;11514 сымб.)
# [[Тымур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8229 сымб. → &lt;/span&gt;11521 сымб.)
# [[Японская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8286 сымб. → &lt;/span&gt;11600 сымб.)
# [[Блюз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8290 сымб. → &lt;/span&gt;11606 сымб.)
# [[Пшаніца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8294 сымб. → &lt;/span&gt;11612 сымб.)
# [[Фізыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8295 сымб. → &lt;/span&gt;11613 сымб.)
# [[Касьмічны палёт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8300 сымб. → &lt;/span&gt;11620 сымб.)
# [[Дождж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8302 сымб. → &lt;/span&gt;11623 сымб.)
# [[Чэ Гевара]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8336 сымб. → &lt;/span&gt;11670 сымб.)
# [[Фундамэнталізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8338 сымб. → &lt;/span&gt;11673 сымб.)
# [[Адукацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8356 сымб. → &lt;/span&gt;11698 сымб.)
# [[Плятон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8362 сымб. → &lt;/span&gt;11707 сымб.)
# [[Марыя Складоўская-Кюры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8403 сымб. → &lt;/span&gt;11764 сымб.)
# [[Самагубства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8410 сымб. → &lt;/span&gt;11774 сымб.)
# [[Шарль дэ Голь]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8415 сымб. → &lt;/span&gt;11781 сымб.)
# [[Франц Кафка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8424 сымб. → &lt;/span&gt;11794 сымб.)
# [[Нэльсан Мандэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8434 сымб. → &lt;/span&gt;11808 сымб.)
# [[Макс Плянк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8444 сымб. → &lt;/span&gt;11822 сымб.)
# [[Базыліка Сьвятога Пятра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8449 сымб. → &lt;/span&gt;11829 сымб.)
# [[Гай Юліюс Цэзар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8453 сымб. → &lt;/span&gt;11834 сымб.)
# [[Ровар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8460 сымб. → &lt;/span&gt;11844 сымб.)
# [[Гэнры Форд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8496 сымб. → &lt;/span&gt;11894 сымб.)
# [[Тым Бэрнэрз-Лі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8507 сымб. → &lt;/span&gt;11910 сымб.)
# [[Іслам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8512 сымб. → &lt;/span&gt;11917 сымб.)
# [[Арытмэтыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8513 сымб. → &lt;/span&gt;11918 сымб.)
# [[Гішпанская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8537 сымб. → &lt;/span&gt;11952 сымб.)
# [[Свойскі бык]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8538 сымб. → &lt;/span&gt;11953 сымб.)
# [[Кароткія нарды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8546 сымб. → &lt;/span&gt;11964 сымб.)
# [[Хорхэ Люіс Борхэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8588 сымб. → &lt;/span&gt;12023 сымб.)
# [[Рыхард Вагнэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8598 сымб. → &lt;/span&gt;12037 сымб.)
# [[Грэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8629 сымб. → &lt;/span&gt;12081 сымб.)
# [[Цукар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8631 сымб. → &lt;/span&gt;12083 сымб.)
# [[Палітычная партыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8656 сымб. → &lt;/span&gt;12118 сымб.)
# [[Грамадзянская вайна ў ЗША]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8678 сымб. → &lt;/span&gt;12149 сымб.)
# [[Паўночны полюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8697 сымб. → &lt;/span&gt;12176 сымб.)
# [[Бавоўна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8713 сымб. → &lt;/span&gt;12198 сымб.)
# [[Густаў Малер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8715 сымб. → &lt;/span&gt;12201 сымб.)
# [[Сынан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8722 сымб. → &lt;/span&gt;12211 сымб.)
# [[Каменны век]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8723 сымб. → &lt;/span&gt;12212 сымб.)
# [[Культурная рэвалюцыя ў Кітаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8742 сымб. → &lt;/span&gt;12239 сымб.)
# [[Хранічная абструктыўная хвароба лёгкіх]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8750 сымб. → &lt;/span&gt;12250 сымб.)
# [[Тэмпэратура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8756 сымб. → &lt;/span&gt;12258 сымб.)
# [[Брусэльскі сталічны рэгіён]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8790 сымб. → &lt;/span&gt;12306 сымб.)
# [[Эрнан Картэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8835 сымб. → &lt;/span&gt;12369 сымб.)
# [[Шакаляд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8879 сымб. → &lt;/span&gt;12431 сымб.)
# [[Ніл Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8889 сымб. → &lt;/span&gt;12445 сымб.)
# [[Эндзі Ўоргал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8974 сымб. → &lt;/span&gt;12564 сымб.)
# [[Фатаграфія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8982 сымб. → &lt;/span&gt;12575 сымб.)
# [[Чанак’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;8999 сымб. → &lt;/span&gt;12599 сымб.)
# [[Гульня]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9004 сымб. → &lt;/span&gt;12606 сымб.)
# [[Дыфэрэнцыйнае раўнаньне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9028 сымб. → &lt;/span&gt;12639 сымб.)
# [[Эвэрэст]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9046 сымб. → &lt;/span&gt;12664 сымб.)
# [[Вялікі выбух]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9078 сымб. → &lt;/span&gt;12709 сымб.)
# [[Дэмакратыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9097 сымб. → &lt;/span&gt;12736 сымб.)
# [[Кава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9102 сымб. → &lt;/span&gt;12743 сымб.)
# [[Рафаэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9109 сымб. → &lt;/span&gt;12753 сымб.)
# [[Вінцэнт ван Гог]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9141 сымб. → &lt;/span&gt;12797 сымб.)
# [[Сям’я]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9154 сымб. → &lt;/span&gt;12816 сымб.)
# [[Від (біялёгія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9165 сымб. → &lt;/span&gt;12831 сымб.)
# [[Сымон Балівар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9184 сымб. → &lt;/span&gt;12858 сымб.)
# [[Мэсапатамія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9187 сымб. → &lt;/span&gt;12862 сымб.)
# [[Волга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9213 сымб. → &lt;/span&gt;12898 сымб.)
# [[Джэймз Джойс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9245 сымб. → &lt;/span&gt;12943 сымб.)
# [[Суставаногія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9252 сымб. → &lt;/span&gt;12953 сымб.)
# [[Ганс Крыстыян Андэрсэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9267 сымб. → &lt;/span&gt;12974 сымб.)
# [[Вуглярод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9292 сымб. → &lt;/span&gt;13009 сымб.)
# [[Архітэктура]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9376 сымб. → &lt;/span&gt;13126 сымб.)
# [[Нямецкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9393 сымб. → &lt;/span&gt;13150 сымб.)
# [[Бэнгальская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Кровазварот]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9419 сымб. → &lt;/span&gt;13187 сымб.)
# [[Прырода]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9428 сымб. → &lt;/span&gt;13199 сымб.)
# [[Зыгмунд Фройд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9435 сымб. → &lt;/span&gt;13209 сымб.)
# [[Тэлефон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9454 сымб. → &lt;/span&gt;13236 сымб.)
# [[Мысьленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9462 сымб. → &lt;/span&gt;13247 сымб.)
# [[Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9509 сымб. → &lt;/span&gt;13313 сымб.)
# [[Джэфры Чосэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9604 сымб. → &lt;/span&gt;13446 сымб.)
# [[Асманская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9724 сымб. → &lt;/span&gt;13614 сымб.)
# [[Джэймз Кук]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9725 сымб. → &lt;/span&gt;13615 сымб.)
# [[Рэгбі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9741 сымб. → &lt;/span&gt;13637 сымб.)
# [[Паўднёвы акіян]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9750 сымб. → &lt;/span&gt;13650 сымб.)
# [[Хімія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9796 сымб. → &lt;/span&gt;13714 сымб.)
# [[Іўрыт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9806 сымб. → &lt;/span&gt;13728 сымб.)
# [[Агрэгатны стан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9844 сымб. → &lt;/span&gt;13782 сымб.)
# [[Сяргей Эйзэнштэйн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9864 сымб. → &lt;/span&gt;13810 сымб.)
# [[Крыжовыя паходы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9905 сымб. → &lt;/span&gt;13867 сымб.)
# [[Вэнэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9926 сымб. → &lt;/span&gt;13896 сымб.)
# [[Аборт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9937 сымб. → &lt;/span&gt;13912 сымб.)
# [[Суэцкі канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;9982 сымб. → &lt;/span&gt;13975 сымб.)
# [[Марлен Дытрых]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10059 сымб. → &lt;/span&gt;14083 сымб.)
# [[Дзяржава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10070 сымб. → &lt;/span&gt;14098 сымб.)
# [[Нобэлеўская прэмія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10102 сымб. → &lt;/span&gt;14143 сымб.)
# [[Кісьля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10141 сымб. → &lt;/span&gt;14197 сымб.)
# [[Ота фон Бісмарк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Друк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10145 сымб. → &lt;/span&gt;14203 сымб.)
# [[Эўра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10171 сымб. → &lt;/span&gt;14239 сымб.)
# [[Дыега Вэляскес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10226 сымб. → &lt;/span&gt;14316 сымб.)
# [[Магнітнае поле]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10236 сымб. → &lt;/span&gt;14330 сымб.)
# [[Міжнародны Суд ААН]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10257 сымб. → &lt;/span&gt;14360 сымб.)
# [[Кірыліца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10281 сымб. → &lt;/span&gt;14393 сымб.)
# [[Капітал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10319 сымб. → &lt;/span&gt;14447 сымб.)
# [[Натуральная воспа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10335 сымб. → &lt;/span&gt;14469 сымб.)
# [[Год]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10348 сымб. → &lt;/span&gt;14487 сымб.)
# [[Прыгажосьць]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10440 сымб. → &lt;/span&gt;14616 сымб.)
# [[Майкл Фарадэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10453 сымб. → &lt;/span&gt;14634 сымб.)
# [[Акіра Курасава]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10496 сымб. → &lt;/span&gt;14694 сымб.)
# [[Вадарод]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10526 сымб. → &lt;/span&gt;14736 сымб.)
# [[Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10551 сымб. → &lt;/span&gt;14771 сымб.)
# [[Луіс Армстранг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10552 сымб. → &lt;/span&gt;14773 сымб.)
# [[Этаноль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10559 сымб. → &lt;/span&gt;14783 сымб.)
# [[Пі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10609 сымб. → &lt;/span&gt;14853 сымб.)
# [[Джордж Вашынгтон]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10612 сымб. → &lt;/span&gt;14857 сымб.)
# [[Анархізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10617 сымб. → &lt;/span&gt;14864 сымб.)
# [[Анды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10647 сымб. → &lt;/span&gt;14906 сымб.)
# [[Калідаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10706 сымб. → &lt;/span&gt;14988 сымб.)
# [[Ігар Стравінскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10767 сымб. → &lt;/span&gt;15074 сымб.)
# [[Эпілепсія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10786 сымб. → &lt;/span&gt;15100 сымб.)
# [[Купал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10798 сымб. → &lt;/span&gt;15117 сымб.)
# [[Карл Маркс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10854 сымб. → &lt;/span&gt;15196 сымб.)
# [[Альбрэхт Дурэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10888 сымб. → &lt;/span&gt;15243 сымб.)
# [[Галілео Галілей]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10907 сымб. → &lt;/span&gt;15270 сымб.)
# [[Грудзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10920 сымб. → &lt;/span&gt;15288 сымб.)
# [[Альгарытм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10920 сымб. → &lt;/span&gt;15288 сымб.)
# [[Сара Бэрнар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10942 сымб. → &lt;/span&gt;15319 сымб.)
# [[Золата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10978 сымб. → &lt;/span&gt;15369 сымб.)
# [[Шагнамэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;10981 сымб. → &lt;/span&gt;15373 сымб.)
# [[Фашызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11058 сымб. → &lt;/span&gt;15481 сымб.)
# [[Футбол]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11083 сымб. → &lt;/span&gt;15516 сымб.)
# [[Ніл]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11093 сымб. → &lt;/span&gt;15530 сымб.)
# [[Галаўны боль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11099 сымб. → &lt;/span&gt;15539 сымб.)
# [[Вока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11177 сымб. → &lt;/span&gt;15648 сымб.)
# [[Дзэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11209 сымб. → &lt;/span&gt;15693 сымб.)
# [[Эўклід]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11362 сымб. → &lt;/span&gt;15907 сымб.)
# [[Навука]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Нэптун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11382 сымб. → &lt;/span&gt;15935 сымб.)
# [[Касьпійскае мора]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11383 сымб. → &lt;/span&gt;15936 сымб.)
# [[Габрыель Гарсія Маркес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11416 сымб. → &lt;/span&gt;15982 сымб.)
# [[Астраномія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11522 сымб. → &lt;/span&gt;16131 сымб.)
# [[Пэрсыдзкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11577 сымб. → &lt;/span&gt;16208 сымб.)
# [[Гарбата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11651 сымб. → &lt;/span&gt;16311 сымб.)
# [[Магатма Гандзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11653 сымб. → &lt;/span&gt;16314 сымб.)
# [[Нікалё Мак’явэльлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11713 сымб. → &lt;/span&gt;16398 сымб.)
# [[Сухоты]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11747 сымб. → &lt;/span&gt;16446 сымб.)
# [[Тэрмадынаміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11780 сымб. → &lt;/span&gt;16492 сымб.)
# [[Адольф Гітлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11821 сымб. → &lt;/span&gt;16549 сымб.)
# [[Малако]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11878 сымб. → &lt;/span&gt;16629 сымб.)
# [[Людвіг ван Бэтговэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11961 сымб. → &lt;/span&gt;16745 сымб.)
# [[Ум Кульсум]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;11990 сымб. → &lt;/span&gt;16786 сымб.)
# [[Паўднёвая Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12061 сымб. → &lt;/span&gt;16885 сымб.)
# [[Мэрылін Манро]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12075 сымб. → &lt;/span&gt;16905 сымб.)
# [[Чарлі Чаплін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12173 сымб. → &lt;/span&gt;17042 сымб.)
# [[Сонца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12211 сымб. → &lt;/span&gt;17095 сымб.)
# [[Альгебра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12215 сымб. → &lt;/span&gt;17101 сымб.)
# [[Геалёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12454 сымб. → &lt;/span&gt;17436 сымб.)
# [[Франсіска Гоя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12578 сымб. → &lt;/span&gt;17609 сымб.)
# [[Атэізм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;12641 сымб. → &lt;/span&gt;17697 сымб.)
# [[Танец]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13068 сымб. → &lt;/span&gt;18295 сымб.)
# [[Зорка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13336 сымб. → &lt;/span&gt;18670 сымб.)
# [[Джордж Байран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13398 сымб. → &lt;/span&gt;18757 сымб.)
# [[Рэлігія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13404 сымб. → &lt;/span&gt;18766 сымб.)
# [[Готфрыд Ляйбніц]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13468 сымб. → &lt;/span&gt;18855 сымб.)
# [[Уладзімер Ленін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13554 сымб. → &lt;/span&gt;18976 сымб.)
# [[Томас Эдысан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13808 сымб. → &lt;/span&gt;19331 сымб.)
# [[Мацуо Басё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13820 сымб. → &lt;/span&gt;19348 сымб.)
# [[Колер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;13942 сымб. → &lt;/span&gt;19519 сымб.)
# [[Алімпійскія гульні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14021 сымб. → &lt;/span&gt;19629 сымб.)
# [[Рак (захворваньне)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14078 сымб. → &lt;/span&gt;19709 сымб.)
# [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гэгель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14139 сымб. → &lt;/span&gt;19795 сымб.)
# [[Хвароба Альцгаймэра]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14222 сымб. → &lt;/span&gt;19911 сымб.)
# [[Гіп-гоп]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14384 сымб. → &lt;/span&gt;20138 сымб.)
# [[Зямля]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14523 сымб. → &lt;/span&gt;20332 сымб.)
# [[Роза Люксэмбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14582 сымб. → &lt;/span&gt;20415 сымб.)
# [[Тэніс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14624 сымб. → &lt;/span&gt;20474 сымб.)
# [[Канал]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14761 сымб. → &lt;/span&gt;20665 сымб.)
# [[Сыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;14883 сымб. → &lt;/span&gt;20836 сымб.)
# [[Ацтэкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15037 сымб. → &lt;/span&gt;21052 сымб.)
# [[Альфрэд Гічкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15429 сымб. → &lt;/span&gt;21601 сымб.)
# [[Тысяча і адна ноч]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15461 сымб. → &lt;/span&gt;21645 сымб.)
# [[Ядзерная зброя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15748 сымб. → &lt;/span&gt;22047 сымб.)
# [[Ўолт Дыснэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;15987 сымб. → &lt;/span&gt;22382 сымб.)
# [[Ёган Вольфганг фон Гётэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16008 сымб. → &lt;/span&gt;22411 сымб.)
# [[Міжнародны валютны фонд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16011 сымб. → &lt;/span&gt;22415 сымб.)
# [[Леанарда да Вінчы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16107 сымб. → &lt;/span&gt;22550 сымб.)
# [[Фёдар Дастаеўскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16150 сымб. → &lt;/span&gt;22610 сымб.)
# [[Фэдэрыка Фэліні]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16351 сымб. → &lt;/span&gt;22891 сымб.)
# [[Цытрус]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;16596 сымб. → &lt;/span&gt;23234 сымб.)
# [[Асацыяцыя дзяржаваў Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17137 сымб. → &lt;/span&gt;23992 сымб.)
# [[Мартын Гайдэгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17788 сымб. → &lt;/span&gt;24903 сымб.)
# [[Дантэ Аліг’еры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;17851 сымб. → &lt;/span&gt;24991 сымб.)
# [[Аўстрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18041 сымб. → &lt;/span&gt;25257 сымб.)
# [[Японія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18347 сымб. → &lt;/span&gt;25686 сымб.)
# [[Ізраіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18577 сымб. → &lt;/span&gt;26008 сымб.)
# [[Аўстралія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18674 сымб. → &lt;/span&gt;26144 сымб.)
# [[Этыёпія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18748 сымб. → &lt;/span&gt;26247 сымб.)
# [[Танзанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;18792 сымб. → &lt;/span&gt;26309 сымб.)
# [[Сынгапур]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19228 сымб. → &lt;/span&gt;26919 сымб.)
# [[Азія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19343 сымб. → &lt;/span&gt;27080 сымб.)
# [[Здароўе]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19351 сымб. → &lt;/span&gt;27091 сымб.)
# [[Вэнэсуэла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19399 сымб. → &lt;/span&gt;27159 сымб.)
# [[Анры Матыс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19411 сымб. → &lt;/span&gt;27175 сымб.)
# [[Куба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19702 сымб. → &lt;/span&gt;27583 сымб.)
# [[Жак Карт’е]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19846 сымб. → &lt;/span&gt;27784 сымб.)
# [[Ёсіф Сталін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;19912 сымб. → &lt;/span&gt;27877 сымб.)
# [[Пакістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20427 сымб. → &lt;/span&gt;28598 сымб.)
# [[Інданэзія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20513 сымб. → &lt;/span&gt;28718 сымб.)
# [[Сымона дэ Бавуар]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20812 сымб. → &lt;/span&gt;29137 сымб.)
# [[Віетнам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20818 сымб. → &lt;/span&gt;29145 сымб.)
# [[Эканоміка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;20948 сымб. → &lt;/span&gt;29327 сымб.)
# [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21249 сымб. → &lt;/span&gt;29749 сымб.)
# [[Людовік XIV]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21287 сымб. → &lt;/span&gt;29802 сымб.)
# [[Элан Т’юрынг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21566 сымб. → &lt;/span&gt;30192 сымб.)
# [[Армія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21582 сымб. → &lt;/span&gt;30215 сымб.)
# [[Аўганістан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21624 сымб. → &lt;/span&gt;30274 сымб.)
# [[Пітэр Паўль Рубэнс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21654 сымб. → &lt;/span&gt;30316 сымб.)
# [[Гаўтама Буда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21729 сымб. → &lt;/span&gt;30421 сымб.)
# [[Ашока]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21735 сымб. → &lt;/span&gt;30429 сымб.)
# [[Фрыдэрык Шапэн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21756 сымб. → &lt;/span&gt;30458 сымб.)
# [[Фрэнк Лойд Райт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21773 сымб. → &lt;/span&gt;30482 сымб.)
# [[Паблё Пікаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21774 сымб. → &lt;/span&gt;30484 сымб.)
# [[Вэргіліюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21827 сымб. → &lt;/span&gt;30558 сымб.)
# [[Апэрацыйная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21835 сымб. → &lt;/span&gt;30569 сымб.)
# [[Саудаўская Арабія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21849 сымб. → &lt;/span&gt;30589 сымб.)
# [[Міжнародны рух Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21866 сымб. → &lt;/span&gt;30612 сымб.)
# [[Польшча]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21927 сымб. → &lt;/span&gt;30698 сымб.)
# [[Сонечная сыстэма]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21959 сымб. → &lt;/span&gt;30743 сымб.)
# [[Ерусалім]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;21976 сымб. → &lt;/span&gt;30766 сымб.)
# [[Малярыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22000 сымб. → &lt;/span&gt;30800 сымб.)
# [[Лагас]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22016 сымб. → &lt;/span&gt;30822 сымб.)
# [[Каір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22064 сымб. → &lt;/span&gt;30890 сымб.)
# [[Іран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22065 сымб. → &lt;/span&gt;30891 сымб.)
# [[Марс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22073 сымб. → &lt;/span&gt;30902 сымб.)
# [[Багдад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22085 сымб. → &lt;/span&gt;30919 сымб.)
# [[Сатурн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22092 сымб. → &lt;/span&gt;30929 сымб.)
# [[Дыназаўр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22093 сымб. → &lt;/span&gt;30930 сымб.)
# [[Леанард Ойлер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22121 сымб. → &lt;/span&gt;30969 сымб.)
# [[Галяктыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22131 сымб. → &lt;/span&gt;30983 сымб.)
# [[Энцыкляпэдыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22141 сымб. → &lt;/span&gt;30997 сымб.)
# [[Канстантын I Вялікі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22167 сымб. → &lt;/span&gt;31034 сымб.)
# [[Мао Дзэ-дун]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22175 сымб. → &lt;/span&gt;31045 сымб.)
# [[Дака]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22176 сымб. → &lt;/span&gt;31046 сымб.)
# [[Банглядэш]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22183 сымб. → &lt;/span&gt;31056 сымб.)
# [[Хрысьціянства]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22190 сымб. → &lt;/span&gt;31066 сымб.)
# [[Турэцкая мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22206 сымб. → &lt;/span&gt;31088 сымб.)
# [[Танк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22222 сымб. → &lt;/span&gt;31111 сымб.)
# [[Француская рэвалюцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22239 сымб. → &lt;/span&gt;31135 сымб.)
# [[Лізавета I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22285 сымб. → &lt;/span&gt;31199 сымб.)
# [[Кіншаса]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22294 сымб. → &lt;/span&gt;31212 сымб.)
# [[Піва]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22323 сымб. → &lt;/span&gt;31252 сымб.)
# [[Авідыюс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22343 сымб. → &lt;/span&gt;31280 сымб.)
# [[Сыднэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22348 сымб. → &lt;/span&gt;31287 сымб.)
# [[Ёган Кеплер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22358 сымб. → &lt;/span&gt;31301 сымб.)
# [[Джон Мэйнард Кейнз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22366 сымб. → &lt;/span&gt;31312 сымб.)
# [[Дынастыя Тан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22373 сымб. → &lt;/span&gt;31322 сымб.)
# [[Франклін Дэлана Рузвэлт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22377 сымб. → &lt;/span&gt;31328 сымб.)
# [[Мухамад]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22384 сымб. → &lt;/span&gt;31338 сымб.)
# [[Француская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22412 сымб. → &lt;/span&gt;31377 сымб.)
# [[Кейптаўн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22425 сымб. → &lt;/span&gt;31395 сымб.)
# [[Уран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22456 сымб. → &lt;/span&gt;31438 сымб.)
# [[Ірак]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22457 сымб. → &lt;/span&gt;31440 сымб.)
# [[Мадрыд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22461 сымб. → &lt;/span&gt;31445 сымб.)
# [[Бразылія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22503 сымб. → &lt;/span&gt;31504 сымб.)
# [[Атэны]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22574 сымб. → &lt;/span&gt;31604 сымб.)
# [[Транспарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22578 сымб. → &lt;/span&gt;31609 сымб.)
# [[Міжнародная сыстэма СІ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22603 сымб. → &lt;/span&gt;31644 сымб.)
# [[Рэнэ Дэкарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22619 сымб. → &lt;/span&gt;31667 сымб.)
# [[Лі Бо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22671 сымб. → &lt;/span&gt;31739 сымб.)
# [[Сэул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22698 сымб. → &lt;/span&gt;31777 сымб.)
# [[Карачы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22703 сымб. → &lt;/span&gt;31784 сымб.)
# [[Мумбаі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22706 сымб. → &lt;/span&gt;31788 сымб.)
# [[Шанхай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22735 сымб. → &lt;/span&gt;31829 сымб.)
# [[Юпітэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22740 сымб. → &lt;/span&gt;31836 сымб.)
# [[Вена]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22788 сымб. → &lt;/span&gt;31903 сымб.)
# [[Нідэрлянды]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22835 сымб. → &lt;/span&gt;31969 сымб.)
# [[Карл Фрыдрых Гаўс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22847 сымб. → &lt;/span&gt;31986 сымб.)
# [[Авіцэна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22874 сымб. → &lt;/span&gt;32024 сымб.)
# [[Джэйн Остын]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22887 сымб. → &lt;/span&gt;32042 сымб.)
# [[Архімэд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22919 сымб. → &lt;/span&gt;32087 сымб.)
# [[Рэвалюцыя 1917 году ў Расеі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22945 сымб. → &lt;/span&gt;32123 сымб.)
# [[Амстэрдам]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;22964 сымб. → &lt;/span&gt;32150 сымб.)
# [[Токіё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23081 сымб. → &lt;/span&gt;32313 сымб.)
# [[Калката]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23084 сымб. → &lt;/span&gt;32318 сымб.)
# [[Мартын Лютэр Кінг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23098 сымб. → &lt;/span&gt;32337 сымб.)
# [[Мартын Лютэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23104 сымб. → &lt;/span&gt;32346 сымб.)
# [[Старажытны Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23186 сымб. → &lt;/span&gt;32460 сымб.)
# [[Анатомія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23243 сымб. → &lt;/span&gt;32540 сымб.)
# [[Дэлі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23254 сымб. → &lt;/span&gt;32556 сымб.)
# [[Антарктыда]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23271 сымб. → &lt;/span&gt;32579 сымб.)
# [[Антон Чэхаў]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23280 сымб. → &lt;/span&gt;32592 сымб.)
# [[Бангкок]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23308 сымб. → &lt;/span&gt;32631 сымб.)
# [[Ісак Ньютан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23318 сымб. → &lt;/span&gt;32645 сымб.)
# [[Джакарта]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23323 сымб. → &lt;/span&gt;32652 сымб.)
# [[Тайлянд]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23337 сымб. → &lt;/span&gt;32672 сымб.)
# [[Бізантыйская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23370 сымб. → &lt;/span&gt;32718 сымб.)
# [[Партугалія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23377 сымб. → &lt;/span&gt;32728 сымб.)
# [[Багата]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23410 сымб. → &lt;/span&gt;32774 сымб.)
# [[Эрвін Шрэдынгер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23411 сымб. → &lt;/span&gt;32775 сымб.)
# [[Расейская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23565 сымб. → &lt;/span&gt;32991 сымб.)
# [[Ватыкан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23572 сымб. → &lt;/span&gt;33001 сымб.)
# [[Дынастыя Мін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23580 сымб. → &lt;/span&gt;33012 сымб.)
# [[Ўільям Шэксьпір]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23591 сымб. → &lt;/span&gt;33027 сымб.)
# [[Мэксыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23598 сымб. → &lt;/span&gt;33037 сымб.)
# [[Мальер]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23651 сымб. → &lt;/span&gt;33111 сымб.)
# [[Пэкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23666 сымб. → &lt;/span&gt;33132 сымб.)
# [[Дамаск]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23676 сымб. → &lt;/span&gt;33146 сымб.)
# [[Аргентына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23834 сымб. → &lt;/span&gt;33368 сымб.)
# [[Старажытная Грэцыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23896 сымб. → &lt;/span&gt;33454 сымб.)
# [[Рыю-дэ-Жанэйру]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23983 сымб. → &lt;/span&gt;33576 сымб.)
# [[Найробі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;23996 сымб. → &lt;/span&gt;33594 сымб.)
# [[Мост]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24003 сымб. → &lt;/span&gt;33604 сымб.)
# [[Ангельская мова]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24025 сымб. → &lt;/span&gt;33635 сымб.)
# [[Сан-Паўлу]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24028 сымб. → &lt;/span&gt;33639 сымб.)
# [[Вальтэр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24047 сымб. → &lt;/span&gt;33666 сымб.)
# [[Лос-Анджэлес]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24100 сымб. → &lt;/span&gt;33740 сымб.)
# [[Першая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24122 сымб. → &lt;/span&gt;33771 сымб.)
# [[Сальвадор Далі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24137 сымб. → &lt;/span&gt;33792 сымб.)
# [[Мэхіка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24321 сымб. → &lt;/span&gt;34049 сымб.)
# [[Турэччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24367 сымб. → &lt;/span&gt;34114 сымб.)
# [[Будызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24434 сымб. → &lt;/span&gt;34208 сымб.)
# [[Эўропа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24498 сымб. → &lt;/span&gt;34297 сымб.)
# [[Банан (плод)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24555 сымб. → &lt;/span&gt;34377 сымб.)
# [[Рэспубліка Карэя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24599 сымб. → &lt;/span&gt;34439 сымб.)
# [[Чжэн Хэ]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24600 сымб. → &lt;/span&gt;34440 сымб.)
# [[Арабска-ізраільскі канфлікт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24647 сымб. → &lt;/span&gt;34506 сымб.)
# [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24650 сымб. → &lt;/span&gt;34510 сымб.)
# [[Мікелянджэлё]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24652 сымб. → &lt;/span&gt;34513 сымб.)
# [[Біялёгія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24688 сымб. → &lt;/span&gt;34563 сымб.)
# [[Бялкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24765 сымб. → &lt;/span&gt;34671 сымб.)
# [[Аўтамабіль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24802 сымб. → &lt;/span&gt;34723 сымб.)
# [[Індыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;24988 сымб. → &lt;/span&gt;34983 сымб.)
# [[Мэка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25148 сымб. → &lt;/span&gt;35207 сымб.)
# [[Мустафа Кемаль Ататурк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25391 сымб. → &lt;/span&gt;35547 сымб.)
# [[Карабель]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25428 сымб. → &lt;/span&gt;35599 сымб.)
# [[Зараастрызм]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25469 сымб. → &lt;/span&gt;35657 сымб.)
# [[Майкл Джэксан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25479 сымб. → &lt;/span&gt;35671 сымб.)
# [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25547 сымб. → &lt;/span&gt;35766 сымб.)
# [[Эгіпет]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25596 сымб. → &lt;/span&gt;35834 сымб.)
# [[Тлен]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25773 сымб. → &lt;/span&gt;36082 сымб.)
# [[Парыж]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;25916 сымб. → &lt;/span&gt;36282 сымб.)
# [[Антоніё Вівальдзі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26135 сымб. → &lt;/span&gt;36589 сымб.)
# [[Тэгеран]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26267 сымб. → &lt;/span&gt;36774 сымб.)
# [[Рым]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26877 сымб. → &lt;/span&gt;37628 сымб.)
# [[Кітай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26885 сымб. → &lt;/span&gt;37639 сымб.)
# [[Георг Фрыдрых Гэндэль]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26975 сымб. → &lt;/span&gt;37765 сымб.)
# [[Альбэрт Айнштайн]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;26993 сымб. → &lt;/span&gt;37790 сымб.)
# [[Нігерыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27134 сымб. → &lt;/span&gt;37988 сымб.)
# [[Буэнас-Айрэс]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27404 сымб. → &lt;/span&gt;38366 сымб.)
# [[Швайцарыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27604 сымб. → &lt;/span&gt;38646 сымб.)
# [[Вашку да Гама]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27703 сымб. → &lt;/span&gt;38784 сымб.)
# [[Нью-Ёрк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;27951 сымб. → &lt;/span&gt;39131 сымб.)
# [[Жан-Жак Русо]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28053 сымб. → &lt;/span&gt;39274 сымб.)
# [[Нямеччына]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;28139 сымб. → &lt;/span&gt;39395 сымб.)
# [[Судан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29091 сымб. → &lt;/span&gt;40727 сымб.)
# [[Паўночная Амэрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;29316 сымб. → &lt;/span&gt;41042 сымб.)
# [[Бульба]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;30496 сымб. → &lt;/span&gt;42694 сымб.)
# [[Гішпанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31064 сымб. → &lt;/span&gt;43490 сымб.)
# [[Аляксандар Пушкін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31506 сымб. → &lt;/span&gt;44108 сымб.)
# [[Энрыка Фэрмі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31606 сымб. → &lt;/span&gt;44248 сымб.)
# [[Эўрапейскі Зьвяз]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31650 сымб. → &lt;/span&gt;44310 сымб.)
# [[Санкт-Пецярбург]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31768 сымб. → &lt;/span&gt;44475 сымб.)
# [[The Beatles]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;31828 сымб. → &lt;/span&gt;44559 сымб.)
# [[Дубай]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32164 сымб. → &lt;/span&gt;45030 сымб.)
# [[Цягліцы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32174 сымб. → &lt;/span&gt;45044 сымб.)
# [[Чынгісхан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;32950 сымб. → &lt;/span&gt;46130 сымб.)
# [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33045 сымб. → &lt;/span&gt;46263 сымб.)
# [[Масква]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;33890 сымб. → &lt;/span&gt;47446 сымб.)
# [[Вольфганг Амадэй Моцарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34027 сымб. → &lt;/span&gt;47638 сымб.)
# [[Эйфэлева вежа]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;34690 сымб. → &lt;/span&gt;48566 сымб.)
# [[Афрыка]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35133 сымб. → &lt;/span&gt;49186 сымб.)
# [[Кір II]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35642 сымб. → &lt;/span&gt;49899 сымб.)
# [[Сусьветная гандлёвая арганізацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;35838 сымб. → &lt;/span&gt;50173 сымб.)
# [[Стамбул]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36149 сымб. → &lt;/span&gt;50609 сымб.)
# [[Ісус Хрыстос]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36498 сымб. → &lt;/span&gt;51097 сымб.)
# [[Нікола Тэсла]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;36571 сымб. → &lt;/span&gt;51199 сымб.)
# [[Францыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37395 сымб. → &lt;/span&gt;52353 сымб.)
# [[Глябальнае пацяпленьне]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;37689 сымб. → &lt;/span&gt;52765 сымб.)
# [[Ганконг]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38289 сымб. → &lt;/span&gt;53605 сымб.)
# [[Калізэй]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;38926 сымб. → &lt;/span&gt;54496 сымб.)
# [[Сусьветны банк]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;41549 сымб. → &lt;/span&gt;58169 сымб.)
# [[Расея]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44065 сымб. → &lt;/span&gt;61691 сымб.)
# [[Рэмбрант]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;44369 сымб. → &lt;/span&gt;62117 сымб.)
# [[Канада]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;46867 сымб. → &lt;/span&gt;65614 сымб.)
# [[Сьвятая Рымская імпэрыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;49352 сымб. → &lt;/span&gt;69093 сымб.)
# [[Злучаныя Штаты Амэрыкі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;51268 сымб. → &lt;/span&gt;71775 сымб.)
# [[Шахматы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;52535 сымб. → &lt;/span&gt;73549 сымб.)
# [[Бэрлін]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;53872 сымб. → &lt;/span&gt;75421 сымб.)
# [[Напалеон I Банапарт]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54321 сымб. → &lt;/span&gt;76049 сымб.)
# [[Італія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;54997 сымб. → &lt;/span&gt;76996 сымб.)
# [[Альжыр]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;55897 сымб. → &lt;/span&gt;78256 сымб.)
# [[Рэфармацыя]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;57521 сымб. → &lt;/span&gt;80529 сымб.)
# [[Аляксандар Македонскі]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63234 сымб. → &lt;/span&gt;88528 сымб.)
# [[Вялікабрытанія]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63309 сымб. → &lt;/span&gt;88633 сымб.)
# [[Украіна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;63810 сымб. → &lt;/span&gt;89334 сымб.)
# [[Лёндан]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;70448 сымб. → &lt;/span&gt;98627 сымб.)
# [[Пётар I]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;72172 сымб. → &lt;/span&gt;101041 сымб.)
# [[Другая сусьветная вайна]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;75044 сымб. → &lt;/span&gt;105062 сымб.)
# [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;79371 сымб. → &lt;/span&gt;111119 сымб.)
# [[Цягнік]] (&lt;span style=&quot;color: #909090;&quot;&gt;100969 сымб. → &lt;/span&gt;141357 сымб.)</text>
      <sha1>o9h5ze7w1fglqlr7x85ccxx07zoyut9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Выканаўцы шэксьпіраўскіх роляў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>92196</id>
    <revision>
      <id>2332052</id>
      <parentid>1644331</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:23:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі|Шэксьпір]]
[[Катэгорыя:Ўільям Шэксьпір|Акторы]]</text>
      <sha1>taxbvz452mg7qzlc3ifobh5zzq2mdbo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Ўладзімеру-Валынскага</title>
    <ns>14</ns>
    <id>92273</id>
    <revision>
      <id>2332003</id>
      <parentid>1944613</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="137" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Уладзімер-Валынскі]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>o2wf1l32kjfmgafqz1wp2emfyto47dq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332043</id>
      <parentid>2332003</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дададзеная [[Катэгорыя:Асобы Валынскай вобласьці]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Уладзімер-Валынскі}}
[[Катэгорыя:Уладзімер-Валынскі|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Валынскай вобласьці]]</text>
      <sha1>gzo890bsoww5zn9y7c4k3d6djtyaplh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пяцігорцы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95278</id>
    <revision>
      <id>2331872</id>
      <parentid>1843187</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:02:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:A319:8245:CB83:49B8:6C6D:BAE2:E2E7</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3867" xml:space="preserve">'''Пяцігорцы''', потым таксама '''панцырныя''' — сярэднецяжкая [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўская]] кавалерыя з ХVІ да ХVІІІ ст. У [[Польшча|Польшчы]] аналягічныя часткі называлі «казакамі», потым часьцей панцырнымі ({{мова-pl|pancerni, towarzysze pancerni|скарочана}}).

Фармацыя ўжывалася часта як дапаўненьне гусараў — як лягчэйшыя ад гусараў яны часта шлі ў другім шэрагу цяжкой конніцы, ці акружалі флянгі, разьбітага гусарамі няпрыяцеля. З гусарамі пяцігорцаў спалучаў таксама спосаб рэкрутацыі г. зв. «таварыскі набор» ({{мова-pl|zaciąg towarzyski|скарочана}}).

Да канца XVI стагодзьдзя пяцігорцы не карысталіся дасьпехамі, а толькі шаломамі місюркамі ды карвашамі. Пазьней дасьпех пяцігорца складаўся з: [[кальчуга|кальчугі]] (кальчужнага панцыру), парэнчы- [[карваш]]ы, [[шалом]]у - [[місюрка|місюркі]], часта з барміцай -  дачэпленым кальчужным каўнерам. У якасьці тарчы выступаў пляцены [[Шчыт (зброя)|шчыт]] - [[калкан]], круглы тарч турэцкага тыпу. Наступальнай зброяй была трохмэтровая [[дзіда]] са стопарам-круком — [[рагаціна]], [[шабля]], два [[пісталет]]ы ды рушніца (раней [[лук]]). Ужывалі таксама дзіды і даспехі іншых тыпаў — але ж звычайна лягчэйшыя за гусарскія. У XVII ст. пяцігорцы пачалі насіць таксама кірасы. 

З пачатку пяцігорцамі называлі лёгкую коньніцу каўкаскага паходжаньня, якая складалася з каўкаскіх горцаў ([[чаркесы|чаркесаў]]) якія аселі ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. З часам у пяцігорцах пачалі служыць таксама літоўскія татары ды літоўская шляхта. У гэты час не карысталіся іншай абарончай зброяй, як місюркамі ды карвашамі.

== Назва ==

Першапачаткова назвай пяцігорцы даўнія [[ліцьвіны]] называлі эмігрантаў з [[Каўказ]]у, якія разам з татарамі зьвяіліся ў ВКЛ напрыканцы ХІV ст. Наступная хваля чаркесаў на чале зь пяцьцю кабардынскімі князямі зьявілася на [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]] ў 1562 годзе, дзе яны працягвалі службу ў пяцігорскіх харугвах. рота Цямрука Шымкавіча брала удзел у войнах С[[Стэфан Баторы|. Баторыя]] з Гданьскам і Масквой. Рота пяцігорцаў Захарыя - у бітве пад [[Бітва пад Кірхгольмам|Кірхгольмам 1605]] і іншых.

== Глядзіце таксама ==

* [[Лісоўчыкі]]

[[Катэгорыя:Літоўская коньніца]]</text>
      <sha1>bsb7aqb8nl0ex6xcefmbmjdmg2ogznt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331874</id>
      <parentid>2331872</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:32:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:A319:8245:CB83:49B8:6C6D:BAE2:E2E7</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3828" xml:space="preserve">'''Пяцігорцы''', потым таксама '''панцырныя''' — сярэднецяжкая [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўская]] кавалерыя з ХVІ да ХVІІІ ст. У [[Польшча|Польшчы]] аналягічныя часткі называлі «казакамі», потым часьцей панцырнымі ({{мова-pl|pancerni, towarzysze pancerni|скарочана}}).

Фармацыя ўжывалася часта як дапаўненьне гусараў — як лягчэйшыя ад гусараў яны часта шлі ў атаку другім шэрагам цяжкой конніцы, ці акружалі флангі, разьбітага гусарамі няпрыяцеля. З гусарамі пяцігорцаў спалучаў таксама спосаб рэкрутацыі г. зв. «таварыскі набор» ({{мова-pl|zaciąg towarzyski|скарочана}}).

Да канца XVI стагодзьдзя пяцігорцы не карысталіся дасьпехамі, а толькі шаломамі місюркамі ды шчыткова кальчужнымі паручамі- карвашамі. Пазьней дасьпех пяцігорца складаўся з: [[кальчуга|кальчугі]] (кальчужнага панцыру), паруччы- [[карваш]]ы, [[шалом]]у - [[місюрка|місюркі]] ці шышака, часта з барміцай -  дачэпленым кальчужным каўнерам. У якасьці [[Шчыт (зброя)|шчыт]]&lt;nowiki/&gt;а выступаў пляцены  - [[калкан]], круглы тарч турэцкага тыпу. Наступальнай зброяй была трохмэтровая [[дзіда]] са стопарам-круком — [[рагаціна]], [[шабля]], два [[пісталет]]ы ды рушніца (раней [[лук]]). Ужывалі таксама дзіды і даспехі іншых тыпаў — але ж звычайна лягчэйшыя за гусарскія. У XVIІ ст. пяцігорцы пачалі насіць таксама кірасы і занялі ў кавалерыі ВКЛ месца паміж гусарамі і казакамі. 

Напрыканцы ХІV ст. пяцігорцамі называлі лёгкую найманую коньніцу каўкаскага паходжаньня, якая складалася з каўкаскіх горцаў ([[чаркесы|чаркесаў]] з ваколіцаў Кубані і [[Пяцігорск|Пяцігор'я]]), якія аселі ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Наступная хваля чаркесаў на чале з пяцьцю кабардынскімі князямі зьявілася на [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]] ў 1562 годзе, дзе яны працягвалі службу ў пяцігорскіх харугвах. Так, рота Цямрука Оныхавіча Шымковіча брала ўдзел у войнах С[[Стэфан Баторы|.Баторыя]] з Гданьскам і Масквой. Стоконня рота пяцігорцаў Захарыя - у бітве пад [[Бітва пад Кірхгольмам|Кірхгольмам 1605]] і іншых. З часам у пяцігорцах пачалі служыць таксама літоўскія татары, літоўская шляхта і панцырныя баяры. 

== Глядзіце таксама ==

* [[Лісоўчыкі]]

[[Катэгорыя:Літоўская коньніца]]</text>
      <sha1>hdwf6qzeidjqbawfz4tfn9e2z2dzyjd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331876</id>
      <parentid>2331874</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:45:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:A319:8245:CB83:49B8:6C6D:BAE2:E2E7</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4177" xml:space="preserve">'''Пяцігорцы''', потым таксама '''панцырныя''' — сярэднецяжкая [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўская]] кавалерыя з ХVІ да ХVІІІ ст. У [[Польшча|Польшчы]] аналягічныя часткі называлі «казакамі», потым часьцей панцырнымі ({{мова-pl|pancerni, towarzysze pancerni|скарочана}}).

Фармацыя ўжывалася часта як дапаўненьне гусараў — як лягчэйшыя ад гусараў яны часта шлі ў атаку другім шэрагам цяжкой конніцы, ці акружалі флангі, разьбітага гусарамі няпрыяцеля. З гусарамі пяцігорцаў спалучаў таксама спосаб рэкрутацыі г. зв. «таварыскі набор» ({{мова-pl|zaciąg towarzyski|скарочана}}).

Да канца XVI стагодзьдзя пяцігорцы не карысталіся дасьпехамі, а толькі шаломамі місюркамі ды шчыткова кальчужнымі паруччамі- карвашамі. Пазьней дасьпех пяцігорца складаўся з: [[кальчуга|кальчугі]] (кальчужнага панцыру), паруччы- [[карваш]]ы, [[шалом]]у - [[місюрка|місюркі]] ці шышака, часта з барміцай -  дачэпленым кальчужным каўнерам. У якасьці [[Шчыт (зброя)|шчыт]]&lt;nowiki/&gt;а выступаў пляцены  - [[калкан]], круглы тарч турэцкага тыпу. Наступальнай зброяй была трохмэтровая [[дзіда]] са стопарам-круком — [[рагаціна]], [[шабля]], два [[пісталет]]ы ды рушніца (раней [[лук]]). Ужывалі таксама дзіды і даспехі іншых тыпаў — але ж звычайна лягчэйшыя за гусарскія. У XVIІ ст. пяцігорцы пачалі насіць таксама кірасы. Паводле цяжкасці пяцігорцы занялі ў кавалерыі ВКЛ месца паміж гусарамі і казакамі, часам перавышаючы іх па колькасці. 

Напрыканцы ХІV ст. пяцігорцамі называлі лёгкую найманую коньніцу каўкаскага паходжаньня, якая складалася з каўкаскіх горцаў ([[чаркесы|чаркесаў]] з ваколіцаў Кубані і [[Пяцігорск|Пяцігор'я]]), якія аселі ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Паводле легенды прымалі ўдзел у [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай 1514 г]].. Наступная хваля чаркесаў на чале з пяцьцю кабардынскімі князямі зьявілася на [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]] ў 1562 годзе, дзе яны працягвалі службу ў пяцігорскіх харугвах. Так, рота Цямрука Оныхавіча Шымковіча брала ўдзел у войнах С[[Стэфан Баторы|.Баторыя]] з Гданьскам і Масквой. Стоконная рота пяцігорцаў Захарыя - білася ў бітве пад [[Бітва пад Кірхгольмам|Кірхгольмам 1605,]] Станіслава Хвалібога пад Клушынам e 1610 па іншых. З часам у пяцігорцах пачалі служыць таксама татары, шляхта і панцырныя баяры, склаўшы іх асноўную масу.. 

== Глядзіце таксама ==

* [[Лісоўчыкі]]

[[Катэгорыя:Літоўская коньніца]]</text>
      <sha1>ohf5gapszjubzwkzerts1blxpccohnu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332045</id>
      <parentid>2331876</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія, пунктуацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4198" xml:space="preserve">'''Пяцігорцы''', потым таксама '''панцырныя''' — сярэднецяжкая [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўская]] кавалерыя з ХVІ да ХVІІІ ст. У [[Польшча|Польшчы]] аналягічныя часткі называлі «казакамі», потым часьцей панцырнымі ({{мова-pl|pancerni, towarzysze pancerni|скарочана}}).

Фармацыя ўжывалася часта як дапаўненьне гусараў — як лягчэйшыя ад гусараў яны часта шлі ў атаку другім шэрагам цяжкой конніцы, ці акружалі флянгі разьбітага гусарамі няпрыяцеля. З гусарамі пяцігорцаў спалучаў таксама спосаб рэкрутацыі г. зв. «таварыскі набор» ({{мова-pl|zaciąg towarzyski|скарочана}}).

Да канца XVI стагодзьдзя пяцігорцы не карысталіся дасьпехамі, а толькі шаломамі місюркамі ды шчыткова-кальчужнымі паруччамі — карвашамі. Пазьней дасьпех пяцігорца складаўся з: [[кальчуга|кальчугі]] (кальчужнага панцыру), паручча — [[карваш]]ы, [[шалом]]у — [[місюрка|місюркі]] ці шышака, часта з барміцай — дачэпленым кальчужным каўнерам. У якасьці [[Шчыт (зброя)|шчыта]] выступаў плецены [[калкан]] — круглая тарча турэцкага тыпу. Наступальнай зброяй была трохмэтровая [[дзіда]] са стопарам-круком — [[рагаціна]], [[шабля]], два [[пісталет]]ы ды рушніца (раней [[лук]]). Ужывалі таксама дзіды і дасьпехі іншых тыпаў — але ж звычайна лягчэйшыя за гусарскія. У XVIІ ст. пяцігорцы пачалі насіць таксама кірасы. Паводле цяжкасьці пяцігорцы занялі ў кавалерыі ВКЛ месца паміж гусарамі і казакамі, часам перавышаючы іх паводле колькасьці.

Напрыканцы ХІV ст. пяцігорцамі называлі лёгкую найманую коньніцу каўкаскага паходжаньня, якая складалася з каўкаскіх горцаў ([[чаркесы|чаркесаў]] з ваколіцаў Кубані і [[Пяцігорск|Пяцігор’я]]), якія аселі ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Паводле легенды бралі ўдзел у [[Бітва пад Воршай|бітве пад Воршай 1514 г]]. Наступная хваля чаркесаў на чале з пяцьцю кабардынскімі князямі зьявілася на [[Вялікае Княства Літоўскае|Літве]] ў 1562 годзе, дзе яны працягвалі службу ў пяцігорскіх харугвах. Так, рота Цямрука Оныхавіча Шымковіча брала ўдзел у войнах [[Стэфан Баторы|С. Баторыя]] з Гданьскам і Масквой. Стаконная рота пяцігорцаў Захарыя білася ў [[Бітва пад Кірхгольмам|бітве пад Кірхгольмам 1605]], Станіслава Хвалібога пад Клушынам у 1610 ды іншых. З часам у пяцігорцах пачалі служыць таксама татары, шляхта і панцырныя баяры, склаўшы іх асноўную масу.

== Глядзіце таксама ==

* [[Лісоўчыкі]]

[[Катэгорыя:Літоўская коньніца]]</text>
      <sha1>pkxri4yv2eq60boqkrz9uy2bearw7yx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Славаччыны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>96543</id>
    <revision>
      <id>2331968</id>
      <parentid>2209675</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Славаччына]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Славаччыны]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Славаччыны]]</text>
      <sha1>9lq586tncmi24c8uhniiu478y4o991h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Яўген Міклашэўскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>101745</id>
    <revision>
      <id>2331860</id>
      <parentid>2079675</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:18:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4210" xml:space="preserve">'''Яўген Міклашэўскі''' (нарадзіўся [[9 жніўня]] [[1936]], в. [[Лыскі (Падляскае ваяводзтва)|Лыскі]], цяпер [[Беластоцкі павет]] [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]], [[Польшча]]; псэўданім ''Яўген Верабей'') — беларускі [[паэт]] і [[перакладнік]].

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. У 1946 годзе пераехаў з бацькамі ў в. [[Кміты]] (цяпер [[Нясьвіскі раён]]). У 1953 г. паступіў у Нясьвіскую пэдагагічную вучэльню імя Якуба Коласа, дзе правучыўся 3 гады. Апошні курс заканчваў у Пінскай пэдагагічнай вучэльні (1957).

Працаваў загаднікам Вяліка-Вулькаўскай і Чарнеевіцкай пачатковых школаў [[Пінскі раён|Пінскага раёну]]. Вучыўся ў Менскім пэдагагічным інстытуце замежных моваў (1962—1965). Працаваў загаднікам аддзелу часопісу «[[Родная прырода]]» (1972—1978), старшым рэдактарам аддзелу прозы часопісу «Маладосьць» (1978—1981), літкансультантам СП БССР (1981—1988).

Сябра [[СП СССР]] (з 1980). Жыве ў [[Менск]]у.

== Творчасьць ==
Дэбютаваў у друку ў 1959 г. (часопіс «Полымя»). Аўтар зборнікаў паэзіі «Сьвежасьць» (1968), «Ганна з Пухавіч» ([[гумар]], 1976), «Сьвітальны водбліск» (1981, усе тры пад псэўданімам ''Яўген Верабей''), «У спрадвечным руху» (1985), «Зара-заранка, зара-вячэрніца» (1989). У часопісе «Маладосьць» апублікаваў аповесьці «Чатыры дарогі» (1979) і «Мёртвая крыніца» (1989). У выдавецтве «Мастацкая літаратура» выдаў раман-дасьледаваньне «Каханьне і сьмерць, або Лёс Максіма Багдановіча» (1994).

Перакладае паэзію і прозу з ангельскай і славянскіх моваў. Пераклаў творы Д. Уолеса, [[Эрнэст Гэмінгўэй|Э. Гэмінгўэя]], М. Пехаля, [[Міхаіл Лермантаў|М. Лермантава]], [[Сяргей Ясенін|С. Ясеніна]], А. Кальцова, [[Рэд’ярд Кіплінг|Р. Кіплінга]], [[Эрскін Колдўэл|Э. Колдўэла]], [[Алішэр Наваі|А. Наваі]], [[Машраб]]а, лібрэта [[Уладзімер Вольскі|У. Вольскага]] опэры [[Станіслаў Манюшка|С. Манюшкі]] «Галька».

Ляўрэат [[Літаратурная прэмія імя Івана Мележа|Літаратурнай прэміі імя Івана Мележа]].

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1917—1990)|Міклашэўскі Яўген}}
* {{Літаратура/Беларускія пісьменьнікі (1992—1995)|Яўген Міклашэўскі}}
* Чыгрын С. У спрадвечным руху літаратуры // Ніва № 37. 2006, 10 верасьня С. 8.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Міклашэўскі, Яўген}}

{{Ізаляваны артыкул|кальцо2}}

[[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 9 жніўня]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1936 годзе]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Менскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўнівэрсытэту]]</text>
      <sha1>ll23uei8rjwg8v99z24366ioxptl3ng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фіярэнтына Флярэнцыя</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102538</id>
    <revision>
      <id>2332111</id>
      <parentid>2328528</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:36:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Са старонкі прыбраны файл Eraldo_Pecci_-_AC_Fiorentina_1984-85.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[commons:User:Well-Informed Optimist|Well-Informed Optimist]]. Прычына: [[:c:Commons:Deletion requests/File:Eraldo Pecci - AC Fiorentina 1984-85.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67303" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Фіярэнтына
|Лягатып          = 2022 ACF Fiorentina logo.svg
|ПоўнаяНазва      = ACF Fiorentina SpA
|Горад            = [[Флярэнцыя]], [[Італія]]
|Стадыён          = [[Артэміё Франкі (стадыён)|Артэміё Франкі]]
|Умяшчальнасьць   = 47 282
|Прэзыдэнт        =
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|ФіярэнтынаЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|ПапярэдніСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Італіі|Фіярэнтына}}
|Прыналежнасьць   = Італьянскія
|pattern_la1        = _fiorentina2122h
|pattern_b1         = _fiorentina2122h
|pattern_ra1        = _fiorentina2122h
|pattern_sh1        = _fiorentina2122h
|pattern_so1        = _fiorentina2122h
|leftarm1           = 4C1D84
|body1              = 4C1D84
|rightarm1          = 4C1D84
|shorts1            = 4C1D84
|socks1             = 4C1D84
|pattern_la2        = _fiorentina2122a
|pattern_b2         = _fiorentina2122a
|pattern_ra2        = _fiorentina2122a
|pattern_sh2        = _fiorentina2122a
|pattern_so2        = _fiorentina2122a
|leftarm2           = FFFFFF
|body2              = FFFFFF
|rightarm2          = FFFFFF
|shorts2            = FFFFFF
|socks2             = FFFFFF
|pattern_la3        = _fiorentina2122t
|pattern_b3         = _fiorentina2122t
|pattern_ra3        = _fiorentina2122t
|pattern_sh3        = _fiorentina2122t
|pattern_so3        = _fiorentina2122t
|leftarm3           = FFFF00
|body3              = FFFF00
|rightarm3          = FFFF00
|shorts3            = FFFF00
|socks3             = FFFF00
}}
«'''Фіярэнтына'''» ({{мова-it|Fiorentina}}) — італьянскі футбольны клюб з гораду [[Флярэнцыя]]. Заснаваны ў 1926 годзе пры аб’яднаньні клюбу «Фірэнцэ» й футбольнай сэкцыі моладзевай каманды «Лібэртас», аднак быў перафармаваны ў 2002 годзе пасьля банкруцтва. «Фіярэнтына» большасьць часу свайго існаваньня гуляе ў найвышэйшым дывізіёне італьянскага футболу, і толькі чатыры клюбы правялі ў Сэрыі А больш сэзонаў, чым «Фіярэнтына». «Фіярэнтына» двойчы перамагала ў італьянскім чэмпіянаце, у сэзоне 1955—1956 гадоў, а затым у сэзоне 1968—1969 гадоў. Таксама клюб зьяўляецца 6-разовым уладальнікам [[Кубак Італіі па футболе|Кубка Італіі]], уладальнікам [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка кубкаў]] (1961).

З 1931 году клюб гуляў на стадыёне «[[Артэміё Франкі (стадыён)|Артэміё Франкі]]», які ў цяперашні час мае 47 282 месцаў. Стадыён выкарыстаў некалькі імёнаў на працягу многіх гадоў і зьведаў некалькі рэканструкцыяў. «Фіярэнтына» шырока вядомыя пад мянушкай «фіялкі», якая мае спасылку на іхны адметны фіялетавы колер формы.

== Гісторыя ==
=== Стварэньне ===
«Фіярэнтына» была заснавана 26 жніўня 1926 году чальцом [[Нацыянальная фашысцкая партыя|Нацыянальнай фашысцкай партыі]] маркізам [[Люіджы Рыдольфі]]&lt;ref&gt;Martin Simon. [http://books.google.com/books?id=LSOmTCa8g50C&amp;pg=PA142&amp;lpg=PA142&amp;dq=fiorentina+Luigi+Ridolfi+fascist&amp;source=web&amp;ots=-TY6RPJtWP&amp;sig=plBjFJCYajFpO1RG3DF128PVB7E&amp;hl=en Football and Fascism: The National Game Under Mussolini]. — Berg Publishers. — {{ISBN|1-85973-705-6}}&lt;/ref&gt;, які ініцыяваў зьліцьцё двух флярэнтыйскіх клюбаў — «Фірэнцэ» ({{мова-it|Club Sportivo Firenze|скарочана}}) і «Лібэртас» ({{мова-it|Palestra Ginnastica Libertas|скарочана}}). Мэтай гэтага зьліцьця было зьяўленьне ў [[Флярэнцыя|Флярэнцыі]] моцнага клюбу, здольнага канкураваць з супернікамі ў паўночна-заходняй Італіі. Таксама мела месца культурнае адраджэньне «[[Флярэнтыйскае кальча|Флярэнтыйскага кальча]]», продка сучаснага футболу, у які гулялі чальцы сям’і [[Мэдычы]].

22 верасьня 1929 году на таварыскі матч з «[[Рома Рым|Ромай]]» футбалісты «Фіярэнтыны» ўпершыню выйшлі на поле ў фіялетавых футболках з эмблемай у выглядзе флярэнтыйскай лілеі, да гэтага моманту каманда выступала ў чырвона-белай форме.

Пасьля цяжкага старту й трох сэзонаў у ніжэйшых лігах, «Фіярэнтына» выйшла ў [[Сэрыя A|Сэрыю А]] ў 1931 годзе. У тым жа годзе быў адкрыты новы стадыён у Флярэнцыі, названы «Джаваньні Бэрта», у гонар знакамітага фашыста, аднак цяпер ён вядомы як «[[Артэміё Франкі (стадыён)|Артэміё Франкі]]». У той час стадыён быў шэдэўрам інжынэрнага мастацтва й цырымонія ягонага адкрыцьця была грандыёзнай. Каб на роўных спаборнічаць з найлепшымі камандамі Італіі, «Фіярэнтына» ўмацавалася новымі гульцамі, у прыватнасьці ўругвайцам [[Пэдра Пэтроні]] па мянушцы «бамбардзір» ({{мова-es|El Artillero|скарочана}}). Нягледзячы на ​​добра праведзены сэзон і занятае чацьвёртае месца, у наступным годзе «Фіярэнтына» вылецела ў [[Сэрыя Б|Сэрыю B]], аднак хутка вярнулася ў вышэйшы дывізіён. У 1941 годзе клюб перамог свой першы [[Кубак Італіі па футболе|Кубак Італіі]], але каманда ня здолела дамагчыся значнага посьпеху ў 1940-х гадах з-за [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] й іншых праблемаў.

=== Першы скудэта ===
У 1950-х гадох «Фіярэнтына» займала стале месца ў пяцёрцы найлепшых камандаў лігі. Каманда складалася з выдатных гульцоў, [[Джуліяна Сарта]], [[Сэрджыё Чэрвата]], [[Франчэска Разэта]], [[Гвіда Гратона]], [[Джузэпэ К’япэля]] й [[Альда Скарамуччы]], але найлепшым з усіх быў дуэт нападнікаў бразыльца [[Жуліньнё]] й аргентынца [[Мігель Мантуоры|Мігеля Мантуоры]]. Гэтая каманда выйграла першае чэмпіёнства для «Фіярэнтыны» ў [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1955—1956 гадоў|сэзоне 1955—1956 гадоў]], на 12 пунктаў адарваўшыся ад фінішаваўшага другім «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]». «Мілян» абышоў «Фіярэнтыну» ў наступным годзе ў барацьбе за чэмпіёнства, але больш значным стала тое, што «Фіярэнтына» стала першай італьянскай камандай, якая згуляла ў фінале [[Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў па футболе|Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў]], дзе прайграла ў асноўны час зь лікам 0:2 мадрыдзкаму «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]», дзе бліскаў [[Альфрэда Ды Стэфана]]. У наступных трох сэзонах «Фіярэнтына» займала другое месца ў Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў. У [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1960—1961 гадоў|сэзоне 1960—1961 гадоў]] клюб зноўку перамог у розыгрышы Кубка Італіі й пасьпяхова выступаў на міжнароднай арэне, выйграўшы [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубак уладальнікаў кубкаў]] у матчы супраць «[[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]]».

Пасьля некалькіх гадоў, на працягу якіх каманда станавілася віцэ-чэмпіёнам, «Фіярэнтына» апусьцілася ўніз у 1960-х гадох, займаючы 4—6 месцы, аднак клюб атрымаў перамогі ў Кубку Італіі й [[Кубак Мітропа|Кубку Мітропы]] ў 1966 годзе.
[[Файл:AC Fiorentina - Bruno Pesaola.jpg|значак|Бруна Пэсаолё - галоўны трэнэр Фіярэнтыны ад 1968 а 1971 году]]
Сэзон 1968-69 гадоў пачаўся зь перамогі на алімпійскім стадыёне супраць «[[Рома Рым|Ромы]]». Пасьля некалькіх нічыіх, перамог зь невялікай перавагай і адзінай паразы ў матчы з «[[Балёньня (футбольны клюб)|Балёньняй]]», перамога на стадыёне [[Сан-Сыра]] супраць «[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэра]]» абазначыла пачатак скачка да другога Скудэта. Пад кіраўніцтвам галоўнага трэнэра Бруна Пэсаолё каманда захоўвала [[прагматызм]] і тактычную [[Дысцыпліна|дысцыпліну]]. Трэнэр загружаў сваіх падначаленых песьнямі Пепіна Гальярды. Урэшце рэшт каманда, крычалкай якой была «Уе-уе», і якой кіраваў прэзыдэнт Нэля Бальіні, вырасла і гатова стаць cур’ёзным прэтэндэнтам на тытул. Паслядоўныя перамогі перарваліся толькі нічыёй у матчы супраць «[[Тарына Турын|Тарына]]». Перад калядамі перамаглі  яшчэ і «Палерма». У [[Кубак кірмашоў|Кубку кірмашоў]] каманда атрымала паразу ад «[[Віторыя Сэтубал]]». Чэмпіянат працягваўся, у тройцы лідараў разам з «Фіярэнтынай» былі «[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]» і «Мілян». У 21-м туры каманда згуляла ўнічыю зь «[[Вічэнца (футбольны клюб)|Вічэнца]]» і канчаткова заваёўвае вяршыню рэйтынга. Пасьля хатняй перамогі над «[[Піза (футбольны клюб)|Пізай]]» за два туры да канца чэмпіянату, каманда мела на два ачкі больш за «Мілян» і на тры ачкі больш за «Кальяры». У перадапошнім туры каманда гуляла супраць «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтуса]]» ў Турыне, дзе прысутнічалі больш за дзесяць тысяч прыхільнікаў з Флярэнцыі і столькі ж з Паўночнай Італіі. Тысячы фіялетавых і чорна-белых сьцягоў перамешваліся паміж сабой. Гол Кьяруджы дапамог заваяваць тры ачкі ў гэтым матчы. Такім чынам, праз трынаццаць гадоў каманда другі раз перамагла ў Скудэта. Футбалісты, якія ўвайшлі ў гісторыю — вядомыя «Фіярэнтына Уе-уе» — былі ўганараваныя пятнаццацю тысячамі сваіх прыхільнікаў пасьля матча. Пераможцы вярталіся ў свой горад пакрытыя фіялетавым колерам. Гэта Кьяруджы, Дэ Сісты, Амарыльду, Эспазыта, Мэрла, Мараскі, Фэрантэ, Брыцы, Рыца, Франка Супэрчы, Бэрнарда Рагора, Эральда Манчын, Кляўдыюё Бандоні, Пэрлюіджы Чэнчэты, Джанкарлё Данава, Джорджыё Марыяні, Джаван Батыста Піравана, Паоліна Станцыял і трэнэр Бруна Пэсаолё.

=== 1970—1979 — Антаньёні, чацьвёрты Кубак Італіі і Кубак Ангельска-Італьянскай Лігі ===
[[Файл:Giancarlo Antognoni - AC Fiorentina 1974-75.jpg|значак|зьлева|Джанкарлё Антаньёні - найлепшы гулец «Фіярэнтыны»]]
Сэзон 1969—1970 гадоў стаўся супярэчлівым, у выніку толькі чацьвёртае месца і кваліфікацыя ў [[Кубак кірмашоў]]. У наступным сэзоне прэзыдэнт Бальіні аддаў абавязкі трэнэра «чараўніку з Туры» Онза Пульезэ, дзякуючы якому вылет ў Сэрыю В пазьбегнуты толькі па розьніцы галоў, замест яе ў ніжэйшы дывізіён накіраваўся «[[Фоджа (футбольны клюб)|Фоджа]]». Новы прэзыдэнт Угаліні прызначыў трэнэрам Нільса Лідгалма, які адрадзіў дух сэзона 1969 году і запасіў у каманду новых футбалістаў. У выніку сэзон 1972—1973 гадоў скончаны на пятым месцы. Колькасьць ачкоў была аднолькавая зь «Інтэрам». «Фіярэнтына» атрымала права выступаць у Кубку УЭФА. У сэзоне 1972—1973 году каманда заняла чацьвёртае месца, зноў з аднолькавай колькасьцю ачкоў зь «Інтэрам» і з чарговым удзелам у Кубку УЭФА. Таксама пад час гэтага сэзона ў матчы супраць Вэроны ўпершыню гуляў Джанкарлё Антаньёні. Гэты 18-гадовы талент зьвярнуў на сябе ўвагу ў гэты дзень, бо адбыўся першы крок аднаго з самых важных гульцоў. Радысэ замяніў Лідгалма і перайшоў да агрэсыўнага і захапляючага стылю, але нявопытнасьць і надахоп фізычнай падрыхтоўкі для такога энэргічнага футболу прывялі да правалу ў выніках і шостага месца напрыканцы. На месца Радысэ прыйшоў Нэрэа Рока, але яму прыйшлося абыходзіцца без Дэ Сісты, якога прадалі ў Рому, і працаваць зь цяжкай камандай гульцоў; паводле вынікаў сэзона каманда заняла восьмае месца. Трэнэр з Трыеста перайшоў у «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]», пакінуўшы свайму намесьніку Марыё Мацоні ({{мова-it|Mario Mazzoni|скарочана}}) задачу кіраваць камандай у фінальных частках Кубка Італіі 1974—1975 гадоў.

Пасьля перамогі над «[[Рома Рым|Ромай]]», моладзь пад кіраўніцтвам Марыё Мацоні трапіла ў фінал Кубка Італіі, дзе на алімпійскім стадыёне сустрэлася зь «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілянам]]». У старце матчу 28 ліпеня 1975 году выйшлі Супэрчы, Бэатрычэ, Марэна Роджы ({{мова-it|Moreno Roggi|скарочана}}); Вінчэнца Гуерыні, Эніё Пэлегрыні, Маура Дэла Мартыра ({{мова-it|Mauro Della Martira|скарочана}}), Дамэніка Каза, Кляўдыё Мэрла, Джанфранка Казарса ({{мова-it|Gianfranco Casarsa|скарочана}}), Джанкарлё Антаньёні і Кляўдыё Дэзалаці. Яны перамаглі зь лікам 3:2. Аўтарамі галоў былі Казарса, Гуерыні ды Паолё Розі ({{мова-it|Paolo Rosi|скарочана}}). Гульцы ў той вечар выступалі ў цалкам белых кашулях і маглі забіць яшчэ адзін гол. Такім чынам, «фіялетавыя» заваявалі чацьвёрты Кубак Італіі нягледзячы на тое, што «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]» лічыўся галоўным фаварытам. На трыбунах прысутнічаў Карлё Мацонэ ({{мова-it|Carlo Mazzone|скарочана}}, які неўзабаве стаў трэнэрам каманды. Перамога дазволіла ўдзельнічаць у Кубку Англа-Італьянскай лігі, у якім сустракаліся пераможцы Кубкаў Італіі і Ангельшчыны. У сьнежні 1975 году быў пераможаны «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]», у першым матчы гол забіў Гуерыні, у другім матчы — Вальтар Спэгіярын ({{мова-it|Walter Speggiorin|скарочана}}). Футбалісты Мацонэ вярнулі Кубак у Італію упершыню пасьля посьпеху «Балёньні» ў 1970 годзе.

Пасьля трыюмфаў быў час няўпэўненасьці, калі «Фіярэнтына» ледзь не выляцела ў [[Сэрыя В|Сэрыю B]] напрыканцы [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1975—1976 гадоў|сэзона 1975—1976 гадоў]]. Пад час сэзона 1976—1977 дамінавалі каманды з Турыну, «Ювэнтус» набраў рэкордную колькасьць ачкоў. У гэты год бок Мацонэ заняў выдатнае трэцяе месца і кваліфікаваўся да ўдзелу ў Кубку УЭФА. У сэзоне 1977—1978 году каманда выйшла з зоны вылету толькі ў апошнім туры. Бэпэ Кьяпэля заняў месца галоўнага трэнэра, прэзыдэнт Угаліні падаў у адстаўку, яму на зьмену прыйшоў Рудолфа Мэлоні.

Паолё Карозі быў галоўным трэнэрам у сэзоне 1978—1979 гадоў. Пасьля добрага пачатку адзінаццаць матчяў прайшлі безь перамог, але потым удалося адгулялацца, каб скончыць чэмпіянат на шостым месцы, колькасьць ачкоў артымалася аднолькавай з «Напалі».
Пад час сэзона 1979—1980 гадоў памёр Радольфа Мэлёні, прэзыдэнт Фіярэнтыны. На ягонае месца прыйшоў Энрыка Мартэліні, а ў 1980 годзе ўпершыню ў гісторыі прэзыдэнтамі клюба сталі два чалавекі — Флявіё Пантэля і ягоны сын Радольф. Скандал з дамоўнымі матчамі, які адбыўся ў гэтым годзе, так званы «Татанэра», не закрануў супрацоўнікаў і гульцоў клюба. Каманда была ў кепскай форме і скончыла сэзон на шостым месцы.

=== 1980—1990 — ад Скудэта да фіналу Кубка УЭФА ===
Улетку 1980 года кіраваць клюбам пачала сям’я Пантэля. Адначасова ў [[Чэмпіянат Італіі па футболе|італьянскай сыстэме ліг]] стаў дазваляцца ўдзел замежных гульцоў. Пасьля жудасных гадоў пад кіраўніцтвам Карозі, былы гулец «Фіярэнтыны» Джанкарлё «Пічыё» Дэ Сісты заняў пасаду трэнэра і ня здолеў трапіць у Кубак УЭФА.

 
Супярэчнасьці з новай формай і новым лягатыпам зьмягчыліся набыцьцём дарагіх гульцоў Грацыяні, Пэчы, Паолё Манэлі, Масара, Кукурэду ды [[П’етра Верхавод|Верхавода]]. Матчы чэмпіянату былі засмучаныя сур’ёзнай траўмай галавы капітана каманды Антаньёні ў матчы супраць «[[Джэноа Генуя|Джэноа]]» і скончылася досыць незвычайна: у апошнім туры была нічыя з «[[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]]», а «Ювэнтус» перамог «Катандзара». Такім чынам, з-за спрэчнага рашэньня судзьдзі не адбыўся дадатковы матч для вызначэньня пераможцы Сэрыі А.
На месца Верхавода прыйшоў Даніэль Пасарэля (капітан зборнай Аргентыны). У чвэрцьфінале Кубка Італіі 1981—1982 гадоў «Фіярэнтына» перамагла «[[Тарына Турын|Тарына]]». У [[Кубак УЭФА 1982—1983 гадоў|Кубку УЭФА 1982—1983 гадоў]] каманда атрымала паразу ў першым туры ад «[[Унівэрсытаця Краёва]]». У [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1982—1983 гадоў|Сэрыі А сэзона 1982—1983 гадоў]] прыйшлося застацца без эўрапейскіх Кубкаў.

Дзякуючы працы Італя Алёды, які далучыўся да клюба ў 1982 годзе, каб засяродзіцца на трансфэрах, яшчэ раз быў дасягнуты верх табліцы лігі; праўда, другая [[траўма]] капітана Антаньёні зьнішчыла веру гульцоў у магчымасьць заваяваньня тытулу. Трэцяе месца дазволіла кваліфікавацца ў Кубак УЭФА.

У наступным сэзоне 1984—1985 гадоў прыйшоў зорны бразылец Сакрат, але яму было цяжка ўпісацца ў каманду. Дэ Сысты не хацеў зьмяняць сыстэму пад яго. Усё гэта і страта Антаньёні разбурыла надзеі; параза ад «Вэроны» ў Сэрыі А і вылет з Кубка УЭФА былі пачаткам заняпаду. Кіраўніцтва замяніла Дэ Сісты на Фэручыё Валькарэджы, але сэзон ужо быў прайграны.

Расчараваны негатыўным вопытам з Сакратам, які дорага каштаваў, клюб засяродзіў увагу на моладзі. Альда Аграпі заняў пасаду галоўнага трэнэра ў сэзоне 1985—1986 гадоў і прывёў каманду да кваліфікацыі Кубка УЭФА пасьля выдатных перамог над «Сампдорыяй» (1:0), «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілянам]]» (2:0) і «Інтэрам» (3:0).

Пасьля адстаўкі Раньеры Пантэля новы прэзыдэнт П’ер Казарэ Барэты падпісаў Рамона Ангэля Дыяза, Альбэрта Ды Чыяра, Марка Ляндучы і былога гульца Рабэрта Гальбіяты. Эўджэніё Бэрсэліні, вельмі вопытны трэнэр, быў выбраны кіраваць камандай, але ня змог палепшыць вынікі ў сэзоне. Сэзон 1986—1987 гадоў стаўся таксама пачаткам аднаго зь вялікіх італьянскіх футбольных талентаў. Паміж Антаньёні і Руі Кошта, вялікая традыцыя кашулі зь дзясятым нумарам працягнутая маладым геніем, які забіваў пэнальці са спакоем трыццацігадовага профі: [[Рабэрта Баджа]]. Баджа нарадзіўся ў 1967 годзе і нягледзячы на тое, што шматлікія траўмы перашкаджалі старту ягонай кар’еры, пакінуў сьлед у гісторыі.
Баджа атрымаў траўму калена, калі прыйшоў у клюб у 1985 годзе; ён упершыню выйшаў у апошнія 15 хвілін за канца ў матчы супраць «Інтэра» другога тура сэзона 1986—1987 гадоў. У наступны раз ён выступіў толькі напрыканцы сэзона. Ён забіў першы гол у Сэрыі А на [[Сан-Паолё (стадыён)|стадыёне Сан-Паолё]], на якім «Напалі» з Дыега Марадонай у складзе ўжо сьвяткаваў першую перамогу ў Скудэта. Вялікі Антаньёні даў магчымасьць маладому таленту забіць з флянга.

Нажаль, сэзон атрымаўся слабым. У верасьні каманда вылецела з Кубка Італіі і Кубка УЭФА, а іхнія вынікі ў лізе пагоршыліся: пасьля адзінай перамогі ў першых васьмі матчах адразу прыхільнікам клюба стала зразумела, чаго чакаць у гэтым сэзоне. Вяртаньне Джанкарлё Антаньёні не дадало неабходнага хрыбта, каб пераламіць ход сэзона, да таго ж вымушана адсутнічаў Рабэрта Баджа з-за траўмы калена напачатку сэзона.

Двухгадовае кіраўніцтва [[Свэн-Ёран Эрыксан|Свэна-Ёрана Эрыксана]] ад 1987 да 1989 года паступова палепшыла стыль гульні каманды і прынесла досыць розныя вынікі. Прагрэс у Кубку Італіі і добры пачатак сэзона зацьміліся авіякатастрофай, у якой загінуў прэзыдэнт П’ер Чэзарэ Барэты. Пасьля гэтага каманда збочыла і ў выніку заняла восьмае месца. У той час як бульдозэры руйнавалі хатні стадыён «Фіярэнтыны», каб перабаудаваць яго для [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1990 году|Чэмпіяната Сьвету 1990 году]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Zucconi, G.|год=1995|загаловак=Florence: An Architectural Guide|выданьне=2001 Reprint ed.|месца=San Giovanni Lupatoto (Vr)|выдавецтва=Arsenale Editrice|pages=131|ISBN=88-7743-147-4}}&lt;/ref&gt;, новы сэзон каманда пачала пад кіраўніцтвам прэзыдэнта Лярэнца Рыгеты і з новымі гульцамі Стэфана Барганова, Энрыка Кукі ды [[Дунга]]. Гэты сэзон выдаўся лепшым за папярэдні: крэпкія паўабаронцы і галы Баджа ды Барганова ўражвалі прыхільнікаў і дазволілі заваяваць кваліфікацыю ў Кубак УЭФА.

Сэзон 1989—1990 гадоў стаў пераломным момантам для італянскага футболу і «Фіярэнтыны». Каманда ледзь ня вылецела з Сэрыі А, але дайшла да [[Фінал Кубка УЭФА 1990 году|фінала Кубка УЭФА]], паказваючы фантастычны футбол. Радасьць ад гэтага зьмянілася абурэньнем пасьля продажу [[Рабэрта Баджа]] «Ювэнтусу« і продажу самога клюба Чэкі-Горы. Першапачаткова каманду ўзначаліў Бруна Джорджы. Але ягоныя слабыя вынікі ў хатніх спаборніцтвах прымусілі клюб паспрабаваць захаваць тое, што можна было, шляхам прызначэньня Франчэска Грацыяні на апошнія два месяцы сэзона. Задача ў лізе была выкананая, але расчараваньне ў фінале Кубка УЭФА было невыносным для прыхільнікаў пасьля перамогі «Ювэнтуса» ў першым матчы зь лікам 3:1 і нічыёй у другім матчы.

=== 1991—1996 — Сям’я Чэкі Горы, пяты Кубак Італіі і Супэркубак Батыстуты ===
[[Файл:Mario e Vittorio Cecchi Gori.png|значак|зьлева|Марыё і Віторыё Чэкі Горы — прэзыдэнты Фіярэнтыны ш 1990-я гады]]
У 1990 годзе Марыё Чэкі Горы і ягоны сын Віторыё набылі клюб у сям’і Пантэля. Трансфэрнае вакно ў гэты момант ужо зачынілася. Трэнэра — Сэбаст’яна Лязароні, былога трэнэра зборнай Бразыліі — выбіралі іхнія папярэднікі, а склад патрабаваў перабудовы. Не ўратавала і перамога над «Ювэнтусам» у першы дзень, калі Баджа гуляў супраць сваёй былой каманды. Напрыканцы сэзона клюб разьмяшчаўся ў ніжняй палове турнірнай табліцы.

Пры першай магчымасьці ўлетку 1991 году Чэкі Горы набылі новых гульцоў: Мазыньню, П’етра Майеляра ({{мова-it|Pietro Maiellaro|скарочана}}), Марка Бранка і [[Габрыель Батыстута|Габрыеля Батыстута]], які толькі што з трыюмфам выступаў у Аргентыне і атрымаў залатую буцу ў Кубку Амэрыкі. Пачатак паступовага ўзьлёту быў недастатковым для захаваньня пасады ні Лязароні, ні ягонага спадкаемцы Жыжы Радысэ, які прывёў каманду да невыразнага выніку ў турнірнай табліцы.

У 1992 годзе падпісаныя вялікія імёны — Штэфана Эфэмбэрга ({{мова-de|Stefan Effenberg|скарочана}}, гулец зборнай Нямеччыны), [[Браян Ляўдруп|Брайна Ляўдрупа]], Фабрыцыё Ды Маўра ({{мова-it|Fabrizio Di Mauro|скарочана}}), Даніэле Карнаск’ялі ({{мова-it|Daniele Carnasciali|скарочана}}), Франчэска Баяна і Джанлюку Люпі ({{мова-it|Gianluca Luppi|скарочана}}). Нягледзячы на адкрыты, агрэсіўны і сьмелы футбол у першым коле сэзона, Фіярэнтына была прыніжаная вельмі добра ўкамплектаваным «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілянам]]», які забіў «Фіярэнтыне» сем галоў. Пасьля гэтага Віторыё Чэкі Горы прыняў рашэньне звольніць Жыжы Радычэ з пасады і прызначыць Альда Агропі. Гэта было пачаткам канца: незадавальняючыя вынікі прывялі да нечаканага вылету пасьля больш як пяцідзесяці гадоў у Сэрыі А.

У наступным сэзоне каманда адразу дабілася павышэньня ў Сэрыю А. У гэтым камандзе дапамог [[Кляўдыё Раньеры]], які нарадзіўся ў Рыме. На вялікі жаль, Марыё Чэкі Горы памёр. Прэзыдэнтам клюба быў абраны ягоны сын Віторыё. Пасьля гэтага ў сэзоне 1993—1994 гадоў каманда зноў выступала ў Сэрыі А. Наступны год належаў Габрыелю Батыстута. Тады ж прыйшоў Руй Кошту. Сіла Аргентыны была неадмоўная: «Батыгол» скончыў сэзон з найбольшай колькасьцю забітых мячоў — 26. Тым ня менш, пасьля досыць шматабяцаючага пачатку сэзона вынікі пачалі чаргавацца на процілеглыя і то захаплялі прыхільнікаў, то засмучалі іх. Напрыканцы сэзона каманда займала дзясятае месца, што нікога не задавальняла. Але заставалася адчуваньне, што такія зоркі, як Батыстута, [[Франчэска Тольда]], Руй Кошту і Баяна набяруць форму і займеюць посьпех.

Першым посьпехам Віторыё Чэкі Горы і Кляўдыё Раньеры была перамога ў Кубку Італіі 1995—1996 гадоў. «Фіярэнтына» здабыла перамогу над «Палерма», які ўсяляк выкручваўся ў чвэрцьфінале, пасьля ў паўфінале двойчы быў пераможаны «Інтэр» — 3:1 і 1:0. 2 мая 1996 года ў Флярэнцыі адбыўся першы матч паміж «Фіярэнтынай» і «[[Аталянта Бэргама|Аталянтай]]». «Фіярэнтына» атрымала перавагу дзякуючы Батыстуце. Ён перайграў Фабрыцыё Фэрона надзвычайным бакавым ударам. «Фіярэнтына» яшчэ ўзмацніла добры вынік у Бэргама 18 мая 1996 года. У другім тайме галы ад Лярэнца Амаруза і Батыстуты прынеслі трафэй камандзе, наймацнейшай па выніку двух матчаў. Пяты Кубак «Фіярэнтыны» сьвяткавалі аматары, якія прыехалі ў Бэргама, і, неверагодна, аматары, якія глядзелі матч на вялізарным экране на стадыёне Артэміё Франкі. Яны чакалі некалькі гадзін, пакуль каманда вернецца дадому.

Каманда скончыла сэзон зь непаўторным рэкордам: перамогі ва ўсіх васьмі матчах. Зь іх пяць матчаў былі ў гасьцях. 17 галоў было забіта, тры прапушчана.

Потым камандзе пашчасьціла ячшэ. 25 жніўня 1996 года на стадыёне Сан-Сіра адбыўся матч за [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубак Італіі]] паміж чэмпіёнам Італіі «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілянам]]» і ўладальнікамі Кубка Італіі «Фіярэнтынай». Нягледзячы на адсутнасьць важных гульцоў (Баяна, Паскаля Падаліна, Мікеле Сэрэна), «Фіярэнтына» была ў неверагоднай форме і Батыстута ўжо на дванаццатай хвіліне забіў гол у браму [[Франка Барэзі]]. «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]» адыграўся голам Дэяна Савічэвіча, але Батыстута вярнуў перавагу ў другім тайме. Такім чынам, у скарб трафэяў Фіярэнтыны дадалася яшчэ адзна узнагарода.

=== 1997—2001 — шосты Кубак Італіі і падарожжа ў Бездань ===
Раньеры сышоў з клюба пасьля паразы ад «Барсэлёны» ў паўфінале [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў Кубкаў]], на ягонае месца прыйшоў Альбэрта Малезані. Ягоныя варожыя дачыненьні зь Віторыё Чэкі Горы адразу трапілі ў газэты. Усё скончылася пасьля падпісаньня «Фіярэнтынай» аднаго з самых незвычайных гульцоў усіх часоў бразыльца Эдмунду. Негледзячы на тое, што прыхільнікі і большасьць гульцоў любілі Малезані, і нават незважаючы на тое, што ён прывёў каманду да ўдзелу ў Кубку УЭФА, ён быў звольнены. На ягонае месца ў [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1998—1999 гадоў|сэзоне 1998—1999 гадоў]] прыйшоў [[Джаваньні Трапатоні]].

[[Файл:Batistuta monumental.jpg|значак|Габрыель Батыстута — гулец Фіярэнтыны ад 1991 да 2000 году]]
Трансфэры ў каманду значна ўзмацнілі яе склад — абаронцы Томаш Ржэпка і [[Марэна Тарычэльлі]], паўабаронцы Гільерма Амар і Ёрг Хайнрых, нападнік Эдмунду. «Фіярэнтына» мела адну з самых моцных ліній нападу свайго часу: [[Габрыель Батыстута|Батыстута]], Руй Кошту ды Эдмунду. Гэтае трыё захпляла прыхільнікаў і да лютага прывяло каманду да вяршыні, але прыкладна ў гэты час Батыстута быў вымушаны спыніць выступы з-за траўмы, і каманда пачала губляць рытм і зазнаваць незнаёмы ціск. Урэшцэ «Фіярэнтына» скончыла сэзон на трэцім месцы і трапіла ў кваліфікацыйны раунд Лігі Чэмпіёнаў. У Кубку Італіі былі пераможаныя «[[Падава Падуя|Падава]]», «[[Леччэ (футбольны клюб)|Леччэ]]», «[[Аталянта Бэргама|Аталянта]]» ды «[[Балёньня (футбольны клюб)|Балёньня]]». У фінале Кубка Італіі горкім расчараваньнем стала параза ад «[[Парма (футбольны клюб)|Пармы]]».

Віторыё Чэкі Горы ня стаў мірыцца з гэтым і перад [[Чэмпіянат Італіі па футболе 1999—2000 гадоў|сэзонам 1999—2000 гадоў]] набыў [[Прэдраг Міятавіч|Прэдрага Міятавіча]], Энрыка Кьеза, Абэля Бальба, [[Анджэлё Ды Лівіё]], Даніэле Адані, Алясандра П’ерыні ды Фабіё Расыта. Гэтыя гульцы дадалі вялікую глыбіню ў склад. У лізе не атрымалася дасягнуць жаданых вынікаў, затое ў Лізе Чэмпіёнаў каманда дасягнула посьпеху. Фіярэнтына перамагла «[[Відзэў Лодзь]]» ў кваліфікацыйным раўндзе, а прыхільнікі змаглі атрымаць асалоду ад выдатных момантаў якаснага футболу. Амаль праз трыццаць гадоў «Фіярэнтына» зноў гуляла ў складзе Эўрапейскіх грандаў: пад час групавога этапу «Фіярэнтына» перамагла «[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсію]]» (пазнейшага фіналіста турніру) і «Манчэстэр Юнайтэд». Таксама «Фіярэнтына» перамагла на вялізарным стадыёне [[Ўэмблі]], на якім «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]» часам гуляў эўракубкавыя матчы. Фіярэнтына не змагла прайсьці праз другі групавы этап&lt;ref&gt;[https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/history/seasons/1999/?referrer=%2Fuefachampionsleague%2Fhistory%2Fseason%3D1999%2Findex Сезон 1999 | Лига чемпионов УЕФА.]{{Ref-ru}} UEFA.com&lt;/ref&gt;. Гэта быў апошні прамень сьвятла для «Фіярэнтыны»: у маі 2000 году клюб разьвітаўся з Трапатоні і Батыстутай, апошні зь якіх забіў 152 галоў у Сэрыі А — больш за ўсіх.

Напрыканцы сэзона трэнэрам каманды быў прызначаны [[Фатых Тэрым]]. Павялічваліся спрэчкі паміж трэнэрам і прэзыдэнтам: добрых вынікаў і падтрымкі прыхільнікаў было недастаткова. Стасункі канчаткова сапсаваліся, калі высьветлілася, што ён падпісаў кантракт зь «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілянам]]» на наступны сэзон. Тэрым сышоў у адстаўку, за ім звольніўся генэральны дырэктар Джанкарлё Антаньёні, пакінуўшы Чэкі Горы безь кіраўнікоў каманды. Лючана Кьяруджы быў выбраны кіраваць камандай да таго як ў сярэдзіне сэзона 2001 году быў прызначаны [[Рабэрта Манчыні]]. Вынікі не былі выбітнымі, і ўвогуле каманда скончыла сэзон у сярэдзіне табліцы. Але было ўсё ж адно дасягненьне: каманда заваявала свой апошні трафэй — шосты Кубак Італіі.

У паўфінале была пераможаная «[[Брэшыя (футбольны клюб)|Брэшыя]]». У паўфінале прыйшла чарга «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляна]]» саступіць перад «Фіярэнтынай». «[[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]]» прапусьціў чатыры галы: па два ў кожным матчы. У фінале «Фіярэнтына» сустрэлася з «[[Парма (футбольны клюб)|Пармай]]». 24 мая 2001 году калі Паолё Ванолі ({{мова-it|Paolo Vanoli|скарочана}}) забіў пераможны гол у браму за тры хвіліны да канца першага матчу, Флярэнцыя паверыла ў каманду і трэнэра [[Рабэрта Манчыні]]. 13 чэрвеня 2001 года на стадыёне Артэміё Франкі, поўным гледачоў, [[Нуну Гомэш]] супакоіў прыхільнікаў, зраўняўшы лік пасьля першага голу Савы Мілошэвіча «[[Парма (футбольны клюб)|Пармы]]». Нічыёй 1:1 было дастаткова, каб Фіярэнтына атрымала свой шосты Кубак Італіі.

Продаж Руі Кошты «[[Мілян (футбольны клюб)|Міляну]]» і [[Франчэска Тольда]] «Інтэру» было цяжка прыняць. [[Рабэрта Манчыні]] быў зацьверджаны на пасадзе трэнэра і праяўляў аптымізм, але [[Чэмпіянат Італіі па футболе 2001—2002 гадоў|сэзон 2001—2002 гадоў]] складаўся з адных расчараваньняў: каманда не паказвала рашучасьці, рэгулярныя перабудовы і непастаянства трэнэрскага штабу, ад Манчыні праз Кьяруджы да Атавіё Бьянкі і ўзноў Кьяруджы. Выніковая табліца мела дэпрэсыўны выгляд: 22 паразы і ўсяго пяць перамог.

=== Лета 2002 — канец і новы пачатак ===
За некалькі месяцаў ад мая да ліпеня 2002 году. Смутак ад вылету з Сэрыі А ператварыўся ў асэнсаваньне таго, што падзеі ішлі па найгоршым сцэнарыі.

Камандай кіраваў мудры Эўджэніё Фашэці, вопытны трэнэр моладзевай каманды, які выдатна мог выхаваць маладыя таленты. Тым ня менш, было вялікім унутранае напружаньне паміж кіраўніцтвам і гульцамі, якія гулялі ў сэрыі А і напрацягу месяцаў не атрымлівалі заробак. Пад час летняга міжсэзоньня было асабліва шмат спрэчак, апатыі і пратэстаў прыхільнікаў.

Праўда, агонія была кароткай. Клюб ня выплаціў неабходны ўнёсак для ўдзелу ў Сэрыі Б і такім чынам зьнік зь італьянскай футбольнай сцэны пасьля 76 гадоў існаваньня. Футбольны клюб Фіярэнтына спыніў існаваньне.

Флярэнцыя Віёла, наноў створаны клюб, атрымаў у якасьці выключэньня дазвол удзельнічаць у [[Сэрыя C2|Сэрыі C2]]. Уладальнікамі новага клюба сталі Дыега і Андрэа Дэля Вале, вядомыя бізнэсоўцы ў тэкстыльнай і абутковай прамысловасьці. Іх цяжкая праца і адданасьць засьцераглі ад небясьпекі футбол у Флярэнцыі. Яны пачалі без каманды, бяз формы, безь мяча, бяз спонсара, але поўныя энтузіязму, неабходнага для імгненнага вяртаньня.

=== 2002—2009 — ад C2 да перамогі на Энфілдзе ===
[[Файл:Luca Toni Fiorentina.jpg|значак|зьлева|Люка Тоні - гулец Фіярэнтыны ад 2005 да 2007 году]]
Пасьля самых балючых старонак гісторыі «Фіярэнтыны» зьявілася надзея на адраджэньне, якога былі вартыя горад Флярэнцыя і прыхільнікі клюба. Пасьля зьнішчэньня футбольнага клюба Фіярэнтына, новая каманда «Флярэнцыя Віёла» была вымушаная пачынаць свой шлях у Сэрыі C2 у новай форме, у амаль цалкам новым складзе (застаўся толькі капітан [[Анджэлё Ды Лівіё]]). Але, зрэшты, засталася любоў прыхільнікаў. Яны па-ранейшаму запаўнялі стадыён. Пачатак сэзона быў цяжкім і пасьля дзевяці тураў трэнэр [[П’етра Верхавод]] быў звольнены. На ягонае месца быў прызначаны Альбэрта Кавазын. Зьмена трэнэра прынесла плён. Пасьля буйной паразы на хатнім стадыёне ад «Мантэваркі» гульцы пад кіраўніцтвам Кавазына падняліся дзякуючы галам Крыстыяна Рыгана ({{мова-it|Christian Riganò|скарочана}}). Перамога над «Савояй» на хатнім стадыёне гарантавала выхад у [[Сэрыя C1|Сэрыю C1]]. Пад час гэтага матчу стадыён Артэміё Франкі заліўся фіялетавым і на ім прысутнічалі 35 тысяч гледачоў.

У [[Чэмпіянат Італіі па футболе 2003—2004 гадоў|сэзоне 2003—2004 гадоў]] нечаканы пераход каманды ў Сэрыю B зьбянтэжыў і ўладальнікаў, і прыхільнікаў. Клюб меў змагацца на больш высокім узроўні, але каманда была для гэтага недастаткова якаснай. Рыгана забіў першыя некалькі галоў, але камандзе не хапала перамог для атрыманьня магчымасьці перайсьці ў Сэрыю A. Ліхаманкавая актыўнасьць падчас студзеньскага трансфэрнага вакна ўмацавала здольнасьці каманды, якую Эміліяна Манданіка (які замяніў Кавазына), выкарыстоўваў цалкам, каб згуляць два дадатковых матча плэй-оф з «[[Пэруджа (футбольны клюб)|Пэруджай]]», якая за год да гэтага заняла чацьвёртае з канца месца ў Сэрыі A. Гол забіў Энрыка Фантыні, якога набылі ў студзені. Хвалюючы другі матч скончыўся нічыёй, чым скончыў самы складаны пэрыяд у гісторыі клюба. Фіярэнтына вярнулася ў Сэрыю A!

Першы сэзон у Сэрыі A пад кіраўніцтвам сям’і Дэля Вале быў самым складаным. Зь непрыхільнымі рашэньнямі судзьдзі, зьменай трох трэнэраў (Эміліяна Манданіка, Сэрджа Буза ды [[Дына Дзоф|Дына Дзофа]]), «Фіярэнтына» пазьбегла вылету толькі ў апошнім туры, заняўшы 16 месца. Хатні матч супраць «[[Брэшыя (футбольны клюб)|Брэшыі]]» стаў апошнім матчам [[Анджэлё Ды Лівіё]], які скончыў кар’еру гульца ва ўзросьце амаль 39 гадоў і стаў найстарэйшым гульцом, які насіў фіялетавую кашулю.

Калі не зважаць на спагнаньні, накладзеныя на Фіярэнтыну за дачыненьне да карупцыйнага скандалу, то [[Чэмпіянат Італіі па футболе 2005—2006 гадоў|сэзон 2005—2006 гадоў]] стаў знакам пачатку задавальняючага пяцігадовага пэрыяду, пад час якога камандай зноў кіравала каманда з дваіх чалавек: трэнэра [[Чэзарэ Прандэльлі]] і спартыўнага дырэктара Панталэё Карвіна. Трэнэр з Арцынові ўразіў прыхільнікаў і даказаў, што ён выдатна матывуе каманду ў перапынках, можа скласьці моцны касьцяк гульцоў, на які ён мог заўсёды спадзявацца. Каманда правяла некалькі выдатных сэзонаў зь незабыўнымі момантамі — залатой буцай [[Люка Тоні]], перамогай над «Ювэнтусам» на стадыёне дэле Альпі, паўфінал [[Кубак УЭФА 2007—2008 гадоў|Кубка УЭФА 2007—2008 гадоў]] супраць «[[Рэйнджарз Глазга]]», два ўдзелы ў кваліфікацыі Лігі Чэмпіёнаў і трыюмф у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2009—2010 гадоў|Лізе Чэмпіёнаў сэзона 2009—2010 гадоў]] на стадыёне [[Энфілд Роўд|Энфілд]] супраць «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» (пасьля якога Фіярэнтына была выбітая на этапе адной восьмай [[фінал]]а). Адначасова з момантамі вялікага спартыўнага задавальненьня ў гэты пэрыяд вынайдзены «трэці тэмп», якую «Фіярэнтына» ўжыла ў матчы супраць «Інтэра». Той матч таксама запомніўся эмацыянальнай хвілінай маўчаньня ў памяць пра заўчасную сьмерць спадарыні Прандэльлі.

=== 2006—2012 — стыль Фіярэнтыны ===
[[Файл:Tifosi fiorentina.jpg|значак|Прыхільнікі Фіярэнтыны]]
Прыход сям’і Дэля Вале да кіраўніцтва Фіярэнтынай прадвяшчаў новую эру, пад час якой клюб пачаў зацьвярджаць свой адметны стыль. Былі распачатыя спэцыфічныя ініцыятывы, сярод якіх узнагарода, накіраваная на заахвочваньне добрых паводзінаў прыхільнікаў; «трэці тэмп», пад час якога хатняя каманда апладзіравала і вітала супернікаў; «фіялетавая картка» — узнагарода, якую атрымлівалі тыя, хто паказваў надзвычайную фізычную падрыхтоўку і камандную гульню. Гэтыя ініцыятывы мелі глыбокі эфэкт на [[мэнтальнасьць]] італьянскага футболу. Да таго ж ніхто ня можа забыцца пра стварэньне Дабрачыннай Фундацыі Фіярэнтыны ў 2008 годзе і ад верасьня 2010 году спонсарскае пагадненьне з найбуйнешай незалежнай міжнароднай арганізацыяй Save The Children, якая прасоўвае правы дзяцей. У Эўропе толькі «Барсэлёна» зрабіла столькі ж з падобным спонсарскім пагадненьнем зь Дзіцячым фондам ААН.

Вядомае выслоўе «футбол створаны для забавы» ({{мова-it|il calcio è un divertimento}}), якое было разьмешчанае на кашулі ў пэрыяд перад сэзонам 2010—2011 гадоў умацавала зварот Флярэнтыйскага клюба да ўсяго футбольнага сьвету. Еднасьць клюба і прыхільнікаў знайшлі прызнаньне па ўсім спартыўным сьвеце, а УЭФА заклікаў усе эўрапейскія клюбы пераняць «мадэль Фіярэнтыны».

Яшчэ адной важнай вяхой у гісторыі клюба стала стварэньне Дабрачыннай Фундацыі Фіярэнтыны 7 ліпеня 2008 году. Гэта паказала жаданьне футбольнага клюба Фіярэнтына праз спэцыяльную стабільную арганізацыю актыўна ўдзельнічаць у дапамозе і абароне тых, хто больш за ўсё меў патрэбу ў гэтым.

У 2010 годзе клюб заснаваў і прыняў удзел у штогадовым «Гістарычным Флярэнтыйскім дэрбі» (дабрачынным матчы паміж двума прадстаўнічымі бакамі — Спартыўным клюбам Фірэнзэ і Фіярэнтынай Лібэртас, якія ў 1926 годзе аб’ядналіся для ўтварэньня «Фіярэнтыны») і футбольным Кубку Флярэнцыі (таварыскі турнір у супрацоўніцтве з вэтэранамі клюба, накіраваны на збор сродкаў для Фундацыі Стэфана Барганова, перад якім праводзіцца канфэрэнцыя, прысьвечаная нэўрадэгенэратыўным хваробам). 2 жніўня 2012 году была заснаваная Фундацыя спартыўных музэяў дзякуючы падтрымцы футбольнага клюба Фіярэнтына, музэя Флярэнцыі і Асацыяцыі дыяспары Флярэнцыі. Яны ўтварылі Флярэнтыйскую культурную арганізацыю, прысьвечаную футболу і спорту Флярэнцыі.
Першай мэтай Фундацыі спартыўных музэяў зьяўляецца адраджэньне Музэя Флярэнцыі, былі створаныя пастаянныя і часовыя экспазіцыі прадметаў і гістарычных дакумантаў, зьвязаных з спартыўнай традыцыяй клюба. Яна таксама хоча выдаваць інфармацыю і адукацыйныя матэрыялы як у пісьмовым, так і ў [[Мультымэдыя|мультымэдыйным]] фарматах, прысьвечаныя гісторыі «Фіярэнтыны» для адданых прыхільнікаў клюба і будучых пакаленьняў прыхільнікаў «Фіярэнтыны». 

Сёньня Фіярэнтына зьяўляецца жывым прыкладам таго, што гісторыя футбола пішыцца ня толькі матчамі ды трафэямі ці мэдалямі ў нацыянальных і міжнародных [[спаборніцтва]]х, але таксама пашырэньнем [[Цэласнасьць|цэласнасьці]], салідарнасьці і спартыўнай культуры&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://en.violachannel.tv/history-fiorentina.html|выдавец=ViolaChannel|загаловак=History|мова=en|копія=http://web.archive.org/web/20131022032703/en.violachannel.tv/history-fiorentina.html|дата копіі=22 кастрычніка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://it.violachannel.tv/vc13-storia.html|выдавец=ViolaChannel|загаловак=Storia|мова=it|копія=http://web.archive.org/web/20131004165436/it.violachannel.tv/vc13-storia.html|дата копіі=4 кастрычніка 2013}}&lt;/ref&gt;.

Удзельнічала ў [[Ліга Эўропы УЭФА 2013—2014|Лізе Эўропы 2013—2014 гадоў]], дзе трапіла ў адну групу зь Менскім «Дынама»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/26557855.html Стадыён БАТЭ — фартовы для беларускага клюбнага футболу.] Радыё Свабода. (30 жніўнія 2014).&lt;/ref&gt;.
Ад 2017 да 2019 году галоўным трэнэрам каманды быў [[Стэфана Піёлі]].
[[Файл:Fiorentina since 1930.jpg|значак|Выніковыя пазыцыі «Фіярэнтыны» ў італьянскай сыстэме футбольных ліг ад першага сэзона аб'яднанай Сэрыі А (1929/30).]]
== Склад ==
: ''Актуальны на 11 лютага 2022 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Італіі}}|Бр|[[П’етра Тэрачана]]||1990}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Аргентыны}}|Аб|[[Люкас Мартынэс Куарта|Люкас Куарта]]||1996}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Крыстыяна Бірагі]]|капітан|1992}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Аб|[[Нікала Міленкавіч]]||1997}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Джакама Банавэнтура]]||1989}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хасэ Кальехон]]||1987}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Рыкарда Сапанара]]||1991}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Артур Кабрал]]||1998}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Італіі}}|ПА|[[Гаэтана Кастравільлі]]||1997}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Жанатан Іканэ]]||1998}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Марока}}|ПА|[[Юсэф Малег]]||1998}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Аб|[[Алекса Тэрзіч]]||1999}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Уругваю}}|ПА|[[Люкас Тарэйра]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]|1996}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Польшчы}}|Нап|[[Кшыштаф Пёнтэк]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Гэрта Бэрлін|Гэрта]]|1995}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Аргентыны}}|Нап|[[Нікаляс Іван Гансалес|Нікаляс Гансалес]]||1998}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Лярэнца Вэнуці]]||1995}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Італіі}}|Бр|[[Антоніё Разаці]]||1983}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Альвара Адрыясоля]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]]|1995}}
{{Гулец|32|{{Сьцяг Ганы}}|ПА|[[Альфрэд Дункан]]||1993}}
{{Гулец|33|{{Сьцяг Італіі}}|Нап|[[Рыкарда Сотыль]]||1999}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Марока}}|ПА|[[Сафіян Амрабат]]||1996}}
{{Гулец|55|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Аб|[[Матыя Настасіч]]||1993}}
{{Гулец|69|{{Сьцяг Польшчы}}|Бр|[[Бартламей Дрангоўскі]]||1997}}
{{Гулец|91|{{Сьцяг Расеі}}|Нап|[[Аляксандар Какорын]]||1991}}
{{Гулец|98|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Ігар Жулію]]||1998}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.violachannel.tv/ Афіцыйны сайт]

{{Сэрыя А чэмпіянату Італіі па футболе}}

[[Катэгорыя:Флярэнцыя]]
[[Катэгорыя:Фіярэнтына Флярэнцыя]]</text>
      <sha1>gcdybc6a0x3c7mik44oo9fgbcdd31fz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>104690</id>
    <revision>
      <id>2331894</id>
      <parentid>2124086</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="172" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>c84d57z5wf7gcyejjoym0r94euu3hr6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стэцкаўшчына</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105631</id>
    <revision>
      <id>2332148</id>
      <parentid>1796068</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:58:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladislav Volcheck</username>
        <id>25325</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4666" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Стэцкаўшчына
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Стэцкаўшчыны
|Трансьлітараваная назва          = Steckaŭščyna
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Койданаўскі раён|Койданаўскі]]
|Сельсавет                        = [[Фаніпальскі сельсавет|Фаніпальскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 9
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = Стецковщина.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 42
 |Шырата сэкундаў                 = 53.1
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 17.4
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Стэ́цкаўшчына'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 186&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Койданаўскі раён|Койданаўскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Фаніпальскі сельсавет|Фаніпальскага сельсавету]]. Знаходзіцца за 24 км ад [[Койданаў|Койданава]], 24 км ад [[Менск]]у, 10 км ад чыгуначнай станцыі [[Фаніпаль (чыгуначная станцыя)|Фаніпаль]].

== Гісторыя ==
У пачатку [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]] Стэцкаўшчына ўваходзіла ў склад Самахвалавіцкай воласьці [[Менскі павет (Менская губэрня)|Менскага павету]], мелася 22 двары і 111 жыхароў.

== Насельніцтва ==
* [[20 стагодзьдзе]]: 1991 год — 17 двароў і 37 жыхароў; 1999 год — 15 жыхароў
* [[21 стагодзьдзе]]: 1 студзеня 2004 году — 10 двароў, 16 жыхароў&lt;ref&gt;Стэцкаўшчына // {{Літаратура/Памяць/Койданаўскі раён|к}} С. 691.&lt;/ref&gt;; 2010 год — 9 жыхароў

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Памяць/Койданаўскі раён}}

{{Фаніпальскі сельсавет}}
{{Койданаўскі раён}}

[[Катэгорыя:Фаніпальскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Койданаўскага раёну]]</text>
      <sha1>4p6swmhnli74kmoziyqjqufneyh67hr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Вёскі паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>108092</id>
    <revision>
      <id>2331891</id>
      <parentid>2212150</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:44:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="134" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Вёскі| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>7kvr5k96udlog8t79hqpgbsnurlm86j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Вялікабрытаніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>108094</id>
    <revision>
      <id>2331922</id>
      <parentid>1741143</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="261" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Вялікабрытанія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Вялікабрытаніі]]</text>
      <sha1>62xhn04jev1i4ys59y5lncj8q61xyr2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Аўстраліі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>109950</id>
    <revision>
      <id>2331909</id>
      <parentid>1857798</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Аўстралія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Аўстраліі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Аўстраліі]]</text>
      <sha1>7g6xbw6xjyzwvl2kt2gdipaiz3eeucg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зарэчча (Більдзюскі сельсавет)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111190</id>
    <revision>
      <id>2332078</id>
      <parentid>1754791</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:24:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pierre L'iserois</username>
        <id>66839</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5231" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Зарэчча}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Зарэчча
|Статус                           = хутар
|Назва ў родным склоне            = Зарэчча
|Трансьлітараваная назва          = Zarečča
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Віцебская вобласьць|Віцебская]]
|Раён                             = [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскі]]
|Сельсавет                        = [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 30
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 55
 |Шырата хвілінаў                 = 22
 |Шырата сэкундаў                 = 49.1
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 29
 |Даўгата сэкундаў                = 2.3
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Зарэ́чча'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласьць}} С. 492&lt;/ref&gt; — [[хутар]] у [[Шаркоўшчынскі раён|Шаркоўшчынскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]], уваходзіць у склад [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскага сельсавету]].

== Гісторыя ==
У міжваенны час вёска знаходзілася ў складзе [[Шаркаўшчына (гміна)|гміны Шаркаўшчына]], Дзісенскага павету, Віленскага ваяводзтва Польскай Рэспублікі&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/70/plik/m-631.pdf&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3950665&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Piotr Eberhardt, ''Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej'', „Dzieje Najnowsze”, Rocznik L – 2018 (2), 2018, s. 95–100.&lt;/ref&gt;.

10 кастрычніка 2013 году перададзены зь ліквідаванага [[Валожынскі сельсавет (Шаркоўшчынскі раён)|Валожынскага сельсавету]] ў склад [[Більдзюскі сельсавет|Більдзюскага сельсавету]]&lt;ref&gt;[http://pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913v0060692&amp;p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области». Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 30 чалавек
* 1999 год — 26 чалавек
* 1931 год — 94 чалавекi&lt;ref&gt;Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Більдзюскі сельсавет}}
{{Шаркоўшчынскі раён}}

[[Катэгорыя:Більдзюскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Шаркоўшчынскага раёну]]</text>
      <sha1>m86skhlupic4zykob42f7hjlyhmom99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пружанка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>112282</id>
    <revision>
      <id>2332099</id>
      <parentid>1764791</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:45:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Насельніцтва */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4746" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Пружанка}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пружанка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пружанкі
|Трансьлітараваная назва          = Pružanka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                        = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 143&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = |url = http://foto-planeta.com/np/175627/pruzhanka.html|загаловак = Пружанка|фармат = |назва праекту = |выдавец = Фото Планета|дата = 23 ліпеня 2011 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 38
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 223311&lt;ref name=&quot;belpost&quot;&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = |url = http://zip.belpost.by/street/pruzhanka-minsk-berezinskiy-berezinskiy|загаловак = Алфавитный список улиц по Пружанка|фармат = |назва праекту = Почтовые коды РБ (индексы)|выдавец = [[Белпошта]]|дата = 23 ліпеня 2011 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 54
 |Шырата сэкундаў                 = 34.3
 |Даўгата градусаў                = 28
 |Даўгата хвілінаў                = 53
 |Даўгата сэкундаў                = 11.5
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Пружа́нка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 96&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 1999 год — 62 чалавекі
* 2010 год — 38 чалавек

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]
[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]</text>
      <sha1>nuio6f9y9n4f6n7vhvzv9sls83zct65</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332133</id>
      <parentid>2332099</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:01:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[ВП:СТРАЗ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4731" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Пружанка}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пружанка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пружанкі
|Трансьлітараваная назва          = Pružanka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                        = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 143&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = |url = http://foto-planeta.com/np/175627/pruzhanka.html|загаловак = Пружанка|фармат = |назва праекту = |выдавец = Фото Планета|дата = 23 ліпеня 2011 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 38
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 223311&lt;ref name=&quot;belpost&quot;&gt;{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = |url = http://zip.belpost.by/street/pruzhanka-minsk-berezinskiy-berezinskiy|загаловак = Алфавитный список улиц по Пружанка|фармат = |назва праекту = Почтовые коды РБ (индексы)|выдавец = [[Белпошта]]|дата = 23 ліпеня 2011 |мова = ru|камэнтар =}}&lt;/ref&gt;
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 54
 |Шырата сэкундаў                 = 34.3
 |Даўгата градусаў                = 28
 |Даўгата хвілінаў                = 53
 |Даўгата сэкундаў                = 11.5
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Пружа́нка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 96&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 1999 год — 62 чалавекі
* 2010 год — 38 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]
[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]</text>
      <sha1>5vn0um8hno8y8x6tjgoid1omd9nc8jf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Сэрбіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>116154</id>
    <revision>
      <id>2331973</id>
      <parentid>2168016</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="213" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Сэрбія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Сэрбіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Сэрбіі]]</text>
      <sha1>s3ajhjuut6oj8efhqc4o89vvklkpy7d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Робэрт Левандоўскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120848</id>
    <revision>
      <id>2331887</id>
      <parentid>2331814</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:40:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія, пунктуацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61502" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|Імя                  = Робэрт Левандоўскі
|клюб                 = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]
|нумар                = 9
|гады                 = 2006—2008&lt;br/&gt;2008—2010&lt;br/&gt;2010—2014&lt;br/&gt;2014—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Зьніч Прушкаў|Зьніч]]&lt;br/&gt;[[Лех Познань|Лех]]&lt;br/&gt;[[Барусія Дортмунд]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]&lt;br/&gt;[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]
|гульні(галы)         = 32 (21)&lt;br/&gt;58 (32)&lt;br/&gt;131 (74)&lt;br/&gt;252 (238)&lt;br/&gt;0 (0)
|нац гады             = 2008—
|нац зборная          = {{Футбол Польшча|няма}}
|нац гульні(галы)     = 129 (75)
|абнаўленьне(клюб)    = 14 траўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 29 сакавіка 2022
}}
'''Робэрт Левандоўскі''' ({{мова-pl|Robert Lewandowski}}; нарадзіўся 21 жніўня 1988 году, [[Варшава]], [[Польшча]]) — польскі футбаліст, які выступае за [[Гішпанія|гішпанскую]] «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёну]]» й [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальную зборную Польшчы]] на пазыцыі нападніка. Маючы на сваім рахунку больш за 70 мячоў за нацыянальную зборную, ёсьць найлепшым бамбардзірам за ейную гісторыю. Левандоўскага вылучае добрае абіраньне пазыцыі на поле, тэхніка і галявыя здольнасьці, дзякуючы чаму ён лічыцца адным з найлепшых нападнікаў усіх часоў, а таксама адным з самых пасьпяховых гульцоў у гісторыі [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]]. Ён гульнявую кар’еру вынікова цэліў у браму супернікаў больш за 600 разоў. Рэкордную колькасьць разоў абіраўся найлепшым футбалістам Польшчы.

== Клюбная кар’ера ==
=== Раньнія гады ===
Трэніраваўся ў моладзевай камандзе «[[Партызан Лешна|Партызан]]» з гораду [[Лешна (Польшча)|Лешна]], дзе працаваў ягоны бацька&lt;ref&gt;[http://www.youtube.com/watch?v=Q0cCVl0VpS0 Kulisy Sportu — Robert Lewandowski pt.1/3]&lt;/ref&gt;. Да 2004 году выступаў за варшаўскую «[[Варсовія Варшава|Варсовію]]». Пасьля выступаў за варшаўскія клюбы «Дэльта» й «Легія-2». Летам 2006 году перайшоў у «[[Зьніч Прушкаў|Зьніч]]» з гораду [[Прушкаў|Прушкава]]. У [[Чэмпіянат Польшчы па футболе 2007—2008 гадоў|сэзоне 2007—2008 гадоў]] стаў найлепшым бамбардзірам другой лігі чэмпіянату Польшчы, забіўшы 21 гол у 32 матчах&lt;ref&gt;[http://www.90minut.pl/wystepy.php?id=7835&amp;id_sezon=71 Robert Lewandowski]. 90minut.pl&lt;/ref&gt;.

=== «Лех» ===
У ліпені 2008 году падпісаў пяцігадовы кантракт з познанскім «[[Лех Познань|Лехам]]»&lt;ref&gt;[http://ekstraklasa.wp.pl/kat,32288,title,Lewandowski-zagra-w-Lechu,wid,10050844,wiadomosc.html?ticaid=194fc Lewandowski zagra w Lechu]&lt;/ref&gt;. Клюб за яго заплаціў 1,5 млн [[злоты|польскіх злотых]]. У Экстраклясе дэбютаваў 8 жніўня 2008 году ў хатнім матчы супраць «[[ГКС Бэлхатаў|Бэлхатаў]]» (2:3)&lt;ref&gt;[http://www.90minut.pl/mecz.php?id_mecz=515860 Lech Poznań 2-3 GKS Bełchatów]. 90minut.pl&lt;/ref&gt;, у гэтым матчы Левандоўскі забіў гол на 67 хвіліне.

Робэрт Левандоўскі зьвярнуў на сябе ўвагу эўрапейскіх клюбаў, ім цікавіліся [[Масква|маскоўскі]] [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]]&lt;ref&gt;[http://www.dynamomania.com/news/77411-levandovski-ne-pereydet-v-tsska Левандовский не перейдет в ЦСКА]. dynamomania.com&lt;/ref&gt;, [[Ангельшчына|ангельскі]] «[[Ўэст Бромўіч Альбіён]]»&lt;ref&gt;[http://football.ua/england/news/55323.html Р.Левандовский не перейдет в ВБА]. football.ua&lt;/ref&gt;, [[дортмунд]]зская «[[Барусія Дортмунд|Барусія]]»&lt;ref&gt;[http://football.ua/germany/news/56569.html Р. Левандовский интересен Дортмунду]. football.ua&lt;/ref&gt;, [[Нідэрлянды|галяндзкі]] «[[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорд]]»&lt;ref&gt;[http://football.ua/netherlands/news/60695.html «Фейеноорд» хочет купить Левандовски. Не Мариуша]. football.ua&lt;/ref&gt;, [[Санкт-Пецярбург|піцерскі]] «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніт]]»&lt;ref&gt;[http://football.ua/russia/news/71053.html Р. Левандовский перейдет в «Зенит»?] football.ua&lt;/ref&gt; і [[данецк]]і «[[Шахтар Данецк|Шахтар]]»&lt;ref&gt;[http://football.ua/ukraine/news/75117.html «Лех» отказал «Шахтёру»]. football.ua&lt;/ref&gt;.

Робэрт Левандоўскі стаў тварам папулярнай кампутарнай гульні [[FIFA 10]] у Польшчы разам з ангельцам [[Ўэйн Руні|Ўэйнам Руні]]. У сьнежні 2009 году польскае выданьне «Piłka Nożna» прызнала Робэрта Левандоўскага найлепшым гульцом чэмпіянату Польшчы&lt;ref&gt;[http://www.terrikon.dn.ua/posts/37926 Мариуш Левандовский — игрок года в Польше]. terrikon.dn.ua&lt;/ref&gt;.

=== «Барусія» ===
[[Файл:Robert Lewandowski 2013 in Wilhelmshaven.jpeg|значак|зьлева|Левандоўскі ў матчы 2013 году, дзе абараняў жоўта-чорныя колеры «Барусіі».]]
19 траўня 2010 году стала вядома, што Робэрт прайшоў мэдычнае абсьледаваньне ў «Барусіі», а 11 чэрвеня таго ж году ён падпісаў чатырохгадовы кантракт зь нямецкім клюбам&lt;ref&gt;[http://www.focus.de/sport/fussball/bundesliga1/bundesliga-dortmund-macht-lewandowski-transfer-perfekt_aid_518537.html Dortmund macht Lewandowski-Transfer perfekt]. focus.de&lt;/ref&gt;. Сума трансфэру лічыцца роўнай каля 4,5 млн эўра&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120330155229/http://www.imscouting.com/global-news-article/Borussia-Dortmund-striker-Robert-Lewandowski-hits-double-as-Poland-beat-Ivory-Coast-/12139/ Borussia Dortmund striker Robert Lewandowski hits double as Poland beat Ivory Coast]. Global news&lt;/ref&gt;. 19 верасьня ён забіў свой першы гол у [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], у пераможным матчы супраць «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]», які скончыўся зь лікам 3:1&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20121109220519/http://soccernet.espn.go.com/match?id=297229 Schalke 04 1-3 Borussia Dortmund]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;.

У [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2011—2012 гадоў|сэзоне 2011—2012 гадоў]], праз траўму [[Люкас Барыяс|Люкаса Барыяса]], Робэрт трапіў у асноўны склад клюбу да зімовага перапынку. Нападнік забіў два галы ў браму «[[Зандгаўзэн (футбольны клюб)|Зандгаўзэна]]», у матчы на [[кубак Нямеччыны па футболе|кубак Нямеччыны]] (3:0). 20 жніўня 2011 году Левандоўскі адкрыў лік сваім галам у новым сэзоне Бундэсьлігі ў матчы супраць «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргу]]», «Барусія» атрымала перамогу зь лікам 2:0. У кастрычніку «Барусія» дасягнула 2 радку ў табліцы пасьля перамогі зь лікам 5:0 над «[[Кёльн (футбольны клюб)|Кёльнам]]», а Левандоўскі тады адзначыўся дублем&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131021063906/http://www.goal.com/en-us/match/60749/borussia-dortmund-vs-fc-k%C3%B6ln/report Borussia Dortmund 5–0 Koln: Five-star champions move second in Bundesliga table]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 17 сьнежня перад зімовым перапынкам Левандоўскі двойчы адзначыўся і аддаў галявую перадачу [[Кевін Гроскройц|Кевіну Гроскройцу]] ў матчы супраць «[[Фрайбург (футбольны клюб)|Фрайбургу]]». У сувязі зь ягонай якасьцю гульні Робэрт быў названы найлепшым гульцом году ў Польшчы&lt;ref&gt;[http://www.kicker.de/news/fussball/intligen/startseite/561944/artikel_lewandowski-ist-polens-bester.html Lewandowski ist Polens Bester]. Kicker.&lt;/ref&gt;.

Пасьля зімовага перапынку 22 студзеня 2012 году «Барусія» ўшчэнт разьбіла «[[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбург]]» зь лікам 5:1, дасягнуўшы паводле пунктаў лідэра «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыю]]», Левандоўскі двойчы забіў і дадаў на свой рахунак галявую перадачу на суайчыньніка [[Якуб Блашчыкоўскі|Якуба Блашчыкоўскага]]. 11 красавіка польскі нападнік забіў адзін гол у гульні супраць «Баварыі» ў Дортмундзе&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120621134711/http://www.guardian.co.uk/football/2012/apr/11/borussia-dortmund-bayern-munich-match-report Borussia Dortmund see off Bayern Munich to close on successive title]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. У заключнай гульні сэзону ў фінале кубка Нямеччыны Левандоўскі зарабіў хет-трык у матчы супраць усё той жа «Баварыю» (5:2).

У новы сэзон Левандоўскі зьявіўся на пляцоўцы ў першым туры ў матчы супраць «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэру]]». Першы гол сэзону забіў 15 верасьня ў пераможным матчы супраць «[[Баер Левэркузэн|Баеру]]», які скончыўся зь лікам 3:0. Апасьля Робэрт усталяваў новы клюбны рэкорд, забіўчы пасьлядоўна ў 12 матчах лігі запар, апярэдзіўшы паводле гэтага паказчыку [[Фрыдгэльм Каніцка|Фрыдгэльма Каніцка]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160121212249/https://www.ruhrnachrichten.de/sport/bvb/19-Saisontreffer-BVB-Torjaeger-Lewandowski-ueberholt-Konietzka;art11635,1942266 BVB-Torjäger Lewandowski überholt Konietzka]. ruhrnachrichten.de.&lt;/ref&gt;. 24 красавіка 2013 году Левандоўскі стаў першым гульцом, які забіваў чатыры галы ў паўфінале [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]], дасягнуўшы гэтага паказчыку ў матчы супраць гішпанскага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]» (4:1)&lt;ref&gt;[http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2013/matches/round=2000350/match=2009608/postmatch/report/index.html#four+goal+lewandowski+shines Four-goal Lewandowski leaves Madrid reeling]. UEFA.&lt;/ref&gt;. 25 траўня ён браў удзел у фінал Лігі чэмпіёнаў, аднак «Барусія» трывала паразу зь лікам 2:1 ад «Баварыі».

Свой першы гол у [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2013—2014 гадоў|сэзоне 2013—2014 гадоў]] Робэрт забіў 10 жніўня ў браму «[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбурга]]» ў першым матчы сэзону&lt;ref&gt;[http://www.bundesliga.com/en/liga/news/2013/0000264271.php Aubameyang hat-trick has Dortmund flying]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. Увосень у Левандоўскага сапсаваліся адносіны з галоўным трэнэрам «Барусіі» [[Юрген Клёп|Юргенам Клёпам]], з-за жаданьня паляка перайсьці да табару супернікаў з «Баварыі», аднак нягледзячы на гэта Робэрт выходзіў на пляцоўку і забіваў мячы за дортмундзкі клюб. 1 лістапада ён аформіў свой адзіны хет-трык у сэзоне ў пераможным матчы супраць «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарту]]» (6:1)&lt;ref&gt;[http://www.bundesliga.com/en/liga/news/2013/0000276334.php Lewandowski shines as Stuttgart hit for six]. Bundesliga.com.&lt;/ref&gt;. 3 студзеня Робэрт заключыў кантракт з «Баварыяй», паводле якога свае выступы за клюб ён пачаў з наступнага сэзону. 25 лютага 2014 году Робэрт двойчы забіў у Лізе чэмпіёнаў мячы ў браму «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніту]]», стаўшы, такім чынам, найлепшым бамбардзірам «Барусіі» ў эўракубках, перавысіўшы рэкорд у 16 галоў [[Стэфан Шапюіза|Стэфана Шапюіза]]&lt;ref&gt;[http://sport.wp.pl/kat,1752,title,Lewandowski-najlepszym-strzelcem-BVB-w-Europie,wid,16433212,wiadomosc.html?ticaid=112450 Lewandowski najlepszym strzelcem BVB w Europie!]. sport.wp.pl.&lt;/ref&gt;. Сэзон Робэрт скончыў з паказчыкам 20 галоў у Бундэсьлізе, стаўшы найлепшым бамбардзірам нямецкага першынства.

=== «Баварыя» ===
[[Файл:CSKA-Bavaria (4).jpg|значак|У кашулі «Баварыі» падчас матчу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] супраць расейкага [[ЦСКА Масква (футбольны клюб)|ЦСКА]].]]
Пра пераход польскага бамбардзіра стала вядома яшчэ ўвосень 2013 году. У студзені 2014 году Робэрт заключыў 5-гадовы кантракт зь мюнхэнскім клюбам. 9 ліпеня 2014 году ён быў прадстаўлены ў якасьці гульца «Баварыі», атрымаўшы кашулю з 9 нумарам, зь якой раней гуляў [[Марыё Манджукіч]], што сышоў у «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]». Яшчэ ў канцы ліпеня і пачатку жніўня Робэрт пачаў забіваць за новы клюб у перадсэзонных матчах. 13 жніўня 2014 году Робэрт дэбютаваў за «Баварыю» ў матчы на [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубак Нямеччыны]] супраць сваіх былых партнэраў з «Барусіі», аднак дортмундцы былі мацней зь лікам 2:0&lt;ref&gt;[http://www.kicker.de/d-supercup-fb-1/2014/1/2396815/spielbericht_borussia-dortmund-17_bayern-muenchen-14.html Aubameyang köpft BVB zum Supercup-Sieg]. Kicker&lt;/ref&gt;. 30 жніўня ў матчы другога туру супраць «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]» Левандоўскі ўпершыню адзначыўся за новы клюб у афіцыйных матчах, аднак гэта не дапамагло мюнхэнцам атрымаць перамогу&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.us/german-bundesliga/story/2012895/bayern-munich-denied-win-as-schalke-claim-1-1-draw-in-alonso-debut Bayern Munich denied win as Schalke claim 1–1 draw in Alonso debut]. ESPN&lt;/ref&gt;.

21 кастрычніка Левандоўскі забіў свой першы гол у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]] за мюнхэнскую «Баварыю» ў гасьцявой гульні супраць «[[Рома Рым|Ромы]]», дзе немцы сьвяткавалі перамогу зь лікам 7:1&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/29362752 «Roma 1–7 Bayern Munich»]. BBC Sport. &lt;/ref&gt;. 1 лістапада ў супрацьстаяньні з «Барусіяй» гэтым разам у матчы нямецкай лігі Робэрт забіў гол, што дазволіла мюнхэнцам здабыць перамогу зь лікам 2:1 і падвысіць перавагу ў табліцы над бліжэйным супернікам на чатыры пункты. У сваім трэцім матчы сэзону супраць дортмундцаў 4 красавіка 2015 году Левандоўскі трапна пацэліў у браму на 36-й хвіліне, што дазволіла зноўку прыдбаць перамогу над канкурэнтам. 21 лютага 2015 году Левандоўскі забіў двойчы ў пераможным для «Баварыі» матчы ў гасьцёх супраць «[[Падэрборн-07 (футбольны клюб)|Падэрборна-07]]» (6:0), і, такім чынам, ён давёў колькасьць галоў на сваім рахунку ў Бундэсьлізе да дзесяці&lt;ref&gt;[http://www.supersport.com/football/germany/news/150221/Lewan_helps_Bayern_crush_Paderborn «Lewan helps Bayern crush Paderborn»]. Supersport.&lt;/ref&gt;. Футбаліст двойчы адзнычаўся ў першым тайме 21 красавіка, калі «Баварыя» перамагла «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]» з агульным лікам 7:4 і дасягнула паўфіналу Лігі чэмпіёнаў. Празь пяць дзён, пасьля таго як «[[Вольфсбург (футбольны клюб)|Вольфсбург]]» трываў паразу ад мёнхэнглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]», «Баварыя» стала чэмпіёнам краіны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/32475479 «Bayern Munich: Pep Guardiola’s side win club's 25th German title»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Левандоўскі зноў забіў гол 28 красавіка, адкрыўшы лік у нічыйным матчы (1:1) ў паўфінале [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] супраць «Барусіі» з Дортмунду, але ў дадатковы час сутыкнуўся ў паветры зь [[Мітчэл Лангерак|Мітчэлам Лангеракам]]&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/bayern-munich/story/2423774/arjen-robben-hurt-in-bayerns-lossrobert-lewandowski-concu «Arjen Robben hurt in Bayern’s loss, Robert Lewandowski concussed»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. У выніку гульня скончылася выбыцьцём «Баварыі» паводле вынікаў сэрыі пэнальці (0:2), і, што незвычайна, аніводная з чатырох спробаў не была рэалізаваная мюнхэнскім бокам на іхным уласным стадыёне&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/en/dortmund-beat-bayern-in-shoot-out-drama-to-make-german-cup-final/a-18416115 «Dortmund beat Bayern in shoot-out drama to make German Cup final»]. Deutsche Welle.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што Левандоўскі працягваў гульню да ейнага сканчэньня, ён ня браў удзелу ў стрэлах з 11-мэтровай кропкі. Пазьней выявілася, што ў ранейшым сутыкненьні паляк атрымаў пералом сківіцы і носу, а таксама страсеньне мозгу, праз што ён выбыў з дружыны прыблізна на тыдзень&lt;ref&gt;[https://www.polsatsport.pl/wiadomosc/2015-04-29/rzecznik-bayernu-lewandowski-ma-zlamana-kosc-szczeki-nosa-i-wstrzasnienie-mozgu/ «Rzecznik Bayernu: Lewandowski ma złamaną kość szczęki, nosa i wstrząśnienie mózgu»]. Polsat Sport.&lt;/ref&gt;. 12 траўня, гуляючы ў ахоўнай масцы, гулец дапамог свайму клюбу здабыць перамогу ў матчы ў адказ супраць «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]», аднак агулам у двубоі лік склаў 3:5 на карысьць пірэнэйцаў. Забіўшы 17 галоў у 31 гульні, Левандоўскі стаў другім бамбардзірам сэзону Бундэсьлігі разам з таварышам [[Ар’ен Робэн|Ар’енам Робэнам]]&lt;ref&gt;[http://timesofindia.indiatimes.com/sports/football/top-stories/Injured-Meier-is-Germanys-top-scorer/articleshow/47402785.cms «Injured Meier is Germany’s top-scorer»]. The Times of India.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Robert Lewandowski Training FC Bayern München-2.jpg|значак|зьлева|На трэнаваньні з «Баварыяй» у 2015 годзе.]]
Свой другі сэзон Левандоўскі пачаў з матчу на [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубак Нямеччыны]], дзе быў заменены на 72-й хвіліне, а «Баварыя» трывала паразу ў сэрыі пэнальці. 14 жніўня, у стартавым матчы новага сэзону Бундэсьлігі, гулец забіў другі гол у пераможным матчы (5:0) супраць «[[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбургу]]»&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/match/bayern-m%C3%BCnchen-vs-hamburger-sv/2054191?ICID=HP_HN_HP_RI_1_1 «Bayern Munich 5–0 Hamburg: Bavarians begin Bundesliga campaign in ominous fashion»]. Goal.&lt;/ref&gt;. 22 верасьня 2015 году Левандоўскі ўсталяваў рэкорд Бундэсьлігі, зьявіўшыся на пляцоўцы з замены, калі «Баварыя» яшчэ саступала «Вольфсбургу» зь лікам 0:1, і забіўшы пяць галоў за 8 хвілін і 59 сэкунд. Ён быў узнагароджаны чатырма сэртыфікатамі [[Кніга рэкордаў Гінэса|Кнігі рэкордаў Гінэса]] за такі вынік&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/34979052 «Robert Lewandowski receives awards for five-goal feat»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз чатыры дні ён двойчы пацэліў у браму ў матчы супраць «[[Майнц (футбольны клюб)|Майнцу]]» (0:3), і ягоны першы гол зь іх стаў 100-ы голам у Бундэсьлізе на 168-й гульні, што сталася рэкордам нямецкага першынства для замежнага футбаліста. Паляк таксама зарабіў 10 галоў на свой рахунак у пачатковых 7 матчах розыгрышу, то бок такі вынік раней здабываў у Нямеччыне толькі [[Герд Мюлер]]. 29 верасьня спартовец адзначыўся хет-трыкам у матчы Лігі чэмпіёнаў супраць харвацкага «[[Дынама Загрэб|Дынама]]» (5:0), то бок забіўшы дзесяць галоў у трох гульнях за тыдзень. Празь пяць дзён ён дадаў яшчэ два трапныя стрэлы ў пераможным матчы супраць дортмундзкай «Барусіі», які скончыўся зь лікам 5:1. 11 студзеня гулец разьмесьціўся на чацьвертым месцы ў сьпісе прэтэндэнтаў на [[Залаты мяч]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20151021220908/http://www.fifa.com/ballon-dor/news/y=2015/m=10/news=men-s-football-shortlists-for-fifa-ballon-d-or-2015-revealed-2719188.html «Men’s Football shortlists for FIFA Ballon d’Or 2015 revealed»]. FIFA.&lt;/ref&gt;. 19 сакавіка 2016 году Левандоўскі забіў адзіны гол у пераможным матчы (1:0) супраць «[[Кёльн (футбольны клюб)|Кёльну]]», здабыўшы 25 пункт на рахунак сваіх галоў, што было ягоным новым асабістым рэкордам за часам нямецкага этапу кар’еры. У Лізе чэмпіёнаў клюб зноўку саступіў у паўфінале, і нават гол Левандоўскага ў матчы ў адказ не дапамог немцаў прасунуцца далей. 7 траўня гулец двойчы адзначыўся ў матчы супраць «[[Інгальштат-04 (футбольны клюб)|Інгальштату-04]]» (2:1) і здабыў клюбу, такім чынам, чарговае чэмпіёнства. Сэзон спартовец скончыў найлепшым барбардзірам Бундэсьлігі. Пры гэтым, маючы на рахунку 30 галоў, ён стаў першым замежнікам, якому скарылася такая лічба, і першым гульцом з [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 1976—1977 гадоў|сэзону 1976—1977 гадоў]], які здолеў дасягнуць такой колькасьці трапных стрэлаў. 

Як па завядзёнцы новы сэзон у Бундэсьлізе нападнік зноў пачаў з галоў, тройчы патрапіўшы ў браму «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэра]]» (6:0). 13 сьнежня Левандоўскі склаў новую дамову з «Баварыяй», працягнуўшы знаходжаньне ў дружыне да 2021 году&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2016/12/press-release-robert-lewandowski-extends-contract «Lewandowski extends stay at Bayern»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. 11 сакавіка 2017 году Левандоўскі запісаў на свой рахунак 100 гол у кашулі «Баварыі» ў сваім 137-м матчы за клюб, двойчы забіўшы ў матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахта]]» (3:0). Ён скончыў сэзон з 42 галамі у 47 матчах ува ўсіх турнірах&lt;ref&gt;[http://www.kicker.de/news/fussball/bundesliga/startseite/d-supercup-fb-1/2016/1/3303617/spielbericht_borussia-dortmund-17_bayern-muenchen-14.html «Im zweiten Anlauf: Vidal beschert Bayern den ersten Titel»]. Kicker.&lt;/ref&gt;. [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2017—2018 гадоў|Сэзон 2017—2018 гадоў]] пачаўся з таго, што «Баварыя» здабыла Супэркубак Нямеччыны ў сустрэчы з дортмундзкай «Барусіяй». Левандоўскі забіў першы гол баварцаў, але асноўны час матчу скончыўся зь лікам 2:2. Па дадатковым часе пераможцы не было выяўлена. Левандоўскі, зноў жа, забіў першы гол дружыны з сэрыі пэнальці, у якой «Баварыя» атрымала перамогу зь лікам 5:4&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/borussia-dortmund-bayern-munich-supercup-line-ups-and-statistics-456360.jsp «Bayern Munich beat Dortmund on penalties to retain Supercup»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. 13 сьнежня, у матчы лігі супраць «Кёльну», Левандоўскі забіў адзіны гол у гульні, які дазволіў яму трапіць у дзясятку бамбардзіраў Бундэсьлігі ўсіх часоў&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/robert-lewandowski-into-top-10-on-the-bundesliga-s-all-time-goalscoring-list-464867.jsp «Robert Lewandowski moves into the top 10 on the Bundesliga’s all-time goalscoring list»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. Праз некалькі месяцаў, у матчы 22 туру нападнік зноўку трапна пацэліў у браму суперніка, якім тым разам быў «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]», і паўтарыў рэкорд у 11 хатніх гульнях запар, у якіх адзначаўся голам. Такі рэкорд у свой час усталяваў тагачасны галоўны трэнэр «Баварыі» [[Юп Гайнкес]]&lt;ref&gt;[https://amp.marca.com/en/football/international-football/2018/02/10/5a7f3d72e2704eee108b459f.html «Robert Lewandowski equals record of scoring in 11 successive home games»]. Marca.&lt;/ref&gt;. Далей зьдзейсьніў хет-трык у матчы супраць «Гамбургу», які скончыўся зь лікам 6:0. У тым жа матчы ён змарнаваў пэнальці, упершыню ў кашулі «Баварыі»&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/amp/football/news/11881/11285045/bundesliga-round-up-robert-lewandowski's-hat-trick-edges-bayern-munich-closer-to-the-title «Bundesliga round-up: Robert Lewandowski’s hat-trick edges Bayern Munich closer to the title»]. Sky sports.&lt;/ref&gt;. 11 лютага 2018 году гулец быў абраны футбалістам Польшчы ўжо ў сёмы раз запар. 22 лютага ён звольніў свайго шматгадовага агента Цэзара Кучарскага і наняў вядомага спэцыяліста Піні Загаві. Паводле чутак, гэтая справа чынілася дзеля пераходу ўлетку да мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://global.espn.com/football/bayern-munich/story/3393508/robert-lewandowski-splits-from-agent-amid-real-madrid-links-sources «Robert Lewandowski splits from agent amid Real Madrid links — sources»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 24 лютага 2018 году ён правёў свой 250-ы матч ў Бундэсьлізе&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2018/02/news-in-brief-240218 «Coman sustains capsular injury»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. Сэзон Левандоўскі скончыў як найлепшы галеадор лігі, маючы на рахунку 29 трапных стрэлаў.

1 жніўня, пасьля летніх чутак, генэральны дырэктар «Баварыі» [[Карл-Гайнц Румэніге]] пацьвердзіў у інтэрвію, што Левандоўскі застанецца ў клюбе&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11890/11456519/robert-lewandowski-is-not-for-sale-at-any-price-says-bayern-munich-chief-executive «Robert Lewandowski is not for sale at any price, says Bayern Munich chief executive»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 12 жніўня Левандоўскі запісаў на свой рахунак першы ў гісторыі хет-трык у Супэркубку Нямеччыны, дзе зьнішчыў поруч з таварышамі франфурцкі «Айнтрахт» зь лікам 0:5. Такім чынам, «Баварыя» здабыла гэты тытул у рэкордны сёмы раз&lt;ref&gt;[https://www.dw.com/en/robert-lewandowski-hat-trick-leads-bayern-munich-to-super-cup-win/a-45054001 «Robert Lewandowski hat trick leads Bayern Munich to Super Cup win»]. Deutsche Welle.&lt;/ref&gt;. Гулец да таго ж стаў галоўным бамбардзірам у гісторыі гэтага нямецкага кубку&lt;ref&gt;[http://www.worldfootball.net/alltime_goalgetter/supercup/tore/1/ «All-time top goalscorers»]. World Football.&lt;/ref&gt;. 27 лістапада паляк стаў трэцім гульцом пасьля [[Ліянэль Мэсі|Ліянэля Мэсі]] і [[Руўд ван Ністэльрой|Руўда ван Ністэльроя]], які забіў 50 галоў у розыгрышах Лігі чэмпіёнаў, двойчы пацэліўшы мяч у матчы супраць «[[Бэнфіка Лісабон|Бэнфікі]]» (5:1). На такі здабытак гульцу спатрэбілася ўсяго 77 матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/lewandowski-3rd-fastest-to-50-champions-league-goals-after-messi-va-nistelrooy-517997.jsp «Robert Lewandowski becomes third-fastest player after Lionel Messi and Ruud van Nistelrooy to reach 50 UEFA Champions League goals»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. 9 лютага 2019 году Левандоўскі забіў гол у пераможным матчы супраць «Шальке-04» (3:1) і стаў першым гульцом, які здабыў 100 галоў на [[Альянц-Арэна|Альянц-Арэне]]. У сакавіку 2019 году нападнік пераўзышоў рэкорд [[Кляўдыё Пісара]] паводле колькасьці забітых галоў замежнікамі ў Бундэсьлізе. Двойчы папакутаваў ад бамбардзіра «Вольфсбург», прапусьціўшы ў выніку 6 мячоў&lt;ref&gt;[https://bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-wolfsburg-live-line-ups-stats-james-rodriguez-lewandowski-brooks-2804 «Bayern Munich thump Wolfsburg to go top on historic afternoon for Robert Lewandowski»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. Левандоўскі скончыў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2018—2019 гадоў|сэзон 2018—2019 гадоў]] як найлепшы бамбардзір Бундэсьлігі ў чацьверты раз, здабыўшы гэтым разам 22 галы&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-s-robert-lewandowski-claims-bundesliga-topscorer-prize-for-fourth-time-4597 «Bayern Munich’s Robert Lewandowski claims Bundesliga topscorer prize for fourth time»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:2019147200143 2019-05-27 Fussball 1.FC Kaiserslautern vs FC Bayern München - Sven - 1D X MK II - 2462 - B70I0762 (cropped) (cropped).jpg|значак|Робэрт Левандоўскі ў матчы за «Баварыю» ў 2019 годзе.]]
12 жніўня Левандоўскі забіў свой першы гол у сэзоне, калі «Баварыя» перамогла котбускі «[[Энэргі Котбус|Энэргі]]» зь лікам 3:1 у першым раўндзе нямецкага кубка. Праз чатыры дні ён забіў два мячы ў дэбютным матчы дружыны ў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзоне 2019—2020 гадоў]] супраць «[[Гэрта Бэрлін|Гэрты]]». Зважаючы на гэта, футбаліст усталяваў рэкорд Бундэсьлігі, адзначаючыся на адкрыцьці сэзону пяць гадоў запар&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2019/08/lewandowski-sets-record «Lewandowski sets record»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. Затым 24 жніўня ён здабыў хет-трык у гасьцявой сустрэчы з «Шальке-04», калі «чырвоныя» сьвяткавалі перамогу зь лікам 3:0&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/matchreports/2019/08/match-report-bundesliga-md2-fc-schalke-04-v-fc-bayern-240819 «Lewy the hero as Reds give Schalke the blues»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. 29 жніўня Левандоўскі падоўжыў кантракт з «Баварыяй», падпісаўшыся з клюбам да 2023 году&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2019/08/robert-lewandowski-extends-stay-at-fc-bayern-through-2023 «Robert Lewandowski extends stay at FC Bayern through 2023»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня паляк улучыў мяч у браму суперніка ў 200 раз у кашулі «Баварыі», адзначыўшыся у пераможным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць сэрбскай «[[Црвена Зьвезда Бялград|Црвены Зьвезды]]» зь лікам 3:0&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2019/09/fc-bayern-send-signal-to-other-teams-champions-league-red-star-belgrade «FC Bayern send 'signal to other teams'»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. У тым жа месяцы па сканчэньні шасьці матчаў гулец ужо меў на рахунку 10 галоў, што аніколі ня мела месца ў Бундэсьлізе. Гулец усьцяж трываў моцны тэмп і пацэльваў мячы ў розных розыгрышах, у якіх брала ўдзел ягоная каманда. 14 жніўня 2020 году ён паўдзельнічаў сваім голам у зьнішчэньні «Барсэлёны» ў чвэрцьфінале Лігі чэмпіёнаў зь лікам 8:2, які ладзіўся ў Партугаліі&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/football/barcelona-vs-bay-munich/426065 «Barcelona 2—8 Bayern Munich: Bayern decimate Barca to reach Champions League semi-finals»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. Гулец таксама адзначыўся ў матчы паўфіналу супраць «[[Алімпік Ліён|Ліёну]]». Ягоная эўрапейская галявая сэрыя скончылася, калі 23 жніўня ён ня здолеў пацэліць у фінальным матчы Лігі чэмпіёнаў супраць «[[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]]». Тым ня менш, «Баварыя» перамагла францускі клюб (1:0), і, такім чынам, Левандоўскі ўпершыню здабыў тытул пераможцы гэтага турніру&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=573698 «Bayern Munich beat Paris Saint-Germain to win Champions League»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Паляк таксама стаў другім гульцом у гісторыі, які здабыў [[эўрапейскі трэбл]] і пры гэтым стаўся найлепшым бамбардзірам ува ўсіх трох турнірах, паўтараючы дасягненьне [[Ёган Кройф|Ёгана Кройфа]], які той зрабіў з «[[Аякс Амстэрдам|Аяксам]]» у сэзоне 1971—1972 гадоў&lt;ref&gt;[https://us.marca.com/claro/futbol/champions-league/2020/08/22/5f411a2b22601da0078b45e7.html «El récord de Cruyff que podría alcanzar Lewandowski de ganar la Champions»]. Marca.&lt;/ref&gt;. [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2020—2021 гадоў|Сэзон 2020—2021 гадоў]] футбаліст пачаў зь перамог клюбу як ў Супэркубку Эўропы, гэтак і Супэркубку Нямеччыны. 4 кастрычніка ён забіў усе чатыры мячы сваёй дружыны ў пераможным матчы супраць «Гэрты» (4:3)&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-hertha-berlin-live-line-ups-stats-lewandowski-davies-cunha-13075 «Robert Lewandowski scores four as Bayern Munich edge Hertha Berlin»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. 24 кастрычніка ён здабыў хет-трык у матчы супраць «Айнтрахту», які скончыўся зь лікам 5:0. Гэтым нападнік учыніў сябе першым гульцом у Бундэсьлізе, які забіў дзесяць галоў у пяці матчах&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-in/news/lewandowski-sets-new-bundesliga-goal-record-as-bayern-munich/luwxu4p2hur51iceo14k7a138 «Lewandowski sets new Bundesliga goal record as Bayern Munich thrash Eintracht Frankfurt»]. Goal.&lt;/ref&gt;. 16 сьнежня галеадор адзначыўся ў матчы супраць «Вольфсбурга», стаўшы трэцім гульцом, які перасягнуў мяжу ў 250 галоў у Бундэсьлізе пасьля Герда Мюлера і [[Кляўс Фішэр|Кляўса Фішэра]]&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/55289392 «Bayern Munich 2–1 VfL Wolfsburg»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. У лютым 2021 году гулец здабыў з клюбам перамогу ў [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбным чэмпіянаце сьвету]], выгуляўшы ў мэксыканскага «[[УАНЛ Тыгрэс Мантэрэй|ЎАНЛ Тыгрэса]]». 6 сакавіка ён здабыў свой 12-ы хет-трык у Бундэсьлізе ў матчы супраць дортмундзкай «Барусіі» (4:2), а 20 сакавіка на ягоным рахунку зьвіўся ўжо 13 хет-трык калі «Баварыя» выгуляла ў «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарта]]» (4:0)&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2021/03/5-facts-on-lewandowskis-hat-trick-against-stuttgart «5 facts on Lewandowski’s hat-trick against Stuttgart»]. FC Bayern Munich.&lt;/ref&gt;. Напрыканцы сакавіка гулец атрымаў траўму і быў вымушаны прапусьціць чвэрцьфінальныя матчы Лігі чэмпіёнаў, дзе «чырвоны» трывалі паразу паводле вынікаў двубою ад францускага ПСЖ. У красавіку нападнік вярнуўся да табару і адзначыўся ў матчы супраць «Майнцу» (2:1), які скончыўся паразай баварцаў. 8 траўня ён здабыў свой 14-ы хет-трык у нямецкім першынстве ў пераможным спатканьні зь мёнхэнглядбаскай «Барусіяй» (6:0)&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-borussia-monchengladbach-live-line-ups-stats-lewandowski-sane-15728 «Robert Lewandowski closes in on history as Bayern Munich celebrate title by thrashing Borussia Mönchengladbach»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. 22 траўня ён парушыў рэкорд Герда Мюлера ў 40 галоў за сэзон, які той усталяваў у розыгрышы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 1971—1972 гадоў|1971—1972 гадоў]], адзначыўшыся на 90-й хвіліне матчу супраць «[[Аўгсбург (футбольны клюб)|Аўгсбургу]]» (5:2) у 41-й раз за сэзон&lt;ref&gt;[https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/robert-lewandowski-breaks-gerd-muller-40-goal-record-bayern-munich-15979 «Robert Lewandowski sets new 41-goal league record for Bayern Munich»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. Гэты матч быў апошнім у каляндары сэзону для «Баварыі». Дзякуючы гэтаму гульцу нарэшце скарылася «[[Залатая буца]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/bayern-munich-gerbayern_munich/story/4385575/bayern-munichs-robert-lewandowski-breaks-gerd-mullers-bundesliga-goals-record «Robert Lewandowski beats Cristiano Ronaldo, Lionel Messi to European Golden Shoe»]. ESPN.&lt;/ref&gt;.

Левандоўскі распачаў [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2021—2022 гадоў|сэзон 2021—2022 гадоў]] голам, які скончыў матч у нічыю зь мёнхэнглядбаскай «Барусіяй» (1:1), то бок ён стаў першым гульцом, які сем разоў запар забіў у матчы адкрыцьці сэзону Бундэсьлігі&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/58206961 «Borussia Monchengladbach 1-1 Bayern Munich: Robert Lewandowski scores again»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 17 жніўня 2021 году ён таксама двойчы вынікова пацэліў і асыставаў [[Томас Мюлер|Томасу Мюлеру]] ў пераможным матчы супраць дортмундзкай «Барусіі», здабыўшы чарговы Супэркубак. Матчу папярэднічаў момант маўчаньня ў гонар Герда Мюлера, які сканаў быў днямі да таго&lt;ref&gt;[https://www.skysports.com/football/news/11899/12384159/borussia-dortmund-1-3-bayern-munich-robert-lewandowski-double-earns-german-super-cup «Borussia Dortmund 1-3 Bayern Munich: Robert Lewandowski double earns German Super Cup»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 28 жніўня гулец зарабіў 15-ы хет-трык у Бундэсьлізе ў матчы супраць «Гэрты (5:0). У сярэдзіне сэзону польскі спартовец заняў другі радок, не атрымаўшы ўзнагароду Залаты мяч. Яны апярэдзіў Ліянэль Мэсі, але Левандоўскі быў узнагароджаны часопісам [[Франс-Футбал]]&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/live/2021/nov/29/ballon-dor-2021-live-updates «Ballon d’Or 2021 — live updates!»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 17 сьнежня футбаліст усталяваў рэкорд Бундэсьлігі ў колькасьці галоў у каляндарным годзе, павялічыўшы сваю колькасьць трапных стрэлаў да 43&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=608685 «Mueller scores in 400th game as Bayern crush Wolfsburg»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 15 студзеня 2022 году Левандоўскі ўчыніў свой 16-ы хет-трык і забіў 300-ы гол у Бундэсьлізе ў матчы супраць «Кёльну» (4:0)&lt;ref&gt; [https://www.bbc.co.uk/sport/football/60008495 «Lewandowski scores 300th Bundesliga goal as Bayern rout Cologne»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. А ужо 8 сакавіка паляк здабыў хет-трык у матчы Лігі чэмпіёнаў супраць зальцбурскага «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Була]]». З моманту першага трапнага стрэла і апошняга прайшло толькі 11 хвілінаў. Левандоўскі скончыў сэзон нямецкае лігу з 35 галамі на рахунку, пяты раз запар стаўшы найлепшым бамбардзірам і сёмы раз агулам, што параўняла гульца з Гердам Мюлерам. Акрамя таго, ён здабыў другі раз эўрапейскую прэмію «Залатая буца»&lt;ref&gt;[https://www.neogol.com/clasificacion-bota-de-oro/ «Clasificación Bota de Oro 2022. ¡Actualizada!»]. Neo Gol.&lt;/ref&gt;. 30 траўня 2022 году Левандоўскі заявіў пра сваё жаданьне сысьці з клюбу, бо ягоная гісторыя тут ужо надыйшла да сканчэньня&lt;ref&gt;[https://theathletic.com/news/robert-lewandowski-my-bayern-story-at-end/GTLY1OxvUrWo/ «Lewandowski admits Bayern story 'at end'»]. The Athletic.&lt;/ref&gt;.

=== «Барсэлёна» ===
19 ліпеня 2022 году Левандоўскі падпісаў ўгоду з клюбам Ля-Лігі «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёнай]]». Паводле ўмоваў кантракт разьлічаны на 4 гады, а клюб выдаткаваў на набыцьцё супэрнападніка 45 млн эўра, з магчымасьцю павелічэньня сумы да 50 млн эўра&lt;ref&gt;[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/news/2683853/agreement-with-bayern-munich-for-the-transfer-of-robert-lewandowski «Agreement with Bayern Munich for the transfer of Robert Lewandowski»]. FC Barcelona.&lt;/ref&gt;. Кантракт улучае пункт аб мінімальный сумы сплаты за выкуп гульца, якая была ўсталяваная ў памеры 500 млн эўра&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/soccer-transfers/story/4701830/robert-lewandowski-completes-barcelona-move-from-bayern-munich «Lewandowski completes Barca move from Bayern»]. ESPN.&lt;/ref&gt;.

== Кар’ера ў зборнай ==
[[Файл:Robert Lewandowski 2018, JAP-POL (cropped).jpg|значак|Левандоўскі ў кашулі [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]].]]
У [[Зборная Польшчы па футболе|нацыянальнай зборнай Польшчы]] дэбютаваў 10 верасьня 2008 году ў матчы супраць [[зборная Сан-Марына па футболе|Сан-Марына]] (2:0)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090405151255/http://www.pzpn.pl/mecz.php?id=4633 PZPN.PL — Oficjalny Serwis Polskiego Futbolu]. pzpn.pl&lt;/ref&gt;, Левандоўскі выйшаў на 59 хвіліне замест [[Марэк Саганоўскі|Марэка Саганоўскага]], а на 67-й хвіліне адзначыўся забітым голам. Гулец стаў другім футбалістам у гісторыі Польшчы пасьля [[Уладзімеж Любанскі|Ўладзімежа Любанскага]], які адзначыўся голам у дэбюце за нацыянальнай зборнай у такім маладым веку. Любанскі гэта зрабіў у 16 год. На [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|Эўра-2012]] забіў першы гол турніра, але зборная Польшчы ня здолела прайсьці ў чвэрцьфінал. 26 сакавіка 2013 году Левандоўскі двойчы трапна пацэліў у браму зборнай Сан-Марына ў першым матчы (5:0), дзе быў капітанам дружыны&lt;ref&gt;[http://www.uefa.com/worldcup/season=2014/matches/round=2000294/match=2008742/postmatch/report/index.html «Lewandowski-inspired Poland beat San Marino»]. UEFA.&lt;/ref&gt;. Пазьней, ужо 6 верасьня ён выраўнаваў лік у матчы супраць [[Зборная Чарнагорыі па футболе|зборнай Чарнагорыі]], але Польшча ня здолела ў выніку прабіцца на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|чэмпіянат сьвету 2014 году]] ў Бразыліі&lt;ref&gt;[https://bleacherreport.com/articles/1812595-england-qualify-for-2014-world-cup-with-2-0-win-over-poland «England Qualify for 2014 World Cup with 2-0 Win over Poland»]. Bleacher Report.&lt;/ref&gt;.

7 верасьня 2014 году, у першым матчы адбору да чэмпіянату Эўропы 2016 году, нападнік зарабіў свой першы хет-трык у колерах Польшчы, чатыры разы трапна ўлучыўшы мяч у браму [[Зборная Гібральтару па футболе|зборнай Гібральтару]] (7:0)&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2014/sep/07/poland-gibraltar-euro-2016--match-report «Poland’s Robert Lewandowski scores four in seven-goal rout of Gibraltar»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 13 чэрвеня 2015 году ён зьдзейсьніў чарговы хет-трык у матчы супраць [[Зборная Грузіі па футболе|зборнай Грузіі]] (4:0), прычым тры мячы забіў за чатыры хвіліні&lt;ref&gt;[http://www.nzz.ch/sport/drei-tore-von-lewandowski-bei-polens-40-1.18561613 «Drei Tore von Lewandowski bei Polens 4:0»]. Neue Zürcher Zeitung.&lt;/ref&gt;. 8 кастрычніка гулец двойчы адзначыўся ў матчы супраць [[Зборная Шатляндыі па футболе|зборнай Шатляндыі]] (2:2). Праз тры дні дапамог дружыне дамагчыся перамогі ў матчы супраць [[Зборная Ірляндыі па футболе|зборнай Ірляндыі]] (2:1), што кваліфікавала зборную да ўдзелу ў турніры ў Францыі&lt;ref&gt;[http://www.uefa.com/uefaeuro/qualifiers/season=2016/matches/round=2000446/match=2014050/postmatch/report/index.html «Lewandowski’s latest takes Poland to France»]. UEFA.&lt;/ref&gt;. Левандоўскі скончыў кампанію з 13 галамі на рахунку, ачоліўшы сьпіс бамбардзіраў сумесна з паўночнаірляндцам [[Дэйвід Гілі|Дэйвідам Гілі]]&lt;ref&gt;[http://www.uefa.com/uefaeuro/qualifiers/news/newsid=2292506.html «Lewandowski equals Healy’s scoring record»]. UEFA.&lt;/ref&gt;. Тым ня менш, на чэмпіянаце Эўропы ўлетку 2016 году адзначыўся толькі аднойчы з гульні і двойчы з кропкі 11 мэтраў. Польша саступіла ў чвэрцьфінале [[Зборная Партугаліі па футболе|зборнай Партугаліі]].

5 кастрычніка 2017 году Левандоўскі здабыў чарговы хет-трык у матчы супраць [[Зборная Армэніі па футболе|зборнай Армэніі]] (6:1), давёўшы лік сваіх галоў у складзе зборнай да 50, чым перасягнуў папярэдні рэкорд, усталяваны Ўладзімежам Любанскім&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/poland/story/3221099/robert-lewandowski-becomes-polands-all-time-leading-scorer «Robert Lewandowski becomes Poland’s all-time leading scorer»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 8 кастрычніка 2017 году Левандоўскі адзначыўся голам у матчы супраць зборнай Чарнагорыі (4:2). Нападнік скончыў кваліфікацыйную кампанію да [[чэмпіянат сьвету па футболе 2018 году|чэмпіянату сьвету 2018 году]] з 16 галамі на рахунку, то бок рэкордам для эўрапейскай кваліфікацыі чэмпіянату сьвету&lt;ref&gt;[http://www.bundesliga.com/en/news/Bundesliga/robert-lewandowski-sets-world-cup-qualifying-goal-record-ahead-of-ronaldo-461228.jsp «Bayern Munich’s Robert Lewandowski sets European scoring record for Poland»]. Bundesliga.&lt;/ref&gt;. Тым ня менш, на самом турніры ў трох матчах групы супраць [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборных Сэнэгалу]], [[Зборная Калюмбіі па футболе|Калюмбіі]] і [[Зборная Японіі па футболе|Японіі]] паляк адзначыцца ня здолеў, а ягоная дружына заняла апошняе месца. Робэрт браў удзел у [[чэмпіянат Эўропы па футболе 2020 году|чэмпіянаце Эўропы 2020 году]], але ягоныя трапныя стрэлы ў брамы [[Зборная Гішпаніі па футболе|зборнай Гішпаніі]] і [[Зборная Швэцыі па футболе|Швэцыі]] не дапамаглі дружыне пазьбегнуць апошняга меца ў групе.

== Дасягненьні ==
'''«Лех»''':
* [[Чэмпіянат Польшчы па футболе|Чэмпіён Польшчы]]: 2010
* Уладальнік [[Кубак Польшчы па футболе|Кубка Польшчы]]: 2009
* Уладальнік [[Супэркубак Польшчы па футболе|Супэркубка Польшчы]]: 2009

'''«Барусія»''':
* [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2011, 2012
* Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2012
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2013

'''«Баварыя»''':
* [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]]: 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022
* Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2016, 2019, 2020
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2016, 2017, 2018, 2020, 2021
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2020
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2020
* Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2020

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [http://www.bvb.de/?%81%9D%5C%1B%E7%F4%9D%2Ao%EE%8D%9B Профіль на афіцыйным сайце «Барусіі» Дортмунд]
* [https://web.archive.org/web/20120426172209/http://www.transfermarkt.co.uk/en/robert-lewandowski/leistungsdaten-detail/spieler_38253.html Статыстыка ў Бундэсьлізе]
* [http://www.sports.ru/tags/5899346.html Профіль] на Sports.ru

{{Склад ФК Барсэлёна}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Левандоўскі ў складзе [[Зборная Польшчы па футболе|зборнай Польшчы]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Польшча}};
|Польшча на ЧЭ-2012
|Польшча на ЧЭ-2016
|Польшча на ЧС-2018
|Польшча на ЧЭ-2020
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Левандоўскі, Робэрт}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Варшаве]]
[[Катэгорыя:Польскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Польшчы]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Зьніч» Прушкаў]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лех» Познань]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Барусія» Дортмунд]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>1r2umyzvcikwoehl79m5mvad8yiid5n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Марыпаль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126591</id>
    <revision>
      <id>2332140</id>
      <parentid>1831529</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:04:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladislav Volcheck</username>
        <id>25325</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3679" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Марыпаль
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Марыпалю
|Трансьлітараваная назва          = Marypaĺ
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Менскі раён|Менскі]]
|Сельсавет                        = [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 62
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 223013
|СААТА                            = 
|Выява                            = Мариполь.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 43
 |Шырата сэкундаў                 = 36
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 52
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Ма́рыпаль'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 318&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|9054}}. Марыпаль уваходзіць у склад [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкага сельсавету]].

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 62 чалавекі
* 1999 год — 85 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Самахвалавіцкі сельсавет}}
{{Менскі раён}}

[[Катэгорыя:Самахвалавіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]]</text>
      <sha1>orit2dpwkl7g0vaopvnzghc82tcxem8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332142</id>
      <parentid>2332140</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:10:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladislav Volcheck</username>
        <id>25325</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3754" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Марыпаль
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Марыпалю
|Трансьлітараваная назва          = Marypaĺ
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Менскі раён|Менскі]]
|Сельсавет                        = [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 62
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 223013
|СААТА                            = 
|Выява                            = Мариполь.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 43
 |Шырата сэкундаў                 = 36
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 52
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Ма́рыпаль'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 318&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|9054}}. Марыпаль уваходзіць у склад [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкага сельсавету]].

[[Файл:Парк,_Мариполь.jpg|міні|злева|Парк]]]

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 62 чалавекі
* 1999 год — 85 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Самахвалавіцкі сельсавет}}
{{Менскі раён}}

[[Катэгорыя:Самахвалавіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]]</text>
      <sha1>nhxtqv0y0ms3z6xbj030kjkxk6nhg7w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332143</id>
      <parentid>2332142</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:11:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vladislav Volcheck</username>
        <id>25325</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3753" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Марыпаль
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Марыпалю
|Трансьлітараваная назва          = Marypaĺ
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                             = [[Менскі раён|Менскі]]
|Сельсавет                        = [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 62
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 223013
|СААТА                            = 
|Выява                            = Мариполь.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 53
 |Шырата хвілінаў                 = 43
 |Шырата сэкундаў                 = 36
 |Даўгата градусаў                = 27
 |Даўгата хвілінаў                = 24
 |Даўгата сэкундаў                = 52
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Ма́рыпаль'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}} С. 318&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Менскі раён|Менскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]], на дарозе {{таблічка-by|Н|9054}}. Марыпаль уваходзіць у склад [[Самахвалавіцкі сельсавет|Самахвалавіцкага сельсавету]].

[[Файл:Парк,_Мариполь.jpg|міні|злева|Парк]]

== Насельніцтва ==
* 2010 год — 62 чалавекі
* 1999 год — 85 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Самахвалавіцкі сельсавет}}
{{Менскі раён}}

[[Катэгорыя:Самахвалавіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Менскага раёну]]</text>
      <sha1>jiky54uc6ap8ksr9189wfeyzvywu441</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Старасельскі сельсавет (Клецкі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>128588</id>
    <revision>
      <id>2332132</id>
      <parentid>1910291</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T05:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]-картка</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1721" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Старасельскі сельсавет}}
{{Адміністрацыйная адзінка}}
'''Старасе́льскі сельсавет''' — былая [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка]] ў складзе [[Клецкі раён|Клецкага раёну]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]. Адміністрацыйны цэнтар — вёска [[Старасельле (Клецкі раён)|Старасельле]].

== Гісторыя ==
12 кастрычніка 1940 году створаны ў складзе Клецкага раёну [[Баранавіцкая вобласьць|Баранавіцкай вобласьці]] (з 8 студзеня 1954 году — Менскай вобласьці).

24 жніўня 1960 году сельсавет скасаваны, населеныя пункты перададзены [[Заастравецкі сельсавет|Заастравецкаму сельсавету]].

== Населеныя пункты ==
* 1 студзеня 1947 году — 8

== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭГБ|4}} С. 196
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-2}} С. 315
* {{Літаратура/БССР. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел на 1.1.1947}} С. 22

{{Клецкі раён}}

[[Катэгорыя:Былыя сельсаветы Клецкага раёну]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы, створаныя ў 1940 годзе]]
[[Катэгорыя:Сельсаветы, скасаваныя ў 1960 годзе]]</text>
      <sha1>5mcjo467hoacf81g5kfpoj6lfh60m7r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Эстоніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>133142</id>
    <revision>
      <id>2331989</id>
      <parentid>2211453</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Болей}}

[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Эстонія]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Эстоніі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Эстоніі]]</text>
      <sha1>0xm5gz1cp3f7oyb3mu401h05nhvliiq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Генічаск</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135163</id>
    <revision>
      <id>2331889</id>
      <parentid>2273241</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:43:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Гарады Хэрсонскай вобласьці]]; дададзеная [[Катэгорыя:Генічаск]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5686" xml:space="preserve">{{Населены пункт
|Назва                            = Генічаск
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Генічаску
|Няпэўная назва                   = 
|Назва на мове краіны             = Генічеськ
|Код мовы назвы краіны            = uk
|Краіна                           = Украіна
|Герб                             = Henichesk gerb.png
|Сьцяг                            = Henichesk prapor.png
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 1784
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 1938
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 1   = Вобласьць
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Хэрсонская вобласьць|Хэрсонская]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі 2   = Раён
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = [[Генічаскі раён|Генічаскі]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі 3   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 603.83
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 19869
|Год падліку колькасьці           = 2017
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = &lt;ref&gt;[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2017/zb/06/zb_chnn_0117pdf.zip Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України» на 1 січня 2017 року (PDF(zip)] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі   = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва      = украінцы – 69.5%, расейцы – 26%, крымскія татары – 2%
|Год падліку нацыянальнага складу    = 2001
|Дадатковы парамэтар насельніцтва = 
|Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Часавы пас                       = 
|Летні час                        = 
|Тэлефонны код                    = +380-5534
|Паштовы індэкс                   = 75500—75509
|Паштовыя індэксы                 = 
|Назва лічбавага клясыфікатару    = 
|Лічбавы клясыфікатар             = 
|Аўтамабільны нумарны знак        = 
|Назва аўтамабільнага нумарнога знаку =
|Аўтамабільныя нумарныя знакі     = 
|Назва аўтамабільных нумарных знакаў =
|Выява                            = Henichesk beach.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
|Шырата паўшар’е                  = паўночнае
 |Шырата градусаў                 = 46
 |Шырата хвілінаў                 = 10
 |Шырата сэкундаў                 = 37
|Даўгата паўшар’е                 = усходняе
 |Даўгата градусаў                = 34
 |Даўгата хвілінаў                = 47
 |Даўгата сэкундаў                = 56
|Назва мапы                       = 
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
|Колер                            = {{Колер|Украіна}}
}}
'''Генічаск''' ({{мова-uk|Генічеськ}}) — [[горад|места]] ў [[Хэрсонская вобласьць|Хэрсонскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 603,83 км². Насельніцтва 19 869 чал. (1 студзеня 2017).

== Гісторыя ==
* [[1784]]: дата заснаваньня.
* [[1938]]: атрымаў статус места.

== Насельніцтва ==
{| align=&quot;center&quot; border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #AAAAAA;&quot;
|-bgcolor=&quot;#AAAAAA;&quot;
|+ style=&quot;font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em&quot;| Насельніцтва
|-bgcolor=&quot;#EEEEEE&quot;
! 1923 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2001 !! 2017
|- bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot;
| align=center| 8615
| align=center| 14 420
| align=center| 20 031
| align=center| 21 990
| align=center| 23 289
| align=center| 21 793
| align=center| 19869
|}

== Крыніцы ==
{{Зноскі}}

{{Хэрсонская вобласьць}}

[[Катэгорыя:Генічаск| ]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XVIII стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>nr0gjdgann7zhuhfql9tpc0vvqrq8gd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты М’янмы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>136754</id>
    <revision>
      <id>2331947</id>
      <parentid>1605529</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="303" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:М’янма}}
[[Катэгорыя:Геаграфія М’янмы|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>66w1zh863gzdm410jdwlgjk8pmnpyzw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зьвязда (неадназначнасьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>137214</id>
    <revision>
      <id>2331855</id>
      <parentid>2198052</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:05:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1867" xml:space="preserve">'''Зьвязда́''' — назва каляднага рыштунку (шасьці- ці васьміканцовай саламянай [[Зорка|зоркі]]), зь якім ходзяць [[Шчадрэц|шчадраваць]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Алена Ціхановіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://archive.svaboda.org/slova/zorka.html|загаловак = Зорка|фармат = |назва праекту = |выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата = 12 жніўня 2013|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Іншыя значэньні:

* [[Зьвязда]] — штодзённая дзяржаўная беларуская газэта
* [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]] —  беларускае выдавецтва
* [[Зьвязда (Віцебская вобласьць)|Зьвязда]] — вёска ў [[Лепельскі раён|Лепельскім раёне]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]]
* [[Зьвязда (Бабруйскі раён)|Зьвязда]] — вёска ў [[Бабруйскі раён|Бабруйскім раёне]] [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]]
* [[Зьвязда (Чэрыкаўскі раён)|Зьвязда]] — вёска ў [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскім раёне]] Магілёўскай вобласьці
* [[Зьвязда (Менская вобласьць)|Зьвязда]] — вёска ў [[Пухавіцкі раён|Пухавіцкім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Неадназначнасьць}}</text>
      <sha1>ne41l2ttll1ii8h9py2ersadwkdznnl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Лубнаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>140167</id>
    <revision>
      <id>2332018</id>
      <parentid>1951375</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лубны}}
[[Катэгорыя:Асобы Лубенскага раёну]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Лубны|Асобы]]</text>
      <sha1>l5ksh8sr3wplx9jju9z7r0vyddfayho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы XX стагодзьдзя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>145207</id>
    <revision>
      <id>2332059</id>
      <parentid>1959753</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:28:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="156" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў|20]]
[[Катэгорыя:Асобы XX стагодзьдзя]]</text>
      <sha1>ngqttab5l1yd68oj61e4jqy5i0asqzm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>145208</id>
    <revision>
      <id>2332047</id>
      <parentid>2125248</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:19:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="153" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі| Стагодзьдзі]]
[[Катэгорыя:Асобы паводле стагодзьдзяў| ]]</text>
      <sha1>19qsmut9t8uzdtbb02aopv83eog1uh6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332057</id>
      <parentid>2332047</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:28:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]] у [[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]]: Разьвязаньне неадназначнасьці</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="153" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі| Стагодзьдзі]]
[[Катэгорыя:Асобы паводле стагодзьдзяў| ]]</text>
      <sha1>19qsmut9t8uzdtbb02aopv83eog1uh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы XXI стагодзьдзя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>145209</id>
    <revision>
      <id>2332060</id>
      <parentid>1959772</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:28:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="157" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў|21]]
[[Катэгорыя:Асобы XXI стагодзьдзя]]</text>
      <sha1>ttudoo8v0jcy8kb6qklxna5hjpl2tbq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты ЗША</title>
    <ns>14</ns>
    <id>147300</id>
    <revision>
      <id>2331930</id>
      <parentid>2205573</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="453" xml:space="preserve">{{Іншыя катэгорыі|Гарады ЗША|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ЗША}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:ЗША}}
[[Катэгорыя:Насельніцтва ЗША|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўночнай Амэрыкі]]</text>
      <sha1>ksm0jhth1tn31ket5yz32zr3jomwg8t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Баўгарыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>148050</id>
    <revision>
      <id>2331913</id>
      <parentid>2324525</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="212" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Баўгарыя]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Баўгарыі]]</text>
      <sha1>3hkuc60hz5nl08rewww4t6y0lsy910t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Босьніі і Герцагавіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>148117</id>
    <revision>
      <id>2331915</id>
      <parentid>2153729</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="391" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Босьнія і Герцагавіна}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Босьніі і Герцагавіны|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>mz9f20tdmmxf0rh4jz899jrevph6afo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Чарнаўцоў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>148478</id>
    <revision>
      <id>2332036</id>
      <parentid>1958265</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="275" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чарнаўцы}}
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Чарнаўцы|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Чарнавіцкай вобласьці]]</text>
      <sha1>3vmves893wvu6rfv5yk6gvdtkscbvm6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Оўручу</title>
    <ns>14</ns>
    <id>148484</id>
    <revision>
      <id>2332025</id>
      <parentid>1949286</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="198" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Оўруч]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Оўруч]]
[[Катэгорыя:Асобы Оўруцкага раёну|Оўруч]]</text>
      <sha1>hwbfglftywuzulutq5pmbwh682idipf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Анагайм (Каліфорнія)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>149649</id>
    <revision>
      <id>2332130</id>
      <parentid>2287001</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T02:52:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Выява [[Image:Flag_of_Anaheim,_California_(1967–2018).svg]] замененая на [[Image:Flag_of_Anaheim,_California_(1967–2018,_2019–present).svg]] карыстальнікам [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]. Прычына: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4605" xml:space="preserve">{{Населены пункт
|Назва                            = Анагайм
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Анагайму
|Назва на мове краіны             = Anaheim
|Код мовы назвы краіны            = en
|Краіна                           = ЗША
|Герб                             = Seal of Anaheim, California.svg
|Сьцяг                            =  Flag of Anaheim, California (1967–2018, 2019–present).svg
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 1   = Штат
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Каліфорнія]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі 2   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 3   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 131.6
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 48
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 336265
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= 
|Год падліку колькасьці           = 2010
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі   = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Дадатковы парамэтар насельніцтва = 
|Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Часавы пас                       = -8
|Летні час                        = -7
|Тэлефонны код                    = 
|Паштовы індэкс                   = 
|Паштовыя індэксы                 = 
|Назва лічбавага клясыфікатару    = 
|Лічбавы клясыфікатар             = 
|Аўтамабільны нумарны знак        = 
|Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = 
|Аўтамабільныя нумарныя знакі     = 
|Назва аўтамабільных нумарных знакаў = 
|Выява                            = Disneyland Anaheim.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
|Шырата паўшар’е                  = паўночнае
 |Шырата градусаў                 = 33
 |Шырата хвілінаў                 = 50
 |Шырата сэкундаў                 = 10
|Даўгата паўшар’е                 = заходняе
 |Даўгата градусаў                = 117
 |Даўгата хвілінаў                = 53
 |Даўгата сэкундаў                = 23
|Назва мапы                       = 
|Альтэрнатыўная мапа              = 
|Назва мапы2                      = ЗША (Каліфорнія)
|Пазыцыя подпісу на мапе          = справа
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = [http://www.anaheim.net/ www.anaheim.net]
}}
'''Анагайм''' ({{мова-en|Anaheim}}) — места штату [[Каліфорнія]], [[ЗША]].

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?src=bkmk Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places – U.S. Census Bureau, Population Division]

{{Каліфорнія}}

[[Катэгорыя:Гарады Каліфорніі]]</text>
      <sha1>4kqlviibe2emln8w2yqeahna12nqfto</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ў Валынскай вобласьці</title>
    <ns>14</ns>
    <id>150004</id>
    <revision>
      <id>2331882</id>
      <parentid>1946666</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне]]; дададзеная [[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="205" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Валынскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Народжаныя ва Ўкраіне паводле рэгіёнаў|Валынская вобласьць]]</text>
      <sha1>n8omuqguesen6vz20j557qbblkxnk7q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Нямеччыны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>151809</id>
    <revision>
      <id>2331956</id>
      <parentid>2153742</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="348" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Геаграфія Нямеччыны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Нямеччына]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў|Нямеччына]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Нямеччыны]]</text>
      <sha1>lq1jpkrv0t65r6irns7q5gz9htplj6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Косава (Івана-Франкоўская вобласьць)</title>
    <ns>14</ns>
    <id>153025</id>
    <revision>
      <id>2332015</id>
      <parentid>1943581</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="361" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Косаў}}
[[Катэгорыя:Косаў (Івана-Франкоўская вобласьць)|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Косаўскага раёну Івана-Франкоўскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>qdaepc5zpl8y9l7ya3rfi98kwbydc73</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Тарнопалю</title>
    <ns>14</ns>
    <id>153034</id>
    <revision>
      <id>2332031</id>
      <parentid>2074901</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="336" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Тарнопаль}}
[[Катэгорыя:Тарнопаль|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Тарнопальскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Асобы Галіччыны]]</text>
      <sha1>fuge2tish3xd767w0femyyo49pd04ue</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Турэччыны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>153371</id>
    <revision>
      <id>2331975</id>
      <parentid>2239207</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="411" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Турэччына}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Турэччыны|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>oxwy439n8pdw0190zptnpzaygq7wh0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Кіцмані</title>
    <ns>14</ns>
    <id>154156</id>
    <revision>
      <id>2332014</id>
      <parentid>1951212</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|Кіцмань]]
[[Катэгорыя:Кіцмань]]</text>
      <sha1>4gw4k49d0r2qwyq26rm6frr8tokrctq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Прылукаў (Украіна)</title>
    <ns>14</ns>
    <id>154543</id>
    <revision>
      <id>2332028</id>
      <parentid>1955542</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="278" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Прылукі}}
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Прылукі (Украіна)|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Прылуцкага раёну]]</text>
      <sha1>0eebtu7ikhzpt5yhg8vgwv61bzr4jyq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Чарнігаву</title>
    <ns>14</ns>
    <id>154554</id>
    <revision>
      <id>2332037</id>
      <parentid>1958742</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="277" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чарнігаў}}
[[Катэгорыя:Асобы Чарнігаўскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Чарнігаў|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>0bigq3l43pc7grlb8u9bumu9ge2jvbz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Першамайску (Мікалаеўская вобласьць)</title>
    <ns>14</ns>
    <id>154625</id>
    <revision>
      <id>2332027</id>
      <parentid>2075863</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="376" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Першамайск, Мікалаеўская вобласьць}}
[[Катэгорыя:Асобы Мікалаеўскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Першамайск (Мікалаеўская вобласьць)|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>1gr12a3p7y7os7tl5fptmnxq3413daw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Луганску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>154886</id>
    <revision>
      <id>2332019</id>
      <parentid>1945058</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="267" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Луганск}}
[[Катэгорыя:Луганск|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Луганскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>bowuhjxtpaethpkh2diqne2utsb7yne</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Грэцыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>155510</id>
    <revision>
      <id>2331926</id>
      <parentid>2173739</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="430" xml:space="preserve">[[Файл:Gr-map.png|зьлева|300пкс]]
{{Азначнік катэгорыі АБВ}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Грэцыя}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Грэцыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>4yrqfqodxlysm3w8dpflkqzca4d1r71</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Судану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>158034</id>
    <revision>
      <id>2331971</id>
      <parentid>1729020</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="211" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Судан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Судану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Судану]]</text>
      <sha1>qz18qbm6fwrke9r0rb2b5wipuyu8exj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Бразыліі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>159272</id>
    <revision>
      <id>2331916</id>
      <parentid>2326181</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="364" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бразылія}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Бразыліі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёвай Амэрыкі паводле краінаў]]</text>
      <sha1>2xts0m23dakbgupphadqkhi80h9hldr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Харватыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>159878</id>
    <revision>
      <id>2331981</id>
      <parentid>2239346</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="523" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Харватыя}}
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Харватыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі трэцяга ўзроўню]]</text>
      <sha1>n4a0z1mhh0o5zpo9a03os1zt1kwhh1q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Вугоршчыны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>159919</id>
    <revision>
      <id>2331921</id>
      <parentid>2153730</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="356" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Вугоршчына]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Вугоршчыны]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Вугоршчыны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў|Вугоршчына]]</text>
      <sha1>r2n8ynmjgmgqlixswi4ysiujunan4z5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Садыё Манэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160636</id>
    <revision>
      <id>2332124</id>
      <parentid>2331821</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:06:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>/* Кар’ера */ крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Sadio_Mané?oldid=1102704268</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24603" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|нумар                = 10
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 86 (28)
|абнаўленьне(клюб)    = 22 траўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 29 сакавіка 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Санэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульну супрьць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК Лівэрпул}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]</text>
      <sha1>gfbnprkp3u4fz5ht509gpvu672u4ib7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332125</id>
      <parentid>2332124</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:06:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Крыніцы */ стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24605" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|нумар                = 10
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 86 (28)
|абнаўленьне(клюб)    = 22 траўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 29 сакавіка 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца ангельскага клюбу «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Санэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульну супрьць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК Лівэрпул}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]</text>
      <sha1>oh2ramm1pr2rqurpox671ln1vtu7539</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332126</id>
      <parentid>2332125</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:21:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Sadio_Mané?oldid=1102704268</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26872" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Санэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульну супрьць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[«FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>grjig6jkcdkhjjp86u3ez22mqqkraga</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332127</id>
      <parentid>2332126</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:24:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Дасягненьні */ выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26892" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Санэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульну супрьць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[«FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>prz02fs58ta4rnv8o0yml0oai58u89g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332128</id>
      <parentid>2332127</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:25:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* «Саўтгэмптан» */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26892" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Манэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульну супрьць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[«FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>97bqxi622x7qfswbdse1ow0eqi5c4ir</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332129</id>
      <parentid>2332128</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T23:26:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* «Лівэрпул» */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26892" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Манэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульню супраць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзесьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[«FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>m6rqu85368qzg0rxvvx4torsf032j4x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332158</id>
      <parentid>2332129</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:27:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* «Лівэрпул» */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26894" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Манэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульню супраць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзейсьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[«FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>j2qyeyj9mb0pot9s4935w8qwrndx5bz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332159</id>
      <parentid>2332158</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:29:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* «Баварыя» */ выпраўленьне спасылак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26957" xml:space="preserve">{{Футбаліст
|імя                  = Садыё Манэ
|клюб                 = [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|нумар                = 17
|гады                 = 2012&lt;br/&gt;2012—2014&lt;br/&gt;2014—2016&lt;br/&gt;2016—2022&lt;br/&gt;2022—
|клюбы                = [[Мэц (футбольны клюб)|Мэц]]&lt;br/&gt;[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]&lt;br/&gt;[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]&lt;br/&gt;[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]&lt;br/&gt;[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]
|гульні(галы)         = 22 (2)&lt;br/&gt;63 (31)&lt;br/&gt;67 (21)&lt;br/&gt;196 (90)&lt;br/&gt;1 (1)
|нац гады             = 2012—
|нац зборная          = {{Футбол Сэнэгал|няма}}
|нац гульні(галы)     = 91 (33)
|абнаўленьне(клюб)    = 5 жніўня 2022
|абнаўленьне(зборная) = 7 чэрвеня 2022
}}
'''Садыё Манэ́''' ({{мова-fr|Sadio Mané}}; нарадзіўся 10 красавіка 1992 году, [[Сэдыю]], [[Сэнэгал]]) — сэнэгальскі футбаліст, паўабаронца нямецкага клюбу «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]» і [[зборная Сэнэгалу па футболе|нацыянальнай зборнай Сэнэгалу]].

== Кар’ера ==
=== «Мэц» ===
У 2011 годзе Манэ далучыўся да «Мэца», які меў партнэрства з «[[Жэнэрасьён Фут Дакар|Жэнэрасьён Футам]]»&lt;ref&gt;[https://www.ledauphine.com/sport/2018/06/19/senegal-sadio-mane-l-ascension-qui-fait-rever «Sénégal: Sadio Mané, l’ascension qui fait rêver»]. Le Dauphiné libéré.&lt;/ref&gt;. Дэбют гульца прыпаў на 14 студзеня 2012 году, калі [[Кевін Дыяс (1988)|Кевін Дыяс]] быў зьменены на сэнэгальца на 75-й хвіліне, але дружына трывала хатнюю паразу зь лікам 0:1 у [[Ліга 2 чэмпіянату Францыі па футболе|Лізе 2]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world's best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. Манэ зьявіўся на пляцоўцы ў сэзоне 19 разоў, але адзначыўся голам толькі аднойчы. «Мэц» тым часам быў вымушаны апусьціцца ў лігу ніжэй.

=== «Рэд Бул» ===
31 жніўня 2012 году Манэ перайшоў у аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]», як мяркуецца, за 4 млн эўра&lt;ref&gt;[http://diepresse.com/home/sport/fussball/national/3840165/Salzburg_Wer-Geld-hat-kann-gross-einkaufen Salzburg: Wer Geld hat, kann groß einkaufen]. Die Presse.&lt;/ref&gt;. Цікавасьць да гульца выказваў сам спартовы дырэктар «Рэд Бэла» [[Ральф Рангнік]]&lt;ref&gt;[https://www.fourfourtwo.com/features/sadio-mane-liverpool-senegal-african-footballer-year-hospital-school-champions-league-jurgen-klopp «The journey of Liverpool’s Sadio Mane to become one of the world’s best footballers»]. FourFourTwo.&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка ён зарабіў свой першы хет-трык у колерах клюбу у гасьцявым матчы супраць «[[Кальсдорф (футбольны клюб)|Кальсдорфу]]» (3:1) ў трэцім раўндзе розыгрышу [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]].

=== «Саўтгэмптан» ===
1 верасьня 2014 году Манэ быў выкуплены ангельскім «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]» за 11,8 млн фунтаў стэрлінгаў&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29025087 Southampton sign £10m forward Sadio Mane &amp; Toby Alderweireld]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Дэбютаваў гулец за новы клюб 23 верасьня ў пераможным матчы на [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак лігі]] супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» зь лікам 2:1. 27 верасьня гулец зьявіўся ў матчы чэмпіянату ў кашулі «сьвятых» і запісаў на свой рахунак асыстэнцкі пункт у матчы супраць «[[Кўінз Парк Рэйнджарз Лёндан|Кўінз Парк Рэйнджарз]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29289926 Southampton 2—1 Queens Park Rangers]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Свой першы гол гулец забіў 18 кастрычніка ў пераможным матчы супраць «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэнду]]» (8:0), але ў афіцыйнай справаздачы гол быў улічаны як аўтагол [[Патрык ван Аангальт|Патрыка ван Аангальта]]. Тым ня менш, праз тыдзень усё ж такі афіцыйна быў адзначаны першы трапны стрэл гульца ў матчу супраць «[[Сток Сіці]]», што забясьпечыла перамогу «сьвятых» зь лікам 1:0&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/29670448 «Southampton 1—0 Stoke»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 16 траўня, падчас апошняга хатняга матчу ў сэзоне «Саўтгэмптана», Манэ зарабіў тры галявых пункта за 2 хвіліны 56 сэкундаў у пераможным матчы супраць «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]» зь лікам 6:1, усталяваўшы новы рэкорд [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]] як самы хуткі хет-трык. Разам з клюбам футбаліст браў удзел у эўракубках. У наступным пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра [[Рональд Куман|Рональда Кумана]] Манэ сутыкнуўся з праблемамі. На сутыку 2015 і 2016 гадоў нападнік чатыры месяцы ня мог здабыць ані гола ў лізе. Да таго ж, 2 студзеня ён быў выкрасьлены з пачатковага складу Куманам у матчы супраць «[[Норыдж Сіці]]», калі спазьніўся на перадматчавую сустрэчу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/35214588 «Sadio Mané: Southampton midfielder dropped for being late»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Аднак у канчатку сэзону гулец двойчы пацэліў у браму «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулу]]» ў пераможным матчы, які скончыўся зь лікам 3:2, а таксама зладзіў хет-трык у матчы супраць «[[Манчэстэр Сіці]]» (4:2)&lt;ref&gt; [https://www.theguardian.com/football/2016/may/01/southampton-manchester-city-premier-league-match-report «Southampton’s Sadio Mané in hat-trick romp against Manchester City»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец скончыў сэзон як галоўны бамбардзір «Саўтгэмптана», маючы на рахунку 15 галоў ва ўсіх спаборніцтвах.

=== «Лівэрпул» ===
[[Файл:FC Salzburg gegen Liverpool FC (UEFA Champions League 10.Dezember 2019) 52.jpg|значак|зьлева|Садыё Манэ ў матчы «Лівэрпула» ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]].]]
28 чэрвеня 2016 году Манэ далучыўся да табару «Лівэрпулу», які выдаткаваў на набыцьцё нападніка 34 млн фунтаў стэрлінгаў за пяцігадовы кантракт. Такая сума зрабіла гульца найдаражэйшым афрыканскім гульцом у гісторыі на той час&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/36642523 «Sadio Mané: Liverpool complete £34m signing of Southampton forward»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/10326309/sadio-mane-has-medical-as-liverpool-agree-transfer-fee-of-16334m-with-southampton «Sadio Mane has medical as Liverpool agree transfer fee of £34m with Southampton»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 14 жніўня ён дэбютаваў у Прэм’ер-лізе за «чырвоных», трапна стрэліўшы ў гасьцявым матчы супраць «Арсэналу» (3:4) і, такі чынам, здабыўшы важную перамогу для клюбу&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/37001073 «Liverpool held on to beat Arsenal in a stunning Premier League opening-weekend encounter at Emirates Stadium»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Прапусьціўшы праз траўму пляча матч супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе «чырвоныя» трывалі паразу», Манэ павярнуўся да дружыны ў сустрэчы з «[[Бэртан Альбіён]]ам» у [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубку лігі]], дзе ён двойчы асыставаў партнэрам у пераможным зь лікам 5:0 матчы&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/232883-liverpool-hit-five-to-see-off-burton-in-efl-cup «Liverpool hit five to see of Burton in EFL Cup»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 20 красавіка 2017 году Манэ быў абраны ў [[Каманда году ПФА|дружыну году ПФА]], бо меў на сваім рахунку 13 галоў у сваім першым сэзоне зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/39648483 «PFA teams of the year: Chelsea and Tottenham dominate Premier League XI»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Не зважаючы на тое, што нападнік прапусьціў апошнюю частку сэзону праз траўму, 9 траўня 2017 году Манэ быў абраны найлепшым гульцом клюбу&lt;ref&gt;[http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards «Sadio Mané takes top prizes at LFC Players’ Awards»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Liverpool FC gegen 1. FSV Mainz 05 (Testspiel 23. Juli 2021) 05.jpg|значак|Садыё Манэ (сьпераду) на матчы перад пачаткам сэзону разам з партнэрам [[Магамэд Саляг|Магамэдам Салягам]] (на тле).]]
У першым матчы новага сэзону 12 жніўня 2017 году супраць «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфарда]]», Манэ забіў першы гол у сэзоне, а дружына згуляла ўнічыю зь лікам 3:3. Сэнэгалец быў абраны гульцом месяцу Прэм’ер-лігі пасьля таго, як пацэльваў у браму супернікаў у кожным з трох матчаў «чырвоных» у жніўні&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/football/news/11669/11025598/liverpools-sadio-mane-wins-augusts-premier-league-player-of-the-month-award «Liverpool’s Sadio Mané wins August’s Premier League Player of the Month award»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2017 году гулец атрымаў наўпрост чырвоную картку за небясьпечную гульню супраць брамніка «[[Манчэстэр Сіці]]» [[Эдэрсан Мараэс|Эдэрсана]] (5:0)&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/blog/the-match/60/post/3199105/man-city-ease-past-liverpool-after-sadio-mane-sees-red-for-ederson-challenge «Man City ease past Liverpool after Mane sees red for Ederson challenge»]. ESPN FC.&lt;/ref&gt;. У выніку дыскваліфікацыя была падоўжаная да трох матчаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/41232863 «Sadio Mané: Liverpool lose appeal against length of ban for red card»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Чацьвёрка Манэ, [[Магамэд Саляг]], [[Рабэрту Фірміну]] і [[Філіпэ Каўтыньню]] склала плённы атакуючы квартэт і была накліканая «Пекнай чацьвёркай» ({{мова-en|Fab Four|скарочана}}), а калі ў сярэдзіне сэзону Каўтыньню сышоў з дружыны — «Пекнай тройкай» ({{мова-en|Fab Three|скарочана}})&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/klopp-sees-mane-mojo-back-as-part-of-liverpools-fab-three/1mzi60n72yhyr1f4yt92n0oku1 «Klopp sees Mané mojo back as part of Liverpool’s 'Fab Three'»]. Goal.com.&lt;/ref&gt;. 14 лютага 2018 году Манэ зарабіў свой першы хет-трык за «Лівэрпул» у матчы 1/16 фіналу [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|Лігі чэмпіёнаў]] супраць «[[Порту (футбольны клюб)|Порту]]». Такім чынам, ён стаў толькі другім гульцом клюбу, які зьдзейсьніў хет-трык «Лівэрпулу» ў Эўропе&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/332404-liverpool-2018-review «Records, special nights and new stars — the story of Liverpool’s 2018»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Пазьней, 14 красавіка трапна пацэліўшы ў браму «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмута]]» гулец пераўзышоў рэкорд [[Дэмба Ба]] ў 43 голы ў ангельскім чэмпіёнаце і стаўся самым выніковым сэнэгальцам у Прэм’ер-лізе. 22 лістапада 2018 году Манэ склаў новую доўгатэрміновую ўгоду зь «Лівэрпулам»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/46310219 «Sadio Mané: Senegal forward agrees new long-term Liverpool deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 10 сакавіка 2019 году нападнік двойчы забіў у гульні супраць «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе лівэрпульцы выгулялі суперніка зь лікам 4:2, а другі мяч стаўся ягоным 50-м голам у колерам «чырвоных»&lt;ref&gt;[http://www.espn.in/football/english-premier-league/23/blog/post/3794114/liverpool-buoyed-by-mane-9-10-and-firmino-8-10-to-beat-burnley «Mané scores his 50th goal for Liverpool»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Другі сэзон запар сэнэгальца ўлучылі ў сьпіс найлепшых гульцоў чэмпіянату поруч з таварышамі [[Трэнт Аляксандар-Арнальд|Трэнтам Аляксандар-Арнальдам]], [[Эндру Робэртсан]]ам і [[Вірджыл ван Дэйк|Вірджылам ван Дэйкам]]&lt;ref&gt;[https://www.thepfa.com/news/2019/4/25/premier-league-team-of-the-year «PFA Premier League Team of the Year»]. Professional Footballers’ Association.&lt;/ref&gt;. У апошнім туры розыгрышу Манэ двойчы вынікова стрэліў у пераможным матчы супраць «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз|Ўулвэргэмптану]]» (2:0), чым павялічыў колькасьць галоў на сваім рахунку да 22. Дзякуючы гэтаму разам з Магамэдам Салягам і [[П’ер-Эмэрык Абамэянг|П’ер-Эмэрыкам Абамэянгам]] стаўся найлепшым бамбардзірам Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/349839-mohamed-salah-sadio-mane-premier-league-golden-boot «Sadio Mane and Mohamed Salah win Premier League Golden Boot»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. 1 чэрвеня разам зь «Лівэрпулам» гулец здабыў перамогу ў розыгрышы Лігі чэмпіёнаў, але галоў у фінале не забіваў.

14 жніўня 2019 году Манэ двойчы адзначыўся ў фінале [[Супэркубак УЭФА 2019 году|Супэркубка УЭФА 2019 году]] ў матчы супраць «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», дзе мэрсысайдцы здабылі тытул паводле вынікаў сэрыі пэнальці 5:4 пасьля нічыі 2:2 у асноўны час. Манэ быў абраны найлепшым гульцом матчу. Празь месяц ён двойчы пацэліў у браму «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», што дапамагло клюбу здабыць перамогу зь лікам 3:1. У сваім 100-м матчы ў Прэм’ер-лізе за «Лівэрпул» 5 кастрычніка Манэ трапна паклаў свой 50-ы гол за «чырвоных» у матчы супраць «[[Лэстэр Сіці]]» (2:1). 7 студзеня 2020 году спартовец быў абраны футбалістам году ў Афрыцы&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2020/jan/07/liverpools-sadio-mane-named-african-footballer-of-the-year-for-first-time «Liverpool’s Sadio Mané named African Footballer of the Year for first time»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;, то бок стаўшы другім сэнэгальцам у гісторыі&lt;ref&gt;[https://www.aljazeera.com/amp/news/2020/01/sadio-mane-named-african-footballer-year-200107204320748.html «Sadio Mané has been named the 2019 African Player of the Year»]. Al Jazeera.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2019—2020 гадоў|сэзону 2019—2020 гадоў]] клюб здабыў тытул чэмпіёну Ангельшчыны ўпершыню з 1990 году. 20 верасьня 2020 году Манэ распачаў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2020—2021 гадоў|сэзон 2020—2021 гадоў]] дублем у матчы супраць «Чэлсі», які скончыўся перамогай мэрсысайдцаў зь лікам 2:0. 2 кастрычніка 2020 году тэставаньне Манэ на [[каранавірусы|каранавірус]] дало станоўчы вынік&lt;ref&gt;[https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/411091-sadio-mane-tests-positive-for-covid-19 «Sadio Mane tests positive for COVID-19»]. Liverpool F.C.&lt;/ref&gt;. Улічваючы слабую форму футбаліста і ўсёй дружыны, Манэ заявіў, што сэзон 2020—2021 гадоў стаў найгоршым сэзонам у ягонай кар’еры&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2021/may/11/liverpools-sadio-mane-admits-to-enduring-worst-season-of-my-career «Liverpool’s Sadio Mané admits to enduring 'worst season of my career'»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 18 верасьня 2021 году Манэ пацэліў свой 100-ы гол у складзе «Лівэрпула» ў хатнім матчы супраць «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]» (3:0). А ўжо 16 кастрычніка ў сустрэчы з «Ўотфардам» сэнэгалец здабыў свай 100-ы гол у матчах Прэм’ер-лігі, што зрабіла яго трэцім пасьля [[Дыд’е Драгба]] і Магамэда Саляга афрыканцам у гісторыі. 10 красавіка 2022 году, у свой 30-ы дзень нараджэньня, Манэ забіў гол у браму «Манчэстэр Сіці» (2:2)&lt;ref&gt;[https://www.goal.com/en-au/news/liverpool-s-mane-joins-rooney-in-hallowed-premier-league/bltae349183109ad807 «Liverpool’s Mane joins Rooney in hallowed Premier League ranks with Manchester City goal»]. Goal.&lt;/ref&gt;. Сэнэгалец дапамог дружыне ў матчах паўфіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]], але ў фінале ў сэрыі пасьляматчавых пэнальці замарнаваў свой стрэл, што, аднак, не перашкодзіла мэрсысайдцам здабыць тытул. 3 траўня ён адзначыўся пераможным голам у гасьцявым пераможным матчы супраць «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэалу]]» (3:2) ў паўфінале Лігі чэмпіёнаў, што забясьпечыла ангельцам месца ў фінале&lt;ref&gt;[https://talksport.com/football/1100380/liverpool-sadio-mane-equals-frank-lampard-champions-league-record/ «ICONIC Liverpool star Sadio Mane equals incredible Frank Lampard stat in Champions League semi-final clash with goal in comeback win against Villarreal»]. Talksport.&lt;/ref&gt;. У галоўным матчы турніру, аднак, «Лівэрпул» трываў паразу зь лікам 1:0 ад «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/soccer/report?gameId=634861 «Real Madrid overcome Liverpool to clinch record 14th Champions League title»]. ESBN.&lt;/ref&gt;.

=== «Баварыя» ===
22 чэрвеня 2022 году Манэ далучыўся да табару нямецкай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]» і паводле дамовы гулец будзе знаходзіцца ў складзе баварцаў да 30 чэрвеня 2025 году&lt;ref&gt;[https://fcbayern.com/en/news/2022/06/fc-bayern-sign-sadio-mane «FC Bayern sign Sadio Mané»]. F.C. Bayern.&lt;/ref&gt;. Паведамлялася, што пераможца [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] выдаткаваў 32 млн эўра, але патэнцыйна сума можа быць павялічаная да 41 млн эўра пры дасягеньні некаторых паказчыкаў выступаў гульца і дасягненьняў дружыны&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/61877332 «Mane leaves Liverpool to join Bayern in £35m deal»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 30 ліпеня 2022 году спартовец дэбютаваў за клюб у матчы [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]], дзе трапна стрэліў у браму «[[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ Ляйпцыга]]», а клюб здабыў перамогу зь лікам 5:3&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/62363061 «Mane scores first Bayern goal in Super Cup win»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Праз тыдзень рушыў дэбюь гульца ў Бундэсьлізе, дзе таксама адзначыўся голам у вынішчальным матчы супраць франкфурцкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» (6:1).

== Дасягненьні ==
'''«Рэд Бул»''':
* [[Чэмпіянат Аўстрыі па футболе|Чэмпіён Аўстрыі]]: 2014
* Уладальнік [[Кубак Аўстрыі па футболе|Кубка Аўстрыі]]: 2014

'''«Лівэрпул»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2020
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2022
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2022
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* Уладальнік [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]]: 2019
* Пераможца [[клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2019

'''«Баварыя»''':
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]]: 2022

'''Сэнэгал''':
* Уладальнік [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубка афрыканскіх нацыяў]]: 2021

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* [https://web.archive.org/web/20140512001810/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=353790/index.html Профіль] на сайце ФІФА

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Навігацыйная група
|назоў = Манэ ў складзе [[Зборная Сэнэгалу па футболе|зборнай Сэнэгалу]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Кубак афрыканскіх нацыяў|Кубках афрыканскіх нацыяў]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Сэнэгал}};
|Сэнэгал на КАН-2015
|Сэнэгал на КАН-2017
|Сэнэгал на ЧС-2018
|Сэнэгал на КАН-2019
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Манэ, Садыё}}
[[Катэгорыя:Сэнэгальскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Сэнэгалу]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Мэц»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Рэд Бул» Зальцбург]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Саўтгэмптан»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Лівэрпул»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Баварыя» Мюнхэн]]</text>
      <sha1>mq54kig2zbcbrtcod46w9ltk2l6mkef</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Фінляндыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>163061</id>
    <revision>
      <id>2331978</id>
      <parentid>2153748</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="347" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Фінляндыя}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Фінляндыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>5ds5kcezjktu7qxcfl11zkkga0nolvs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Мястэчкі паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>163062</id>
    <revision>
      <id>2331896</id>
      <parentid>2325827</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="212" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]
[[Катэгорыя:Мястэчкі| Краіны]]
[[Катэгорыя:Катэгорыі паводле краінаў]]</text>
      <sha1>p1i14ts5wjpaoy5v0ownv0pq5f97m3p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Латвіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>164181</id>
    <revision>
      <id>2331943</id>
      <parentid>2153737</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="263" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Латвія]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Латвіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў|Латвія]]</text>
      <sha1>bd4bi90d3dd7ryidy3fgqjyhyvlooli</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Канады</title>
    <ns>14</ns>
    <id>165714</id>
    <revision>
      <id>2331939</id>
      <parentid>1909732</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="306" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Канады]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Канада]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўночнай Амэрыкі|Канада]]</text>
      <sha1>5fyijkvow4p9lgtnanp55gsjzrh0n03</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Чэхіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>166093</id>
    <revision>
      <id>2331984</id>
      <parentid>2210306</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="331" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чэхія}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Чэхіі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>5ehrqk2xy79ya9vwqhb29z75dcdqcrd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Кыргыстану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>166190</id>
    <revision>
      <id>2331942</id>
      <parentid>1791703</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Кыргыстан]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Кыргыстану]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Кыргыстану]]</text>
      <sha1>epuo9k7vreazbbyjstj71ptczw0ashj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зьмітро Бяспалы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167784</id>
    <revision>
      <id>2331858</id>
      <parentid>2021701</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:15:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Біяграфія */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4364" xml:space="preserve">{{Няма крыніц}}
{{Пісьменьнік
|Імя                 = Зьмітро Бяспалы
|Арыгінал імя        = 
|Партрэт             = 
|Памер               =
|Апісаньне           =
|Імя пры нараджэньні =
|Псэўданімы          = 
|Дата нараджэньня    = {{Нарадзіўся|28|8|1934|1}}
|Месца нараджэньня   = в. [[Вялікі Бор (Хвойніцкі раён)|Вялікі Бор]], [[Хвойніцкі раён]], [[Гомельская вобласьць]]
|Грамадзянства       = 
|Род дзейнасьці      = пісьменьнік
|Гады актыўнасьці    = 
|Напрамак            = 
|Жанр                = 
|Мова                = беларуская, расейская
|Мова2               = 
|Мова3               = 
|Дэбют               = [[1963]]
|Прэміі              = 
|Палічка             = 
|Камунікат           = 
|Сайт                = 
}}
'''Зьмітро Бяспалы''' (нарадзіўся [[28 жніўня]] [[1934]] году, вёска [[Вялікі Бор (Хвойніцкі раён)|Вялікі Бор]], [[Хвойніцкі раён]], [[Гомельская вобласьць]]) — беларускі пісьменьнік.

== Біяграфія ==
Нарадзіўся [[28 жніўня]] [[1934]] году ў вёсцы [[Вялікі Бор (Хвойніцкі раён)|Вялікі Бор]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]] ў сялянскай сям’і. У 1956 годзе скончыў Рэчыцкі землеўпарадчы тэхнікум. Працаваў землеўпарадчыкам у Гарадзенскай вобласьці. Служыў у Савецкай Арміі. Пасьля дэмабілізацыі (1958) паступіў на аддзяленьне журналістыкі [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] (скончыў у 1963). Адначасова працаваў у часопісе «[[Вожык (часопіс)|Вожык]]» — супрацоўнікам, намесьнікам рэдактара аддзелу фэльетонаў. З 1972 году — адказны сакратар інфармацыйна-мэтадычнага бюлетэня «[[Родная прырода]]», а з 1977 году — пасьля рэарганізацыі бюлетэня ў часопіс — яго галоўны рэдактар. Сябра Зьвязу пісьменьнікаў СССР з 1974 году.

== Творчасьць ==
Першае гумарыстычнае апавяданьне было надрукавана ў 1963 годзе. Піша на беларускай і расейскай мовах. Выдаў зборнікі гумарыстычных апавяданьняў «Сякера пад лаваю» (1970), «Ад варот паварот» (1977). Для дзяцей напісаў кнігі аб прыродзе Беларусі «Лясныя хітруны» (1969; дапоўненае выданьне ў 1986), «У лясной каморы» (1972), «Мядзьведзеў пачастунак» (1976), «Страшны зьвер» (1978), «Дзіўны птах» (1981), «Казкі Сіняга лесу» (1983), «С полным лукошком: Записки грибника» (1985), «Звери Беловежской пущи» (1987), «Птицы Беловежской пущи» (1988). Склаў зборнік «Беларускія народныя жарты» (1970), адзін з аўтараў фотаальбома «Пакланіся прыродзе» (1984).

{{Накід:Пісьменьнік}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бяспалы, Зьмітро}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Вялікім Боры]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]</text>
      <sha1>905ctmtk8my6i2i7cp9k9w3p2f6aupt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ісьляндыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>168487</id>
    <revision>
      <id>2331935</id>
      <parentid>2280996</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="366" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ісьляндыя}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Ісьляндыі|Населеныя пункты Ісьляндыі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>8aweysp47nodsg8zhwwwhzze56l4wx1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Івана-Франкоўску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>171216</id>
    <revision>
      <id>2332011</id>
      <parentid>1943588</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="361" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Івана-Франкоўск}}
[[Катэгорыя:Івана-Франкоўск|Выбітныя асобы Івана-Франкоўску]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Івана-Франкоўскай вобласьці]]</text>
      <sha1>cw8r00dj0k1ffz7atzit3m74d5e553l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ізраілю</title>
    <ns>14</ns>
    <id>171368</id>
    <revision>
      <id>2331931</id>
      <parentid>2272867</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="337" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ізраіль}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Заходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Ізраілю|Населеныя пункты Ізраілю]]</text>
      <sha1>nlu5ddrddkymc1bp57lr7wpgemtcnu6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Рэспублікі Ірляндыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>171484</id>
    <revision>
      <id>2331934</id>
      <parentid>2153734</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="460" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ірляндыя, Рэспубліка}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Рэспублікі Ірляндыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Ірляндыі| ]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>r8h8cru12w30275j0mgxbhd9ce8orrm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кацярына Хадасевіч-Лісавая</title>
    <ns>0</ns>
    <id>171689</id>
    <revision>
      <id>2331864</id>
      <parentid>2184955</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:20:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Творчасьць */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12565" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік
|Імя                 = Кацярына Хадасевіч-Лісавая
|Арыгінал імя        = 
|Жанчына             = так
|Партрэт             = КХЛ.jpg
|Памер               = 
|Апісаньне           = 
|Імя пры нараджэньні = Кацярына Станіславаўна Хадасевіч-Лісавая
|Псэўданімы          = 
|Дата нараджэньня    = {{Нарадзілася|24|4|1979|1}}&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160305035429/http://www.ijp.ru/razd/at.php?failn=01101 Екатерина Хадасевич-Лисовая]&lt;/ref&gt;
|Месца нараджэньня   = в. [[Ждановічы (Менскі раён)|Ждановічы]], [[Менскі раён]], [[Беларуская ССР]], СССР
|Грамадзянства       = Беларусь
|Род дзейнасьці      = пісьменьніца
|Гады актыўнасьці    = З 1996 году 
|Напрамак            = дзіцячая літаратура 
|Жанр                = проза
|Мова                = беларуская
|Мова2               = 
|Дэбют               = 
|Значныя творы       = «Касьмічная адысэя хлопчыка Стасіка», «Казкі Сіняй падушкі»
|Прэміі              = 
|Узнагароды          = Дыплём ІІ ступені рэспубліканскага літаратурнага конкурсу «Найлепшы твор 2012 году»
|Подпіс              = 
|Апісаньне подпісу   = 
|ВікіКрыніца         = 
|ВікіКрыніца пераклады на беларускую = 
|Палічка             = 
|Камунікат           = 
|Сайт                = 
}}
'''Кацяры́на Станісла́ваўна Хадасе́віч-Лісава́я''' (нар. 1979, в. Ждановічы, Менскі раён, цяпер Беларусь) — беларуская пісьменьніца. Сябра [[Саюз пісьменьнікаў Беларусі|Саюза пісьменьнікаў Беларусі]] (з 2006 г.). Сакратар бюро сэкцыі прозы СПБ, удзельніца бюро сэкцыі дзіцячай літаратуры.

== Біяграфія ==
Скончыла Ждановіцкую сярэднюю школу&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар =|дата публікацыі = | url =http://zhdanovichi.minsk.edu.by/ru/main.aspx?guid=22951 | копія = | дата копіі = | загаловак = Знакамітыя выпускнікі Ждановіцкай сярэдняй школы | выдавец = | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt;, затым Менскі дзяржаўны пэдагагічны каледж, [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя М. Танка]]. Працуе настаўніцай пачатковых клясаў у Ждановіцкай сярэдняй школе.

Дэбютавала ў 1996 годзе ў часопісе «Першацьвет».

== Творчасьць ==
Пераважна працуе ў галіне дзіцячай літаратуры, таксама піша і для дарослых.

Друкавалася ў часопісах «[[Вясёлка (часопіс)|Вясёлка]]», «Бярозка», «Качели», «[[Маладосць]]», «[[Нёман (часопіс)|Нёман]]», «[[Родная прырода]]», газэтах «[[Літаратура і Мастацтва|Літаратура і мастацтва]]», «[[Менская праўда]]», «[[Настаўніцкая газэта]]», «Прысталічча» і інш.

Творы Кацярыны Хадасевіч-Лісавой выходзілі ў калектыўных зборніках.

== Бібліяграфія ==
Кнігі
* «Падарожжы ў Чароўны Лес» («[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]]», 2008 г.)
* «Касмічная адысея хлопчыка Стасіка»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =|дата публікацыі =22 лютага 2013 | url =http://blog.childlib.by/chto-bylo/kazka-xxi | загаловак =Падарожжа ў беларускую казку XXI стагоддзя | выдавец = Детские библиотеки Минска| дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =Таццяна Конюх|дата публікацыі =3 красавіка 2014 | url = http://news.21.by/other-news/2012/04/03/496368.html| загаловак =Сыну — ад матулі | выдавец = | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt; ([[Літаратура_і_мастацтва_(1932)|«Літаратура і мастацтва»]], 2012 г.)
* «Казкі Сіняй падушкі»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =Вольга КУХАРСКАЯ|дата публікацыі = 15 красавіка 2014 | url = http://www.oo-spb.by/ru/news/knigi/615.html?id=615| загаловак = З чароўнай краіны| выдавец = | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt; (РВУ «Звязда», 2013 г.)
* «Казкі сівой даўніны»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =|дата публікацыі =25 лістапада 2014 | url = http://blog.childlib.by/category/stancyja-bel-mova/| загаловак =Бібліятэкары прапануюць | выдавец =Библиограф | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt; (РВУ «Звязда», 2014 г.)
* «Код геніяльнасці» («Харвест», 2014 г.)
* «Казкі чараўніцы Зімы» (РВУ «Звязда», 2015 г.)

&lt;br /&gt;Творы ў зборніках
&lt;br /&gt;
Казкі, апавяданьні і аповесьці для дзяцей і падлеткаў:
* «Лясная кніга ў творах беларускіх пісьменнікаў» ([[Літаратура_і_мастацтва_(1932)|«Літаратура і мастацтва»]], 2008 г.)
* «Блакітная кніга ў творах беларускіх пісьменнікаў»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =|дата публікацыі = 4 сьнежня 2014| url =http://www.brl.by/knigodom-brl/radostnoe-chtenie/poznavatelnye-knigi/blak-tnaya-kn-ga-tvorakh-belarusk-kh-p-smenn-ka/ | загаловак =Блакітная кніга ў творах беларускіх пісьменнікаў | выдавец =Брестская областная библиотека им. М.Горького | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt; («Літаратура і мастацтва», 2009 г.)
* «Касмічная кніга ў творах беларускіх пісьменнікаў»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =Алесь Карлюкевіч|дата публікацыі = 10 траўня 2011| url =http://www.veselka.by/?p=1339 | загаловак = Крышку пра кніжку| выдавец =час. «Вясёлка» | дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt; («Літаратура і мастацтва», 2010 г.)
* «Залаты талер» («Мастацкая літаратура», 2012 г.)
* «Пакліч у госці сонца» («Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі», 2012 г.)
* «Митины каникулы» («Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі», 2012 г.)
* «Детям о дружбе»… («Выдавецтва Беларускага Экзархата», 2012 г.)
* «Падарунак ад Дзеда Мароза» (РВУ «Звязда», 2014 г.)
* «Падарожжы ў Чароўны лес» («Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі», 2014 г.)
* «Як мядзведзь пчаляром стаў» (РВУ «Звязда», 2015 г.)

Творы для дарослай чытацкай аўдыторыі:
* «Вальс пад журлівымі таполямі» («Мастацкая літаратура», 2008 г.)
* «У храме зямнога кахання» («Мастацкая літаратура», 2009 г.)
* «Самая чароўная кветка» («Мастацкая літаратура», 2010 г.)
* «Пакуль б’ецца сэрца…» («Мастацкая літаратура», 2013 г.)
* «Міншчына літаратурная» (РВУ «Звязда», 2014 г.)
* «Радзіма. Адзінства. Перамога» (РВУ «Звязда», 2015 г.)
* «На прасторах роднай Беларусі» («Беларуская энцыклапедыя імя П. Броўкі», 2015 г.)

=== Артыкулы ===
{{Схаваны блёк
|загаловак = Артыкулы на беларускай мове
|схаваць = так
|зьмест =  
* {{артыкул|аўтар=Хадасевіч-Лісавая К. |загаловак= Навучыць дзіця думаць|арыгінал= |спасылка=http://zviazda.by/sites/default/files/49-2016_1.pdf |выданне=[[Літаратура і мастацтва]] |тып=газэта |месца= Мн.|выдавецтва= [[Саюз пісьменьнікаў Беларусі|СПБ]], [[Зьвязда|РВУ «Звязда»]]|год= 9 сьнежня 2016|выпуск = 4900|нумар= 49|старонкі= 5}}
}}

== Прызнаньне ==
{{Вонкавыя мэдыяфайлы
|align  = right
|выява1 = [https://www.youtube.com/watch?v=hKs-aqLk5BE&amp;feature=share Выпуск праграмы «Дыяблог. Пра літаратуру»] на тэлеканале «[[Беларусь 3]]». Госьць: Кацярына Хадасевіч-Лісавая. 21 сьнежня 2015}}

* Сябра Саюзу пісьменьнікаў Беларусі з 2006 году;
* Дыплём ІІ ступені рэспубліканскага літаратурнага конкурсу «Найлепшы твор 2012 году» ў галіне дзіцячай літаратуры за кнігу «Касьмічная адысэя хлопчыка Стасіка»&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =Е. Кустова|дата публікацыі =18 верасьня 2013 | url =http://www.oo-spb.by/ru/news/novosti/429.html | загаловак = Праздник в древнем Быхове| выдавец =| дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt;;
* Дыплём «Пяцёрка лепшых кніг беларускіх аўтараў — 2014» у рэйтынгу, складзеным сталічнымі бібліятэкарамі (за кнігу «Казкі Сіняй падушкі»);
* Грамата Саюза пісьменьнікаў Беларусі за шматгадовую плённую працу на ніве беларускай літаратуры (да юбілея СПБ);
* Дыплём Міністэрства інфармацыі за актыўную прапаганду кнігі і чытаньня ў межах рэспубліканскай акцыі «Лета з добрай кнігай», 2014 г.&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар =Лю­боў Бя­ля­е­ва|дата публікацыі = 5 верасьня 2014| url =http://zviazda.by/2014/09/52034.html | загаловак =Наш леп­шы ся­бар | выдавец =[[Звязда]]| дата доступу = 5 студзеня 2016 }}&lt;/ref&gt;
* Дыплём ляўрэята Менскай абласной прэміі ў галіне літаратуры ў намінацыі «Дзіцячая і падлеткавая літаратура» (за кнігу «Казкі Сіняй падушкі»), 2015 г.;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Хадасевіч-Лісавая, Кацярына}}
[[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]]</text>
      <sha1>tiprrf567lfi1cor2mov28vvxm06b1p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Аўстрыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>172285</id>
    <revision>
      <id>2331910</id>
      <parentid>2153728</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="465" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўстрыя}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Аўстрыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі пятага ўзроўню]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>naxzn0bo1d6m0tdpec8fxxn3p8l5lma</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Аглямэрацыі паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>176182</id>
    <revision>
      <id>2331890</id>
      <parentid>1856543</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:44:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="146" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Аглямэрацыі| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>eopjna1wsu1rff970q3oqn1n8hhd100</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Моршыну</title>
    <ns>14</ns>
    <id>176342</id>
    <revision>
      <id>2332023</id>
      <parentid>1951443</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:04:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="263" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Моршын}}
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Моршын|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Львоўскай вобласьці]]</text>
      <sha1>tatxko5z6rmowsa87ccykeyoazyw8sg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Бродаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>176348</id>
    <revision>
      <id>2332005</id>
      <parentid>1945939</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="255" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Броды}}
[[Катэгорыя:Броды|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Бродаўскага раёну]]</text>
      <sha1>ibvn47hyrjqcb9xjoymiepe9pgr2qrt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Саудаўскай Арабіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>176554</id>
    <revision>
      <id>2331967</id>
      <parentid>1859163</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="424" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Саудаўская Арабія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Заходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Саудаўскай Арабіі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі]]</text>
      <sha1>jmjbxqzgmaeln24z6olvutbynrumj5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Аўганістану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>177411</id>
    <revision>
      <id>2331908</id>
      <parentid>2157339</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="349" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аўганістан}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Аўганістану|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>r5d4vy2tw69svvslpgpsjgjdnlrvesy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Даніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>177987</id>
    <revision>
      <id>2331927</id>
      <parentid>2284014</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="331" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Данія}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Даніі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>jnkgsx5ode0ekcp7wfxt3k98p150yq6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Колішнія імпэрыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>178782</id>
    <revision>
      <id>2332063</id>
      <parentid>1878388</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы па форме дзяржаўнага кіраваньня]]; дададзеная [[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="415" xml:space="preserve">{{Іншыя катэгорыі|Былыя дзяржавы|Гістарычныя вобласьці}}

[[Катэгорыя:Колішнія дзяржавы паводле формы дзяржаўнага кіраваньня|Імпэрыі]]
[[Category:Колішнія манархіі паводле тыпаў|Імпэрыі]]
[[Category:Імпэрыі|*]]
[[Category:Палітычная гісторыя]]</text>
      <sha1>ighl94qegwsqlcha83genssnzv86mqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Нежыну</title>
    <ns>14</ns>
    <id>181187</id>
    <revision>
      <id>2332024</id>
      <parentid>1953595</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="253" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нежын}}
[[Катэгорыя:Асобы Нежынскага раёну]]
[[Катэгорыя:Нежын|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>p10mllcdgbi18jvi8b2z2qqbb757g77</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Армэніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>182530</id>
    <revision>
      <id>2331907</id>
      <parentid>2213167</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="392" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Армэнія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Заходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Каўказу]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Армэніі|Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>m7cqr4pxe3gkfipuuprygbvgvdymyom</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Нідэрляндаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>182742</id>
    <revision>
      <id>2331953</id>
      <parentid>2309718</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="353" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нідэрлянды}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Нідэрляндаў|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>92dkce83gzwm11bho5tvdlrw3psxpem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Узьбярэжныя населеныя пункты паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>183568</id>
    <revision>
      <id>2331898</id>
      <parentid>1910137</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="183" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты на ўзьбярэжжах| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>gv6dlgisknv9rcdt5yzp451mcu7rbtz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Чарнагорыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>183603</id>
    <revision>
      <id>2331982</id>
      <parentid>2153750</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="351" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чарнагорыя}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Чарнагорыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>ji7qyzymt8wrn64zi4vduqadkl9a5b1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Малдовы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>184192</id>
    <revision>
      <id>2331948</id>
      <parentid>2153739</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="339" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Малдова}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Малдовы|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>kqyvd9e2f5sl8t49n8f3d42zfx8xbsk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў і вадаёмаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>185662</id>
    <revision>
      <id>2331899</id>
      <parentid>2169033</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="191" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| Вадаёмы]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты ля вадаёмаў| Краіны]]</text>
      <sha1>33sgf9v844q1fenp6okcahk92bjcdsv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Нарвэгіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>185733</id>
    <revision>
      <id>2331952</id>
      <parentid>2169036</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нарвэгія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Нарвэгіі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>lfn0ji3tkaecrwmfe6ji51kpbperrus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Славеніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>186009</id>
    <revision>
      <id>2331969</id>
      <parentid>2153746</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Славенія}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Славеніі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>f3no0nycpbrvrdj9a9xv5j0icqnkh26</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Швайцарыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>186885</id>
    <revision>
      <id>2331985</id>
      <parentid>2153752</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="347" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Швайцарыя}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Швайцарыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>90f13eydcj49la9hiwa8w2uk9cdftkj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Сан-Марына</title>
    <ns>14</ns>
    <id>188751</id>
    <revision>
      <id>2331966</id>
      <parentid>2259077</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="349" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сан-Марына}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Сан-Марына|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>mq6l2fg8ovpy4j86ez6x0sfb1smoycu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Сырыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191923</id>
    <revision>
      <id>2331972</id>
      <parentid>1969436</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="401" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сырыя}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Сырыі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Сярэдняга Ўсходу]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Заходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>8i650xfy1obqgyve7gac98oqf3tuckw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Мікрараёны паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>195490</id>
    <revision>
      <id>2331895</id>
      <parentid>2191341</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]
[[Катэгорыя:Мікрараёны| Краіны]]</text>
      <sha1>6ssa15omvu2b72n5mzi7g85ir7ndzni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Панамы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>196718</id>
    <revision>
      <id>2331957</id>
      <parentid>2281988</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="315" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўночнай Амэрыкі|Панама]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Панама]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Панамы]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Панамы]]</text>
      <sha1>hsroq4qmn3wwr7auyyg5f9kk9ym1xqs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Францускай Палінэзіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>197124</id>
    <revision>
      <id>2331979</id>
      <parentid>1996595</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:58:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="471" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Француская Палінэзія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты заморскіх уладаньняў Францыі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Францускай Палінэзіі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Акіяніі]]</text>
      <sha1>fzs10mlq3fqwcha7ismzaese8jruwx2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты паводле залежных тэрыторыяў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>197126</id>
    <revision>
      <id>2331900</id>
      <parentid>1996603</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="218" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| Залежныя тэрыторыі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія паводле залежных тэрыторыяў| ]]</text>
      <sha1>l8bfxue9qusiaa28gmr978jxgh7le6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Гербы населеных пунктаў паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>199006</id>
    <revision>
      <id>2331893</id>
      <parentid>2242559</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="168" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Гербы населеных пунктаў| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]</text>
      <sha1>ew2wtrlnkei39vrtld5zmcrkz1osouh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Сьцягі населеных пунктаў паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>199085</id>
    <revision>
      <id>2331897</id>
      <parentid>2150397</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:45:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="269" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Сьцягі населеных пунктаў| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў| ]]
[[Катэгорыя:Сьцягі паводле краінаў| Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>hyarcjz8rzn3vnle3j3gdh70wcmb0g9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Індыі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>199745</id>
    <revision>
      <id>2331932</id>
      <parentid>2010745</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="297" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Індыя}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Індыі|Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>jerhbvf0092o1w734yfivcz5o6fm6wv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Румыніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>202685</id>
    <revision>
      <id>2331965</id>
      <parentid>2153744</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="339" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Румынія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Румыніі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>hes9wum75ufthe5x2dfjlmqgvivox9b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Пэру</title>
    <ns>14</ns>
    <id>206489</id>
    <revision>
      <id>2331963</id>
      <parentid>2243339</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="348" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Пэру}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёвай Амэрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Пэру|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>ld4egrqsi5tkrwox3l8neqdpto2ozkx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Чуднава</title>
    <ns>14</ns>
    <id>209028</id>
    <revision>
      <id>2332038</id>
      <parentid>2053084</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:06:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="259" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чуднаў}}
[[Катэгорыя:Чуднаў|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Чуднаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>do6qxmv81cemziem5zy659gacvn8mah</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Кіпру</title>
    <ns>14</ns>
    <id>211346</id>
    <revision>
      <id>2331940</id>
      <parentid>2309168</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="414" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кіпр}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Кіпру|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Блізкага Ўсходу]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>tvm5nmhve7f8a6ye2b3ft10758elg4j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Кітаю</title>
    <ns>14</ns>
    <id>212017</id>
    <revision>
      <id>2331941</id>
      <parentid>2207465</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="297" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кітай}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Кітаю|Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>017y1j4gicucdnio2a7ikbw24cbc6ud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Пахаваныя паводле гарадоў Украіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>216473</id>
    <revision>
      <id>2332001</id>
      <parentid>2327941</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="431" xml:space="preserve">{{Іншыя катэгорыі|Нарадзіліся ва Ўкраіне паводле гарадоў|Памерлі ва Ўкраіне паводле гарадоў}}

[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў|*]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя паводле гарадоў краінаў|Украіна]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ва Ўкраіне| Гарады]]</text>
      <sha1>8slygtln9yobql6qwlu7eepx86rr11q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ліхтэнштайну</title>
    <ns>14</ns>
    <id>217858</id>
    <revision>
      <id>2331945</id>
      <parentid>2259162</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="357" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ліхтэнштайн}}
[[Катэгорыя:Геаграфія Ліхтэнштайну|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>d7lkpszskjesiafwz47n7jjog3s8e18</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Віетнаму</title>
    <ns>14</ns>
    <id>219847</id>
    <revision>
      <id>2331920</id>
      <parentid>2331452</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="435" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Віетнам}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Віетнаму|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёва-Ўсходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]</text>
      <sha1>8x0jy9hglrcclgmop834nzr3jsqnak7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зянон Мартынюк</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222537</id>
    <revision>
      <id>2331865</id>
      <parentid>2119861</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:31:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Выява [[Image:Zenon_Martyniuk_(member_of_Polish_band_Akcent)_2018_.jpg]] замененая на [[Image:Zenon_Martyniuk_(member_of_Polish_band_Akcent)_2018.jpg]] карыстальнікам [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]. Прычына: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3379" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя                 = Зянон Мартынюк
|арыгінал імя        = {{мова-pl|Zenon Martyniuk}}
|партрэт             = Zenon Martyniuk (member of Polish band Akcent) 2018.jpg
|памер               = 260px
|апісаньне           = 2018 год
|імя пры нараджэньні = Зянон Мартынюк
|род дзейнасьці      = [[сьпявак]] 
|дата нараджэньня    = {{Нарадзіўся|28|06|1969|1}}
|месца нараджэньня   = {{Сьцяг|Польшча}}[[Грэдэлі]], [[Падляскае ваяводзтва]], [[ПНР]]
|бацька              = Васіль (Базыль)
|маці                = Тэрэса
|жонка               = Данута
|дзеці               = сын Данель
|узнагароды          = 
|сайт                = 
|дадаткова           = выступае на [[Польская мова|польскай мове]], [[дыска-поля]], электрамузыка
}}
'''Зянон Васільевіч Мартынюк''' ({{мова-pl|Zenon Martyniuk syn Bazylego}}) &amp;mdash; [[Польшча|польскі]] сьпявак [[дыска-поля]], які паходзіць зь польскіх беларусаў. Найбольшую славу меў у 1980-1990-я гады.

== Паходжаньне ==
Нарадзіўся 23 чэрвеня 1969&lt;ref&gt;[https://zyciorysy.info/zenon-martyniuk/ Жыцьцяпіс З. Мартынюка]&lt;/ref&gt; ў беларускай сям'і ў вёсцы [[Грэбэлі]] на [[Падляшша|Падляшшы]] (тады [[Беластоцкае ваяводзтва]], [[ПНР]]). Тата мае ймя Васіль, а маці Тэрэза. Зянон Мартынюк быў ахрышчаны ў праваслаўі, хоць яго маці каталічка, а толькі тата праваслаўны{{Заўвага|Зянон &amp;mdash; праваслаўнае ймя}}.

== Творчасьць ==
Песьні запісваў на польскай мове ў [[дыска-поля]]. Выкарыстоўвае электронныя музычныя інтрумэнты. Часта выступае на тэлебачаньні &quot;[[Поля-ТБ]]&quot;.

== Творы ==

; Зборнікі
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:25em;&quot;| Назва
! scope=&quot;col&quot;| Рок 
|-
! scope=&quot;row&quot; |''Wspomnienie''
|1994
|-
! scope=&quot;row&quot; |''Do Ciebie...'' (з Вальдэкам Окштулям)
|2006
|-
|}

; Асобныя песьні
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; rowspan=&quot;2&quot; | Назва
! scope=&quot;col&quot; rowspan=&quot;2&quot; | Рок
! scope=&quot;col&quot; colspan=&quot;1&quot; | Месца
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:3em;font-size:90%;&quot; |[[Саюз вытворцаў гука-відэа запісаў Польшчы|СВГП]]
|-
! scope=&quot;row&quot; |„Za zdrowie pań” &lt;small&gt;(Зянон Мартынюк і Эдвард Гулевіч)&lt;/small&gt;
|2015
|| 43
|-
! scope=&quot;row&quot; |„Jola”
|2019
|| —
|-
|}


== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

[[Катэгорыя:Дыска-поля]]
[[Катэгорыя:Польскія сьпевакі]]
[[Катэгорыя:Польскія музыкі]]</text>
      <sha1>i5n4mv85e7kmaqbusz7uskntgif58sb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Эгіпту</title>
    <ns>14</ns>
    <id>225910</id>
    <revision>
      <id>2331988</id>
      <parentid>2124094</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="607" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Эгіпет}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Блізкага Ўсходу]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Эгіпту|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Насельніцтва Эгіпту|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Афрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]</text>
      <sha1>oopoacaokn8xdtzu6stl97zi8avq41g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Аргентыны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>227963</id>
    <revision>
      <id>2331906</id>
      <parentid>2252321</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="368" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Аргентына}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёвай Амэрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Аргентыны|Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>a5wo2jvx1kw2dnhzol07fi3vgy14kbj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Бурундзі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>229720</id>
    <revision>
      <id>2331917</id>
      <parentid>2137510</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бурундзі}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Афрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Бурундзі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>gcyk38jagp7zhfgfqtyu6kqvrz00mwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Катэгорыі населеных пунктаў паводле краінаў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>230244</id>
    <revision>
      <id>2331991</id>
      <parentid>2139677</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="218" xml:space="preserve">{{Схаваная катэгорыя}}

[[Катэгорыя:Катэгорыі населеных пунктаў| Краіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў|Ω]]</text>
      <sha1>f3jg7vjkwksjgdryvxcr92p177yhvx3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Люксэмбургу</title>
    <ns>14</ns>
    <id>233168</id>
    <revision>
      <id>2331946</id>
      <parentid>2153723</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="353" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Люксэмбург}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Люксэмбургу|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>4y7ntiy3un26wx9xw4vd2qg9xdg9tp1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Зымбабвэ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>233650</id>
    <revision>
      <id>2331929</id>
      <parentid>2156695</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:53:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="392" xml:space="preserve">{{Аўтаазначнік катэгорыі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Зімбабвэ}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Афрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Зымбабвэ|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>45psr1k6frdd7sz107cblbcdpjxh8s4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Азэрбайджану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>233741</id>
    <revision>
      <id>2331904</id>
      <parentid>2157338</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="423" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Азэрбайджан}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Каўказу]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Азэрбайджану|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]</text>
      <sha1>3dv81k8hrpstic3anq1eft56pz0e82k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Паўночнай Македоніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>237022</id>
    <revision>
      <id>2331961</id>
      <parentid>2173754</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="385" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Паўночная Македонія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Паўночнай Македоніі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>0vm7e1ueph3dadbc5adecqogvkzcu1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Віктар Гардзей</title>
    <ns>0</ns>
    <id>237722</id>
    <revision>
      <id>2331862</id>
      <parentid>2194230</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:19:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5260" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік}}
'''Віктар Гардзей''' ({{Нарадзіўся|19|8|1946}}, в. [[Малыя Круговічы]]&lt;ref&gt;[http://www.gants-region.info/index/0-95/ Ганцавіцкі краязнаўча-інфармацыйны партал. Малыя Круговічы]&lt;/ref&gt;, [[Ганцавіцкі раён]], [[Берасьцейская вобласьць]]) — беларускі [[паэт]], [[празаік]], [[перакладчык]].

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Закончыў Круговіцкую сярэднюю школу (1964) і (завочна) факультэт журналістыкі [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БДУ]] (1984). Пасьля школы працаваў у [[калгас]]е, у 1965—1966 гг. быў літсупрацоўнікам [[Ляхавічы|ляхавіцкай]] раённай газэты «Будаўнік камунізму». 3 1966 году — у ганцавіцкай раённай газэце «Савецкае Палессе»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160407034346/http://www.gants.by/?p=1129%2F Віктар Канстанцінавіч Гардзей належыць да пакалення паэтаў, што нарадзіліся ў пасляваенны час]&lt;/ref&gt; (загадчык аддзелу ліставаньня, адказны сакратар, намесьнік рэдактара).

3 пераездам у Менск у 1983 годзе працаваў у рэдакцыях часопісаў [[Беларусь (1944)|«Беларусь»]], «[[Родная прырода]]», з 1989 году — старэйшы літсупрацоўнік аддзелу прозы часопісу [[Маладосць|«Маладосць»]]. Таксама працаваў у часопісах [[Полымя (1922)|«Полымя»]] і [[Вожык (1945)|«Вожык»]]. Пазьней зноў у часопісе «Маладосць» (намесьнік галоўнага рэдактара). Да 2010 году працаваў у выдавецтве [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|«Мастацкая літаратура»]]. У 2010—2015 гадах — загадчык аддзелу прозы і паэзіі газэты [[Літаратура і мастацтва (1932)|«Літаратура і мастацтва»]].

Сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] з 1979 году.

== Творчасьць ==
У 1963 годзе, калі было надрукавана яго першае апавяданьне «Памылка».

=== Паэзія ===
* 1975 — «Касавіца»
* 1976 — «Чырвоны грабеньчык»
* 1978 — «Верасное палясоўе»
* 1982 — «На арэхавай палянцы»
* 1983 — «Засевак Радзімы»
* 1985 — «Незабудкі азёр»
* 1988 — «Узрушэньне»
* 1988 — «Коцікі на вярбе»
* 1989 — «Мой тата — трактарыст»
* 1994 — «Дзікая пчала»

=== Проза ===
* 1984 — «Дом з блакітнымі аканіцамі»
* 1988 — «Карані вечнага дрэва»
* 1995 — «Уратуй ад нячыстага»
* 1996 — «Ці то грэбля, ці то гаць»

=== Пераклады ===
* [[Гюстаў Флябэр]] «Саламбо»
* [[Робэрт Льюіс Стывэнсан]] «Чорная страла»
* [[Эрнст Тэадар Амадэй Гофман|Эрнст Гофман]] «Шчаўкунчык і мышыны кароль»,
* кніга казак народаў Эўропы «Хрустальны калодзеж»

== Узнагароды ==
* Ляўрэат Літаратурнай прэміі імя [[Іван Мележ|Івана Мележа]].
* Ляўрэат літаратурнай прэміі «[[Залаты купідон]]» (2007)
* У вёсцы Малыя Круговічы да 50-годзьдзя пісьменьніка імем Віктара Гардзея названа вуліца, на якой ён нарадзіўся і жыў, а на месцы дому, дзе ён жыў у 2017 годзе ўсталяваны [http://www.gants-region.info/photo/vjoska_malyja_krugovichy/pamjatny_znak_gardzeju_viktaru_kanstancinavichu/199 памятны знак].

== Крыніцы ==
{{крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гардзей, Віктар}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ганцавіцкім раёне]]
[[Катэгорыя:Сябры Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]]
[[Катэгорыя:Беларусікя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты і паэткі]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]</text>
      <sha1>76zvomdzii72jgec7lcb5p2jrj2ci3y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Апанас Палітыка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>238946</id>
    <revision>
      <id>2331863</id>
      <parentid>2329220</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:19:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4726" xml:space="preserve">{{Пісьменьнік}} 
'''Апанас Паўлавіч Палітыка''' ({{Н}} 5 лютага 1935, в. [[Бродак]], [[Крычаўскі раён]]) — беларускі пісьменьнік.

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў сялянскай сям’і. У 1951 годзе скончыў у Кіеве рамесную навучэльню. Працаваў на машынабудаўнічым заводзе «Бальшавік» (1951-1954). У 1954 годзе паехаў на асваеньне цалінных зямель у [[Акмалінская вобласьць|Акмалінскую вобласьць]] (Казахстан). Рабіў прыцэпшчыкам на фэрме Балкашынскага племсаўгасу, трактарыстам зернесаўгасу «Калінінскі» (1954-1955). Служыў у Савецкай Арміі (1955-1957). Быў электрасьлесарам шахты «2-Паўднёвая» (горад Шахты, Растоўская вобласьць). З 1959 г. жыў у Крычаве, працаваў сьлесарам на птушкакамбінаце, цесьляром у саўгасе «Вялікі Кастрычнік». У 1960 г. скончыў сярэднюю школу рабочай моладзі, у 1967 г. філялягічны факультэт Магілёўскага пэдагагічнага інстытуту. Працаваў выхавацелем школы-інтэрната ў Крычаве (1967-1969), загадчыкам сельгасаддзелу крычаўскай раённай газэты «Ленінскі кліч». З 1975 году карэспандэнт-арганізатар, загадчык аддзелу інфармацыі і радыёвяшчаньня газэты «Ленінскі кліч». Сябра [[СП СССР]] з 1981 году.

Першы верш апублікаваў у 1960 годзе ў газэце «Магілёўская праўда». Свае вершы, а таксама сатырычныя і гумарыстычныя творы зьмяшчаў на старонках часопісаў “Вожык”, “Маладосць”, “Нёман”, “[[Родная прырода]]”, “[[Літаратура і мастацтва]]”.  Аўтар кніг «Маўчаньне навыперадкі» (гумар і сатыра, 1980), «Свой хлопец» (сатырычныя аповесьці і апавяданьні, 1985), «Праверка» (сатырычныя апавяданьні, 1990). У 1993 годзе ў часопісе «Тэатральная Беларусь» была зьмешчана яго   п’еса «Начны госьць, або Двое ў адной лодцы». Да 85-гадовага юбілею выйшаў збор яго твораў у двух тамах&lt;ref&gt;[http://zviazda.by/sites/default/files/lim-14.pdf Адказ за кожнае слова], ЛіМ 10-04-2020&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларуская энцыкляпэдыя : у 18 т. / рэдактар Г. П. Пашкоў. — Менск, 2001. — Т. 12. — С. 9.
* Беларускія пісьменьнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / пад рэдакцыяй А. В. Мальдзіса. — Менск, 1994. — Т. 4. — С. 436—437 : фота.
* Дуктаў, У. Пісьменьнік-юбіляр / У. Дуктаў  // Зямля і людзі. — 2000. — 2 лютага. — С. 8.
* Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Крычаўскага раёна / галоўны рэдактар У. І. Лемяшонак. — Менск, 2004. — С. 632 : фота.
* Прыдняпроўе — маё натхненне: Магілёўшчына літаратурная : паэзія, проза, нарысы, эсэ / укладальнік У. Дуктаў. — Магілёў, 2009. — С. 287—298

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.slounik.org/81234.html Беларускія пісьменьнікі: 1917-1990]. Менск: Мастацкая літаратура, 1994. ISBN 5-340-00709-X Укладальнік: Аляксей Гардзіцкі

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Палітыка, Апанас}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Крычаўскім раёне]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]</text>
      <sha1>t9divcwu0d9668qxsbolm92eurvate3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уладзіслаў Гарбацкі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>239363</id>
    <revision>
      <id>2332161</id>
      <parentid>2331503</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T11:03:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.221.66.126</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35032" xml:space="preserve">{{Навуковец|Сайт=https://harbacki.eu|Імя=Уладзіслаў Гарбацкі|Фота=Уладзіслаў_Гарбацкі.jpg|Месца нараджэньня=[[Віцебск]], Беларусь|Арыгінал імя=Уладзіслаў Іваноў|Месца працы=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]]|Навуковая сфэра=[[Сацыялінгвістыка]], культура старавераў Беларусі, ЛГБТК+ дасьледаваньні|Альма-матэр=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]], Страсбурскі Інстытут палітычных навук, Рэймскі ўнівэрсытэт, [[Варшаўскі ўнівэрсытэт]]|Навуковая ступень=PhD у сацыялінгвістыцы, мовазнаўстве|Навуковы кіраўнік=[[Ніна Баршчэўская]]}}

'''Уладзісла́ў Гарба́цкі''' ([[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Harbacki; сапр. Уладзіслаў Іваноў, [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Ivanoŭ; 1978, [[Віцебск]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвіст]], [[Паліталёгія|палітоляг]], пісьменьнік і перакладнік. Адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй [[ЛГБТ]]-супольнасьці. Адмысловец у галіне гендэрных і ЛГБТ дасьледваньняў, гендэрнай [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістыкі]], палітычнага [[Фэмінізм|фэмінізму]] і гісторыі культуры [[Стараверства ў Беларусі|стараверства Беларусі]].

Выдаў зборнік апавяданьняў «Песьні тралейбусных рагуляў» (2016), шэраг дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і кнігу твораў [[Палута Бадунова|Палуты Бадуновай]] (2018).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў [[Віцебск]]у, дзесяць гадоў пражыў з бацькамі ў месьце [[Радужны|Радужным]] [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга — Югра|Ханты-Мансійскай акругі]], [[Расея]]. Вярнуўся ў Беларусь у 1995 годзе, дзе да 2000 году вучыўся на франка-беларускім факультэце палітычных і адміністрацыйных навук [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] ў [[Менск|Менску]].

У 2001 годзе атрымаў магістарскую ступень у [[Паліталёгія|паліталёгіі]] ў Інстытуце палітычных навук ў [[Страсбург]]у. У 2002 годзе навучаўся ў [[Рэймс]]кім унівэрсытэце на адной зь першых у [[Францыя|Францыі]] гендэрных магістратураў па спэцыяльнасьці дарадца/мэдыятар у пытаньнях [[Плоць|плоці]] і [[Сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьці]].

Ад 2007 г. выкладае ў Эўрапэйскім гуманітарным ўнівэрсытэце (ЭГУ) у [[Вільня|Вільні]], зьяўлецца лектарам паліталёгіі Дэпартамэнту сацыяльных навук. З 2014 жыве і працуе ў Вільні.

У 2017 годзе пад кіраўніцтвам прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]] абараніў доктарскую дысэртацыю «Фэмінізацыя беларускай мовы (сацыялінгвістычны аналіз жаночых Nomina agentis у [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]])» на катэдры беларусістыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Лектар ЕГУ Уладзіслаў Іваноў атрымаў ступень доктара навук|url=https://be.ehu.lt/navinyi/lektar-ehu-uladzislau-ivanou-atrymau-stupen-doktara-navuk/|дата публікацыі=10-11-2017|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт}}&lt;/ref&gt;.

Ад 2019 году адказны за дзейнасьць [https://en.ehu.lt/research/centers-laboratories-and-institutes/center-for-gender-studies/ Цэнтру гендэрных дасьледаваньняў] пры ЭГУ.

У сакавіку — жніўні 2020 — стыпэндыянт праграмы «[[Пісьменьнікі ў выгнаньні (стыпэндыя)|Пісьменьнікі ў выгнаньні]]» Літаратурнай рэзыдэнцыі [[Грац|Грацу]], [[Аўстрыя]].&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Uladzislaŭ Ivanoŭ|url=https://www.kulturvermittlung.org/primcell.php?ses=9680y6645q&amp;lang=en&amp;bas=kvs&amp;rel=6&amp;id=552&amp;main=artists&amp;ida=9|назва праекту=The Kulturvermittlung Steiermark - Kunstpädagogisches Institut Graz|дата публікацыі=}}&lt;/ref&gt; У лістападзе 2020 стажаваўся ў пісьменьніцкай рэзыдэнцыі ў [[Маляты|Малятах]] ([[Летува]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Д-р Уладзіслаў Іваноў прыняў удзел у міжнароднай літаратурнай рэзыдэнцыі ў Малятах|url=https://be.ehu.lt/navinyi/ivanou-residence-moletai/|аўтар=|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|дата публікацыі=05-12-2020}}&lt;/ref&gt;

== Навуковая дзейнасьць ==

=== Сацыялінгвістыка ===
У [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] працуе ў [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычным]] кірунку: дасьледуе і аналізуе сацыяльнае і палітычнае вымярэньне мовы і ўплыву на яе экстралінгвістычных, перадусім сацыяльна-палітычных, чыньнікаў. Асаблівы інтарэс дасьледніка праяўляецца да пытаньняў:

* ''сацыяльнай гісторыі мовы'': «Пра моўны сорам беларусаў» (2020)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Моўны сорам беларусаў (сацыялінгвістычны аналіз)|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_20_Zmiest2.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2020|назва праекту=Acta Albaruthenica, 20, стар. 169-183|мова=be|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego}}&lt;/ref&gt;, «Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну» (2018)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну (паліталягічныя і сацыялінгвістычныя заўвагі)|url=https://ideopol.org/wp-content/uploads/2018/12/_______Rus_2018%203.%209.%20Ivanou.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2018|назва праекту=The Ideology and Politics Journal, 3(11)|мова=be|выдавец=Foundation for Good Politics}}&lt;/ref&gt;, «Пра геній старабеларускай мовы» (2014)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Пра геній старабеларускай мовы|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/13649|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=08.01.2014|назва праекту=|выдавец=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;

* ''гендарнай сацыялінгвістыкі:'' «Аб інклюзыўнай беларускай мове» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб інклюзыўнай беларускай мове|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_19_Zmiest.pdf|назва праекту=Acta Albaruthenica, 19, стар. 231-240|аўтар=Уладзіслаў іваноў|дата публікацыі=2019|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Stereotyping vulnerable groups» (2017)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Stereotyping Vulnerable Groups|url=https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-72604-5|аўтар=Uladzislau Ivanou|дата публікацыі=2017|назва праекту=Stavros Assimakopoulos, Fabienne H. Baider, Sharon Millar. Online Hate Speech in the European Union: A Discourse-Analytic Perspective. Cтар. 29-32|выдавец=Springer|мова=en|копія=https://core.ac.uk/download/pdf/145226931.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Аб гэтак званых „эпіцэнах“» (2012)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб гэтак званых “эпіцэнах”|url=https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/8771|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17.07.2012|назва праекту=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;
* ''моўнай палітыкі і дыяспарнай мовы:'' «Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы)» (2017)&lt;ref&gt;{{Кніга|год=2017|аўтар=У. Іваноў|загаловак=|назва=Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур'ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) // Запісы БІНіМ|том=39|месца=Нью-Ёрк-Менск|старонкі=428-433|ref=}}&lt;/ref&gt;, «Мова жыцця Зоры Кіпель» (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Мова жыцця Зоры Кіпель|url=https://novychas.online/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-04-2016|назва праекту=|выдавец=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве» (2016)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=•	У. Гарбацкі|загаловак=Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве // Да гісторыі беларускай дыяспары|том=2|старонкі=30-36|месца=Менск|год=2016}}&lt;/ref&gt;, «Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве» (2013)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/gramadstva-ahliady/11429|мова=be|выдавец=ARCHE|дата публікацыі=19.04.2013|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі}}&lt;/ref&gt;, «Тарашкевіца — ня толькі ідэалёгія, але перадусім эстэтыка» (2013), «Беларуская дыяспарная мова і ейны досьвед супрацьстаяньня англіцызмам, русізмам ды іншым барбарызмам» (2012);
* ''сацыялектаў і арго:'' «Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны|url=https://people.onliner.by/2019/03/17/layanka|дата публікацыі=2019-03-17|назва праекту=|выдавец=Onliner}}&lt;/ref&gt;.
* ''фэмінізацыі беларускай мовы: гл. [[Уладзіслаў Гарбацкі#Кнігі|Кнігі]]''

=== Культура старавераў Беларусі ===
У 2002—2005 гадох разам з [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя К. Крапівы пры [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]], а потым — з польскім праектам [https://www.al.uw.edu.pl/obta/index_pol.html OBTA] дасьледваў стараверскую культуру Беларусі, найперш Віцебшчыны. У 2002—2016 гадох ажыцьцявіў шэраг этналягічных экспэдыцый па [[Віцебская вобласьць|Віцебшчыне]]: [[Віцебск]], [[Полацак]], [[Лёзна|Лёзеншчына]], [[Ворша|Аршаншчына]], [[Шуміліна|Шуміліншчына]], [[Браслаў]]шчына, [[Паставы|Пастаўшчына]], [[Мёры|Мёршчына]], — з мэтай дасьледваньня культуры [[Беларускія стараверы|беларускіх старавераў]]. Вынікі экспэдыцый часткова прадстаўлены ў артыкулах у пэрыядычных выданьнях і зборніках: «Мясцовыя назвы віцебскіх старавераў» (2006)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2006|старонкі=31|загаловак=Мясцовыя назвы Віцебскіх старавераў|аўтар=Іваноў, У.|выданьне=Роднае слова|нумар=12 (228)}}&lt;/ref&gt;, «Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў» (2008)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2008|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў|выданьне=Палітычная сфера|старонкі=102–107|нумар=10|url=https://kamunikat.org/download.php?item=9970-13.pdf&amp;pubref=9970}}&lt;/ref&gt;, «Эвалюцыя тоеснасьці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX — пачатак XXІ стагодзьдзя» (2010)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2010|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Эвалюцыя тоеснасці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX – пачатак XXІ стагоддзя|выданьне=Палітычная сфера|нумар=14|старонкі=195–210}}&lt;/ref&gt;, «Аб кабетах, якія „папуюць“: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны» (2013)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2013|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Аб кабетах, якія «папуюць»: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны|выданьне=Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах.|выпуск=2. Личное как политическое|старонкі=31–37|url=https://ru.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/WiP-Vol2.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863-64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)» (2014)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іваноў, У.|год=2015|загаловак=Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863–64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)|выданьне=Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі, Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Лондан, 27–29 сакавіка 2014 г.|старонкі=|месца=Мінск|выдавецтва=Зміцер Колас|pages=58–72|isbn=978-985-6992-67-7|адказны=Смалянчук Алесь, Дынглі Джым|ref=https://kamunikat.org/download.php?item=39872-1.pdf&amp;pubref=39872}}&lt;/ref&gt;, «Стараверы і зьлябы» (2018)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2018|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Стараверы і злябы|старонкі=64–67|issn=2617-2305|нумар=1|выданьне=Наша гісторыя|url=https://history.nn.by/?c=lr&amp;i=217908}}&lt;/ref&gt;.

=== Гісторыя франкамоўнай беларусістыкі ===
Інтарэс да тэмы франкамоўнай беларусікі праявіўся падчас навучаньня ў Францыі. Штуршком да дасьледчай дзейнасьці ў дадзенай сфэры стала праца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Скарынаўскай бібліятэцы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=“Беларуская бібліятэка ў Лёндане яшчэ дапаможа адкрыць невядомыя пласты берусазнаўства”|url=https://www.skaryna.org.uk/u-harbacki/|аўтар=Ігар Іваноў|дата публікацыі=10/07/2015|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;, дзе захаваліся рэдкія франкамоўныя матэрыялы па беларусіцы пачатку 20 ст.&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Франкамоўная беларусіка лонданскай Скарынаўкі|url=https://novychas.online/kultura/frankamounaja-belarusika-londanskaj-skarynauki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30-01-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Што пісала французская прэса пра БНР і «беларутэнскае пытанне»?|url=https://novychas.online/poviaz/bnr-i-belarutenskae-pytanne-u-francuzskaj-prese|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=24-03-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Крык народаў»|url=https://novychas.online/poviaz/kryk-narodau|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=05-06-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Федэрацыйны пакт паміж Мінскам і Масквой|url=https://novychas.online/poviaz/federacyjny-pakt-pamiz-minskam-i-maskvoj|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=26-01-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; і друкапіс першага беларускага рамана, напісанага па-француску невядомым аўтарам&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Таямніцы лонданскай Скарынаўкі: «Жан і Жак, альбо Падроблены рай»|url=https://novychas.online/kultura/tajamnicy_londanskaj_skarynauk/|дата публікацыі=06-09-2015|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|мова=be|назва праекту=Новы час}}&lt;/ref&gt;. У. Гарбацкі апісаў таксама ўнёсак раньніх францускіх і франкамоўных дасьледнікаў, якія цікавіліся беларускімі тэмамі: [[Рэнэ Мартэль]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://www.skaryna.org.uk/на-золку-французскай-беларусікі-рэнэ/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30/03/2016|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://novychas.online/kultura/na_zolku_francuzskaj_bielarusi/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=27-03-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; [[Антуан Мартэль]], [[Амбруаз Жабэр]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|url=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=03-07-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; — і беларускай дыяспары ў Францыі, Бэльгіі й Ангельшчыне&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Забыты змагар франкамоўнай беларусікі|url=https://novychas.online/asoba/zabyty-zmahar-frankamounaj-belarusiki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=28-07-2017|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Невядомая спадчына: этналагіня Ніна Абрамчык|url=https://novychas.online/asoba/etnalahinja-nina-abramczyk-pra-nevjadomuju-spadcz|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17-05-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Маці-беларуска» Ніны Абрамчык|url=https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-01-2022|копія=https://web.archive.org/web/20220123192342/https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|выдавец=Новы час}}&lt;/ref&gt;.

=== Фэмінісцкія і ЛГБТ дасьледаваньні ===
Да гендэрных, фэмінісцкіх і ЛГБТ дасьледаваньняў далучыўся падчас навучаньня ў гендэрнай магістратуры ў Францыі. Першыя артыкулы на тэму [[гей]]- і [[Лезьбіянства|лесьбі]]-дасьледваньняў апублікаваў у [[ARCHE Пачатак|ARCHE]] на пачатку 2000-ых гадоў: «Развагі аб гейскім пытаньні»&lt;ref&gt;{{Артыкул|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2002-3/harb302.html|год=2002|lang=be|загаловак=Развагі аб гейскім пытаньні|аўтар=Уладзь Гарбацкі|выданьне=ARCHE|нумар=3(23)}}&lt;/ref&gt; і «Пераадоленьне гамафобіі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|год=2003|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/harb203.html|загаловак=Пераадоленьне гамафобіі|нумар=2(25)|выданьне=ARCHE}}&lt;/ref&gt;. Рэгулярна публікуе артыкулы і агляды на фэмінісцкую і гендэрную тэмы ў іншых беларускіх СМІ: [https://www.svaboda.org/s?k=гарбацкі&amp;tab=all&amp;pi=1&amp;r=any&amp;pp=10 Радыё Свабода], [https://novychas.online/author/Уладзіслаў%20Гарбацкі «Новы час»], [https://makeout.by/xfsearch/author/Уладзь%20Гарбацкі/ Makeout].

== Літаратурная творчасьць ==
Першыя літратурныя творы публікаваліся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» і [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]. Пазьней — у газэце «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» і інтэрнэт-часопісе «[[ПрайдзіСвет]]».

Асобныя апавяданьні перакладзеныя на славенскую, летувіскую і ангельскую мовы.

Пісьменьнік збольшага працуе ў стылі аўтабіяграфічнай сацыяльнай ці сацыялягічнай прозы'':'' робіць акцэнт на прыватнай, інтымнай гісторыі, якая дапамагае выкрываць калектыўную гісторыю і памяць.

Першы зборнік прозы выдаў у 2016 годзе — «Песьні тралейбусных рагуляў». Ён быў названы першым у беларускай літаратуры творам гей-прозы&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першая кніга гей-прозы па-беларуску (слова ад аўтара)|url=https://makeout.by/2016/05/24/pershaya-knga-gey-prozy-pa-belarusku.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=24 мая 2016|назва праекту=Makeout|мова=be}}&lt;/ref&gt;. Брытанскі дасьледнік беларускай літаратуры [[Арнольд Макмілін]] так ахарактарызаваў зборнік:&lt;blockquote&gt;''«Гэты сьмелы і вельмі чытэльны дэбютны зборнік прозы пераказвае ў розных формах і інтымных дэталях досьведы Адрознага ў варожым яму асяродзьдзі. Пра тры плыні, што ахопліваюць дарослае жыцьцё аўтара, ён апавядае мовай казачных гісторый: глыбокую веру ў беларускую мову, усьведамленьне і гонар за сваю гейскасьць, і перакананасьць у тым, што рэлігія — толькі міт. Элегантна напісаная сучаснай беларускай мовай і шчодра запраўленая дыялектызмамі, гэтая кніга паўстае як песьня і сьвята роднаму Віцебску. Кранальныя, захапляльныя і, часта, брутальна-рэалістычныя тэксты атрымаліся цудоўным, глыбока асабістым дэбютам».''&lt;/blockquote&gt;

== Пераклады ==
У. Гарбацкі перакладае навуковыя і мастацкія тэксты з францускай, украінскай, летувіскай, расейскай і славенскай моваў. Спэцыялізуецца на перакладах франкамоўных аўтараў і аўтарак: [[Жорж Экгаўт]], [[Сымона дэ Бавуар]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Другі пол (Le deuxième sexe). Фрагмент з кнігі|url=http://prajdzisvet.org/texts/prose/druhi-pol.html|аўтар=Сімона дэ Бавуар|дата публікацыі=2020|назва праекту=ПрайдзіСвет №21}}&lt;/ref&gt;, [[Ані Эрно]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першы тэкст французскай жывой класікі па-беларуску: выйшаў раман «Падзея» Ані Эрно|url=https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=2021-11-22|выдавец=Новы час|мова=be|копія=https://web.archive.org/web/20211122173133/https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk}}&lt;/ref&gt; Рэймон Арон&lt;ref&gt;{{Артыкул|isbn=978-609-95427-0-6|аўтар=Рэймон Арон|загаловак=Дэмакратыя і Таталітарызм (урыўкі з эсэ)|год=2012|выданьне=Палітычная навука. Анталогія класічных тэкстаў: Пераклад з англійскай, французскай, нямецкай|аўтар выданьня=А. Казакевіч (нав. рэд.)|месца=Мінск–Вільня|выдавецтва=Палітычная сфера}}&lt;/ref&gt;, Эрык Нёвё&lt;ref&gt;{{Кніга|назва=Сацыялогія сацыяльных рухаў|аўтар=Эрык Нёвё|isbn=978-985-6329-85-5|год=2010|выдавецтва=Прапілеі|горад=Мінск|старонак=150|арыгінал=Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux|адказны=У. Іваноў (пер. з французскай)}}&lt;/ref&gt;, [[Маргарыта Юрсэнар|Маргарытa Юрсэнар]], Вілье дэ ліль-Адан. Таксама перакладае паэзію і прозу з летувіскай ([[Гедрэ Казлаўскайце]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляць на забытых мовах|url=http://prajdzisvet.org/texts/poetry/razmauljac-na-zabytykh-movakh.html|аўтар=Гедрэ Казлаўскайтэ|назва праекту=ПрайдзіСвет №21|мова=be|дата публікацыі=2020}}&lt;/ref&gt; [[Нэрынга Дангвідзе]], [[Жэмайце]], [[Марыя Ластоўская]] (Ластаўскене)), славенскай (Ураш Прах)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Сьціпласьць мяншыняў (знаёмства з паэзіяй Ураша Праха)|url=https://makeout.by/2020/12/23/scplasc-mjanshynja.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=23 снежня 2020|выдавец=Makeout}}&lt;/ref&gt; і ўкраінскай ([[Агатангел Крымскі]], Аляксандар Ірванец) моваў.

[[Файл:Аб фэмінізацыі беларускай мовы.png|alt=Вокладка кнігі белага колеру з шэрымі і чырвонымі словамі раскіданымі па вокладцы. Тры словы — фэмінізацыя беларускай мовы — набраныя буйным шрыфтом і разьмешчаныя паралельна адно другога|значак|Аб фэмінізацыі беларускай мовы (вокладка кнігі)]]

== Кнігі ==
* {{Cite book|first=Уладзіслаў|last=Гарбацкі|title=Аб фэмінізацыі беларускай мовы: Фэмінізацыя nomina agentis і пэўных іншых катэгорыяў у сучаснай беларускай мове. Эсэ|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|year=2012|isbn=978-0-9567951-0-6|url=https://www.smashwords.com/books/view/251752|старонак=99}}
* {{Cite book|first=Уладзь|last=Гарбацкі|url=https://kniharnia.by/catalog/suchasnaya_proza/pesni_traleybusnykh_ragulya/|title=Песьні тралейбусных рагуляў: Казкі і проза жыцьця / Уладзь Гарбацкі. —: belarusians.co.uk|isbn=978-0-9567951-4-4|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|старонак=110}}
* Гід па фэмінізацыі беларускай мовы (Nomina agentis і некаторых іншых асабовых намінацыяў) / Уладзіслаў Гарбацкі. — London: belarusians.co.uk, 2016. — ISBN: 978-0-9567951-6-8 (друк) і 978-0-9567951-7-5 (электронная).
* Творы / Палута Бадунова. [Прадмова і ўкладаньне: Уладзіслаў Гарбацкі]. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2018. — ISBN: 978-9955-578-19-2 (друк) і 978-9955-578-18-5 (электронная).
* Фэмінізацыя беларускай мовы. Сацыялінгвістычнае дасьледваньне. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2019. — ISBN: 978-9955-578-21-5.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарбацкі, Уладзіслаў}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўчыя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі францускіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітолягі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Гей-актывізм]]
[[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]]
[[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыйцы]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Стараверства ў Беларусі]]</text>
      <sha1>qwd5454x97tqe6ny1cw8th9be95067a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332162</id>
      <parentid>2332161</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T11:04:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.221.66.126</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35046" xml:space="preserve">{{Навуковец|Сайт=https://harbacki.eu|Імя=Уладзіслаў Гарбацкі|Фота=Уладзіслаў_Гарбацкі.jpg|Месца нараджэньня=[[Віцебск]], Беларусь|Арыгінал імя=Уладзіслаў Іваноў|Месца працы=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]]|Навуковая сфэра=[[Сацыялінгвістыка]], культура старавераў Беларусі, ЛГБТК+ дасьледаваньні|Альма-матэр=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]], Страсбурскі Інстытут палітычных навук, Рэймскі ўнівэрсытэт, [[Варшаўскі ўнівэрсытэт]]|Навуковая ступень=PhD у сацыялінгвістыцы, мовазнаўстве|Навуковы кіраўнік=[[Ніна Баршчэўская]]}}

'''Уладзісла́ў Гарба́цкі''' ([[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Harbacki; сапр. Уладзіслаў Іваноў, [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Ivanoŭ; 1978, [[Віцебск]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвіст]], [[Паліталёгія|палітоляг]], пісьменьнік і перакладнік. Адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй [[ЛГБТ|ЛГБТК]]-супольнасьці. Адмысловец у галіне гендэрных і ЛГБТК+ дасьледваньняў, гендэрнай [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістыкі]], палітычнага [[Фэмінізм|фэмінізму]] і гісторыі культуры [[Стараверства ў Беларусі|стараверства Беларусі]].

Выдаў зборнік апавяданьняў «Песьні тралейбусных рагуляў» (2016), шэраг дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і кнігу твораў [[Палута Бадунова|Палуты Бадуновай]] (2018).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў [[Віцебск]]у, дзесяць гадоў пражыў з бацькамі ў месьце [[Радужны|Радужным]] [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга — Югра|Ханты-Мансійскай акругі]], [[Расея]]. Вярнуўся ў Беларусь у 1995 годзе, дзе да 2000 году вучыўся на франка-беларускім факультэце палітычных і адміністрацыйных навук [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] ў [[Менск|Менску]].

У 2001 годзе атрымаў магістарскую ступень у [[Паліталёгія|паліталёгіі]] ў Інстытуце палітычных навук ў [[Страсбург]]у. У 2002 годзе навучаўся ў [[Рэймс]]кім унівэрсытэце на адной зь першых у [[Францыя|Францыі]] гендэрных магістратураў па спэцыяльнасьці дарадца/мэдыятар у пытаньнях [[Плоць|плоці]] і [[Сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьці]].

Ад 2007 г. выкладае ў Эўрапэйскім гуманітарным ўнівэрсытэце (ЭГУ) у [[Вільня|Вільні]], зьяўлецца лектарам паліталёгіі Дэпартамэнту сацыяльных навук. З 2014 жыве і працуе ў Вільні.

У 2017 годзе пад кіраўніцтвам прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]] абараніў доктарскую дысэртацыю «Фэмінізацыя беларускай мовы (сацыялінгвістычны аналіз жаночых Nomina agentis у [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]])» на катэдры беларусістыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Лектар ЕГУ Уладзіслаў Іваноў атрымаў ступень доктара навук|url=https://be.ehu.lt/navinyi/lektar-ehu-uladzislau-ivanou-atrymau-stupen-doktara-navuk/|дата публікацыі=10-11-2017|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт}}&lt;/ref&gt;.

Ад 2019 году адказны за дзейнасьць [https://en.ehu.lt/research/centers-laboratories-and-institutes/center-for-gender-studies/ Цэнтру гендэрных дасьледаваньняў] пры ЭГУ.

У сакавіку — жніўні 2020 — стыпэндыянт праграмы «[[Пісьменьнікі ў выгнаньні (стыпэндыя)|Пісьменьнікі ў выгнаньні]]» Літаратурнай рэзыдэнцыі [[Грац|Грацу]], [[Аўстрыя]].&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Uladzislaŭ Ivanoŭ|url=https://www.kulturvermittlung.org/primcell.php?ses=9680y6645q&amp;lang=en&amp;bas=kvs&amp;rel=6&amp;id=552&amp;main=artists&amp;ida=9|назва праекту=The Kulturvermittlung Steiermark - Kunstpädagogisches Institut Graz|дата публікацыі=}}&lt;/ref&gt; У лістападзе 2020 стажаваўся ў пісьменьніцкай рэзыдэнцыі ў [[Маляты|Малятах]] ([[Летува]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Д-р Уладзіслаў Іваноў прыняў удзел у міжнароднай літаратурнай рэзыдэнцыі ў Малятах|url=https://be.ehu.lt/navinyi/ivanou-residence-moletai/|аўтар=|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|дата публікацыі=05-12-2020}}&lt;/ref&gt;

== Навуковая дзейнасьць ==

=== Сацыялінгвістыка ===
У [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] працуе ў [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычным]] кірунку: дасьледуе і аналізуе сацыяльнае і палітычнае вымярэньне мовы і ўплыву на яе экстралінгвістычных, перадусім сацыяльна-палітычных, чыньнікаў. Асаблівы інтарэс дасьледніка праяўляецца да пытаньняў:

* ''сацыяльнай гісторыі мовы'': «Пра моўны сорам беларусаў» (2020)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Моўны сорам беларусаў (сацыялінгвістычны аналіз)|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_20_Zmiest2.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2020|назва праекту=Acta Albaruthenica, 20, стар. 169-183|мова=be|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego}}&lt;/ref&gt;, «Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну» (2018)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну (паліталягічныя і сацыялінгвістычныя заўвагі)|url=https://ideopol.org/wp-content/uploads/2018/12/_______Rus_2018%203.%209.%20Ivanou.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2018|назва праекту=The Ideology and Politics Journal, 3(11)|мова=be|выдавец=Foundation for Good Politics}}&lt;/ref&gt;, «Пра геній старабеларускай мовы» (2014)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Пра геній старабеларускай мовы|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/13649|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=08.01.2014|назва праекту=|выдавец=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;

* ''гендарнай сацыялінгвістыкі:'' «Аб інклюзыўнай беларускай мове» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб інклюзыўнай беларускай мове|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_19_Zmiest.pdf|назва праекту=Acta Albaruthenica, 19, стар. 231-240|аўтар=Уладзіслаў іваноў|дата публікацыі=2019|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Stereotyping vulnerable groups» (2017)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Stereotyping Vulnerable Groups|url=https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-72604-5|аўтар=Uladzislau Ivanou|дата публікацыі=2017|назва праекту=Stavros Assimakopoulos, Fabienne H. Baider, Sharon Millar. Online Hate Speech in the European Union: A Discourse-Analytic Perspective. Cтар. 29-32|выдавец=Springer|мова=en|копія=https://core.ac.uk/download/pdf/145226931.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Аб гэтак званых „эпіцэнах“» (2012)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб гэтак званых “эпіцэнах”|url=https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/8771|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17.07.2012|назва праекту=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;
* ''моўнай палітыкі і дыяспарнай мовы:'' «Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы)» (2017)&lt;ref&gt;{{Кніга|год=2017|аўтар=У. Іваноў|загаловак=|назва=Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур'ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) // Запісы БІНіМ|том=39|месца=Нью-Ёрк-Менск|старонкі=428-433|ref=}}&lt;/ref&gt;, «Мова жыцця Зоры Кіпель» (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Мова жыцця Зоры Кіпель|url=https://novychas.online/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-04-2016|назва праекту=|выдавец=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве» (2016)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=•	У. Гарбацкі|загаловак=Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве // Да гісторыі беларускай дыяспары|том=2|старонкі=30-36|месца=Менск|год=2016}}&lt;/ref&gt;, «Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве» (2013)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/gramadstva-ahliady/11429|мова=be|выдавец=ARCHE|дата публікацыі=19.04.2013|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі}}&lt;/ref&gt;, «Тарашкевіца — ня толькі ідэалёгія, але перадусім эстэтыка» (2013), «Беларуская дыяспарная мова і ейны досьвед супрацьстаяньня англіцызмам, русізмам ды іншым барбарызмам» (2012);
* ''сацыялектаў і арго:'' «Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны|url=https://people.onliner.by/2019/03/17/layanka|дата публікацыі=2019-03-17|назва праекту=|выдавец=Onliner}}&lt;/ref&gt;.
* ''фэмінізацыі беларускай мовы: гл. [[Уладзіслаў Гарбацкі#Кнігі|Кнігі]]''

=== Культура старавераў Беларусі ===
У 2002—2005 гадох разам з [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя К. Крапівы пры [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]], а потым — з польскім праектам [https://www.al.uw.edu.pl/obta/index_pol.html OBTA] дасьледваў стараверскую культуру Беларусі, найперш Віцебшчыны. У 2002—2016 гадох ажыцьцявіў шэраг этналягічных экспэдыцый па [[Віцебская вобласьць|Віцебшчыне]]: [[Віцебск]], [[Полацак]], [[Лёзна|Лёзеншчына]], [[Ворша|Аршаншчына]], [[Шуміліна|Шуміліншчына]], [[Браслаў]]шчына, [[Паставы|Пастаўшчына]], [[Мёры|Мёршчына]], — з мэтай дасьледваньня культуры [[Беларускія стараверы|беларускіх старавераў]]. Вынікі экспэдыцый часткова прадстаўлены ў артыкулах у пэрыядычных выданьнях і зборніках: «Мясцовыя назвы віцебскіх старавераў» (2006)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2006|старонкі=31|загаловак=Мясцовыя назвы Віцебскіх старавераў|аўтар=Іваноў, У.|выданьне=Роднае слова|нумар=12 (228)}}&lt;/ref&gt;, «Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў» (2008)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2008|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў|выданьне=Палітычная сфера|старонкі=102–107|нумар=10|url=https://kamunikat.org/download.php?item=9970-13.pdf&amp;pubref=9970}}&lt;/ref&gt;, «Эвалюцыя тоеснасьці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX — пачатак XXІ стагодзьдзя» (2010)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2010|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Эвалюцыя тоеснасці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX – пачатак XXІ стагоддзя|выданьне=Палітычная сфера|нумар=14|старонкі=195–210}}&lt;/ref&gt;, «Аб кабетах, якія „папуюць“: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны» (2013)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2013|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Аб кабетах, якія «папуюць»: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны|выданьне=Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах.|выпуск=2. Личное как политическое|старонкі=31–37|url=https://ru.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/WiP-Vol2.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863-64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)» (2014)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іваноў, У.|год=2015|загаловак=Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863–64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)|выданьне=Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі, Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Лондан, 27–29 сакавіка 2014 г.|старонкі=|месца=Мінск|выдавецтва=Зміцер Колас|pages=58–72|isbn=978-985-6992-67-7|адказны=Смалянчук Алесь, Дынглі Джым|ref=https://kamunikat.org/download.php?item=39872-1.pdf&amp;pubref=39872}}&lt;/ref&gt;, «Стараверы і зьлябы» (2018)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2018|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Стараверы і злябы|старонкі=64–67|issn=2617-2305|нумар=1|выданьне=Наша гісторыя|url=https://history.nn.by/?c=lr&amp;i=217908}}&lt;/ref&gt;.

=== Гісторыя франкамоўнай беларусістыкі ===
Інтарэс да тэмы франкамоўнай беларусікі праявіўся падчас навучаньня ў Францыі. Штуршком да дасьледчай дзейнасьці ў дадзенай сфэры стала праца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Скарынаўскай бібліятэцы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=“Беларуская бібліятэка ў Лёндане яшчэ дапаможа адкрыць невядомыя пласты берусазнаўства”|url=https://www.skaryna.org.uk/u-harbacki/|аўтар=Ігар Іваноў|дата публікацыі=10/07/2015|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;, дзе захаваліся рэдкія франкамоўныя матэрыялы па беларусіцы пачатку 20 ст.&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Франкамоўная беларусіка лонданскай Скарынаўкі|url=https://novychas.online/kultura/frankamounaja-belarusika-londanskaj-skarynauki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30-01-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Што пісала французская прэса пра БНР і «беларутэнскае пытанне»?|url=https://novychas.online/poviaz/bnr-i-belarutenskae-pytanne-u-francuzskaj-prese|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=24-03-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Крык народаў»|url=https://novychas.online/poviaz/kryk-narodau|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=05-06-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Федэрацыйны пакт паміж Мінскам і Масквой|url=https://novychas.online/poviaz/federacyjny-pakt-pamiz-minskam-i-maskvoj|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=26-01-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; і друкапіс першага беларускага рамана, напісанага па-француску невядомым аўтарам&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Таямніцы лонданскай Скарынаўкі: «Жан і Жак, альбо Падроблены рай»|url=https://novychas.online/kultura/tajamnicy_londanskaj_skarynauk/|дата публікацыі=06-09-2015|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|мова=be|назва праекту=Новы час}}&lt;/ref&gt;. У. Гарбацкі апісаў таксама ўнёсак раньніх францускіх і франкамоўных дасьледнікаў, якія цікавіліся беларускімі тэмамі: [[Рэнэ Мартэль]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://www.skaryna.org.uk/на-золку-французскай-беларусікі-рэнэ/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30/03/2016|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://novychas.online/kultura/na_zolku_francuzskaj_bielarusi/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=27-03-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; [[Антуан Мартэль]], [[Амбруаз Жабэр]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|url=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=03-07-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; — і беларускай дыяспары ў Францыі, Бэльгіі й Ангельшчыне&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Забыты змагар франкамоўнай беларусікі|url=https://novychas.online/asoba/zabyty-zmahar-frankamounaj-belarusiki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=28-07-2017|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Невядомая спадчына: этналагіня Ніна Абрамчык|url=https://novychas.online/asoba/etnalahinja-nina-abramczyk-pra-nevjadomuju-spadcz|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17-05-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Маці-беларуска» Ніны Абрамчык|url=https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-01-2022|копія=https://web.archive.org/web/20220123192342/https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|выдавец=Новы час}}&lt;/ref&gt;.

=== Фэмінісцкія і ЛГБТ дасьледаваньні ===
Да гендэрных, фэмінісцкіх і ЛГБТ дасьледаваньняў далучыўся падчас навучаньня ў гендэрнай магістратуры ў Францыі. Першыя артыкулы на тэму [[гей]]- і [[Лезьбіянства|лесьбі]]-дасьледваньняў апублікаваў у [[ARCHE Пачатак|ARCHE]] на пачатку 2000-ых гадоў: «Развагі аб гейскім пытаньні»&lt;ref&gt;{{Артыкул|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2002-3/harb302.html|год=2002|lang=be|загаловак=Развагі аб гейскім пытаньні|аўтар=Уладзь Гарбацкі|выданьне=ARCHE|нумар=3(23)}}&lt;/ref&gt; і «Пераадоленьне гамафобіі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|год=2003|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/harb203.html|загаловак=Пераадоленьне гамафобіі|нумар=2(25)|выданьне=ARCHE}}&lt;/ref&gt;. Рэгулярна публікуе артыкулы і агляды на фэмінісцкую і гендэрную тэмы ў іншых беларускіх СМІ: [https://www.svaboda.org/s?k=гарбацкі&amp;tab=all&amp;pi=1&amp;r=any&amp;pp=10 Радыё Свабода], [https://novychas.online/author/Уладзіслаў%20Гарбацкі «Новы час»], [https://makeout.by/xfsearch/author/Уладзь%20Гарбацкі/ Makeout].

== Літаратурная творчасьць ==
Першыя літратурныя творы публікаваліся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» і [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]. Пазьней — у газэце «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» і інтэрнэт-часопісе «[[ПрайдзіСвет]]».

Асобныя апавяданьні перакладзеныя на славенскую, летувіскую і ангельскую мовы.

Пісьменьнік збольшага працуе ў стылі аўтабіяграфічнай сацыяльнай ці сацыялягічнай прозы'':'' робіць акцэнт на прыватнай, інтымнай гісторыі, якая дапамагае выкрываць калектыўную гісторыю і памяць.

Першы зборнік прозы выдаў у 2016 годзе — «Песьні тралейбусных рагуляў». Ён быў названы першым у беларускай літаратуры творам гей-прозы&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першая кніга гей-прозы па-беларуску (слова ад аўтара)|url=https://makeout.by/2016/05/24/pershaya-knga-gey-prozy-pa-belarusku.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=24 мая 2016|назва праекту=Makeout|мова=be}}&lt;/ref&gt;. Брытанскі дасьледнік беларускай літаратуры [[Арнольд Макмілін]] так ахарактарызаваў зборнік:&lt;blockquote&gt;''«Гэты сьмелы і вельмі чытэльны дэбютны зборнік прозы пераказвае ў розных формах і інтымных дэталях досьведы Адрознага ў варожым яму асяродзьдзі. Пра тры плыні, што ахопліваюць дарослае жыцьцё аўтара, ён апавядае мовай казачных гісторый: глыбокую веру ў беларускую мову, усьведамленьне і гонар за сваю гейскасьць, і перакананасьць у тым, што рэлігія — толькі міт. Элегантна напісаная сучаснай беларускай мовай і шчодра запраўленая дыялектызмамі, гэтая кніга паўстае як песьня і сьвята роднаму Віцебску. Кранальныя, захапляльныя і, часта, брутальна-рэалістычныя тэксты атрымаліся цудоўным, глыбока асабістым дэбютам».''&lt;/blockquote&gt;

== Пераклады ==
У. Гарбацкі перакладае навуковыя і мастацкія тэксты з францускай, украінскай, летувіскай, расейскай і славенскай моваў. Спэцыялізуецца на перакладах франкамоўных аўтараў і аўтарак: [[Жорж Экгаўт]], [[Сымона дэ Бавуар]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Другі пол (Le deuxième sexe). Фрагмент з кнігі|url=http://prajdzisvet.org/texts/prose/druhi-pol.html|аўтар=Сімона дэ Бавуар|дата публікацыі=2020|назва праекту=ПрайдзіСвет №21}}&lt;/ref&gt;, [[Ані Эрно]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першы тэкст французскай жывой класікі па-беларуску: выйшаў раман «Падзея» Ані Эрно|url=https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=2021-11-22|выдавец=Новы час|мова=be|копія=https://web.archive.org/web/20211122173133/https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk}}&lt;/ref&gt; Рэймон Арон&lt;ref&gt;{{Артыкул|isbn=978-609-95427-0-6|аўтар=Рэймон Арон|загаловак=Дэмакратыя і Таталітарызм (урыўкі з эсэ)|год=2012|выданьне=Палітычная навука. Анталогія класічных тэкстаў: Пераклад з англійскай, французскай, нямецкай|аўтар выданьня=А. Казакевіч (нав. рэд.)|месца=Мінск–Вільня|выдавецтва=Палітычная сфера}}&lt;/ref&gt;, Эрык Нёвё&lt;ref&gt;{{Кніга|назва=Сацыялогія сацыяльных рухаў|аўтар=Эрык Нёвё|isbn=978-985-6329-85-5|год=2010|выдавецтва=Прапілеі|горад=Мінск|старонак=150|арыгінал=Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux|адказны=У. Іваноў (пер. з французскай)}}&lt;/ref&gt;, [[Маргарыта Юрсэнар|Маргарытa Юрсэнар]], Вілье дэ ліль-Адан. Таксама перакладае паэзію і прозу з летувіскай ([[Гедрэ Казлаўскайце]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляць на забытых мовах|url=http://prajdzisvet.org/texts/poetry/razmauljac-na-zabytykh-movakh.html|аўтар=Гедрэ Казлаўскайтэ|назва праекту=ПрайдзіСвет №21|мова=be|дата публікацыі=2020}}&lt;/ref&gt; [[Нэрынга Дангвідзе]], [[Жэмайце]], [[Марыя Ластоўская]] (Ластаўскене)), славенскай (Ураш Прах)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Сьціпласьць мяншыняў (знаёмства з паэзіяй Ураша Праха)|url=https://makeout.by/2020/12/23/scplasc-mjanshynja.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=23 снежня 2020|выдавец=Makeout}}&lt;/ref&gt; і ўкраінскай ([[Агатангел Крымскі]], Аляксандар Ірванец) моваў.

[[Файл:Аб фэмінізацыі беларускай мовы.png|alt=Вокладка кнігі белага колеру з шэрымі і чырвонымі словамі раскіданымі па вокладцы. Тры словы — фэмінізацыя беларускай мовы — набраныя буйным шрыфтом і разьмешчаныя паралельна адно другога|значак|Аб фэмінізацыі беларускай мовы (вокладка кнігі)]]

== Кнігі ==
* {{Cite book|first=Уладзіслаў|last=Гарбацкі|title=Аб фэмінізацыі беларускай мовы: Фэмінізацыя nomina agentis і пэўных іншых катэгорыяў у сучаснай беларускай мове. Эсэ|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|year=2012|isbn=978-0-9567951-0-6|url=https://www.smashwords.com/books/view/251752|старонак=99}}
* {{Cite book|first=Уладзь|last=Гарбацкі|url=https://kniharnia.by/catalog/suchasnaya_proza/pesni_traleybusnykh_ragulya/|title=Песьні тралейбусных рагуляў: Казкі і проза жыцьця / Уладзь Гарбацкі. —: belarusians.co.uk|isbn=978-0-9567951-4-4|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|старонак=110}}
* Гід па фэмінізацыі беларускай мовы (Nomina agentis і некаторых іншых асабовых намінацыяў) / Уладзіслаў Гарбацкі. — London: belarusians.co.uk, 2016. — ISBN: 978-0-9567951-6-8 (друк) і 978-0-9567951-7-5 (электронная).
* Творы / Палута Бадунова. [Прадмова і ўкладаньне: Уладзіслаў Гарбацкі]. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2018. — ISBN: 978-9955-578-19-2 (друк) і 978-9955-578-18-5 (электронная).
* Фэмінізацыя беларускай мовы. Сацыялінгвістычнае дасьледваньне. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2019. — ISBN: 978-9955-578-21-5.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарбацкі, Уладзіслаў}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўчыя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі францускіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітолягі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Гей-актывізм]]
[[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]]
[[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыйцы]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Стараверства ў Беларусі]]</text>
      <sha1>d6yv94699134wwy4y47zkimebz2idt0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332163</id>
      <parentid>2332162</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T11:06:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.221.66.126</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35052" xml:space="preserve">{{Навуковец|Сайт=https://harbacki.eu|Імя=Уладзіслаў Гарбацкі|Фота=Уладзіслаў_Гарбацкі.jpg|Месца нараджэньня=[[Віцебск]], Беларусь|Арыгінал імя=Уладзіслаў Іваноў|Месца працы=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]]|Навуковая сфэра=[[Сацыялінгвістыка]], культура старавераў Беларусі, ЛГБТК+ дасьледаваньні|Альма-матэр=[[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт]], Страсбурскі Інстытут палітычных навук, Рэймскі ўнівэрсытэт, [[Варшаўскі ўнівэрсытэт]]|Навуковая ступень=PhD у сацыялінгвістыцы, мовазнаўстве|Навуковы кіраўнік=[[Ніна Баршчэўская]]}}

'''Уладзісла́ў Гарба́цкі''' ([[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Harbacki; сапр. Уладзіслаў Іваноў, [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] Uładzisłaŭ Ivanoŭ; 1978, [[Віцебск]]) — [[Беларусь|беларускі]] [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвіст]], [[Паліталёгія|палітоляг]], пісьменьнік і перакладнік. Адзін зь першых у Беларусі дасьледнікаў і публіцыстаў на тэмы, зьвязаныя з жыцьцём і гісторыяй [[ЛГБТ|ЛГБТК]]-супольнасьці. Адмысловец у галіне гендэрных і ЛГБТК+ дасьледваньняў, гендэрнай [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістыкі]], палітычнага [[Фэмінізм|фэмінізму]] і гісторыі культуры [[Стараверства ў Беларусі|стараверства Беларусі]].

Выдаў зборнік апавяданьняў «Песьні тралейбусных рагуляў» (2016), шэраг дасьледаваньняў па фэмінізацыі беларускай мовы і кнігу твораў [[Палута Бадунова|Палуты Бадуновай]] (2018).

== Жыцьцяпіс ==
Нарадзіўся ў [[Віцебск]]у, дзесяць гадоў пражыў з бацькамі ў месьце [[Радужны|Радужным]] [[Ханты-Мансійская аўтаномная акруга — Югра|Ханты-Мансійскай акругі]], [[Расея]]. Вярнуўся ў Беларусь у 1995 годзе, дзе да 2000 году вучыўся на франка-беларускім факультэце палітычных і адміністрацыйных навук [[Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]] ў [[Менск|Менску]].

У 2001 годзе атрымаў магістарскую ступень у [[Паліталёгія|паліталёгіі]] ў Інстытуце палітычных навук ў [[Страсбург]]у. У 2002 годзе навучаўся ў [[Рэймс]]кім унівэрсытэце на адной зь першых у [[Францыя|Францыі]] гендэрных магістратураў па спэцыяльнасьці дарадца/мэдыятар у пытаньнях [[Плоць|плоці]] і [[Сэксуальнасьць чалавека|сэксуальнасьці]].

Ад 2007 г. выкладае ў Эўрапэйскім гуманітарным ўнівэрсытэце (ЭГУ) у [[Вільня|Вільні]], зьяўлецца лектарам паліталёгіі Дэпартамэнту сацыяльных навук. З 2014 жыве і працуе ў Вільні.

У 2017 годзе пад кіраўніцтвам прафэсаркі [[Ніна Баршчэўская|Ніны Баршчэўскай]] абараніў доктарскую дысэртацыю «Фэмінізацыя беларускай мовы (сацыялінгвістычны аналіз жаночых Nomina agentis у [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і сучаснай [[Беларуская мова|беларускай мове]])» на катэдры беларусістыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Лектар ЕГУ Уладзіслаў Іваноў атрымаў ступень доктара навук|url=https://be.ehu.lt/navinyi/lektar-ehu-uladzislau-ivanou-atrymau-stupen-doktara-navuk/|дата публікацыі=10-11-2017|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт}}&lt;/ref&gt;.

Ад 2019 году адказны за дзейнасьць [https://en.ehu.lt/research/centers-laboratories-and-institutes/center-for-gender-studies/ Цэнтру гендэрных дасьледаваньняў] пры ЭГУ.

У сакавіку — жніўні 2020 — стыпэндыянт праграмы «[[Пісьменьнікі ў выгнаньні (стыпэндыя)|Пісьменьнікі ў выгнаньні]]» Літаратурнай рэзыдэнцыі [[Грац|Грацу]], [[Аўстрыя]].&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Uladzislaŭ Ivanoŭ|url=https://www.kulturvermittlung.org/primcell.php?ses=9680y6645q&amp;lang=en&amp;bas=kvs&amp;rel=6&amp;id=552&amp;main=artists&amp;ida=9|назва праекту=The Kulturvermittlung Steiermark - Kunstpädagogisches Institut Graz|дата публікацыі=}}&lt;/ref&gt; У лістападзе 2020 стажаваўся ў пісьменьніцкай рэзыдэнцыі ў [[Маляты|Малятах]] ([[Летува]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Д-р Уладзіслаў Іваноў прыняў удзел у міжнароднай літаратурнай рэзыдэнцыі ў Малятах|url=https://be.ehu.lt/navinyi/ivanou-residence-moletai/|аўтар=|выдавец=Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт|дата публікацыі=05-12-2020}}&lt;/ref&gt;

== Навуковая дзейнасьць ==

=== Сацыялінгвістыка ===
У [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]] працуе ў [[Сацыялінгвістыка|сацыялінгвістычным]] кірунку: дасьледуе і аналізуе сацыяльнае і палітычнае вымярэньне мовы і ўплыву на яе экстралінгвістычных, перадусім сацыяльна-палітычных, чыньнікаў. Асаблівы інтарэс дасьледніка праяўляецца да пытаньняў:

* ''сацыяльнай гісторыі мовы'': «Пра моўны сорам беларусаў» (2020)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Моўны сорам беларусаў (сацыялінгвістычны аналіз)|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_20_Zmiest2.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2020|назва праекту=Acta Albaruthenica, 20, стар. 169-183|мова=be|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego}}&lt;/ref&gt;, «Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну» (2018)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Як мова рэагуе на расейска-ўкраінскую вайну (паліталягічныя і сацыялінгвістычныя заўвагі)|url=https://ideopol.org/wp-content/uploads/2018/12/_______Rus_2018%203.%209.%20Ivanou.pdf|аўтар=Уладзіслаў Іваноў|дата публікацыі=2018|назва праекту=The Ideology and Politics Journal, 3(11)|мова=be|выдавец=Foundation for Good Politics}}&lt;/ref&gt;, «Пра геній старабеларускай мовы» (2014)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Пра геній старабеларускай мовы|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/13649|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=08.01.2014|назва праекту=|выдавец=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;

* ''гендарнай сацыялінгвістыкі:'' «Аб інклюзыўнай беларускай мове» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб інклюзыўнай беларускай мове|url=http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/userfiles/downloads/AA_19_Zmiest.pdf|назва праекту=Acta Albaruthenica, 19, стар. 231-240|аўтар=Уладзіслаў іваноў|дата публікацыі=2019|выдавец=Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Stereotyping vulnerable groups» (2017)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Stereotyping Vulnerable Groups|url=https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-72604-5|аўтар=Uladzislau Ivanou|дата публікацыі=2017|назва праекту=Stavros Assimakopoulos, Fabienne H. Baider, Sharon Millar. Online Hate Speech in the European Union: A Discourse-Analytic Perspective. Cтар. 29-32|выдавец=Springer|мова=en|копія=https://core.ac.uk/download/pdf/145226931.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Аб гэтак званых „эпіцэнах“» (2012)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Аб гэтак званых “эпіцэнах”|url=https://news.arche.by/by/page/science/filialogia-navuka/8771|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17.07.2012|назва праекту=ARCHE|мова=be}}&lt;/ref&gt;;
* ''моўнай палітыкі і дыяспарнай мовы:'' «Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур’ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы)» (2017)&lt;ref&gt;{{Кніга|год=2017|аўтар=У. Іваноў|загаловак=|назва=Складаючы слоўнік беларускай дыяспарнай мовы: напрацоўкі, адкрыцьці, кур'ёзы (сацыялінгвістычны аналіз дыяспарнай мовы) // Запісы БІНіМ|том=39|месца=Нью-Ёрк-Менск|старонкі=428-433|ref=}}&lt;/ref&gt;, «Мова жыцця Зоры Кіпель» (2016)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Мова жыцця Зоры Кіпель|url=https://novychas.online/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-04-2016|назва праекту=|выдавец=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;, «Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве» (2016)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=•	У. Гарбацкі|загаловак=Малавядомая Зоська Верас: на мовазнаўчай ніве // Да гісторыі беларускай дыяспары|том=2|старонкі=30-36|месца=Менск|год=2016}}&lt;/ref&gt;, «Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве» (2013)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Білінгвізм, інтэрфэрэнцыя, канвэргенцыя і запазычаньне: Беларуская мова ў Летуве|url=https://news.arche.by/by/page/reviews/gramadstva-ahliady/11429|мова=be|выдавец=ARCHE|дата публікацыі=19.04.2013|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі}}&lt;/ref&gt;, «Тарашкевіца — ня толькі ідэалёгія, але перадусім эстэтыка» (2013), «Беларуская дыяспарная мова і ейны досьвед супрацьстаяньня англіцызмам, русізмам ды іншым барбарызмам» (2012);
* ''сацыялектаў і арго:'' «Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны» (2019)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляем пра беларускую лаянку і кляцьбоны|url=https://people.onliner.by/2019/03/17/layanka|дата публікацыі=2019-03-17|назва праекту=|выдавец=Onliner}}&lt;/ref&gt;.
* ''фэмінізацыі беларускай мовы: гл. [[Уладзіслаў Гарбацкі#Кнігі|Кнігі]]''

=== Культура старавераў Беларусі ===
У 2002—2005 гадох разам з [[Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру|Інстытутам мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёру]] імя К. Крапівы пры [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]], а потым — з польскім праектам [https://www.al.uw.edu.pl/obta/index_pol.html OBTA] дасьледваў стараверскую культуру Беларусі, найперш Віцебшчыны. У 2002—2016 гадох ажыцьцявіў шэраг этналягічных экспэдыцый па [[Віцебская вобласьць|Віцебшчыне]]: [[Віцебск]], [[Полацак]], [[Лёзна|Лёзеншчына]], [[Ворша|Аршаншчына]], [[Шуміліна|Шуміліншчына]], [[Браслаў]]шчына, [[Паставы|Пастаўшчына]], [[Мёры|Мёршчына]], — з мэтай дасьледваньня культуры [[Беларускія стараверы|беларускіх старавераў]]. Вынікі экспэдыцый часткова прадстаўлены ў артыкулах у пэрыядычных выданьнях і зборніках: «Мясцовыя назвы віцебскіх старавераў» (2006)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2006|старонкі=31|загаловак=Мясцовыя назвы Віцебскіх старавераў|аўтар=Іваноў, У.|выданьне=Роднае слова|нумар=12 (228)}}&lt;/ref&gt;, «Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў» (2008)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2008|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Пра беларускі ўплыў на віцебскіх старавераў|выданьне=Палітычная сфера|старонкі=102–107|нумар=10|url=https://kamunikat.org/download.php?item=9970-13.pdf&amp;pubref=9970}}&lt;/ref&gt;, «Эвалюцыя тоеснасьці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX — пачатак XXІ стагодзьдзя» (2010)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2010|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Эвалюцыя тоеснасці і культуры старавераў паўночнай Беларусі, канец XІX – пачатак XXІ стагоддзя|выданьне=Палітычная сфера|нумар=14|старонкі=195–210}}&lt;/ref&gt;, «Аб кабетах, якія „папуюць“: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны» (2013)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2013|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Аб кабетах, якія «папуюць»: аб ролі і месцы жанчынаў у рэлігійным жыцьці стараверства Віцебшчыны|выданьне=Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах.|выпуск=2. Личное как политическое|старонкі=31–37|url=https://ru.ehu.lt/wp-content/uploads/2017/10/WiP-Vol2.pdf}}&lt;/ref&gt;, «Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863-64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)» (2014)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іваноў, У.|год=2015|загаловак=Двухсэнсоўныя вобраз і роля стараверства Беларусі ў паўстаньні 1863–64 гг. і ў беларускім нацыятворчым працэсе другой паловы 19-га ст. (спроба гістарычнай і этналягічнай рэканструкцыі)|выданьне=Кастусь Каліноўскі і нацыятворчы працэс у Беларусі, Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, Лондан, 27–29 сакавіка 2014 г.|старонкі=|месца=Мінск|выдавецтва=Зміцер Колас|pages=58–72|isbn=978-985-6992-67-7|адказны=Смалянчук Алесь, Дынглі Джым|ref=https://kamunikat.org/download.php?item=39872-1.pdf&amp;pubref=39872}}&lt;/ref&gt;, «Стараверы і зьлябы» (2018)&lt;ref&gt;{{Артыкул|год=2018|аўтар=Іваноў, У.|загаловак=Стараверы і злябы|старонкі=64–67|issn=2617-2305|нумар=1|выданьне=Наша гісторыя|url=https://history.nn.by/?c=lr&amp;i=217908}}&lt;/ref&gt;.

=== Гісторыя франкамоўнай беларусістыкі ===
Інтарэс да тэмы франкамоўнай беларусікі праявіўся падчас навучаньня ў Францыі. Штуршком да дасьледчай дзейнасьці ў дадзенай сфэры стала праца ў [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Скарынаўскай бібліятэцы]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=“Беларуская бібліятэка ў Лёндане яшчэ дапаможа адкрыць невядомыя пласты берусазнаўства”|url=https://www.skaryna.org.uk/u-harbacki/|аўтар=Ігар Іваноў|дата публікацыі=10/07/2015|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;, дзе захаваліся рэдкія франкамоўныя матэрыялы па беларусіцы пачатку 20 ст.&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Франкамоўная беларусіка лонданскай Скарынаўкі|url=https://novychas.online/kultura/frankamounaja-belarusika-londanskaj-skarynauki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30-01-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Што пісала французская прэса пра БНР і «беларутэнскае пытанне»?|url=https://novychas.online/poviaz/bnr-i-belarutenskae-pytanne-u-francuzskaj-prese|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=24-03-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Крык народаў»|url=https://novychas.online/poviaz/kryk-narodau|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=05-06-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Федэрацыйны пакт паміж Мінскам і Масквой|url=https://novychas.online/poviaz/federacyjny-pakt-pamiz-minskam-i-maskvoj|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=26-01-2019|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; і друкапіс першага беларускага рамана, напісанага па-француску невядомым аўтарам&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Таямніцы лонданскай Скарынаўкі: «Жан і Жак, альбо Падроблены рай»|url=https://novychas.online/kultura/tajamnicy_londanskaj_skarynauk/|дата публікацыі=06-09-2015|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|мова=be|назва праекту=Новы час}}&lt;/ref&gt;. У. Гарбацкі апісаў таксама ўнёсак раньніх францускіх і франкамоўных дасьледнікаў, якія цікавіліся беларускімі тэмамі: [[Рэнэ Мартэль]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://www.skaryna.org.uk/на-золку-французскай-беларусікі-рэнэ/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=30/03/2016|назва праекту=Блёг|выдавец=Беларуская бібліятэка і музэй імя Франьцішка Скарыны|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=На золку французскай беларусікі: Рэнэ Мартэль|url=https://novychas.online/kultura/na_zolku_francuzskaj_bielarusi/|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=27-03-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; [[Антуан Мартэль]], [[Амбруаз Жабэр]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|url=https://novychas.online/asoba/belaruski-ruh-i-polszcza-scislaja-historyja-bel|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=03-07-2016|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt; — і беларускай дыяспары ў Францыі, Бэльгіі й Ангельшчыне&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Забыты змагар франкамоўнай беларусікі|url=https://novychas.online/asoba/zabyty-zmahar-frankamounaj-belarusiki|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=28-07-2017|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Невядомая спадчына: этналагіня Ніна Абрамчык|url=https://novychas.online/asoba/etnalahinja-nina-abramczyk-pra-nevjadomuju-spadcz|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=17-05-2018|назва праекту=Новы час|мова=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=«Маці-беларуска» Ніны Абрамчык|url=https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=23-01-2022|копія=https://web.archive.org/web/20220123192342/https://novychas.online/kultura/maci-belaruska-niny-abramczyk|выдавец=Новы час}}&lt;/ref&gt;.

=== Фэмінісцкія і ЛГБТК+ дасьледаваньні ===
Да гендэрных, фэмінісцкіх і ЛГБТК+ дасьледаваньняў далучыўся падчас навучаньня ў гендэрнай магістратуры ў Францыі. Першыя артыкулы на тэму [[гей]]- і [[Лезьбіянства|лесьбі]]-дасьледваньняў апублікаваў у [[ARCHE Пачатак|ARCHE]] на пачатку 2000-ых гадоў: «Развагі аб гейскім пытаньні»&lt;ref&gt;{{Артыкул|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2002-3/harb302.html|год=2002|lang=be|загаловак=Развагі аб гейскім пытаньні|аўтар=Уладзь Гарбацкі|выданьне=ARCHE|нумар=3(23)}}&lt;/ref&gt; і «Пераадоленьне гамафобіі»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|год=2003|url=https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/harb203.html|загаловак=Пераадоленьне гамафобіі|нумар=2(25)|выданьне=ARCHE}}&lt;/ref&gt;. Рэгулярна публікуе артыкулы і агляды на фэмінісцкую і гендэрную тэмы ў іншых беларускіх СМІ: [https://www.svaboda.org/s?k=гарбацкі&amp;tab=all&amp;pi=1&amp;r=any&amp;pp=10 Радыё Свабода], [https://novychas.online/author/Уладзіслаў%20Гарбацкі «Новы час»], [https://makeout.by/xfsearch/author/Уладзь%20Гарбацкі/ Makeout].

== Літаратурная творчасьць ==
Першыя літратурныя творы публікаваліся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» і [[ARCHE Пачатак|ARCHE]]. Пазьней — у газэце «[[Новы час (газэта)|Новы час]]» і інтэрнэт-часопісе «[[ПрайдзіСвет]]».

Асобныя апавяданьні перакладзеныя на славенскую, летувіскую і ангельскую мовы.

Пісьменьнік збольшага працуе ў стылі аўтабіяграфічнай сацыяльнай ці сацыялягічнай прозы'':'' робіць акцэнт на прыватнай, інтымнай гісторыі, якая дапамагае выкрываць калектыўную гісторыю і памяць.

Першы зборнік прозы выдаў у 2016 годзе — «Песьні тралейбусных рагуляў». Ён быў названы першым у беларускай літаратуры творам гей-прозы&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першая кніга гей-прозы па-беларуску (слова ад аўтара)|url=https://makeout.by/2016/05/24/pershaya-knga-gey-prozy-pa-belarusku.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=24 мая 2016|назва праекту=Makeout|мова=be}}&lt;/ref&gt;. Брытанскі дасьледнік беларускай літаратуры [[Арнольд Макмілін]] так ахарактарызаваў зборнік:&lt;blockquote&gt;''«Гэты сьмелы і вельмі чытэльны дэбютны зборнік прозы пераказвае ў розных формах і інтымных дэталях досьведы Адрознага ў варожым яму асяродзьдзі. Пра тры плыні, што ахопліваюць дарослае жыцьцё аўтара, ён апавядае мовай казачных гісторый: глыбокую веру ў беларускую мову, усьведамленьне і гонар за сваю гейскасьць, і перакананасьць у тым, што рэлігія — толькі міт. Элегантна напісаная сучаснай беларускай мовай і шчодра запраўленая дыялектызмамі, гэтая кніга паўстае як песьня і сьвята роднаму Віцебску. Кранальныя, захапляльныя і, часта, брутальна-рэалістычныя тэксты атрымаліся цудоўным, глыбока асабістым дэбютам».''&lt;/blockquote&gt;

== Пераклады ==
У. Гарбацкі перакладае навуковыя і мастацкія тэксты з францускай, украінскай, летувіскай, расейскай і славенскай моваў. Спэцыялізуецца на перакладах франкамоўных аўтараў і аўтарак: [[Жорж Экгаўт]], [[Сымона дэ Бавуар]]&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Другі пол (Le deuxième sexe). Фрагмент з кнігі|url=http://prajdzisvet.org/texts/prose/druhi-pol.html|аўтар=Сімона дэ Бавуар|дата публікацыі=2020|назва праекту=ПрайдзіСвет №21}}&lt;/ref&gt;, [[Ані Эрно]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Першы тэкст французскай жывой класікі па-беларуску: выйшаў раман «Падзея» Ані Эрно|url=https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk|аўтар=Уладзіслаў Гарбацкі|дата публікацыі=2021-11-22|выдавец=Новы час|мова=be|копія=https://web.archive.org/web/20211122173133/https://novychas.online/kultura/perszy-tekst-francuzskaj-zyvoj-klasiki-pa-belarusk}}&lt;/ref&gt; Рэймон Арон&lt;ref&gt;{{Артыкул|isbn=978-609-95427-0-6|аўтар=Рэймон Арон|загаловак=Дэмакратыя і Таталітарызм (урыўкі з эсэ)|год=2012|выданьне=Палітычная навука. Анталогія класічных тэкстаў: Пераклад з англійскай, французскай, нямецкай|аўтар выданьня=А. Казакевіч (нав. рэд.)|месца=Мінск–Вільня|выдавецтва=Палітычная сфера}}&lt;/ref&gt;, Эрык Нёвё&lt;ref&gt;{{Кніга|назва=Сацыялогія сацыяльных рухаў|аўтар=Эрык Нёвё|isbn=978-985-6329-85-5|год=2010|выдавецтва=Прапілеі|горад=Мінск|старонак=150|арыгінал=Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux|адказны=У. Іваноў (пер. з французскай)}}&lt;/ref&gt;, [[Маргарыта Юрсэнар|Маргарытa Юрсэнар]], Вілье дэ ліль-Адан. Таксама перакладае паэзію і прозу з летувіскай ([[Гедрэ Казлаўскайце]],&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Размаўляць на забытых мовах|url=http://prajdzisvet.org/texts/poetry/razmauljac-na-zabytykh-movakh.html|аўтар=Гедрэ Казлаўскайтэ|назва праекту=ПрайдзіСвет №21|мова=be|дата публікацыі=2020}}&lt;/ref&gt; [[Нэрынга Дангвідзе]], [[Жэмайце]], [[Марыя Ластоўская]] (Ластаўскене)), славенскай (Ураш Прах)&lt;ref&gt;{{Cite web|загаловак=Сьціпласьць мяншыняў (знаёмства з паэзіяй Ураша Праха)|url=https://makeout.by/2020/12/23/scplasc-mjanshynja.html|аўтар=Уладзь Гарбацкі|дата публікацыі=23 снежня 2020|выдавец=Makeout}}&lt;/ref&gt; і ўкраінскай ([[Агатангел Крымскі]], Аляксандар Ірванец) моваў.

[[Файл:Аб фэмінізацыі беларускай мовы.png|alt=Вокладка кнігі белага колеру з шэрымі і чырвонымі словамі раскіданымі па вокладцы. Тры словы — фэмінізацыя беларускай мовы — набраныя буйным шрыфтом і разьмешчаныя паралельна адно другога|значак|Аб фэмінізацыі беларускай мовы (вокладка кнігі)]]

== Кнігі ==
* {{Cite book|first=Уладзіслаў|last=Гарбацкі|title=Аб фэмінізацыі беларускай мовы: Фэмінізацыя nomina agentis і пэўных іншых катэгорыяў у сучаснай беларускай мове. Эсэ|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|year=2012|isbn=978-0-9567951-0-6|url=https://www.smashwords.com/books/view/251752|старонак=99}}
* {{Cite book|first=Уладзь|last=Гарбацкі|url=https://kniharnia.by/catalog/suchasnaya_proza/pesni_traleybusnykh_ragulya/|title=Песьні тралейбусных рагуляў: Казкі і проза жыцьця / Уладзь Гарбацкі. —: belarusians.co.uk|isbn=978-0-9567951-4-4|location=Leicester|publisher=belarusians.co.uk|старонак=110}}
* Гід па фэмінізацыі беларускай мовы (Nomina agentis і некаторых іншых асабовых намінацыяў) / Уладзіслаў Гарбацкі. — London: belarusians.co.uk, 2016. — ISBN: 978-0-9567951-6-8 (друк) і 978-0-9567951-7-5 (электронная).
* Творы / Палута Бадунова. [Прадмова і ўкладаньне: Уладзіслаў Гарбацкі]. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2018. — ISBN: 978-9955-578-19-2 (друк) і 978-9955-578-18-5 (электронная).
* Фэмінізацыя беларускай мовы. Сацыялінгвістычнае дасьледваньне. — Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2019. — ISBN: 978-9955-578-21-5.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гарбацкі, Уладзіслаў}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія навукоўцы]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]]
[[Катэгорыя:Беларускія літаратары]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўчыя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі францускіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларускія палітолягі]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту]]
[[Катэгорыя:Фэмінізм]]
[[Катэгорыя:Гей-актывізм]]
[[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]]
[[Катэгорыя:Гендэрныя дасьледаваньні]]
[[Катэгорыя:Атэісты]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыйцы]]
[[Катэгорыя:Беларусісты]]
[[Катэгорыя:Стараверства ў Беларусі]]</text>
      <sha1>8cd90vsw7ye735lqnep5gbyaqisa17w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Альбаніі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>239555</id>
    <revision>
      <id>2331905</id>
      <parentid>2197193</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Альбанія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Альбаніі|Населеныя пункты]]</text>
      <sha1>eka1xjtdizbo9a5bh17cyneqlm8jbfc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вячаслаў Дашкевіч</title>
    <ns>0</ns>
    <id>239709</id>
    <revision>
      <id>2331861</id>
      <parentid>2197712</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:18:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Біяграфія */ +[[Родная прырода]], [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3730" xml:space="preserve">{{пісьменьнік}}
'''Вячаслаў Язэпавіч Дашкевіч''' (15 красавіка 1941, в. [[Дзякшняны]], [[Маладэчанскі раён]], [[Вялейская вобласьць]]) — беларускі паэт.

== Біяграфія ==
Нарадзіўся 15 красавіка 1941 году ў в. [[Дзякшняны]] [[Маладэчанскі раён|Маладэчанскfuf раёну]] [[Вялейская вобласьць|Вялейскай вобласьці]] ў сялянскай сям'і. У 1958 годзе скончыў сярэднюю школу. У 1959 годзе скончыў Ашмянскую вучэльню мэханізацыі сельскай гаспадаркі. Пасьля гэтага два гады працаваў трактарыстам у саўгасе імя Янкі Купалы Маладзечанскага раёну.

У 1959 годзе паступіў на завочнае аддзяленьне журналістыкі [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]], на другім курсе перавёўся на стацыянар, які скончыў у 1965 годзе. Працаваў карэспандэнтам [[Беларускае радыё|Беларускага радыё]] (1964—1967), газэты «Физкультурник Белоруссии» (1967—1971), загадчыкам аддзелу часопісу «[[Родная прырода]]» (1971—1976), старшым рэдактарам Саюзу журналістаў БССР (1977—1980), старшым рэдактарам і загадчыкам аддзелу на [[Беларускае тэлебачаньне|Беларускім тэлебачаньні]] (1980—1986). З 1989 году працаваў навуковым супрацоўнікам аддзелу міжнацыянальных і міжнародных зносінаў Інстытуту філязофіі і права [[АН Беларусі]].

У 2010 годзе быў выключаны з [[Саюз пісьменьнікаў Беларусі|Саюзу пісьменьнікаў Беларусі]]&lt;ref&gt;[http://belarus.kulichki.net/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=340 «Ликвидация»]&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==
У друку выступае з 1963 году, зь вершамі — з 1974 году. Першая кніга вершаў «Хвіліна чаканьня» ўвайшла ў калектыўны зборнік «Нашчадкі» (1979). У 1983 годзе выйшаў зборнік паэзіі «Загадка Атлантыды».

Пераклаў з [[Эстонская мова|эстонскай мовы]] «Няўлоўны цуд» Э.Вільдэ (тэлеп'еса, 1985) і асобныя вершы эстонскіх паэтаў.

== Крыніцы ==
{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Менск, БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6), ISBN 985-11-0035-8.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дашкевіч, Вячаслаў Язэпавіч}}
[[Катэгорыя:Беларускія паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты і паэткі]]
[[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]]
[[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў Беларусі]]</text>
      <sha1>21mv37v5lhu5ltyeehalbrtpqcmlmnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Выдавецкі дом «Зьвязда»</title>
    <ns>0</ns>
    <id>239802</id>
    <revision>
      <id>2331850</id>
      <parentid>2331849</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3230" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Звязда (неадназначнасьць)}}
{{Кампанія 
|назва               = Выдавецкі дом «Зьвязда»
|лягатып             = 
|тып                 = 
|лістынг на біржы    = 
|дэвіз               = 
|заснаваная          = 2012
|закрытая            = 
|заснавальнікі       = 
|разьмяшчэньне       = [[Менск]]
|ключавыя фігуры     = 
|галіна              = Выдавецкая
|прадукцыя           = [[Кніга|Кнігі]]
|абарачэньне         = 
|апэрацыйны прыбытак = 
|чысты прыбытак      = 
|лік супрацоўнікаў   = 
|матчына кампанія    = 
|даччыныя кампаніі   = 
|аўдытар             = 
|сайт                = 
}}
'''Выдавецкі дом «Зьвязда»''' — рэдакцыйна-выдавецкая ўстанова (РВУ).

== Гісторыя ==
Створана ў лістападзе 2012 году. У склад РВУ уваходзяць літаратурна-мастацкія і грамадзка-палітычныя часопісы «[[Полымя (часопіс)|Полымя]]», «[[Маладосць]]», [[Нёман (часопіс)|«Нёман»]], альманах «[[Вожык (часопіс)|Вожык]]», газэта «[[Літаратура і мастацтва]]»), выдавецкі аддзел, які ажыцьцяўляе выпуск кніг (раней уваходзілі ў склад [[Літаратура і мастацтва (РВУ)|рэдакцыйна-выдавецкай установы «Літаратура і мастацтва»]]), а таксама газэта «[[Зьвязда]]». У лютым 2014 году да Выдавецкага дому «Зьвязда» далучылі ілюстраваны часопіс «[[Родная прырода]]», заснавальнікам якога было [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

=== Кіраўнікі ===
# [[Алесь Карлюкевіч]] (лістапад 2012  — 2016)
# [[Павал Сухарукаў]] (cьнежань 2016 — 2020)
# Алесь Карлюкевіч (са жніўня 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://zviazda.by/be/ Сайт РВУ Выдавецкі дом «Зьвязда»]

[[Катэгорыя:Беларускія выдавецтвы]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2012 годзе]]</text>
      <sha1>g92p67yv7og32cskoqtr47hirtv29aa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331851</id>
      <parentid>2331850</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Выдавецкі дом «Звязда»]] у [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]] паўзьверх перанакіраваньня: +[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3230" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Звязда (неадназначнасьць)}}
{{Кампанія 
|назва               = Выдавецкі дом «Зьвязда»
|лягатып             = 
|тып                 = 
|лістынг на біржы    = 
|дэвіз               = 
|заснаваная          = 2012
|закрытая            = 
|заснавальнікі       = 
|разьмяшчэньне       = [[Менск]]
|ключавыя фігуры     = 
|галіна              = Выдавецкая
|прадукцыя           = [[Кніга|Кнігі]]
|абарачэньне         = 
|апэрацыйны прыбытак = 
|чысты прыбытак      = 
|лік супрацоўнікаў   = 
|матчына кампанія    = 
|даччыныя кампаніі   = 
|аўдытар             = 
|сайт                = 
}}
'''Выдавецкі дом «Зьвязда»''' — рэдакцыйна-выдавецкая ўстанова (РВУ).

== Гісторыя ==
Створана ў лістападзе 2012 году. У склад РВУ уваходзяць літаратурна-мастацкія і грамадзка-палітычныя часопісы «[[Полымя (часопіс)|Полымя]]», «[[Маладосць]]», [[Нёман (часопіс)|«Нёман»]], альманах «[[Вожык (часопіс)|Вожык]]», газэта «[[Літаратура і мастацтва]]»), выдавецкі аддзел, які ажыцьцяўляе выпуск кніг (раней уваходзілі ў склад [[Літаратура і мастацтва (РВУ)|рэдакцыйна-выдавецкай установы «Літаратура і мастацтва»]]), а таксама газэта «[[Зьвязда]]». У лютым 2014 году да Выдавецкага дому «Зьвязда» далучылі ілюстраваны часопіс «[[Родная прырода]]», заснавальнікам якога было [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

=== Кіраўнікі ===
# [[Алесь Карлюкевіч]] (лістапад 2012  — 2016)
# [[Павал Сухарукаў]] (cьнежань 2016 — 2020)
# Алесь Карлюкевіч (са жніўня 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://zviazda.by/be/ Сайт РВУ Выдавецкі дом «Зьвязда»]

[[Катэгорыя:Беларускія выдавецтвы]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2012 годзе]]</text>
      <sha1>g92p67yv7og32cskoqtr47hirtv29aa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331856</id>
      <parentid>2331851</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:05:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3232" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Зьвязда (неадназначнасьць)}}
{{Кампанія 
|назва               = Выдавецкі дом «Зьвязда»
|лягатып             = 
|тып                 = 
|лістынг на біржы    = 
|дэвіз               = 
|заснаваная          = 2012
|закрытая            = 
|заснавальнікі       = 
|разьмяшчэньне       = [[Менск]]
|ключавыя фігуры     = 
|галіна              = Выдавецкая
|прадукцыя           = [[Кніга|Кнігі]]
|абарачэньне         = 
|апэрацыйны прыбытак = 
|чысты прыбытак      = 
|лік супрацоўнікаў   = 
|матчына кампанія    = 
|даччыныя кампаніі   = 
|аўдытар             = 
|сайт                = 
}}
'''Выдавецкі дом «Зьвязда»''' — рэдакцыйна-выдавецкая ўстанова (РВУ).

== Гісторыя ==
Створана ў лістападзе 2012 году. У склад РВУ уваходзяць літаратурна-мастацкія і грамадзка-палітычныя часопісы «[[Полымя (часопіс)|Полымя]]», «[[Маладосць]]», [[Нёман (часопіс)|«Нёман»]], альманах «[[Вожык (часопіс)|Вожык]]», газэта «[[Літаратура і мастацтва]]»), выдавецкі аддзел, які ажыцьцяўляе выпуск кніг (раней уваходзілі ў склад [[Літаратура і мастацтва (РВУ)|рэдакцыйна-выдавецкай установы «Літаратура і мастацтва»]]), а таксама газэта «[[Зьвязда]]». У лютым 2014 году да Выдавецкага дому «Зьвязда» далучылі ілюстраваны часопіс «[[Родная прырода]]», заснавальнікам якога было [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

=== Кіраўнікі ===
# [[Алесь Карлюкевіч]] (лістапад 2012  — 2016)
# [[Павал Сухарукаў]] (cьнежань 2016 — 2020)
# Алесь Карлюкевіч (са жніўня 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://zviazda.by/be/ Сайт РВУ Выдавецкі дом «Зьвязда»]

[[Катэгорыя:Беларускія выдавецтвы]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 2012 годзе]]</text>
      <sha1>klug8iwn6mj5lgvqby1jqcaulbophr5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Зьвязда»</title>
    <ns>1</ns>
    <id>239804</id>
    <revision>
      <id>2331853</id>
      <parentid>2198050</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Звязда»]] у [[Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Зьвязда»]]: +[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="109" xml:space="preserve">{{Артыкул месяца беларускай літаратуры |удзельнік=Raviaka Ruslan }}</text>
      <sha1>sgggs06ct29r2nc34aezm12uq24kdgw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Мальты</title>
    <ns>14</ns>
    <id>240743</id>
    <revision>
      <id>2331949</id>
      <parentid>2203991</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="335" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мальта}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Мальты|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Эўропы паводле краінаў]]</text>
      <sha1>e59d98gzwm2brjfx4m7xrol6amov886</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Творы пра актораў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>240892</id>
    <revision>
      <id>2332054</id>
      <parentid>2205084</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:25:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Акторы]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторы і акторкі]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="141" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Акторы і акторкі]]
[[Катэгорыя:Мастацкія творы па тэматыцы|Акторы]]</text>
      <sha1>dwpbkbymvat1rmuu501q4ij3t63i26j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Сватава</title>
    <ns>14</ns>
    <id>241511</id>
    <revision>
      <id>2332030</id>
      <parentid>2208466</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:05:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="263" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сватава}}
[[Катэгорыя:Асобы Сватаўскага раёну]]
[[Катэгорыя:Сватава|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>hdbx8qjlq9q43ww2q7py5j05xfhtbhc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне паводле гарадоў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>241513</id>
    <revision>
      <id>2331998</id>
      <parentid>2208470</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="495" xml:space="preserve">{{Катэгорыя-кантэйнэр}}
{{Аўтаазначнік катэгорыі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Украіна}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне| Гарады]]
[[Катэгорыя:Народжаныя паводле гарадоў Эўропы]]
[[Катэгорыя:Народжаныя паводле гарадоў краінаў]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў| ]]</text>
      <sha1>b9nv6i3fshwe2wfl2zi4j1enc8xh53d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Народная газэта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>246992</id>
    <redirect title="Народная газета" />
    <revision>
      <id>2331873</id>
      <parentid>2242379</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+На беларускую газэту для надзённасьці</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" xml:space="preserve">#перанакіраваньне[[Народная газета]]</text>
      <sha1>pyxfcda6rwdhmma2jxazx9n2j463q58</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Ірану</title>
    <ns>14</ns>
    <id>250256</id>
    <revision>
      <id>2331933</id>
      <parentid>2272386</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:54:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="534" xml:space="preserve">{{Катэгорыя-кантэйнэр}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Іран}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Ірану|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Блізкага Ўсходу]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Заходняй Азіі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>oig0umzlk6vnidweozhcad5ntrxljm7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>251115</id>
    <revision>
      <id>2332077</id>
      <parentid>2325048</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:18:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>/* Сьмерці */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6077" xml:space="preserve">{{Навігацыя для году|2022}}
{{Год у іншых календарох|2022}}
{{Загаловак году|2022}}
[[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]] абвясьціла 2022 Міжнародны годам аматарскай рыбалоўлі і [[Рыбагадоўля|воднай культуры]], а яшчэ Міжнародным годам [[Шкло|шкла]].

== Падзеі ==

* [[1 студзеня]] — у грамадзкі набытак у [[ЗША]] пяройдуць усе [[гуказапіс]]ы, апублікаваныя да 1923 року, а таксама ўсе кнігі, фільмы ды іншыя творы, апублікаваныя ў 1926 року.
* [[30 студзеня]] — [[Парлямэнцкія выбары ў Партугаліі 2022 году|парлямэнцкія выбары ў Партугаліі]]
* [[4 лютага|4]] — [[20 лютага]] — [[Зімовыя Алімпійскія гульні 2022 году|Зімовыя Алімпійскія гульні]] ў [[Пэкін]]е
* [[10 лютага]] — пачаліся вучэньні «[[Саюзная рашучасьць-2022]]» у Беларусі
* [[24 лютага]] — пачатак [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]]
* [[9 сакавіка]] — [[Прэзыдэнцкія выбары ў Паўднёвай Карэі 2022 году|прэзыдэнцкія выбары ў Паўднёвай Карэі]]
* [[3 красавіка]] — [[Парлямэнцкія выбары ў Сэрбіі 2022 году|парлямэнцкія выбары ў Сэрбіі]]
* [[10 красавіка]] — [[Прэзыдэнцкія выбары ў Францыі 2022 году|прэзыдэнцкія выбары ў Францыі]]
* [[9 траўня]] — [[Парлямэнцкія выбары ў Філіпінах 2022 году|парлямэнцкія выбары ў Філіпінах]]
* [[29 траўня]] — [[Прэзыдэнцкія выбары ў Калюмбіі 2022 году|прэзыдэнцкія выбары ў Калюмбіі]]
* [[6 ліпеня|6]] — [[31 ліпеня]] — [[Жаночы чэмпіянат Эўропы па футболе 2022 году|жаночы чэмпіянат Эўропы па футболе]] ў Ангельшчыне
* [[11 верасьня]] — [[Парлямэнцкія выбары ў Швэцыі 2022 году|парлямэнцкія выбары ў Швэцыі]]
* [[2 кастрычніка]] — [[Парлямэнцкія выбары ў Бразыліі 2022 году|парлямэнцкія выбары ў Бразыліі]]
* [[8 лістапада]] — [[Парлямэнцкія выбары ў ЗША 2022 году|парлямэнцкія выбары ў ЗША]]
* [[21 лістапада]] — [[18 сьнежня]] — [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2022 году|чэмпіянат сьвету па футболе]] ў [[Катар]]ы

== Нараджэньні ==

== Сьмерці ==
{{Асноўны артыкул|Сьпіс памерлых у 2022 годзе}}
* [[3 студзеня]] — [[Адам Мальдзіс]], еларускі літаратуразнавец, крытык, публіцыст
* [[5 студзеня]] — [[Аляксандар Федаровіч]], беларускі футбаліст і трэнэр, брамнік
* [[6 студзеня]] — [[Сыдні Пуат’е]], першы амэрыканскі цёмнаскуры актор, які атрымаў «Оскар»
* [[19 студзеня]] — [[Анатоль Малафееў]], першы сакратар ЦК Кампартыі Беларусі 
* [[30 студзеня]] — [[Леанід Кураўлёў]], савецкі і расейскі актор 
* [[15 лютага]] — [[Павал Жук]], выдавец беларускага незалежнага друку
* [[14 сакавіка]] — [[Мікола Гіль]],  беларускі пісьменьнік, журналіст, перакладчык
* [[14 красавіка]] — [[Лявон Шыманец]], дзеяч беларускай дыяспары ў Францыі, сябра Рады БНР
* [[21 красавіка]] — [[Анатоль Вярцінскі]], беларускі паэт, драматург, публіцыст, крытык, перакладчык
* [[6 чэрвеня]] — [[Мікола Аляхновіч (паэт)|Мікола Аляхновіч]], беларускі літаратар, лінгвіст, кандыдат філялягічных навук
* [[8 чэрвеня]] — [[Серж Мінскевіч]], беларускі паэт і перакладчык
* [[11 чэрвеня]] — [[Мікалай Дудчанка]], харэограф, рэжысэр, сцэнарыст, пэдагог, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі
* [[13 чэрвеня]] — [[Алег Судлянкоў]],  беларускі бібліяфіл, калекцыянэр графікі, кніжных знакаў
* [[18 чэрвеня]] — [[Яраслаў Клімуць]], беларускі літаратуразнаўца
* [[23 чэрвеня]] — [[Юры Шатуноў]],  савецкі і расейскі сьпявак, саліст групы «Ласкавы май»
* [[1 ліпеня]] — [[Сьцепаніда Сьцепанюк]], легендарная беларуская ткачыха, народны майстар Беларусі
* [[2 ліпеня]] — [[Леанід Шварцман]], савецкі і расейскі рэжысэр-мультыплікатар і мастак мультыплікацыйнага кіно
* [[9 жніўня]] — [[Мікалай Сьлюнькоў]], савецкі партыйны дзея

[[Катэгорыя:2022| ]]</text>
      <sha1>5hlykrbsm48gzmd7c8ejwey20xidryw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Форум</title>
    <ns>4</ns>
    <id>251809</id>
    <revision>
      <id>2332141</id>
      <parentid>2330372</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:10:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vyacheslav84</username>
        <id>29935</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65676" xml:space="preserve">{{Вікіпэдыя:Форум/Шапка}}&lt;!-- НЕ ВЫДАЛЯЙЦЕ ГЭТЫ РАДОК, ПІШЫЦЕ ПАД ІМ. Не забывайцеся на == Загаловак == --&gt;

== Спадчыннікі Пінскай ваеннай флатыліі і 1-га навучальнага атрада ВМФ СССР ==
Усім добры дзень. Хацеў даведацца, ці засталося ў цяперашні час што-небудзь ад 1-га навучальнага атрада ВМФ СССР і Пінскай ваеннай флатыліі? Загадзя дзякую. --[[Удзельнік:Vyacheslav84|Vyacheslav84]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vyacheslav84|гутаркі]]) 11:10, 10 жніўня 2022 (+03)

== Вікісустрэча ЦУЭ 2022 году ==
Вітаю! Як маецеся? Стварыў [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022/Programme/Submissions/Workshop on mentoring|заяўку]] на ўдзел ад [[:m:Wikimedia Community User Group Belarus/be-tarask|Вікісуполкі Беларусі]] ў Cустрэчы [[:m:Wikimedia Central and Eastern Europe/be-tarask|Вікімэдыі Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы]], якая пройдзе 14—16 кастрычніка 2022 году ў [[Охрыд]]зе (Паўночная Македонія). Буду ўдзячны за падтрымку тут на форуме пад маім допісам. Папярэдні раз браў удзел у Вікісустрэчы ЦУЭ ў [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2019/Programme/Submissions/Workshop on Community health|2019]] годзе. Таксама ёсьць яшчэ [https://docs.google.com/document/d/13iEOtMUnRhjjaH2UABSoxLtaS3JR2D7t/edit адно] месца для ўдзелу ў Вікісустрэчы ЦУЭ 2022 году ад Беларусі. Заяўку варта пасьпець падаць да 23:59 [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022/Submissions|31 ліпеня]] (CEST). З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 16:11, 28 ліпеня 2022 (UTC+3)
: {{Падтрымліваю}}. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 17:27, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}--[[Удзельнік:Хомелка|Хомелка]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Хомелка|гутаркі]]) 19:22, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 20:22, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:10, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Stary Jolup|Stary Jolup]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Stary Jolup|гутаркі]]) 22:36, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}. [[Удзельнік:DobryBrat|DobryBrat]] ([[Гутаркі ўдзельніка:DobryBrat|гутаркі]]) 23:25, 28 ліпеня 2022 (+03)
: {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:35, 30 ліпеня 2022 (+03)

== Праект выпраўленай галоўнай старонкі Беларускай Вікіпэдыі ==
Дзякуючы пільнасьці калегі [[Удзельнік:W|Ўдзельніка:W]] высьветлілася, что цяперашняя [[Галоўная старонка]] даволі нязграбна адлюстроўваецца на смартфонах пры выбары мабільнай вэрсіі яе прагляду. Вынікам супрацы і [[Абмеркаваньне шаблёну:Галоўная старонка/Іншыя праекты|абмеркаваньня]] стаў [[Вікіпэдыя:Праект:Галоўная старонка/Праект|праект выпраўленай галоўнай старонкі]], якім у найбліжэйшы час плянуецца замяніць наяўную вэрсію. Прашу прынамсі паглядзець, ці стройна адлюстроўваецца памянёны праект выпраўленай галоўнай старонкі на вашых прыладах, таксама вітаюцца заўвагі, прапановы і асабліва — з улікам даволі абмежаваных магчымасьцяў — канкрэтная дапамога з удасканаленьня дызайну (пры такой патрэбе). [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:34, 21 чэрвеня 2022 (+03)
: У нас ужо пэўны час няма выяваў дня, таму вырашыў зрабіць колькі на тыдзень. Запрыкмеціў, што сама выява на існай галоўнай старонцы і на праекце цалкам чамусьці не паказваецца. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 01:12, 22 чэрвеня 2022 (+03)
:: Здаецца, выправіў гэтую хібу ў праекце галоўнай старонкі. Дарэчы, у тым жа баўгарскім разьдзеле (хоць статус адпаведнай мовы непараўнальны з нашым) проста цяпер аўтаматычна выводзіцца выява дня зь Вікісховішча. Мабыць, у ідэале варта было б і нам так зрабіць, калі няма ўласнаруч абраных выяваў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:09, 22 чэрвеня 2022 (+03)
::: Дзякуй. Мае сэнс цягнуць зь Вікісховішча, але пакуль такога функцыяналу няма дадаў яшчэ колькі выяваў. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 01:34, 23 чэрвеня 2022 (+03)
:::: Раней быў робат, які заліваў выявы на месяц. Але цяпер ён не працуе, бо сышоў гаспадар.--[[Удзельнік:Stary Jolup|Stary Jolup]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Stary Jolup|гутаркі]]) 22:38, 28 ліпеня 2022 (+03)

== Спроба разабрацца з функцыяналам Вікі ==
Мне трэба разьмясьціць нейкую інфармацыю так, каб збоку справа ад тэксту быў малюнак, мне здаецца за гэта могуць адказваць шаблёны, але якія яны бываюць, як імі карыстацца, калі ласка, дапамагіце разабрацца, калі ёсьць якое нешта з кшталту туторыялам, буду вельмі ўдзячны за спасылку на такое
: Так, для гэтага існуюць шаблёны-карткі. Трэба дапамога ў выкарыстаньні існага ці трэба новы стварыць?. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 11:15, 11 чэрвеня 2022 (+03)
:Вітаю! Як маецеся? Таксама магчыма скарыстаць даведку на старонцы [[Вікіпэдыя:Выявы]]. Спасылкі на іншыя старонкі даведкі ёсьць у [[Дапамога:Зьмест]], у тым ліку асновы вікі-фарматаваньня на [[Вікіпэдыя:Памятка]]. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:07, 11 чэрвеня 2022 (UTC+3)

== [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022|Віківясна-2022]] ==
Вітаю! Як маецеся? Паводле [[Вікіпэдыя:Праект:Віківясна-2022/Сьпіс]], 15 удзельнікаў і 2 анаміныя карыстальнікі стварылі 342 артыкулы. Сярод іх 7 удзельнікаў і 1 ананімны карыстальнік стварылі 268 артыкулаў у рамках [[:m:Wikimedia CEE Spring 2022/Rules#Belarus (classical)|мясцовага]] конкурсу з крыніцамі без машыннага перакладу пра краіны Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, акром Беларусі: [[Удзельнік:Stary Jolup]] — 193, [[Удзельнік:Taravyvan Adijene]] — 28, Удзельнік:W — 25, [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]] — 11, [[Удзельнік:Dymitr]] — 5, [[Удзельнік:Jarash]], [[Удзельнік:Visem]] і [[Спэцыяльныя:Унёсак/95.47.59.250|95.47.59.250]] — па 2. Першыя 2 месцы за створаныя артыкулы — пераможныя. Таксама 10 удзельнікаў палепшылі 73 артыкулы. Сярод іх 5 удзельнікаў палепшылі 31 артыкул у рамках мясцовага конкурсу: Удзельнік:Kazimier Lachnovič — 12, Удзельнік:Taravyvan Adijene — 11, Удзельнік:Jarash — 4, [[Удзельнік:Гарбацкі]] і Удзельнік:Stary Jolup — па 2. Першае месца за палепшаныя артыкулы — пераможнае. Віншую пераможцаў і ўсіх удзельнікаў з 2-м найлепшым вынікам паводле ліку палепшаных артыкулаў за ўсе «[[Вікіпэдыя:Віківясна|Віківёсны]]» ад 2015 году.--[[Удзельнік:W]] 11:56, 1 чэрвеня 2021 (UTC+3)

== [[Расейская акупацыя Беларусі]] ==
Пэўны, што нам трэба стварыць адпаведны артыкул, іначай не [[рэжым Лукашэнкі|расейскую акупацыйную адміністрацыю]], а [[Беларусь]] могуць пачаць асацыяваць з расейскімі ваеннымі злачынствамі ва Ўкраіне. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:02, 25 лютага 2022 (+03)
:{{За}}--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 12:34, 25 лютага 2022 (+03)
: У тэлеграм-канале ўкраінскай Вікіпэдыі прыведзены [https://t.me/WikiUa/4289 сьпіс найпапулярнейшых артыкулаў] за ўчорашні дзень. Усе тэматычныя, пераважная большасьць у нашым разьдзеле адсутнічае.
: З 17 лютага па ўсім сьвеце ладзіцца [[:m:Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022/be-tarask|Месяц культурнай дыпляматыі Ўкраіны]].
: Але мы будзем пісаць пра выдуманыя „Ўмесьце“, „акупацыю“ і „мыніпрычом“. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 16:01, 25 лютага 2022 (+03)
:: Калі «акупацыя» выдуманыя, то Беларусь (як і яе грамадзяне) — суўдзельнік расейскія ваенных злачынстваў. Вось з гэтай думкай і пішыце артыкулы (калі зможаце), якія мяркуючы з статыстыкі, дзе ўсе нашы найпапулярнейшыя артыкулы — на беларускую тэматыку, усё адно практычна ніхто ня будзе чытаць. Увогуле, мая справа — агучыць саму ідэю на падставе аналізу той інфармацыі, дзе вядомыя беларусы, якія ня маюць ніякага дачыненьня да акупацыйнага рэжыму, чамусьці апраўдваюцца за агрэсію з  акупаванай тэрыторыі Беларусі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:49, 25 лютага 2022 (+03)
::: Для параўнаньня: за ўчора ў [https://t.me/wikipedyja/1866 нашым сьпісе найпапулярнейшых артыкулаў], акрамя „[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]]“ (дзякую за стварэньне яшчэ раз), няма чаго чытаць. Цяпер актуальная не беларуская тэматыка, а розныя віды сучасных узбраеньняў, украінскія геаграфічныя мясьціны і міжнародная абстаноўка, на жаль. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 17:42, 25 лютага 2022 (+03)
:::: Спрачацца ня буду, бо ў апошнім, мабыць, усё ж ваша праўда, на жаль. Няхай кожны робіць, што можа. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:36, 25 лютага 2022 (+03)

[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Форум| ]]

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated&lt;section end=&quot;annoncement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work.

The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 20:59, 8 лютага 2022 (+03)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Leadership Development Working Group: Reminder to apply by 10 April 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello everyone,

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]]. The purpose of the working group is to advise leadership development work. Feedback was collected in February 2022 and a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] is on Meta-wiki. The application period to join the Working Group is now open and is closing soon on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Purpose and Structure#3. How is the working group formed and structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#1. How to participate|apply if you are interested]]. 

Thank you. -[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 13:16, 4 красавіка 2022 (+03)

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month: We are back in 2022! ==
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2022.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|Ministry of Foreign Affairs of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the second edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from 17 February to 17 March 2022. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that made a contribution to world culture. The most active contesters will receive [[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2022/Prizes|prizes]].&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia!--[[Удзельнік:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:ValentynNefedov (WMUA)|гутаркі]]) 15:40, 21 лютага 2022 (+03)
&lt;/div&gt;

== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,

We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.

We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.

Best wishes,

'''International Team'''&lt;br /&gt;
'''Wiki Loves Folklore'''

[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 07:50, 22 лютага 2022 (+03)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Coming soon ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
=== Several improvements around templates ===
Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki:
* Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]),
* Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]),
* and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right).

All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. &lt;/div&gt; - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 15:38, 28 лютага 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=22907463 --&gt;

{{DISPLAYTITLE:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&lt;languages /&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]].

The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]].

You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Sincerely,

Movement Strategy and Governance

Wikimedia Foundation&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 16:09, 7 сакавіка 2022 (+03)
:Пераклаў Усеагульны звод паводзінаў на беларускую мову на [[Мэта-Вікі]] ([[:m:Universal Code of Conduct/be-tarask]]).--[[Удзельнік:W]] 14:57, 17 сакавіка 2022 (UTC+3)

== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. 

([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])

The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]

A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on  [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 17:40, 14 сакавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== Feminism and Folklore 2022 ends soon ==

[[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]]
[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on &lt;b&gt;31 March 2022 11:59 UTC&lt;/b&gt;. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as &lt;i&gt;folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more&lt;/i&gt;

Keep an eye on the project page for declaration of Winners. 

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 17:28, 26 сакавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&amp;oldid=23060054 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 6&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; == 

&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 6, April 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----

Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]])
*'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]])
*'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]])
*'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]])
*'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get  up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]])
*'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt; 
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:16, 14 красавіка 2022 (+03)

=== Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines === 
After reviewing vote results and accompanying comments, the Community Affairs Committee decided to launch a fresh round of community consultations. After that, the refined text of the Guidelines will be put for another vote.

The comments have shown that community members unequivocally support creating a safe and welcoming culture that stops hostile and toxic behaviour, supports victims of such actions, and encourages good-faith people to be productive on the Wikimedia projects.
While the results did show that support for the UCoC Guidelines exceeded the required 50%+1 vote, the comments highlighted that further revisions would be required to have strong community support to follow through with enforcement.

Therefore the Committee instructed the Foundation to:

Conduct another round of community consultations, and put the newly-refined Guidelines for a community vote.

The WMF team will seek feedback on four topics that stood out among the voter comments. You can learn more about the four topics and the Committee's findings on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines this Meta page]. 

Regards,
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:48, 23 красавіка 2022 (+03)

=== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Report on Voter Feedback from Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines Ratification &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt;===
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

The Universal Code of Conduct (UCoC) project team has completed the analysis of the feedback accompanying the ratification vote on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. 

Following the completion of the UCoC Enforcement Guidelines Draft in 2022, the guidelines were voted on by the Wikimedian community. Voters cast votes from 137 communities, with the top 9 communities being: English, German, French, Russian, Polish, Spanish, Chinese, Japanese, Italian Wikipedias, and Meta-wiki. 

Those voting had the opportunity to provide comments on the contents of the Draft document. 658 participants left comments. 77% of the comments are written in English. Voters wrote comments in 24 languages with the largest numbers in English (508), German (34), Japanese (28), French (25), and Russian (12). 

A report will be sent to the Revision Drafting Committee who will refine the enforcement guidelines based on the community feedback received from the recently concluded vote. A public version of the report is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Report|'''published on Meta-wiki here''']].  The report is available in translated versions on Meta-wiki. {{int:please-translate}} 

Again, we thank all who participated in the vote and discussions. We invite everyone to contribute during the next community discussions. More information about the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines can be found [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|on Meta-wiki]].

On behalf of the Universal Code of Conduct project team&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
Delivered by --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 13:07, 26 траўня 2022 (+03)

===Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines===

Hi all, 

After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee Community Affairs committee (CAC)] of the Board asked [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ that several areas of the guidelines be reviewed for improvements].

Having analysed the comments of community members who participated in the vote on the Guidelines for implementing the UCoC, the CAC decided to launch another round of community consultations. Upon completion of these consultations, the community will have an opportunity to vote on the revised UCoC Implementation Guidelines.

According to the analysis, the comments highlighted three critical groups of questions:

1. On (mandatory) training in the UCoC and its Guidelines;

2. On balancing privacy protection and due process;

3. On the requirement that certain groups of users affirm they will acknowledge and adhere to the Universal Code of Conduct.

The Revisions Committee kindly asks you to leave your answers and comments on [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/en this Meta page]. (''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions/Announcement See full announcement]'').  

--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 00:15, 3 чэрвеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Join the Wikimedia Foundation Annual Plan conversations with Maryana Iskander&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello,

The [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]''', a plan of record for the Wikimedia Foundation's work.

These conversations continue [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Wikimedia Foundation Chief Executive Officer listening tour]]. 

The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward &quot;knowledge as a service&quot; and &quot;knowledge equity&quot;. The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations. What is working well? How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. Let's collect your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?

You can find [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''the schedule of calls on Meta-wiki''']].

The information will be available in multiple languages. Each call will be open to anyone to attend. Live interpretation will be available in some calls.

Best regards,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 12:56, 15 красавіка 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;2022 Board of Trustees Call for Candidates&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']]

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees.

The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team.

Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]].

Thank you for your support, 

Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 21:12, 25 красавіка 2022 (+03)

== New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

Hello Wikimedians! 
[[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]]
[[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/:
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development
* '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research

Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more.

Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today!
&lt;br&gt;--The Wikipedia Library Team 16:16, 26 красавіка 2022 (+03)

:&lt;small&gt;This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&amp;oldid=23036656 --&gt;

== Coming soon: Improvements for templates ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;!--T:11--&gt;
[[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]]
Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon:

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': 
This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]]

In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]]

Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. 

We would love to hear your feedback on our talk pages!
&lt;/div&gt; -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 14:13, 29 красавіка 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=23222263 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Editing news 2022 #1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;&lt;i&gt;[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]&lt;/i&gt;
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]]

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages.  New editors are more successful with this new tool.  You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]].  Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test.  You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 21:54, 2 траўня 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=22019984 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees election 2022 - Call for Election Volunteers&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Strategy and Governance team is looking for community members to serve as election volunteers in the upcoming Board of Trustees election.

The idea of the Election Volunteer Program came up during the 2021 Wikimedia Board of Trustees Election. This program turned out to be successful. With the help of Election Volunteers we were able to increase outreach and participation in the election by 1,753 voters over 2017.  Overall turnout was 10.13%, 1.1 percentage points more, and 214 wikis were represented in the election. 

There were a total of 74 wikis that did not participate in 2017 that produced voters in the 2021 election. Can you help increase the participation even more?

Election volunteers will help in the following areas:
* Translate short messages and announce the ongoing election process in community channels
* Optional: Monitor community channels for community comments and questions

Volunteers should:

* Maintain the friendly space policy during conversations and events
* Present the guidelines and voting information to the community in a neutral manner

Do you want to be an election volunteer and ensure your community is represented in the vote? Sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] to receive updates. You can use the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] for questions about translation.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 15:54, 6 траўня 2022 (+03)

== Invitation to participate in the #WPWPCampaign 2022 ==

Dear Wikimedians,

We are glad to inform you that the 2022 edition of Wikipedia Pages Wanting Photos campaign is coming up in July.

This is a formal invitation to invite individuals and communities to join the campaign to help improve Wikipedia articles with photos and contextual images. 

The campaign will run from July 1 to August  31, 2022 and several communities and Wikimedia Affiliates have already indicated interest to organize the campaign in their localities. Please find your community or community closer to you to participate: [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/Participating Communities|WPWP2022 Campaign: Participating Communities]].

The campaign primarily aims to promote using images from Wikimedia Commons to enrich Wikipedia articles that are lacking them. Participants will choose among Wikipedia pages without photos, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. In this third edition of the campaign, eligibility criteria have been revised based on feedback and campaign Evaluation Reports of the previous editions. Please find more [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/FAQ and Contest Rules|details about these changes and our FAQ here on Meta-Wiki]]

For more information, please visit the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022|campaign page on Meta-Wiki]].

Best,&lt;br/&gt;
[[User:Ammarpad|Ammar A.]]&lt;br/&gt;
Global Coordinator&lt;br/&gt;
Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign 2022.&lt;br /&gt;
20:39, 31 траўня 2022 (+03)
&lt;!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&amp;oldid=23230284 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[Удзельнік:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Гутаркі ўдзельніка:MediaWiki message delivery|гутаркі]]) 19:12, 4 ліпеня 2022 (+03)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Propose statements for the 2022 Election Compass&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass

July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements

July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements

August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements

August 5 - 12: candidates align themselves with the statements

August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
--[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:52, 12 ліпеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi everyone,

The Affiliate Representatives have completed their voting period. The selected 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])

You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election.

The Affiliate organizations selected representatives to vote on behalf of the Affiliate organization. The Affiliate Representatives proposed questions for the candidates to answer in mid-June. These answers from candidates and the information provided from the Analysis Committee provided support for the representatives as they made their decision.

Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation.

Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia.

What can voters do now?

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Review the results of the Affiliate selection process]].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|Read more here about the next steps in the 2022 Board of Trustee election]].

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 22:30, 20 ліпеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;section end=&quot;announcement-header&quot;/&gt; ==

&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 10:59, 25 ліпеня 2022 (+03)

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt; Vote for Election Compass Statements&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki.

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

*&lt;s&gt;July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass&lt;/s&gt;
*&lt;s&gt;July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements&lt;/s&gt;
*July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
*August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
*August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
*August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August

Best, 

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt; --[[Удзельнік:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Гутаркі ўдзельніка:AAkhmedova (WMF)|гутаркі]]) 14:32, 27 ліпеня 2022 (+03)</text>
      <sha1>39le1nwcpm8ibwnbvkwp8pmidnc0jd1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Міхаіл Бакланаў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>252325</id>
    <revision>
      <id>2331884</id>
      <parentid>2292938</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:36:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дапомнае сартаваньне ў [[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыях]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16938" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя                 = Міхаіл Бакланаў
|партрэт             = Bakanovl-konv.jpg
|памер партрэту      = 
|апісаньне партрэту  = 
|род дзейнасьці      = [[дойлідзтва]]
|дата нараджэньня    = {{Нарадзіўся|12|2|1914}}
|месца нараджэньня   = [[Іванаўка (Валнаваскі раён)|Іванаўка]], [[Марыюпальскі павет]], [[Кацярынаслаўская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]
|дата хросту         = 
|дата сьмерці        = {{Памёр|23|1|1990}}
|месца сьмерці       = [[Менск]], [[Беларуская ССР]], [[Савецкі Саюз]]
|прычына сьмерці     = 
|месца пахаваньня    = [[Паўночныя могілкі (Менск)]]
|грамадзянства       = Савецкі Саюз
|нацыянальнасьць     = 
|адукацыя            = 
|альма-матэр         = [[Харкаўскі інжынэрна-будаўнічы інстытут]] (1936—1940)
|прафэсія            = [[дойлід]]
|месца працы         = Інстытут «[[Белдзяржпраект]]» (1948—1983)
|гады дзейнасьці     = 1944—1983
|вядомасьць          = праектавальнік [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|Нацыянальнага мастацкага музэю Беларусі]] (1954)
|пасада              = 
|тэрмін              = 
|папярэднік          = 
|наступнік           = 
|бацька              = Іван Бакланаў
|маці                = 
|жонка               = 
|дзеці               = 
|узнагароды          = {{Блёк узнагародаў|{{Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені}}|{{Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу}}|{{Мэдаль Партызану Айчыннай вайны 1 ступені}}}} [[Грамата Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР]] (1949, 1954, 1969)
|подпіс              = 
|сайт                = 
|дадаткова           = 
|commons             = 
}}
'''Міхаі́л Іва́навіч Бакла́наў''' ({{Дата ў старым стылі|12 лютага|1914|30 студзеня}}, Іванаўка, цяпер [[Валнаваскі раён]], [[Данецкая вобласьць]], [[Украіна]] — 1990, Менск, цяпер [[Беларусь]]) — беларускі [[дойлід]].

[[Заслужаны архітэктар Беларусі]] (1969). Яго асноўнымі працамі ў Менску былі [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]] (1954), жылая забудова па [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вуліцы К. Маркса]], на рагу [[Вуліца Захарава (Менск)|вуліцы Захарава]] і [[Першамайская вуліца (Менск)|Першамайскай вуліцы]] (1958), а таксама [[Беларускі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]] (1966). Сярод іншага, стварыў дом адпачынку «Сосны» на возеры [[Нарач]] ў [[Мядзельскі раён|Мядзельскім раёне]] (1975)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/26-27636 26 (27636)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/ZV_20140212_8.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Кавалер ордэнаў [[Ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] 2-й ступені і [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу|Працоўнага Чырвонага Сьцягу]].

== Жыцьцяпіс ==
[[Файл:Худ музей РБ.jpg|значак|250пкс|[[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]] (2010 год)]]
У 1931 годзе скончыў [[Школа фабрычна-заводзкай адукацыі|школу фабрычна-заводзкай адукацыі]] ў [[Данецк]]у і працаўладкаваўся рысавальнікам на [[Данецкі мэталюргічны завод]] ([[Украінская ССР]]). У 1932—1936 гадох навучаўся ў [[Харкаўскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум|Харкаўскім архітэктурна-будаўнічым тэхнікуме]]&lt;ref name=&quot;б&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заслужаны архітэктар БССР Міхаіл Іванавіч Бакланаў. Да 100-годзьдзя з дня нараджэньня|спасылка=https://www.artmuseum.by/by/vyst/mnulyiya-vyistak/arh_2014/zasluzhanyi-arxtektar-bssr-mxal-vanavch-baklana.html|выдавец=[[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]]|дата публікацыі=12 лютага 2014|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;. У 1936—1940 гадох навучаўся ў [[Харкаўскі інжынэрна-будаўнічы інстытут|Харкаўскім інжынэрна-будаўнічым інстытуце]] &lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У сьнежні 1940 году быў закліканы ў [[Чырвоная армія|Чырвоную армію]], дзе праходзіў [[Вайсковая служба|вайсковую службу]] ў 17-м асобным [[дывізіён]]е [[аэрастат]]аў пад [[Беласток]]ам ([[Беластоцкая вобласьць]], [[Беларуская ССР]])&lt;ref name=&quot;в&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бакланаў Міхаіл Іванавіч|спасылка=https://bis.nlb.by/by/documents/128612|выдавец=Анлайн-энцыкляпэдыя «Беларусь у асобах і падзеях»|дата публікацыі=20 лютага 2021|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 1941 году на пачатку [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]] трапіў у нямецкі [[Ваеннапалонны|палон]] і апынуўся ў [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйным лягеры]] ў [[Генэрал-губэрнатарства (Нямеччына)|Генэрал-губэрнатарстве]]. У сакавіку 1943 году ўцёк з канцлягеру, пасьля чаго ўступіў у [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі|партызанскую]] брыгаду «Народныя мсьціўцы». Быў ўзнагароджаны мэдалём «Партызану Айчыннай вайны» 1-й ступені за ўдзел у баях. 22 ліпеня 1944 году паступіў на працу ў архітэктурна-плянавальную майстэрню Ўправы ў справах архітэктуры пры [[Савет народных камісараў БССР|Савеце народных камісараў БССР]]. Пры гэтым, атрымаў запрашэньне на працу ад выканаўцы абавязкаў начальніка гэтай Управы [[Аляксандар Воінаў|Аляксандра Воінава]]. У 1946 годзе быў прыняты ў [[Саюз архітэктараў БССР]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

[[Файл:Lieninhradskaja street (Minsk) p04 — BSU law school.jpg|значак|250пкс|[[Юрыдычны факультэт БДУ]] (раней Менскі мэдінстытут; 2019 год)]]
У 1945—1948 гадох сумесна зь [[Ёсіф Лянгбард|Ёсіфам Лянгбардам]] распрацаваў праект рэкаструкцыі Клюба харчавікоў у менскі кінатэатар «[[Перамога (кінатэатар, Менск)|Перамога]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будынак кінатэатра «Перамога»|спасылка=http://spadchina.by/budyinak-kіnateatra-«peramoga».html|выдавец=УП «[[Менская спадчына]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;, які ўзьвялі ў 1950 годзе&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Дар’я Амяльковіч.|загаловак=Мультыплекс пасьляваеннага Менска|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=5190&amp;mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=8 студзеня 2011|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=303 1-2 (973-974)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У верасьні 1948 году перайшоў на працу архітэктарам у інстытут «[[Белдзяржпраект]]»&lt;ref name=&quot;в&quot;/&gt;. У 1949 годзе атрымаў [[Грамата Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР|Грамату Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1950 годзе стаў дойлідам перабудовы Расейскага драматычнага тэатру імя Горкага ў Менску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;, для якога ў 1952 годзе распрацаваў афармленьне [[фасад]]у. У 1952 годзе ў стылі [[Савецкі нэаклясыцызм|савецкага нэаклясыцызму]] выканаў афармленьне набярэжнай [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслачы]] ў цэнтры Менску&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1954 годзе ягонымі працамі ў нэаклясычным стылі былі [[Менскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум]], [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|Дзяржаўная карцінная галерэя БССР]] і жылая забудова па [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вуліцы К. Маркса]] ў Менску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;, а таксама Менская абласная статыстычная ўправа. У 1954-м быў узнагароджаны за гэтыя працы Граматай Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР, а ў 1958-м — [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу|ордэнам Працоўнага Чырвонага Сьцягу]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. 5 лістапада 1957 году скончылі 7-гадовае будаўніцтва Дзяржаўнай карціннай галерэі БССР па [[Вуліца Леніна (Менск)|вуліцы Леніна]], д. 20&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=1957 год – новая старонка ў гісторыі музэя (архіўныя фотаздымкі)|спасылка=https://www.artmuseum.by/by/vyst/virt/1957-god-novaya-staronka-gstory-muzeya-arhnye-fotazdymk.html|выдавец=Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|дата публікацыі=2022|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;, што было побач з домам Міхаіла Бакланава&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Натальля Сьцяпура.|загаловак=Яны стваралi скарбнiцу|спасылка=https://www.sb.by/articles/yany-stvarali-skarbnitsu.html|выданьне=[[Рэспубліка (газэта)|Рэспубліка]]|тып=газэта|год=15 студзеня 2019|нумар=[https://www.sb.by/respublika/archive/15012019/ 7148]|старонкі=|issn=1991-5322}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:BSU main building.jpg|значак|250пкс|Галоўны корпус [[БДУ]] (2018 год)]]
У 1957-м паводле яго праекту ўзьвялі дзяржаўнае [[лецішча]] ў [[Віскулі|Віскулях]] (Пружанскі раён)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Пугач.|загаловак=Дзяржаўная дача ў Віскулях|спасылка=http://90s.by/wp-content/uploads/2014/02/2.pdf|выданьне=Белавеская пушча|тып=|год=Кастрычнік 1998|нумар=5 (14)|старонкі=3|issn=}}&lt;/ref&gt;. У 1958-м стаў распрацоўнікам забудовы на рагу [[Вуліца Захарава (Менск)|вуліцы Захарава]] і [[Першамайская вуліца (Менск)|Першамайскай вуліцы]] ў Менску. У 1960 годзе яго працай быў [[Беларускі аграрны тэхнічны ўнівэрсытэт|Беларускі інстытут мэханізацыі сельскай гаспадаркі]], прыбудовай якога займаўся ў 1973—1979 гадох&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1962 годзе паводле сумеснага праекту з [[Абрам Духан|Абрамам Духанам]] узьвялі галоўны корпус [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. У 1965-м згодна зь ягоным праектам пабудавалі [[юрыдычны факультэт БДУ]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1966-м паводле яго праекту ўзьвялі [[Менскі мэдычны інстытут]] і [[Фізычны факультэт БДУ|факультэт радыёфізыкі БДУ]] (у саўтарстве з [[Натальля Сьвебада|Натальляй Дзяменцьевай]])&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1966 годзе спраектаваў помнік [[Якуб Колас|Якубу Коласу]] ў [[Мікалаеўшчына|Мікалаеўшчыне]] (Стаўпецкі раён), скульптарам якога стаў [[Заір Азгур]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1968 годзе быў дойлідам турысцкай базы «Сосны» на возеры [[Нарач]] ў [[Мядзельскі раён|Мядзельскім раёне]], які дабудаваў у 1975-м у дом адпачынку&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=Бакланаў Міхаіл Іванавіч|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=1996|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.02.djvu 2: Аршыца — Беларусцы]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.02.djvu/230_996x9999.jpeg 230]|старонак=480|сэрыя=|isbn=985-11-0061-7|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;. У 1969 годзе атрымаў годнасьць [[Заслужаны архітэктар БССР|заслужанага архітэктара БССР]] і Ганаровую грамату Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. У 1974—1983 гадох працаваў групы дойлідаў «Белдзяржпраекту»&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Асоба}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бакланаў, Міхаіл Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Данецкай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі харкаўскіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:Выжылі ў нацысцкіх канцлягерох]]
[[Катэгорыя:Партызаны нямецка-савецкай вайны]]
[[Катэгорыя:Беларускія архітэктары]]
[[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Вярхоўнага Савету БССР]]
[[Катэгорыя:Заслужаныя архітэктары Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]]</text>
      <sha1>4xdjup9i9gxrhcj61pwllqkmrkb6r77</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331885</id>
      <parentid>2331884</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:37:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Жыцьцяпіс */ кірылічная „і“</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16940" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя                 = Міхаіл Бакланаў
|партрэт             = Bakanovl-konv.jpg
|памер партрэту      = 
|апісаньне партрэту  = 
|род дзейнасьці      = [[дойлідзтва]]
|дата нараджэньня    = {{Нарадзіўся|12|2|1914}}
|месца нараджэньня   = [[Іванаўка (Валнаваскі раён)|Іванаўка]], [[Марыюпальскі павет]], [[Кацярынаслаўская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]
|дата хросту         = 
|дата сьмерці        = {{Памёр|23|1|1990}}
|месца сьмерці       = [[Менск]], [[Беларуская ССР]], [[Савецкі Саюз]]
|прычына сьмерці     = 
|месца пахаваньня    = [[Паўночныя могілкі (Менск)]]
|грамадзянства       = Савецкі Саюз
|нацыянальнасьць     = 
|адукацыя            = 
|альма-матэр         = [[Харкаўскі інжынэрна-будаўнічы інстытут]] (1936—1940)
|прафэсія            = [[дойлід]]
|месца працы         = Інстытут «[[Белдзяржпраект]]» (1948—1983)
|гады дзейнасьці     = 1944—1983
|вядомасьць          = праектавальнік [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|Нацыянальнага мастацкага музэю Беларусі]] (1954)
|пасада              = 
|тэрмін              = 
|папярэднік          = 
|наступнік           = 
|бацька              = Іван Бакланаў
|маці                = 
|жонка               = 
|дзеці               = 
|узнагароды          = {{Блёк узнагародаў|{{Ордэн Айчыннай вайны 2 ступені}}|{{Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу}}|{{Мэдаль Партызану Айчыннай вайны 1 ступені}}}} [[Грамата Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР]] (1949, 1954, 1969)
|подпіс              = 
|сайт                = 
|дадаткова           = 
|commons             = 
}}
'''Міхаі́л Іва́навіч Бакла́наў''' ({{Дата ў старым стылі|12 лютага|1914|30 студзеня}}, Іванаўка, цяпер [[Валнаваскі раён]], [[Данецкая вобласьць]], [[Украіна]] — 1990, Менск, цяпер [[Беларусь]]) — беларускі [[дойлід]].

[[Заслужаны архітэктар Беларусі]] (1969). Яго асноўнымі працамі ў Менску былі [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]] (1954), жылая забудова па [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вуліцы К. Маркса]], на рагу [[Вуліца Захарава (Менск)|вуліцы Захарава]] і [[Першамайская вуліца (Менск)|Першамайскай вуліцы]] (1958), а таксама [[Беларускі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт]] (1966). Сярод іншага, стварыў дом адпачынку «Сосны» на возеры [[Нарач]] ў [[Мядзельскі раён|Мядзельскім раёне]] (1975)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Даты, падзеі, людзі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/26-27636 26 (27636)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/ZV_20140212_8.pdf 8]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Кавалер ордэнаў [[Ордэн Айчыннай вайны|Айчыннай вайны]] 2-й ступені і [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу|Працоўнага Чырвонага Сьцягу]].

== Жыцьцяпіс ==
[[Файл:Худ музей РБ.jpg|значак|250пкс|[[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]] (2010 год)]]
У 1931 годзе скончыў [[Школа фабрычна-заводзкай адукацыі|школу фабрычна-заводзкай адукацыі]] ў [[Данецк]]у і працаўладкаваўся рысавальнікам на [[Данецкі мэталюргічны завод]] ([[Украінская ССР]]). У 1932—1936 гадох навучаўся ў [[Харкаўскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум|Харкаўскім архітэктурна-будаўнічым тэхнікуме]]&lt;ref name=&quot;б&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Заслужаны архітэктар БССР Міхаіл Іванавіч Бакланаў. Да 100-годзьдзя з дня нараджэньня|спасылка=https://www.artmuseum.by/by/vyst/mnulyiya-vyistak/arh_2014/zasluzhanyi-arxtektar-bssr-mxal-vanavch-baklana.html|выдавец=[[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі]]|дата публікацыі=12 лютага 2014|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;. У 1936—1940 гадох навучаўся ў [[Харкаўскі інжынэрна-будаўнічы інстытут|Харкаўскім інжынэрна-будаўнічым інстытуце]] &lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У сьнежні 1940 году быў закліканы ў [[Чырвоная армія|Чырвоную армію]], дзе праходзіў [[Вайсковая служба|вайсковую службу]] ў 17-м асобным [[дывізіён]]е [[аэрастат]]аў пад [[Беласток]]ам ([[Беластоцкая вобласьць]], [[Беларуская ССР]])&lt;ref name=&quot;в&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бакланаў Міхаіл Іванавіч|спасылка=https://bis.nlb.by/by/documents/128612|выдавец=Анлайн-энцыкляпэдыя «Беларусь у асобах і падзеях»|дата публікацыі=20 лютага 2021|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 1941 году на пачатку [[Нямецка-савецкая вайна|Нямецка-савецкай вайны]] трапіў у нямецкі [[Ваеннапалонны|палон]] і апынуўся ў [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйным лягеры]] ў [[Генэрал-губэрнатарства (Нямеччына)|Генэрал-губэрнатарстве]]. У сакавіку 1943 году ўцёк з канцлягеру, пасьля чаго ўступіў у [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі|партызанскую]] брыгаду «Народныя мсьціўцы». Быў ўзнагароджаны мэдалём «Партызану Айчыннай вайны» 1-й ступені за ўдзел у баях. 22 ліпеня 1944 году паступіў на працу ў архітэктурна-плянавальную майстэрню Ўправы ў справах архітэктуры пры [[Савет народных камісараў БССР|Савеце народных камісараў БССР]]. Пры гэтым, атрымаў запрашэньне на працу ад выканаўцы абавязкаў начальніка гэтай Управы [[Аляксандар Воінаў|Аляксандра Воінава]]. У 1946 годзе быў прыняты ў [[Саюз архітэктараў БССР]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

[[Файл:Lieninhradskaja street (Minsk) p04 — BSU law school.jpg|значак|250пкс|[[Юрыдычны факультэт БДУ]] (раней Менскі мэдінстытут; 2019 год)]]
У 1945—1948 гадох сумесна зь [[Ёсіф Лянгбард|Ёсіфам Лянгбардам]] распрацаваў праект рэкаструкцыі Клюба харчавікоў у менскі кінатэатар «[[Перамога (кінатэатар, Менск)|Перамога]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Будынак кінатэатра «Перамога»|спасылка=http://spadchina.by/budyinak-kіnateatra-«peramoga».html|выдавец=УП «[[Менская спадчына]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;, які ўзьвялі ў 1950 годзе&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Дар’я Амяльковіч.|загаловак=Мультыплекс пасьляваеннага Менска|спасылка=http://kimpress.by/?page=2&amp;id=5190&amp;mode=print|выданьне=[[Культура (газэта)|Культура]]|тып=газэта|год=8 студзеня 2011|нумар=[http://kimpress.by/?idnum=303 1-2 (973-974)]|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;. У верасьні 1948 году перайшоў на працу архітэктарам у інстытут «[[Белдзяржпраект]]»&lt;ref name=&quot;в&quot;/&gt;. У 1949 годзе атрымаў [[Грамата Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР|Грамату Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1950 годзе стаў дойлідам перабудовы Расейскага драматычнага тэатру імя Горкага ў Менску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;, для якога ў 1952 годзе распрацаваў афармленьне [[фасад]]у. У 1952 годзе ў стылі [[Савецкі нэаклясыцызм|савецкага нэаклясыцызму]] выканаў афармленьне набярэжнай [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслачы]] ў цэнтры Менску&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1954 годзе ягонымі працамі ў нэаклясычным стылі былі [[Менскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум]], [[Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|Дзяржаўная карцінная галерэя БССР]] і жылая забудова па [[Вуліца Карла Маркса (Менск)|вуліцы К. Маркса]] ў Менску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;, а таксама Менская абласная статыстычная ўправа. У 1954-м быў узнагароджаны за гэтыя працы Граматай Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР, а ў 1958-м — [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу|ордэнам Працоўнага Чырвонага Сьцягу]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. 5 лістапада 1957 году скончылі 7-гадовае будаўніцтва Дзяржаўнай карціннай галерэі БССР па [[Вуліца Леніна (Менск)|вуліцы Леніна]], д. 20&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=1957 год – новая старонка ў гісторыі музэя (архіўныя фотаздымкі)|спасылка=https://www.artmuseum.by/by/vyst/virt/1957-god-novaya-staronka-gstory-muzeya-arhnye-fotazdymk.html|выдавец=Нацыянальны мастацкі музэй Беларусі|дата публікацыі=2022|дата доступу=22 лютага 2022}}&lt;/ref&gt;, што было побач з домам Міхаіла Бакланава&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Натальля Сьцяпура.|загаловак=Яны стваралі скарбніцу|спасылка=https://www.sb.by/articles/yany-stvarali-skarbnitsu.html|выданьне=[[Рэспубліка (газэта)|Рэспубліка]]|тып=газэта|год=15 студзеня 2019|нумар=[https://www.sb.by/respublika/archive/15012019/ 7148]|старонкі=|issn=1991-5322}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:BSU main building.jpg|значак|250пкс|Галоўны корпус [[БДУ]] (2018 год)]]
У 1957-м паводле яго праекту ўзьвялі дзяржаўнае [[лецішча]] ў [[Віскулі|Віскулях]] (Пружанскі раён)&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Уладзімер Пугач.|загаловак=Дзяржаўная дача ў Віскулях|спасылка=http://90s.by/wp-content/uploads/2014/02/2.pdf|выданьне=Белавеская пушча|тып=|год=Кастрычнік 1998|нумар=5 (14)|старонкі=3|issn=}}&lt;/ref&gt;. У 1958-м стаў распрацоўнікам забудовы на рагу [[Вуліца Захарава (Менск)|вуліцы Захарава]] і [[Першамайская вуліца (Менск)|Першамайскай вуліцы]] ў Менску. У 1960 годзе яго працай быў [[Беларускі аграрны тэхнічны ўнівэрсытэт|Беларускі інстытут мэханізацыі сельскай гаспадаркі]], прыбудовай якога займаўся ў 1973—1979 гадох&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1962 годзе паводле сумеснага праекту з [[Абрам Духан|Абрамам Духанам]] узьвялі галоўны корпус [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. У 1965-м згодна зь ягоным праектам пабудавалі [[юрыдычны факультэт БДУ]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1966-м паводле яго праекту ўзьвялі [[Менскі мэдычны інстытут]] і [[Фізычны факультэт БДУ|факультэт радыёфізыкі БДУ]] (у саўтарстве з [[Натальля Сьвебада|Натальляй Дзяменцьевай]])&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1966 годзе спраектаваў помнік [[Якуб Колас|Якубу Коласу]] ў [[Мікалаеўшчына|Мікалаеўшчыне]] (Стаўпецкі раён), скульптарам якога стаў [[Заір Азгур]]&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. У 1968 годзе быў дойлідам турысцкай базы «Сосны» на возеры [[Нарач]] ў [[Мядзельскі раён|Мядзельскім раёне]], які дабудаваў у 1975-м у дом адпачынку&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=Бакланаў Міхаіл Іванавіч|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=1996|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.02.djvu 2: Аршыца — Беларусцы]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.02.djvu/230_996x9999.jpeg 230]|старонак=480|сэрыя=|isbn=985-11-0061-7|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;. У 1969 годзе атрымаў годнасьць [[Заслужаны архітэктар БССР|заслужанага архітэктара БССР]] і Ганаровую грамату Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. У 1974—1983 гадох працаваў групы дойлідаў «Белдзяржпраекту»&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Асоба}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бакланаў, Міхаіл Іванавіч}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Данецкай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі харкаўскіх ВНУ]]
[[Катэгорыя:Выжылі ў нацысцкіх канцлягерох]]
[[Катэгорыя:Партызаны нямецка-савецкай вайны]]
[[Катэгорыя:Беларускія архітэктары]]
[[Катэгорыя:Узнагароджаныя Ганаровай граматай Вярхоўнага Савету БССР]]
[[Катэгорыя:Заслужаныя архітэктары Беларускай ССР]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Менску]]</text>
      <sha1>fdr13jpf9mk22aoeppvmr5ukfuerk9b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Полк імя Кастуся Каліноўскага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>253006</id>
    <revision>
      <id>2332153</id>
      <parentid>2330894</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>+</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27954" xml:space="preserve">{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Полк імя Кастуся Каліноўскага
|арыгінальная назва  ={{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}} 
|выява               = [[Файл:Полк Каліноўскага. Лагатып.jpg|250пкс]]
|подпіс выявы        = 
|гады                = сакавік 2022 году — наш час
|краіна              = {{UKR}}
|падпарадкаваньне    = [[Узброеныя сілы Ўкраіны]]
|у складзе           = [[Міжнародны легіён тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны]] 
|тып                 = 
|уключае ў сябе      = {{*}} батальён «Літвін» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Волат» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Тэрор»
|роля                = 
|ролі                = 
|памер               = 
|камандная структура = 
|разьмяшчэньне       = [[Кіеў]]
|мянушка             = 
|мянушкі             = 
|заступнік           = 
|заступнікі          = 
|дэвіз               = 
|колеры              =[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|border|100px]]&lt;br/&gt;[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] 
|марш                = 
|талісман            = 
|узбраеньне          = 
|войны               = [[Расейска-ўкраінская вайна]]
|бітвы               =[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 
|знакі ўзнагароды    = 
|дзейны камандзір    = 
|вядомыя камандзіры  = 
}}
'''Полк імя Кастуся Каліноўскага''' ({{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}}; да 21 траўня 2022 году — '''батальён імя Кастуся Каліноўскага''') — вайсковая фармацыя ў складзе [[Нацыянальная гвардыя Ўкраіны|Нацыянальнай гвардыі Ўкраіны]], створаная ў сакавіку 2022 году з мэтай абароны [[Украіна|Ўкраіны]] ад [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня]]. Складаецца зь [[беларусы|беларускіх]] добраахвотнікаў.

Сваю назву атрымаў у гонар [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] — кіраўніка [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальнага героя [[Беларусь|Беларусі]]. Складаецца з батальёнаў «Ліцьвін»{{Заўвага|[[Ліцьвіны]] — гістарычная саманазва беларусаў}}, «Волат» і «Тэрор». У склад палку таксама ўваходзіць адмысловая група беларускіх добраахвотнікаў «Чорны кот»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=59T7b9paT8Y Адмысловая група беларускіх дабраахвотнікаў «Чорны кот»], [[YouTube]]&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Чорны кот (арганізацыя)|«Чорны кот»]] — беларуская партызанская арганізацыя, якая ў 1944—1957 гадох вяла ўзброенае змаганьне з [[Русіфікацыя Беларусі#СССР|расейска-савецкімі акупантамі]] за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі}}. Адна зь некалькіх фармацыяў беларускіх добраахвотнікаў, якія бароняць Украіну&lt;ref&gt;[https://www.polskieradio.pl/396/7816/Artykul/2928483,%d0%92%d0%b0-%d0%a3%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d0%b0%d1%8e%d0%b5-%d0%bd%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%ba%d1%96-%d0%b3%d1%80%d1%83%d0%bf-%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d0%ba%d1%96%d1%85-%d0%b4%d0%be%d0%b1%d1%80%d0%b0%d0%b0%d1%85%d0%b2%d0%be%d1%82%d0%bd%d1%96%d0%ba%d0%b0%d1%9e Ва Украіне ваюе некалькі груп беларускіх добраахвотнікаў], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 28 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага. Нашыўка.jpg|значак|зьлева|140пкс|Нашыўка батальёна імя К. Каліноўскага]]
[[Файл:Узброеныя Сілы Украіны. Беларускі полк 1.jpg|значак|Беларускія добраахвотнікі, 2022 г.]]

Беларускія добраахвотнікі ўдзельнічаюць у [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайне]] зь вясны 2014 году. Група беларусаў брала ўдзел у баях за [[Пяскі (Данецкая вобласьць)|Пяскі]], каля [[Данецкі аэрапорт|Данецкага аэрапорту]] ў ліпені 2014 году. Таго ж году ўтварыўся [[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]], а ў чэрвені 2015 году — [[тактычная група «Беларусь»]], якая брала ўдзел у баях за [[Аўдзееўка|Аўдзееўку]], Пяскі, [[Валнаваха|Валнаваху]], [[Мар’інка|Мар’інку]].

Па [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|адкрытым нападзе Расеі на Ўкраіну]] 2 сакавіка 2022 году ва [[Узброеныя сілы Ўкраіны|Ўкраінскім войску]] ўтварылася першая рота, якая складалася зь іншаземцаў, а менавіта зь беларусаў. Паводле зьвестак [[Радыё Свабода]], на 4 сакавіка ў яе ўвайшлі каля 40 чалавек&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31732505.html «Не рабіцеся злачынцамі!» — беларускі дабраахвотнік «Курган» зьвяртаецца да беларускіх вайскоўцаў], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Сярод першых ваяроў — удзельнікі тактычнай групы «Беларусь», сябры [[Белы легіён|Белага Легіёну]] і [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31740726.html «Верым, што пераможам Расею, а пасьля вызвалім Беларусь». У беларускую роту тэрабароны Ўкраіны запісаліся сямёра маладафронтаўцаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 4 сакавіка 2022 году ў абарончых баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31736084.html У баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 5 сакавіка, Украіну абараняла 200 беларускіх добраахвотнікаў, яшчэ 300 беларусаў, гатовых далучыцца да Замежнага легіёну, знаходзілася ў Польшчы&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285865 Пракоп’еў: 200 беларусаў ужо ваюе на баку Украіны, яшчэ 300 гатовыя], [[Наша Ніва]], 5 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 сакавіка беларускія добраахвотнікі заявілі пра аб’яднаньне ў батальён імя Кастуся Каліноўскага&lt;ref&gt;Орлова В. [https://www.unian.ua/war/bilorusi-stvorili-batalyon-dlya-oboroni-kiyeva-video-novini-donbasu-11736958.html Білоруси створили батальйон для оборони Києва (відео)], [[УНІАН]], 9 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Асноўнай сваёй задачай ваяры Батальёну бачаць «сёньня бараніць Украіну, заўтра — вызваліць Беларусь»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=YO1M-vwWsP8 «Сёння мы баронім Украіну, заўтра — вызвалім Беларусь» | Беларусы на войне за Украину], [[Белсат]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.spectator.co.uk/article/europes-last-dictator-lukashenkos-fate-depends-on-ukraine Europe’s last dictator: Lukashenko’s fate depends on Ukraine] [Апошні дыктатар Эўропы: лёс Лукашэнкі залежыць ад Украіны], The Spectator, 9 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

18 сакавіка ў Кіеве зьявіліся білборды «Разам — назаўжды» з выявай добраахвотніка батальёну імя Кастуся Каліноўскага, каб прадэмастраваць, што беларусы з Батальёну разам з украінскім народам паўсталі на абарону Ўкраіны супраць агрэсара&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/articles/286591/ У Кіеве з’явіліся беларускія банеры ФОТА]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 18 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

25 сакавіка батальён імя Кастуся Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сілаў Украіны. 

21 траўня Батальён абвясьціў пра стварэньне Беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага, у які ўвойдуць батальёны «Ліцьвін» і «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

4 чэрвеня галоўная ўправа выведкі [[Міністэрства абароны Ўкраіны]] адзначыла байцоў палку імя Кастуся Каліноўскага ўзнагародамі «За бойові заслуги» і «Україна — понад усе!» — за неймаверную мужнасьць, праяўленую падчас выкананьня баявых заданьняў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31883449.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія ўзнагароды], [[Радыё Свабода]], 4 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. 17 чэрвеня байцы палку Каліноўскага атрымалі дзяржаўныя ўкраінскія ўзнагароды «За бойові заслуги», а таксама «Україна понад усе»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31902981.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія дзяржаўныя ўзнагароды. Фотафакт], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У ліпені зьявілася інфармацыя пра трэці батальён палку — «Тэрор»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31948310.html У палку Каліноўскага заявілі, што фармуюць трэці батальён — «Літвін»], [[Радыё Свабода]], 18 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 жніўня 2022 году ў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] адбылася ўрачыстая беларуская імша, на якой палку імя Кастуся Каліноўскага перадалі асьвечаны сьцяг, зроблены віленскімі беларусамі. У выкананні мужчынскага хору [[Мужчынскі хор «Унія»|«Унія»]] прагучалі гімны [[Пагоня (песьня)|Пагоня]] і [[Магутны Божа]]. Зачыталі зварот да байцоў ад старшыні [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Івонка Сурвіла|Івонкі Сурвілы]]: «''Я захопленая вашаю адвагаю і вашай верай у найбольшую чалавечую каштоўнасьць, якою ёсьць Свабода. Бароніце вы яе для ўсіх нас. Змагаецеся сёньня з самым лютым ворагам ня толькі Ўкраіны, але і беларускага народу. Гэты вораг — расейская імпэрыя, якая стагодзьдзямі зьнішчала імкненьне народаў да свабоды, да волі, да незалежнасьці. Пасьля ўсіх страшных бедаў, якія перажыло чалавецтва за мінулае стагодзьдзе, Расея зноў разьвязала крывавую вайну, імкнучыся рабаваць і забіваць сваіх суседзяў''»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980884.html Палку Каліноўскага ўручылі сьцяг ад імя Рады БНР], [[Радыё Свабода]], 9 жніўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Прысяга ==
25 сакавіка 2022 году ў [[Дзень Волі|Дзень Волі (Дзень Незалежнасьці Беларусі)]] беларускія добраахвотнікі батальёну імя Кастуся Каліноўскага прынялі прысягу — увайшлі ў склад Узброеных сілаў Украіны. Тэкст самой прысягі быў на [[Беларуская мова|беларускай мове]], з шматлікімі спасылкамі на [[Гісторыя Беларусі|гісторыю Беларусі]] і заканчваўся словамі [[Жыве Беларусь!|«Жыве Беларусь!»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771520.html Батальён беларускіх добраахвотнікаў імя Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сіл Украіны], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

{{пачатак цытаты}}Беларусь, маці мая Радзіма. Клянуся вызваляць і бараніць цябе там дзе знаходжуся зараз і куды прывядзе мяне лёс твайго вызваленьня. Біцца да перамогі за тваю свабоду. Як біліся нашыя продкі з ардынскім прыгнётам маскавітаў [[Бітва пад Воршай|пад Воршай]], [[Аблога Смаленску (1609—1611)|Смаленскам]], [[Бітва пад Палонкай|Палонкай]]. Бязьлітасна гнаць бязродных апрычнікаў зь зямель тваіх. Як гналі ваяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і беларускай [[Шляхта|шляхты]], касінеры [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]] і паўстанцы [[Кастусь Каліноўскі|Каліноўскага]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|жаўнеры Народнай Рэспублікі]] і [[Чорны кот (арганізацыя)|партызаны Супраціву]]. Бараніць кроў тваёй нацыі, моц тваёй зямлі і Боскі дух твайго існаваньня. У шэрагах вольных братоў і ў палоне. На Айчыне і ў выгнаньні. І ў баі і ў падпольлі. Няхай рукі мае сьціскаюць зброю, пакуль шыбеніцы ня скончаць сьціскаць шыі сыноў Тваіх. Няхай лязгат майго затвору не сьціхае, пакуль чутны лязгат кратаў за сьпінамі герояў тваіх. Няхай хопіць мне жыцьця, каб адпомсьціць за ўсіх закатаваных, згвалтаваных і забітых дзяцей Тваіх. Да астатняга пляску рэк Тваіх у маіх вачах. Пакуль будзе чутны тупат «[[Пагоня|Пагоні]]» у сэрцы маім. Жыць з табою, памерці за цябе, і адрадзіць веліч тваю. Жыве Беларусь! Жыве вечна!{{канец цытаты}}

== Удзельнікі ==
* [[Сяргей Бяспалаў]] — беларускі блогер
* [[Вадзім Кабанчук]] — адзін з заснавальнікаў руху [[Зубр (моладзевы рух)|«Зубар»]] і спартова-патрыятычнай арганізацыі [[Край (арганізацыя)|«Край»]], намесьнік камандзіра батальёну&lt;ref&gt;[https://belsat.eu/in-focus/13-04-2022-miru-ne-budze-nikoli-pakul-isnue-takaya-groznaya-imperyya-yak-raseya-zabity-yashche-adzin-belarus/ «Міру не будзе ніколі, пакуль існуе такая грозная імперыя, як Расея». Забіты яшчэ адзін беларус], [[Белсат]], 13 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Павал Кулажанка]] — блогер Exomon, удзельнік руху «[[Супраціў]]»
* [[Яўген Міхасюк]] — беларускі грамадзкі дзяяч, экс-старшыня Рады [[Задзіночаньне беларускіх студэнтаў|Задзіночаньня беларускіх студэнтаў]]&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285591 «Украінцы жартуюць: не хвалюйцеся, зараз вызвалім сябе, пойдзем ратаваць вас». Пагутарылі з беларусам, які запісаўся ў тэрытарыяльную абарону Украіны], [[Наша Ніва]], 1 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] — [[Герой Украіны]] (2022)
* [[Дзяніс Урбановіч]] — беларускі грамадзкі дзяяч, старшыня [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]
* [[Павал Шурмей]] — беларускі вясьляр

== Загінулыя ваяры ==
13 сакавіка 2022 году пад Кіевам загінуў камандзір групы батальёну імя Кастуся Каліноўскага [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] (31 год) з пазыўным «Тур»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31751102.html Ва Ўкраіне загінуў баец з батальёну Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 13 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 сакавіка ад баявога раненьня каля места [[Ірпень (горад)|Ірпеню]] загінуў баец батальёну імя Кастуся Каліноўскага Зьміцер Апанасовіч з пазыўным «Тэрор». У гэты дзень батальён зьнішчыў тры [[Баявая машына пяхоты|БМП]] расейскіх захопнікаў, аднак Апанасовіч атрымаў моцнае раненьне, выратаваць яго жыцьцё не ўдалося&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771977.html Загінуў баец батальёна Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Зьмітру было 32 гады, ён родам з [[Смаргонь|Смаргоні]]. Праходзіў вайсковую службу ў 38-й дэсантнай брыгадзе ў [[Берасьце|Берасьці]]. Апошнія гады жыў у Варшаве, працаваў дальнабойшчыкам, адтуль прыехаў як добраахвотнік на абарону Ўкраіны&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31781704.html Служыў у 38-й дэсантнай брыгадзе, снайпэр, ваяр. Хто такі беларус Зьміцер «Тэрор» Апанасовіч, які загінуў ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 1 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

16 траўня 2022 году ў час апэрацыі з вызваленьня ўкраінскай вёскі ад расейскіх захопнікаў атрымаў сьмяротнае раненьне камандзір роты батальёну імя Кастуся Каліноўскага Павал з пазыўным «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31852459.html На вайне ва Ўкраіне загінуў Павал «Волат» — камандзір атраду, шосты беларускі баец з пачатку паўнамаштабнага ўварваньня Расеі], [[Радыё Свабода]], 16 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 чэрвеня 2022 году ў баях пад [[Лісічанск]]ам загінуў камандзір батальёну «Волат» Іван Марчук з пазыўным «Брэст»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31923431.html «Я паставіў на кон усё». Няскончанае інтэрвію з Іванам «Брэстам», які загінуў ля Севераданецку], [[Радыё Свабода]], 5 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 ліпеня ў час вызваленьня ўкраінскага сяла ад расейскіх захопнікаў загінуў баец батальёну «Волат», асабістыя зьвесткі якога не раскрываюцца на просьбу сваякоў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31965427.html Загінуў яшчэ адзін беларускі добраахвотнік, які ваяваў на баку Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 29 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Памяць ==
У сакавіку 2022 году [[Юры Стыльскі]] з гурту «[[Дай Дарогу!]]» напісаў песьню, прысьвечаную беларускім добраахвотнікам з батальёну імя Кастуся Каліноўскага, аўтар тэксту — каліновец Радзівон Батулін&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/yuryy-stylski-napisau-pesnyu-prysvechanuyu-belaruskim-dobraahvotnikam Юрый Стыльскі напісаў песню, прысвечаную беларускім добраахвотнікам], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 17 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 красавіка 2022 году пастановай 16-й сэсіі мескай рады [[Хмяльніцкі|Хмяльніцкага]] вуліцу Пушкіна перайменавалі ў гонар палеглага ваяра батальёну імя Кастуся Каліноўскага Героя Ўкраіны Аляксея Скоблі&lt;ref&gt;Олена Кошарська, [https://vsim.ua/Podii/lanovu-gastello-ta-pushkina-na-chiyu-chest-pereymenuvali-vulitsi-hmeln-11608851.html Ланову, Гастелло та Пушкіна: на чию честь перейменували вулиці Хмельницького], vsim.ua, 23 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У чэрвені 2022 году беларуская сьпявачка [[Маргарыта Ляўчук]] выпусьціла песьню «Прайду няўхільна цяжкі шлях», прысьвечаную ваярам-каліноўцам&lt;ref&gt;[https://charter97.org/be/news/2022/6/7/501611/ Маргарыта Ляўчук выпусціла кліп, прысвечаны героям нашага часу], [[Хартыя’97]], 7 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. У аснове песьні вершы Радзівона Батуліна, аўтар музыкі — Канстанцін Яськоў, рэжысэр кліпа — Арцём Лобач.

== Глядзіце таксама ==
* [[Расейская акупацыя Беларусі]]
* [[Беларусь ва ўварваньні Расеі ва Ўкраіну (2022)]]
* [[Легіён «Свабода Расеі»]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://t.me/belwarriors Батальён імя Кастуся Каліноўскага], [[Telegram]]
* [https://www.svaboda.org/a/31761000.html «Ёсьць шанец адсекчы расейскай імпэрыі галаву»: беларус тлумачыць, чаму ваюе на баку Кіева], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2022 г.
* [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31763738.html «Гэта будзе армія, якая пазьней вызваліць Беларусь». Былы беларускі АМАПавец стаў добраахвотнікам ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2022 г.
* Valerie Hopkins, [https://www.nytimes.com/2022/03/24/world/europe/ukraine-belarus-russia-exiles.html Belarusian Exiles in Ukraine Join the Fight Against a Common Foe: Russia], [[The New York Times]], 24 сакавіка 2022 г.
* [https://dcsfxzu8xls6u.cloudfront.net/?c=ar&amp;i=287946 «Як вызвалім Украіну, пойдзем вызваляць Мінск». Wall Street Journal апублікаваў вялікі артыкул пра добраахвотнікаў ва Украіне], [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2022 г.
* [https://www.voanews.com/a/how-belarusian-fighters-in-ukraine-evolved-into-prominent-force-against-russian-invasion/6512220.html How Belarusian Fighters in Ukraine Evolved Into Prominent Force Against Russian Invasion], [[Голас Амэрыкі]], 2 красавіка 2022 г.

[[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]]</text>
      <sha1>pzozlgm9nfkdveugzickeeq058lwfro</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332154</id>
      <parentid>2332153</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:02:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <comment>/* Гісторыя */ +</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28585" xml:space="preserve">{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Полк імя Кастуся Каліноўскага
|арыгінальная назва  ={{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}} 
|выява               = [[Файл:Полк Каліноўскага. Лагатып.jpg|250пкс]]
|подпіс выявы        = 
|гады                = сакавік 2022 году — наш час
|краіна              = {{UKR}}
|падпарадкаваньне    = [[Узброеныя сілы Ўкраіны]]
|у складзе           = [[Міжнародны легіён тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны]] 
|тып                 = 
|уключае ў сябе      = {{*}} батальён «Літвін» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Волат» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Тэрор»
|роля                = 
|ролі                = 
|памер               = 
|камандная структура = 
|разьмяшчэньне       = [[Кіеў]]
|мянушка             = 
|мянушкі             = 
|заступнік           = 
|заступнікі          = 
|дэвіз               = 
|колеры              =[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|border|100px]]&lt;br/&gt;[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] 
|марш                = 
|талісман            = 
|узбраеньне          = 
|войны               = [[Расейска-ўкраінская вайна]]
|бітвы               =[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 
|знакі ўзнагароды    = 
|дзейны камандзір    = 
|вядомыя камандзіры  = 
}}
'''Полк імя Кастуся Каліноўскага''' ({{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}}; да 21 траўня 2022 году — '''батальён імя Кастуся Каліноўскага''') — вайсковая фармацыя ў складзе [[Нацыянальная гвардыя Ўкраіны|Нацыянальнай гвардыі Ўкраіны]], створаная ў сакавіку 2022 году з мэтай абароны [[Украіна|Ўкраіны]] ад [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня]]. Складаецца зь [[беларусы|беларускіх]] добраахвотнікаў.

Сваю назву атрымаў у гонар [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] — кіраўніка [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальнага героя [[Беларусь|Беларусі]]. Складаецца з батальёнаў «Ліцьвін»{{Заўвага|[[Ліцьвіны]] — гістарычная саманазва беларусаў}}, «Волат» і «Тэрор». У склад палку таксама ўваходзіць адмысловая група беларускіх добраахвотнікаў «Чорны кот»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=59T7b9paT8Y Адмысловая група беларускіх дабраахвотнікаў «Чорны кот»], [[YouTube]]&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Чорны кот (арганізацыя)|«Чорны кот»]] — беларуская партызанская арганізацыя, якая ў 1944—1957 гадох вяла ўзброенае змаганьне з [[Русіфікацыя Беларусі#СССР|расейска-савецкімі акупантамі]] за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі}}. Адна зь некалькіх фармацыяў беларускіх добраахвотнікаў, якія бароняць Украіну&lt;ref&gt;[https://www.polskieradio.pl/396/7816/Artykul/2928483,%d0%92%d0%b0-%d0%a3%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d0%b0%d1%8e%d0%b5-%d0%bd%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%ba%d1%96-%d0%b3%d1%80%d1%83%d0%bf-%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d0%ba%d1%96%d1%85-%d0%b4%d0%be%d0%b1%d1%80%d0%b0%d0%b0%d1%85%d0%b2%d0%be%d1%82%d0%bd%d1%96%d0%ba%d0%b0%d1%9e Ва Украіне ваюе некалькі груп беларускіх добраахвотнікаў], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 28 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага. Нашыўка.jpg|значак|зьлева|140пкс|Нашыўка батальёна імя К. Каліноўскага]]
[[Файл:Узброеныя Сілы Украіны. Беларускі полк 1.jpg|значак|Беларускія добраахвотнікі, 2022 г.]]

Беларускія добраахвотнікі ўдзельнічаюць у [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайне]] зь вясны 2014 году. Група беларусаў брала ўдзел у баях за [[Пяскі (Данецкая вобласьць)|Пяскі]], каля [[Данецкі аэрапорт|Данецкага аэрапорту]] ў ліпені 2014 году. Таго ж году ўтварыўся [[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]], а ў чэрвені 2015 году — [[тактычная група «Беларусь»]], якая брала ўдзел у баях за [[Аўдзееўка|Аўдзееўку]], Пяскі, [[Валнаваха|Валнаваху]], [[Мар’інка|Мар’інку]].

Па [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|адкрытым нападзе Расеі на Ўкраіну]] 2 сакавіка 2022 году ва [[Узброеныя сілы Ўкраіны|Ўкраінскім войску]] ўтварылася першая рота, якая складалася зь іншаземцаў, а менавіта зь беларусаў. Паводле зьвестак [[Радыё Свабода]], на 4 сакавіка ў яе ўвайшлі каля 40 чалавек&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31732505.html «Не рабіцеся злачынцамі!» — беларускі дабраахвотнік «Курган» зьвяртаецца да беларускіх вайскоўцаў], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Сярод першых ваяроў — удзельнікі тактычнай групы «Беларусь», сябры [[Белы легіён|Белага Легіёну]] і [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31740726.html «Верым, што пераможам Расею, а пасьля вызвалім Беларусь». У беларускую роту тэрабароны Ўкраіны запісаліся сямёра маладафронтаўцаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 4 сакавіка 2022 году ў абарончых баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31736084.html У баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 5 сакавіка, Украіну абараняла 200 беларускіх добраахвотнікаў, яшчэ 300 беларусаў, гатовых далучыцца да Замежнага легіёну, знаходзілася ў Польшчы&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285865 Пракоп’еў: 200 беларусаў ужо ваюе на баку Украіны, яшчэ 300 гатовыя], [[Наша Ніва]], 5 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 сакавіка беларускія добраахвотнікі заявілі пра аб’яднаньне ў батальён імя Кастуся Каліноўскага&lt;ref&gt;Орлова В. [https://www.unian.ua/war/bilorusi-stvorili-batalyon-dlya-oboroni-kiyeva-video-novini-donbasu-11736958.html Білоруси створили батальйон для оборони Києва (відео)], [[УНІАН]], 9 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Асноўнай сваёй задачай ваяры Батальёну бачаць «сёньня бараніць Украіну, заўтра — вызваліць Беларусь»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=YO1M-vwWsP8 «Сёння мы баронім Украіну, заўтра — вызвалім Беларусь» | Беларусы на войне за Украину], [[Белсат]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.spectator.co.uk/article/europes-last-dictator-lukashenkos-fate-depends-on-ukraine Europe’s last dictator: Lukashenko’s fate depends on Ukraine] [Апошні дыктатар Эўропы: лёс Лукашэнкі залежыць ад Украіны], The Spectator, 9 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

18 сакавіка ў Кіеве зьявіліся білборды «Разам — назаўжды» з выявай добраахвотніка батальёну імя Кастуся Каліноўскага, каб прадэмастраваць, што беларусы з Батальёну разам з украінскім народам паўсталі на абарону Ўкраіны супраць агрэсара&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/articles/286591/ У Кіеве з’явіліся беларускія банеры ФОТА]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 18 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

25 сакавіка батальён імя Кастуся Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сілаў Украіны. 

21 траўня Батальён абвясьціў пра стварэньне Беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага, у які ўвойдуць батальёны «Ліцьвін» і «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

4 чэрвеня галоўная ўправа выведкі [[Міністэрства абароны Ўкраіны]] адзначыла байцоў палку імя Кастуся Каліноўскага ўзнагародамі «За бойові заслуги» і «Україна — понад усе!» — за неймаверную мужнасьць, праяўленую падчас выкананьня баявых заданьняў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31883449.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія ўзнагароды], [[Радыё Свабода]], 4 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. 17 чэрвеня байцы палку Каліноўскага атрымалі дзяржаўныя ўкраінскія ўзнагароды «За бойові заслуги», а таксама «Україна понад усе»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31902981.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія дзяржаўныя ўзнагароды. Фотафакт], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У ліпені зьявілася інфармацыя пра трэці батальён палку — «Тэрор»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31948310.html У палку Каліноўскага заявілі, што фармуюць трэці батальён — «Літвін»], [[Радыё Свабода]], 18 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 жніўня 2022 году ў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] адбылася ўрачыстая беларуская імша, на якой палку імя Кастуся Каліноўскага перадалі асьвечаны сьцяг, зроблены віленскімі беларусамі. У выкананні мужчынскага хору [[Мужчынскі хор «Унія»|«Унія»]] прагучалі гімны [[Пагоня (песьня)|Пагоня]] і [[Магутны Божа]]. Зачыталі зварот да байцоў ад старшыні [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Івонка Сурвіла|Івонкі Сурвілы]]: «''Я захопленая вашаю адвагаю і вашай верай у найбольшую чалавечую каштоўнасьць, якою ёсьць Свабода. Бароніце вы яе для ўсіх нас. Змагаецеся сёньня з самым лютым ворагам ня толькі Ўкраіны, але і беларускага народу. Гэты вораг — расейская імпэрыя, якая стагодзьдзямі зьнішчала імкненьне народаў да свабоды, да волі, да незалежнасьці. Пасьля ўсіх страшных бедаў, якія перажыло чалавецтва за мінулае стагодзьдзе, Расея зноў разьвязала крывавую вайну, імкнучыся рабаваць і забіваць сваіх суседзяў... Малю Ўсемагутнага за нашую агульную перамогу і каб апекаваўся кожным і кожнай з вас, пакуль ня вернемся ўсе разам у сваю родную Беларусь. Памажы вам Божа! Жыве Беларусь! Слава Ўкраіне!''». На цырымоніі ўручэньня сьцягу была [[Сьвятлана Ціханоўская]], сябры створанага ёю Аб’яднанага пераходнага кабінэту і ўдзельнікі канфэрэнцыі «Новая Беларусь»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980884.html Палку Каліноўскага ўручылі сьцяг ад імя Рады БНР], [[Радыё Свабода]], 9 жніўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Прысяга ==
25 сакавіка 2022 году ў [[Дзень Волі|Дзень Волі (Дзень Незалежнасьці Беларусі)]] беларускія добраахвотнікі батальёну імя Кастуся Каліноўскага прынялі прысягу — увайшлі ў склад Узброеных сілаў Украіны. Тэкст самой прысягі быў на [[Беларуская мова|беларускай мове]], з шматлікімі спасылкамі на [[Гісторыя Беларусі|гісторыю Беларусі]] і заканчваўся словамі [[Жыве Беларусь!|«Жыве Беларусь!»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771520.html Батальён беларускіх добраахвотнікаў імя Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сіл Украіны], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

{{пачатак цытаты}}Беларусь, маці мая Радзіма. Клянуся вызваляць і бараніць цябе там дзе знаходжуся зараз і куды прывядзе мяне лёс твайго вызваленьня. Біцца да перамогі за тваю свабоду. Як біліся нашыя продкі з ардынскім прыгнётам маскавітаў [[Бітва пад Воршай|пад Воршай]], [[Аблога Смаленску (1609—1611)|Смаленскам]], [[Бітва пад Палонкай|Палонкай]]. Бязьлітасна гнаць бязродных апрычнікаў зь зямель тваіх. Як гналі ваяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і беларускай [[Шляхта|шляхты]], касінеры [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]] і паўстанцы [[Кастусь Каліноўскі|Каліноўскага]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|жаўнеры Народнай Рэспублікі]] і [[Чорны кот (арганізацыя)|партызаны Супраціву]]. Бараніць кроў тваёй нацыі, моц тваёй зямлі і Боскі дух твайго існаваньня. У шэрагах вольных братоў і ў палоне. На Айчыне і ў выгнаньні. І ў баі і ў падпольлі. Няхай рукі мае сьціскаюць зброю, пакуль шыбеніцы ня скончаць сьціскаць шыі сыноў Тваіх. Няхай лязгат майго затвору не сьціхае, пакуль чутны лязгат кратаў за сьпінамі герояў тваіх. Няхай хопіць мне жыцьця, каб адпомсьціць за ўсіх закатаваных, згвалтаваных і забітых дзяцей Тваіх. Да астатняга пляску рэк Тваіх у маіх вачах. Пакуль будзе чутны тупат «[[Пагоня|Пагоні]]» у сэрцы маім. Жыць з табою, памерці за цябе, і адрадзіць веліч тваю. Жыве Беларусь! Жыве вечна!{{канец цытаты}}

== Удзельнікі ==
* [[Сяргей Бяспалаў]] — беларускі блогер
* [[Вадзім Кабанчук]] — адзін з заснавальнікаў руху [[Зубр (моладзевы рух)|«Зубар»]] і спартова-патрыятычнай арганізацыі [[Край (арганізацыя)|«Край»]], намесьнік камандзіра батальёну&lt;ref&gt;[https://belsat.eu/in-focus/13-04-2022-miru-ne-budze-nikoli-pakul-isnue-takaya-groznaya-imperyya-yak-raseya-zabity-yashche-adzin-belarus/ «Міру не будзе ніколі, пакуль існуе такая грозная імперыя, як Расея». Забіты яшчэ адзін беларус], [[Белсат]], 13 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Павал Кулажанка]] — блогер Exomon, удзельнік руху «[[Супраціў]]»
* [[Яўген Міхасюк]] — беларускі грамадзкі дзяяч, экс-старшыня Рады [[Задзіночаньне беларускіх студэнтаў|Задзіночаньня беларускіх студэнтаў]]&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285591 «Украінцы жартуюць: не хвалюйцеся, зараз вызвалім сябе, пойдзем ратаваць вас». Пагутарылі з беларусам, які запісаўся ў тэрытарыяльную абарону Украіны], [[Наша Ніва]], 1 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] — [[Герой Украіны]] (2022)
* [[Дзяніс Урбановіч]] — беларускі грамадзкі дзяяч, старшыня [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]
* [[Павал Шурмей]] — беларускі вясьляр

== Загінулыя ваяры ==
13 сакавіка 2022 году пад Кіевам загінуў камандзір групы батальёну імя Кастуся Каліноўскага [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] (31 год) з пазыўным «Тур»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31751102.html Ва Ўкраіне загінуў баец з батальёну Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 13 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 сакавіка ад баявога раненьня каля места [[Ірпень (горад)|Ірпеню]] загінуў баец батальёну імя Кастуся Каліноўскага Зьміцер Апанасовіч з пазыўным «Тэрор». У гэты дзень батальён зьнішчыў тры [[Баявая машына пяхоты|БМП]] расейскіх захопнікаў, аднак Апанасовіч атрымаў моцнае раненьне, выратаваць яго жыцьцё не ўдалося&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771977.html Загінуў баец батальёна Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Зьмітру было 32 гады, ён родам з [[Смаргонь|Смаргоні]]. Праходзіў вайсковую службу ў 38-й дэсантнай брыгадзе ў [[Берасьце|Берасьці]]. Апошнія гады жыў у Варшаве, працаваў дальнабойшчыкам, адтуль прыехаў як добраахвотнік на абарону Ўкраіны&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31781704.html Служыў у 38-й дэсантнай брыгадзе, снайпэр, ваяр. Хто такі беларус Зьміцер «Тэрор» Апанасовіч, які загінуў ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 1 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

16 траўня 2022 году ў час апэрацыі з вызваленьня ўкраінскай вёскі ад расейскіх захопнікаў атрымаў сьмяротнае раненьне камандзір роты батальёну імя Кастуся Каліноўскага Павал з пазыўным «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31852459.html На вайне ва Ўкраіне загінуў Павал «Волат» — камандзір атраду, шосты беларускі баец з пачатку паўнамаштабнага ўварваньня Расеі], [[Радыё Свабода]], 16 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 чэрвеня 2022 году ў баях пад [[Лісічанск]]ам загінуў камандзір батальёну «Волат» Іван Марчук з пазыўным «Брэст»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31923431.html «Я паставіў на кон усё». Няскончанае інтэрвію з Іванам «Брэстам», які загінуў ля Севераданецку], [[Радыё Свабода]], 5 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 ліпеня ў час вызваленьня ўкраінскага сяла ад расейскіх захопнікаў загінуў баец батальёну «Волат», асабістыя зьвесткі якога не раскрываюцца на просьбу сваякоў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31965427.html Загінуў яшчэ адзін беларускі добраахвотнік, які ваяваў на баку Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 29 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Памяць ==
У сакавіку 2022 году [[Юры Стыльскі]] з гурту «[[Дай Дарогу!]]» напісаў песьню, прысьвечаную беларускім добраахвотнікам з батальёну імя Кастуся Каліноўскага, аўтар тэксту — каліновец Радзівон Батулін&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/yuryy-stylski-napisau-pesnyu-prysvechanuyu-belaruskim-dobraahvotnikam Юрый Стыльскі напісаў песню, прысвечаную беларускім добраахвотнікам], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 17 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 красавіка 2022 году пастановай 16-й сэсіі мескай рады [[Хмяльніцкі|Хмяльніцкага]] вуліцу Пушкіна перайменавалі ў гонар палеглага ваяра батальёну імя Кастуся Каліноўскага Героя Ўкраіны Аляксея Скоблі&lt;ref&gt;Олена Кошарська, [https://vsim.ua/Podii/lanovu-gastello-ta-pushkina-na-chiyu-chest-pereymenuvali-vulitsi-hmeln-11608851.html Ланову, Гастелло та Пушкіна: на чию честь перейменували вулиці Хмельницького], vsim.ua, 23 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У чэрвені 2022 году беларуская сьпявачка [[Маргарыта Ляўчук]] выпусьціла песьню «Прайду няўхільна цяжкі шлях», прысьвечаную ваярам-каліноўцам&lt;ref&gt;[https://charter97.org/be/news/2022/6/7/501611/ Маргарыта Ляўчук выпусціла кліп, прысвечаны героям нашага часу], [[Хартыя’97]], 7 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. У аснове песьні вершы Радзівона Батуліна, аўтар музыкі — Канстанцін Яськоў, рэжысэр кліпа — Арцём Лобач.

== Глядзіце таксама ==
* [[Расейская акупацыя Беларусі]]
* [[Беларусь ва ўварваньні Расеі ва Ўкраіну (2022)]]
* [[Легіён «Свабода Расеі»]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://t.me/belwarriors Батальён імя Кастуся Каліноўскага], [[Telegram]]
* [https://www.svaboda.org/a/31761000.html «Ёсьць шанец адсекчы расейскай імпэрыі галаву»: беларус тлумачыць, чаму ваюе на баку Кіева], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2022 г.
* [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31763738.html «Гэта будзе армія, якая пазьней вызваліць Беларусь». Былы беларускі АМАПавец стаў добраахвотнікам ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2022 г.
* Valerie Hopkins, [https://www.nytimes.com/2022/03/24/world/europe/ukraine-belarus-russia-exiles.html Belarusian Exiles in Ukraine Join the Fight Against a Common Foe: Russia], [[The New York Times]], 24 сакавіка 2022 г.
* [https://dcsfxzu8xls6u.cloudfront.net/?c=ar&amp;i=287946 «Як вызвалім Украіну, пойдзем вызваляць Мінск». Wall Street Journal апублікаваў вялікі артыкул пра добраахвотнікаў ва Украіне], [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2022 г.
* [https://www.voanews.com/a/how-belarusian-fighters-in-ukraine-evolved-into-prominent-force-against-russian-invasion/6512220.html How Belarusian Fighters in Ukraine Evolved Into Prominent Force Against Russian Invasion], [[Голас Амэрыкі]], 2 красавіка 2022 г.

[[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]]</text>
      <sha1>0i39gv62j29bz1oweicnii5x4yhajsl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332155</id>
      <parentid>2332154</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kazimier Lachnovič</username>
        <id>1079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ артаграфія</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28587" xml:space="preserve">{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Полк імя Кастуся Каліноўскага
|арыгінальная назва  ={{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}} 
|выява               = [[Файл:Полк Каліноўскага. Лагатып.jpg|250пкс]]
|подпіс выявы        = 
|гады                = сакавік 2022 году — наш час
|краіна              = {{UKR}}
|падпарадкаваньне    = [[Узброеныя сілы Ўкраіны]]
|у складзе           = [[Міжнародны легіён тэрытарыяльнай абароны Ўкраіны]] 
|тып                 = 
|уключае ў сябе      = {{*}} батальён «Літвін» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Волат» &lt;br&gt; {{*}} батальён «Тэрор»
|роля                = 
|ролі                = 
|памер               = 
|камандная структура = 
|разьмяшчэньне       = [[Кіеў]]
|мянушка             = 
|мянушкі             = 
|заступнік           = 
|заступнікі          = 
|дэвіз               = 
|колеры              =[[Файл:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|border|100px]]&lt;br/&gt;[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] 
|марш                = 
|талісман            = 
|узбраеньне          = 
|войны               = [[Расейска-ўкраінская вайна]]
|бітвы               =[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 
|знакі ўзнагароды    = 
|дзейны камандзір    = 
|вядомыя камандзіры  = 
}}
'''Полк імя Кастуся Каліноўскага''' ({{lang-uk|Полк імені Кастуся Калиновського|скарочана}}; да 21 траўня 2022 году — '''батальён імя Кастуся Каліноўскага''') — вайсковая фармацыя ў складзе [[Нацыянальная гвардыя Ўкраіны|Нацыянальнай гвардыі Ўкраіны]], створаная ў сакавіку 2022 году з мэтай абароны [[Украіна|Ўкраіны]] ад [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскага ўварваньня]]. Складаецца зь [[беларусы|беларускіх]] добраахвотнікаў.

Сваю назву атрымаў у гонар [[Кастусь Каліноўскі|Кастуся Каліноўскага]] — кіраўніка [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальнага героя [[Беларусь|Беларусі]]. Складаецца з батальёнаў «Ліцьвін»{{Заўвага|[[Ліцьвіны]] — гістарычная саманазва беларусаў}}, «Волат» і «Тэрор». У склад палку таксама ўваходзіць адмысловая група беларускіх добраахвотнікаў «Чорны кот»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=59T7b9paT8Y Адмысловая група беларускіх дабраахвотнікаў «Чорны кот»], [[YouTube]]&lt;/ref&gt;{{Заўвага|[[Чорны кот (арганізацыя)|«Чорны кот»]] — беларуская партызанская арганізацыя, якая ў 1944—1957 гадох вяла ўзброенае змаганьне з [[Русіфікацыя Беларусі#СССР|расейска-савецкімі акупантамі]] за аднаўленьне незалежнасьці Беларусі}}. Адна зь некалькіх фармацыяў беларускіх добраахвотнікаў, якія бароняць Украіну&lt;ref&gt;[https://www.polskieradio.pl/396/7816/Artykul/2928483,%d0%92%d0%b0-%d0%a3%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b5-%d0%b2%d0%b0%d1%8e%d0%b5-%d0%bd%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%ba%d1%96-%d0%b3%d1%80%d1%83%d0%bf-%d0%b1%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d0%ba%d1%96%d1%85-%d0%b4%d0%be%d0%b1%d1%80%d0%b0%d0%b0%d1%85%d0%b2%d0%be%d1%82%d0%bd%d1%96%d0%ba%d0%b0%d1%9e Ва Украіне ваюе некалькі груп беларускіх добраахвотнікаў], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 28 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
[[Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага. Нашыўка.jpg|значак|зьлева|140пкс|Нашыўка батальёна імя К. Каліноўскага]]
[[Файл:Узброеныя Сілы Украіны. Беларускі полк 1.jpg|значак|Беларускія добраахвотнікі, 2022 г.]]

Беларускія добраахвотнікі ўдзельнічаюць у [[Расейска-ўкраінская вайна|расейска-ўкраінскай вайне]] зь вясны 2014 году. Група беларусаў брала ўдзел у баях за [[Пяскі (Данецкая вобласьць)|Пяскі]], каля [[Данецкі аэрапорт|Данецкага аэрапорту]] ў ліпені 2014 году. Таго ж году ўтварыўся [[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]], а ў чэрвені 2015 году — [[тактычная група «Беларусь»]], якая брала ўдзел у баях за [[Аўдзееўка|Аўдзееўку]], Пяскі, [[Валнаваха|Валнаваху]], [[Мар’інка|Мар’інку]].

Па [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|адкрытым нападзе Расеі на Ўкраіну]] 2 сакавіка 2022 году ва [[Узброеныя сілы Ўкраіны|Ўкраінскім войску]] ўтварылася першая рота, якая складалася зь іншаземцаў, а менавіта зь беларусаў. Паводле зьвестак [[Радыё Свабода]], на 4 сакавіка ў яе ўвайшлі каля 40 чалавек&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31732505.html «Не рабіцеся злачынцамі!» — беларускі дабраахвотнік «Курган» зьвяртаецца да беларускіх вайскоўцаў], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Сярод першых ваяроў — удзельнікі тактычнай групы «Беларусь», сябры [[Белы легіён|Белага Легіёну]] і [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31740726.html «Верым, што пераможам Расею, а пасьля вызвалім Беларусь». У беларускую роту тэрабароны Ўкраіны запісаліся сямёра маладафронтаўцаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. 4 сакавіка 2022 году ў абарончых баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31736084.html У баях ва Ўкраіне загінуў беларускі добраахвотнік], [[Радыё Свабода]], 4 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 5 сакавіка, Украіну абараняла 200 беларускіх добраахвотнікаў, яшчэ 300 беларусаў, гатовых далучыцца да Замежнага легіёну, знаходзілася ў Польшчы&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285865 Пракоп’еў: 200 беларусаў ужо ваюе на баку Украіны, яшчэ 300 гатовыя], [[Наша Ніва]], 5 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 сакавіка беларускія добраахвотнікі заявілі пра аб’яднаньне ў батальён імя Кастуся Каліноўскага&lt;ref&gt;Орлова В. [https://www.unian.ua/war/bilorusi-stvorili-batalyon-dlya-oboroni-kiyeva-video-novini-donbasu-11736958.html Білоруси створили батальйон для оборони Києва (відео)], [[УНІАН]], 9 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Асноўнай сваёй задачай ваяры Батальёну бачаць «сёньня бараніць Украіну, заўтра — вызваліць Беларусь»&lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=YO1M-vwWsP8 «Сёння мы баронім Украіну, заўтра — вызвалім Беларусь» | Беларусы на войне за Украину], [[Белсат]], 7 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.spectator.co.uk/article/europes-last-dictator-lukashenkos-fate-depends-on-ukraine Europe’s last dictator: Lukashenko’s fate depends on Ukraine] [Апошні дыктатар Эўропы: лёс Лукашэнкі залежыць ад Украіны], The Spectator, 9 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

18 сакавіка ў Кіеве зьявіліся білборды «Разам — назаўжды» з выявай добраахвотніка батальёну імя Кастуся Каліноўскага, каб прадэмастраваць, што беларусы з Батальёну разам з украінскім народам паўсталі на абарону Ўкраіны супраць агрэсара&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/articles/286591/ У Кіеве з’явіліся беларускія банеры ФОТА]{{Недаступная спасылка|date=May 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]], 18 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

25 сакавіка батальён імя Кастуся Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сілаў Украіны. 

21 траўня Батальён абвясьціў пра стварэньне Беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага, у які ўвойдуць батальёны «Ліцьвін» і «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

4 чэрвеня галоўная ўправа выведкі [[Міністэрства абароны Ўкраіны]] адзначыла байцоў палку імя Кастуся Каліноўскага ўзнагародамі «За бойові заслуги» і «Україна — понад усе!» — за неймаверную мужнасьць, праяўленую падчас выкананьня баявых заданьняў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31883449.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія ўзнагароды], [[Радыё Свабода]], 4 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. 17 чэрвеня байцы палку Каліноўскага атрымалі дзяржаўныя ўкраінскія ўзнагароды «За бойові заслуги», а таксама «Україна понад усе»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31902981.html Байцы палку Каліноўскага атрымалі ўкраінскія дзяржаўныя ўзнагароды. Фотафакт], [[Радыё Свабода]], 17 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У ліпені зьявілася інфармацыя пра трэці батальён палку — «Тэрор»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31948310.html У палку Каліноўскага заявілі, што фармуюць трэці батальён — «Літвін»], [[Радыё Свабода]], 18 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

9 жніўня 2022 году ў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] адбылася ўрачыстая беларуская імша, на якой палку імя Кастуся Каліноўскага перадалі асьвечаны сьцяг, зроблены віленскімі беларусамі. У выкананьні мужчынскага хору [[Мужчынскі хор «Унія»|«Унія»]] прагучалі гімны [[Пагоня (песьня)|Пагоня]] і [[Магутны Божа]]. Зачыталі зварот да байцоў ад старшыні [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Івонка Сурвіла|Івонкі Сурвілы]]: «''Я захопленая вашаю адвагаю і вашай верай у найбольшую чалавечую каштоўнасьць, якою ёсьць Свабода. Бароніце вы яе для ўсіх нас. Змагаецеся сёньня з самым лютым ворагам ня толькі Ўкраіны, але і беларускага народу. Гэты вораг — расейская імпэрыя, якая стагодзьдзямі зьнішчала імкненьне народаў да свабоды, да волі, да незалежнасьці. Пасьля ўсіх страшных бедаў, якія перажыло чалавецтва за мінулае стагодзьдзе, Расея зноў разьвязала крывавую вайну, імкнучыся рабаваць і забіваць сваіх суседзяў... Малю Ўсемагутнага за нашую агульную перамогу і каб апекаваўся кожным і кожнай з вас, пакуль ня вернемся ўсе разам у сваю родную Беларусь. Памажы вам Божа! Жыве Беларусь! Слава Ўкраіне!''». На цырымоніі ўручэньня сьцягу была [[Сьвятлана Ціханоўская]], сябры створанага ёю Аб’яднанага пераходнага кабінэту і ўдзельнікі канфэрэнцыі «Новая Беларусь»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31980884.html Палку Каліноўскага ўручылі сьцяг ад імя Рады БНР], [[Радыё Свабода]], 9 жніўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Прысяга ==
25 сакавіка 2022 году ў [[Дзень Волі|Дзень Волі (Дзень Незалежнасьці Беларусі)]] беларускія добраахвотнікі батальёну імя Кастуся Каліноўскага прынялі прысягу — увайшлі ў склад Узброеных сілаў Украіны. Тэкст самой прысягі быў на [[Беларуская мова|беларускай мове]], з шматлікімі спасылкамі на [[Гісторыя Беларусі|гісторыю Беларусі]] і заканчваўся словамі [[Жыве Беларусь!|«Жыве Беларусь!»]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771520.html Батальён беларускіх добраахвотнікаў імя Каліноўскага ўвайшоў у склад Узброеных сіл Украіны], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

{{пачатак цытаты}}Беларусь, маці мая Радзіма. Клянуся вызваляць і бараніць цябе там дзе знаходжуся зараз і куды прывядзе мяне лёс твайго вызваленьня. Біцца да перамогі за тваю свабоду. Як біліся нашыя продкі з ардынскім прыгнётам маскавітаў [[Бітва пад Воршай|пад Воршай]], [[Аблога Смаленску (1609—1611)|Смаленскам]], [[Бітва пад Палонкай|Палонкай]]. Бязьлітасна гнаць бязродных апрычнікаў зь зямель тваіх. Як гналі ваяры [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і беларускай [[Шляхта|шляхты]], касінеры [[Тадэвуш Касьцюшка|Касьцюшкі]] і паўстанцы [[Кастусь Каліноўскі|Каліноўскага]], [[Узброеныя сілы Беларускай Народнай Рэспублікі|жаўнеры Народнай Рэспублікі]] і [[Чорны кот (арганізацыя)|партызаны Супраціву]]. Бараніць кроў тваёй нацыі, моц тваёй зямлі і Боскі дух твайго існаваньня. У шэрагах вольных братоў і ў палоне. На Айчыне і ў выгнаньні. І ў баі і ў падпольлі. Няхай рукі мае сьціскаюць зброю, пакуль шыбеніцы ня скончаць сьціскаць шыі сыноў Тваіх. Няхай лязгат майго затвору не сьціхае, пакуль чутны лязгат кратаў за сьпінамі герояў тваіх. Няхай хопіць мне жыцьця, каб адпомсьціць за ўсіх закатаваных, згвалтаваных і забітых дзяцей Тваіх. Да астатняга пляску рэк Тваіх у маіх вачах. Пакуль будзе чутны тупат «[[Пагоня|Пагоні]]» у сэрцы маім. Жыць з табою, памерці за цябе, і адрадзіць веліч тваю. Жыве Беларусь! Жыве вечна!{{канец цытаты}}

== Удзельнікі ==
* [[Сяргей Бяспалаў]] — беларускі блогер
* [[Вадзім Кабанчук]] — адзін з заснавальнікаў руху [[Зубр (моладзевы рух)|«Зубар»]] і спартова-патрыятычнай арганізацыі [[Край (арганізацыя)|«Край»]], намесьнік камандзіра батальёну&lt;ref&gt;[https://belsat.eu/in-focus/13-04-2022-miru-ne-budze-nikoli-pakul-isnue-takaya-groznaya-imperyya-yak-raseya-zabity-yashche-adzin-belarus/ «Міру не будзе ніколі, пакуль існуе такая грозная імперыя, як Расея». Забіты яшчэ адзін беларус], [[Белсат]], 13 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Павал Кулажанка]] — блогер Exomon, удзельнік руху «[[Супраціў]]»
* [[Яўген Міхасюк]] — беларускі грамадзкі дзяяч, экс-старшыня Рады [[Задзіночаньне беларускіх студэнтаў|Задзіночаньня беларускіх студэнтаў]]&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285591 «Украінцы жартуюць: не хвалюйцеся, зараз вызвалім сябе, пойдзем ратаваць вас». Пагутарылі з беларусам, які запісаўся ў тэрытарыяльную абарону Украіны], [[Наша Ніва]], 1 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;
* [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] — [[Герой Украіны]] (2022)
* [[Дзяніс Урбановіч]] — беларускі грамадзкі дзяяч, старшыня [[Малады Фронт|Маладога Фронту]]
* [[Павал Шурмей]] — беларускі вясьляр

== Загінулыя ваяры ==
13 сакавіка 2022 году пад Кіевам загінуў камандзір групы батальёну імя Кастуся Каліноўскага [[Аляксей «Тур» (Скобля)|Аляксей Скобля]] (31 год) з пазыўным «Тур»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31751102.html Ва Ўкраіне загінуў баец з батальёну Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 13 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 сакавіка ад баявога раненьня каля места [[Ірпень (горад)|Ірпеню]] загінуў баец батальёну імя Кастуся Каліноўскага Зьміцер Апанасовіч з пазыўным «Тэрор». У гэты дзень батальён зьнішчыў тры [[Баявая машына пяхоты|БМП]] расейскіх захопнікаў, аднак Апанасовіч атрымаў моцнае раненьне, выратаваць яго жыцьцё не ўдалося&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31771977.html Загінуў баец батальёна Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 26 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;. Зьмітру было 32 гады, ён родам з [[Смаргонь|Смаргоні]]. Праходзіў вайсковую службу ў 38-й дэсантнай брыгадзе ў [[Берасьце|Берасьці]]. Апошнія гады жыў у Варшаве, працаваў дальнабойшчыкам, адтуль прыехаў як добраахвотнік на абарону Ўкраіны&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31781704.html Служыў у 38-й дэсантнай брыгадзе, снайпэр, ваяр. Хто такі беларус Зьміцер «Тэрор» Апанасовіч, які загінуў ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 1 красавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

16 траўня 2022 году ў час апэрацыі з вызваленьня ўкраінскай вёскі ад расейскіх захопнікаў атрымаў сьмяротнае раненьне камандзір роты батальёну імя Кастуся Каліноўскага Павал з пазыўным «Волат»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31852459.html На вайне ва Ўкраіне загінуў Павал «Волат» — камандзір атраду, шосты беларускі баец з пачатку паўнамаштабнага ўварваньня Расеі], [[Радыё Свабода]], 16 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

26 чэрвеня 2022 году ў баях пад [[Лісічанск]]ам загінуў камандзір батальёну «Волат» Іван Марчук з пазыўным «Брэст»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31923431.html «Я паставіў на кон усё». Няскончанае інтэрвію з Іванам «Брэстам», які загінуў ля Севераданецку], [[Радыё Свабода]], 5 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 ліпеня ў час вызваленьня ўкраінскага сяла ад расейскіх захопнікаў загінуў баец батальёну «Волат», асабістыя зьвесткі якога не раскрываюцца на просьбу сваякоў&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31965427.html Загінуў яшчэ адзін беларускі добраахвотнік, які ваяваў на баку Ўкраіны], [[Радыё Свабода]], 29 ліпеня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

== Памяць ==
У сакавіку 2022 году [[Юры Стыльскі]] з гурту «[[Дай Дарогу!]]» напісаў песьню, прысьвечаную беларускім добраахвотнікам з батальёну імя Кастуся Каліноўскага, аўтар тэксту — каліновец Радзівон Батулін&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/yuryy-stylski-napisau-pesnyu-prysvechanuyu-belaruskim-dobraahvotnikam Юрый Стыльскі напісаў песню, прысвечаную беларускім добраахвотнікам], [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]], 17 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

28 красавіка 2022 году пастановай 16-й сэсіі мескай рады [[Хмяльніцкі|Хмяльніцкага]] вуліцу Пушкіна перайменавалі ў гонар палеглага ваяра батальёну імя Кастуся Каліноўскага Героя Ўкраіны Аляксея Скоблі&lt;ref&gt;Олена Кошарська, [https://vsim.ua/Podii/lanovu-gastello-ta-pushkina-na-chiyu-chest-pereymenuvali-vulitsi-hmeln-11608851.html Ланову, Гастелло та Пушкіна: на чию честь перейменували вулиці Хмельницького], vsim.ua, 23 траўня 2022 г.&lt;/ref&gt;.

У чэрвені 2022 году беларуская сьпявачка [[Маргарыта Ляўчук]] выпусьціла песьню «Прайду няўхільна цяжкі шлях», прысьвечаную ваярам-каліноўцам&lt;ref&gt;[https://charter97.org/be/news/2022/6/7/501611/ Маргарыта Ляўчук выпусціла кліп, прысвечаны героям нашага часу], [[Хартыя’97]], 7 чэрвеня 2022 г.&lt;/ref&gt;. У аснове песьні вершы Радзівона Батуліна, аўтар музыкі — Канстанцін Яськоў, рэжысэр кліпа — Арцём Лобач.

== Глядзіце таксама ==
* [[Расейская акупацыя Беларусі]]
* [[Беларусь ва ўварваньні Расеі ва Ўкраіну (2022)]]
* [[Легіён «Свабода Расеі»]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://t.me/belwarriors Батальён імя Кастуся Каліноўскага], [[Telegram]]
* [https://www.svaboda.org/a/31761000.html «Ёсьць шанец адсекчы расейскай імпэрыі галаву»: беларус тлумачыць, чаму ваюе на баку Кіева], [[Радыё Свабода]], 19 сакавіка 2022 г.
* [[Дзьмітры Гурневіч]], [https://www.svaboda.org/a/31763738.html «Гэта будзе армія, якая пазьней вызваліць Беларусь». Былы беларускі АМАПавец стаў добраахвотнікам ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2022 г.
* Valerie Hopkins, [https://www.nytimes.com/2022/03/24/world/europe/ukraine-belarus-russia-exiles.html Belarusian Exiles in Ukraine Join the Fight Against a Common Foe: Russia], [[The New York Times]], 24 сакавіка 2022 г.
* [https://dcsfxzu8xls6u.cloudfront.net/?c=ar&amp;i=287946 «Як вызвалім Украіну, пойдзем вызваляць Мінск». Wall Street Journal апублікаваў вялікі артыкул пра добраахвотнікаў ва Украіне], [[Наша Ніва]], 8 красавіка 2022 г.
* [https://www.voanews.com/a/how-belarusian-fighters-in-ukraine-evolved-into-prominent-force-against-russian-invasion/6512220.html How Belarusian Fighters in Ukraine Evolved Into Prominent Force Against Russian Invasion], [[Голас Амэрыкі]], 2 красавіка 2022 г.

[[Катэгорыя:Расейска-ўкраінская вайна]]</text>
      <sha1>4ilnz35pfadagw04f7yya7hfpmrcx0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Нагорна-Карабаскай Рэспублікі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>253554</id>
    <revision>
      <id>2331951</id>
      <parentid>2301914</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:55:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="395" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нагорна-Карабаская Рэспубліка}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Нагорна-Карабаскай Рэспублікі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Каўказу]]</text>
      <sha1>msv2w293zu9yjohkeyqmuc3dnp60ggp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Віньніцы</title>
    <ns>14</ns>
    <id>253592</id>
    <revision>
      <id>2332007</id>
      <parentid>2302052</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:03:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Віньніца}}
[[Катэгорыя:Віньніца|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Віньніцкай вобласьці]]</text>
      <sha1>ccwc62kjlboww8whru3olbfr0g6hvys</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы паводле арганізацый і гарадоў Украіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>253601</id>
    <revision>
      <id>2332000</id>
      <parentid>2302071</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="403" xml:space="preserve">[[Катэгорыя:Асобы паводле арганізацыяў і гарадоў| Украіна]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў| Арганізацыі]]
[[Катэгорыя:Асобы ўкраінскіх арганізацыяў| Гарады]]
[[Катэгорыя:Украінскія арганізацыі паводле гарадоў| ]]</text>
      <sha1>cuzdfmq9che46i2d9vq2ndhrh6obkv7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>256392</id>
    <revision>
      <id>2332112</id>
      <parentid>2331754</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:05:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>/* Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф */ вынікі матчаў за 9.08 (частка 1)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75507" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;67/310 (з улікам кваліфікацыі) —	21,61%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;177 (з улікам кваліфікацыі) —	2,642 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў'''''
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|16 жніўня 2022
|24 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]''
|5
|-
|2
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
| rowspan=&quot;8&quot; |3-10
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]''
|3
|}
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>c3z8ca4kqsescya3r2jab8cxavan00c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332113</id>
      <parentid>2332112</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:13:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>зьмена статыстыкі ў шапцы + колераў у разьдзеле ўдзельнікаў</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75507" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;77/310 (з улікам кваліфікацыі) —	24,84%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;211 (з улікам кваліфікацыі) —	2,740 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў'''''
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|16 жніўня 2022
|24 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} ''[[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]''
|5
|-
|2
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
| rowspan=&quot;8&quot; |3-10
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|''{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]''
|3
|}
== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>hbnq6568digrr4i5f3bmtnaikixiz00</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332116</id>
      <parentid>2332113</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:38:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <comment>/* Статыстыка */ канчаткова на канец 9.08 частка 3/3 дзе статыстыка</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75693" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;77/310 (з улікам кваліфікацыі) —	24,84%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;211 (з улікам кваліфікацыі) —	2,740 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў'''''
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|16 жніўня 2022
|24 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]
|5
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2-4
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
|''{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібраіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
|{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]
|4
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |5-11
|''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|3
|}


== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>dvitoo4ymuzxzftsg8d84azb8141k3f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332138</id>
      <parentid>2332116</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T07:22:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hleb23</username>
        <id>72152</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Трэці кваліфікацыйны раўнд */ даданьне 2 заўвагаў</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75765" xml:space="preserve">{{Картка
|пазнака    = Картка/дакумэнтацыя
|назва      = Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў
|выява      = [[Файл:Istanbul Atatürk Olympic Stadium 1.jpg|349x349пкс]]
|подпіс     = Алімпійскі стадыён Ататурка

|шапка1     = 
|метка1     = 
|інфо1      = '''Дата:'''   '''''Кваліфікацыя:''''' 21 чэрвеня — 24 жніўня 2022&lt;br /&gt;'''''Уласна спаборніцтва:''''' 6 верасьня 2022 — 10 чэрвеня 2023
|шапка2     = 
|метка2     = 
|інфо2      = '''Каманды:'''	'''''Удзельнікі асноўнай часткі:''''' 32&lt;br /&gt;'''''Усяго:''''' 78 (зь 53 асацыяцый)
|шапка3     =
|метка3     = 
|інфо3      = '''Статыстыка турніру:'''  '''''Найпасьпяховейшыя ўдзельнікі:'''''&lt;br /&gt;Чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Срэбны чэмпіён — яшчэ ня вызначаны&lt;br /&gt;Паўфіналісты — яшчэ ня вызначаныя&lt;br /&gt;Чвэрцьфіналісты — яшчэ ня вызначаныя
|шапка4     = 
|метка4     = 
|інфо4      = '''''Матчаў згулялі'''''&lt;br /&gt;77/310 (з улікам кваліфікацыі) —	24,84%
|шапка5     =
|метка5     = 
|інфо5      = '''''Забілі галоў'''''&lt;br /&gt;211 (з улікам кваліфікацыі) —	2,740 штоматч
|шапка6     =
|метка6     = 
|інфо6      = '''''Наведвальнасьць'''''&lt;br /&gt;будзе запоўнена па завяршэньні ўсіх матчаў
|шапка7     =
|метка7     = 
|інфо7      = '''''Найлепшы галеадор'''''&lt;br /&gt;'''''{{Сьцяг|Нігерыя}} Віктар Баніфэйс Аког({{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль|Юніён]]) — 5 мячоў'''''
|нізстыль   = background:#ddf;
|ніз        = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|← 2021—22]]  І  2022—2023 І  ''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023—24 →]]''
}}
'''Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023''' — 68-ы розыгрыш трафэю з часоў Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і 31-ы розыгрыш пад назвай Ліга чэмпіёнаў УЭФА.&lt;br /&gt;
[[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023 году|Фінал]] плянуецца згуляць на [[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]] ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]]. Першапачаткова стадыён быў прызначаны для правядзеньня [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году|фіналу Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2020 году]], але й гэты, і [[Фінал Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021 году|фінал 2021 году]], які пасьля быў перададзены Ататурку, былі перанесены праз пандэмію [[Ковід-19]]. Пераможца Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 гадоў аўтаматычна кваліфікуецца ў групавы этап [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023–2024|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024]], а таксама атрымае права згуляць зь пераможцам [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023|Лігі Эўропы УЭФА 2022—2023]] у [[Супэркубак УЭФА 2023 году|Супэркубку УЭФА 2023 году]].
Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца [[Рэал Мадрыд]], які перамог у рэкордных чатырнаццаці сэзонах (заваяваў 14 тытулаў), апошні ў папярэднім розыгрышы.

== Разьмеркаваньне камандаў па асацыяцыях ==
Усяго 78 камандаў ад 53 зь 55 асацыяцый сябраў УЭФА будуць ўдзельнічаць у Лізе Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023 (акрамя [[Футбольная асацыяцыя Ліхтэнштайна|Ліхтэнштайна]], бо той не праводзіць нацыянальнае спаборніцтва для адбору на турнір і гэтаксама Расеі, якая атрымала забарону на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]). Рэйтынг асацыяцыяў на аснове [[Табліца Каэфіцыентаў УЭФА|каэфіцыентаў УЭФА]] па выніках камандаў у папярэднія 5 сэзонаў выкарыстоўваецца для вызначэньня колькасьці каманд-удзельніц для кожнай асацыяцыі:

* Першыя 4 асацыяцыі кваліфікуюць прынамсі 4 каманды ў групавы этап Лігі Чэмпіёнаў УЭФА.
* 5-6 асацыяцыі кваліфікуюць 3 каманды ў розыгрыш.
* Кожная з асацыяцый 7—15 месцаў (акрамя Расеі) кваліфікуюць па дзьве каманды.
* Усе асатнія асацыяцыі з 16 па 55 (акрамя Ліхтэнштайна) кваліфікуюць па адной камандзе.
* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—22]] і [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА 2021—2022]] могуць дадаткова ўступіць у розыгрыш, калі яны не адабраліся ў Лігу Чэмпіёнаў УЭФА праз свае нацыянальныя чэмпіянаты (Напрыклад [[Рэал Мадрыд]] адабраўся ў Лігу Чэмпіёнаў 2022-23 праз Гішпанскую Ля Лігу ў якасьці чэмпіёна, але як пермаможца яшчэ й [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022]] будзе займаць гэты слот, а дублікаванае месца ў групавы этап пяройдзе бронзаваму прызёру 5 асацыяцыі (астатнія зьмяненьні ды зрухі ў кваліфікацыі праз гэнтую замену апісаныя ніжэй у разьдзеле аб разьмеркваньнях). А [[Айнтрахт Франкфурт]] перамог у [[Ліга Эўропы 2021—2022 гадоў|Лізе Эўропы 2021—2022]], праваліўшы адбор ў [[Бундэсьліга|Бундэсьлізе]], заняўшы там адзінаццатае месца, значыць [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт Франктфурт]] атрымае месца ў Лізе Чэмпіёнаў, але колькасьць камандаў, што адправіцца ў эўракубкі ня зьменіцца, таму ў Лігу Эўропы 2022-23 адправіцца толькі [[Уніён Бэрлін|пятая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]] (замест двух, як летась), а ў Лігу канфэрэнцыяў 2022-23 толькі [[Фрайбург (футбольны клюб)|шостая каманда Бундэсьлігі 2021—2022]], [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] стаў сёмай камандай ад нямецкай асацыяцыі, што дапускаецца максімальнай колькасьцю ўдзельнікаў ад адной асацыяцыі ў эўракубках.

=== Рэйтынг асацыяцыяў ===

* (УЭЛ) — дадатковае месца для пераможцы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы УЭФА]].
* (АУС) — адсутнасьць унутранага спаборніцтва для адбору ў Лігу Чэмпіёнаў.
* (ЗАБ) — забарона на ўдзел праз [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]].

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Рэйтынг асацыяцыяў для сэзону Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023'''
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!1
|{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Ангельшчына]]
|100.569
| rowspan=&quot;4&quot; |4
|
|-
!2
|{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Гішпанія]]
|97.855
|
|-
!3
|{{Сьцяг|Італія}} [[Італія]]
|75.438
|
|-
!4
|{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Нямеччына]]
|73.570
| +1 ([[Ліга Эўропы УЭФА 2021-22|УЭЛ]])
|-
!5
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Францыя]]
|56.081
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|
|-
!6
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Партугалія]]
|48.549
|
|-
!7
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Нідэрлянды]]
|39.200
|2
|
|-
!8
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|38.382
|0
|(ЗАБ)
|-
!9
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бэльгія]]
|36.500
| rowspan=&quot;7&quot; |2
|
|-
!10
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Аўстрыя]]
|35.825
|
|-
!11
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Шатляндыя]]
|33.375
|
|-
!12
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Украіна]]
|33.100
|
|-
!13
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Турэччына]]
|30.100
|
|-
!14
|{{Сьцяг|Данія}} [[Данія]]
|27.875
|
|-
!15
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Кіпр]]
|27.750
|
|-
!16
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Сэрбія]]
|26.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!17
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Чэхія]]
|26.600
|
|-
!18
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Харватыя]]
|26.275
|
|-
!19
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Швайцарыя]]
|26.225
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!Нататкі
|-
!20
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]]
|26.000
| rowspan=&quot;13&quot; |1
|
|-
!21
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Ізраіль]]
|24.375
|
|-
!22
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Нарвэгія]]
|21.000
|
|-
!23
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Швэцыя]]
|20.500
|
|-
!24
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Баўгарыя]]
|20.375
|
|-
!25
|{{Сьцяг|Румынія}} [[Румынія]]
|18.200
|
|-
!26
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Азэрбайджан]]
|16.875
|
|-
!27
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Казахстан]]
|15.625
|
|-
!28
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Вугоршчына]]
|15.500
|
|-
!29
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Беларусь]]
|15.250
|
|-
!30
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Польшча]]
|15.125
|
|-
!31
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Славенія]]
|14.250
|
|-
!32
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Славаччына]]
|13.625
|
|-
!33
|{{Сьцяг|Ліхтэнштайн}} [[Ліхтэнштайн]]
|9.000
|0
|(АУС)
|-
!34
|{{Сьцяг|Летува}} [[Летува]]
|8.750
| rowspan=&quot;4&quot; |1
|
|-
!35
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Люксэмбург]]
|8.250
|
|-
!36
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Босьнія і Герцагавіна]]
|8.000
|
|-
!37
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Ірляндыя]]
|7.875
|
|}
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Месца
!Асацыяцыя
!Каэфіцыент
!Колькасьць клюбаў
!
|-
!38
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Паўночная Македонія]]
|7.625
| rowspan=&quot;18&quot; |1
|
|-
!39
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Армэнія]]
|7.375
|
|-
!40
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Латвія]]
|7.375
|
|-
!41
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Малдова|Альбанія]]
|7.250
|
|-
!42
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Паўночная Ірляндыя]]
|6.958
|
|-
!43
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Грузія]]
|6.875
|
|-
!44
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[Фінляндыя]]
|6.875
|
|-
!45
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Латвія|Малдова]]
|6.875
|
|-
!46
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Мальта]]
|6.375
|
|-
!47
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[Фарэрскія астравы]]
|6.125
|
|-
!48
|{{Сьцяг|Косава}} [[Косава]]
|5.833
|
|-
!49
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Гібральтар]]
|5.666
|
|-
!50
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Чарнагорыя]]
|5.000
|
|-
!51
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Ўэйлз]]
|5.000
|
|-
!52
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Ісьляндыя]]
|4.875
|
|-
!53
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Эстонія]]
|4.750
|
|-
!54
|{{Сьцяг|Андора}} [[Андора]]
|3.331
|
|-
!55
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Сан-Марына]]
|1.166
|
|}
|}

=== Разьмеркаваньне ===
Далей прадстаўляем ліст допуску на гэты сэзон. Трымацель тытулу Лігі Чэмпіёнаў [[Рэал Мадрыд|Рэал]] гарантаваў сабе ўдзел у групавым этапе Лігі Чэмпіёнаў што праз перамогу ў пяпярэднім [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|розыгрышу]], што праз атрыманьне чэмпіёнства ў гішпанскай Ля Лізе, таму наступныя зьмяненьні адпаведна адбыліся ў месцах разьмеркаваньняў сярод іншых удзельнікаў «ніжэйшых» (па рэйтынгу) лігаў, падобным чынам на зьмяненьні паўплывала [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]], падсумоўваючы зьмены:

* Чэмпіёны 11 і 12 асацыяцый (Шатляндыі ды Ўкраіны адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з групавога этапу замест раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 13 і 14 асацыяцый (Турэцкай ды Дацкай адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з раўнду плэй-оф кваліфікацыйнага плэй-оф замест трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 15 і 16 асацыяцый (Кіпру ды Сэрбіі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Чэмпіёны 18, 19, 20 ды 21 асацыяцый (Харвацкай, Швайцарскай, Грэцкай ды Ізраільскай адпаведна) уступаюць у розыгрыш з другога кваліфікацыйнага раўнду замест першага кваліфікацыйнага раўнду (чэмпіёнскага шляху).
* Срэбныя чэмпіёны 10 і 11 асацыяцый (Аўстрыі й Шатляндыі адпаведна) ўступаюць у розыгрыш з трэцяга кваліфікацыйнага раўнду замест другога кваліфікацыйнага раўнду (шляху прадстаўнікоў ліг).

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Ліст допуску на сэзон Лігі Чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
! colspan=&quot;2&quot; |
!Каманды ўступаючыя на гэтым этапе ў розыгрыш
!Каманды, што трапілі сюды з папярэдняга раўнду
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
(4 каманды)
|
* 4 чэмпіёны з асацыяцыяў 52—55
|
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
(30 камандаў)
|
* 29 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 22—51 (акрамя Ліхтэнштайну)
|
* 1 пераможца папярэдняга раўнду
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
(24 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(20 камандаў)
|
* 5 чэмпіёнаў з асацыяцыяў 17—21
|
* 15 пераможцаў першага кваліфікацыйнага раўнду
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 камандаў)
|
* 4 срэбных чэмпёны з асацыяцыяў 12—15
|
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
(20 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(12 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 15—16
|
* 10 пераможцаў другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(8 камандаў)
|
* 4 срэбныя чэмпіёны з асацыяцыяў 7—11 (акрамя Расеі)
* 2 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 5—6
|
* 2 пераможцы другога кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |Раўнд кваліфікацыі плэй-оф
(12 камандаў)
!Шлях чэмпіёнаў
(8 камандаў)
|
* 2 чэмпіёны з асацыяцыяў 13—14
|
* 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху чэмпіёнаў)
|-
!Шлях прадстаўнікоў лігаў
(4 каманды)
|
|
* 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Групавы этап
(32 каманды)
|
* Уладальнік тытулу чэмпіёна лігі Эўропы
* 11 чэмпіёнаў з асацыяцый 1-12 (акрамя Расеі)
* 6 срэбных чэмпіёнаў з асацыяцыяў 1-6
* 4 бронзавыя прызёры з асацыяцыяў 1-4
* 4 уладальнікі чацьвёртых месцаў з асацыяцыяў 1-4
|
* 4 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху чэмпіёнаў)
* 2 пераможцы раўнду плэй-оф (па шляху прадстаўнікоў лігаў)
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Плэй-оф асноўнай часткі
(16 камандаў)
|
|
* 8 пераможцаў груповога этапу
* 8 срэбных пераможцаў групавога этапу
|}

=== Каманды-ўдзельнікі ===
Пазнакі ў дужках паказваюць якім чынам кожная каманда кваліфікавалася на свой пачатковы раўнд у турніры:

* ЛЧ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Чэмпіёнаў.
* ЛЭ: Уладальнік Чэмпіёнскага тытулу Лігі Эўропы.
* 1-ы(-ая, -ае), 2-і(-ая, -ое), 3-і(-яя, -яе), 4-ы(4-ая, 4-ае) і г. д.: пазіцыя ва ўласнай лізе папярэдняга сезону.
* Прп-: пазіцыі ў лігах праз прыпыненьне папярэдніх сезонаў былі вызначаныя нацыянальнымі асацыяцыямі; усе каманды падлягалі зацьвярджэньню УЭФА ў адпаведнасьці з рэкамендацыямі для ўдзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах.

Другі кваліфікацыйны раўнд, трэці кваліфікацыйны раўнд і раўнд плэй-оф былі падзеленыя на Чэмпіёнскі Шлях ('''ЧШ''') ды Шлях Прадстаўнікоў Лігаў ('''ШПЛ''').

Колерам паказаны працягваньне ўдзелу ў розыгрышы, або спыненьне онлайн, падчас правядзеньня турніру.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Колер
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |Каманда выбыла з розыгрышу
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |Каманда пасьпяхова прасоўваецца па розыгрышы, або рыхтуецца ўступіць у яго
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |Каманда ўступіць у розыгрыш неўзабаве
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Кваліфікацыя каманд у Лігу Чэмпіёнаў УЭФА 2022-23
! colspan=&quot;2&quot; |Раўнд уступленьня
! colspan=&quot;4&quot; |Каманды
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;7&quot; |Групавы этап
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Гішпанія}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]] ([[Мадрыд]]) (1-ы)&lt;sup&gt;ЛЧ&lt;/sup&gt;
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; | {{Сьцяг|Нямеччына}} [[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахт]] ([[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]]) (ЛЭ)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Манчэстэр Сіці|Сіці]] ([[Манчэстэр]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]] (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]] ([[Лёндан]]) (3-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Ангельшчына}} [[Тотэнгэм Готспур]] ([[Лёндан]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]] ([[Мадрыд]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Гішпанія}} [[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільля]] (4-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] ([[Мілян]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]] ([[Нэапаль]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Італія}} [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] ([[Турын]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]] ([[Мюнхэн]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Барусія Дортмунд|Барусія]] ([[Дортмунд]]) (2-ая)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[Баер Левэркузэн|Баер 04]] ([[Левэркузэн]]) (3-і)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нямеччына}} [[РБ Ляйпцыг (футбольны клюб)|РБ]] ([[Ляйпцыг]]) (4-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Пары Сэн-Жэрмэн Парыж|Пары Сэн-Жэрмэн]] ([[Парыж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Алімпік Марсэль|Алімпік]] ([[Марсэль]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Порту (футбольны клюб)|Порту]] (1-ае)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Спортынг Лісабон|Спортынг]] ([[Лісабон]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[Аякс Амстэрдам|Аякс]] ([[Амстэрдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]] ([[Зальцбург]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Сэлтык Глазга|Сэлтык]] ([[Глазга]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#F0FFF0;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Шахтар Данецк|Шахтар]] ([[Данецк]]) (Прп-1-ы)
| colspan=&quot;3&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
!Плэй-оф кваліфікацыі
!ЧШ
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] (1-ы)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Трэці кваліфікацыйны раўнд
!&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]]) (1-ая)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]]) (3-яе)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]]) (3-яя)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]]) (2-і)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]]) (2-і)
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! rowspan=&quot;3&quot; |Другі кваліфікацыйны раўнд
! rowspan=&quot;2&quot; |&lt;abbr&gt;ЧШ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]]) (1-ае)
|
| colspan=&quot;2&quot; |
|-
!&lt;abbr&gt;ШПЛ&lt;/abbr&gt;
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]]) (Прп-2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]]) (2-ое)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]]) (2-і)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]]) (2-і)
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; rowspan=&quot;8&quot; |Першы кваліфікацыйны раўнд
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]] (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#90EE90;&quot; |{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]] (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]]) (1-ыя)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]] (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]]) (1-ае)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]]) (1-ы)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]]) (1-ыя)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]]) (1-ая)
|-
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]]) (1-ыя)
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Папярэдні раўнд
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]]) (1-ая)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]]) (1-ы)
|style=&quot;background-color:#FFE4E1;&quot; |{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]]) (1-ая)
|}
Заўвагі:

# '''[[Расея]]:''' 28 лютага 2022 году расейскія футбольныя клюбы й зборныя былі адхілены ад спаборніцтваў ФІФА і УЭФА праз уварваньне Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе. 2 траўня 2022 году УЭФА пацьвердзіла, што расейскія клюбы будуць выключаныя са спаборніцтваў УЭФА 2022—2023 гадоў.
# '''[[Ліхтэнштайн]]:''' Сем камандаў афіляваных зь Ліхтэнштайнскай футбольнай федэрацыяй гуляюць у Швайцарскай футбольнай лізе, адпаведна адбор праходзіць па Швайцарскай квоце. Адзінае эўрапейскае спаборніцтва, куда могуць трапіць удзельнікі празь Ліхтэнштайнскую асацыяцыю — Футбольны кубак Ліхтэнштайна, пераможцы якога кваліфікуюцца ў [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігу Канфэрэнцыяў УЭФА]].
# '''[[Украіна]]:''' Украінская Прэм’ер-ліга 2021-22 гадоў была спыненая праз расейскае ўварваньне ва Ўкраіну ў 2022 годзе. Дзьве лепшыя каманды лігі на момант спыненьня (данецкі «Шахтар» і кіеўскае «Дынама») былі абраныя Ўкраінскай асацыяцыяй футболу для ўдзелу ў Лізе чэмпіёнаў УЭФА 2022-23 гадоў.

== Расклад матчаў ==
Усім матчам былі разьмеркаваныя гульнявыя дні ў аўторак ды сераду, акрамя фіналу папярэдняга раўнду, які мусіў прайсьці ў пятніцу.

Усе лёсаваньні мусяць прайсьці ў штаб-кватэры УЭФА ў швайцарскім [[Ньён]]е, за выключэннем лёсаваньня групавога этапу, якое адбудзецца ў [[Стамбул]]е, [[Турэччына]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Расклад матчаў на Лігу чэмпіёнаў УЭФА 2022—2023
!Фаза
!Раўнд
!Лёсаваньне
!Першы матч
!Другі матч
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Кваліфікацыя
|Папярэдні раўнд
|7 чэрвеня 2022
|21 чэрвеня 2022 (паўфіналы)
|24 чэрвеня 2022 (фінал)
|-
|Першы кваліфікацыйны раўнд
|14 чэрвеня 2022
|5—6 ліпеня 2022
|12—13 ліпеня 2022
|-
|Другі кваліфікацыйны раўнд
|15 чэрвеня 2022
|19—20 ліпеня 2022
|26—27 ліпеня 2022
|-
|Трэці кваліфікацыйны раўнд
|18 ліпеня 2022
|2—3 жніўня 2022
|9 жніўня 2022
|-
|Плэй-оф
|Кваліфікацыйны плэй-оф
|2 жніўня 2022
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |Групавы этап
|1 гульнявы дзень
| rowspan=&quot;6&quot; |25 жніўня 2022
| colspan=&quot;2&quot; |6—7 верасьня 2022
|-
|2 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |13—14 верасьня 2022
|-
|3 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |4—5 кастрычніка 2022
|-
|4 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |11—12 кастрычніка 2022
|-
|5 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |25—26 кастрычніка 2022
|-
|6 гульнявы дзень
| colspan=&quot;2&quot; |1—2 лістапада 2022
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |Гульні на вылет
|Раўнд шаснаццаці
|7 лістапада 2022
|14-15 і 21—22 лютага 2023
|7-8 і 14—15 сакавіка 2023
|-
|Чвэрцьфіналы
| rowspan=&quot;3&quot; |17 сакавіка 2023
|11—12 красавіка 2023
|18—19 красавіка 2023
|-
|Паўфіналы
|9—10 траўня 2023
|16—17 траўня 2023
|-
|Фінал
| colspan=&quot;2&quot; |10 чэрвеня 2023 году на «[[Алімпійскі стадыён Ататурка|Алімпійскім стадыёне Ататурка]]» у [[Стамбул]]е.
|}

== Кваліфікацыйныя раўнды ==

=== Папярэдні раўнд ===
Лёсаваньне адбылося па раскладзе 7 чэрвеня. Удзельнічаць маюцца ў папярэднім раўндзе чатыры каманды. Пасеў камандаў для лёсаваньня быў заснаваны на іх клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022 году з двума пасеянымі і двума непасеянымі. Усе матчы пройдуць на стадыёне Вікінгура ў Рэйк’явіку, Ісьляндыя.

Пераможца пяпярэдняга раўнду праходзе ў першы кваліфікацыйны раўнд. Пераможаныя ўдзельнікі папярэдняга раўнду аўтаматычна пяройдуць у другі кваліфікацыйны раўнд чэмпіёнскага шляху [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022-23|Лігі Канфэрэнцыяў УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!Лік
!Каманда 2
!Галы й галеадоры
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Паўфіналы
!
|-
|{{Сьцяг|Эстонія}} [[Левадыя Талін|Левадыя]] ([[Талін]])
|1-6
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Закарыя Бегларышвілі|Бегларышвілі]] 6' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Даглес Макляган|Макляган]] 10' (1:1), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 27' (1:2), [[Халдур Шмаўры Сыгурдсан|Сыгурдсан]] 45' (1:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 49' (1:4), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 71' (1:5), [[Юліўс Магнусан|Магнусан]] 77' (1:6)
|-
|{{Сьцяг|Сан-Марына}} [[Ля Фіярыта Монтэджардана|Ля Фіярыта]] ([[Монтэджардына|Монтэджардана]])
|1-2
|{{Сьцяг|Андора}}''' [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])'''
|[[Даніла Эзэкіэль Рынальдзі|Рынальдзі]] 45+2' (1:0), [[Хэніс Сальдэвіля Сольдуга|Сальдэвіля]] 55' (1:1), 66' (1:2)
|-
! colspan=&quot;3&quot; |Фінал
!
|-
|{{Сьцяг|Андора}} [[Інтэр Эскальдэс-Энгардань|Інтэр]] ([[Эскальдэс-Энгардань]])
|0-1
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}}''' [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])'''
|[[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 68' (0:1)
|}

=== Першы кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне першага кваліфікацыйнага раўнду прайшло 14 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 6 й 7 ліпеня, а матчам у адказ — 12 й 13 ліпеня 2022 году.

Пераможцы двубою накіроўваюцца ў другі раўнд кваліфікацыі па Шляху Чэмпіёнаў. Пераможаным наканавана перавесьціся ў другі раўнд кваліфікацыі [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023|Лігі канфэрэнцыяў]] на Шлях Чэмпіёнаў.
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|-
|{{Сьцяг|Армэнія}}''' [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Румынія}} [[ЧФР Клуж]] ([[Клуж-Напока]])
|0:0
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1. —
2.[[Бісмарк Аджэй-Баатэнг|Нана]] 6' (0:1), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 89' (1:1), [[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] 94' (1:2), [[Зоран Гаіч|Гаіч]] 119' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Яўген Кочук|Кочук]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артак Даш'ян|Даш'ян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Аванес Арутунян|Арутунян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Артур Авагян|Авагян]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;|лік=4-3|кам2={{пэнгол}}[[Марка Дуганджыч|Дуганджыч]]&lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Клаўдыю Адрыян Міхай Петрыла|Петрыла]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Андрэй Бурка|Бурка]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Карла Мухар|Мухар]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Марыё Хорхэ Маліка Паўліна|Камора]]}}
|-
|{{Сьцяг|Славенія}}''' [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]'''
|2:0{{Заўвага|Пераможаны ў гэтым двубоі перайшоў у 3 кваліфікацыйны этап Лігі Канфэрэнцыяў 2022—2023.|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}
|{{Сьцяг|Беларусь}} [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] ([[Салігорск]])
|0:0
|2:0
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Рока Батурына|Батурына]] 12' (1:0), 56' (2:0)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}}''' [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Чарнагорыя}} [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] ([[Нікшыч]])
|2:0
|1:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Алекс Сантана|Сантана]] 74' (1:0), [[Матыяс Фабіян Тысэра|Тысэра]] 90+1' (2:0)
2.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 53' (3:0)
|-
|{{Сьцяг|Люксэмбург}}''' [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Альбанія}} [[Тырана (футбольны клюб)|Тырана]]
|1:0
|2:1
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 71' (1:0)
2.[[Філіп Боіч|Боіч]] 49' (2:0), [[Дэйвід Сінані|Сінані]] 61' (3:0), [[Рэдан Джыджа|Джыджа]] 78' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Казахстан}} [[Табол Кастанай|Табол]] ([[Кастанай]])
|1:5
|{{Сьцяг|Вугоршчына}}''' [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|0:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 4' (0:1), 17' (0:2), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 21' (0:3), [[Ігар Сяргееў|Сяргееў]] 23' (1:3), [[Форчун Басі|Басі]] 74' (1:4), 90+1' (1:5)
|-
|{{Сьцяг|Швэцыя}}''' [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]'''
|6:5
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]] ([[Рэйк’явік]])
|3:2
|3:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мартын Ульсан|Ульсан]] 16' (1:0), [[Крысталь Маўні Інгасан|Інгасан]] 38' (1:1), [[Уля Тойванэн|Тойванэн]] 42' (2:1), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 84' (3:1), [[Гэльгі Гуд’ёнсан|Гуд’ёнсан]] 90+3' (3:2)
2.[[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 15' (3:3), [[Вэлька Бірманчэвіч|Бірманчэвіч]] 34' (4:3), [[Фэлікс Бэіма|Бэіма]] 44' (5:3), [[Андэрс Крыстыянсэн|Крыстыянсэн]] 49' (6:3), [[Мікалай Андрэас Гансэн|Гансэн]] 56' (6:4), [[Карл Фрыдлейфур Гунарсан|Гунарсан]] 75' (6:5)
|-
|{{Сьцяг|Косава}} [[Балкані Сухарэка|КФ Балкані]] ([[Сухарэка]])
|1:2
|{{Сьцяг|Летува}}''' [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|1:1
|0:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Назьмі Грыпшы|Грыпшы]] 15' (1:0), [[Олівэр Баф|Баф]] 25' (1:1)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 97' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}}''' [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])'''
|2:2{{Заўвага|name=&quot;нюанс цякучага кваліфікацыйнага этапу&quot;}}(5:4){{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы каманды білі пэнальці|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Латвія}} [[Рыская футбольная школа]] ([[Рыга]])
|1:0
|1:2{{Заўвага|Для выяўленьня пераможцы быў задзейнічаны дадатковы час у два таймы па 15 хвілінаў|назва=д.ч.}}
|1.[[Мануэль Мартыч|Мартыч]] 11' (1:0)
2.[[Артур Зюзінc|Зюзінc]] 48' (1:1), [[Стэфан Паніч|Паніч]] 56' (1:2), [[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]] 75' (2:2)
| colspan=&quot;6&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Сантэры Вяянянен|Вяянянен]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Мурыля Энрыке дэ Араўха Сантас|Мурыля]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Боян Радулавіч|Радулавіч]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Фабіян Сэрарэнс|Сэрарэнс]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Каспэр Тэрха|Тэрха]]{{пэнгол}}|лік=5-4|кам2={{пэнгол}}[[Віталь Ягадзінскіс|Ягадзінскіс]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Таміслаў Шарыч|Шарыч]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Стэфан Паніч|Паніч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Жыга Ліпушчак|Ліпушчак]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Пётр Марэш|Марэш]]}}
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}}''' [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|4:3
|{{Сьцяг|Фарэрскія астравы}} [[КІ Кляксьвік|КІ]] ([[Кляксьвік]])
|3:0
|1:3
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 11' (1:0), 31' (2:0), 58' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:0)
2.[[Мэдс Бо Мікэльсэн|Мікэльсэн]] 12' (3:1), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 20' (3:2), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 55 ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:2), [[Якуп Біскопсту Андрэасэн|Андрэасэн]] 85' (4:3)
|-
|{{Сьцяг|Ўэйлз}} [[Нью-Сэйнтс Освэстры|Нью-Сэйнтс]] ([[Освэстры]])
|1:2
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}}''' [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])'''
|1:0
|0:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Раян Бробэл|Бробэл]] 57' (1:0)
2.[[Джэймі Малгры|Малгры]] 90+4' (1:1), [[Ітан Дэвайн|Дэвайн]] 95' (1:2)
|-
|{{Сьцяг|Ірляндыя}}''' [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Мальта}} [[Гібэрніянз Паола|Гібэрніянз]] ([[Паола]])
|3:0
|0:0
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Ронан Фін|Фін]] 25' (1:0), [[Дылан Ўотс|Ўотс]] 40' (2:0), [[Роры Гэфні|Гэфні]] 78' (3:0)
2.—
|-
|{{Сьцяг|Польшча}} [[Лех Познань|Лех]] ([[Познань]])
|2:5
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}}''' [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|1:0
|1:5
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мікаэль Ісгак|Ісгак]] 41' (1:0)
2.[[Крыстафэр Вэльдэ|Вэльдэ]] 1' (2:0), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 14' (2:1), [[Філіп Азобіч|Азобіч]] 42' (2:2), [[Кэвін Давід Мэдына Рэнтэрыя|Мэдына]] 56' (2:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 74' (2:4), [[Абас Гусэйнаў|Гусэйнаў]] 77' (2:5)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}}''' [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Гібральтар}} [[Лінкальн Рэд Імпс]] ([[Гібральтар]])
|3:0
|0:2
| colspan=&quot;7&quot; |1.[[Мамаду Данфа|Данфа]] 11' (1:0), [[Сандэй Адэтунджы|Адэтунджы]] 28' (2:0), [[Скот Ўайзмэн|Ўайзмэн]] 62' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:0)
2.[[Хуан Франсіска Гарсія Пенья|Хуанфры]] 32' (3:1), [[Лі Гэнры Касьяр|Касьяр]] 69 (3:2)
|-
|{{Сьцяг|Босьнія і Герцагавіна}} [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] ([[Мостар]])
|0:1
|{{Сьцяг|Малдова}}''' [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Ігар Савіч|Савіч]] 22' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:1)
|-
|{{Сьцяг|Славаччына}}''' [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Грузія}} [[Дынама Батумі|Дынама]] ([[Батумі]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;7&quot; |1. —
2.[[Зурыка Давіташвілі|Давіташвілі]] 104' (0:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 115' (1:1), [[Іван Шапоньчык|Шапоньчык]] 120+3' (2:1)
|}

=== Другі кваліфікацыцны раўнд ===
Лёсаваньне другога кваліфікацыйнага раўнду адбылося 15 чэрвеня 2022 году. Першым матчам наканавана 19 й 20 ліпеня, а матчам у адказ — 26 й 27 ліпеня 2022 году адпаведна.

Пераможцы двубою кваліфікуюцца ў трэці раўнд адпаведнага шляху. Пераможаныя на чэмпіёнскім шляху адпраўляюцца ў чэмпіёнскі шлях трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2022—2023 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]], у той жа час астатнія са шляху прадстаўнікоў лігі адпраўляюцца ў частку шляху прадстаўнікоў лігі трэцяга кваліфікацыйнага раўнду [[Ліга Эўропы УЭФА 2021—2022 гадоў|Лігі Эўропы УЭФА]].
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|+Чэмпіёнскі шлях
|'''{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])'''
|5:3
|{{Сьцяг|Славаччына}} [[Слован Браціслава|Слован]] ([[Браціслава]])
|1:2
|4:1
|1.[[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 70' (1:0), [[Гурам Кашыа|Кашыа]] 81' (1:1), [[Тыгран Барсэгян|Барсэгян]] 86' (1:2)
2.[[Франк Балі|Балі]] 20' (2:2), [[Крыстафэр Закарыясэн|Закарыясэн]] 31' (3:2), [[Вэрнан ДэМарка Марлякі|ДэМарка]] 70' (3:3), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 89' (4:3), [[Айса Лайдуні|Лайдуні]] 90+5' (5:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|3:2
|{{Сьцяг|Паўночная Македонія}} [[Шкупі Скоп’е|Шкупі]] ([[Скоп’е]])
|2:2
|1:0
|1.[[Кэвен да Сілва Інасіў|Кэвен]] 25' (0:1), [[Арыян Адэмі|Адэмі]] 44' (1:1), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 86' (2:1), [[Рэнальда Сефас|Сефас]] 89' (2:2)

2.[[Арыян Адэмі|Адэмі]] 47' (3:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|5:4
|{{Сьцяг|Швайцарыя}} [[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|3:2
|2:2{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 17' (1:0), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 36' (2:0), 65' (3:0), [[Ліндрыт Камбэры|Камбэры]] 65' (3:1), [[Мірлінд Крэзью|Крэзью]] 85' (3:2)
2.[[Максім Мядзьведзеў|Мядзьведзеў]] 4' ([[Аўтагол|аўта]]) (3:3), [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі|Кадзі]] 56' (4:3), [[Іван Сантыні|Сантыні]] 90+6' (4:4), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 98 (5:4)
|-
|{{Сьцяг|Фінляндыя}} [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] ([[Хэльсынкі]])
|1:7
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|0:5
|1.[[Томаш Хоры|Хоры]] 6' (0:1), [[Боян Радулавіч|Радулавіч]] 50' (1:1), [[Ян Копіц|Копіц]] 57' (1:2)

2.[[Лудэк Пэрніца|Пэрніца]] 11' (1:3), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 21' (1:4), [[Лукаш Гэйда|Гэйда]] 31' (1:5), [[Ян Сыкара|Сыкара]] 76' (1:6), [[Ян Клімент|Клімент]] 84' (1:7)
|-
|{{Сьцяг|Паўночная Ірляндыя}} [[Лінфілд Бэлфаст|Лінфілд]] ([[Бэлфаст]])
|1:8
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|1:0
|0:8
|1.[[Кірк Міляр|Міляр]] 83' (1:0)
2.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 7' (1:1), [[Віктар Баніфэйс Аког|Баніфэйс]] 21' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:2), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 23' (1:3), [[Ульрык Салтнэс|Салтнэс]] 29' (1:4), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 52' (1:5), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 54' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:6), [[Альфонс Сампстэд|Сампстэд]] 73' (1:7), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 88' (1:8)
|-
|'''{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])'''
|3:0
|{{Сьцяг|Швэцыя}} [[Мальмё (футбольны клюб)|Мальмё]]
|1:0
|2:0
|1.[[Фаб'ен Урэга|Урэга]] 49' (1:0)
2.[[Кегіндэ Матыяс Аевусі|Аевусі]] 34' (2:0), [[Рэнан Алівэйра|Алівэйра]] 52' (3:0)
|-
|'''{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Ірляндыя}} [[Шэмрак Ровэрз Дублін|Шэмрак Ровэрз]] ([[Дублін]])
|3:0
|1:2
|1.[[П'ерас Сатырыю|Сатырыю]] 26' (1:0), 35' (2:0), [[Ігар Тыяга Насымента Радрыгес|Тыяга]] 90+4' (3:0)

2.[[Аарон Грын|Грын]] 21' (3:1), [[Айдама Эмаку|Эмаку]] 88' (3:2), [[Каўлі Алівэйра Соўза|Каўлі]] 90+4' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Славенія}} [[Марыбор (футбольны клюб)|Марыбор]]
|0:1
|'''{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])'''
|0:0
|0:1
|1. —

2.[[Мамо Янсанэ|Янсанэ]] 90+2' (0:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|5:1
|{{Сьцяг|Грэцыя}} [[Алімпіякос Пірэй|Алімпіякос]] ([[Пірэй]])
|1:1
|4:0
|1.[[Філіп Аксель Фрыгаст Цынкернагэль|Цынкернагэль]] 7' (0:1), [[Долеў Хазіза|Хазіза]] 90+2' (1:1)
2.[[Цярон Чэры|Чэры]] 5' (2:1), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 61' (3:1), 65' (4:1), [[Мухамад Абу Фана|Абу Фана]] 86' (5:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Люксэмбург}} [[Ф91 Дудэлянж]] ([[Дудэлянж]])
|0:1
|4:1
|1.[[Самір Хаджы|Хаджы]] 72' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (0:1)

2.[[Магсан Хасан Нэдэр|Нэдэр]] 21' (0:2), [[Карлёс Джэмісан Тэлес дос Сантас Жуніёр|Жуніньё]] 24' (1:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 53' (2:2), [[Юзуф Атубанджа|Атубанджа]] 75' (3:2), [[Лука Юрычыч|Юрычыч]] 85' (4:2)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
!
!
!Удзельнікі пасьляматчавых пэнальці
|+Шлях прадстаўнікоў лігі
|'''{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])'''
|2:2 (4:3){{Заўвага|назва=пэнальці}}
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[АЕК Лярнака|АЕК]] ([[Лярнака]])
|1:1
|1:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Адам Дзюрча|Дзюрча]] 81' (0:1), [[Эрык Сьвятчанка|Сьвятчанка]] 84' (1:1)

2.[[Віктар Алатунджы|Алатунджы]] 9' (1:2), [[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]] 12' (2:2)
| colspan=&quot;3&quot; |{{Сэрыя пэнальці|кам1=[[Гэнрык Дальсгор|Дальсгор]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Піёнэ Сыста|Сыста]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Олівэр Сёрэнсэн|Сёрэнсэн]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Нікаляс Дур|Дур]]{{пэнгол}}&lt;br /&gt;[[Соры Каба|Каба]]{{пэнміма}}|лік=4:3|кам2={{пэнміма}}[[Омры Альтман|Альтман]]&lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хрвое Мілічавіч|Мілічавіч]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Хасэ Рома|Рома]] &lt;br /&gt;{{пэнгол}}[[Бруна Гама|Гама]] &lt;br /&gt;{{пэнміма}}[[Густаву Ледыш|Ледыш]]}}
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|2:1
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] ([[Стамбул]])
|0:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
| colspan=&quot;4&quot; |1.—
2.[[Віталь Буяльскі|Буяльскі]] 57' (1:0), [[Атыла Салаі|Салаі]] 89' (1:1), [[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 114' (2:1)
|}

=== Трэці кваліфікацыйны раўнд ===
Лёсаваньне трэцяга кваліфікацыйнага раўнду адбылося 18 ліпеня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 20 камандам наканаваны ўдзел у трэцім кваліфікацыйным раўндзе. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (12 камандаў)
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (8 камандаў)

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|'''{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[Апалён Лімасол|Апалён]] ([[Лімасол]])
|4:0
|0:2
|1.[[Мацьё Філіп Пейбэрн|Пейбэрн]] 38' ([[Аўтагол|аўта]]) (1:0), [[Алі Махамад Аль Фаз|Махамад]] 54' (2:0), 62' (3:0), [[Францьдзі П'ера|П’ера]] 79' (4:0)
2.[[Эрвэн Анжэнда|Анжэнда]] 19' (4:1), [[Ісраэль Коль|Коль]] 26' (4:2)
|-
|'''{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])'''
|4:2
|{{Сьцяг|Вугоршчына}} [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]] ([[Будапэшт]])
|1:1
|3:1
|1.[[Франк Балі|Балі]] 17' (0:1), [[Авусі Квабэна|Авусі]] 34 (1:1)
2.[[Абдэля Зубір|Зубір]] 7' (2:1), [[Ібраіма Ваджы|Ваджы]] 54' (3:1), 78' (4:1), [[Адама Малюда Траарэ|Траарэ]] 86' (4:2)
|-
|{{Сьцяг|Баўгарыя}} [[Лудагорац Разград|Лудагорац]] ([[Разград]])
|3:6
|'''{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])'''
|1:2
|2:4
|1.[[Дына Пэрыч|Пэрыч]] 6' (0:1), [[Сэрджыё Пат|Пат]] 9' ([[Аўтагол|аўта]]) (0:2), [[Бэрнард Тэкпэтэй|Тэкпэтэй]] 22' (1:2)
2.[[Ёсіп Дрміч|Дрміч]] 12' (1:3), [[Міслаў Оршыч|Оршыч]] 27' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:4), 44' (1:5), [[Кірыл Дэспадаў|Дэспадаў]] 45+4' (2:5), 49' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:5), [[Бруна Пэткавіч|Пэткавіч]] 87' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (3:6)
|-
|{{Сьцяг|Малдова}} [[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыф]] ([[Тыраспаль]])
|2:4
|'''{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])'''
|1:2
|1:2
|1.[[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 36' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Томаш Хоры|Хоры]] 40' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:1), [[Павал Буха|Буха]] 55' (1:2)
2.[[Ян Клімент|Клімент]] 10' (1:3), [[Рашыд Аканбі|Аканбі]] 47' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:3), [[Джон Маскера Рэбальеда|Маскера]] 61' (2:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]'''
|6:1
|{{Сьцяг|Летува}} [[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]] ([[Вільня]])
|5:0
|1:1
|1.[[Гуга Вэтлесан|Вэтлесан]] 33' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (1:0), [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына|Пелегрына]] 36' (2:0), [[Ларш-Ёргэн Сальвесэн|Сальвесэн]] 58' (3:0), [[Марыўс Хойбратэн|Хойбратэн]] 61' (4:0), [[Рунар Эспэйорд|Эспэйорд]] 90+3' (5:0)
2.[[Франціс Кярэмах|Кярэмах]] 39' (5:1), [[Жоэл Мугіша Мвука|Мвука]] 50' (6:1)
|-
|'''{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])'''
|7:0
|{{Сьцяг|Армэнія}} [[Пюнік Ерэван|Пюнік]] ([[Ерэван]])
|5:0
|2:0
|1.[[Асман Букары|Букары]] 29' (1:0), [[Гелёр Канга|Канга]] 33' (2:0), [[Асман Букары|Букары]] 44' (3:0), 70' (4:0), [[Стэфан Мітравіч|Мітравіч]] 77' (5:0)
2.[[Гелёр Канга|Канга]] 44' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (6:0), [[Мілан Паўкаў|Паўкаў]] 60' (7:0)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
!Галы й галеадоры
|-
|{{Сьцяг|Францыя}} [[Манака (футбольны клюб)|Манака]] ([[Фанвіей]])
|3:4
|'''{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])'''
|1:1
|2:3{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 38' (0:1), [[Аксэль Дызазі|Дызазі]] 80' (1:1)
2.[[Джоўі Вээрман|Вээрман]] 21' (1:2), [[Гільерма Марыпан|Марыпан]] 58' (2:2), [[Вісам Бэн Едэр|Бэн Едэр]] 70' (3:2), [[Эрык Гут’ерэс|Гут’ерэс]] 89' (3:3), [[Люўк дэ Ёнг|дэ Ёнг]] 109' (3:4)
|-
|'''{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])'''
|3:1
|{{Сьцяг|Аўстрыя}} [[Штурм Грац|Штурм]] ([[Грац]])
|1:0
|2:1{{Заўвага|назва=д.ч.}}
|1.[[Аляксандар Караваеў|Караваеў]] 28' (1:0)
2.[[Расмус Вінтэр Хойлунд|Хойлунд]] 27' (1:1), [[Канстантын Выўчарэнка|Выўчарэнка]] 97' (2:1), [[Віктар Цыганкоў|Цыганкоў]] 112' (3:1)
|-
|{{Сьцяг|Бэльгія}} [[Юніён Сэн-Жыль]] ([[Брусэль]])
|2:3
|'''{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])'''
|2:0
|0:3
|1.[[Тэдзі Тэўма|Тэўма]] 27' (1:0), [[Дантэ Ванцэйр|Ванцэйр]] 76' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (2:0)
2.[[Джэймз Тавэрньер|Тавэрньер]] 45' (2:1), [[Антоніа-Мірка Чолак|Чолак]] 58' (2:2), [[Малік Тыльман|Тыльман]] 79' (2:3)
|-
|'''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])'''
|7:2
|{{Сьцяг|Данія}} [[Міт’юлян Гэрнінг|Міт’юлян]] ([[Гэрнінг]])
|4:1
|3:1
|1.[[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 17' (1:0), 33' (2:0),  [[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 40' (3:0), [[Гансалу Рамуш|Рамуш]] 61' (4:0), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 78' ([[Пэнальці (футбол)|пэн]].) (4:1)
2.[[Энцо Херэміяс Фернандэс|Фернандэс]] 23' (5:1), [[Энрыке Пэрэйра Араўха|Араўха]] 56' (6:1), [[Піёнэ Сыста|Сыста]] 63' (6:2), [[Дыёгу Гансалвіш|Гансалвіш]] 88' (7:2)
|}

=== Раўнд кваліфікацыйнага плэй-оф ===
Лёсаваньне раўнду кваліфікацыйнага плэй-оф адбылося 2 жніўня 2022 году а 13 гадзіны па Менскаму часе. Усяго 12 камандаў будзе ўдзельнічаць у раўндзе кваліфікацыйнага плэй-оф. Яны падзеленыя на 2 шляхі:

* '''Чэмпіёнскі шлях''' (8 камандаў): 2 каманды, што пачынаюць свой удзел з гэтага раўнду й 6 пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раўнду
* '''Шлях прадстаўнікоў лігі''' (4 каманды): 4 пераможцы трэцяга кваліфікацыйнага раўнду

Пасеў камандаў перад лёсаваньнем адбыўся па клюбных каэфіцыентах УЭФА 2022. Для пераможцаў трэцяга кваліфікацыйнага раунду, чыя асоба не была вядомая на момант лёсаваньня (а гэта ўсе ўдзельнікі, акрамя [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгагена]] ды [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспора]]), выкарыстоўваўся клюбны каэфіцыент каманды, што мае найвышэйшы рэйтынг у кожнай з пар. Першая каманда, што выбіралася ў кожнай пары падчас лёсаваньня, стала камандай-гаспадыняй першага матчу.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Чэмпіёнскі шлях'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Азэрбайджан}} [[Карабах Агдам|Карабах]] ([[Агдам]])
|матч 1
|{{Сьцяг|Чэхія}} [[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]] ([[Пльзень]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]
|матч 2
|{{Сьцяг|Харватыя}} [[Дынама Загрэб|Дынама]] ([[Загрэб]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Ізраіль}} [[Макабі Хайфа|Макабі]] ([[Хайфа]])
|матч 3
|{{Сьцяг|Сэрбія}} [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]] ([[Бялград]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Данія}} [[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]] 
|матч 4
|{{Сьцяг|Турэччына}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] ([[Трабзон]])
|16 жніўня 2022
|24 жніўня 2022
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''Шлях прадстаўнікоў лігі'''
!Каманда 1
!&lt;abbr&gt;Агульны лік&lt;/abbr&gt;
!Каманда 2
!Першы матч
!Другі матч
|-
|{{Сьцяг|Украіна}} [[Дынама Кіеў|Дынама]] ([[Кіеў]])
|матч 5
|{{Сьцяг|Партугалія}} [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]] ([[Лісабон]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|-
|{{Сьцяг|Шатляндыя}} [[Рэйнджарз Глазга|Рэйнджарз]] ([[Глазга]])
|матч 6
|{{Сьцяг|Нідэрлянды}} [[ПСВ Эйндговэн|ПСВ]] ([[Эйндговэн]])
|16—17 жніўня 2022
|23—24 жніўня 2022
|}

== Статыстыка ==
У статыстыку ўваходзяць што кваліфікацыйныя раўнды, што раўнды групавога этапу, што раўнды плэй-оф.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!месца
!Топ-10 найлепшых галеадораў
!Колькасьць забітых мячоў
|-
|1
|{{Сьцяг|Нігерыя}} [[Віктар Баніфэйс Аког]] ({{мова-en|''Victor Boniface Okoh''|скарочана}}) [[Юніён Сэн-Жыль (футбольны клюб)|Юніён Сэн-Жыль]] перайшоў летам 2022 з [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімта]]
|5
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2-4
|''{{Сьцяг|Бразылія}} [[Кадзі Юры Боржэс Маліноўскі]] ({{Мова-парт|''Kady Iuri Borges Malinowski''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
|''{{Сьцяг|Сэнэгал}} [[Ібраіма Ваджы]] ({{Мова-франц|''Ibrahima Wadji''|скарочана}}) [[Карабах Агдам|Карабах]]''
|4
|-
|{{Сьцяг|Малі}} [[Адама Малюда Траарэ]] ({{Мова-франц|''Adama Malouda Traoré''|скарочана}}) [[Фэрэнцвараш Будапэшт|Фэрэнцвараш]]
|4
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |5-11
|''{{Сьцяг|Гана}} [[Асман Букары]] ({{Мова-en|''Osman Bukari''|скарочана}}) [[Црвена Зьвезда Бялград|Црвена Зьвезда]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Партугалія}} [[Гансалу Рамуш]] ({{Мова-парт|''Gonçalo Matias Ramos''|скарочана}}) [[Бэнфіка Лісабон|Бэнфіка]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Амал Ўільям Д'ваз Пелегрына]] ({{Мова-no|''Amahl William D'vaz Pellegrino''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|''{{Сьцяг|Нарвэгія}} [[Рунар Эспэйорд]] ({{Мова-no|''Runar Espejord''|скарочана}}) [[Будэ-Глімт (футбольны клюб)|Будэ-Глімт]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Ісьляндыя}} [[Крысталь Маўні Інгасан]] ({{Мова-ісьл|''Kristall Máni Ingason''|скарочана}}) [[Вікінгур Рэйк’явік|Вікінгур]]
|3
|-
|''{{Сьцяг|Гаіці}} [[Францьдзі П'ера]] ({{Мова-франц|''Frantzdy Pierrot''|скарочана}}) [[Макабі Хайфа|Макабі]]''
|3
|-
|{{Сьцяг|Кіпр}} [[П'ерас Сатырыю]] ({{Мова-грэц|''Πιέρος Σωτηρίου''|скарочана}}) [[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|3
|}


== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}[https://www.uefa.com/uefachampionsleague/ Афіцыйны сайт Лігі чэмпіёнаў UEFA]{{Заўвага|Па сканчэньні розыгрышу 2022-23 гадоў старонка гэтага розыгрышу будзе месьціцца па іншым адрасе, глядзіце ўважліва}}
== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

{{Парады артыкулу|няма крыніцаў|няма катэгорыяў|артаграфія}}
{{Ліга чэмпіёнаў УЭФА}}
[[Катэгорыя:Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]
[[Катэгорыя:2022 год у футболе]]
[[Катэгорыя:2023 год у футболе]]</text>
      <sha1>9l8oonnqog98e3zpn4i1yga5e16i4qr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Банглядэшу</title>
    <ns>14</ns>
    <id>256589</id>
    <revision>
      <id>2331912</id>
      <parentid>2321446</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="345" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Банглядэш}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Азіі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Банглядэшу|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>2npv8zusso01t1acq51w0jt3tx7xqre</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Балівіі</title>
    <ns>14</ns>
    <id>256870</id>
    <revision>
      <id>2331911</id>
      <parentid>2323042</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:51:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="360" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Балівія}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўднёвай Амэрыкі паводле краінаў]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Балівіі|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>9wbmnqkzqwmr7ztwwecpm3gl9l9bovt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Памерлі ва Ўкраіне паводле гарадоў</title>
    <ns>14</ns>
    <id>257630</id>
    <revision>
      <id>2331999</id>
      <parentid>2327931</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="427" xml:space="preserve">{{Іншыя катэгорыі|Нарадзіліся ва Ўкраіне паводле гарадоў|Пахаваныя паводле гарадоў Украіны}}

[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў| ]]
[[Катэгорыя:Памерлі ва Ўкраіне| Гарады]]
[[Катэгорыя:Памерлыя паводле краінаў і гарадоў|Украіна]]</text>
      <sha1>c74np7l0qbyhzh0hun78tx2oor0ag2f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты Нікарагуа</title>
    <ns>14</ns>
    <id>257724</id>
    <revision>
      <id>2331954</id>
      <parentid>2328865</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:56:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Knedlik-Pod</username>
        <id>14918</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* top */[[ВП:Катэгорыя|катэгарызацыя]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="431" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нікарагуа}}
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Паўночнай Амэрыкі]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Цэнтральнай Амэрыкі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Нікарагуа|Населеныя пункты]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>hm43jw1c8ofsihy7crpf3m5tlj8k1j2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Бяседа</title>
    <ns>4</ns>
    <id>258048</id>
    <revision>
      <id>2332157</id>
      <parentid>2331836</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:25:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* За */ +1</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4021" xml:space="preserve">__БЯЗЬ_ЗЬМЕСТУ__
{{Вікіпэдыя:Кандыдаты ў добрыя артыкулы/Падстаронка кандыдата|намінаваны = так}}

== [[{{НАЗВА_ПАДСТАРОНКІ}}]] ==

* Ініцыятар: [[Удзельнік:W|W]] ([[Гутаркі ўдзельніка:W|гутаркі]])
&lt;small&gt;У адпаведнай сэкцыі стаўце #, выказвайце сваё меркаваньне і падпісвайцеся.&lt;/small&gt;

==За==
# {{Прапаную і падтрымліваю}}. 2 тыдні на [[Абмеркаваньне:Бяседа|рэцэнзіі]] без заўвагі.--[[Удзельнік:W]] 10:07, 30 ліпеня 2022 (UTC+3)
# {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 23:13, 7 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Лобачев Владимир|Лобачев Владимир]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Лобачев Владимир|гутаркі]]) 17:49, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Прапаную і падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Zemant|Zemant]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Zemant|гутаркі]]) 17:54, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}}. [[Удзельнік:Саша из Киева|Саша из Киева]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Саша из Киева|гутаркі]]) 20:18, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}}. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:04, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}}--[[Удзельнік:Stary Jolup|Stary Jolup]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Stary Jolup|гутаркі]]) 22:17, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}}--[[Удзельнік:Gleb Leo|Gleb Leo]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Stary Jolup|гутаркі]]) 22:17, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}} [[Удзельнік:Pierre L&amp;#39;iserois|Pierre L&amp;#39;iserois]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pierre L&amp;#39;iserois|гутаркі]]) 22:25, 8 жніўня 2022 (+03)
# {{Падтрымліваю}} --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 13:25, 10 жніўня 2022 (+03)

==Супраць==

==Дапрацоўкі==
У тэксьце згадваецца, што гурт наведаў такую краіну як Карэя, але спасылка накіроўвае на адпаведны рэгіён. Не зусім зразумела пра каторую з Карэяў вядзецца гаворка. Артыкул зьмяшчае як Тацьцяну гэтак і Тацяну. Запамятаў які з гэтых варыянтаў слушны, але трэба прывесьці да аднаго стандарту. --&lt;span style=&quot;text-shadow:grey 0.1em 0.15em 0.1em;&quot;&gt;'''[[Удзельнік:Dymitr|&lt;span style='color: red'&gt;Dy&lt;/span&gt;&lt;span style='color: green'&gt;mi&lt;/span&gt;&lt;span style='color: blue'&gt;tr&lt;/span&gt;]]'''&lt;/span&gt; 00:49, 9 жніўня 2022 (+03)
:Вітаю! Як маецеся? Вялікі дзякуй за абедзьве заўвагі. Абраў варыянт Тацьцяна, як найбольш пашыраны ў артыкуле. У крыніцы падаецца Карэя без удакладненьня, але Амбсасада Беларусі ёсьць толькі ў [https://korea.mfa.gov.by/be/ Рэспубліцы Карэя], таму застаецца толькі здагадвацца. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 12:46, 9 жніўня 2022 (UTC+3)

== Камэнтары ==</text>
      <sha1>4f4eoxmss55d87lx721rykprcstf5mb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Паўле Інгароква</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258229</id>
    <revision>
      <id>2332145</id>
      <parentid>2331694</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:35:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TendaKlisi</username>
        <id>76367</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаліў лішнія літары</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6059" xml:space="preserve">Паўле Іесеевіч Інгароква (груз. პავლე იესეს ძე ინგოროყვა; 1 студзеня 1893 року, Поці — 20 лістапада 1983 року, Тбілісі) — грузінскі гісторык, філёляг і мецэнат.

== Біяграфія ==
Пачатковую адукацыю атрымаў дома, працягваў вучобу ў Уладзікаўказскай клясычнай мужчынскай гімназіі. У 1912 року паступіў на гісторыка-філялягічны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўнівэрсытэта, аднак у 1915 року пасьля перанесенага туберкулёза кінуў вучобу і вярнуўся ў Грузію.

Удзельнік сабора, які агалосіў аўтакефалію Грузінскае праваслаўнае царквы (1917), увайшоў у патрыяршы савет. Адзін зь ініцыятараў стварэньня ў кастрычніку 1917 году Саюза пісьменьнікаў Грузіі. 26 траўня 1918 году падпісаў Дэклярацыю незалежнасьці Грузіі.

Адмоўнік далучэньня Грузіі да Савецкай Расеі, у лютым 1921 года ў знак пратэсту супраць далучэньня разам з пісьменьнікам К. Гамсахурдіям, мастацтвазнаўцам В. Катэтышвілі і паэтам А. Абашэлі апрануўся ў смутак (жалобныя чохі), які насіў колькі месяцаў.

Заснавальнік і рэдактар часопісаў «Каўкасіёні» (Каўказ) і «Ахалі Каўкасіёні» (Новы Каўказ) (1924—1925), выдаўніцтва «Сакартвелас цыгні» (Грузінская кніга). З 1929 па 1939 гады кіраваў аддзелам рукапісаў у Дзяржаўным музэі Грузіі.

Стаў чальцом Акадэмічнай асацыяцыі пісьменьнікаў (1925), якая займала антысавецкія пазыцыі, ў ў пачатку 1930-х гадоў быў выклюаны з Саюза пісьменьнікаў Грузіі, але ў будучыні пад рэпрэсіі не трапляў. Браў удзел у падрыхтоўцы дакладу аб грузінскай літаратуры для М. Г. Тарашэлідзэ — дэлегата ад Грузіі на I Усесаюзным сходзе савецкіх пісьменьнікаў (1934). Чалец арганізацыйнага камітэта па правядзеньні мерапрыемств да 750-годзьдзя стварэньня «Віцязя ў тыгрынай скуры» (1937).

Пахаваны ў Дыдубійскім пантэоне пісьменьнікаў і грамадзкіх дзеячаў.

== Навуковыя зацікаўленасьці ==
У 1912 годзе пры судзеяньні Гісторыка-этнаграфічнага таварыства Грузіі вывучаў скрыпторыі і бібліятэкі колькіх манастыроў (Мартвілі, Джручы, Гелаці, Убісі, Удабна).

У 1918 годзе на Канстантынопальскай канфэрэнцыі, прысьвечанай праблемам Каўказа і мінулай з удзелам прадстаўнікоў дзяржаў Закаўказьзя і Паўночнага Каўказа, выступіў з дакладам «Аб тэрытарыяльным падзеле дзяржаў Каўказа», які ўтрымліваў гістарычны агляд тэрытарыяльных валоданьняў Грузіі.

Займаўся грузінскай гімнаграфіяй. Знайшоў 1217 розных відаў старажытнай грузінскай строфікі.

Вярнуў у сучасную літаратуру паэтычную спадчыну царыцы Тамары, апублікаваў колькі працаў, прысьвечаных творчасьці грузінскіх пісьменьнікаў і паэтаў Ш. Руставэлі, М. Бараташвілі, А. Цэрэтэлі, І. Чаўчавадзэ, В. Арбэліані, В. Пшавэлы, адкрыў новыя імёна — Рыгор Хандзтэлі і Георгі Мэрчуле.

== Бібліяграфія ==
«Георгий Мерчуле», издательство «Сабчота Mцерали», ст. 205—288, Тбилиси, 1954 г. &lt;small&gt;(груз.)&lt;/small&gt;

== Памяць ==
У 2009 року Інстытутам грузінскай літаратуры ім. Шаты Руставэлі устаноўлная прэмія імя Інгароквы, якая ўручаецца двойчы ў год па намінацыях «Навуковы артыкул», «Навуковая манаграфія» і «Пераклад навуковай кнігі (на груз. мове)».

Імем П. Інгароквы названая вуліца Тбілісі і ўсталяваная мэмарыяльная дошка.

== Прыметкі ==

== Спасылкі ==

* Православная энциклопедия
* ''Ираклий Андроников.'' Монумент грузинской учености // Я хочу рассказать вам.... — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt;: Советский писатель, 1971. — 100 000 экз.
* Ингороква, Павел Иессеевич // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt; : Советская энциклопедия, 1962—1978.</text>
      <sha1>3d97xxd7h48il3n2cjgcs9ip687txo2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Котава (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258245</id>
    <revision>
      <id>2332090</id>
      <parentid>2331773</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:42:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>/* Насельніцтва */ абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4813" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Котава
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Котава
|Трансьлітараваная назва           = Kotava
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 147
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 56
 |Шырата сэкундаў                  = 55
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 43
 |Даўгата сэкундаў                 = 21
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Ко́тава'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. За 0,4 км у напрамку на паўночны захад ад вёскі знаходзіцца вусьце ракі [[Клёнаўка (рака)|Клёнаўка]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 130 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 147 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>rs20vzeozxe9s6iisx7tlct8imorcdm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Крупа (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258246</id>
    <revision>
      <id>2332088</id>
      <parentid>2331774</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:42:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>/* Насельніцтва */ абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4624" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Крупа
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Крупы
|Трансьлітараваная назва           = Krupa
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 2
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 57
 |Шырата сэкундаў                  = 19
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 41
 |Даўгата сэкундаў                 = 50
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Крупа́'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 6 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 2 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>qfbvhnrognl67ye7sg65eokbiavz9ww</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Напой</title>
    <ns>10</ns>
    <id>258247</id>
    <revision>
      <id>2331869</id>
      <parentid>2331840</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:56:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>стыль</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3484" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{Картка2
|кляса карткі     = hrecipe hproduct
|стыль карткі     = 

|шапка            = 
|назва            = {{{Назва|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}}}
|кляса назвы      = fn ingredient
|стыль назвы      = 

|назва2           = {{{Арыгінальная назва|{{{Іншыя назвы|}}}}}}
|кляса назвы2     = 
|стыль назвы2     = 

|выява            = {{#if:{{{Лягатып|}}}|{{#invoke:ВыяваЎКартцы|InfoboxImage|image={{{Лягатып|}}}|size={{{Памер лягатыпу|}}}|alt={{{Апісаньне лягатыпу|}}}|sizedefault=frameless}}|{{Вікізьвесткі|p154}}}}
|кляса выявы      = 
|стыль выявы      = 
|памер выявы      = 
|апісаньне выявы  = 
|стыль апісаньня  = 

|выява2           = {{#if:{{{Выява|}}}|{{#invoke:ВыяваЎКартцы|InfoboxImage|image={{{Выява|}}}|size={{{Памер выявы|}}}|alt={{{Апісаньне выявы|}}}|sizedefault=frameless}}|{{Вікізьвесткі|p18}}}}
|кляса выявы2     = 
|стыль выявы2     = 
|памер выявы2     = 
|апісаньне выявы2 = 
|стыль апісаньня2 = 

|зьмест           = {{картка2/радок|Тып|{{Вікізьвесткі|p279|{{{Тып|}}}}}|кляса радка = category}}
{{картка2/радок|Вытворца|{{Вікізьвесткі|p176|{{{Вытворца|}}}}}|кляса радка = brand}}
{{Картка2/зьмест
  | Краіна паходжаньня | {{Вікізьвесткі|p495|{{{Краіна|}}}}}
  | Рэгіён паходжаньня | {{Вікізьвесткі|p131|{{{Рэгіён|}}}}}
  | Пачатак вырабу | {{Вікізьвесткі|p571|{{{Дата пачатку|}}}}}
  | Сканчэньне вырабу | {{Вікізьвесткі|p576|{{{Дата сканчэньня|}}}}}
  | [[Градус алькаголю]] | {{Вікізьвесткі|p2665|{{{Градус|}}}}}
  | [[Мацунак напою]] | {{{Мацунак|}}}
  | Колер | {{Вікізьвесткі|p462|{{{Колер|}}}}}
  | Смак | {{{Смак|}}}
  | Гатунак | {{{Гатунак|}}}
  | [[Шчыльнасьць алькагольных напояў|Пачатковая шчыльнасьць]] | {{{Пачатковая шчыльнасьць|}}}
  | [[Шчыльнасьць алькагольных напояў|Канчатковая шчыльнасьць]] | {{{Канчатковая шчыльнасьць|}}}
  | [[Гаркота|Міжнародная шкала гаркоты]] | {{Вікізьвесткі|p6088|{{{Гаркота|}}}}}
  | Складнікі | {{Вікізьвесткі|p4543|{{{Складнікі|{{{Інгрэдыенты|}}}}}}}}
  | Варыянты | {{{Варыянты|}}}
  | Падобныя напоі | {{{Падобныя|}}}
  |  | {{Вікізьвесткі|p856|{{{Сайт|}}}}}
  | тэкст унізе = {{#if:{{{Commons|}}}{{#property:P373}}|'''[[c:Category:{{Першы непусты|{{{Commons|}}}|{{#property:P373}}}}|{{{Назва|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}}}]]''' {{Пасьля галоснай|{{{Назва|{{БАЗАВАЯ_СТАРОНКА}}}}}|ў|у}} [[Вікісховішча|Вікісховішчы]]}}
}}
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
{{Дакумэнтацыя}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mrwn0ppuq8t8agzfqlqa42b7lm81wr8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Любач</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258249</id>
    <revision>
      <id>2332098</id>
      <parentid>2331781</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:45:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>/* Насельніцтва */ абнаўленьне зьвестак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4771" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Любач
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Любачы
|Трансьлітараваная назва           = Liubač
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 4
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 56
 |Шырата сэкундаў                  = 48
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 2
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Люба́ч'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. За 0,4 км у напрамку на паўночны захад ад вёскі знаходзіцца вусьце ракі [[Клёнаўка (рака)|Клёнаўка]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 8 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 4 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ta5qdfzcc4jpiwdz0wmzm3xpb17jnaa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Выдавецкі дом «Звязда»</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258255</id>
    <redirect title="Выдавецкі дом «Зьвязда»" />
    <revision>
      <id>2331852</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Выдавецкі дом «Звязда»]] у [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]] паўзьверх перанакіраваньня: +[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]]</text>
      <sha1>afz8p344gpkg19w8z8rha1gm9y265c1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Звязда»</title>
    <ns>1</ns>
    <id>258256</id>
    <redirect title="Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Зьвязда»" />
    <revision>
      <id>2331854</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Звязда»]] у [[Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Зьвязда»]]: +[[Беларускі клясычны правапіс]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="109" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Выдавецкі дом «Зьвязда»]]</text>
      <sha1>88qmmohkbd4hr25k4cixljphpa9m5k2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Родная прырода</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258257</id>
    <revision>
      <id>2331857</id>
      <timestamp>2022-08-09T12:14:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>+Пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6243" xml:space="preserve">{{Часопіс
|назва            = «Родная прырода»
|выява            = 
|тэматыка         = [[прырода]]
|пэрыядычнасьць   = кожныя 2 месяцы
|мова             = беларуская і расейская
|адрас            = [[Менск]], [[Савецкі раён (Менск)|Савецкі раён]], [[Вуліца Багдана Хмяльніцкага (Менск)|вул. Б. Хмяльніцкага]], д. 10а
|рэдактар         = [[Вераніка Коласава]]
|заснавальнік     = [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]
|выдавец          = [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]]
|краіна           = Беларусь
|дата заснаваньня = {{Дата пачатку|0|1|1972|1}}
|аб’ём            = 
|фармат           = 
|камплектацыя     = 
|наклад           = 2916 асобнікаў (№ 11, 2011 г.)
|ISSN             = 
|сайт             = [https://zviazda.by/be/edition/rodnaya-pryroda zviazda.by/be/edition/&lt;br&gt;rodnaya-pryroda]
}}
'''«Родная прырода»''' — навукова-папулярны ілюстраваны [[часопіс]] Беларусі, заснаваны ў студзені 1972 году ў якасьці інфармацыйна-мэтадычнага бюлетэня.

Ад пачатку выдаваўся па-беларуску аднойчы на 2 месяцы. У 1977 годзе стаў часопісам. Асьвятляў справы аховы [[Прырода|прыроды]], узаеміны чалавека і навакольля, выкананьне дзяржаўных [[Экалёгія|экалягічных]] праграмаў і традыцыі экалягічнага выхаваньня і [[Адукацыя|адукацыі]]. Друкаваў выявы маляўнічых куткоў Беларусі. Зьмяшчаў [[Апавяданьне|апавяданьні]] і [[верш]]ы пра прыроду&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Віктар Крукоўскі]].|частка=«Родная прырода»|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2001|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu 13: Праміле — Рэлаксін]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu/397_996x9999.jpeg 397]|старонак=576|сэрыя=|isbn=985-11-0216-4|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

У 1990 годзе стаў выходзіць штомесяц па-беларуску і па-расейску. 1 жніўня 2009 году яго выдаўцом стала «[[Народная газэта]]». У 2011 годзе разавы наклад часопіса перавышаў 2900 асобнікаў. На старонках часопіса найбольшую ўвагу надавалі чысьціні вады і [[паветра]], абыходжаньню з [[Цьвёрдыя бытавыя адкіды|адкідамі]] і [[Прыродаахоўная тэрыторыя|прыродаахоўным землям]], рэдкім відам жывёлаў і расьлінаў, занесеным у [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]], а таксама змаганьню супраць [[браканьерства]]. Закраналася разьвіцьцё [[падарожніцтва па Беларусі]]. Зьмяшчаліся ўкладкі для грыбнікоў і [[Рыбалоўства|рыбакоў]], падарожнікаў, сьледапытаў і ягаднікаў. Свае творы ў часопісе друкавалі [[Пятрусь Броўка]] і [[Аркадзь Куляшоў]], [[Міхась Лынькоў]] і [[Пімен Панчанка]], [[Анатоль Астрэйка]] і [[Рыгор Барадулін]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Родная прырода», часопіс|спасылка=https://bis.nlb.by/by/documents/144693|выдавец=Анлайн-энцыкляпэдыя «[[Беларусь у асобах і падзеях]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

У лютым 2014 году часопіс далучылі да [[Выдавецкі дом «Зьвязда»|Выдавецкага дому «Зьвязда»]]. Падпісным індэксам на «[[Белпошта|Белпошце]]» быў 74926&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Галоўныя рэдактары ==
* [[Зьмітро Бяспалы]] (1972 — пасьля 1977 году)

* [[Вераніка Коласава]] (прынамсі зь 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Пэрыёдыка}}
[[Катэгорыя:Беларускія часопісы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:Прыродазнаўства Эўропы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1972 годзе]]</text>
      <sha1>nk4gsyn9k8tphamwj3kd8tn3i693218</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331859</id>
      <parentid>2331857</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:16:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Наклад у 2020 годзе https://zviazda.by/sites/default/files/rp_02_fevral.pdf</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6238" xml:space="preserve">{{Часопіс
|назва            = «Родная прырода»
|выява            = 
|тэматыка         = [[прырода]]
|пэрыядычнасьць   = кожныя 2 месяцы
|мова             = беларуская і расейская
|адрас            = [[Менск]], [[Савецкі раён (Менск)|Савецкі раён]], [[Вуліца Багдана Хмяльніцкага (Менск)|вул. Б. Хмяльніцкага]], д. 10а
|рэдактар         = [[Вераніка Коласава]]
|заснавальнік     = [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]
|выдавец          = [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]]
|краіна           = Беларусь
|дата заснаваньня = {{Дата пачатку|0|1|1972|1}}
|аб’ём            = 
|фармат           = 
|камплектацыя     = 
|наклад           = 1281 асобнік (№ 2, 2020 г.)
|ISSN             = 
|сайт             = [https://zviazda.by/be/edition/rodnaya-pryroda zviazda.by/be/edition/&lt;br&gt;rodnaya-pryroda]
}}
'''«Родная прырода»''' — навукова-папулярны ілюстраваны [[часопіс]] Беларусі, заснаваны ў студзені 1972 году ў якасьці інфармацыйна-мэтадычнага бюлетэня.

Ад пачатку выдаваўся па-беларуску аднойчы на 2 месяцы. У 1977 годзе стаў часопісам. Асьвятляў справы аховы [[Прырода|прыроды]], узаеміны чалавека і навакольля, выкананьне дзяржаўных [[Экалёгія|экалягічных]] праграмаў і традыцыі экалягічнага выхаваньня і [[Адукацыя|адукацыі]]. Друкаваў выявы маляўнічых куткоў Беларусі. Зьмяшчаў [[Апавяданьне|апавяданьні]] і [[верш]]ы пра прыроду&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Віктар Крукоўскі]].|частка=«Родная прырода»|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2001|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu 13: Праміле — Рэлаксін]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu/397_996x9999.jpeg 397]|старонак=576|сэрыя=|isbn=985-11-0216-4|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

У 1990 годзе стаў выходзіць штомесяц па-беларуску і па-расейску. 1 жніўня 2009 году яго выдаўцом стала «[[Народная газэта]]». У 2011 годзе разавы наклад часопіса перавышаў 2900 асобнікаў. На старонках часопіса найбольшую ўвагу надавалі чысьціні вады і [[паветра]], абыходжаньню з [[Цьвёрдыя бытавыя адкіды|адкідамі]] і [[Прыродаахоўная тэрыторыя|прыродаахоўным землям]], рэдкім відам жывёлаў і расьлінаў, занесеным у [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]], а таксама змаганьню супраць [[браканьерства]]. Закраналася разьвіцьцё [[падарожніцтва па Беларусі]]. Зьмяшчаліся ўкладкі для грыбнікоў і [[Рыбалоўства|рыбакоў]], падарожнікаў, сьледапытаў і ягаднікаў. Свае творы ў часопісе друкавалі [[Пятрусь Броўка]] і [[Аркадзь Куляшоў]], [[Міхась Лынькоў]] і [[Пімен Панчанка]], [[Анатоль Астрэйка]] і [[Рыгор Барадулін]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Родная прырода», часопіс|спасылка=https://bis.nlb.by/by/documents/144693|выдавец=Анлайн-энцыкляпэдыя «[[Беларусь у асобах і падзеях]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

У лютым 2014 году часопіс далучылі да [[Выдавецкі дом «Зьвязда»|Выдавецкага дому «Зьвязда»]]. Падпісным індэксам на «[[Белпошта|Белпошце]]» быў 74926&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Галоўныя рэдактары ==
* [[Зьмітро Бяспалы]] (1972 — пасьля 1977 году)

* [[Вераніка Коласава]] (прынамсі зь 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Пэрыёдыка}}
[[Катэгорыя:Беларускія часопісы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:Прыродазнаўства Эўропы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1972 годзе]]</text>
      <sha1>lxtpnx87gb19y6438hig70zvx91plb6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331866</id>
      <parentid>2331859</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:34:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Галоўныя рэдактары */ .</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6214" xml:space="preserve">{{Часопіс
|назва            = «Родная прырода»
|выява            = 
|тэматыка         = [[прырода]]
|пэрыядычнасьць   = кожныя 2 месяцы
|мова             = беларуская і расейская
|адрас            = [[Менск]], [[Савецкі раён (Менск)|Савецкі раён]], [[Вуліца Багдана Хмяльніцкага (Менск)|вул. Б. Хмяльніцкага]], д. 10а
|рэдактар         = [[Вераніка Коласава]]
|заснавальнік     = [[Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Беларусі]]
|выдавец          = [[Выдавецкі дом «Зьвязда»]]
|краіна           = Беларусь
|дата заснаваньня = {{Дата пачатку|0|1|1972|1}}
|аб’ём            = 
|фармат           = 
|камплектацыя     = 
|наклад           = 1281 асобнік (№ 2, 2020 г.)
|ISSN             = 
|сайт             = [https://zviazda.by/be/edition/rodnaya-pryroda zviazda.by/be/edition/&lt;br&gt;rodnaya-pryroda]
}}
'''«Родная прырода»''' — навукова-папулярны ілюстраваны [[часопіс]] Беларусі, заснаваны ў студзені 1972 году ў якасьці інфармацыйна-мэтадычнага бюлетэня.

Ад пачатку выдаваўся па-беларуску аднойчы на 2 месяцы. У 1977 годзе стаў часопісам. Асьвятляў справы аховы [[Прырода|прыроды]], узаеміны чалавека і навакольля, выкананьне дзяржаўных [[Экалёгія|экалягічных]] праграмаў і традыцыі экалягічнага выхаваньня і [[Адукацыя|адукацыі]]. Друкаваў выявы маляўнічых куткоў Беларусі. Зьмяшчаў [[Апавяданьне|апавяданьні]] і [[верш]]ы пра прыроду&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Віктар Крукоўскі]].|частка=«Родная прырода»|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2001|том=[https://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu 13: Праміле — Рэлаксін]|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.13.djvu/397_996x9999.jpeg 397]|старонак=576|сэрыя=|isbn=985-11-0216-4|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

У 1990 годзе стаў выходзіць штомесяц па-беларуску і па-расейску. 1 жніўня 2009 году яго выдаўцом стала «[[Народная газэта]]». У 2011 годзе разавы наклад часопіса перавышаў 2900 асобнікаў. На старонках часопіса найбольшую ўвагу надавалі чысьціні вады і [[паветра]], абыходжаньню з [[Цьвёрдыя бытавыя адкіды|адкідамі]] і [[Прыродаахоўная тэрыторыя|прыродаахоўным землям]], рэдкім відам жывёлаў і расьлінаў, занесеным у [[Чырвоная кніга Беларусі|Чырвоную кнігу Беларусі]], а таксама змаганьню супраць [[браканьерства]]. Закраналася разьвіцьцё [[падарожніцтва па Беларусі]]. Зьмяшчаліся ўкладкі для грыбнікоў і [[Рыбалоўства|рыбакоў]], падарожнікаў, сьледапытаў і ягаднікаў. Свае творы ў часопісе друкавалі [[Пятрусь Броўка]] і [[Аркадзь Куляшоў]], [[Міхась Лынькоў]] і [[Пімен Панчанка]], [[Анатоль Астрэйка]] і [[Рыгор Барадулін]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Родная прырода», часопіс|спасылка=https://bis.nlb.by/by/documents/144693|выдавец=Анлайн-энцыкляпэдыя «[[Беларусь у асобах і падзеях]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=9 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

У лютым 2014 году часопіс далучылі да [[Выдавецкі дом «Зьвязда»|Выдавецкага дому «Зьвязда»]]. Падпісным індэксам на «[[Белпошта|Белпошце]]» быў 74926&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=«Родная прырода»: чытай і любуйся|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20140221/1392964690-rodnaya-pryroda-chytay-i-lyubuysya|выданьне=Зьвязда|тып=|год=21 лютага 2014|нумар=[https://zviazda.by/be/number/33-27643 33 (27643)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2014/02/21lut-1.indd_.pdf 1]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Галоўныя рэдактары ==
* [[Зьмітро Бяспалы]] (1972—1994)

* [[Вераніка Коласава]] (прынамсі зь 2020 году)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід:Пэрыёдыка}}
[[Катэгорыя:Беларускія часопісы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на беларускай мове]]
[[Катэгорыя:Прыродазнаўства Эўропы]]
[[Катэгорыя:Часопісы на расейскай мове]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1972 годзе]]</text>
      <sha1>fmn9c5ercatabnel8mgil93b6k8r0kd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Нарадзіліся ў Генічаску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258258</id>
    <revision>
      <id>2331880</id>
      <timestamp>2022-08-09T15:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Генічаск}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне паводле гарадоў]] [[Катэгорыя:Асобы Генічаску|Нарадзіліся]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Хэрсонскай вобласьці]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="330" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Генічаск}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўкраіне паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Генічаску|Нарадзіліся]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Хэрсонскай вобласьці]]</text>
      <sha1>k7lsxbfqjjfxng3zmynzrajjxpv0h23</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы Генічаску</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258259</id>
    <revision>
      <id>2331886</id>
      <timestamp>2022-08-09T15:40:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Генічаск}} [[Катэгорыя:Генічаск|Асобы]] [[Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Украіны]] [[Катэгорыя:Асобы Хэрсонскай вобласьці]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Генічаск}}
[[Катэгорыя:Генічаск|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Украіны]]
[[Катэгорыя:Асобы Хэрсонскай вобласьці]]</text>
      <sha1>oq962n052e1f2rlvhp5lnam81pqbdqv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331995</id>
      <parentid>2331886</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:01:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>выдаленая [[Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Украіны]]; дададзеная [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Генічаск}}
[[Катэгорыя:Генічаск|Асобы]]
[[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]
[[Катэгорыя:Асобы Хэрсонскай вобласьці]]</text>
      <sha1>b6bkuiem3ttjxhijvywrbw2aiwsoimx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Генічаск</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258260</id>
    <revision>
      <id>2331888</id>
      <timestamp>2022-08-09T15:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Болей}}  [[Катэгорыя:Катэгорыі населеных пунктаў Украіны]] [[Катэгорыя:Гарады Хэрсонскай вобласьці]] [[Катэгорыя:Раённыя цэнтры Хэрсонскай вобласьці]]'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="273" xml:space="preserve">{{Болей}}

[[Катэгорыя:Катэгорыі населеных пунктаў Украіны]]
[[Катэгорыя:Гарады Хэрсонскай вобласьці]]
[[Катэгорыя:Раённыя цэнтры Хэрсонскай вобласьці]]</text>
      <sha1>lr4p4wc9u346ktalb7k1ocon5o40rnj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Населеныя пункты па краінах</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258261</id>
    <revision>
      <id>2331902</id>
      <timestamp>2022-08-09T15:46:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Населеныя пункты па краінах]] у [[Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]: Уніфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]</text>
      <sha1>qjrg64za96gn0kilgai4yxnhucr401e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331994</id>
      <parentid>2331902</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:00:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>да выдаленьня</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="132" xml:space="preserve">{{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Населеныя пункты паводле краінаў]]}}</text>
      <sha1>an6ba8nu3s1zpbvdkg60ksf2kkekznk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сяргей Кухто</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258262</id>
    <revision>
      <id>2331923</id>
      <timestamp>2022-08-09T15:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам 'Сяргей Кухто (22 красавіка 1959, Віцебск, БССР, СССР — 1 лістапада 1999, Віцебск, Беларусь) — беларускі мастак. {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск|дата сьмерці=1 ліс...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5569" xml:space="preserve">Сяргей Кухто (22 красавіка 1959, Віцебск, БССР, СССР — 1 лістапада 1999, Віцебск, Беларусь) — беларускі мастак. {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава, дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя мітаў пра кентаўра. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі жывапісу&lt;ref&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца кентаўр. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай Фэсаліі на віцебскую зямлю. Адзінота кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера Лосьвіда» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «Выкраданьне Еўропы» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях Чэхіі, Нідэрляндах, Швайцарыі, ЗША, Ізраіля, Расеі, Беларусі&lt;ref&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==</text>
      <sha1>ia2aav456qgdgmgfnkbf70cohgu4spd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2331992</id>
      <parentid>2331923</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:59:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеная інфармацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5875" xml:space="preserve">Сяргей Кухто (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]] {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава, дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай Фэсаліі на віцебскую зямлю. Адзінота кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==</text>
      <sha1>evg632baadd4y0rjw70d6t42yl47lxt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332069</id>
      <parentid>2331992</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:26:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеныя катэгорыі</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6373" xml:space="preserve">Сяргей Кухто (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]] {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава, дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай Фэсаліі на віцебскую зямлю. Адзінота кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>l7jrwcd9hikfvlxy54bwf42y8vpd1ab</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332070</id>
      <parentid>2332069</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:27:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дапоўненая інфармацыя.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6401" xml:space="preserve">Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]] {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава, дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай Фэсаліі на віцебскую зямлю. Адзінота кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>kq7did3fwwjrir1a9xzydsabu2kprtv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332071</id>
      <parentid>2332070</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеная інфармацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6551" xml:space="preserve">Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]] {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>n0k34q7ka7isfdfzk0pnv1usdya9gy2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332072</id>
      <parentid>2332071</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:32:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзены здымак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6612" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>gyzdqxwlzyo2qajsbdv50ysgksocqrz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332073</id>
      <parentid>2332072</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:39:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6723" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>husu4sn2a4cne33r452l9fi9vuljly5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332074</id>
      <parentid>2332073</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:10:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзены здымак.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6888" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>17mw25kzhhonoygzj47s14hphwgkfc1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332081</id>
      <parentid>2332074</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:34:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеная спасылка.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7400" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
Сяргéй Кухтó (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным малюнкам, дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Першая пэрсанальная выстава мастака адбылася толькі праз год пасьля ягонай сьмерці і была сабраная з твораў, што ў той час ужо знаходзіліся ў прыватных калекцыях&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, Віцебскі кентаўр, Культура, № 5 (374) 01.05.2014 - 31.05.2014, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=1356&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>ga7991zppzcci0p8tv3hhrs8h5sivj9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332096</id>
      <parentid>2332081</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:44:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Прыбраны абдрук.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7457" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
'''Сяргéй Кухтó''' (22 красавіка 1959, [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада 1999, [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя А. Глебава (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным [[Малюнак|малюнкам]], дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «Дзяцінства Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне [[Ахіл|Ахіла]]» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Першая пэрсанальная выстава мастака адбылася толькі праз год пасьля ягонай [[Сьмерць|сьмерці]] і была сабраная з твораў, што ў той час ужо знаходзіліся ў прыватных калекцыях&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, Віцебскі кентаўр, Культура, № 5 (374) 01.05.2014 - 31.05.2014, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=1356&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>kbmri1xy6zbomqz0ema2wyko5msbds4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332137</id>
      <parentid>2332096</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T07:15:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеная інфармацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7501" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
'''Сяргéй Кухтó''' (22 красавіка [[1959]], [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада [[1999]], [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданне Еўропы» (1999), «Выхаванне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя [[Аляксей Глебаў|А. Глебава]] (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным [[Малюнак|малюнкам]], дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «[[Дзяцінства]] Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне [[Ахіл|Ахіла]]» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Першая пэрсанальная выстава мастака адбылася толькі праз год пасьля ягонай [[Сьмерць|сьмерці]] і была сабраная з твораў, што ў той час ужо знаходзіліся ў прыватных калекцыях&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, Віцебскі кентаўр, Культура, № 5 (374) 01.05.2014 - 31.05.2014, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=1356&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>f403ezsefjhbeulytuveoxe47pb7o78</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332152</id>
      <parentid>2332137</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:37:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Выпраўленыя абдрукі</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7505" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
'''Сяргéй Кухтó''' (22 красавіка [[1959]], [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада [[1999]], [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданьне Эўропы» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя [[Аляксей Глебаў|А. Глебава]] (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным [[Малюнак|малюнкам]], дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «[[Дзяцінства]] Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне [[Ахіл|Ахіла]]» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Першая пэрсанальная выстава мастака адбылася толькі праз год пасьля ягонай [[Сьмерць|сьмерці]] і была сабраная з твораў, што ў той час ужо знаходзіліся ў прыватных калекцыях&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, Віцебскі кентаўр, Культура, № 5 (374) 01.05.2014 - 31.05.2014, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=1356&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>fmgd3w8tkcax38bxbj7yr1o6qp71uxb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332160</id>
      <parentid>2332152</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:59:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дапоўненая інфармацыя.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7581" xml:space="preserve">[[Файл:Kuhto.jpg|значак|Сяргей Кухто]]
'''Сяргéй Кухтó''' ([[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] ''Siarhiej Kuchto''; 22 красавіка [[1959]], [[Віцебск]], [[БССР]] — 1 лістапада [[1999]], [[Віцебск]], [[Беларусь]]) — [[Беларусы|беларускі]] [[Мастак|мастак.]]  {{Мастак|імя=Сяргей Кухто|імя пры нараджэньні=Сяргей Кухто|дата нараджэньня=22 красавіка 1959|месца нараджэньня=Віцебск, БССР|дата сьмерці=1 лістапада 1999|месца сьмерці=Віцебск, Беларусь|альма-матэр=Менская мастацкая навучальня імя А. К. Глебава (1978)|плынь=постмадэрнізм|працы=«У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Выкраданьне Эўропы» (1999), «Выхаваньне Ахіла» (1995), «Вясёлка» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998)}}

== Жыцьцяпіс ==

Нарадзіўся 22 красавіка 1959 году ў Віцебску.

У 1978 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню імя [[Аляксей Глебаў|А. Глебава]] (цяпер [[Менскі дзяржаўны мастацкі каледж імя Аляксея Глебава]]), дзе вучыўся ў М. Пракапенкі, К. Шастоўскага, А. Малішэўскага. Нягледзячы на тое, што з сярэдзіны 1990-х гадоў шмат творча працаваў, ў выставах  удзельнічаў ня часта&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВКА РАБОТ СЯРГЕЯ КУХТО, 12 февраля 2019, старонка Віцебскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя П.М. Машэрава, https://vsu.by/sobytiya/novosti-fakultetov/2833-vystavka-rabot-syargeya-kukhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Жыў і працаваў у Віцебску.

Заўчасна памёр у 1999 годзе ў 40 год.

== Творчасьць ==

Працаваў у нэаміталягічным жанры. У аснове бальшыні працаў — аўтарская інтэрпрэтацыя [[Міт|мітаў]] пра [[Кентаўр|кентаўра]]. Творы адрозьніваюцца дакладнай выверанасьцю дэталяў кампазіцыі, вытанчаным [[Малюнак|малюнкам]], дасканалым выкананьнем клясычнай тэхналёгіі [[Жывапіс|жывапісу]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Цэнтральным вобразам у творчасьці мастака зьяўляецца [[кентаўр]]. Архетып кентаўра, які складаўся на працягу многіх стагодзьдзяў, мастак нібыта прымяраў на сябе, адчуваў блізасьць і падабенства з гэтым персанажам. Здаецца ў асобе кентаўра Сяргея Кухто асабліва прыцягвала дзіўнае спалучэньне зьвярынай натуры, магутнай сілы і накіроўваючай яе волі... Мастак «перасяліў» свайго кентаўра з гор і лясных гушчароў грэцкай [[Фэсалія|Тэсаліі]] на віцебскую зямлю. [[Адзінота]] кентаўра відавочная і, разам з тым, нярэдка побач зь ім вобраз ягонай спадарожніцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, ВЫСТАВА ГРАФІЧНЫХ І ТВОРАЎ СЯРГЕЯ КУХТО, «Віцебскі абласны краязнаўчы музэй», http://ratusha-vit.by/ru/uslugi/vystava-grafichnyh-i-tvorau-syargeya-kuhto&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сярод твораў: «У канцы зімы» (1992), «Кентаўр» (1992), «Хірон са спартанкамі» (1993), «Прывал» (1993), «Прыгожая правінцыялка» (1994), «Палкан на паляваньні» (1996), «Палкан на лежні» (1998), «[[Дзяцінства]] Палкана» (1998), «Возера [[Лосьвіда]]» (1998), «Арлекін з драўляным мячом» (1998), «[[Выкраданьне Эўропы]]» (1999), «Выхаваньне [[Ахіл|Ахіла]]» (1995), «[[Вясёлка]]» (1997), «Мяцеліца» (1997), «Пераправа» (1994—1997), «У канцы зімы» (1998) і інш&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Працы мастака знаходзяцца ў фондзе Віцебскага абласнога краязнаўчага музэя, а таксама ў прыватных калекцыях [[Чэхія|Чэхіі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[ЗША]], [[Ізраіль|Ізраіля]], [[Расея|Расеі]], [[Беларусь|Беларусі]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сергей Кухто, старонка галерэі «Каляровы Шлях»,https://art-com.by/hudozhniki/sergey_kuhto.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Першая пэрсанальная выстава мастака адбылася толькі праз год пасьля ягонай [[Сьмерць|сьмерці]] і была сабраная з твораў, што ў той час ужо знаходзіліся ў прыватных калекцыях&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Міхась Цыбульскі, Віцебскі кентаўр, Культура, № 5 (374) 01.05.2014 - 31.05.2014, http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&amp;DomainName=mast&amp;id=1356&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Літаратура ==

• М. Цыбульский. Кухто Сергей Васильевич // Рэгіёны Беларусі: энцыклапедыя. У 7 т. = Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. (рас.)  / Т. В. Белова (гл. ред.). — Мн.: БелЭн, 2011. — Т. 2. Витебская область. В 2 кн. Книга 2. Кривоблоцкий — Яцкевич. — 636 с. — 2 500 экз. — ISBN 978-985-11-0562-1.
[[Файл:Afisha3.jpg|значак|Афіша з выставы працаў Сяргея Кухто, Віцебскі Мастацкі музэй, люты 2019]]

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 22 красавіка]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віцебску]]
[[Катэгорыя:Беларускія мастакі]]
[[Катэгорыя:Асобы Віцебску]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1999 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі 1 лістапада]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Віцебску]]</text>
      <sha1>lbl6ccmwh368ad8diza4dgfllb7ohik</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Асобы па гарадах Украіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258263</id>
    <revision>
      <id>2331997</id>
      <timestamp>2022-08-09T16:02:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Асобы па гарадах Украіны]] у [[Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]: Уніфікацыя</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="113" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]</text>
      <sha1>cuuyuxkdx83znh6np60rrl6epcei96q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332042</id>
      <parentid>2331997</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:07:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>да выдаленьня</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="126" xml:space="preserve">{{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Асобы Ўкраіны паводле гарадоў]]}}</text>
      <sha1>dmkd5k23dcjn5svcd2yqm1elivr0uru</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях</title>
    <ns>14</ns>
    <id>258264</id>
    <revision>
      <id>2332058</id>
      <timestamp>2022-08-09T16:28:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>Taravyvan Adijene перанёс старонку [[Катэгорыя:Акторы па стагодзьдзях]] у [[Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]]: Разьвязаньне неадназначнасьці</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="128" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]]</text>
      <sha1>kavnq2gdhox1e4aygz3vug5g33aoima</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332062</id>
      <parentid>2332058</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:30:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taravyvan Adijene</username>
        <id>1924</id>
      </contributor>
      <comment>да выдаленьня</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="141" xml:space="preserve">{{Выдаліць|Перанесеная ў [[:Катэгорыя:Акторы і акторкі паводле стагодзьдзяў]]}}</text>
      <sha1>9qomz1sb1a58ka6dvlnm7l3anuund5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Новая Князеўка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258265</id>
    <revision>
      <id>2332079</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:32:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Новая Князеўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Новай Князеўкі |Трансьлітараваная назва           = Novaja Kniazieŭka |Герб                              =  |Сьцяг...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4834" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новая Князеўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новай Князеўкі
|Трансьлітараваная назва           = Novaja Kniazieŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 34
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 56
 |Шырата сэкундаў                  = 32
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 45
 |Даўгата сэкундаў                 = 20
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вая Кня́зеўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. За 0,4 км у напрамку на паўночны захад ад вёскі знаходзіцца вусьце ракі [[Клёнаўка (рака)|Клёнаўка]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 34 чалавекі&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ppnna1loiz88jdv2t6eiqbrbgkug9at</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332080</id>
      <parentid>2332079</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:32:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4800" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новая Князеўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новай Князеўкі
|Трансьлітараваная назва           = Novaja Kniazieŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 34
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 56
 |Шырата сэкундаў                  = 32
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 45
 |Даўгата сэкундаў                 = 20
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вая Кня́зеўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. За 0,4 км у напрамку на паўночны захад ад вёскі знаходзіцца вусьце ракі [[Клёнаўка (рака)|Клёнаўка]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 34 чалавекі&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>fac8ukh45p5p9hylen5p7t55kyn4ozv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332082</id>
      <parentid>2332080</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:34:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4623" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новая Князеўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новай Князеўкі
|Трансьлітараваная назва           = Novaja Kniazieŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 34
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 56
 |Шырата сэкундаў                  = 32
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 45
 |Даўгата сэкундаў                 = 20
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вая Кня́зеўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 34 чалавекі&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>mvau0rq67o8z5l2qid8xsmq0z47ujvo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Старая Князеўка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258266</id>
    <revision>
      <id>2332083</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:35:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Старая Князеўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Старой Князеўкі |Трансьлітараваная назва           = Staraja Kniazieŭka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4627" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Старая Князеўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Старой Князеўкі
|Трансьлітараваная назва           = Staraja Kniazieŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 26
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 57
 |Шырата сэкундаў                  = 34
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 44
 |Даўгата сэкундаў                 = 49
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Стара́я Кня́зеўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]].

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 26 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>a3f5rqvmiymp4wivpfm1tacrr2stzmz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Новая Машчаніца</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258267</id>
    <revision>
      <id>2332084</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:37:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Новая Машчаніца |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Новай Машчаніцы |Трансьлітараваная назва           = Novaja Maščanica |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4627" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Новая Машчаніца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Новай Машчаніцы
|Трансьлітараваная назва           = Novaja Maščanica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 17
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 58
 |Шырата сэкундаў                  = 41
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 50
 |Даўгата сэкундаў                 = 12
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Но́вая Машчані́ца'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 17 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>j3hs7zwq8dlsv4zucs6x74jeckl2l0b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Старая Машчаніца</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258268</id>
    <revision>
      <id>2332085</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:40:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Старая Машчаніца |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Старой Машчаніцы |Трансьлітараваная назва           = Staraja Maščanica |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4670" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Старая Машчаніца
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Старой Машчаніцы
|Трансьлітараваная назва           = Staraja Maščanica
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 89
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 58
 |Шырата сэкундаў                  = 5
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 50
 |Даўгата сэкундаў                 = 10
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Стара́я Машчані́ца'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 78 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 89 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>s051ainvl0auc4lbx5hh97s5kdeze40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Крупа (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258269</id>
    <redirect title="Крупа (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332086</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:41:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Крупа (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Крупа (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>4xq5073jom00cb3yomxrf6uhb5o1fz6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Котава (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258270</id>
    <redirect title="Котава (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332087</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:41:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Котава (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Котава (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>p8dp3klx6zet2ez9jwybdy1lye30zvl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Снуя</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258271</id>
    <revision>
      <id>2332089</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:42:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Снуя |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Снуі |Трансьлітараваная назва           = Snuja |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата заснавань...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4583" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Снуя
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Снуі
|Трансьлітараваная назва           = Snuja
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 2
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 54
 |Шырата хвілінаў                  = 1
 |Шырата сэкундаў                  = 48
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 51
 |Даўгата сэкундаў                 = 4
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Сну́я'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 1 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 2 чалавекі

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>55r0hb6igrk1hhrxsblr19p5nbkrtun</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Клёнаўка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258272</id>
    <redirect title="Клёнаўка (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332091</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:43:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Клёнаўка (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Клёнаўка (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>lfquvcdrqk150exj9zc7jb8jwhz1m0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Грады (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258273</id>
    <redirect title="Грады (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332093</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:43:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Бярэзінскі раён]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Бярэзінскі раён]]</text>
      <sha1>6xsp9j8kihwsx7xgff66v5aftqirmss</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332094</id>
      <parentid>2332093</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:44:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіраваньне зьмененае з [[Бярэзінскі раён]] на [[Грады (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Грады (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>cvcmsvoyrmobumf2dmu63xpe06unpsc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сялянка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258274</id>
    <revision>
      <id>2332095</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:44:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Сялянка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Сялянкі |Трансьлітараваная назва           = Sialianka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата з...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4605" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Сялянка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Сялянкі
|Трансьлітараваная назва           = Sialianka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 0
|Год падліку колькасьці            = 2019
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 58
 |Шырата сэкундаў                  = 35
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 47
 |Даўгата сэкундаў                 = 23
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Сяля́нка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 1 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;
* 2019 год — 0 чалавек

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>hxj0aa9xxi9e3b8jsdt2cvsjnemu786</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мурава (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258275</id>
    <redirect title="Мурава (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332097</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:44:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Мурава (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Мурава (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>cebkj6ifoqkvlo1joysov1vixff35ho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уша (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258276</id>
    <revision>
      <id>2332100</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Уша |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Ушы |Трансьлітараваная назва           = Uša |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4911" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Уша
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Ушы
|Трансьлітараваная назва           = Uša
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 213
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 59
 |Шырата сэкундаў                  = 4
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 50
 |Даўгата сэкундаў                 = 2
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Уша́'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Гісторыя ==
Згадваецца ў 1668 годзе, як цэнтар маёнтку ў [[Менскае ваяводзтва|Менскім ваяводзтве]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;НГАБ, ф. 1875, воп. 1, спр. 5&lt;/ref&gt;.

Да 28 траўня 2013 году ў складзе [[Ушанскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Ушанскага сельсавету]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|title=Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области|language=ru|format=pdf|accessdate=24 верасня 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131211214923/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=3871&amp;p0=D913n0058646&amp;p1=1|archivedate=11 снежня 2013|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 213 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>h6hpg891zv97ss9zs9ltwvli2wxqpqp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Альхоўка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258277</id>
    <revision>
      <id>2332101</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:51:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Альхоўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Альхоўкі |Трансьлітараваная назва           = Aĺchoŭka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3982" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Альхоўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Альхоўкі
|Трансьлітараваная назва           = Aĺchoŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 47
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 52
 |Шырата сэкундаў                  = 31
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 53
 |Даўгата сэкундаў                 = 24
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Альхо́ўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 47 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>2cchrokqo4yvon7i9foqdzvt708zr44</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жукавец</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258278</id>
    <revision>
      <id>2332102</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:53:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Жукавец |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Жукаўца |Трансьлітараваная назва           = Žukaviec |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата з...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3941" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Жукавец
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Жукаўца
|Трансьлітараваная назва           = Žukaviec
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 36
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 57
 |Шырата сэкундаў                  = 33
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 27
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Жукаве́ц'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 36 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>8uxkbyouncer4ndjfxs0ms2ukmqa413</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Краснапольле (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258279</id>
    <revision>
      <id>2332103</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:56:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Краснапольле |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Краснапольля |Трансьлітараваная назва           = Krasnapollie |Герб                              =  |Сьцяг                             =...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4022" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Краснапольле
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Краснапольля
|Трансьлітараваная назва           = Krasnapollie
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Дзягіль
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 68
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 50
 |Шырата сэкундаў                  = 12
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 57
 |Даўгата сэкундаў                 = 24
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Краснапо́льле'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 68 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>5o5e1lkghj8qh6vl0i8twuux97ogn2y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Прысады</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258280</id>
    <revision>
      <id>2332104</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:58:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Прысады |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Прысадаў |Трансьлітараваная назва           = Prysady |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =  |Дата з...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3939" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Прысады
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Прысадаў
|Трансьлітараваная назва           = Prysady
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 9
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 53
 |Шырата сэкундаў                  = 44
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 52
 |Даўгата сэкундаў                 = 10
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Прыса́ды'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 9 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>tlrf2gdvbqkkmlurktvjjp95ltv1gsy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жорнаўка (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258281</id>
    <revision>
      <id>2332105</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Жорнаўка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Жорнаўкі |Трансьлітараваная назва           = Žornaŭka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3984" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Жорнаўка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Жорнаўкі
|Трансьлітараваная назва           = Žornaŭka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 254
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 53
 |Шырата сэкундаў                  = 13
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 58
 |Даўгата сэкундаў                 = 34
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Жо́рнаўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 254 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>ssvjros48h5jhzoyw1eem7erqq4qjvu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Трасьцянка (Менская вобласьць)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258282</id>
    <revision>
      <id>2332106</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:02:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Іншыя значэньні}} {{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Трасьцянка |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Трасьцянкі |Трансьлітараваная назва           = Traścianka |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гім...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3996" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Трасьцянка
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Трасьцянкі
|Трансьлітараваная назва           = Traścianka
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 119
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 49
 |Шырата сэкундаў                  = 35
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 7
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Трасьця́нка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 119 чалавек&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>hk0txwzyzf1p82vchvqekvgu0wapxrw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жорнаўка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258283</id>
    <redirect title="Жорнаўка (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332107</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:03:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Жорнаўка (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="90" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Жорнаўка (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>k1puq6alhv6bs08fri4hg92shc12cj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Краснапольле (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258284</id>
    <redirect title="Краснапольле (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332108</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:04:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Краснапольле (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="98" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Краснапольле (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>knfqw8c6w8hnees15kotw3toks7ahm5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Глухі Ток</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258285</id>
    <revision>
      <id>2332109</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:04:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Stary Jolup</username>
        <id>145</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам '{{Населены пункт/Беларусь |Назва                             = Глухі Ток |Статус                            = вёска |Назва ў родным склоне             = Глухога Току |Трансьлітараваная назва           = Hluchi Tok |Герб                              =  |Сьцяг                             =  |Гімн                              =...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3961" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Глухі Ток
|Статус                            = вёска
|Назва ў родным склоне             = Глухога Току
|Трансьлітараваная назва           = Hluchi Tok
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = 
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = 
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Менская вобласьць|Менская]]
|Раён                              = [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскі]]
|Сельсавет                         = [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 193
|Год падліку колькасьці            = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 53
 |Шырата хвілінаў                  = 48
 |Шырата сэкундаў                  = 38
 |Даўгата градусаў                 = 28
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 57
|Пазыцыя подпісу на мапе           = 
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Глухі́ Ток'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Менская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — вёска ў [[Бярэзінскі раён|Бярэзінскім раёне]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)|Бярэзінскі сельсавету]]. 

== Насельніцтва ==
* 2009 год — 193 чалавекі&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/minskaja.htm Вынікі перапісу 2009 году ў Беларусі]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)}}
{{Бярэзінскі раён}}

[[Катэгорыя:Бярэзінскі сельсавет (Бярэзінскі раён)]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Бярэзінскага раёну]]</text>
      <sha1>9u31g0ew413sll4qx3rnob7ezpgygck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Трасьцянка (Бярэзінскі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258286</id>
    <redirect title="Трасьцянка (Менская вобласьць)" />
    <revision>
      <id>2332110</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:05:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Перанакіроўвае на [[Трасьцянка (Менская вобласьць)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Трасьцянка (Менская вобласьць)]]</text>
      <sha1>0xd4u4ys8j56hw7jsfjfrljvx1iz8em</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Круасан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258287</id>
    <revision>
      <id>2332139</id>
      <timestamp>2022-08-10T07:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>+Пачатак</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4489" xml:space="preserve">{{Страва
|назва               = Круасан
|выява               = 2018 01 Croissant IMG 0685.JPG
|памер_выявы         = 
|подпіс_выявы        = 2018 год
|іншыя_назвы         = 
|падобныя            = [[рагалік]], [[слойка]]
|тып                 = [[булка]]
|кухні               = [[Француская кухня|француская]]
|краіна              = [[Францыя]]
|рэгіён              = Эўропа
|аўтар               = 
|вытворца            = 
|зьявілася           = 1950
|складанасьць        = 
|час                 = 
|складнік            = [[мука]]
|складнікі           = [[тварог]], [[алей]], [[Яйка|яйкі]]
|калёрыі             = 401
|бялкі               = 5
|тлушчы              = 22
|вугляводы           = 47&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Выраб слоены Круасан «Фартуна» з чарніцай|спасылка=https://www.minskhleb.by/by/products/kandytarskiya-vyraby/6557/|выдавец=УП «[[Менскхлебпрам]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=10 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;
|глікемічны_індэкс   = 
|commons             = 
}}
'''Круасан''' ({{мова-fr|croissant|скарочана}} — [[паўмесяц]]) — [[булачка]] ў выглядзе [[маладзік]]а са слаёнага [[цеста]].

Падаецца на [[сьняданак]] з [[Гарачы шакаляд|гарачым шакалядам]] або [[кава]]й&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Комба Круасан|спасылка=https://azs.a-100.by/by/set-azs/promotions/kombo-kruassan/|выдавец=ТАА «[[А-100]]»|дата публікацыі=2022|дата доступу=10 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Складнікі ==
Для прыгатаваньня круасанаў выкарыстоўваюць па 500 грамаў [[Мука|мукі]] і [[Тварог|тварагу]], 3 [[яйка|яйкі]] і 100 мілілітраў [[Алей|алею]], 150 грамаў [[Цукар|цукру]] (або яго заменьніка) і [[Гарбатная лыжка|гарбатную лыжку]] горкай (нягашанай) [[Сода|соды]]&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=Настасься Мясаедава|загаловак=Тварожная выпечка|спасылка=https://bel.24health.by/tvarozhnaya-vypechka-top-8-prostyx-receptau/|выдавец=Партал «[[Слушна]]»|дата публікацыі=30 чэрвеня 2022|дата доступу=10 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Прыгатаваньне ==
Спачатку зьмешваюць муку і тварог, яйкі і алей, цукар (або ягоны заменьнік) і соду. Атрыманае [[цеста]]  раскачваюць у пласт таўшчынёй 1 см, які разразаюць на трыкутнікі. Іх змазваюць распаленым [[масла]]м. На нарэзаныя трыкутнікі кладуць начыньне, у якасьці якога выкарыстоўваюць [[варэньне]] і [[джэм]], [[Карыца|карыцу]] і [[мак]], а таксама [[шакаляд]]. Трыкутнікі з адпаведным начыньнем скручваюць у рулецікі ад большага краю. Затым круасаны выпякаюць у [[Духоўка|духоўцы]] пры +180[[Градус Цэльсія|°C]] цягам 20 хвілінаў&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У Беларусі ў якасьці начыньня таксама часам выкарыстоўваюць мяса і чырвоную рыбу ([[ласось]]), [[сыр]] і [[тамат]]ы&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сытныя круасаны|спасылка=https://azs.a-100.by/by/set-azs/promotions/sytnye-kruassany/|выдавец=ТАА «А-100»|дата публікацыі=2022|дата доступу=10 жніўня 2022}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Накід}}
[[Катэгорыя:Выпечка]]
[[Катэгорыя:Мучныя кандытарскія вырабы]]
[[Катэгорыя:Француская кухня]]</text>
      <sha1>2zpkpiuck6sigdrjjyj22ymkp654kxi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гіоргі Анцухелідзэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258288</id>
    <revision>
      <id>2332144</id>
      <timestamp>2022-08-10T08:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TendaKlisi</username>
        <id>76367</id>
      </contributor>
      <comment>Пераклаў з Георгій Анцухелідзе</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3576" xml:space="preserve">[[:uk:Російсько-грузинська_війна_(2008)|'''Гіоргі (Георгій) Анцухелідзэ''' (груз. გიორგი ანწუხელიძე; нар. 18 жніўня 1984, Квэма-Алвані, Грузінская ССР — пам. 9 або 10 жніўня 2008, Паўднёвая Асетыя) — сяржант збройных сіл Грузіі, удзельнік расейска-грузінскай вайны 2008 року. Загінаў ад катаваньняў у палоне паўднёваасетынскіх калябарантаў. Нацыянальны герой Грузіі (пасьмяротна).]]

== Біяграфія ==
Гіоргі Анцухелідзе нарадіўся 18 жніўня 1984 року ў вёсцы Квэма-Алвані Грузінскай ССР. У 2001 року быў прызваны на службу ў збройных сілах Грузіі, пасьля чаго застаўся ў войску і служыў у 41 батальёне 4-е брыгады Вазіяні.

Пад час расейска-грузінскай вайны 2008 року 9 жніўня патрапіў у палон непадалёк ад Цхінвалі і да канца року лічыўся зьніклым бяз весткі. У сьнежні 2008 року Паўднёвая Асетыя перадала колькі зьнявечаных цел грузінскіх вайсковаслужбоўцаў Грузіі, дзе аналізам ДНК была ўстаноўленая асоба аднаго зь іх зьнікламу Гіоргі Анцухелідзэ. Цела Анцухелідзэ было пахавана ў братэрскай магіле на Мухатгвэрдзкіх могілках у Тбілісі. Па сьмерці ў Гіоргі засталася жонка і двое дзяцей.

=== Відэа катаваньняў ===
У студзені 2009 року ў Інтэрнэце зьявілася відэа зьдзекаў паўднёваасэтынськіх сэпаратыстаў над паланёным грузінскім вайскоўцам, у якім сям’я Анцухелідзэ пазнала Гіоргія. На відэа сэпаратысты скакаюць на сьпіну паланёнаму, што сядзіць на зямлі са зьвязанымі рукамі, ды намагаюцца прымусіць яго цалаваць зямлю.

== Судовыя пазовы ==
Сям’я загіблага Гіоргія Анцухелідзэ ў 2010 року надаслала запыт расейскай прокуратуры з патрабаваньнем надаць інфармацыю наконт прычынаў сьмерці іхняга сваяка, аднак ніякага адказу ад расейскага боку не атрымала. Тады ўдава загіблага ад імені іхніх дзяцей падала пазоў супраць Расеі ў Эўрапейскі суд па правох чалавека што да парушэньня Расеяю артыкулаў 2 (права на жыцьцё), 3 (забарона катаваньняў), 5 (права на свабоду і асабістую недатыкальнасьць) ды 13 (права на эфэктыўную юрыдычную абарону) Эўрапейскай канвэнцыі па правох чалавека.</text>
      <sha1>1opc49qk5zdv45967iay6lpud4bmug4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Марыя Радзевіч</title>
    <ns>0</ns>
    <id>258289</id>
    <revision>
      <id>2332147</id>
      <timestamp>2022-08-10T08:43:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Створана старонка са зьместам ''''Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)''' (польск. ''Maria Rodziewiczówna''; 2 лютага 1863, вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя ― 6 лістапада 1944, в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча) ― польская пісьменьніц...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16607" xml:space="preserve">'''Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)''' (польск. ''Maria Rodziewiczówna''; 2 лютага 1863, вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя ― 6 лістапада 1944, в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча) ― польская пісьменьніца, грамадзкая дзяячка, тэасафіня.  {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Радзевіч|Арыгінал імя=Maria Rodziewiczówna|Імя пры нараджэньні=Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)|Псэўданімы=Žmogus, Mario, Weryho|Дата нараджэньня=2 лютага 1863 (1864)|Месца нараджэньня=вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Паванзкоўскія могілкі, Варшава|Дата сьмерці=6 лістапада 1944|Месца сьмерці=в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча|Род дзейнасьці=Пісьменьніца|Гады актыўнасьці=1882-1944|Кірунак=Рэалізм|Мова=Польская|Дэбют=1882|Значныя творы=Straszny dziadunio (1887), Dewajtis (1889), Magnat (1900), Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)}}

== Жыцьцяпіс ==

Марыя Радзевіч нарадзілася ў шляхецкай сям'і ў 1863 (або 1864) годзе. Ейныя бацькі, Генрык Радзевіч і Амелія (нар. Курзэніцкая) за дапамогу ўдзельнікам паўстаньня 1863 году, якая выявілася ў захоўваньні зброі, былі сасланыя ў Сыбір, а маёнтак канфіскаваны. Маці, у якасьці выключэньня, дазволілі выхоўваць дзіця да 2 месяцаў (па іншай вэрсіі - да 10 дзён), затым Марыя была аддадзеная пад апеку сваякоў. У 1871 г., пасьля амністыі, бацькі вярнуліся з Сыбіру і пасяліліся ў Варшаве, дзе апынуліся ў вельмі цяжкім матэрыяльным становішчы. Марыя пачала працаваць, давала прыватныя заняткі&lt;ref&gt;Cecylia Walewska: Maria Rodziewiczówna. Twórczość, życie, czyn. Szkic syntetyczny. W dniach jubileuszowych czterdziestolecia pracy pisarskiej i działalności społecznej autorki. Warszawa: 13 III 1927 r.&lt;/ref&gt;. 

У 1875 г. Генрык Радзевіч атрымаў у спадчыну маёнтак Грушава на Палесьсі ад свайго бязьдзетнага брата Тэадора, што забясьпечыла адносны дабрабыт сям'і&lt;ref&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/ref&gt;.

Марыя вучылася ў Варшаве ў пансыянаце Кучынскай. У канцы 1876 г. пачала вучыцца ў Язлоўцы, у пансыянаце ў манашак. Выхоўвалася ў рэлігійна-патрыятычнай атмасфэры, што наклала адбітак на ўсё ейнае жыцьцё. Пад уплывам настаяцельніцы Марцэліны Дароўскай стала пісаць вершы («Колер лотасу»). Праз тры гады вярнулася ў сям'ю&lt;ref&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/ref&gt;.

У 1881 г., пасьля сьмерці бацькі, атрымала ў спадчыну маёнтак Грушава, і паступова ўзяла кіраваньне ім у свае рукі. У 1887 г. фармальна стала гаспадыняй маёнтку&lt;ref&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/ref&gt;.

У сярэдзіне 1890-х гг. пісьменьніца некаторы час жыла ў маёнтку ў саюзе з Хеленай Вэйхэрт, яе называюць першай бучам у польскай літаратуры&lt;ref&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/ref&gt;. Марыя коратка стрыглася, апраналася па-мужчынску. Пасьля яны пераехалі ў Варшаву, працягваючы гаспадарыць у Грушаве. Шмат падарожнічалі разам (Рым, Рыўера, Мюнхэн, Швецыя, Нарвэгія)&lt;ref&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/ref&gt;.

У Варшаве М. Радзевіч працягвала ў зімовыя месяцы жыць з Хеленай Вэйхэрт, у той час як у Грушаве ў 1919 г. месца Вэйхэрт заняла іншая жанчына, прадстаўленая як далёкая сваячка і партнэрка пісьменьніцы - Ядвіга Скірмунтаўна (Скірмунт). Гэтыя адносіны былі апісаныя Я. Скірмунт у ейных мэмуарах нямецкім словам ''Wahlverwandtschaft'', што азначае «духоўнае сваяцтва» / «сваяцтва па выбары»&lt;ref&gt;Skirmunttówna J., Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie, rkps Ossolineum nr 14052 II.&lt;/ref&gt;. Іх аб'ядноўвала і агульная праца над польскім нацыянальным адраджэньнем на Палесьсі. Праз тое, што часта жыла ў ізаляцыі ў палескім маёнтку набыла мянушку &quot;зубр у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/ref&gt;.

У 1905 г. пачала актыўную грамадзкую дзейнасьць (сацыяльная напружанасьць, працоўная беднасьць вельмі траўмавалі яе). У 1906 г. заснавала жаночае таемнае таварыства «Унія». Унесла ўклад у адкрыцьцё прадуктовай крамы ў Варшаве і крамы народных тавараў. У час Першай сусьветнай вайны ў Варшаве ўдзельнічала ў арганізацыі ваеннага шпіталя, а таксама дапамагала ў арганізацыі танных кухняў для інтэлігенцыі і брацкай акадэмічнай дапамогі. У 1915 г. ненадоўга вярнулася ў Грушава, клапоцячыся аб уцекачах&lt;ref&gt;Jadwiga Skirmuntt, Pani na Hruszowej. Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie. Wstęp i opracowanie Grażyna Łaptos, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1994&lt;/ref&gt;.

Была чаліцай Варшаўскага тэасафічнага таварыства&lt;ref&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/ref&gt;.

У кастрычніку 1939 г. зьбегла з Грушава, занятага Чырвоным войскам. Ейны дом быў разрабаваны, а бібліятэка спаленая. Некаторы час разам з Я. Скірмунт знаходзілася ў перасыльным лягеры ў Лодзі, клапоцячыся пра сулягернікаў і заслужыўшы іх любоў. Апошнія гады жыла ў Варшаве, у беднасьці. Падчас Варшаўскага паўстаньня яе апекавалі сябры і паўстанцы&lt;ref&gt;A.O.: Dwór w Hruszowej i jego słynna mieszkanka, Maria Rodziewiczówna, https://www.radzima.org/pl/object/6050.html&lt;/ref&gt;.

Увосень 1944 году яна памерла ад пнэўманіі. Пахаваная на Паванзоўскіх могілках&lt;ref&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

Першыя літаратурныя навэлі “Гама пачуцьцяў” і “З блякноту рэпартэра” Марыя Радзевіч апублікавала пад псэўданімам Маро ў адным з польскіх часопісаў. А ў 1884 годзе пад гэтым псэўданімам пісьменьніца друкуе апавяданьні “Язон Баброўскі” і “Farsa pany”&lt;ref&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/ref&gt;.

Сапраўдная папулярнасьць да Марыі Радзевіч прыйшла пасьля перамогі ў літаратурным конкурсе часопісу “Swit”, дзе яна апублікавала сваю аповесьць “Страшны дзядуня”, якая была надрукаваная на старонках львоўскага “Dzienika Lwowskego”, а затым у кніжным выдавецтве ў Варшаве. Аповесьць выйшла з друку, калі аўтарцы было дваццаць гадоў. Нягледзячы на некаторую наіўнасьць, надуманасьць сітуацыяў, аповесьць прываблівала тады чытачоў сваёй навізной і шчырасьцю. Здзіўляла багацьцем фантазіі маладой пісьменьніцы, ейнае ўменьне трымаць у напружанасьці чытачоў, заінтрыгаваць іх, арганічна ўвесьці ў твор элемэнт таямнічасьці&lt;ref&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/ref&gt;. 

Аўтарка рэалістычных раманаў з сэнтымэнталісцкай, псыхалягічнай і этычнай тэндэнцыяй у жыцьці ўсходнепольскай шляхты і інтэлігенцыі ў XIX і XX стагодзьдзях. Сьпявачка этасу польскай шляхты Крэсаў. Ейныя творы часта ідэалізавалі вясковае жыцьцё ў лясной глушы і палескае сялянства&lt;ref&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/ref&gt;.

Апублікавала каля 30 кнігаў; за прадуктыўнасьць яе празвалі &quot;Сянкевіч у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/ref&gt;.

Паводле ейных твораў быў зьняты шэраг кінафільмаў: «Флярыян» (1938), «Верас» (1938) і «Паміж вуснамі і краем келіха» (1987), сэрыял „Лета лясных людзей“ (1985)&lt;ref&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/ref&gt;.

== Марыя Радзевіч і Беларусь ==

Жыцьцё пісьменьніцы зьвязана з Беларусьсю. Спачатку з Зэльвеншчынай, дзе яна нарадзілася, потым з Палесьсем. Большую частку жыцця пісьменьніца правяла ў маёнтку Грушава (Кобрынскі павет), дзе пісала свае творы, якія друкаваліся ў Варшаве&lt;ref&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/ref&gt;.

У многіх творах закранала беларускую тэматыку, апісвала жыцьцё вяскоўцаў, а таксама хараство беларускай прыроды, заўсёды спачувальна ставілася да беларускага сялянства&lt;ref&gt;Зьміцер Бартосік, Марыя Радзевіч - забытая пісьменьніца міжваеннага часу, Радыё Свабода, 15 жніўня 2013, https://www.svaboda.org/a/26351136.html&lt;/ref&gt;.

Кнігі Марыі Радзевіч у перакладзе на беларускую мову ў Беларусі не выдаваліся&lt;ref&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/ref&gt;.

== Творы ==

• Gama uczuć (1882)

• Straszny dziadunio (1887)

• Dewajtis (1889)

• Kwiat lotosu (1889)

• Szary proch (1889)

• Między ustami a brzegiem pucharu (1889)

• Ona (1890)

• Błękitni (1890)

• Nowele (1890: Między ustami a brzegiem pucharu i Farsa panny Heni

• Nowele (1890, nowele: Jazon Bobrowski, Pierwsza kula, Nad program, Historia o białym wole, Filantrop)

• Obrazki (1891, nowele: Złota dola, Na wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca)

• Hrywda (1891)

• Czarny bóg. Powieść na tle współczesnego zamętu (1892)

• Anima vilis (1893)

• Lew w sieci (1893)

• Pożary i zgliszcza (1893)

• Na fali (1894)

• Z głuszy (1895, nowele: Noc, Ul, Z tamtej strony, Czarna woda, Młyn Archipa, Na starej choinie, Wpisany do heroldii, Zachód, Pro memoria, Piaski, Szwed, Rozdroże, Posłaniec, Zagony, Czajki)

• Jerychonka (1895)

• Ryngraf (1895)

• Na wyżynach (1896)

• Klejnot (1897)

• Kądziel (1899)

• Barcikowscy (1900)

• Gry i zabawy towarzyskie w pokoju oraz na wolnem powietrzu, zebrała i ułożyła Marja Weryho – mała encyklopedia gier i zabaw dziecięcych

• Magnat (1900)

• Nieoswojone ptaki (1901)

• Wrzos (1903)

• Macierz (1903)

• Światła (1904, 1929; nowele: Światła, Złe, Na tokach, Skręt, Wydaleni, Pięć koron, Skrzypek, Surma, Drwal, Siódmy syn, Tajemniczy medalik, Wrażenia i przeżycia – Lato 1915)

• Czahary (1905)

• Ragnarök (1906)

• Joan VIII, 1−12 (1906)

• Byli i będą (1908)

• Rupiecie (1908, 1909, nowele: Rupiecie, Triumfator, Kamienie, Tutejszy, Tak zwani «Głupi», Ciotka, Lamus, Jan Borucki, Bajka o głupim Marcinie, Hryc, Bagno, «Wołowy czerep», Dobra służba)

• Jaskółczym szlakiem (1910)

• Kamienie. Ciotka. Wpisany do heroldii (1910)

• Atma (1911)

• Barbara Tryźnianka (1914)

• Czarny chleb (1914, 1930, nowele: Złota dola, Na Wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca, Czarny chleb, Jezioro, Kolega Szoll, Pierścień, Starzec, Pierwsza kula, Jedna droga)

• Bajka o głupim Marcinie. Nowela (1917)

• Lato leśnych ludzi (1920)

• Niedobitowski z granicznego bastionu (1926, nowele: Niedobitowski z granicznego bastionu, Tydzień u Niedobitowskich, Niedobitowscy płacą, Sprawa jednorurki nr 3080, Przekroczenie obowiązujących ustaw, Obywatel Kuźma Suprunik, § 4, Czterech małych Mystkowskich, Jutrznia, Świętek)

• Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)

• Dwie Rady: Rada Narodowa 1915, Rada Koronna 1925 (1931)

• Gniazdo Białozora (1931).

'''Недатаваныя творы'''

• Pleśń (nowela)

• Róże panny Róży (nowelka)

• Kozacza dusza [неапублікаваны твор].

== Крыніцы ==</text>
      <sha1>l1m3qtfxhqrdd34nuzakzsyfvm5k5a1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332149</id>
      <parentid>2332147</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:59:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Дададзеныя катэгоры і спасылкі.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18676" xml:space="preserve">'''Марыя Радзéвіч (Радзевічуўна)''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Rodziewiczówna''; 2 лютага 1863, [[вёска]] [[Пянюга]], [[Ваўкавыскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] ― 6 лістапада 1944, в. Жэлязна, [[Скернявіцкі павет]], [[Лодзкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) ― [[Палякі|польская]] [[пісьменьніца]], грамадзкая дзяячка, [[Тэасофія|тэасафіня]].  {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Радзевіч|Арыгінал імя=Maria Rodziewiczówna|Імя пры нараджэньні=Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)|Псэўданімы=Žmogus, Mario, Weryho|Дата нараджэньня=2 лютага 1863 (1864)|Месца нараджэньня=вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Паванзкоўскія могілкі, Варшава|Дата сьмерці=6 лістапада 1944|Месца сьмерці=в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча|Род дзейнасьці=Пісьменьніца|Гады актыўнасьці=1882-1944|Кірунак=Рэалізм|Мова=Польская|Дэбют=1882|Значныя творы=Straszny dziadunio (1887), Dewajtis (1889), Magnat (1900), Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)}}

== Жыцьцяпіс ==

Марыя Радзевіч нарадзілася ў шляхецкай сям'і ў 1863 (або 1864) годзе. Ейныя бацькі, Генрык Радзевіч і Амелія (нар. Курзэніцкая) за дапамогу ўдзельнікам [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863 году]], якая выявілася ў захоўваньні зброі, былі сасланыя ў [[Сыбір]], а маёнтак канфіскаваны. Маці, у якасьці выключэньня, дазволілі выхоўваць дзіця да 2 месяцаў (па іншай вэрсіі - да 10 дзён), затым Марыя была аддадзеная пад апеку сваякоў. У 1871 г., пасьля [[Амністыя|амністыі]], бацькі вярнуліся з Сыбіру і пасяліліся ў [[Варшава|Варшаве]], дзе апынуліся ў вельмі цяжкім матэрыяльным становішчы. Марыя пачала працаваць, давала прыватныя заняткі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Cecylia Walewska: Maria Rodziewiczówna. Twórczość, życie, czyn. Szkic syntetyczny. W dniach jubileuszowych czterdziestolecia pracy pisarskiej i działalności społecznej autorki. Warszawa: 13 III 1927 r.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

У 1875 г. Генрык Радзевіч атрымаў у спадчыну [[маёнтак Грушава]] на [[Палесьсе|Палесьсі]] ад свайго бязьдзетнага брата Тэадора, што забясьпечыла адносны дабрабыт сям'і&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Марыя вучылася ў Варшаве ў пансыянаце Кучынскай. У канцы 1876 г. пачала вучыцца ў Язлоўцы, у пансыянаце ў манашак. Выхоўвалася ў рэлігійна-патрыятычнай атмасфэры, што наклала адбітак на ўсё ейнае жыцьцё. Пад уплывам настаяцельніцы Марцэліны Дароўскай стала пісаць вершы («Колер лотасу»). Праз тры гады вярнулася ў сям'ю&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1881 г., пасьля сьмерці бацькі, атрымала ў спадчыну маёнтак [[Грушава (Берасьцейская вобласьць)|Грушава]], і паступова ўзяла кіраваньне ім у свае рукі. У 1887 г. фармальна стала гаспадыняй маёнтку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У сярэдзіне 1890-х гг. пісьменьніца некаторы час жыла ў маёнтку ў саюзе з Хеленай Вэйхэрт, яе называюць першай [[буч]] у польскай літаратуры&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Марыя коратка стрыглася, апраналася па-мужчынску. Пасьля яны пераехалі ў Варшаву, працягваючы гаспадарыць у Грушаве. Шмат падарожнічалі разам ([[Рым]], [[Рыўера]], [[Мюнхэн]], [[Швэцыя]], [[Нарвэгія]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У Варшаве М. Радзевіч працягвала ў зімовыя месяцы жыць з Хеленай Вэйхэрт, у той час як у Грушаве ў 1919 г. месца Вэйхэрт заняла іншая [[жанчына]], прадстаўленая як далёкая сваячка і партнэрка пісьменьніцы - [[Ядвіга Скірмунтаўна]] ([[Скірмунты|Скірмунт]]). Гэтыя адносіны былі апісаныя Я. Скірмунт у ейных мэмуарах нямецкім словам ''Wahlverwandtschaft'', што азначае «духоўнае сваяцтва» / «сваяцтва па выбары»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skirmunttówna J., Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie, rkps Ossolineum nr 14052 II.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Іх аб'ядноўвала і агульная праца над польскім нацыянальным адраджэньнем на Палесьсі. Праз тое, што часта жыла ў ізаляцыі ў палескім маёнтку набыла мянушку &quot;зубр у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1905 г. пачала актыўную грамадзкую дзейнасьць (сацыяльная напружанасьць, працоўная беднасьць вельмі траўмавалі яе). У 1906 г. заснавала жаночае таемнае таварыства «Унія». Унесла ўклад у адкрыцьцё прадуктовай крамы ў Варшаве і крамы народных тавараў. У час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў Варшаве ўдзельнічала ў арганізацыі ваеннага шпіталя, а таксама дапамагала ў арганізацыі танных кухняў для інтэлігенцыі і брацкай акадэмічнай дапамогі. У 1915 г. ненадоўга вярнулася ў Грушава, клапоцячыся аб уцекачах&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Jadwiga Skirmuntt, Pani na Hruszowej. Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie. Wstęp i opracowanie Grażyna Łaptos, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1994&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Была чаліцай Варшаўскага тэасафічнага таварыства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У кастрычніку 1939 г. зьбегла з Грушава, занятага [[Чырвоная Армія|Чырвоным войскам]]. Ейны дом быў разрабаваны, а бібліятэка спаленая. Некаторы час разам з Я. Скірмунт знаходзілася ў перасыльным лягеры ў [[Лодзь|Лодзі]], клапоцячыся пра сулягернікаў і заслужыўшы іх любоў. Апошнія гады жыла ў Варшаве, у беднасьці. Падчас [[Варшаўскае паўстаньне|Варшаўскага паўстаньня]] яе апекавалі сябры і паўстанцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;A.O.: Dwór w Hruszowej i jego słynna mieszkanka, Maria Rodziewiczówna, https://www.radzima.org/pl/object/6050.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Увосень 1944 году яна памерла ад [[Пнэўманія|пнэўманіі]]. Пахаваная на [[Паванзкоўскія молікі|Паванзкоўскіх моліках]] у Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

Першыя літаратурныя [[Навэля|навэлі]] “Гама пачуцьцяў” і “З блякноту рэпартэра” Марыя Радзевіч апублікавала пад псэўданімам Mario ў адным з польскіх часопісаў. А ў 1884 годзе пад гэтым псэўданімам пісьменьніца друкуе апавяданьні “Язон Баброўскі” і “Farsa pany”&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сапраўдная папулярнасьць да Марыі Радзевіч прыйшла пасьля перамогі ў літаратурным конкурсе часопісу “Swit”, дзе яна апублікавала сваю [[аповесьць]] “Страшны дзядуня”, якая была надрукаваная на старонках львоўскага “Dzienika Lwowskego”, а затым у кніжным выдавецтве ў Варшаве. Аповесьць выйшла з друку, калі аўтарцы было дваццаць гадоў. Нягледзячы на некаторую наіўнасьць, надуманасьць сітуацыяў, аповесьць прываблівала тады чытачоў сваёй навізной і шчырасьцю. Здзіўляла багацьцем фантазіі маладой пісьменьніцы, ейнае ўменьне трымаць у напружанасьці чытачоў, заінтрыгаваць іх, арганічна ўвесьці ў твор элемэнт таямнічасьці&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Аўтарка рэалістычных раманаў з сэнтымэнталісцкай, псыхалягічнай і этычнай тэндэнцыяй у жыцьці ўсходнепольскай шляхты і інтэлігенцыі ў XIX і XX стагодзьдзях. Сьпявачка этасу польскай шляхты Крэсаў. Ейныя творы часта ідэалізавалі вясковае жыцьцё ў лясной глушы і палескае сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апублікавала каля 30 кнігаў; за прадуктыўнасьць яе празвалі &quot;[[Генрык Сянкевіч|Сянкевіч]] у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Паводле ейных твораў быў зьняты шэраг кінафільмаў: «Флярыян» (1938), «Верас» (1938) і «Паміж вуснамі і краем келіха» (1987), сэрыял „Лета лясных людзей“ (1985)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Марыя Радзевіч і Беларусь ==

Жыцьцё пісьменьніцы зьвязана з [[Беларусь|Беларусьсю]]. Спачатку з [[Зэльвенскі раён|Зэльвеншчынай]], дзе яна нарадзілася, потым з [[Палесьсе|Палесьсем]]. Большую частку жыцця пісьменьніца правяла ў маёнтку Грушава ([[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]]), дзе пісала свае творы, якія друкаваліся ў Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У многіх творах закранала беларускую тэматыку, апісвала жыцьцё вяскоўцаў, а таксама хараство беларускай прыроды, заўсёды спачувальна ставілася да беларускага сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Зьміцер Бартосік, Марыя Радзевіч - забытая пісьменьніца міжваеннага часу, Радыё Свабода, 15 жніўня 2013, https://www.svaboda.org/a/26351136.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Кнігі Марыі Радзевіч у перакладзе на [[Беларуская мова|беларускую мову]] ў Беларусі не выдаваліся&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творы ==

• Gama uczuć (1882)

• Straszny dziadunio (1887)

• Dewajtis (1889)

• Kwiat lotosu (1889)

• Szary proch (1889)

• Między ustami a brzegiem pucharu (1889)

• Ona (1890)

• Błękitni (1890)

• Nowele (1890: Między ustami a brzegiem pucharu i Farsa panny Heni

• Nowele (1890, nowele: Jazon Bobrowski, Pierwsza kula, Nad program, Historia o białym wole, Filantrop)

• Obrazki (1891, nowele: Złota dola, Na wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca)

• Hrywda (1891)

• Czarny bóg. Powieść na tle współczesnego zamętu (1892)

• Anima vilis (1893)

• Lew w sieci (1893)

• Pożary i zgliszcza (1893)

• Na fali (1894)

• Z głuszy (1895, nowele: Noc, Ul, Z tamtej strony, Czarna woda, Młyn Archipa, Na starej choinie, Wpisany do heroldii, Zachód, Pro memoria, Piaski, Szwed, Rozdroże, Posłaniec, Zagony, Czajki)

• Jerychonka (1895)

• Ryngraf (1895)

• Na wyżynach (1896)

• Klejnot (1897)

• Kądziel (1899)

• Barcikowscy (1900)

• Gry i zabawy towarzyskie w pokoju oraz na wolnem powietrzu, zebrała i ułożyła Marja Weryho – mała encyklopedia gier i zabaw dziecięcych

• Magnat (1900)

• Nieoswojone ptaki (1901)

• Wrzos (1903)

• Macierz (1903)

• Światła (1904, 1929; nowele: Światła, Złe, Na tokach, Skręt, Wydaleni, Pięć koron, Skrzypek, Surma, Drwal, Siódmy syn, Tajemniczy medalik, Wrażenia i przeżycia – Lato 1915)

• Czahary (1905)

• Ragnarök (1906)

• Joan VIII, 1−12 (1906)

• Byli i będą (1908)

• Rupiecie (1908, 1909, nowele: Rupiecie, Triumfator, Kamienie, Tutejszy, Tak zwani «Głupi», Ciotka, Lamus, Jan Borucki, Bajka o głupim Marcinie, Hryc, Bagno, «Wołowy czerep», Dobra służba)

• Jaskółczym szlakiem (1910)

• Kamienie. Ciotka. Wpisany do heroldii (1910)

• Atma (1911)

• Barbara Tryźnianka (1914)

• Czarny chleb (1914, 1930, nowele: Złota dola, Na Wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca, Czarny chleb, Jezioro, Kolega Szoll, Pierścień, Starzec, Pierwsza kula, Jedna droga)

• Bajka o głupim Marcinie. Nowela (1917)

• Lato leśnych ludzi (1920)

• Niedobitowski z granicznego bastionu (1926, nowele: Niedobitowski z granicznego bastionu, Tydzień u Niedobitowskich, Niedobitowscy płacą, Sprawa jednorurki nr 3080, Przekroczenie obowiązujących ustaw, Obywatel Kuźma Suprunik, § 4, Czterech małych Mystkowskich, Jutrznia, Świętek)

• Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)

• Dwie Rady: Rada Narodowa 1915, Rada Koronna 1925 (1931)

• Gniazdo Białozora (1931).

'''Недатаваныя творы'''

• Pleśń (nowela)

• Róże panny Róży (nowelka)

• Kozacza dusza [неапублікаваны твор].

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 2 лютага]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1863 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ваўкавыскім павеце]]
[[Катэгорыя:Асобы Варшавы]]
[[Катэгорыя:Польскія літаратары]]
[[Катэгорыя:Польскія паэткі]]
[[Катэгорыя:Польскія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Польскія грамадзкія дзеячы]]
[[Катэгорыя:Палесьсе]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Павонзкаўскіх могілках]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад пнэўманіі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 6 лістапада]]</text>
      <sha1>mido7x2v02vtr5gbco7dojaig2k9bs2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332150</id>
      <parentid>2332149</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T08:59:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18708" xml:space="preserve">'''Марыя Радзéвіч (Радзевічуўна)''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Rodziewiczówna''; 2 лютага 1863, [[вёска]] [[Пянюга]], [[Ваўкавыскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] ― 6 лістапада 1944, в. Жэлязна, [[Скернявіцкі павет]], [[Лодзкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) ― [[Палякі|польская]] [[пісьменьніца]], грамадзкая дзяячка, [[Тэасофія|тэасафіня]].  {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Радзевіч|Арыгінал імя=Maria Rodziewiczówna|Імя пры нараджэньні=Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)|Псэўданімы=Žmogus, Mario, Weryho|Дата нараджэньня=2 лютага 1863 (1864)|Месца нараджэньня=вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Паванзкоўскія могілкі, Варшава|Дата сьмерці=6 лістапада 1944|Месца сьмерці=в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча|Род дзейнасьці=Пісьменьніца|Гады актыўнасьці=1882-1944|Кірунак=Рэалізм|Мова=Польская|Дэбют=1882|Значныя творы=Straszny dziadunio (1887), Dewajtis (1889), Magnat (1900), Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)}}

== Жыцьцяпіс ==

Марыя Радзевіч нарадзілася ў шляхецкай сям'і ў 1863 (або 1864) годзе. Ейныя бацькі, Генрык Радзевіч і Амелія (нар. Курзэніцкая) за дапамогу ўдзельнікам [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863 году]], якая выявілася ў захоўваньні зброі, былі сасланыя ў [[Сыбір]], а маёнтак канфіскаваны. Маці, у якасьці выключэньня, дазволілі выхоўваць дзіця да 2 месяцаў (па іншай вэрсіі - да 10 дзён), затым Марыя была аддадзеная пад апеку сваякоў. У 1871 г., пасьля [[Амністыя|амністыі]], бацькі вярнуліся з Сыбіру і пасяліліся ў [[Варшава|Варшаве]], дзе апынуліся ў вельмі цяжкім матэрыяльным становішчы. Марыя пачала працаваць, давала прыватныя заняткі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Cecylia Walewska: Maria Rodziewiczówna. Twórczość, życie, czyn. Szkic syntetyczny. W dniach jubileuszowych czterdziestolecia pracy pisarskiej i działalności społecznej autorki. Warszawa: 13 III 1927 r.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

У 1875 г. Генрык Радзевіч атрымаў у спадчыну [[маёнтак Грушава]] на [[Палесьсе|Палесьсі]] ад свайго бязьдзетнага брата Тэадора, што забясьпечыла адносны дабрабыт сям'і&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Марыя вучылася ў Варшаве ў пансыянаце Кучынскай. У канцы 1876 г. пачала вучыцца ў Язлоўцы, у пансыянаце ў манашак. Выхоўвалася ў рэлігійна-патрыятычнай атмасфэры, што наклала адбітак на ўсё ейнае жыцьцё. Пад уплывам настаяцельніцы Марцэліны Дароўскай стала пісаць вершы («Колер лотасу»). Праз тры гады вярнулася ў сям'ю&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1881 г., пасьля сьмерці бацькі, атрымала ў спадчыну маёнтак [[Грушава (Берасьцейская вобласьць)|Грушава]], і паступова ўзяла кіраваньне ім у свае рукі. У 1887 г. фармальна стала гаспадыняй маёнтку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У сярэдзіне 1890-х гг. пісьменьніца некаторы час жыла ў маёнтку ў саюзе з Хеленай Вэйхэрт, яе называюць першай [[буч]] у польскай літаратуры&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Марыя коратка стрыглася, апраналася па-мужчынску. Пасьля яны пераехалі ў Варшаву, працягваючы гаспадарыць у Грушаве. Шмат падарожнічалі разам ([[Рым]], [[Рыўера]], [[Мюнхэн]], [[Швэцыя]], [[Нарвэгія]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У Варшаве М. Радзевіч працягвала ў зімовыя месяцы жыць з Хеленай Вэйхэрт, у той час як у Грушаве ў 1919 г. месца Вэйхэрт заняла іншая [[жанчына]], прадстаўленая як далёкая сваячка і партнэрка пісьменьніцы - [[Ядвіга Скірмунтаўна]] ([[Скірмунты|Скірмунт]]). Гэтыя адносіны былі апісаныя Я. Скірмунт у ейных мэмуарах нямецкім словам ''Wahlverwandtschaft'', што азначае «духоўнае сваяцтва» / «сваяцтва па выбары»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skirmunttówna J., Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie, rkps Ossolineum nr 14052 II.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Іх аб'ядноўвала і агульная праца над польскім нацыянальным адраджэньнем на Палесьсі. Праз тое, што часта жыла ў ізаляцыі ў палескім маёнтку набыла мянушку &quot;зубр у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1905 г. пачала актыўную грамадзкую дзейнасьць (сацыяльная напружанасьць, працоўная беднасьць вельмі траўмавалі яе). У 1906 г. заснавала жаночае таемнае таварыства «Унія». Унесла ўклад у адкрыцьцё прадуктовай крамы ў Варшаве і крамы народных тавараў. У час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў Варшаве ўдзельнічала ў арганізацыі ваеннага шпіталя, а таксама дапамагала ў арганізацыі танных кухняў для інтэлігенцыі і брацкай акадэмічнай дапамогі. У 1915 г. ненадоўга вярнулася ў Грушава, клапоцячыся аб уцекачах&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Jadwiga Skirmuntt, Pani na Hruszowej. Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie. Wstęp i opracowanie Grażyna Łaptos, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1994&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Была чаліцай Варшаўскага тэасафічнага таварыства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У кастрычніку 1939 г. зьбегла з Грушава, занятага [[Чырвоная Армія|Чырвоным войскам]]. Ейны дом быў разрабаваны, а бібліятэка спаленая. Некаторы час разам з Я. Скірмунт знаходзілася ў перасыльным лягеры ў [[Лодзь|Лодзі]], клапоцячыся пра сулягернікаў і заслужыўшы іх любоў. Апошнія гады жыла ў Варшаве, у беднасьці. Падчас [[Варшаўскае паўстаньне|Варшаўскага паўстаньня]] яе апекавалі сябры і паўстанцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;A.O.: Dwór w Hruszowej i jego słynna mieszkanka, Maria Rodziewiczówna, https://www.radzima.org/pl/object/6050.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Увосень 1944 году яна памерла ад [[Пнэўманія|пнэўманіі]]. Пахаваная на [[Паванзкоўскія молікі|Паванзкоўскіх моліках]] у Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

Першыя літаратурныя [[Навэля|навэлі]] “Гама пачуцьцяў” і “З блякноту рэпартэра” Марыя Радзевіч апублікавала пад псэўданімам Mario ў адным з польскіх часопісаў. А ў 1884 годзе пад гэтым псэўданімам пісьменьніца друкуе апавяданьні “Язон Баброўскі” і “Farsa pany”&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сапраўдная папулярнасьць да Марыі Радзевіч прыйшла пасьля перамогі ў літаратурным конкурсе часопісу “Swit”, дзе яна апублікавала сваю [[аповесьць]] “Страшны дзядуня”, якая была надрукаваная на старонках львоўскага “Dzienika Lwowskego”, а затым у кніжным выдавецтве ў Варшаве. Аповесьць выйшла з друку, калі аўтарцы было дваццаць гадоў. Нягледзячы на некаторую наіўнасьць, надуманасьць сітуацыяў, аповесьць прываблівала тады чытачоў сваёй навізной і шчырасьцю. Здзіўляла багацьцем фантазіі маладой пісьменьніцы, ейнае ўменьне трымаць у напружанасьці чытачоў, заінтрыгаваць іх, арганічна ўвесьці ў твор элемэнт таямнічасьці&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Аўтарка рэалістычных раманаў з сэнтымэнталісцкай, псыхалягічнай і этычнай тэндэнцыяй у жыцьці ўсходнепольскай шляхты і інтэлігенцыі ў XIX і XX стагодзьдзях. Сьпявачка этасу польскай шляхты Крэсаў. Ейныя творы часта ідэалізавалі вясковае жыцьцё ў лясной глушы і палескае сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апублікавала каля 30 кнігаў; за прадуктыўнасьць яе празвалі &quot;[[Генрык Сянкевіч|Сянкевіч]] у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Паводле ейных твораў быў зьняты шэраг кінафільмаў: «Флярыян» (1938), «Верас» (1938) і «Паміж вуснамі і краем келіха» (1987), сэрыял „Лета лясных людзей“ (1985)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Марыя Радзевіч і Беларусь ==

Жыцьцё пісьменьніцы зьвязана з [[Беларусь|Беларусьсю]]. Спачатку з [[Зэльвенскі раён|Зэльвеншчынай]], дзе яна нарадзілася, потым з [[Палесьсе|Палесьсем]]. Большую частку жыцця пісьменьніца правяла ў маёнтку Грушава ([[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]]), дзе пісала свае творы, якія друкаваліся ў Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У многіх творах закранала беларускую тэматыку, апісвала жыцьцё вяскоўцаў, а таксама хараство беларускай прыроды, заўсёды спачувальна ставілася да беларускага сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Зьміцер Бартосік, Марыя Радзевіч - забытая пісьменьніца міжваеннага часу, Радыё Свабода, 15 жніўня 2013, https://www.svaboda.org/a/26351136.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Кнігі Марыі Радзевіч у перакладзе на [[Беларуская мова|беларускую мову]] ў Беларусі не выдаваліся&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творы ==

• Gama uczuć (1882)

• Straszny dziadunio (1887)

• Dewajtis (1889)

• Kwiat lotosu (1889)

• Szary proch (1889)

• Między ustami a brzegiem pucharu (1889)

• Ona (1890)

• Błękitni (1890)

• Nowele (1890: Między ustami a brzegiem pucharu i Farsa panny Heni

• Nowele (1890, nowele: Jazon Bobrowski, Pierwsza kula, Nad program, Historia o białym wole, Filantrop)

• Obrazki (1891, nowele: Złota dola, Na wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca)

• Hrywda (1891)

• Czarny bóg. Powieść na tle współczesnego zamętu (1892)

• Anima vilis (1893)

• Lew w sieci (1893)

• Pożary i zgliszcza (1893)

• Na fali (1894)

• Z głuszy (1895, nowele: Noc, Ul, Z tamtej strony, Czarna woda, Młyn Archipa, Na starej choinie, Wpisany do heroldii, Zachód, Pro memoria, Piaski, Szwed, Rozdroże, Posłaniec, Zagony, Czajki)

• Jerychonka (1895)

• Ryngraf (1895)

• Na wyżynach (1896)

• Klejnot (1897)

• Kądziel (1899)

• Barcikowscy (1900)

• Gry i zabawy towarzyskie w pokoju oraz na wolnem powietrzu, zebrała i ułożyła Marja Weryho – mała encyklopedia gier i zabaw dziecięcych

• Magnat (1900)

• Nieoswojone ptaki (1901)

• Wrzos (1903)

• Macierz (1903)

• Światła (1904, 1929; nowele: Światła, Złe, Na tokach, Skręt, Wydaleni, Pięć koron, Skrzypek, Surma, Drwal, Siódmy syn, Tajemniczy medalik, Wrażenia i przeżycia – Lato 1915)

• Czahary (1905)

• Ragnarök (1906)

• Joan VIII, 1−12 (1906)

• Byli i będą (1908)

• Rupiecie (1908, 1909, nowele: Rupiecie, Triumfator, Kamienie, Tutejszy, Tak zwani «Głupi», Ciotka, Lamus, Jan Borucki, Bajka o głupim Marcinie, Hryc, Bagno, «Wołowy czerep», Dobra służba)

• Jaskółczym szlakiem (1910)

• Kamienie. Ciotka. Wpisany do heroldii (1910)

• Atma (1911)

• Barbara Tryźnianka (1914)

• Czarny chleb (1914, 1930, nowele: Złota dola, Na Wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca, Czarny chleb, Jezioro, Kolega Szoll, Pierścień, Starzec, Pierwsza kula, Jedna droga)

• Bajka o głupim Marcinie. Nowela (1917)

• Lato leśnych ludzi (1920)

• Niedobitowski z granicznego bastionu (1926, nowele: Niedobitowski z granicznego bastionu, Tydzień u Niedobitowskich, Niedobitowscy płacą, Sprawa jednorurki nr 3080, Przekroczenie obowiązujących ustaw, Obywatel Kuźma Suprunik, § 4, Czterech małych Mystkowskich, Jutrznia, Świętek)

• Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)

• Dwie Rady: Rada Narodowa 1915, Rada Koronna 1925 (1931)

• Gniazdo Białozora (1931).

'''Недатаваныя творы'''

• Pleśń (nowela)

• Róże panny Róży (nowelka)

• Kozacza dusza [неапублікаваны твор].

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 2 лютага]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1863 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ваўкавыскім павеце]]
[[Катэгорыя:Асобы Варшавы]]
[[Катэгорыя:Польскія літаратары]]
[[Катэгорыя:Польскія паэткі]]
[[Катэгорыя:Польскія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Польскія грамадзкія дзеячы]]
[[Катэгорыя:Палесьсе]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Павонзкаўскіх могілках]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад пнэўманіі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 6 лістапада]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]</text>
      <sha1>9vfs2dvt54tm2dnpjex4df84jmd3jrz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2332151</id>
      <parentid>2332150</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:14:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Гарбацкі</username>
        <id>13252</id>
      </contributor>
      <comment>Выпраўленыя абдрукі</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18724" xml:space="preserve">'''Марыя Радзéвіч (Радзевічуўна)''' ([[Польская мова|польск.]] ''Maria Rodziewiczówna''; 2 лютага 1863, [[вёска]] [[Пянюга]], [[Ваўкавыскі павет]], [[Гарадзенская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]] ― 6 лістапада 1944, в. Жэлязна, [[Скернявіцкі павет]], [[Лодзкае ваяводзтва]], [[Польшча]]) ― [[Палякі|польская]] [[пісьменьніца]], грамадзкая дзяячка, [[Тэасофія|тэасафіня]].  {{Пісьменьнік|Імя=Марыя Радзевіч|Арыгінал імя=Maria Rodziewiczówna|Імя пры нараджэньні=Марыя Радзевіч (Радзевічуўна)|Псэўданімы=Žmogus, Mario, Weryho|Дата нараджэньня=2 лютага 1863 (1864)|Месца нараджэньня=вёска Пянюга, Ваўкавыскі ўезд, Гарадзенская губэрня, Расейская імпэрыя|Месца пахаваньня=Павонзкаўскія могілкі, Варшава|Дата сьмерці=6 лістапада 1944|Месца сьмерці=в. Жэлязна, Скернявіцкі павет, Лодзкае ваяводзтва, Польшча|Род дзейнасьці=Пісьменьніца|Гады актыўнасьці=1882-1944|Кірунак=Рэалізм|Мова=Польская|Дэбют=1882|Значныя творы=Straszny dziadunio (1887), Dewajtis (1889), Magnat (1900), Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)}}

== Жыцьцяпіс ==

Марыя Радзевіч нарадзілася ў шляхецкай сям'і ў 1863 (або 1864) годзе. Ейныя бацькі, Генрык Радзевіч і Амелія (з Кужанеўскіх) за дапамогу ўдзельнікам [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863 году]], якая выявілася ў захоўваньні зброі, былі сасланыя ў [[Сыбір]], а маёнтак канфіскаваны. Маці, у якасьці выключэньня, дазволілі выхоўваць дзіця да 2 месяцаў (па іншай вэрсіі - да 10 дзён), затым Марыя была аддадзеная пад апеку сваякоў. У 1871 г., пасьля [[Амністыя|амністыі]], бацькі вярнуліся з Сыбіру і пасяліліся ў [[Варшава|Варшаве]], дзе апынуліся ў вельмі цяжкім матэрыяльным становішчы. Марыя пачала працаваць, давала прыватныя заняткі&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Cecylia Walewska: Maria Rodziewiczówna. Twórczość, życie, czyn. Szkic syntetyczny. W dniach jubileuszowych czterdziestolecia pracy pisarskiej i działalności społecznej autorki. Warszawa: 13 III 1927 r.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

У 1875 г. Генрык Радзевіч атрымаў у спадчыну [[маёнтак Грушава]] на [[Палесьсе|Палесьсі]] ад свайго бязьдзетнага брата Тэадора, што забясьпечыла адносны дабрабыт сям'і&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Марыя вучылася ў Варшаве ў пансыянаце Кучынскай. У канцы 1876 г. пачала вучыцца ў Язлоўцы, у пансыянаце ў манашак. Выхоўвалася ў рэлігійна-патрыятычнай атмасфэры, што наклала адбітак на ўсё ейнае жыцьцё. Пад уплывам настаяцельніцы Марцэліны Дароўскай стала пісаць [[Верш|вершы]] («Колер лотасу»). Праз тры гады вярнулася ў сям'ю&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Anna Zahorska: Maria Rodziewiczówna i jej dzieła. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1931.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1881 г., пасьля сьмерці бацькі, атрымала ў спадчыну [[маёнтак]] [[Грушава (Берасьцейская вобласьць)|Грушава]], і паступова ўзяла кіраваньне ім у свае рукі. У 1887 г. фармальна стала гаспадыняй маёнтку&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У сярэдзіне 1890-х гг. пісьменьніца некаторы час жыла ў маёнтку ў саюзе з Хеленай Вэйхэрт, яе называюць першай [[буч]] у польскай літаратуры&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Марыя коратка стрыглася, апраналася па-мужчынску. Пасьля яны пераехалі ў Варшаву, працягваючы гаспадарыць у Грушаве. Шмат падарожнічалі разам ([[Рым]], [[Рыўера]], [[Мюнхэн]], [[Швэцыя]], [[Нарвэгія]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Tomasik K. Homobiografie. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У Варшаве М. Радзевіч працягвала ў зімовыя месяцы жыць з Хеленай Вэйхэрт, у той час як у Грушаве ў 1919 г. месца Вэйхэрт заняла іншая [[жанчына]], прадстаўленая як далёкая сваячка і партнэрка пісьменьніцы - [[Ядвіга Скірмунтаўна]] ([[Скірмунты|Скірмунт]]). Гэтыя адносіны былі апісаныя Я. Скірмунт у ейных мэмуарах нямецкім словам ''Wahlverwandtschaft'', што азначае «духоўнае [[сваяцтва]]» / «сваяцтва па выбары»&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Skirmunttówna J., Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie, rkps Ossolineum nr 14052 II.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Іх аб'ядноўвала і агульная праца над польскім нацыянальным адраджэньнем на Палесьсі. Праз тое, што часта жыла ў ізаляцыі ў палескім маёнтку набыла мянушку &quot;зубр у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У 1905 г. пачала актыўную грамадзкую дзейнасьць (сацыяльная напружанасьць, працоўная беднасьць вельмі траўмавалі яе). У 1906 г. заснавала жаночае таемнае таварыства «Унія». Унесла ўклад у адкрыцьцё прадуктовай крамы ў Варшаве і крамы народных тавараў. У час [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў Варшаве ўдзельнічала ў арганізацыі ваеннага шпіталя, а таксама дапамагала ў арганізацыі танных кухняў для інтэлігенцыі і брацкай акадэмічнай дапамогі. У 1915 г. ненадоўга вярнулася ў Грушава, клапоцячыся аб уцекачах&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Jadwiga Skirmuntt, Pani na Hruszowej. Dwadzieścia pięć lat wspomnień o Marii Rodziewiczównie. Wstęp i opracowanie Grażyna Łaptos, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1994&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Была чаліцай Варшаўскага тэасафічнага таварыства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Włodzimierz Pujsza: W Centrum Kultury Polskiej – o Marii Rodziewiczównie w: Nasz Czas 6/2003 (595), https://web.archive.org/web/20160207092532/http://pogon.lt/_NCZ_ARCHYVAS/306/lv_rodziew.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У кастрычніку 1939 г. зьбегла з Грушава, занятага [[Чырвоная Армія|Чырвоным войскам]]. Ейны дом быў разрабаваны, а бібліятэка спаленая. Некаторы час разам з Я. Скірмунт знаходзілася ў перасыльным лягеры ў [[Лодзь|Лодзі]], клапоцячыся пра сулягернікаў і заслужыўшы іх любоў. Апошнія гады жыла ў Варшаве, у беднасьці. Падчас [[Варшаўскае паўстаньне|Варшаўскага паўстаньня]] яе апекавалі сябры і паўстанцы&lt;ref&gt;&lt;small&gt;A.O.: Dwór w Hruszowej i jego słynna mieszkanka, Maria Rodziewiczówna, https://www.radzima.org/pl/object/6050.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Увосень 1944 году яна памерла ад [[Пнэўманія|пнэўманіі]]. Пахаваная на [[Павонзкаўскія молікі|Павонзкаўскіх моліках]] у Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творчасьць ==

Першыя літаратурныя [[Навэля|навэлі]] “Гама пачуцьцяў” і “З блякноту рэпартэра” Марыя Радзевіч апублікавала пад псэўданімам Mario ў адным з польскіх часопісаў. А ў 1884 годзе пад гэтым псэўданімам пісьменьніца друкуе апавяданьні “Язон Баброўскі” і “Farsa pany”&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Сапраўдная папулярнасьць да Марыі Радзевіч прыйшла пасьля перамогі ў літаратурным конкурсе часопісу “Swit”, дзе яна апублікавала сваю [[аповесьць]] “Страшны дзядуня”, якая была надрукаваная на старонках львоўскага “Dzienika Lwowskego”, а затым у кніжным выдавецтве ў Варшаве. Аповесьць выйшла з друку, калі аўтарцы было дваццаць гадоў. Нягледзячы на некаторую наіўнасьць, надуманасьць сітуацыяў, аповесьць прываблівала тады чытачоў сваёй навізной і шчырасьцю. Здзіўляла багацьцем фантазіі маладой пісьменьніцы, ейнае ўменьне трымаць у напружанасьці чытачоў, заінтрыгаваць іх, арганічна ўвесьці ў твор элемэнт таямнічасьці&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Аўтарка рэалістычных раманаў з сэнтымэнталісцкай, псыхалягічнай і этычнай тэндэнцыяй у жыцьці ўсходнепольскай шляхты і інтэлігенцыі ў XIX і XX стагодзьдзях. Сьпявачка этасу польскай шляхты Крэсаў. Ейныя творы часта ідэалізавалі вясковае жыцьцё ў лясной глушы і палескае сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kazimierz Czachowski: Maria Rodziewiczówna na tle swoich powieści. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner, 1935.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Апублікавала каля 30 кнігаў; за прадуктыўнасьць яе празвалі &quot;[[Генрык Сянкевіч|Сянкевіч]] у спадніцы&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Kurzyna M., Maria Rodziewiczówna 1863–1944, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria V, Literatura okresu Młodej Polski, t. 3, Kraków 1973.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Паводле ейных твораў быў зьняты шэраг кінафільмаў: «Флярыян» (1938), «Верас» (1938) і «Паміж вуснамі і краем келіха» (1987), сэрыял „Лета лясных людзей“ (1985)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Wielka Encyklopedia PWN. Tom 23. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 402.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Марыя Радзевіч і Беларусь ==

Жыцьцё пісьменьніцы зьвязана з [[Беларусь|Беларусьсю]]. Спачатку з [[Зэльвенскі раён|Зэльвеншчынай]], дзе яна нарадзілася, потым з [[Палесьсе|Палесьсем]]. Большую частку жыцця пісьменьніца правяла ў маёнтку Грушава ([[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскі павет]]), дзе пісала свае творы, якія друкаваліся ў Варшаве&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

У многіх творах закранала беларускую тэматыку, апісвала жыцьцё вяскоўцаў, а таксама хараство беларускай прыроды, заўсёды спачувальна ставілася да беларускага сялянства&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Зьміцер Бартосік, Марыя Радзевіч - забытая пісьменьніца міжваеннага часу, Радыё Свабода, 15 жніўня 2013, https://www.svaboda.org/a/26351136.html&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Кнігі Марыі Радзевіч у перакладзе на [[Беларуская мова|беларускую мову]] ў Беларусі не выдаваліся&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Сяргей Чыгрын, Марыя Радзевіч – польская пісьменніца з зэльвенскiмi каранямі, Праца, 7.11.2020 г., https://zelwa.by/maryya-radzevich-polskaya-pismennica-z-zelvenskimi-karanyami/&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Творы ==

• Gama uczuć (1882)

• Straszny dziadunio (1887)

• Dewajtis (1889)

• Kwiat lotosu (1889)

• Szary proch (1889)

• Między ustami a brzegiem pucharu (1889)

• Ona (1890)

• Błękitni (1890)

• Nowele (1890: Między ustami a brzegiem pucharu i Farsa panny Heni

• Nowele (1890, nowele: Jazon Bobrowski, Pierwsza kula, Nad program, Historia o białym wole, Filantrop)

• Obrazki (1891, nowele: Złota dola, Na wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca)

• Hrywda (1891)

• Czarny bóg. Powieść na tle współczesnego zamętu (1892)

• Anima vilis (1893)

• Lew w sieci (1893)

• Pożary i zgliszcza (1893)

• Na fali (1894)

• Z głuszy (1895, nowele: Noc, Ul, Z tamtej strony, Czarna woda, Młyn Archipa, Na starej choinie, Wpisany do heroldii, Zachód, Pro memoria, Piaski, Szwed, Rozdroże, Posłaniec, Zagony, Czajki)

• Jerychonka (1895)

• Ryngraf (1895)

• Na wyżynach (1896)

• Klejnot (1897)

• Kądziel (1899)

• Barcikowscy (1900)

• Gry i zabawy towarzyskie w pokoju oraz na wolnem powietrzu, zebrała i ułożyła Marja Weryho – mała encyklopedia gier i zabaw dziecięcych

• Magnat (1900)

• Nieoswojone ptaki (1901)

• Wrzos (1903)

• Macierz (1903)

• Światła (1904, 1929; nowele: Światła, Złe, Na tokach, Skręt, Wydaleni, Pięć koron, Skrzypek, Surma, Drwal, Siódmy syn, Tajemniczy medalik, Wrażenia i przeżycia – Lato 1915)

• Czahary (1905)

• Ragnarök (1906)

• Joan VIII, 1−12 (1906)

• Byli i będą (1908)

• Rupiecie (1908, 1909, nowele: Rupiecie, Triumfator, Kamienie, Tutejszy, Tak zwani «Głupi», Ciotka, Lamus, Jan Borucki, Bajka o głupim Marcinie, Hryc, Bagno, «Wołowy czerep», Dobra służba)

• Jaskółczym szlakiem (1910)

• Kamienie. Ciotka. Wpisany do heroldii (1910)

• Atma (1911)

• Barbara Tryźnianka (1914)

• Czarny chleb (1914, 1930, nowele: Złota dola, Na Wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca, Czarny chleb, Jezioro, Kolega Szoll, Pierścień, Starzec, Pierwsza kula, Jedna droga)

• Bajka o głupim Marcinie. Nowela (1917)

• Lato leśnych ludzi (1920)

• Niedobitowski z granicznego bastionu (1926, nowele: Niedobitowski z granicznego bastionu, Tydzień u Niedobitowskich, Niedobitowscy płacą, Sprawa jednorurki nr 3080, Przekroczenie obowiązujących ustaw, Obywatel Kuźma Suprunik, § 4, Czterech małych Mystkowskich, Jutrznia, Świętek)

• Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)

• Dwie Rady: Rada Narodowa 1915, Rada Koronna 1925 (1931)

• Gniazdo Białozora (1931).

'''Недатаваныя творы'''

• Pleśń (nowela)

• Róże panny Róży (nowelka)

• Kozacza dusza [неапублікаваны твор].

== Крыніцы ==
&lt;references /&gt;
[[Катэгорыя:Нарадзіліся 2 лютага]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1863 годзе]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Беларусі]]
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Ваўкавыскім павеце]]
[[Катэгорыя:Асобы Варшавы]]
[[Катэгорыя:Польскія літаратары]]
[[Катэгорыя:Польскія паэткі]]
[[Катэгорыя:Польскія пісьменьніцы]]
[[Катэгорыя:Польскія грамадзкія дзеячы]]
[[Катэгорыя:Палесьсе]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Варшаве]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Павонзкаўскіх могілках]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1944 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ад пнэўманіі]]
[[Катэгорыя:Памерлі 6 лістапада]]
[[Катэгорыя:ЛГБТ]]</text>
      <sha1>qqtjfyqtua9fewwnzou7vcns8vrdb7e</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>